Tiểu thuyết nguyễn công hoan trước cách mạng tháng tám, nhìn từ đặc trưng thể loại

1

2

B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
Đ I H C ĐÀ N NG

Cơng trình đư c hồn thành t i
Đ I H C ĐÀ N NG

LÊ QUÍ HÀ

TI U THUY T NGUY N CÔNG HOAN
TRƯ C CÁCH M NG THÁNG TÁM,
NHÌN T Đ C TRƯNG TH LO I

Chuyên ngành: VĂN H C VI T NAM
Mã s : 60.22.34

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. NGUY N THÀNH

Ph n bi n 1: TS. PHAN NG C THU

Ph n bi n 2: TS. HÀ NG C HÒA
Lu n văn ñư c b o v trư c H i ñ ng ch m Lu n
văn t t nghi p th c s Khoa h c Xã h i và Nhân văn h p
t i Đ i h c Đà N ng vào ngày 02 tháng 6 năm 2012

TÓM T T LU N VĂN TH C SĨ
KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN VĂN

Đà N ng, Năm 2012

Có th tìm lu n văn t i:
- Trung tâm Thơng tin - H c li u, Đ i h c Đà N ng
- Thư vi n trư ng Đ i h c Sư ph m, Đ i hoc Đà N ng


3

M

Đ U

1. Lý do ch n ñ tài
Trong các nhà văn tiêu bi u c a văn h c Vi t Nam hi n đ i,
Nguy n Cơng Hoan là m t cây bút có s c sáng t o d i dào, m t tài
năng xu t s c v truy n ng n và m t cây bút l c lư ng v ti u

4

Nguy n Hoành Khung khi nghiên c u v truy n dài Nguy n
Công Hoan cũng có nh n xét: “Là ngư i khơi ngu n cho dòng văn
h c “t chân” “v nhân sinh” ti n b ch y xi t và c m ng n c chi n
th ng v vang cho nó trong đ i s ng văn h c khu v c h p pháp,
Nguy n Cơng Hoan cịn là m t trong nh ng ngư i ñ t n n móng cho
n n văn xi Vi t Nam hi n ñ i” [20, tr. 242].

thuy t.
Lâu nay, ngư i ta m c nhiên m c ñ nh Nguy n Công Hoan là
cây bút truy n ng n xu t s c mà qn r ng ơng cịn là m t nhà ti u

thuy t l n không thua kém các cây bút ti u thuy t cùng th i. Do v y,
trong l ch s phê bình hi n ñ i, các sáng tác thu c th lo i ti u thuy t
c a Nguy n Công Hoan v n chưa ñư c ñánh giá ñ y ñ , khách quan
c phương di n ngh thu t cũng như n i dung tư tư ng. Là m t ñ c

Lê Minh - con gái nhà văn Nguy n Công Hoan, ngư i h t
s c g n gũi và th u hi u cha mình - đã vi t trong bài S c tr m t cây
bút: “Ngôn ng c a ơng là ngơn ng ta nói h ng ngày đư c ch n l c
và nâng cao, có khi ơng đưa ca dao t c ng vào truy n m t cách t
nhiên, tho i mái. Ch ông dùng giàu hình nh, t ng nhân v t mang
s c thái ngôn ng riêng, b c l tâm lý xã h i” [38, tr. 154].

gi , th h sinh sau khi ơng đã m t, u thích văn ơng cũng như con

2.2. Nh ng bài vi t ñánh giá t ng truy n dài c th

ngư i, cá tính và kh năng sáng tác; chúng tơi mu n tìm hi u nh ng

Đánh giá v Lá ng c cành vàng và Ơng ch , Nguy n Hồnh

th lo i ti u thuy t đ có cái nhìn tồn di n và sâu

Khung vi t: “V nhi u m t, hai truy n dài này có ý nghĩa đánh d u

s c hơn v nh ng đóng góp c a m t trong nh ng nhà văn tiêu bi u

s chuy n bi n c a ngòi bút Nguy n Cơng Hoan nói riêng, trào lưu

b y gi . Đó là lý do vì sao chúng tơi ch n đ tài Ti u thuy t Nguy n

hi n th c phê phán nói chung, t giai đo n hình thành ban đ u sang

Cơng Hoan trư c Cách m ng tháng Tám, nhìn t đ c trưng th

giai đo n phát tri n r c r th i kỳ M t tr n Dân ch ” [20, tr. 229].

lo i ñ nghiên c u v i hi v ng ch ra nh ng đóng góp c a Nguy n

Vũ Ng c Phan trong Nhà văn hi n ñ i cho r ng: “Lá ng c cành vàng

Công Hoan

là m t trong nh ng truy n hay nh t c a nhà văn Nguy n Công

sáng tác c a ông

th lo i này.

2. L ch s v n ñ
2.1. Nh ng bài vi t có tính ch t nghiên c u t ng h p
Vũ Ng c Phan trong Nhà văn hi n ñ i, quy n tư (t p 3),
nh n xét: “T t c ti u thuy t c a Nguy n Công Hoan, dù là truy n
ng n hay truy n dài, ñ u là ti u thuy t t th c, ti u thuy t t v
phong t c Vi t Nam, v h ng trung lưu và h ng nghèo” [20, tr. 49].

Hoan”. [20, tr. 61].
Trong Phương pháp sáng tác trong văn h c ngh thu t, H ng
Chương nh n ñ nh: “V i Bư c ñư ng cùng l n ñ u tiên trong l ch s
văn h c Vi t Nam có m t tác ph m nói đ n đ i s ng nông thôn Vi t
Nam m t cách sâu s c, v ch tr n ñư c m t trong hai mâu thu n cơ b n

c a xã h i nư c ta dư i th i thu c Pháp là mâu thu n gi a nơng dân và
đ a ch phong ki n” [20, tr. 83].


5

Nhìn chung đ n nay đã có m t s cơng trình nghiên c u,
đánh giá ti u thuy t c a Nguy n Cơng Hoan. Các tác gi đ c p đ n
nhi u khía c nh c a ti u thuy t c a Nguy n Công Hoan, có c kh ng
đ nh l n phê phán. Ti p thu ý ki n c a nh ng ngư i ñi trư c, k th a
nh ng thành t u nghiên c u; lu n văn c g ng ñi sâu nghiên c u toàn
di n v ti u thuy t Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng tháng
Tám, nhìn t đ c trưng th lo i nh m kh ng đ nh nh ng đóng góp

6

.

5. Đóng góp c a lu n văn
5.1. V m t lý lu n
Lu n văn ch ra nh ng đóng góp, có giá tr v đ c trưng th

lo i ti u thuy t c a Nguy n Công Hoan; góp ph n kh ng đ nh l i v
trí c a ông trong l ch s ti u thuy t Vi t Nam hi n ñ i.
5.2. V m t th c ti n

c a Nguy n Công Hoan v ti u thuy t, t o s ñánh giá ñ y ñ hơn

K t qu nghiên c u c a lu n văn s góp ph n cung c p

ñ i v i s nghi p sáng tác c a Nguy n Công Hoan trong l ch s văn

nh ng thông tin khoa h c khách quan v nhà văn, b sung ngu n tài

h c Vi t Nam hi n ñ i.

li u tham kh o cho sinh viên ngành Ng văn.

3. Đ i tư ng và ph m vi nghiên c u
Lu n văn t p trung kh o sát các ti u thuy t trư c Cách m ng
tháng Tám c a Nguy n Công Hoan: T t l a lòng (năm 1933), Lá
ng c cành vàng, T m lịng vàng (năm 1934), Ơng ch , Bà ch (năm
1935), Cô làm công, Cô giáo Minh (năm 1936), Bư c ñư ng cùng,
Tơ vương (năm 1938), Cái th l n (năm 1939), Thanh ñ m (năm
1942).

6. C u trúc lu n văn
Ngồi ph n M đ u, K t lu n, Tài li u tham kh o, n i dung
chính c a lu n văn đư c c u trúc thành ba chương:
Chương 1: Ti u thuy t Nguy n Công Hoan trong văn h c
Vi t Nam trư c Cách m ng tháng Tám
Chương 2: Nhân v t và các th pháp xây d ng nhân v t
trong ti u thuy t Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng tháng Tám

Lu n văn t p trung nghiên c u các bình di n thu c v ñ c
trưng th lo i trong ti u thuy t Nguy n Công Hoan như: nhân v t,
ngôn ng , gi ng ñi u, k t c u…
4. Phương pháp nghiên c u
Đ tri n khai ñ tài, chúng tôi s d ng ch y u các phương
pháp nghiên c u sau:

4.1. Phương pháp th ng kê - phân tích
4.2. Phương pháp so sánh - đ i chi u
4.3. Phương pháp l ch s

Chương 3: Ngôn ng , gi ng ñi u và k t c u trong ti u thuy t
Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng tháng Tám


7

8

Chương 1

quanh co, nhưng căn b n là m t con đư ng tích c c, ti n b nh t so
v i tình hình văn h c cơng khai nư c ta b y gi .

TI U THUY T NGUY N CÔNG HOAN TRONG
VĂN H C VI T NAM TRƯ C CÁCH M NG THÁNG TÁM

Cho ñ n h t năm 1935, Nguy n Cơng Hoan đã sáng tác ñư c
m t lo t ti u thuy t và ñư c ñăng báo liên ti p như: T t l a lịng

1.1. Hành trình sáng t o c a Nguy n Công Hoan trư c
Cách m ng tháng Tám

(1933); T m lòng vàng (1934); Lá ng c cành vàng (1934). Đây là
nh ng cu n ti u thuy t lãng m n, trong đó Lá ng c cành vàng là m t
ti u thuy t có giá tr n i dung và ngh thu t.

1.1.1. Cu c ñ i và duyên n văn chương

Truy n dài Nguy n Công Hoan sáng tác th i kỳ 1935 - 1939

Nguy n Công Hoan sinh ngày 6 tháng 3 năm 1903 t i làng

đã có s chuy n bi n rõ r t theo khuynh hư ng hi n th c phê phán.

Xuân C u, xã Nghĩa Tr , huy n Văn Giang, nay thu c t nh Hưng

Trong nh ng tác ph m c a Nguy n Công Hoan th i kỳ M t tr n

Yên (th i y thu c t nh B c Ninh). Ông sinh ra trong m t gia đình

Dân ch thì Bư c đư ng cùng là cu n ti u thuy t có tính tư tư ng

quan l i xu t thân Nho h c.

cao và n i dung hi n th c sâu s c nh t. Bư c ñư ng cùng là cu n

Ơng b t đ u vi t văn t lúc 17 tu i khi ñang h c

trư ng

ti u thuy t đ u tiên c a Nguy n Cơng Hoan tiêu bi u cho nguyên

Bư i. Năm 20 tu i, ơng có t p truy n ng n đ u tiên (Ki p h ng nhan)

t c đi n hình hóa ch nghĩa hi n th c: xây d ng nh ng tính cách

đư c xu t b n. Đ u năm 1930, ơng có nhi u truy n đăng báo, đư c

đi n hình trong nh ng hồn c nh đi n hình.

m i ngư i chú ý và ñ n năm 1935 (t p Kép Tư B n ra đ i) thì n i
ti ng kh p Trung, Nam, B c.

Vi c làng c a Ngô T t T , Cái th l n t cáo b nh hi u danh c a b n

Nguy n Công Hoan m t ngày 6 tháng 6 năm 1984 t i Hà
N i. Tên ơng đư c đ t cho m t ph

Năm 1939, Nguy n Công Hoan vi t Cái th l n. Cùng v i

Hà N i và

t ng lý cùng nh ng h t c

ch n nông thôn.

nhi u thành ph

Th i kỳ giai ño n 1940 - 1945, văn h c hi n th c có s thay

khác trong c nư c. Nguy n Cơng Hoan đư c t ng Gi i thư ng H

ñ i v ñ tài và chuy n hư ng v bút pháp. Nguy n Cơng Hoan cũng

Chí Minh v Văn h c ngh thu t năm 1996.

thay ñ i ch ñ và bút pháp. S thay ñ i ch ñ trong sáng tác c a

1.1.2. Hành trình sáng t o

Nguy n Cơng Hoan không ph i là s th t lùi v tư tư ng như các ý

Nguy n Công Hoan b t ñ u c m bút vi t vào kho ng nh ng

ki n nh n ñ nh trư c ñây, mà ñây th c ch t là s thay ñ i góc ñ ti p

năm 1920 - 1923 và b t đ u kh ng đ nh ngịi bút c a mình t nh ng
năm 1929. Ngay t bu i đ u c m bút, Nguy n Cơng Hoan ñã t v ch
cho mình m t con ñư ng ñi, m t con ñư ng không ph i ngay t ñ u
ñã rõ nét ngay và c v sau này khơng ph i khơng có nh ng lúc g p

c n v ñ i tư ng.


9

10

1.2. Quan ni m văn chương c a Nguy n Cơng Hoan

Tây, ti u thuy t Vi t Nam đã th c s đi vào q trình hi n đ i hóa,

Trong cu n Đ i vi t văn c a tôi, Nguy n Công Hoan tâm s :

t o nên m t giai ño n phát tri n r c r c a văn xi hi n đ i.

“Chưa bao gi tơi có ý đ nh vi t văn ñ ñư c g i là nhà văn”, b i vì
“vi c vi t văn cũng là m t vi c thư ng như m i vi c khác trên ñ i”

1.4. Ti u thuy t Nguy n Công Hoan trong di n m o ti u
thuy t Vi t Nam 1930 - 1945

và “Lòng mu n vi t nh ng cái mà mình th y c n vi t, không vi t

Nguy n Công Hoan là m t trong s khơng nhi u nhà văn đã

khơng an tâm, khơng vi t thì b t r t, h m h c, th y canh cánh bên

in rõ d u n b n s c riêng c a mình trong l ch s văn h c Vi t Nam

lịng”.

hi n đ i. L ch s văn xi hi n đ i Vi t Nam ñ t ñư c thành t u r c
Theo ơng, văn là đ i, cho nên chúng ta ít th y và h u như

r trong giai ño n 1930 - 9145. Nguy n Công Hoan ñã l n lên cùng

không th y qua trang văn nh ng d u tích riêng c a cu c đ i ơng, ơng

v i giai đo n văn h c đó.

l n mình, qn mình đi gi a th gi i nh ng con ngư i mà ông yêu

M c dù

th lo i ti u thuy t, Nguy n Công Hoan khơng

thương. Cũng chính vì th , ngịi bút Nguy n Công Hoan cũng ch t

ph i là cây bút s trư ng, song ơng cũng có nh ng đóng góp nh t

cáo, đ phá nh ng gì chà đ p lên nh ng con ngư i xung quanh ơng,

đ nh, nói như Thúc Nhu n, trong Thanh Ngh Tĩnh tu n báo s 53,

chưa bao gi ông bênh v c cho chính mình, d u cu c đ i ông cũng

9/8/1935: “M t ñi u ñáng m ng là ñ c văn ông Hoan ta nh n th y s

ñ y nh ng gian truân và l n ñ n.

ti n b c a văn m i. Văn h c nư c ta ñã t phong trào lãng m n, đi

V i Nguy n Cơng Hoan, “Ngư i vi t văn khơng ch c n có
v n v s ng, v n v ch nghĩa, mà còn v n v văn hóa n a” [22, tr.
273]; do đó v i ngh văn, địi h i trư c tiên là cái tâm và cái ñ c.
1.3. Các khuynh hư ng ti u thuy t Vi t Nam giai ño n
1930 - 1945
Có hai khuynh hư ng chính: khuynh hư ng lãng m n và
khuynh hư ng hi n th c.
Nhìn chung, t ti u thuy t lãng m n T l c văn đồn đ n
ti u thuy t c a trào lưu hi n th c; ti u thuy t Vi t Nam giai ño n
1930 - 1945 ñã có nh ng cách tân rõ r t v thi pháp th lo i, th hi n
s c vóc và s trư ng thành c a n n văn h c m i. Cùng v i s th ng
th c a ch Qu c ng và nh hư ng sâu s c c a văn h c phương

t i phong trào t chân, nhưng vai ch ñ ng trong nh ng câu chuy n
c a ơng Hoan đã là nh ng ngư i s ng gi a ñ i th c t ” [38, tr. 73].


11

12

Nhân v t Ngh L i ñư c Nguy n Công Hoan miêu t khá thành

Chương 2
NHÂN V T VÀ CÁC TH PHÁP XÂY D NG NHÂN V T
TRONG TI U THUY T NGUY N CÔNG HOAN
TRƯ C CÁCH M NG THÁNG TÁM

cơng, cũng có ý nghĩa đi n hình cho b n ch t cư ng hào ñ a ch . Đ ng
bên c nh Ngh Qu (T t ñèn - Ngô T t T ), Ngh Hách (Giông t - Vũ
Tr ng Ph ng), Ngh L i cũng có di n m o riêng t ngo i hình, ñ o ñ c
l i s ng ñ n cách th c bóc l t ngư i nơng dân. Đây là m t cá tính s c

2.1. Các ki u nhân v t

nét th hi n s khám phá tài tình v nhân v t ph n di n trong s trư ng

2.1.1. Nhân v t ph n di n

sáng tác c a Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng.

Ơng đã ph n ánh đư c các lo i quan, t quan l n đ n quan

K có th l c nhi u thì bóp n n dân nhi u, qua các trang

bé, quan tu n ph , quan huy n, quan tịa, quan ngh (khơng ch

văn c a Nguy n Cơng Hoan, b n có th l c ít thì d a d m vào quan

quan ơng mà c quan bà) đ n b n lính tráng, b n hương lý và các

trên mà ki m chác cút rư u, mi ng th t c a ngư i dân.

ch c d ch làng, xã.

V i nh ng tên tư s n tr c phú, ngòi bút Nguy n Công Hoan

Nh ng nhân v t này chi m m t t l cao nh t trong h u h t

t p trung phơi bày b n ch t x u xa c a chúng. Nguy n Công Hoan

các ti u thuy t c a ông trư c Cách m ng tháng Tám. Ch riêng lo i

v n khinh ghét b n nhà giàu

quan (tu n ph , huy n, ngh ) ơng có m t lo t truy n: T t l a lịng, Lá

vơ lương tâm nên ông thư ng v ch m t tư ng t n b n ch t c a

ng c cành vàng, Cái th l n, Bư c đư ng cùng…Và đó cũng là nh ng

chúng.

nhân v t ph n di n mà Nguy n Công Hoan vi t thành công nh t. Đ i

th ñ ng ti n, coi thư ng ñ o lý, s ng

Cùng v i Vũ Tr ng Ph ng, Nguy n Công Hoan là nhà văn

v i lo i nhân v t này, nhà văn đ kích khơng thương ti c b n ch t tàn

có tài xây d ng nhân v t ph n di n b ng ngh thu t trào phúng, ñ

ác, nh n tâm, l b ch, l lăng, đ i b i,

kích. Nhưng ngịi bút Nguy n Cơng Hoan l i s c s o hơn Vũ Tr ng

vào ch c quy n, tham ti n,

gieo bao ñau kh cho ngư i dân nghèo.
Trong cái xã h i nh n nháo y, khơng th khơng nói đ n b n
cư ng hào g m lý trư ng, chánh t ng, phó h i, thư ký. Đó là nh ng
tên tay sai đ c l c cho lũ quan có nh ng hành ñ ng thô b , tr n áp
dân lành trong nh ng v sưu thu , phu phen, cư p ru ng. Chúng lo
lót quan trên đ đư c làm ch ñ y t ñi l i c a quan nên ñư c quan
che ch và tha h áp b c bóc l t dân đen. Trong cái xã h i th i nát
y, ngh “làm quan” g n v i t đ c kht hồnh hành t dư i lên
trên.

Ph ng khi vi t v t ng l p quan l i hay nh ng ông ch , bà ch s ng
trong xã h i th i nát b y gi .
2.1.2. Nhân v t chính di n
2.1.2.1. Nhân v t s ph n, bi k ch

Đó là t ng l p dân nghèo thành th : nh ng ngư i đi , làm
th, d y h c, trí th c vô s n và ngư i nông dân sau lũy tre làng.
Ngư i nghèo thành th thì ch u bao n i ñ ng cay, v t v , ñ u
t t m t t i, b nh ng ông ch , bà ch l i d ng, chèn ép, bóc l t. Cịn
nơng thơn, nh ng ngư i nơng dân cũng có nh ng s ph n ñ y bi


13

14

k ch. Vi t v s ph n ngư i nông dân, Nguy n Công Hoan miêu

Qua kh o sát các ti u thuy t Nguy n Công Hoan trư c Cách

t h ph i ch u bao n i kh c ch ng ch t, ñè n ng lên cu c ñ i

m ng tháng Tám, chúng ta th y ñư c b c tranh khá phong phú, ña

h : nào là n n Tây ñoan b t rư u l u; n n quan l i tham nhũng;

d ng v lo i hình nhân v t (chính di n, ph n di n), v thành ph n

n n sưu cao, thu n ng; n n cư ng hào

c hi p, dâm ơ, bóp

(nơng dân, th dân, trí th c, thanh niên...). Và ngay trong chính lo i

n n; n n xôi th t chè chén, khao v ng, ng v r i c nh phu phen

hình cũng đã có s khác nhau, quan l i có lo i x u lo i t t; có ngư i

t p d ch, c nh l t l i đói kém, d ch b nh hồnh hành, tình tr ng

b n ch t x u xa, đ c ác tồn di n, có ngư i ch x u v đ o ñ c. Tuy

d t nát, t i tăm, mê tín d đoan.

nhân v t

Khơng ch

nơi cùng c c m i g p nh ng bi k ch,

m ts

ñây chưa chưa mang tính đi n hình hóa cao song vi c xây

d ng nên nhi u d ng nhân v t, nh t là xây d ng thành công nhân v t

nhân v t trí th c, con nhà quan cũng g p nhi u s ph n bi ñát, nh t là

ph n di n cũng là m t đóng góp c a Nguy n Cơng Hoan trong vi c

trong tình u đơi l a.

phê phán nh ng hi n th c xã h i Vi t Nam b y gi .

2.1.2.2. Nhân v t tích c c, lý tư ng

2.2. Các th pháp xây d ng nhân v t

Trong ti u thuy t c a Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng

2.2.1. Ngh thu t miêu t ngo i hình nhân v t

tháng Tám, ơng chú ý ñ cao ca ng i, ph n nhi u là các nhân v t trí

Th gi i nhân v t ph n di n trong sáng tác c a Nguy n Cơng

th c, ti u trí th c xu t thân nghèo hèn, ho c có đ a v hèn kém: Minh

Hoan h u h t đ u có ngo i hình x u xí. Nh ng h ng ngư i giàu có

(Cơ giáo Minh), Châu, Trung (Tơ vương), Nga, Chi, ông bà Tham

trong tác ph m Nguy n Công Hoan ñ u nh t lo t béo, cái béo c a

(Lá ng c cành vàng), “Tôi” (Cô làm công), ông quan huy n Lê Sĩ Cư

nhân v t làm cho ngư i đ c có c m giác như nhà văn đang t m t đ

(Thanh đ m), ơng Tú, Đi p, Lan (T t l a lòng), th y giáo Như ng,

v t, con v t ñư c chăm b m quá m c. Theo Nguy n Công Hoan

anh h c trò Đ c (T m lòng vàng) …). Nh ng ngư i này v a có h c,

“béo” là do “ăn b n” nghĩa là ăn c p, ăn cư p, ăn hi p do ñ c kht

có chí khí ngh l c, l i bi t thương ngư i, ăn

c a dân, hút máu, hút m c a dân.

có tình có nghĩa,

mu n làm vi c có ích cho đ i.

Khi t ngo i hình nhân v t, Nguy n Cơng Hoan thư ng đ c

Qua kh o sát, chúng tơi nh n th y đ c đi m c a nhân v t tích

bi t chú ý t i khn m t và hình dáng, mà theo Baudelaire “B m t

c c trong ti u thuy t Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng tháng

x u là b m t thi u s hài hoà, b nh ho n, thi u hưng ph n sáng s a,

Tám là nh ng ngư i trí th c, tr ng t do cá nhân và có quan ni m

thi u s phong phú n i tâm”. Nh n xét trên r t ñúng v i nhân v t

ti n b v tình u, hơn nhân.

ph n di n c a Nguy n Công Hoan.

Không ch trong tình u đơi l a, Nguy n Cơng Hoan cịn
xây d ng nhi u nhân v t mang tính tích c c, có tính lý tư ng.

Đ ng nh t miêu t ngo i hình và tính cách là bút pháp quen
thu c c a Nguy n Công Hoan. V i ơng thì đ i v i lo i nhân v t này,
x u v ngo i hình t c là x u v tính cách, b n ch t. Qua hình hài


15

16

g m ghi c c a nh ng nhân v t, nhà văn ñã v ch tr n s th i tha c a

Chương 3

m t xã h i phi nhân tính.

NGƠN NG , GI NG ĐI U VÀ K T C U

2.2.2. Ngh thu t xây d ng tính cách nhân v t n

TRONG TI U THUY T NGUY N CƠNG HOAN

Ngư i đ c có th d dàng nh n th y các nhân v t n c a

TRƯ C CÁCH M NG THÁNG TÁM

Nguy n Công Hoan có tính cách m nh m , nhưng cũng đ y tính cao
thư ng trong tình u, như Lan (T t l a lòng), Nga (Lá ng c cành
vàng), Châu (Tơ vương), “Tơi” (Cơ làm cơng)…
Ngồi nh ng nhân v t n

chính di n có tính cách cao

3.1. Ngơn ng
3.1.1. Ngơn ng đ i tho i

thư ng, Nguy n Cơng Hoan t ra s c s o khi xây d ng nh ng nhân

Trong ti u thuy t Nguy n Cơng Hoan, nh ng m u đ i tho i

v t có tính cách ích k , nh nhen, gi d i, ham danh v ng, tham lam

gi a các nhân v t thư ng r t sinh ñ ng, có kh năng b c l rõ tính

như bà Ph (Lá ng c cành vàng), bà Tu n (Cô giáo Minh), bà ch

cách nhân v t, và truy n ñ t ch đ c a tác ph m.

p

(Ơng ch )...Nhân v t bà Tu n là m t ñi n hình sinh đ ng v các quan

Đ miêu t chân tư ng Ngh L i (Bư c ñư ng cùng) là m t

bà phong ki n, giàu có, uy quy n, ñ i di n cho quan ni m luân lý cũ.

k chuyên xúi gi c ngư i khác ki n nhau đ mình tr c l i. Thơng qua

Bà luôn ca t ng cái th l giáo phong ki n l i th i v i ñ o luân

ño n ñ i tho i gi a Ngh L i và v Trương Thi, tác gi ñã cho ta th y

thư ng “tam tịng t đ c” xem đó là khn vàng thư c ng c c a đ o

Ngh L i là m t con ngư i nham hi m, mưu mô.

lý làm ngư i.

Như v y, ngôn ng ñ i tho i v i nhi u hình th c phong phú

Nhìn chung, v i ngịi bút hi n th c s c s o, Nguy n Cơng

đã đóng vai trị quan tr ng trong vi c góp ph n kh c h a tính cách,

Hoan đã t o nên th gi i nhân v t phong phú, ña d ng, đ h ng

tình c nh c a con ngư i trong xã h i. Ngơn ng đ i tho i trong ti u

ngư i, ñ lo i nhân v t. Dù cịn có nh ng h n ch nh t đ nh, song chúng

thuy t Nguy n Cơng Hoan tiêu bi u cho ki u ñ i tho i truy n th ng -

ta cũng ph i kh ng đ nh r ng: ngịi bút c a Nguy n Cơng Hoan v n

ki u đ i tho i trên n n t ng logic c a ý th c nhân v t, vì v y, l i đ i

thành công trong vi c xây d ng nhân v t ph n di n trong ti u thuy t

ñáp c a các vai nhân v t tho i thư ng hô ng ch t ch v i nhau, t o

trư c Cách m ng tháng Tám.

thành các ño n tho i li n m ch, b c l t t ch đ c a tác ph m.
3.1.2. Ngơn ng ñ c tho i
Trong các ti u thuy t lãng m n c a Nguy n Công Hoan, th
gi i n i tâm nhân v t ñư c b c l m t cách chân th c, v i nh ng suy
nghĩ, c m xúc c a nhân v t v th gi i xung quanh và v chính b n


17

18

thân mình. Vì th , ngơn ng đ c tho i n i tâm giúp ngư i ñ c khám

nh ng thói hư t t x u, nh ng con ngư i tha hóa trong cái xã h i đ y

phá nh ng đi u sâu kín trong tâm h n nhân v t.

nh nhăng, k ch c m.

Ngôn ng ñ c tho i n i tâm ñư c Nguy n Công Hoan s

So v i Vũ Tr ng Ph ng và Nam Cao, tính châm bi m, đ

d ng thành công trong các ti u thuy t: T t l a lịng, Lá ng c cành

kích c a Nguy n Cơng Hoan có nét khác. Ơng thư ng xây d ng nhân

vàng, Tơ vương,...

v t ph n di n v i m t t t x u, m t thói hư nào đó c a m t lo i ngư i

Xét trên phương di n ngôn ng , Nguy n Cơng Hoan đã xây

nh t đ nh.

Bư c đư ng cùng, gi ng ñi u châm bi m, ñ kích đư c

d ng ngơn ng nhân v t (c ñ i tho i và ñ c tho i) có nh ng thành

phát huy ñ n cao ñ , nh t là

cơng nh t đ nh. Thơng qua nh ng l i ñ i tho i, ñ c tho i chúng ta

lãi, Tây ñoan b t rư u, cư ng hào thu thu , tri huy n ñ c thu , quan

cũng th y ñư c s sinh ñ ng, linh ho t trong ngôn ng c a h th ng

nha lính tráng nhũng nhi u nhân dân và ăn h i l . Ngòi bút v n s

nhân v t. Đây cũng là s

trư ng v châm bi m c a Nguy n Công Hoan

phong phú trong bút pháp ti u thuy t

nh ng ño n miêu t ñ a ch bóc l t n

đây đã t ra s c s o

khi phơi tr n b n ch t nh ng nhân v t ph n di n t Ngh L i, Tây

Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng tháng Tám.

ñoan, tri huy n, cai l , lính l đ n chánh t ng, lý trư ng, chánh h i…

3.2. Gi ng ñi u
Qua kh o sát ti u thuy t c a Nguy n Công Hoan trư c Cách
m ng tháng Tám, chúng tôi nh n th y có các gi ng đi u chính sau

3.2.2. Gi ng đi u tr tình, thương c m
Chi m m t n i dung không nh ti u thuy t Nguy n Công
Hoan là nh ng tác ph m vi t v tình u đ y ch t lãng m n, lý tư ng.

đây:

Tình u cũng đáp ng m t địi h i c a con ngư i cá nhân trong vi c

3.2.1. Gi ng đ kích, châm bi m
Xu t phát t quan ñi m ch ng l i s ng l c h u, c h c a l p
ngư i cũ đang cịn t n t i trong xã h i b y gi , Nguy n Cơng Hoan
đã th hi n rõ gi ng đi u m a mai châm bi m, đ kích đ i v i nh ng
tư tư ng, nh ng bi u hi n c a con ngư i cũ l c h u, l i th i.
N u như

th lo i truy n ng n, Nguy n Công Hoan r t s

gi i phóng tình c m. Đây là m t ñ tài trung tâm c a văn h c lãng
m n. Tình yêu c a Đi p và Lan (T t l a lịng) n y n trong khơng
gian c a m t làng q n bình, êm đ m. Nh ng tư ng v i tình yêu

y, h s là m t c p v ch ng h nh phúc; nhưng cu c đ i t o hóa
xoay v n, h đã ph i xa nhau. Khi khơng cùng chung l i h v n gi
m t tình u lý tư ng, cao thư ng. Cịn tình u c a Châu v i Trung

trư ng trong vi c châm bi m, đ kích t ng l p quan l i, ñ a ch và

(Tơ vương) xu t phát t nh ng ñ ng c m trong cu c s ng ch n th

các ch c s c, ch c lý trong b máy chính quy n cũ, thì

ti u thuy t,

thành. H đã có bi t bao k ni m tình u, nhưng r i cũng xa nhau

ơng cũng là m t trong nh ng nhà văn có thái đ châm bi m, đ kích

mãi mãi. Tuy tình yêu lý tư ng trong ti u thuy t c a Nguy n Công

m nh m b n ngư i y qua các tác ph m: Ông ch , Bà ch , Bư c

Hoan khơng có m t cái k t t t ñ p, song nh ng hy sinh cho h nh

ñư ng cùng, Cái th l n… Nguy n Cơng Hoan đã m a mai, đ kích


19

20

phúc ngư i mình yêu c a các nhân v t cũng ñ ng l i cho ngư i ñ c

ñã xây d ng ñư c các nhân v t tích c c nh m th hi n lu n ñ c a

bao n i ng m ngùi, thương c m.

tác ph m. Như v y trên cơ s n m b t tư tư ng c a con ngư i trong

Gi ng đi u c m thơng đư c Nguy n Công Hoan b c l khi

xã h i lúc b y gi , Nguy n Cơng Hoan đã t o d ng các h th ng

miêu t nh ng nhân v t g p nhi u b t h nh trong cu c s ng, nh t là

nhân v t ñ i l p v tư tư ng trong tác ph m, m t bên là tư tư ng b o

nhà văn ñã cho chúng ta ch ng ki n nh ng cái ch t thương tâm: ch t

th , ñ c ác c a quan ph và nh ng ngư i thu c t ng l p quan l i, gia

vì tình (Lan, Nga, Trung), ch t vì b nh t t, nghèo kh (v con anh

trư ng; m t bên là nh ng ngư i có h c trong các gia đình quy n q

Pha, m ru t Minh...), ch t vì b đánh đ p, hành h (anh đĩ Ni)….

đó. Ti u thuy t Lá ng c cành vàng ñư c k t c u trên tr c tư tư ng

Thông qua vi c kh o sát các tác ph m, chúng ta th y r ng có
s đa d ng v gi ng đi u trong ti u thuy t c a Nguy n Cơng Hoan:
Khi thì đ kích, châm bi m m t cách sây cay, như mu n bóc tr n thói

k ch c m, s x u xa, nham hi m c a t ng l p quan l i, ñ a ch và

tương ph n này. Hình th c k t c u tương ph n trong ti u thuy t Lá
ng c cành vàng, đã góp ph n th hi n s mâu thu n ngày càng gay
g t gi a hai phe cũ - m i (v v n đ giàu nghèo, t do trong tình u)
trong gia ñình phong ki n.

các cư ng hào, lúc l i l ng lịng mình trư c nh ng tình c nh cơ c c

Qua các hình tư ng nhân v t chính di n Pha và ph n di n

c a ngư i nghèo. T t c cũng xu t phát t m t tinh th n nhân ñ o

Ngh L i, Bư c ñư ng cùng ñã ph n ánh m t s khía c nh đi n hình

cao quý c a m t nhà văn luôn trăn tr v i cu c ñ i.

trong các mâu thu n cơ b n gi a nông dân và phong ki n, ñ qu c,

3.3. K t c u
3.3.1. K t c u tương ph n

trong các v n ñ n lãi, sưu cao thu n ng, quan l i cư ng hào tham
nhũng là nh ng cái ách ñè n ng trên vai nơng dân dư i ch đ cũ.
Nguy n Cơng Hoan đã đ c p xung đ t gi a v n đ giai c p nơng

Đ n th i c a Nguy n Cơng Hoan, hình th c tương ph n hay

dân và ñ a ch khá toàn di n. Và ti u thuy t Bư c ñư ng cùng cũng

g i là k t c u tương ph n v n còn s d ng trong các tác ph m ít

đư c xây d ng theo l i k t c u tương ph n. Thông qua s xung đ t

nhi u có tính lu n ñ . Đây là lo i k t c u ñư c xây d ng trên s xung

c a nhân v t Pha và Ngh L i; Nguy n Công Hoan ñã ñ c p ñ n

ñ t gi a hai tuy n nhân v t chính di n và ph n di n th hi n qua các

mâu thu n giai c p, mâu thu n dân t c v i nh ng nét sâu s c, m i m

tác ph m như: Lá ng c cành vàng, Cô giáo Minh, Bư c ñư ng

và táo b o hơn so v i các tác ph m cùng th i c a các nhà

cùng…nh ng tác ph m ph n ánh s xung ñ t tư tư ng m i và cũ,

khác.

giàu nghèo trong xã h i Vi t Nam nh ng năm n a ñ u th k XX.
Lá ng c cành vàng là tác ph m ñ u tiên tiêu bi u cho tư
tư ng ch ng l giáo phong ki n c a nhà văn Nguy n Cơng Hoan.
Tuy

đây, xung đ t gi a cái tơi cá nhân v i ch đ đ i gia đình

phong ki n chưa di n ra quy t li t, nhưng Nguy n Công Hoan cũng

văn

3.3.2. K t c u tâm lý
Đó là k t c u c a nh ng tác ph m có c t truy n tâm lý, trên
cơ s miêu t nh ng di n bi n ñ i s ng n i tâm c a h th ng nhân
v t trong truy n. S v n ñ ng c a c t truy n d a trên s v n ñ ng


21

22

tâm lý c a nhân v t. Qua kh o sát ti u thuy t c a Nguy n Công

K T LU N

Hoan, ta th y có m t s truy n tác gi xây d ng theo hình th c k t
c u tâm lý: T t l a lịng ho c theo th nh t ký: Cơ làm công, Tơ
vương.

Qua vi c nghiên c u ti u thuy t c a Nguy n Công Hoan
trư c Cách m ng tháng Tám t góc đ đ c trưng th lo i, chúng tôi

Tuy Nguy n Công Hoan chưa miêu t ñư c nh ng tr ng
hu ng tâm lý tình yêu tinh t , ph c t p như các nhà văn T l c văn
đồn (Đơi b n, Bư c tr ng…), nhưng ngh thu t phân tích tâm lý c a
ơng đã ti n b hơn so v i T Tâm c a Hoàng Ng c Phách và nh ng
nhà văn trư c đó.

nh n th y ti u thuy t c a ơng có nh ng ñ c ñi m sau ñây:
1. Nhân v t trong ti u thuy t c a Nguy n Công Hoan là

nh ng con ngư i n m tr i, có s ph n và thư ng là ñ y bi k ch. Th
gi i nhân v t c a ông phong phú v i ñ h ng ngư i trong xã h i.
Ơng đ c bi t am hi u lo i nhân v t thu c t ng l p trên và có kh

Thơng qua các phương di n: ngơn ng , gi ng đi u và k t c u

năng miêu t sâu s c v t ng l p quan l i, cư ng hào phong ki n.

ti u thuy t; Nguy n Cơng Hoan đã ch ng t đư c tài năng c a mình

Ngịi bút v n s trư ng v châm bi m c a Nguy n Công Hoan cũng

trong ngh thu t ti u thuy t. Nguy n Cơng Hoan có kh năng t o ra

ñã t ra s c s o khi miêu t nh ng nhân v t ph n di n. Ch n nhân v t

cùng m t lúc hai lo i ngôn ng tr n thu t trong ti u thuy t: ngôn ng

ph n di n làm nhân v t trung tâm, văn h c hi n th c phê phán thành

thi v trong các ñ tài lãng m n và ngôn ng t chân s c s o trong các

công trong vi c ph n ánh các tương ph n c a th i ñ i. Nguy n Cơng

truy n hi n th c. Ơng cịn có s trư ng trong vi c t o d ng gi ng

Hoan r t có s trư ng v đi n hình hóa nhân v t ph n di n. Ơng

đi u châm bi m, đ kích sâu cay vào giai c p th ng tr , ñ r i l ng

thư ng tơ đ m m t s nét ñi n hình c a lo i nhân v t này và phóng

đ ng l i b ng nh ng thương c m v i nh ng ngư i cùng kh s ng

ñ i lên ñ ngư i ñ c d nh n di n.

trong xã h i b y gi . K th a c a l i k t c u truy n th ng, tác ph m
c a ơng đã hồn thi n hơn v ph n c t truy n, và nh t là xây d ng
k t c u tương ph n d a trên m i quan h gia đình và xã h i c a h
th ng nhân v t trong ti u thuy t.

2. Nguy n Cơng Hoan có kh năng di n t l i ăn ti ng nói
c a các h ng ngư i trong xã h i: t quan l i, lính tráng, chánh t ng,
lý trư ng, tư s n, ti u tư s n…lo i nào có ngôn ng c a lo i y
không tr n l n. Ngơn ng nhân v t c a ơng, đ c bi t là

các nhân

v t ph n di n có s c thái cá th hóa rõ r t, t o nên nh ng nhân v t
khá sinh ñ ng.
3. V i ý ñ mu n tung hê l t t y m t trái, s phi lý c a xã h i
ñương th i, b ng gi ng ñi u m a mai châm bi m, ñ kích Nguy n
Cơng Hoan đ c bi t hư ng ngịi bút c a mình vào vi c kh c ho di n


23

m o, c ch , hành ñ ng c a nhân v t ho c cho nhân v t suy nghĩ, nói
năng đ qua đó th hi n c th sinh đ ng tính cách nhân v t.

24

Nhà văn Th ch Lam đã t ng nói: “Hãy b ng lịng v i nh ng
gì tác gi cho ta. Đ ng b t ông ta cho nh ng cái mà ông ta không

Ti ng cư i c a Nguy n Công Hoan hư ng vào s tha hố

có”. Trên tinh th n y, v i nh ng gì mà Nguy n Cơng Hoan đã làm

trong xã h i. Ngồi gi ng ñi u châm bi m, ñ kích; tác ph m c a

đư c, có th kh ng đ nh r ng: Nguy n Công Hoan không ch là m t

Nguy n Cơng Hoan cịn n i b t gi ng ñi u tr tình, thương c m ñ i

cây bút truy n ng n trào phúng xu t s c, mà còn là m t nhà ti u

v i nh ng con ngư i g p nhi u ñi u b t h nh trong cu c s ng. V i

thuy t có đóng góp quan tr ng cho q trình v n đ ng và phát tri n

ơng, có khi bên ngoài là m t s gi u nh i nh ng x u xa nhơ nhu c

c a văn h c Vi t Nam n a ñ u th k XX. Đ n v i ñ tài Ti u thuy t

nhưng n sâu trong đó là tình thương yêu con ngư i trư c phong ba,

Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng tháng Tám, nhìn t

bão táp cu c đ i.

trưng th lo i, chúng tơi c g ng đem l i m t cái nhìn khách quan,

4. Ti u thuy t Nguy n Công Hoan bư c ñ u ñã th nghi m
l i k t c u theo mơ hình ti u thuy t phương Tây hi n ñ i. K t c u
d a trên m ch v n ñ ng tâm lý nhân v t là m t trong nh ng nét ñ c
s c trong cách t ch c k t c u c a nhà văn. Song Nguy n Công Hoan
l i có th m nh và đ t đư c thành công khi xây d ng l i k t c u
tương ph n trong ti u thuy t.
Tuy nhiên, bên c nh nh ng thành t u ñã ñ t ñư c, ti u thuy t
Nguy n Công Hoan còn b c l m t s t n t i, h n ch :
- Trong vi c xây d ng nhân v t, Nguy n Cơng Hoan có s
trư ng miêu t ngo i hình và tính cách, nhưng cịn h n ch trong vi c
phân tích tâm lý nhân v t. Cách tri n khai, xây d ng các tuy n nhân
v t cịn mang tính ch t ñơn tuy n, m t s nhân v t cịn mang tính lý
tư ng hóa.
- Nguy n Cơng Hoan ñã s d ng phong cách cư ng ñi u,
th i ph ng hơi quá trong vi c miêu t tính cách m t s nhân v t, làm
cho nhân v t tr nên kỳ d , do đó làm gi m b t tính hi n th c c a
hình tư ng nhân v t đư c sáng t o ra.

đ c

ch ra đư c nh ng đóng góp c a ông trong n n văn xuôi hi n th c
phê phán. Tuy v y, chúng tơi khơng có tham v ng s gi i quy t r t
ráo m i v n ñ c a ti u thuy t Nguy n Công Hoan trư c Cách m ng.
Do đó, lu n văn này, là m t cách nhìn c a chúng tôi trên tinh th n
ghi nh n m t cách ñ y ñ hơn, khách quan hơn thành t u ti u thuy t
c a Nguy n Công Hoan./.