CHUAN KIEN THU LICH SU 10

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (616.97 KB, 115 trang )

(1)PhÇn hai. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG m«n lÞch sö líp 10 ch¬ng tr×nh chuÈn LÞCH Sö THÕ GIíI THêI NGUY£N THUû, Cæ §¹I Vµ TRUNG §¹I. Biết đợc nguồn gốc loài ngời và quá trình chuyển biến từ vợn cổ thµnh Ngêi tèi cæ, Ngêi tinh kh«n : Kh¸i niÖm vîn cæ (h×nh thµnh kh¸i niÖm) + Nguån gèc cña loµi ngêi : do qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña sinh giíi.. Chủ đề 1. X· HéI NGUY£N THUû A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Nguån gèc con ngêi vµ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ vîn cæ thµnh Ngêi tèi cæ, Ngêi tinh kh«n. §êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn vµ tæ chøc x· héi trong giai ®o¹n ®Çu cña x· héi nguyªn thuû. Vai trß cña c«ng cô b»ng kim lo¹i vµ sù tiÕn bé cña s¶n xuÊt, quan hÖ x· héi. Nªu qu¸ tr×nh tan r· cña x· héi nguyªn thuû vµ hiÓu nguyªn nhân của quá trình đó. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Nguån gèc loµi ngêi vµ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ vîn cæ thµnh Ngêi tèi cæ, Ngêi tinh kh«n. + Thời gian tồn tại : khoảng 6 đến 15 triệu năm trớc. + Đặc điểm : đứng và đi bằng 2 chân, 2 chi trớc có thể cầm, nắm ; ăn hoa quả, củ và cả động vật nhỏ (mô tả theo kênh hình). + §Þa ®iÓm t×m thÊy ho¸ th¹ch : §«ng Phi, T©y ¸, §«ng Nam ¸ (xác định trên lợc đồ). Ngêi tèi cæ : + Thời gian tồn tại : từ khoảng 4 triệu đến 4 vạn năm trớc. + Đặc điểm : đã là ngời, hoàn toàn đi đứng bằng 2 chân, đôi tay đã trë nªn khÐo lÐo, thÓ tÝch sä n·o lín vµ h×nh thµnh trung t©m ph¸t tiÕng nãi trong n·o... tuy nhiªn d¸ng ®i cßn lom khom, tr¸n thÊp vµ bît ra sau, u mµy cao... (miªu t¶ theo kªnh h×nh). + BiÕt chÕ t¹o c«ng cô vµ ph¸t minh ra löa. + N¬i t×m thÊy di cèt : §«ng Phi, §«ng Nam ¸, Trung Quèc, ch©u Âu... (sử dụng lợc đồ để giới thiệu). Ngêi tinh kh«n :.

(2) + Thêi gian xuÊt hiÖn : 4 v¹n n¨m tríc. + §Æc ®iÓm : cã cÊu t¹o c¬ thÓ nh ngêi ngµy nay, thÓ tÝch sä n·o lín, t duy ph¸t triÓn (miªu t¶ theo kªnh h×nh, lËp b¶ng so s¸nh Ngêi tèi cæ vµ Ngêi tinh kh«n). + N¬i t×m thÊy di cèt : ë kh¾p c¸c ch©u lôc. §éng lùc cña qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ vîn thµnh ngêi : + Do vai trß cña quy luËt tiÕn ho¸. + Vai trò của lao động đã tạo ra con ngời và xã hội loài ngời. 2. §êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn vµ tæ chøc x· héi trong giai ®o¹n ®Çu cña x· héi nguyªn thuû Trình bày đợc về đời sống vật chất, tinh thần và tổ chức xã hội trong giai đoạn đầu của xã hội nguyên thuỷ ; giải thích đợc khái niệm c«ng x· thÞ téc mÉu hÖ : Giai ®o¹n ®Çu cña x· héi nguyªn thuû gåm 2 giai ®o¹n nhá lµ bÇy ngêi nguyªn thuû vµ c«ng x· thÞ téc. C«ng x· thÞ téc l¹i bao gåm : c«ng x· thÞ téc mÉu hÖ vµ c«ng x· thÞ téc phô hÖ. Khi c«ng x· thÞ téc phô hÖ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn còng lµ lóc x· héi nguyªn thuû b¾t ®Çu tan r· ; trong xã hội mà trớc hết là trong gia đình đã bắt đầu xuất hiện sự bất bình đẳng và sự đối kháng. Vì vậy, có thể coi công xã thị tộc phụ hệ thuéc "giai ®o¹n cuèi" cña c«ng x· nguyªn thuû. Về nội dung này có các "đơn vị kiến thức" sau đây : a) Thêi k× bÇy ngêi nguyªn thuû Đời sống vật chất : biết sử dụng đá ghè, đẽo thô sơ làm công cụ ; sống chủ yếu nhờ săn bắt, hái lợm ; ở trong các hang động, mái đá ;. biết làm ra lửa để sởi và nớng chín thức ăn (sử dụng kênh hình). Đời sống tinh thần : đã có ngôn ngữ và mầm mống của tôn giáo, nghÖ thuËt nguyªn thuû. Tổ chức xã hội : sống thành từng bầy gồm 5 – 7 gia đình, không ổn định. b) C«ng x· thÞ téc mÉu hÖ Đời sống vật chất : sử dụng công cụ bằng đá mài, xơng và sừng ; kinh tÕ chñ yÕu nhê trång trät vµ ch¨n nu«i nguyªn thuû kÕt hîp với săn bắn, hái lợm ; biết làm đồ gốm, dệt vải, đan lới đánh cá, làm nhµ ë. §êi sèng tinh thÇn : ng«n ng÷, t«n gi¸o vµ nghÖ thuËt nguyªn thuû ph¸t triÓn (t« tem, v¹n vËt h÷u linh, ma thuËt, thê cóng tæ tiªn ; hội hoạ, điêu khắc và sử dụng đồ trang sức). Tæ chøc x· héi : thÞ téc vµ bé l¹c ; quan hÖ huyÕt thèng, cïng lµm chung, hëng chung. 3. Vai trß cña c«ng cô b»ng kim lo¹i vµ sù tiÕn bé cña s¶n xuÊt, quan hÖ x· héi Biết đợc sự xuất hiện công cụ bằng kim loại, hiểu đợc hệ quả của viÖc sö dông c«ng cô b»ng kim lo¹i : Sù xuÊt hiÖn c«ng cô b»ng kim lo¹i : + Sự phát triển từ công cụ đồ đá sang công cụ bằng kim loại. + Khoảng 5500 năm trớc, phát hiện đồng đỏ. Nơi phát hiện sớm nhÊt lµ T©y ¸ vµ Ai CËp. + Khoảng 4000 năm trớc, phát hiện đồng thau ở nhiều nơi (trong đó có Việt Nam). + Khoảng 3000 năm trớc, con ngời đã biết sử dụng đồ sắt..

(3)  HÖ qu¶ cña viÖc sö dông c«ng cô b»ng kim lo¹i : + Tính vợt trội của nguyên liệu đồng và sắt so với đá, xơng vµ sõng. + Sự tiến bộ của kĩ thuật chế tác công cụ : kĩ thuật luyện kim, đúc đồng và sắt ; loại hình công cụ mới : lỡi cuốc, lỡi cày bằng sắt (sử dông kªnh h×nh, tµi liÖu). + Sản xuất phát triển : nông nghiệp dùng cày (khai phá đất hoang, mở rộng diện tích trồng trọt) ; thủ công nghiệp (luyện kim, đúc đồng, làm đồ gỗ...) ; năng suất lao động tăng, làm xuất hiện một lợng sản phÈm thõa thêng xuyªn. + Quan hÖ x· héi : c«ng x· thÞ téc phô quyÒn thay thÕ c«ng x· thÞ téc mÉu quyÒn (h×nh thµnh kh¸i niÖm "c«ng x· thÞ téc phô quyÒn" ; so s¸nh hai giai ®o¹n cña x· héi nguyªn thuû).. Chủ đề 2. X· HéI Cæ §¹I Néi dung 1. C¸C QUèC GIA Cæ §¹I PH¦¥NG §¤NG A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. HiÓu biÕt t×nh h×nh ph¸t triÓn sím ë Ai CËp, Lìng Hµ, Trung Quốc, ấn Độ cổ đại và sự hình thành các quốc gia cổ đại ở phơng Đông. Phân tích kết cấu xã hội và chế độ chuyên chế cổ đại ở ph¬ng §«ng.. 4. Qu¸ tr×nh tan r· cña x· héi thÞ téc vµ nguyªn nh©n cña qu¸ trình đó. Trình bày một số thành tựu văn hoá của phơng Đông cổ đại (lÞch, ch÷ viÕt, to¸n häc, kiÕn tróc...).. Biết đợc quá trình tan rã của xã hội thị tộc đợc bắt đầu từ khi xuÊt hiÖn c«ng cô b»ng kim lo¹i (tõ khi h×nh thµnh c«ng x· thÞ téc phô quyÒn) :. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. Mét sè ngêi lîi dông chøc phËn chiÕm cña c¶i d thõa, lµm xuÊt hiện chế độ t hữu. Trong mỗi gia đình phụ hệ xuất hiện sự bất bình đẳng và sự đối kháng giữa đàn ông và đàn bà. Do quá trình chiếm hữu của cải d thừa và khả năng lao động của mỗi gia đình khác nhau làm xuất hiện kẻ giàu – ngời nghèo. Xã hội nguyªn thuû chuyÓn dÇn sang x· héi cã giai cÊp. Nguyªn nh©n : do sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt, lµm xuÊt hiÖn cña c¶i d thõa thêng xuyªn.. 1. T×nh h×nh ph¸t triÓn sím ë Ai CËp, Lìng Hµ, Trung Quèc, ấn Độ cổ đại và sự hình thành các quốc gia cổ đại ở phơng Đông Hiểu và giải thích đợc các nhà nớc hình thành sớm ở phơng Đông ; biết đợc quá trình hình thành nhà nớc ; giải thích đợc cơ sở và nguyªn nh©n cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc sím : a) Nhà nớc đợc hình thành sớm ë Ai CËp : 3200 TCN, h×nh thµnh nhµ níc thèng nhÊt. ë Lìng Hµ : kho¶ng thiªn niªn kØ IV TCN, h×nh thµnh c¸c níc nhá cña ngêi Su-me. ë Ên §é : kho¶ng thiªn niªn kØ III TCN, h×nh thµnh c¸c quèc.

(4) gia cổ đại ở lu vực sông ấn.. nhận ruộng đất canh tác và nộp tô thuế.. ë Trung Quèc : kho¶ng thÕ kØ XXI TCN, h×nh thµnh v¬ng triÒu nhµ H¹.. + Quý téc : vua, quan l¹i vµ t¨ng l÷ lµ giai cÊp bãc lét cã nhiÒu cña c¶i vµ quyÒn thÕ.. Nh vậy, các nhà nớc ở phơng Đông thời cổ đại đợc hình thành sớm h¬n ë Hi L¹p vµ R«-ma tíi h¬n 1000 n¨m vµ sím nhÊt thÕ giíi. Lập niên biểu về sự hình thành các quốc gia cổ đại phơng Đông. b) Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc Khi xã hội nguyên thuỷ tan rã, đã hình thành các công xã. Do nhu cÇu trÞ thuû vµ lµm thuû lîi, c¸c c«ng x· tù liªn kÕt thµnh c¸c liªn minh c«ng x·, råi thµnh nhµ níc. c) C¬ së vµ nguyªn nh©n cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc sím §îc h×nh thµnh trªn lu vùc c¸c dßng s«ng lín, v× cã : + Thuận lợi : đất phù sa màu mỡ và mềm, nớc tới đầy đủ. + Khã kh¨n : trÞ thuû c¸c dßng s«ng, ph¶i lµm kªnh tíi tiªu. N«ng nghiÖp ph¸t triÓn sím vµ cho n¨ng suÊt cao, xuÊt hiÖn cña cải d thừa ngay từ khi cha có đồ sắt. Công tác thuỷ lợi đòi hỏi sự hợp sức và sáng tạo. 2. Kết cấu xã hội và chế độ chuyên chế cổ đại ở phơng Đông Nêu đợc các tầng lớp xã hội và địa vị của các tầng lớp, giai cấp trong xã hội ; hiểu đợc về chế độ chuyên chế cổ đại phơng Đông :  Xã hội cổ đại phơng Đông phân hoá thành các tầng lớp. + Nông dân công xã : là tầng lớp đông đảo nhất và có vai trò to lớn ;. + N« lÖ : sè lîng kh«ng nhiÒu, chñ yÕu phôc vô, hÇu h¹ tÇng líp quý téc. + Vẽ lợc đồ các giai cấp trong xã hội cổ đại phơng Đông.  Về chế độ chuyên chế cổ đại ở phơng Đông : + Khái niệm "chế độ chuyên chế cổ đại" là chế độ nhà nớc của xã hội có giai cấp đầu tiên ở phơng Đông, trong đó vua là ngời đứng đầu, có quyÒn lùc tèi cao.. + QuyÒn lùc cña vua : n¾m c¶ ph¸p quyÒn vµ thÇn quyÒn, cã tªn gäi kh¸c nhau ë mçi níc : Pha-ra-«n (Ai CËp), En-xi (Lìng Hµ) hay Thiªn tö (Trung Quèc)... Dới vua là bộ máy hành chính quan liêu, đứng đầu là quan Vidia hoÆc Thõa tíng ; cã chøc n¨ng thu thuÕ, tr«ng coi vµ x©y dùng c¸c công trình công cộng và chỉ huy quân đội. 3. Một số thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông Trình bày đợc một số thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông : Sự ra đời của lịch và thiên văn học : + G¾n liÒn víi nhu cÇu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ trÞ thuû c¸c dßng s«ng. + Nông lịch : một năm có 365 ngày đợc chia thành 12 tháng, tuần, ngµy vµ mïa. + BiÕt ®o thêi gian b»ng ¸nh s¸ng MÆt Trêi ; ngµy cã 24 giê. Ch÷ viÕt : + C d©n ph¬ng §«ng lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t minh ra ch÷ viÕt ;.

(5) ®©y lµ ph¸t minh lín cña loµi ngêi. + Thêi gian xuÊt hiÖn ch÷ viÕt : kho¶ng thiªn niªn kØ IV TCN. + Ch÷ tîng h×nh, tîng ý vµ tîng thanh.. + Nguyên liệu để viết : giấy papirút, đất sét, xơng thú, mai rùa, thẻ tre, lôa. To¸n häc :. cổ đại Hi Lạp, Rô-ma.  Trình bày về các thành bang, hoạt động kinh tế, thể chế chính trị : dân chñ vµ céng hoµ. Phân tích những thành tựu văn hoá cổ đại phơng Tây (liên hệ với các thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông).. + Thành tựu : phát minh ra hệ đếm thập phân, hệ đếm 60 ; các chữ số từ 1 đến 9 và số 0 ; biết các phép tính cộng, trừ, nhân, chia ; tính đợc diện tích các hình tròn, tam giác, thể tích hình cầu, tính đợc số pi b»ng 3,16.. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. + Giá trị : là những phát minh quan trọng, có ảnh hởng đến thành tùu v¨n minh nh©n lo¹i.. Trình bày đợc những đặc điểm của điều kiện tự nhiên và nền kinh tế ; biết đợc sự xuất hiện nền văn minh Hi Lạp và Rô-ma :. KiÕn tróc :. 1. Điều kiện tự nhiên và sự xuất hiện nền văn minh cổ đại Hi L¹p vµ R«-ma.  §iÒu kiÖn tù nhiªn :. + Mét sè c«ng tr×nh kiÕn tróc tiªu biÓu ë mçi níc : kim tù th¸p ë Ai Cập, thành Ba-bi-lon ở Lỡng Hà, những khu đền tháp kiểu kiến trúc Hin®u ë Ên §é. + Gi¸ trÞ : lµ nh÷ng di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ næi tiÕng thÕ giíi, thÓ hiện sức lao động và tài năng sáng tạo vĩ đại của con ngời. + Quan s¸t c¸c h×nh 4, 5 (SGK) vµ nªu nhËn xÐt vÒ c¸c c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc ë ®©y. Lập bảng hệ thống kiến thức về các thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông.. Néi dung 2. C¸C QUèC GIA Cæ §¹I PH¦¥NG T¢Y – HI L¹P Vµ R¤-MA A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Ph©n tÝch ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ qu¸ tr×nh xuÊt hiÖn nÒn v¨n minh. + Vùng ven biển, nhiều đảo, đất canh tác ít và khô cứng đã tạo ra nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n. + NÒn t¶ng kinh tÕ c«ng – th¬ng : sù ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp (n«ng nghiÖp còng nh»m xuÊt khÈu) ; kinh tÕ hµng ho¸  tiền tệ cổ đại.  NÒn v¨n minh Hi L¹p vµ R«-ma : +¶nh  hởng của điều kiện tự nhiên và nền tảng kinh tế đối với sự h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n minh. + XuÊt hiÖn muén h¬n (so víi ph¬ng §«ng) : ®Çu thiªn niªn kØ I TCN. + Hình thành trên cơ sở trình độ phát triển cao của sức sản xuất (đồ sắt đã khá phổ biến) và nền tảng kinh tế công thơng. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c thÞ quèc ë Hi L¹p vµ R«-ma..

(6)  LËp b¶ng so s¸nh vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia cổ đại phơng Đông và phơng Tây. 2. Nhà nớc thành bang, hoạt động kinh tế, thể chế chính trị : d©n chñ vµ céng hoµ Trình bày đợc sự hình thành các thành bang, những hoạt động kinh tÕ chÝnh vµ thÓ chÕ chÝnh trÞ : a) Nhµ níc thµnh bang (thÞ quèc) H×nh thµnh kh¸i niÖm "thµnh bang" (hay thÞ quèc)  lÊy thµnh thÞ làm trung tâm và vùng phụ cận để hình thành một nhà nớc nhỏ. Lí giải nguyên nhân hình thành thị quốc : do đất đai phân tán và ¶nh hëng cña nÒn kinh tÕ c«ng th¬ng. Miêu tả tổ chức của thị quốc : trong thành thị có phố xá, lâu đài, đền thờ, sân vận động, nhà hát, bến cảng... b) Hoạt động kinh tế S ự phát triển của thủ công nghiệp : làm đồ gốm, đồ mĩ nghệ, chế t¸c kim lo¹i, lµm rîu nho, dÇu «liu ; cã xëng thñ c«ng quy m« lín. Thơng nghiệp : chủ yếu thơng mại đờng biển ; nhiều hải cảng (Đê Lèt, Pi-rª...) ; cã thuyÒn lín, cã buåm vµ nhiÒu m¸i chÌo ; xuÊt ®i hµng thủ công, nông sản đã chế biến, nhập về lúa mì, thực phẩm, lông thú, t¬ lôa, h¬ng liÖu, xa xØ phÈm...  inh tế hàng hoá  tiền tệ : biểu hiện là sản xuất hàng hoá để xuất K khÈu ; lu th«ng tiÒn tÖ. c) ThÓ chÕ chÝnh trÞ  ×nh thµnh kh¸i niÖm "d©n chñ chñ n« Aten" : biÓu hiÖn lµ kh«ng H có vua, Đại hội công dân có quyền tối cao, bầu ra Hội đồng 500 ngời. để điều hành đất nớc... " Céng hoµ quý téc R«-ma" : biÓu hiÖn lµ kh«ng cã vua, §¹i héi công dân bầu ra 2 Chấp chính quan để điều hành đất nớc, nhng Viện Nguyên lão của các đại quý tộc vẫn có quyền lực tối cao. B¶n chÊt : dï lµ d©n chñ hay céng hoµ vÉn lµ mét bíc tiÕn lín so với chế độ chuyên chế cổ đại ở phơng Đông. Nhng bản chất vẫn là nền dân chủ của chủ nô, bóc lột và đàn áp đối với nô lệ. Hiểu rõ khái niệm "chế độ chiếm hữu nô lệ". Quan s¸t h×nh 7  Pª-ri-clÐt (SGK), t×m hiÓu vÒ nh©n vËt nµy. 3. Những thành tựu văn hoá cổ đại phơng Tây (liên hệ với các thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông) Phân tích những thành tựu văn hoá cổ đại phơng Tây (liên hệ với các thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông) : LÞch vµ ch÷ viÕt : Dïng d¬ng lÞch : 1 n¨m cã 365 ngµy vµ 1/4, chÝnh x¸c h¬n. Hệ chữ cái Rô-ma (chữ Latinh) gồm 26 chữ cái ; hoàn chỉnh, đơn giản và rất linh hoạt, đợc dùng phổ biến hiện nay. Sự ra đời của khoa học : Đã đạt tới trình độ khái quát hoá và trừu tợng hoá, trở thành nền t¶ng cña c¸c khoa häc. Mét sè nhµ khoa häc næi tiÕng : Ta-lÐt, Pi-ta-go, ¥-clÝt (To¸n häc) ; ¸c-si-mÐt (VËt lÝ) ; Pla-t«n, §ª-m«-crÝt, A-ri-xtèt (TriÕt häc), Hi-pô-crát (Y học), Hê-rô-đốt, Tu-xi-đít (Sử học), A-ri-xtác (Thiên v¨n häc)... V¨n häc :.

(7) + V¨n häc viÕt ph¸t triÓn cao, h×nh thµnh c¸c thÓ lo¹i v¨n häc : tiÓu thuyÕt, th¬ tr÷ t×nh, bi kÞch, hµi kÞch.... X· HéI PHONG KIÕN. Mét sè t¸c phÈm vµ nhµ v¨n, nhµ th¬ næi tiÕng : I-li-¸t vµ ¤-®i-xª ; Xa-ph¬ "nµng th¬ thø mêi", Et-xin, X«-phèc-l¬, ¥-ri-pÝt.... Néi dung 1. TRUNG QUèC THêI PHONG KIÕN. NghÖ thuËt kiÕn tróc, ®iªu kh¾c vµ héi ho¹ : NghÖ thuËt hoµn mÜ, ®Ëm tÝnh hiÖn thùc vµ tÝnh d©n téc. Kiến trúc : một số công trình tiêu biểu nh đền Pác-tê-nông, đấu trờng Cô-li-dê. Điêu khắc : một số tác phẩm tiêu biểu nh tợng lực sĩ ném đĩa, tợng n÷ thÇn A-tª-na, tîng thÇn Dít (kh¶m ngµ voi vµ vµng), tîng thÇn VÖ n÷ Mi-l«... Kh¸i qu¸t :. A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Trình bày sơ giản về sự hình thành xã hội cổ đại ở Trung Quốc. Những nét chính về quá trình hình thành chế độ phong kiến Trung Quèc. Nh÷ng nÐt næi bËt vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi ë c¸c thêi TÇn, H¸n, §êng, Tèng, Nguyªn, Minh, Thanh. Nªu vµ ph©n tÝch nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ Trung Quèc thêi phong kiÕn : Nho gi¸o, sö häc, v¨n häc, kiÕn tróc, kÜ thuËt... B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. + Phát triển cao, đạt tới trình độ khái quát hoá và trừu tợng hoá. + Cã ¶nh hëng s©u réng vµ l©u dµi tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i.. I  QU¸ TR×NH H×NH THµNH X · HéI PHONG KIÕN. 1. Sự hình thành xã hội cổ đại Trung Quốc Trình bày đợc về sự hình thành xã hội cổ đại ở Trung Quốc :. Nguyªn nh©n : + Do sù ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ c«ng th¬ng. + Bóc lột sức lao động của nô lệ, giải phóng giai cấp chủ nô khỏi lao động chân tay. + Do giao lu vµ tiÕp thu thµnh tùu v¨n ho¸ cña ph¬ng §«ng. Thái độ đối với di sản văn hoá của nhân loại. Quan s¸t h×nh 9,10,11 (SGK) vµ nªu nhËn xÐt vÒ nh÷ng thµnh tùu văn hoá cổ đại Hi Lạp và Rô-ma, liên hệ so sánh với những thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông. Chủ đề 3. Cuèi thêi Xu©n Thu ChiÕn Quèc (thÕ kØ VIII thÕ kØ III TCN), ë Trung Quèc, diÖn tÝch s¶n xuÊt më réng, s¶n lîng, n¨ng suÊt tăng. Do đó, xã hội có sự biến đổi, hình thành các giai cấp mới : địa chñ vµ n«ng d©n. + Địa chủ : quan lại có nhiều ruộng đất, trở thành địa chủ. Có cả những nông dân giàu có cũng biến thành địa chủ..

(8) + N«ng d©n bÞ ph©n ho¸ : m«t sè ngêi giµu trë thµnh giai cÊp bãc lột ; (địa chủ), những nông dân giữ đợc ruộng đất gọi là nông dân tự canh ; những ngời không có ruộng đất phải nhận ruộng của địa chủ để cày cấy và nộp tô ruộng đất gọi là nông dân lĩnh canh. Nông dân đều ph¶i nép thuÕ, ®i lao dÞch cho nhµ níc. Quan hệ bóc lột địa tô của địa chủ với nông dân lĩnh canh thay cho quan hệ cũ và xã hội phong kiến đợc hình thành. Vẽ sơ đồ về cơ cấu xã hội Trung Quốc lúc mới hình thành.  Quan sát hình 12 (SGK) để biết đợc những bức tợng bằng đất nung trong l¨ng mé cña TÇn Thuû Hoµng vµ hiÓu biÕt thªm vÒ nh©n vËt lÞch sö nµy. 2. Những nét chính về quá trình hình thành chế độ phong kiến Trung Quèc Trình bày những nét chính về quá trình hình thành chế độ phong kiến Trung Quèc :  Năm 221 TCN, Tần là nớc có tiềm lực kinh tế, quân sự mạnh đã thống nhất đợc Trung Quốc, Tần Thuỷ Hoàng lên ngôi vua, chế độ phong kiÕn h×nh thµnh.  Sau 15 năm, vào năm 206 TCN Lu Bang lập ra nhà Hán, chế độ phong kiến Trung Quốc tiếp tục đợc xác lập.  Năm 618, Lý Uyên đàn áp khởi nghĩa nông dân, lên ngôi vua, lËp ra nhµ §êng.  Năm 1368, Chu Nguyên Chơng lãnh đạo khởi nghĩa nông dân th¾ng lîi, lªn ng«i vua, lËp ra nhµ Minh (1368 1644).  Năm 1644, khởi nghĩa của Lý Tự Thành đã lật đổ triều Minh, nhng lại bị ngời Mãn xâm chiếm, lập ra nhà Thanh (1644 1911)..  Lập niên biểu về các triều đại phong kiến Trung Quốc với các nét chủ yếu của mỗi triều đại. II  NH÷NG NÐT CHÝNH VÒ t×nh h×nh CHÝNH TRÞ, KINH TÕ, X· HéI. 1. Tæ chøc bé m¸y nhµ níc Trình bày đợc về tổ chức bộ máy nhà nớc phong kiến Trung Quốc :  Thêi TÇn  H¸n : + ở Trung ơng : Hoàng đế có quyền tối cao, bên dới có Thừa tớng, (quan v¨n) Th¸i uý (quan vâ) vµ c¸c quan coi gi÷ c¸c mÆt kh¸c. + Tại địa phơng, chia thành quận, huyện với các chức Thái thú và HuyÖn lÖnh, ph¶i chÊp hµnh mÖnh lÖnh cña nhµ vua.. ChÝnh quyÒn ë thêi §êng, tõng bíc hoµn chØnh chÝnh quyÒn tõ trung ơng xuống địa phơng nhằm tăng cờng quyền lực tuyệt đối của hoàng đế. + Lập thêm chức Tiết độ sứ (là những thân tộc và công thần) đi cai trÞ vïng biªn c¬ng. + Tuyển dụng quan lại bằng thi cử (con em địa chủ). Đến thời nhà Minh, quan tâm đến xây dựng chế độ quân chủ chuyªn chÕ tËp quyÒn b»ng viÖc : + Bỏ chức Thái uý và Thừa tớng, vua nắm quân đội. + LËp ra s¸u bé do c¸c quan thîng th phô tr¸ch tõng bé : LÔ, Binh, H×nh, C«ng, L¹i, Hé. + Các bộ chỉ đạo trực tiếp các quan ở tỉnh. Nhà Thanh đã củng cố bộ máy chính quyền và thực hiện :.

(9) + ChÝnh s¸ch ¸p bøc d©n téc. + Mua chuộc địa chủ, thu hút ngời Hán vào bộ máy quan lại.  Các triều đại phong kiến Trung Quốc tiến hành nhiều cuộc xâm lîc c¸c vïng xung quanh. + Thời Tần – Hán : xâm chiếm Triều Tiên và đất đai của ngời ViÖt cæ. + Nhµ §êng tiÕp tôc chÝnh s¸ch x©m lîc : Néi M«ng, T©y Vùc, Triều Tiên, An Nam... lãnh thổ đợc mở rộng. + Nhµ Minh vµ nhµ Thanh : më réng bµnh tríng ra bªn ngoµi, trong đó có xâm lợc Đại Việt, nhng đã thất bại nặng nề.  LËp b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc vÒ tæ chøc bé m¸y nhµ níc cña c¸c triều đại phong kiến Trung Quốc. 2. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ Trình bày đợc sự phát triển kinh tế Trung Quốc thời phong kiến : N«ng nghiªp : + Thời Đờng, thực hiện chính sách quân điền và chế độ tô  dung  ®iÖu. Ruéng t nh©n ph¸t triÓn. Do vËy, kinh tÕ thêi §êng ph¸t triÓn cao hơn so với các triều đại trớc (hình thành các khái niệm tô  dung ®iÖu). + Thêi Minh Thanh, trong n«ng nghiÖp cã bíc tiÕn bé vÒ kÜ thuËt canh t¸c, diÖn tÝch më réng h¬n, s¶n lîng l¬ng thùc t¨ng. Thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp : + Thời Đờng bớc vào giai đoạn thịnh đạt : có các xởng thủ công (tác phờng) luyện sắt, đóng thuyền có đông ngời làm việc. + Thời Minh – Thanh, mầm mống kinh tế TBCN đã xuất hiện : h×nh thµnh c¸c c«ng xëng thñ c«ng (trong c¸c nghÒ lµm giÊy, gèm, dệt...) ; có ngời làm thuê trong một số nghề dệt, mía đờng.... Ngo¹i th¬ng : + Thời Đờng, ngoài đờng biển đã hình thành "con đờng tơ lụa", buôn bán với nớc ngoài làm cho ngoại thơng đợc khởi sắc. + Thời Minh Thanh, thành thị mở rộng và đông đúc, đây là nh÷ng trung t©m chÝnh trÞ vµ kinh tÕ lín (nh B¾c Kinh, Nam Kinh). Nhng chính sách "đóng cửa" của các triều đại phong kiến đã làm hạn chÕ bu«n b¸n víi níc ngoµi.  Lập bảng hệ thống kiến thức để thấy đợc sự phát triển của kinh tế thêi k× phong kiÕn ë Trung Quèc. 3. T×nh h×nh x· héi Biết đợc tình hình xã hội Trung Quốc thời phong kiến :  Trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi k× h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña x· hội phong kiến, đời sống nhân dân đợc cải thiện ít nhiều.  Vào cuối các triều đại, giai cấp thống trị tăng cờng bóc lột nhân dân, tô thuế nặng nề, đời sống nhân dân khổ cực.  M©u thuÉn giai cÊp trong x· héi ngµy mét t¨ng, nhiÒu cuéc khëi nghĩa nổ ra có tính chất chu kì, làm sụp đổ các triều đại. Những lãnh tụ của các cuộc khởi nghĩa lại lên ngôi vua, tiếp tục xây dựng triều đại phong kiÕn míi. III  V¡N HO¸ TRUNG QUèC. Trình bày đợc những thành tựu văn hoá Trung Quốc thời phong kiÕn : Nho gi¸o, Sö häc, V¨n häc, kiÕn tróc, khoa häc  kÜ thuËt...: Nho gi¸o : + Gi÷ vai trß quan träng trong lÜnh vùc t tëng, lµ c¬ së lÝ luËn, t tëng vµ c«ng cô s¾c bÐn phôc vô cho nhµ níc phong kiÕn tËp quyÒn. + Đến đời Tống, Nho giáo phát triển thêm, các vua nhà Tống rất t«n sïng nhµ nho..

(10) + Sau nµy, häc thuyÕt Nho gi¸o cµng trë nªn b¶o thñ, lçi thêi vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi. + §¸nh gi¸ vÒ mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ cña Nho gi¸o. PhËt gi¸o : + ThÞnh hµnh, nhÊt lµ thêi §êng, Tèng. C¸c nhµ s Trung Quèc sang ấn Độ tìm hiểu giáo lí của đạo Phật, các nhà s ấn Độ đến Trung Quốc truyền đạo. + Kinh Phật đợc dịch, in ra chữ Hán ngày một nhiều, chùa chiền đợc xây dựng ở các nơi. Sö häc : + Thời Tần – Hán, Sử học trở thành lĩnh vực khoa học độc lập : T M· Thiªn víi bé Sö kÝ, H¸n th cña Ban Cè... Thêi §êng thµnh lËp c¬ quan biªn so¹n gäi lµ Sö qu¸n. + Đến thời Minh – Thanh, sử học cũng đợc chú ý với những tác phÈm lÞch sö næi tiÕng. V¨n häc : + V¨n häc lµ lÜnh vùc næi bËt cña v¨n ho¸ Trung Quèc. Th¬ ca díi thời Đờng có bớc phát triển nhảy vọt, đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật, với những thi nhân mà tên tuổi còn sống mãi đến ngày nay, tiêu biểu nhÊt lµ §ç Phñ, Lý B¹ch, B¹ch C DÞ... + ë thêi Minh Thanh, xuÊt hiÖn lo¹i h×nh v¨n häc míi lµ "tiÓu thuyÕt ch¬ng håi" víi nh÷ng kiÖt t¸c nh Thuû hö cña Thi N¹i Am, Tam quèc diÔn nghÜa cña La Qu¸n Trung... Khoa häc kÜ thuËt : + NhiÒu thµnh tùu rùc rì trong c¸c lÜnh vùc To¸n häc, Thiªn v¨n, Y häc.... + Ngời Trung Quốc có rất nhiều phát minh, trong đó có 4 phát minh quan trọng, có cống hiến đối với nền văn minh nhân loại là giấy, kÜ thuËt in, la bµn vµ thuèc sóng. NghÖ thuËt kiÕn tróc : Đạt đợc những thành tựu nổi bật với những công trình nh : Vạn lí trờng thành, Cung điện cổ kính, những bức tợng Phật sinh động.  Quan s¸t h×nh 14, 15 (SGK) vµ nªu nhËn xÐt vÒ nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ Trung Quèc thêi phong kiÕn.. Néi dung 2. ÊN §é THêI PHONG KIÕN A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết sơ giản về xã hội ấn Độ cổ đại (hình thành các quốc gia ®Çu tiªn nh Ma-ga-®a, sù thÞnh trÞ díi thêi vua A-s«-ca). HiÓu nÐt chÝnh vÒ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn quèc gia phong kiÕn Ên §é : Ên §é thèng nhÊt vµ V¬ng triÒu Góp-ta. Sù chinh phôc cña ngêi Håi gi¸o lËp nªn V¬ng triÒu §ª-li. Nh÷ng chÝnh s¸ch tÝch cùc cña A-c¬-ba. Nêu đợc văn hoá truyền thống ấn Độ, tôn giáo, nghệ thuật, ch÷ viÕt. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  X· HéI Cæ §¹I ÊN §é. Biết đợc đôi nét về ấn Độ thời cổ đại :.

(11) N»m ë vïng §«ng B¾c cña s«ng H»ng, thiªn nhiªn thuËn lîi nªn phát triển sớm nhất miền Bắc ấn Độ, đã hình thành một số nhà nớc do các tiểu vơng đứng đầu..  Hoàn cảnh ra đời của Vơng triều Hồi giáo Đê-li : do sự phân tán đã không đem lại sức mạnh thống nhất để chống lại cuộc tấn công bên ngoµi cña ngêi Håi gi¸o gèc Thæ.. C¸c tiÓu v¬ng chó ý ph¸t triÓn kinh tÕ, nhng thêng x¶y tranh giµnh ¶nh hëng víi nhau..  Quá trình hình thành : năm 1206, ngời Hồi giáo chiếm đất ấn §é, lËp nªn V¬ng quèc Håi gi¸o Ên §é, gäi lµ §ª-li.. Ma-ga-đa là nớc mạnh do nhà vua Bim-bi-sa-ra đứng đầu, có kinh đô Pa-ta-li-pu-tra..  Chính sách thống trị : truyền bá, áp đặt Hồi giáo, tự dành cho mình quyền u tiên ruộng đất, địa vị trong bộ máy quan lại ; có sự phân biệt sắc tộc và tôn giáo. Văn hoá Hồi giáo đợc du nhập vào ấn Độ.. Vua kiÖt xuÊt nhÊt lµ A-s«-ca (thÕ kØ III TCN) : + §¸nh dÑp c¸c níc nhá, thèng nhÊt l·nh thæ. + Theo đạo Phật và có công tạo điều kiện cho đạo Phật truyền bá réng kh¾p. ¤ng cho dùng nhiÒu cét s¾t, kh¾c ch÷, gäi lµ "cét A-s«-ca". Quan sát lợc đồ hình 16 (SGK), xác định ví trí một số địa danh ấn Độ thời cổ đại trên lợc đồ. II  Sù H×NH THµNH, PH¸T TRIÓN QUèC GIA PHONG KIÕN ÊN §é. Trình bày đợc sự hình thành, phát triển của quốc gia phong kiến Ên §é : 1. V¬ng triÒu Góp-ta  Vai trß cña V¬ng triÒu Góp-ta (319 467) : chèng l¹i sù x©m lîc cña c¸c téc ë Trung ¸, thèng nhÊt miÒn B¾c, lµm chñ miÒn Trung Ên Độ, tồn tại qua 9 đời vua. - §Õn thÕ kØ VII, Ên §é l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng chia rÏ, ph©n t¸n, do chính quyền trung ơng suy yếu và đất nớc quá rộng lớn. Lúc đó chỉ có níc Pa-la ë vïng §«ng B¾c vµ níc Pa-la-va ë miÒn Nam lµ næi tréi h¬n c¶. 2. V¬ng triÒu Håi gi¸o §ª-li. 3. V¬ng triÒu M«-g«n  N¨m 1398, thñ lÜnh – vua Ti-mua Leng thuéc dßng dâi Mông Cổ tấn công ấn Độ, đến năm 1526 Vơng triều Mô-gôn đợc thµnh lËp.  Các đời vua đều ra sức củng cố theo hớng "ấn Độ hoá" và xây dựng đất nớc, ấn Độ có bớc phát triển mới dới thời vua A-cơ-ba (1556  1605) víi nhiÒu chÝnh s¸ch tÝch cùc (x©y dùng chÝnh quyÒn m¹nh, hoµ hîp d©n téc, ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, nghÖ thuËt...).  Giai ®o¹n cuèi, do nh÷ng chÝnh s¸ch cai trÞ hµ kh¾c cña giai cÊp thống trị (chuyên chế, đàn áp, lao dịch nặng nề, xây dựng nhiều công tr×nh rÊt tèn kÐm...) t¹o nªn sù ph¶n øng cña nh©n d©n ngµy cµng cao, nên ấn Độ lâm vào khủng hoảng. ấn Độ đứng trớc sự xâm lợc của thùc d©n ph¬ng T©y (Bå §µo Nha vµ Anh). LËp b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn quèc gia phong kiÕn Ên §é..

(12) III  V¡N HO¸ TRUYÒN THèNG ÊN §é. Trình bày đợc những thành tựu về văn hoá của ấn Độ, qua đó hiểu đợc ảnh hởng của nó đến văn hoá các nớc trong khu vực Đông Nam ¸ vµ ViÖt Nam : T«n gi¸o : + Đạo Phật : tiếp tục đợc phát triển, truyền bá khắp ấn Độ. Kiến trúc Phật giáo phát triển (chùa hang, tợng Phật bằng đá). + ấn Độ giáo hay đạo Hin-đu ra đời và phát triển, với tín ngỡng từ cæ xa, t«n thê nhiÒu thÇn th¸nh. C¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc thê thÇn còng đợc xây dựng với phong cách nghệ thuật độc đáo. + Hồi giáo bắt đầu đợc truyền bá đến Trung á, lập nên Vơng quốc Håi gi¸o n÷a ë T©y B¾c Ên §é. Chữ viết : có từ rất sớm, từ chữ đơn giản Bra-mi (Brahmi) đã nâng lên, sáng tạo và hoàn thiện thành hệ chữ Phạn (Sanskrit) dùng để viÕt v¨n, kh¾c bia. Ch÷ Pa-li viÕt kinh PhËt. V¨n häc cæ ®iÓn Ên §é – v¨n häc Hin-®u, mang tinh thÇn vµ triÕt lÝ Hin-®u gi¸o rÊt ph¸t triÓn (giíi thiÖu v¾n t¾t bé sö thi næi tiÕng). VÒ kiÕn tróc : cã nghÖ thuËt t¹c tîng PhËt ; mét sè c«ng tr×nh mang dấu ấn kiến trúc Hồi giáo, xây dựng kinh đô Đê-li trở thành một thµnh phè lín nhÊt thÕ giíi lóc bÊy giê. Những giá trị và ý nghĩa đó làm nền cho văn hoá truyền thống ấn §é cã gi¸ trÞ v¨n ho¸ vÜnh cöu.  Có ảnh hởng ra bên ngoài, nhất là khu vực Đông Nam á, đồng thêi bíc ®Çu t¹o ra sù giao lu v¨n ho¸ §«ng T©y. Quan sát hình 17 (SGK) để biết đợc nét đặc sắc của văn hoá Ên §é.. Miªu t¶ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng cña Ên §é (su tÇm t liÖu, ¶nh...).. Néi dung 3. C¸C N¦íC §¤NG NAM ¸ THêI PHONG KIÕN A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Sự hình thành các quốc gia cổ đại Đông Nam á (điều kiện tự nhiên, sự ra đời các quốc gia cổ đại, đôi nét về tình hình chính trị, x· héi...). Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ suy tho¸i cña c¸c quèc gia phong kiÕn §«ng Nam ¸. Các chặng đờng lịch sử và những thành tựu văn hoá truyền thống đặc sắc của Cam-pu-chia và Lào. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Sự hình thành các quốc gia cổ đại Đông Nam á Tr×nh bµy nÐt næi bËt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ sù h×nh thµnh c¸c quốc gia cổ đại Đông Nam á : §iÒu kiÖn tù nhiªn : + Giã mïa vµ ¶nh hëng cña nã tíi khÝ hËu §«ng Nam ¸. + §Þa h×nh bÞ chia c¾t, nhá, manh món. Sự ra đời các quốc gia cổ đại : + §iÒu kiÖn h×nh thµnh : sù xuÊt hiÖn kÜ thuËt luyÖn kim ; sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp trång lóa níc ; ¶nh hëng cña v¨n ho¸ Ên §é vµ Trung Hoa..

(13) + Quá trình hình thành : một số vơng quốc đã đợc hình thành trong giai ®o¹n nµy : Cham-pa, Phï Nam, Tam-bra-lin-ga, Tu-ma-sic, Ma-lay-u, Ka-lin-ga... Kinh tÕ, chÝnh trÞ – x· héi : + Kĩ thuật luyện kim (đồng và sắt) ; trồng cây ăn củ, ăn quả, nông nghiÖp trång lóa níc ; dÖt v¶i, lµm gèm. + Là những quốc gia nhỏ, phân tán trên những địa bàn nhỏ hẹp. Quan sát lợc đồ, xác định vị trí các quốc gia cổ đại Đông Nam ¸. 2. Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ suy tho¸i cña c¸c quèc gia phong kiÕn §«ng Nam ¸ Tr×nh bµy sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ suy tho¸i cña c¸c quèc gia phong kiÕn §«ng Nam ¸ : Sù h×nh thµnh : + Khái niệm "quốc gia phong kiến dân tộc" : lấy một bộ tộc đông vµ ph¸t triÓn nhÊt lµm nßng cèt. + Thời gian hình thành : thế kỉ VII đến thế kỉ X. + Tên và địa bàn một số quốc gia tiêu biểu : Cam-pu-chia cña ngêi Kh¬-me ; Sri Kset-tria ë lu vùc s«ng I-ra-oa-®i ; Hi-ri-pun-giay-a, §va-ra-va-ti ë Mª Nam ; Sri-vi-giay-a, Ma-ta-ram ë In-đô-nê-xi-a.... hơng liệu) ; chính trị ổn định, tập quyền. Thêi k× suy tho¸i : + Thời gian : từ nửa sau thế kỉ XVIII đến giữa thế kỉ XIX. + Nh÷ng nÐt chÝnh : khñng ho¶ng kinh tÕ, chÝnh trÞ ; sù x©m nhËp cña c¸c níc t b¶n ph¬ng T©y. 3. Các chặng đờng lịch sử và những thành tựu văn hoá truyền thống đặc sắc của Cam-pu-chia và Lào Trình bày các chặng đờng lịch sử và những thành tựu văn hoá truyền thống đặc sắc của Cam-pu-chia và Lào :. V¬ng quèc Cam-pu-chia : + Các giai đoạn phát triển lịch sử : thế kỉ VI đến năm 802 : nớc Ch©n L¹p. Từ năm 802 đến năm 1432 : thời kì Ăng-co, là giai đoạn phát triển thịnh đạt. . Từ năm 1432 đến năm 1863 : thời kì Phnôm Pênh là thời kì suy thoái, sau đó trở thành thuộc địa của Pháp. . + Thµnh tùu v¨n ho¸ tiªu biÓu : ch÷ Kh¬-me cæ ; v¨n häc d©n gian vµ v¨n häc viÕt ; kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c : ¡ng-co V¸t vµ ¡ng-co Thom đặc sắc, độc đáo.. V¬ng quèc Lµo :. Giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia phong kiÕn §«ng Nam ¸ :. + C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö :. + Thời gian : từ nửa sau thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XVIII..  Tríc thÕ. + Tên và địa bàn một số quốc gia tiêu biểu : Đại Việt, Ăng-co, Pa-gan T«n-gu, M«-gi«-pa-hit, Su-kh«-thay – A-ót-thay-a, Lan Xang... Nh÷ng nÐt chÝnh : kinh tÕ ph¸t triÓn (lóa g¹o, s¶n phÈm thñ c«ng,. kØ XIV : c¸c mêng Lµo cæ..  N¨m 1353 : Pha Ngõm thèng nhÊt, thµnh lËp V¬ng quèc Lan Xang.  Tõ. năm 1353 đến nửa đầu thế kỉ XVIII : phát triển thịnh đạt..

(14) Từ nửa sau thế kỉ XVIII đến năm 1893 : suy yếu (chia thành 3 níc : Lu«ng Pha-bang, Viªng Ch¨n vµ Ch¨m-pa-x¾c) vµ bÞ thùc d©n Ph¸p x©m lîc. . + Thµnh tùu v¨n ho¸ tiªu biÓu : ch÷ viÕt, kiÕn tróc : Th¹t Luæng độc đáo.. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  Sù H×NH THµNH C¸C V¦¥NG QUèC PHONG KIÕN ë T¢Y ¢U. 1. C¸c v¬ng quèc cña ngêi GiÐc-man.  LËp niªn biÓu vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö Lµo, Cam-pu-chia thêi phong kiÕn.. Biết đợc sự suy yếu của đế quốc Rô-ma và sự xâm nhập của ngời GiÐc-man :. T×m hiÓu mét c«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng cña Lµo, Cam-pu-chia.. Thế kỉ III, đế quốc Rô-ma lâm vào tình trạng suy thoái, xã hội rèi ren.. Néi dung 4. T¢Y ¢U THêI TRUNG §¹I A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Tr×nh bµy qu¸ tr×nh phong kiÕn ho¸ ë V¬ng quèc Ph¬-r¨ng. Hiểu biết về lãnh địa phong kiến, các quan hệ chính trong xã hội phong kiÕn T©y ¢u. Trình bày quá trình ra đời, phát triển của thành thị trung đại Tây Âu, sự phát triển của kinh tế hàng hoá, những phát kiến lớn về địa lí. Nêu đợc sự nảy sinh của phơng thức sản xuất TBCN ở Tây Âu, những biến đổi trong xã hội. Tr×nh bµy vÒ phong trµo V¨n ho¸ Phôc hng, C¶i c¸ch t«n gi¸o vµ ChiÕn tranh n«ng d©n (nguyªn nh©n, diÔn biÕn, kÕt qu¶, ý nghÜa).. §Õn cuèi thÕ kØ V, ngêi GiÐc-man tõ ph¬ng B¾c ®ang trong thêi kì chế độ công xã nguyên thuỷ tan rã tràn vào Rô-ma. Năm 476, chế độ chiếm nô kết thúc. 2. Sù h×nh thµnh quan hÖ phong kiÕn Trình bày đợc quá trình phong kiến hoá ở Vơng quốc Ph¬-r¨ng : Nh÷ng viÖc lµm cña ngêi GiÐc-man : + Thñ tiªu bé m¸y nhµ níc cò, thµnh lËp nªn nhiÒu v¬ng quèc "man téc" míi nh V¬ng quèc Ph¬-r¨ng, V¬ng quèc §«ng Gèt, T©y Gèt,... + Chiếm ruộng đất của chủ nô Rô-ma cũ rồi chia cho nhau. + Thñ lÜnh cña hä tù xng vua vµ phong tíc vÞ : c«ng tíc, b¸ tíc, nam tíc... + Tõ bá t«n gi¸o nguyªn thuû, tiÕp thu Ki-t« gi¸o.  KÕt qu¶ :.

(15) + Hình thành tầng lớp quý tộc vũ sĩ, tăng lữ, quan lại có đặc quyÒn, giµu cã..  Mçi. lãnh địa còn nh một pháo đài bất khả xâm phạm, có hào sâu, têng cao, cã kÞ sÜ b¶o vÖ.... + N« lÖ, n«ng d©n biÕn thµnh n«ng n« phô thuéc vµo l·nh chóa.. Quan hệ trong lãnh địa :. + Quan hệ phong kiến đã đợc hình thành ở Tây Âu, điển hình là ở V¬ng quèc Ph¬-r¨ng.. + §êi sèng cña l·nh chóa :. II  L·NH §ÞA PHONG KIÕN. Hiểu biết về lãnh địa phong kiến ; các quan hệ chính trong xã hội phong kiÕn T©y ¢u : Lãnh địa là một khu đất rộng, trong đó có cả ruộng đất trồng trọt, đồng cỏ, rừng rú, sông đầm... Trong khu đất của lãnh chúa có những lâu đài, dinh thự, nhà thờ, nhà kho, thôn xóm của nông dân... Đặc điểm của lãnh địa : + Là một đơn vị kinh tế riêng biệt và đóng kín, tự cấp, tự túc : Nông dân trong lãnh địa nhận ruộng cày cấy và nộp tô, họ bị buéc chÆt vµo l·nh chóa. . Cïng víi s¶n xuÊt l¬ng thùc, n«ng n« cßn dÖt v¶i, lµm giµy dÐp, đóng đồ đạc, rèn vũ khí cho lãnh chúa. . Về cơ bản không có sự mua bán, trao đổi với bên ngoài (trừ sắt, muối, tơ lụa, đồ trang sức...). . + Mỗi lãnh địa là một đơn vị chính trị độc lập : Lãnh chúa nắm quyền về chính trị, t pháp, tài chính, có quân đội, chế độ thuế khoá, tiền tệ riêng... có quyền "miễn trừ" không ai can thiệp vào lãnh địa của lãnh chúa.. Sèng nhµn rçi, xa hoa, sung síng. Thêi b×nh chØ luyÖn tËp cung kiÕm, cìi ngùa, d¹ héi, tiÖc tïng. . . Bóc lột nặng nề và đối xử hết sức tàn nhẫn với nông nô.. + Cuéc sèng cña n«ng n« : Nông nô là ngời sản xuất chính trong các lãnh địa. Họ bị gắn chặt và lệ thuộc vào lãnh chúa, nhận ruộng đất để cày cấy và phải nép t« nÆng, ngoµi ra hä cßn ph¶i nép nhiÒu thø thuÕ kh¸c (thuÕ th©n, cíi xin...). . Mặc dù có gia đình riêng, có nông cụ và gia súc, nhng phải sống trong tóp lÒu tèi t¨m bÈn thØu. . + Các cuộc đấu tranh của nông nô : Do bị bóc lột nặng nề, lại bị lãnh chúa đối xử tàn nhẫn, nông nô nhiÒu lÇn næi dËy chèng l¹i l·nh chóa. . Hình thức : đốt kho tàng, bỏ trốn vào rừng, khởi nghĩa (nh khởi nghÜa Gi¾c-c¬-ri ë Ph¸p n¨m 1358, O¸t Tay-l¬ ë Anh n¨m 1381). . Quan sát hình 25 (SGK) và miêu tả một lãnh địa phong kiến. Lập bảng hệ thống kiến thức về lãnh địa : cấu tạo, quan hệ x· héi.. . III  THµNH THÞ TRUNG §¹I T¢Y ¢U. Trình bày đợc quá trình ra đời, phát triển của thành thị trung đại T©y ¢u :.

(16) Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn c¸c thµnh thÞ : + Sản xuất phát triển và có nhiều biến đổi, xuất hiện tiền đề của kinh tế hàng hoá, sản phẩm xã hội ngày càng nhiều, không bị đóng kín trong lãnh địa. + Thñ c«ng nghiÖp diÔn ra qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ m¹nh mÏ, nhiều ngời bỏ ruộng đất, thoát khỏi lãnh địa. Sự ra đời của thành thị : + Nh÷ng ngêi thî thñ c«ng cã nhu cÇu tËp trung ë n¬i thuËn tiÖn (ngã ba, ngã t đờng, bến sông,...) để sản xuất và mua bán ở bên ngoài lãnh địa. + Tại những nơi này c dân ngày càng đông lên, rồi trở thành thị trÊn nhá, sau nµy ph¸t triÓn thµnh thµnh thÞ.. Hoạt động của thành thị : + C d©n thµnh thÞ chñ yÕu lµ nh÷ng thî thñ c«ng vµ th¬ng nh©n. + Phờng hội, thơng hội : là một tổ chức của những ngời lao động thủ công cùng làm một nghề, nhằm giữ độc quyền sản xuất, tiêu thụ s¶n phÈm, chèng sù ¸p bøc, s¸ch nhiÔu cña c¸c l·nh chóa ; ph¸t triÓn sản xuất và bảo vệ quyền lợi của thợ thủ công. Ngời ta đặt ra quy chế riªng gäi lµ Phêng quy. + Vai trß cña th¬ng nh©n : thu mua hµng ho¸ cña n¬i s¶n xuÊt, b¸n cho ngời tiêu thụ và tổ chức các hội chợ để thúc đẩy thơng mại.. Vai trß cña thµnh thÞ : + Ph¸ vì nÒn kinh tÕ tù cÊp tù tóc, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ hµng hoá giản đơn phát triển. + T¹o ra kh«ng khÝ d©n chñ tù do trong c¸c thµnh thÞ, h×nh thµnh các trờng đại học lớn.. + Góp phần xoá bỏ chế độ phong kiến phân quyền, thống nhất quèc gia. IV  Những phát kiến lớn về địa lí. 1. Nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn Hiểu đợc nguyên nhân, điều kiện dẫn tới các cuộc phát kiến địa lí : Do nhu cÇu vÒ h¬ng liÖu, vµng b¹c, thÞ trêng t¨ng cao. Con đờng giao lu buôn bán qua Tây á và Địa Trung Hải bị ngời ả Rập độc chiếm.. Khoa häc kÜ thuËt cã nhiÒu tiÕn bé : + Ngành hàng hải đã có những hiểu biết về địa lí, đại dơng, sử dông la bµn. + Kĩ thuật đóng tàu có bớc tiến quan trọng, đóng đợc những tàu lớn có thể đi xa và dài ngày ở các đại dơng lớn. 2. Các cuộc phát kiến lớn về địa lí Trình bày đợc 4 cuộc phát kiến lớn trên lợc đồ : Năm 1487, B. Đi-a-xơ đã đi đến cực Nam của lục địa châu Phi, đặt tên là mũi Bão Tố, sau đổi thành mũi Hảo Vọng. Năm 1492, C. Cô-lôm-bô đi từ Tây Ban Nha đến đợc Cu Ba và một số đảo thuộc vùng biển Ăng-ti, là ngời đầu tiên phát hiện ra châu Mĩ. Năm 1497, Va-xcô đơ Ga-ma đã đến đợc Ca-li-cút (ấn Độ, 5  1498). Năm 1519, Ph. Ma-gien-lan là ngời đã thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đờng biển (1519  1521)..

(17) Lập niên biểu các cuộc phát kiến lớn về địa lí. 3. Hệ quả của phát kiến địa lí Rút ra đợc hệ quả của các cuộc phát kiến địa lí : Đem lại hiểu biết mới về Trái Đất, về những con đờng mới, dân téc míi. T¹o ®iÒu kiÖn cho sù giao lu gi÷a c¸c nÒn v¨n ho¸, v¨n minh kh¸c nhau.. Trình bày đợc các hình thức kinh doanh mới và những biến đổi về x· héi ë T©y ¢u : C¸c h×nh thøc kinh doanh míi : + Thñ c«ng nghiÖp : c¸c c«ng trêng thñ c«ng mäc lªn thay thÕ c¸c phêng héi, h×nh thµnh quan hÖ chñ víi thî. + Trong nông nghiệp, các đồn điền trang trại đợc hình thành, ngời lao động trở thành công nhân nông nghiệp, làm công ăn lơng.. Thúc đẩy thơng nghiệp phát triển, thị trờng đợc mở rộng, tạo điều kiện cho chủ nghĩa t bản ra đời.. + Trong th¬ng nghiÖp, c¸c c«ng ti th¬ng m¹i lín thay thÕ cho c¸c thơng hội trung đại.. Tuy nhiên, có hạn chế là đã làm nảy sinh quá trình cớp bóc thuộc địa và buôn bán nô lệ.. Sự biến đổi xã hội ở Tây Âu : các giai cấp mới trong xã hội Tây Âu đợc hình thành – giai cấp t sản và giai cấp vô sản.. V  Sù N¶Y SINH CHñ NGHÜA T¦ B¶N ë T¢Y ¢U. + Giai cấp t sản : đại diện cho nền sản xuất mới là chủ các công trờng thủ công, trang trại, ngân hàng.... 1. Sù tÝch luü ban ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n. + Nh÷ng ngêi lµm thuª, bÞ bãc lét trë thµnh giai cÊp c«ng nh©n.. Biết đợc quá trình tích luỹ ban đầu của chủ nghĩa t bản :. Nh thế, chủ nghĩa t bản đã ra đời.. Sau các cuộc phát kiến địa lí, tầng lớp quý tộc, thơng nhân Tây Âu tích luỹ đợc số vốn ban đầu thông qua việc cớp bóc của cải, tài nguyªn, vµng b¹c cña c¸c níc ch©u MÜ, ch©u Phi vµ ch©u ¸. Việc buôn bán với các nớc phơng Đông, đặc biệt là buôn bán nô lÖ ph¸t triÓn. Quý tộc, thơng nhân Tây Âu tiến hành tớc đoạt ruộng đất của n«ng d©n vµ t liÖu s¶n xuÊt cña thî thñ c«ng, biÕn hä thµnh nh÷ng ngêi lµm thuª. 2. Những hình thức kinh doanh t bản chủ nghĩa và sự biến đổi vÒ x· héi ë T©y ¢u. LËp b¶ng so s¸nh c¬ cÊu x· héi phong kiÕn vµ x· héi t b¶n. So s¸nh h×nh thøc kinh doanh t b¶n chñ nghÜa víi s¶n xuÊt, th¬ng m¹i thêi phong kiÕn. VI  PHONG TRµO V¡N HO¸ PHôC H¦NG. Trình bày đợc hoàn cảnh ra đời, những thành tựu, nội dung và ý nghÜa cña phong trµo V¨n ho¸ Phôc hng : Hoàn cảnh ra đời :.

(18) + Giai cấp t sản có thế lực về kinh tế, song cha có địa vị về x· héi t¬ng øng, muèn xo¸ bá trë ng¹i phong kiÕn, muèn cã nÒn v¨n ho¸ riªng. + Chế độ phong kiến, giáo lí đạo Ki-tô kìm hãm sự phát triển của giai cÊp t s¶n.  Kh¸i niÖm "V¨n ho¸ Phôc hng" : kh«i phôc, ph¸t huy gi¸ trÞ, tinh hoa văn hoá xán lạn cổ đại Hi Lạp  Rô-ma, đấu tranh xây dựng một nÒn v¨n ho¸ míi, mét cuéc sèng tiÕn bé.  Thµnh tùu : + Khoa häc kÜ thuËt cã tiÕn bé vît bËc vÒ y häc, to¸n häc. + V¨n häc nghÖ thuËt ph¸t triÓn phong phó víi nh÷ng tµi n¨ng nh Lê-ô-na đơ Vanh-xi, Sếch-xpia. Néi dung vµ ý nghÜa cña phong trµo V¨n ho¸ Phôc hng : + Lªn ¸n Gi¸o héi Ki-t« vµ tÊn c«ng vµo trËt tù x· héi phong kiÕn. + §Ò cao gi¸ trÞ con ngêi, x©y dùng thÕ giíi quan tiÕn bé. + §Êu tranh c«ng khai trªn lÜnh vùc t tëng v¨n ho¸, chèng l¹i hÖ t tëng phong kiÕn lçi thêi vµ Gi¸o héi Thiªn Chóa. + Mở đờng cho sự phát triển cao của văn hoá loài ngời. Quan sát hình 28 (SGK) để biết đợc một trong những thành tựu cña phong trµo V¨n ho¸ Phôc hng.. VII  C¶I C¸CH T¤N GI¸O. Trình bày đợc nguyên nhân, diễn biến, nội dung và ý nghĩa của phong trµo c¶i c¸ch t«n gi¸o : Nguyªn nh©n : + Do Giáo hội trở nên phản động, ngăn cản hoạt động của giai cấp t s¶n ®ang lªn. + Gi¸o héi rÊt giµu cã, dùa vµo thÇn quyÒn bãc lét nh©n d©n, sèng xa hoa. DiÔn biÕn : + Đi đầu là Đức, Thuỵ Sĩ, sau đó là Bỉ, Hà Lan, rồi lan rộng khắp c¸c níc T©y ¢u. + Næi tiÕng nhÊt lµ cuéc c¶i c¸ch cña Lu-th¬ ë §øc vµ cña Can-vanh t¹i Thuþ SÜ. Néi dung vµ ý nghÜa : + Không muốn thủ tiêu tôn giáo, dùng những biện pháp ôn hoà để quay vÒ víi gi¸o lÝ Ki-t« nguyªn thuû. + C¶i c¸ch, b·i bá c¸c thñ tôc vµ nghi lÔ phiÒn to¸i. Dẫn đến sự phân hoá thành Tân giáo và Cựu giáo. + Đây là cuộc đấu tranh công khai đầu tiên trên lĩnh vực văn hoá t tởng của giai cấp t sản chống lại chế độ phong kiến, cổ vũ và mở đờng cho nÒn v¨n ho¸ ch©u ¢u ph¸t triÓn cao h¬n. VIII  CHIÕN TRANH N¤NG D¢N §øC.

(19) Trình bày đợc nguyên nhân, diễn biến, ý nghĩa của chiến tranh n«ng d©n §øc : Nguyªn nh©n : + Giai cấp t sản đang lên bị chế độ phong kiến bảo thủ cản trở sự ph¸t triÓn cña hä. + Nông dân bị áp bức bóc lột nặng nề, tiếp thu đợc t tởng cải cách t«n gi¸o vµ t tëng cña Lu-th¬. DiÔn biÕn : + Từ mùa xuân năm 1524, cuộc đấu tranh đã có tính chất quyết liÖt, më ®Çu cho cuéc chiÕn tranh n«ng d©n. L·nh tô kiÖt xuÊt cña phong trµo lµ T«-m¸t Muyn-xe. + Phong trào nông dân đã giành thắng lợi bớc đầu, đi đến đòi thủ tiêu chế độ phong kiến. Nhng cuối cùng cũng bị thất bại. ý nghÜa :. A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. HÖ thèng ho¸ nh÷ng néi dung chÝnh vµ sù kiÖn lÞch sö tiªu biÓu, so s¸nh (nh÷ng nÐt chÝnh) gi÷a x· héi phong kiÕn ph¬ng §«ng vµ x· héi phong kiÕn ph¬ng T©y. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. HÖ thèng ho¸ nh÷ng sù kiÖn tiªu biÓu cña lÞch sö thÕ giíi thêi nguyên thuỷ, cổ đại và trung đại bằng các câu hỏi nêu vấn đề. Phân tích nguyên nhân dẫn đến sự ra đời, những biểu hiện phát triển của các níc ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y tiªu biÓu. LËp b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc, b¶ng so s¸nh nh÷ng nÐt chÝnh vÒ x· héi phong kiÕn ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y. Gîi ý : Néi dung so s¸nh. X· héi phong kiÕn ph¬ng §«ng. X· héi phong kiÕn ph¬ng T©y. + Là một sự kiện lịch sử lớn lao, biểu hiện tinh thần đấu tranh quyết liệt và khí phách anh hùng của nông dân Đức chống lại chế độ phong kiÕn. + Báo hiệu sự khủng hoảng, suy vong của chế độ phong kiến ở T©y ¢u. Chủ đề 4. ¤N TËP LÞCH Sö THÕ GIíI THêI NGUY£N THUû, Cæ §¹I Vµ TRUNG §¹I. LÞCH Sö VIÖT NAM Tõ NGUåN GèC §ÕN GI÷A THÕ KØ XIX Chủ đề 5. VIÖT NAM Tõ THêI NGUY£N THUû §ÕN THÕ KØ X.

(20) Néi dung 1. VIÖT NAM THêI NGUY£N THUû A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết đợc cách ngày nay khoảng 30 40 vạn năm, Ngời tối cổ đã sống trên đất nớc ta : di tích ở Lạng Sơn, Thanh Hoá, Đồng Nai, Bình Phíc... Biết đợc sự hình thành của công xã thị tộc (văn hoá Sơn Vi) và sù ph¸t triÓn cña c«ng x· thÞ téc (v¨n ho¸ Hoµ B×nh, "cuéc c¸ch m¹ng đá mới"). Hiểu đợc ý nghĩa ra đời của thuật luyện kim và biết đợc những đặc điểm chính về cuộc sống của các bộ lạc Phùng Nguyên, Sa Huỳnh, §ång Nai. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Nh÷ng dÊu tÝch Ngêi tèi cæ ë ViÖt Nam Biết đợc những dấu tích của Ngời tối cổ đã sống trên đất nớc ta : Cách đây 30 40 vạn năm, trên đất nớc ta đã có con ngời sinh sống. Các bằng chứng về khảo cổ học đã chứng minh điều này : răng hoá thạch và các công cụ đá ghè đẽo thô sơ mà các nhà khảo cổ học t×m thÊy ë L¹ng S¬n, Thanh Ho¸, §ång Nai, B×nh Phíc... (sö dông kªnh h×nh). §Æc ®iÓm cña Ngêi tèi cæ : sèng thµnh tõng bÇy, s¨n b¾t thó rừng và hái lợm để sinh sống. Sử dụng lợc đồ, xác định những địa điểm có dấu tích của Ngời tối cổ và giải thích về những rìu tay tìm đợc ở núi Đọ (Thanh Hoá) (hình 71 SGK). Đây là những công cụ đá đợc ghè đẽo qua loa thuộc sơ kì thời đại đá cũ mà Ngời tối cổ dùng để chặt, đập.. 2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c«ng x· thÞ téc Biết đợc sự hình thành của công xã thị tộc (văn hoá Sơn Vi) và sù ph¸t triÓn cña c«ng x· thÞ téc (v¨n ho¸ Hoµ B×nh ; "cuéc c¸ch mạng đá mới") : Sau một quá trình dài phát triển và tiến hoá, Ngời tối cổ đã chuyÓn ho¸ thµnh Ngêi tinh kh«n. §ã lµ dÊu tÝch mµ c¸c nhµ kh¶o cæ học đã tìm thấy tại các di tích văn hoá Ngờm (Võ Nhai Thái Nguyªn), S¬n Vi (L©m Thao Phó Thä). Chủ nhân của văn hoá Sơn Vi c trú trong các hang động, mái đá ngoài trời, ven bờ sông, suối, trên một địa bàn khá rộng : Sơn La, Lai Ch©u, Lµo Cai, Yªn B¸i, B¾c Giang, Thanh Ho¸, NghÖ An, Qu¶ng TrÞ. Họ sống thành các thị tộc. Công cụ lao động của họ là những hòn đá đợc ghè đẽo (sử dụng kênh hình). Hoạt động kinh tế : săn bắt, hái lợm là hoạt động chủ đạo. Sau nÒn v¨n ho¸ S¬n Vi, ë Hoµ B×nh, B¾c S¬n vµ nhiÒu địa phơng khác trên đất nớc Việt Nam, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy dấu tích của văn hoá sơ kì đá mới, cách ngày nay khoảng 6000 12000 n¨m. Tæ chøc x· héi : c d©n Hoµ B×nh, B¾c S¬n hîp thµnh c¸c thÞ téc, bộ lạc. Họ đã sống định c lâu dài trong các hang động, mái đá gần nguån níc. Hoạt động kinh tế : săn bắt, hái lợm là nguồn sống chính của c d©n Hoµ B×nh, B¾c S¬n. Ngoµi ra hä cßn biÕt tíi c¸c lo¹i rau, cñ, c©y ¨n qu¶. §êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c d©n Hoµ B×nh, B¾c S¬n cũng đợc nâng cao thêm..

(21) Cuộc "cách mạng đá mới" : Cách ngày nay khoảng 5000 6000 năm, con ngời đã biết sử dụng kĩ thuật ca khoan đá và làm đồ gốm bằng bàn xoay. Phần lớn các thị tộc đã biết sử dụng cuốc đá trong n«ng nghiÖp trång lóa. Công cụ đợc cải tiến đã làm tăng năng suất lao động. Việc trao đổi sản phẩm giữa các bộ lạc đợc đẩy mạnh. Nhờ vậy, cuộc sống con ngời cũng đợc ổn định và cải thiện. Đời sống tinh thần đợc nâng cao. Địa bàn c trú của con ngời cũng đợc mở rộng hơn trớc. Cuộc "cách mạng đá mới" đã tạo tiền đề cho sự ra đời thuật luyÖn kim vµ n«ng nghiÖp trång lóa níc. 3. Sự ra đời của thuật luyện kim và nghề trồng lúa nớc Hiểu đợc ý nghĩa ra đời của thuật luyện kim và biết đợc những đặc điểm chính về cuộc sống của các bộ lạc Phùng Nguyên, Sa Huúnh, §ång Nai : Cách ngày nay khoảng 3000 4000 năm, các bộ lạc trên đất nớc ta, trên cơ sở trình độ phát triển cao của kĩ thuật chế tác đá, làm gốm đã biết khai thác, sử dụng nguyên liệu đồng và thuật luyện kim để chế tạo công cụ lao động và các vật dụng trong cuộc sống. Nghề trång lóa níc trë nªn phæ biÕn.. tế của c dân chủ yếu là nông nghiệp trồng lúa. Bên cạnh đó có các nghề thủ công làm đá, làm gốm. ở các di tích, các nhà khảo cổ cũng tìm thấy các hiện vật bằng đồng. ë khu vùc Nam Trung Bé (Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i, B×nh Định, Khánh Hoà), chủ nhân của văn hoá Sa Huỳnh cũng biết đến kĩ thuật luyện kim và tiến đến buổi đầu của thời đại kim khí, cách ngày nay chừng 3000 4000 năm. Hoạt động kinh tế chủ yếu của c dân Sa Huúnh lµ n«ng nghiÖp trång lóa. Ngoµi ra hä cßn lµm gèm, dÖt v¶i vµ làm đồ trang sức. ë lu vùc s«ng §ång Nai (Thµnh phè Hå ChÝ Minh, B×nh Phíc, Đồng Nai, Bình Dơng, Long An...), các nhà khảo cổ học đã phát hiện đợc một số di tích thuộc thời đại đồ đồng. C dân văn hoá Đồng Nai lµm n«ng nghiÖp trång lóa níc vµ c¸c c©y l¬ng thùc kh¸c. Ngoµi ra, hä cßn lµm nghÒ khai th¸c s¶n vËt rõng, s¨n b¾n, lµm nghÒ thñ c«ng. Nh vËy, c¸ch ngµy nay kho¶ng 3000 4000 n¨m, c¸c bé l¹c sinh sống trên các vùng miền khác nhau của Việt Nam đã b ớc vào thời đại kim khí. Đó chính là cơ sở, tiền đề làm cho xã hội nguyên thuỷ ở nớc ta chuyển sang thời đại dựng nớc đầu tiên. LËp niªn biÓu vÒ c¸c nÒn v¨n ho¸ nªu trªn.. Néi dung 2. C¸C QUèC GIA Cæ §¹I. C¸c bé l¹c Phïng Nguyªn lµm n«ng nghiÖp trång lóa níc, sèng định c lâu dài trong các thị tộc mẫu hệ. Công cụ lao động chủ yếu là bằng đá. Họ làm đồ gốm bằng bàn xoay, biết xe chỉ, dệt vải, chăn nuôi gia sóc, gia cÇm nh tr©u, bß, lîn, gµ. Trong c¸c di chØ cña v¨n ho¸ Phùng Nguyên, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy xỉ đồng, dây đồng, dùi đồng.. A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. C¸c bé l¹c ë vïng ch©u thæ s«ng M· (Thanh Ho¸), s«ng C¶ (Nghệ An) cũng đã tiến đến thời đại sơ kì đồng thau. Hoạt động kinh. Trình bày đợc những nét khái quát về tình hình kinh tế, văn hoá, x· héi cña c¸c quèc gia Cham-pa vµ Phï Nam.. TR£N §ÊT N¦íC VIÖT NAM. Tóm tắt đợc quá trình hình thành quốc gia Văn Lang, Âu Lạc. T×nh h×nh kinh tÕ, x· héi..

(22) B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Quèc gia V¨n Lang ¢u L¹c Trình bày đợc nét chính quá trình hình thành quốc gia Văn Lang, ¢u L¹c ; t×nh h×nh kinh tÕ, x· héi : Qu¸ tr×nh h×nh thµnh quèc gia V¨n Lang ¢u L¹c : + Sự chuyển biến của nền kinh tế : với các công cụ lao động bằng đồng thau phổ biến và bắt đầu có công cụ bằng sắt. Nền nông nghiệp trång lóa níc víi viÖc dïng cµy vµ søc kÐo cña tr©u bß kh¸ phæ biÕn. Đã có sự phân công lao động giữa nông nghiệp và thủ công nghiệp. + Sự chuyển biến xã hội : từ sự chuyển biến trong nền kinh tế đã dẫn đến sự phân hoá giàu nghèo ngày càng rõ rệt. Cùng với sự phân hoá xã hội là sự tan rã của công xã thị tộc và sự ra đời của công xã nông thôn với các gia đình nhỏ theo chế độ phụ hệ. + C«ng t¸c trÞ thuû, thuû lîi phôc vô n«ng nghiÖp vµ chèng ngo¹i xâm cũng đợc đặt ra. Đa đến sự ra đời của Nhà nớc Văn Lang Âu Lạc.  Tổ chức Nhà nớc Văn Lang Âu Lạc còn rất đơn giản, sơ khai. Đứng đầu Nhà nớc Văn Lang là vua Hùng, đứng đầu Nhà nớc Âu Lạc lµ vua Thôc An D¬ng V¬ng. Gióp viÖc cho vua cã L¹c hÇu, L¹c tíng. Cả nớc chia làm 15 bộ, do Lạc tớng đứng đầu. Dới bộ là các xóm, làng do Bồ chính (già làng) cai quản (vẽ sơ đồ về tổ chức nhà nớc đầu tiên nµy). Nhà nớc Âu Lạc đợc mở rộng hơn về lãnh thổ so với Nhà nớc Văn Lang, có quân đội mạnh, vũ khí tốt và thành Cổ Loa kiên cố. Nhờ đó, nhân dân Âu Lạc đã tiến hành kháng chiến chống ngoại xâm th¾ng lîi.. KÕt cÊu x· héi V¨n Lang ¢u L¹c gåm cã c¸c tÇng líp : vua, quý téc, d©n tù do, n« t×.  C dân Văn Lang Âu Lạc có đời sống vật chất và tinh thần khá phong phó : ¨n g¹o nÕp, g¹o tÎ, khoai, s¾n, ë nhµ sµn, cã tôc nhuém răng đen, ăn trầu. Nữ mặc áo, váy, nam đóng khố. TÝn ngìng phæ biÕn lµ sïng b¸i tù nhiªn, thê cóng tæ tiªn, sïng kÝnh c¸c anh hïng cã c«ng víi níc, víi lµng. Quan sát hình 30 Lỡi cày đồng và hình 31  Một đoạn thành ngo¹i Cæ Loa (SGK) vµ nhËn xÐt vÒ quèc gia V¨n Lang ¢u L¹c. 2. Quèc gia cæ Cham-pa Trình bày đợc những nét khái quát về tình hình kinh tế, văn hoá, x· héi cña quèc gia Cham-pa : Quốc gia cổ Cham-pa đợc hình thành trên cơ sở của văn hoá Sa Huỳnh ở khu vực đồng bằng ven biển miền Trung và Nam Trung Bộ Việt Nam ngày nay (sử dụng lợc đồ). Thời gian : cuối thế kỉ II, nớc Lâm ấp ra đời sau cuộc khởi nghĩa do Khu Liên lãnh đạo giành thắng lợi.  Lãnh thổ của nớc Lâm ấp về sau đợc mở rộng đến sông Gianh (Quảng Bình) ở phía Bắc, đến sông Dinh (Bình Thuận) ở phía Nam và đổi tên nớc là Cham-pa, kinh đô ban đầu đóng ở Sin-ha-pu-ra (Trà Kiệu Quảng Nam). Sau đó rời đến In-đra-pu-ra (Đồng Dơng  Quảng Nam) rồi đến Vi-giay-a (Chà Bàn Bình Định).  Cham-pa theo chế độ quân chủ, vua nắm mọi quyền hành về chÝnh trÞ, kinh tÕ, t«n gi¸o. Hoạt động kinh tế của c dân Cham-pa : chủ yếu là nông nghiệp trång lóa, sö dông c«ng cô b»ng s¾t vµ søc kÐo cña tr©u bß. Ngoµi n«ng nghiÖp, hä cßn cã c¸c nghÒ thñ c«ng vµ khai th¸c l©m thæ s¶n..

(23) Nhiều công trình xây dựng đạt ở trình độ cao nh các tháp Chăm, tợng vµ c¸c bøc ch¹m.. Quan sát hình 33 ấm đất nung (thế kỉ VIII) (SGK), để biết đợc sù ph¸t triÓn cña nghÒ thñ c«ng ë quèc gia Phï Nam.. V¨n ho¸ : ngêi Ch¨m ë nhµ sµn, cã tôc ¨n trÇu, thê cóng tæ tiªn và hoả táng ngời chết. Từ thế kỉ IV, dân tộc Chăm đã có chữ viết. Tôn gi¸o cña ngêi Ch¨m lµ Hin-®u vµ PhËt gi¸o.. Lập bảng so sánh điểm giống và khác nhau trong đời sống kinh tÕ, v¨n ho¸, tÝn ngìng cña c d©n V¨n Lang – ¢u L¹c, c d©n Cham-pa vµ c d©n Phï Nam.. X· héi : gåm tÇng líp quý téc, d©n tù do, n«ng d©n lÖ thuéc vµ n« lÖ. Sau mét thêi k× ph¸t triÓn, tõ cuèi thÕ kØ XV Cham-pa suy tho¸i vµ trë thµnh mét bé phËn cña l·nh thæ, c d©n vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam. Quan sát hình 32 Khu di tích thánh địa Mĩ Sơn (Quảng Nam) vµ nhËn xÐt vÒ c«ng tr×nh kiÕn tróc nµy. 3. Quèc gia cæ Phï Nam Trình bày đợc những nét khái quát về tình hình kinh tế, văn hoá, x· héi cña quèc gia Phï Nam : Thời gian ra đời : trên cơ sở của nền văn hoá óc Eo (An Giang), vµo kho¶ng thÕ kØ I, quèc gia cæ Phï Nam h×nh thµnh ; ph¸t triÓn nhÊt lµ trong c¸c thÕ kØ III V. VÒ kinh tÕ : c d©n Phï Nam chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trång lóa níc, ngoµi ra cßn lµm nghÒ thñ c«ng, ngo¹i th¬ng. VÒ v¨n ho¸ : c d©n cã tËp qu¸n ë nhµ sµn, mÆc ¸o chui ®Çu, x¨m m×nh, xo· tãc. NghÖ thuËt ca móa nh¹c còng kh¸ ph¸t triÓn. T«n gi¸o lµ PhËt gi¸o vµ Hin-®u gi¸o. Tôc ch«n ngêi chÕt cã thuû t¸ng, ho¶ t¸ng, thæ t¸ng (sö dông h×nh 78, SGK). Xã hội : đã có sự phân hoá giàu nghèo, gồm các tầng lớp quý téc, b×nh d©n vµ n« lÖ. Tõ cuèi thÕ kØ VI, Phï Nam suy yÕu, bÞ Ch©n L¹p th«n tÝnh.. Néi dung 3. THêI B¾C THUéC Vµ C¸C CUéC §ÊU TRANH GIµNH §éC LËP D¢N TéC (Từ thế kỉ II TCN đến đầu thế kỉ X) A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH.  Trình bày đợc chính sách cai trị của các triều đại phong kiến phơng Bắc : tổ chức bộ máy cai trị, bóc lột về kinh tế và đồng hoá về văn hoá. Giải thích đợc mục đích của các chính sách đó. Những chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi ViÖt Nam díi ¶nh hëng cña nh÷ng chÝnh s¸ch trªn.  Trình bày đợc những nét chính của một số cuộc khởi nghĩa tiêu biÓu : khëi nghÜa Hai Bµ Trng, cuéc khëi nghÜa Lý BÝ vµ sù thµnh lËp níc V¹n Xu©n, cuéc khëi nghÜa cña Khóc Thõa Dô, Ng« QuyÒn vµ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  Thêi B¾c thuéc. 1. Chế độ cai trị của các triều đại phong kiến phơng Bắc Trình bày đợc chính sách cai trị của các triều đại phong kiến phơng Bắc. Giải thích đợc mục đích của các chính sách đó :.

(24) Tæ chøc bé m¸y cai trÞ : Sau khi chiếm đợc Âu Lạc, nhà Triệu chia thành quận và sáp nhập vào nớc Nam Việt của Trung Quốc. Tiếp đó các triều đại Hán, Tuỳ, Đờng tiếp tục đặt ách cai trị lên đất nớc ta. Đặc biệt từ sau khi lật đổ chÝnh quyÒn cña Hai Bµ Trng. Chính sách bóc lột về kinh tế và đồng hoá về văn hoá : + Thực hiện chính sách bóc lột, cống nạp đối với nhân dân ta : bắt nộp những thứ lâm thổ sản quý, cớp ruộng đất lập đồn điền, nắm độc quyÒn muèi vµ s¾t. + Më trêng häc d¹y ch÷ H¸n vµ truyÒn b¸ Nho gi¸o vµo ViÖt Nam, bắt nhân dân ta phải thay đổi phong tục theo ngời Hán.. + Thñ c«ng nghiÖp cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi. C¸c nghÒ cò nh rèn sắt, khai thác vàng bạc, làm đồ trang sức... tiếp tục phát triển. Một sè nghÒ míi xuÊt hiÖn nh nghÒ lµm giÊy, lµm thuû tinh. + Đờng giao thông thuỷ bộ giữa các vùng, quận đợc hình thành. VÒ v¨n ho¸, x· héi : + Mặc dù các triều đại phong kiến phơng Bắc tìm mọi cách để nô dịch và đồng hoá, nhng nhân dân ta một mặt biết tiếp thu những yếu tố tÝch cùc cña nÒn v¨n ho¸ Trung Quèc nh ng«n ng÷, v¨n tù. §ång thêi c¶i biÕn cho phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam. C¸c phong tôc tËp qu¸n truyền thống của dân tộc vẫn đợc bảo tồn. + M©u thuÉn bao trïm trong x· héi lµ m©u thuÉn gi÷a nh©n d©n ta với chính quyền đô hộ phong kiến phơng Bắc. Vì vậy, các cuộc đấu tranh giành độc lập đã nổ ra.. + §a ngêi H¸n ë lÉn víi ngêi ViÖt. + Chính quyền đô hộ còn áp dụng luật pháp hà khắc và thẳng tay đàn áp các cuộc nổi dậy của nhân dân ta. Ph©n tÝch ©m mu cña phong kiÕn Trung Quèc vÒ viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch trªn. 2. Nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi Tr×nh bµy nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi ViÖt Nam díi ¶nh hëng cña nh÷ng chÝnh s¸ch trªn : VÒ kinh tÕ : + Nông nghiệp : công cụ bằng sắt ngày càng đợc sử dụng phổ biến. Công cuộc khai hoang mở rộng diện tích canh tác đợc đẩy mạnh, các công trình thuỷ lợi đợc xây dựng. Năng suất lúa tăng hơn trớc.. II  C¸C CUéC §ÊU TRANH GIµNH §éC LËP D¢N TéC. 1. Khái quát phong trào đấu tranh từ thế kỉ I đến đầu thế kỉ X Biết đợc khái quát về phong trào đấu tranh chống Bắc thuộc của nh©n d©n ta : Năm 40, cuộc khởi nghĩa chống ách đô hộ đầu tiên của nhân dân Âu Lạc bùng nổ. Từ đó cho đến thế kỉ X, nhiều cuộc khởi nghĩa liªn tiÕp næ ra ë c¶ ba quËn Giao ChØ, Cöu Ch©n vµ NhËt Nam. Nhiều cuộc khởi nghĩa đã giành đợc thắng lợi và thành lập chính quyÒn tù chñ nh : khëi nghÜa Hai Bµ Trng, khëi nghÜa Lý BÝ vµ khëi nghÜa cña Khóc Thõa Dô. Các cuộc khởi nghĩa nổ ra liên tiếp đã chứng tỏ tinh thần yêu nớc và ý chí quật cờng của dân tộc. 2. Mét sè cuéc khëi nghÜa tiªu biÓu.

(25) Trình bày đợc những nét chính của một số cuộc khởi nghĩa tiªu biÓu : Cuéc khëi nghÜa Hai Bµ Trng : + Mïa xu©n n¨m 40, Hai Bµ Trng næi dËy khëi nghÜa. + Cuộc khởi nghĩa đợc đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia. + Quân khởi nghĩa lần lợt đánh chiếm Mê Linh (Vĩnh Phúc), Cổ Loa (§«ng Anh Hµ Néi) vµ Luy L©u (ThuËn Thµnh B¾c Ninh). Th¸i thó T« §Þnh ph¶i bá ch¹y vÒ níc. + Cuộc khởi nghĩa thắng lợi, Trng Trắc đợc suy tôn làm vua, đóng đô ở Mê Linh. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n H¸n x©m lîc : + Trng Vơng đã xây dựng chính quyền độc lập tự chủ trong 2 năm. + Mùa hè năm 42, Mã Viện đợc vua Hán cử làm chỉ huy một đạo qu©n sang x©m lîc níc ta. + Cuộc kháng chiến của nhân dân ta do Hai Bà Trng lãnh đạo đã diÔn ra quyÕt liÖt nhng do lùc lîng yÕu nªn cuèi cïng thÊt b¹i (tr×nh bày theo lợc đồ). + Cuéc khëi nghÜa Hai Bµ Trng thÓ hiÖn khÝ ph¸ch anh hïng cña d©n téc vµ vai trß to lín cña phô n÷ ViÖt Nam. Cuéc khëi nghÜa Lý BÝ vµ sù thµnh lËp Nhµ níc V¹n Xu©n : + Cuéc khëi nghÜa næ ra vµo n¨m 542. Cha ®Çy 3 th¸ng, nghÜa quân đã chiếm đợc châu thành Long Biên, chính quyền đô hộ bị lật đổ. + Mùa xuân năm 544, Lý Bí lên ngôi vua (Lý Nam Đế), đặt quốc hiệu là Vạn Xuân, dựng kinh đô ở cửa sông Tô Lịch (Hà Nội).. + N¨m 545, nhµ L¬ng cö TrÇn B¸ Tiªn cïng víi Thø sö Giao Ch©u ®em qu©n sang x©m lîc níc ta. Lý Nam §Õ mang qu©n ra trÊn gi÷ Chu Diªn. Nhng tríc thÕ giÆc m¹nh, Lý Nam §Õ ph¶i rót qu©n vÒ VÜnh Phúc, rồi Phú Thọ và sau đó trao quyền cho Triệu Quang Phục  mét tíng trÎ vµ tµi n¨ng. + N¨m 550, cuéc kh¸ng chiÕn kÕt thóc th¾ng lîi, TriÖu Quang Phôc lªn lµm vua. + ý nghÜa cña khëi nghÜa Lý BÝ. Cuéc khëi nghÜa cña Khóc Thõa Dô : + Năm 905, nhân sự suy yếu của nhà Đờng, Khúc Thừa Dụ đợc nhân dân ủng hộ, đánh chiếm Tống Bình (Hà Nội), giành quyền tự chủ. + Năm 907, Khúc Hạo lên thay, đã tiến hành một số cải cách về kinh tế, hành chính nhằm ổn định tình hình xã hội. + Phân tích rõ ý nghĩa cuộc khởi nghĩa của Khúc Thừa Dụ, đặc biÖt lµ nh÷ng c¶i c¸ch cña Khóc H¹o trong toµn bé tiÕn tr×nh khëi nghĩa của nhân dân ta trong thời Bắc thuộc, đa đến thắng lợi của trận B¹ch §»ng n¨m 938. Ng« QuyÒn vµ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng n¨m 938 : + Năm 931, Dơng Đình Nghệ lãnh đạo nhân dân đánh bại cuộc xâm lợc của quân Nam Hán và xng là Tiết độ sứ thay họ Khúc. Nhng sau đó ông bị Kiều Công Tiễn giết hại. + C«ng TiÔn cho ngêi sang cÇu cøu nhµ Nam H¸n. Nh©n c¬ héi đó, quân Nam Hán sang xâm lợc nớc ta. + Ngô Quyền đã dùng kế đóng cọc trên sông Bạch Đằng, cho quân mai phục hai bên bờ sông và nhử quân địch vào trong trận địa bãi cọc..

(26) Với kế sách này, Ngô Quyền đã đánh bại cuộc xâm lợc của quân Nam Hán (kết hợp sử dụng lợc đồ trang 86, SGK). + ý nghĩa lịch sử : chiến thắng Bạch Đằng lịch sử năm 938 đã mở ra một thời đại mới thời đại độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc. Chủ đề 6. VIÖT NAM Tõ THÕ KØ X §ÕN THÕ KØ XV Néi dung 1. QU¸ TR×NH H×NH THµNH Vµ PH¸T TRIÓN CñA NHµ N¦íC PHONG KIÕN A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Tr×nh bµy kh¸i qu¸t sù h×nh thµnh nhµ níc phong kiÕn (thêi Ng«  Đinh – Tiền Lê) và ngày càng đợc phát triển, hoàn thiện (qua các thêi Lý, TrÇn, Hå, Lª s¬). Sù hoµn chØnh cña luËt ph¸p qua c¸c bé luËt : H×nh th, H×nh luËt, Quèc triÒu h×nh luËt (cßn gäi lµ LuËt Hång Đức) ; quân đội đợc tổ chức chính quy, chính sách "ngụ binh nông".. Năm 939, sau khi đánh bại quân xâm lợc Nam Hán, Ngô Quyền xng vơng, đóng đô ở Cổ Loa (Đông Anh Hà Nội). Năm 944, Ngô Quyền mất, nhà Ngô suy vong, dẫn đến "loạn 12 sứ quân". Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh đem quân dẹp loạn và thống nhất đất nớc. Ông lên ngôi Hoàng đế, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt và chuyển kinh đô về Hoa L (Ninh Bình). Tiếp nối nhà Đinh, nhà Tiền Lê đã xây dựng nên một nhà nớc qu©n chñ s¬ khai. ë trung ¬ng gåm 3 ban : V¨n ban, Vâ ban vµ Tăng ban. Cả nớc đợc chia làm 10 đạo. Quân đội đợc tổ chức lại và x©y dùng theo híng chÝnh quy.  MÆc dï chØ lµ nhµ níc qu©n chñ s¬ khai nhng nhµ níc thêi §inh Tiền Lê đã đặt cơ sở cho việc xây dựng và hoàn thiện nhà nớc quân chủ ở các triều đại sau. LËp b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc vÒ thêi k× ®Çu cña nhµ níc phong kiÕn d©n téc. 2. Ph¸t triÓn vµ hoµn chØnh nhµ níc phong kiÕn ë c¸c thÕ kØ XI XV. Biết đợc chính sách đối nội (quan tâm tới đời sống của nhân dân, đoàn kết các dân tộc), đối ngoại (khéo léo song luôn giữ vững t thế của một quốc gia độc lập, tự chủ).. Hiểu đợc nhà nớc phong kiến ngày càng đợc phát triển, hoàn thiÖn qua c¸c thêi Lý, TrÇn, Hå, Lª s¬ :. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. Năm 1010, Lý Thái Tổ cho dời đô về Thăng Long (Hà Nội), mở ra mét thêi k× ph¸t triÓn míi cña lÞch sö d©n téc.. 1. Bớc đầu xây dựng Nhà nớc độc lập ở thế kỉ X Tr×nh bµy kh¸i qu¸t sù h×nh thµnh nhµ níc phong kiÕn thêi Ng«  §inh – TiÒn Lª :.  Năm 1009, nhà Lý đợc thành lập.. Năm 1054, Lý Thánh Tông đổi tên nớc là Đại Việt.  Tæ chøc bé m¸y nhµ níc : Trải qua các triều đại Lý, Trần, Hồ, Lê sơ (từ thế kỉ XI đến thế kỉ XV), nhà nớc quân chủ ngày càng đợc hoàn thiện và tổ chức chặt chẽ. Từ.

(27) trung ơng đến địa phơng, tổ chức chính quyền đợc bổ sung và có hệ thèng h¬n. Chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan, c¸c chức quan cũng đợc quy định cụ thể và rõ ràng. + Thêi Lý, TrÇn, Hå : ở Trung ơng, đứng đầu có vua, dới có tể tớng, một số quan đại thần và bên dới là các cơ quan nh sảnh, viện, đài, cục. ở địa phơng, cả nớc chia thành lộ, trấn. Dới lộ là các phủ, huyện, ch©u vµ x·. + Thêi Lª s¬ : N¨m 1428, sau cuéc khëi nghÜa Lam S¬n th¾ng lîi, Lª Lîi lªn ngôi vua, nhà nớc quân chủ mới đợc tổ chức theo mô hình thời Trần, Hồ với một số thay đổi.. + Thêi TrÇn cã bé H×nh luËt, thêi Lª s¬ cã bé LuËt Hång §øc (hay Quèc triÒu h×nh luËt). §©y lµ bé luËt hoµn chØnh vµ tiÕn bé nhÊt díi chế độ phong kiến. Với 722 điều 16 chơng, bên cạnh việc bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị, bộ luật đã đề cập đến mọi mặt của đời sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ v¨n ho¸. Quân đội : + Từ thời Lý, quân đội ngày càng đợc tổ chức chặt chẽ hơn so với thêi §inh TiÒn Lª. + Trải qua thời Trần, Hồ đến thời Lê sơ, lực lợng quân đội ngày càng đợc tăng cờng cả về số lợng, chất lợng và trang bị vũ khí. Điều nµy còng thÓ hiÖn sù v÷ng m¹nh cña nhµ níc phong kiÕn qua tõng thêi k× lÞch sö.. §Õn thêi Lª Th¸nh T«ng víi cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh, tæ chøc bộ máy nhà nớc ở trung ơng cũng nh chính quyền ở địa phơng có những thay đổi chặt chẽ và hệ thống hơn.. NhËn xÐt vÒ bé luËt thµnh v¨n ®Çu tiªn ë níc ta còng nh nh÷ng ®iÒu luËt thÓ hiÖn tÝnh tiÕn bé vµ tÝch cùc cña bé LuËt Hång §øc.. Đây cũng là thời kì xác lập của chế độ phong kiến Việt Nam.. + Thực hiện chính sách nhằm đoàn kết dân tộc và xây dựng nhà nớc quân chủ vững mạnh của các triều đại Lý, Trần và Lê sơ, nh :. Thời Lê sơ, giáo dục phát triển. Thi cử trở thành nguồn để tuyển chọn quan lại chủ yếu, đặc biệt là thời Lê Thánh Tông. Vẽ sơ đồ tổ chức bộ máy nhà nớc và chính quyền thời Đinh  Tiền Lê, Lý, Trần, Hồ và Lê sơ để có thể so sánh và thấy đợc sự phát triển và hoàn thiện, hệ thống, chặt chẽ của nó từ thế kỉ X đến thế kỉ XV, đặc biệt ở thời Lê Thánh Tông. LuËt ph¸p : + N¨m 1042, vua Lý Th¸i T«ng ban hµnh bé H×nh th bé luËt thµnh v¨n ®Çu tiªn cña níc ta.. Hoạt động đối nội :. + Luôn coi trọng vấn đề an ninh của đất nớc. + Quan tâm đến đời sống nhân dân : đắp đê chống lụt, quan tâm đến sản xuất nông nghiệp. + Chính sách "nhu viễn" đối với các vùng dân tộc ít ngời.. Chính sách đối ngoại : + Thùc hiÖn chÝnh s¸ch mÒm dÎo, khÐo lÐo nhng kiªn quyÕt gi÷ vững độc lập và chủ quyền đối với các triều đại phơng Bắc (triều cống.

(28) đầy đủ nhng sẵn sàng kháng chiến nếu xâm phạm đến lãnh thổ Đại ViÖt). + §èi víi c¸c níc l¸ng giÒng phÝa t©y vµ phÝa nam nh Lan Xang, Cham-pa vµ Ch©n L¹p, nhµ níc §¹i ViÖt lu«n gi÷ quan hÖ th©n thiÖn, mặc dù đôi lúc xảy ra chiến tranh.. Néi dung 2. C¤NG CUéC X¢Y DùNG Vµ PH¸T TRIÓN KINH TÕ TRONG C¸C THÕ KØ X – XV A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết đợc nông nghiệp ngày càng đợc mở rộng và phát triển : khai hoang ngày càng gia tăng, nhà nớc quan tâm đến đê điều ; thủ công nghiệp phát triển ; các triều đại đều lập các xởng thủ công, các nghề trong d©n gian ngµy cµng ph¸t triÓn vµ tinh x¶o h¬n ; th¬ng nghiÖp ngày càng phát triển ở các đô thị và nông thôn. Biết đợc sự phân hoá xã hội ngày càng sâu sắc. Cuối thời Trần ; nhiều cuộc đấu tranh của nông dân bùng nổ. Nhà Trần suy vong, nhà Hå thµnh lËp. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Më réng vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp Biết đợc ruộng đất ngày càng đợc mở rộng, nông nghiệp phát triển : C«ng cuéc khai hoang, më réng diÖn tÝch canh t¸c ph¸t triÓn, mét mÆt nhµ níc phong kiÕn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch khai hoang, mặt khác nhân dân các làng xã tự động tiến hành khai hoang. Nhờ vậy, vùng châu thổ các con sông lớn và vùng ven biển đợc khai phá, nhiều xóm làng mới đợc thành lập.. Công việc đắp đê từ thời Lý đã đợc chú ý. Đến thời Trần và thời Lê sơ, nhà nớc cũng có những biện pháp đắp đê ở các con sông lớn và đê biển. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp : nhµ níc thêi TiÒn Lª, Lý, TrÇn vµ Lª s¬ đều quan tâm đến sản xuất nông nghiệp, hằng năm các vua đều làm lễ cày tịch điền để khuyến khích nhân dân sản xuất. Trong các bộ luật đều cã c¸c ®iÒu luËt b¶o vÖ søc kÐo cña tr©u bß vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Phép quân điền đợc đặt ra từ thời Lê sơ để chia ruộng đất c«ng lµng x·. Trao đổi, nêu kết luận : nhờ các chính sách trên, nông nghiệp ở nớc ta từ thế kỉ X đến thế kỉ XV có bớc phát triển mới. 2. Ph¸t triÓn thñ c«ng nghiÖp Biết đợc sự phát triển của thủ công nghiệp : Kinh tế nông nghiệp phát triển đã tạo tiền đề cho thủ công nghiÖp ph¸t triÓn. Trong dân gian, các nghề thủ công truyền thống nh đúc đồng, rèn sắt, làm đồ gốm sứ, ơm tơ dệt lụa đều phát triển. Bên cạnh đó, các nghề làm gạch, chạm khắc đá, làm đồ trang sức, làm giấy đều phát triÓn h¬n tríc. Việc khai thác mỏ nh vàng, bạc, đồng cũng có bớc phát triển míi. Một số làng chuyên làm nghề thủ công đợc hình thành nh : Thổ Hµ (B¾c Giang), B¸t Trµng (Hµ Néi), Chu §Ëu (H¶i D¬ng), Huª CÇu (Hng Yªn)....

(29) Các xởng thủ công của nhà nớc cũng đợc thành lập. ở đây, các thợ thủ công lo việc đúc tiền, sản xuất vũ khí, đóng thuyền chiến, may quÇn ¸o cho vua quan, quý téc, x©y dùng c¸c cung ®iÖn.. Tõ cuèi thÕ kØ XIV, do vua quan, quý téc nhµ TrÇn ¨n ch¬i xa xØ, không quan tâm đến cuộc sống của nhân dân. Thêm vào đó tình trạng mất mùa, đói kém đã dẫn đến các cuộc đấu tranh của nông dân..  Quan sát hình 36 Hình rồng và hoa dây (SGK) để biết đợc sự ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp.. Cuộc khủng hoảng của xã hội Đại Việt cuối thế kỉ XIV đã đa đến những cải cách của Hồ Quý Ly và sự thành lập Vơng triều Hồ vào n¨m 1400 thay thÕ nhµ TrÇn.. 3. Më réng th¬ng nghiÖp Trình bày đợc thơng nghiệp ngày càng phát triển ở các đô thị và n«ng th«n : Từ thế kỉ X đến thế kỉ XV, thơng nghiệp trong nớc ngày càng đợc mở rộng. Các chợ làng, chợ liên làng, chợ chùa mọc lên ở nhiều nơi. Các sản phẩm nông nghiệp, thủ công nghiệp là những mặt hàng đợc mang ra buôn bán ở các chợ và giữa các vùng với nhau. Thời Lý, Trần và Lê sơ, Thăng Long là một đô thị lớn với nhiều phè phêng vµ chî, s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n c¸c lo¹i hµng ho¸ s¶n phÈm. Giao thơng với nớc ngoài đợc mở rộng. Các cảng Vân Đồn (Qu¶ng Ninh), L¹ch Trêng (Thanh Ho¸), Cµn H¶i (NghÖ An), Héi Thống (Hà Tĩnh), Thị Nại (Bình Định) đều đợc hình thành và phát triển ở thời kì này. Ngoài ra, ở biên giới Việt Trung còn có các địa điểm để thơng nhân hai nớc trao đổi buôn bán. 4. Tình hình phân hoá xã hội và cuộc đấu tranh của nhân dân Biết đợc sự phân hoá xã hội ngày càng sâu sắc :  Sự phát triển mọi mặt của nền kinh tế dới chế độ phong kiến, một mặt góp phần phát triển đất nớc, nâng cao đời sống nhân dân, mặt kh¸c còng ®Èy nhanh sù ph©n ho¸ x· héi, gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cấp bị trị, trong đó chủ yếu là nông dân.. Néi dung 3. NH÷NG CUéC KH¸NG CHIÕN CHèNG NGO¹I X¢M ë C¸C THÕ KØ X – XV A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Trình bày đợc những nét khái quát (diễn biến, kết quả, ý nghĩa) cña c¸c cuéc kh¸ng chiÕn : hai lÇn chèng Tèng, c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc M«ng  Nguyªn, chèng qu©n x©m lîc Minh vµ khëi nghÜa Lam S¬n. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc Tèng Trình bày theo lợc đồ những nét khái quát về diễn biến, kết quả, ý nghÜa cña c¸c cuéc kh¸ng chiÕn hai lÇn chèng Tèng :. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Tèng thêi TiÒn Lª : + N¨m 981, nhµ Tèng nh©n c¬ héi §inh Tiªn Hoµng mÊt, ngêi nèi ngôi là Đinh Toàn còn nhỏ tuổi, đã mang quân sang xâm lợc nớc ta. Trớc tình hình đó, Thập đạo tớng quân Lê Hoàn đợc Thái hậu Dơng Vân Nga và các tớng lĩnh suy tôn làm vua, lãnh đạo cuộc kháng chiến. + Nhân dân Đại Việt chiến đấu anh dũng, đã bắt đợc nhiều tớng giặc, quân Tống phải rút quân. Đất nớc đợc độc lập..

(30) Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Tèng thêi Lý : + Âm mu xâm lợc của nhà Tống đối với Đại Việt : vào những năm 70 cña thÕ kØ XI, nhµ Tèng ®ang gÆp nh÷ng khã kh¨n. Trong níc, n«ng dân nổi dậy đấu tranh, phía Bắc hai nớc Liêu và Hạ uy hiếp. Theo lời khuyªn cña V¬ng An Th¹ch, vua Tèng cho tËp trung qu©n ë mét sè n¬i gi¸p víi §¹i ViÖt, chuÈn bÞ cuéc x©m lîc. + Trớc tình hình đó, vua Lý giao cho Thái uý Lý Thờng Kiệt lãnh đạo cuộc kháng chiến. + Năm 1075, Lý Thờng Kiệt đã kết hợp quân đội của triều đình với lực lợng dân binh của các tù trởng dân tộc ít ngời tập kích sang đất Tống, đánh tan các đạo quân của nhà Tống ở các cứ điểm Ung Châu, Kh©m Ch©u, Liªm Ch©u råi rót vÒ níc. + Năm 1077, khoảng 30 vạn quân Tống sang xâm lợc Đại Việt. Dới sự lãnh đạo của Lý Thờng Kiệt, nhân dân ta xây dựng phòng tuyến sông Nh Nguyệt (sông Cầu) và đánh tan quân xâm lợc. Nền độc lập của nớc ta đợc giữ vững. 2. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc M«ng Nguyªn ë thÕ kØ XIII Trình bày theo lợc đồ diễn biến, kết quả, ý nghĩa của ba lần kháng chiÕn chèng qu©n x©m lîc M«ng  Nguyªn : Thế kỉ XIII, đế quốc Mông Cổ hình thành và phát triển, vó ngựa của chúng đã giày xéo từ Đông sang Tây, từ Âu sang á. Nhân dân Đại ViÖt ph¶i 3 lÇn kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc M«ng Nguyªn (1258, 1285 vµ 1287  1288). Các vua Trần cùng các tớng lĩnh và đặc biệt là nhà quân sự Trần Quốc Tuấn đã lãnh đạo nhân dân đứng lên đánh giặc.. Cả 3 lần quân Mông Nguyên đều thất bại. Với các chiến thắng : Đông Bộ Đầu, Chơng Dơng, Hàm Tử, Tây Kết, Vạn Kiếp, đặc biệt chiÕn th¾ng B¹ch §»ng n¨m 1288. §©y lµ chiÕn th¾ng oanh liÖt cña quân và dân Đại Việt, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc. 3. Phong trào đấu tranh chống quân xâm lợc Minh và khởi nghÜa Lam S¬n Trình bày trên lợc đồ diễn biến, kết quả, ý nghĩa của khởi nghĩa Lam S¬n : N¨m 1407, qu©n Minh x©m lîc níc ta, cuéc kh¸ng chiÕn cña quân dân ta đã gây nhiều khó khăn cho địch. Tuy nhiên, do sự chênh lệch về lực lợng, cuộc kháng chiến thất bại, nớc ta lại rơi vào ách đô hé cña nhµ Minh. Hàng loạt các cuộc khởi nghĩa đã nổ ra ở đầu thế kỉ XV. Tiêu biểu nhất là cuộc khởi nghĩa do Lê Lợi lãnh đạo nổ ra ở Lam Sơn (Thanh Ho¸) vµo n¨m 1418. Víi chiÕn lîc chiÕn thuËt tµi giái, cã bộ tham mu khởi nghĩa sáng suốt,... và đợc nhân dân nhiệt liệt hởng øng. Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đã giành đợc thắng lợi. Đất nớc đợc giải phóng, nhà Hậu Lê đợc lập nên vào năm 1428, mở đầu một thời kì míi cña lÞch sö d©n téc. LËp b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc vÒ c¸c cuéc kh¸ng chiÕn cña qu©n và dân Đại Việt từ thế kỉ X đến thế kỉ XV. Rót ra nguyªn nh©n th¾ng lîi, ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiệm của các cuộc kháng chiến đó..

(31) Néi dung 4. X¢Y DùNG Vµ PH¸T TRIÓN V¡N HO¸ D¢N TéC TRONG C¸C THÕ KØ X – XV A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. T tởng và tôn giáo : Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo, sự thay đổi vai trß thèng trÞ vÒ t tëng cña PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o. Biết đợc giáo dục ngày càng phát triển và có quy củ hơn ; sự ph¸t triÓn cña v¨n häc ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m. Biết đợc đặc điểm nổi bật của nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc ; khái quát về sự hình thành và phát triển những loại hình sân khấu, đặc biÖt lµ móa rèi níc. Kể đợc những công trình khoa học đặc sắc. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. T tëng, t«n gi¸o Biết đợc tình hình t tởng và tôn giáo, giải thích đợc sự thay đổi vai trß thèng trÞ vÒ t tëng cña PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o :. Nho giáo, Phật giáo và Đạo giáo vốn đợc du nhập vào nớc ta từ thời Bắc thuộc ; sang thời kì độc lập, càng có điều kiện phát triển. + Nho gi¸o dÇn dÇn trë thµnh hÖ t tëng chÝnh cña giai cÊp thèng trÞ vµ lµ t tëng chi phèi néi dung gi¸o dôc, thi cö. + Mặc dù vậy, từ thế kỉ X đến thế kỉ XIV, trong nhân dân ảnh hởng của Nho giáo còn ít. Trong khi đó, Phật giáo lại giữ vị trí quan trọng và phổ biến. Từ vua đến quan và dân đều sùng đạo Phật, các nhà s đợc triều đình coi trọng. + §¹o gi¸o tån t¹i song song víi Nho gi¸o vµ PhËt gi¸o. Mét sè đạo quán đợc xây dựng.. Tõ cuèi thÕ kØ XIV, PhËt gi¸o vµ §¹o gi¸o suy gi¶m. Trong khi đó, ở thế kỉ XV, Nho giáo đợc nâng lên địa vị độc tôn, trở thành hệ t tởng chính thống của nhà nớc phong kiến thời Lê sơ. Sự phát triển của gi¸o dôc Nho häc còng gãp phÇn cñng cè vÞ trÝ cña Nho gi¸o. 2. Gi¸o dôc, v¨n ho¸, nghÖ thuËt, khoa häc kÜ thuËt Biết đợc giáo dục ngày càng phát triển và có quy củ hơn ; sự phát triển của văn học chữ Hán và chữ Nôm ; kể tên đợc những công trình khoa học đặc sắc :. Gi¸o dôc : + Từ thế kỉ XI đến thế kỉ XV, giáo dục Đại Việt từng bớc đợc hoàn thiện và phát triển, trở thành nguồn đào tạo quan lại chủ yếu. + N¨m 1070, vua Lý Th¸nh T«ng cho lËp V¨n MiÕu. N¨m 1075, khoa thi quốc gia đầu tiên đợc tổ chức ở kinh thành. + Sang thời Trần, giáo dục, thi cử đợc quy định chặt chẽ hơn. + Thời Lê sơ, nhà nớc quy định : cứ 3 năm có một kì thi Hội để chọn tiến sĩ. Trong dân gian, số ngời đi học ngày càng đông và số ngời đỗ đạt cũng tăng thêm nhiều. Riêng thời Lê Thánh Tông (1460  1497) đã tổ chức đợc 12 khoa thi Hội, có 501 ngời đỗ tiến sĩ. Năm 1484, nhà nớc quyết định dựng bia ghi tên tiến sĩ. Nhiều trí thức tài giỏi đã góp phần quan trọng vào công cuộc xây dựng, phát triển đất nớc. T×m hiÓu thªm vÒ viÖc tæ chøc thi cö, lËp bia tiÕn sÜ... V¨n häc : + Ban ®Çu, v¨n häc mang nÆng t tëng PhËt gi¸o. Tõ thêi TrÇn, v¨n học dân tộc càng phát triển. Công cuộc xây dựng đất nớc và các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trở thành chủ đề chính của các bài thơ, phó vµ hÞch nh "HÞch tíng sÜ", "B¹ch §»ng giang phó", "B×nh Ng« §¹i cáo"... Hàng loạt tập thơ chữ Hán ra đời thể hiện lòng yêu nớc và tự hµo d©n téc..

(32) + Cùng với văn học chữ Hán, các tập thơ bằng chữ Nôm ra đời nh : "Hång §øc quèc ©m thi tËp" cña Lª Th¸nh T«ng vµ "Quèc ©m thi tËp" cña NguyÔn Tr·i. NghÖ thuËt : + Nghệ thuật kiến trúc phát triển, các chùa, tháp đợc xây dựng nh chïa Mét Cét, chïa D©u, chïa PhËt TÝch, th¸p B¸o Thiªn, th¸p Phæ Minh, kinh đô Thăng Long đợc xây dựng từ thời Lý. Thành nhà Hồ đợc xây dựng ở cuối thế kỉ XIV là những công trình nghệ thuật tiêu biểu và đặc sắc của Việt Nam. Ngoài ra, các đền tháp Chăm cũng đợc x©y dùng.. + VÒ qu©n sù cã "Binh th yÕu lîc" vµ "V¹n KiÕp t«ng bÝ truyÒn th" cña Hng §¹o V¬ng TrÇn Quèc TuÊn. To¸n häc cã "§¹i thµnh to¸n ph¸p" cña L¬ng ThÕ Vinh, "LËp thµnh to¸n ph¸p" cña Vò H÷u. + Đầu thế kỉ XV, Hồ Nguyên Trừng đã cho chế tạo súng thần cơ và thuyền chiến. Kinh đô Thăng Long đợc xây dựng từ thời Lý, sang thời Trần và thời Lê sơ đợc xây dựng thêm.  Sử dụng kiến thức các môn học có liên quan để hiểu sâu hơn về nh÷ng c«ng tr×nh v¨n ho¸ tiªu biÓu nhÊt trªn c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc, v¨n học, nghệ thuật và khoa học mà nhân dân ta đã làm đợc trong các thế kỉ X XV. Từ đó, xác định trách nhiệm của mình trong việc gìn giữ và ph¸t huy di s¶n v¨n ho¸ d©n téc.. + Nghệ thuật điêu khắc cũng có những nét đặc sắc nh : rồng mình trơn cuộn trong lá đề, bệ chân cột hình hoa sen nở, các bức phù điêu có các cô tiên, vũ nữ vừa múa, vừa đánh đàn... + NghÖ thuËt s©n khÊu nh tuång, chÌo ngµy cµng ph¸t triÓn. Móa rối nớc là một loại hình nghệ thuật đặc sắc, phát triển từ thời Lý. + Âm nhạc phát triển với các nhạc cụ nh trống cơm, sáo, tiêu, đàn cầm, đàn tranh. + Ca móa trong c¸c ngµy lÔ héi d©n gian kh¸ phæ biÕn. + Quan s¸t c¸c h×nh 39 Chïa Mét Cét (Hµ Néi), h×nh 40 Th¸p chùa Phổ Minh (Nam Định), hình 41  Lan can đá chạm rồng tại điện Kính Thiên (Hà Nội) để giải thích, minh hoạ cho những công trình văn ho¸  nghÖ thuËt tiªu biÓu ë ViÖt Nam trong c¸c thÕ kØ X XV, tæ chøc tham quan nÕu cã ®iÒu kiÖn. Khoa häc kÜ thuËt : + Từ thế kỉ X đến thế kỉ XV, nhiều công trình khoa họcra đời, nh : "§¹i ViÖt sö kÝ" cña Lª V¨n Hu (thêi TrÇn), "Lam S¬n thùc lôc", "D địa chí" của Nguyễn Trãi, "Hồng Đức bản đồ" thời Lê Thánh Tông.. Chủ đề 7. VIÖT NAM Tõ THÕ KØ XVI §ÕN THÕ KØ XVIII A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết đợc khái quát về những biến đổi của nhà nớc phong kiến trong các thế kỉ XVI XVIII : nguyên nhân sụp đổ của nhà Lê, thành lập nhà Mạc ; nguyên nhân đất nớc bị chia cắt (Bắc triều và Nam triều, §µng Ngoµi vµ §µng Trong) ; tæ chøc nhµ níc phong kiÕn ë §µng Ngoµi vµ §µng Trong. Trình bày đợc tình hình phát triển kinh tế và giải thích đợc nguyªn nh©n ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸. Hiểu đợc tình hình văn hoá ở các thế kỉ XVI XVIII : Nho giáo suy thoái, sự du nhập của đạo Thiên Chúa ; sự phát triển của giáo dục, nghÖ thuËt vµ khoa häc kÜ thuËt..

(33) Trình bày đợc vai trò của Nguyễn Huệ trong sự nghiệp thống nhất đất nớc (đánh đổ chúa Nguyễn, chúa Trịnh, bớc đầu thống nhất đất nớc) và chống ngoại xâm (chống quân Xiêm và quân Thanh).. 2. §Êt níc bÞ chia c¾t Lí giải đợc nguyên nhân đất nớc bị chia cắt thành Bắc triều và Nam triÒu, §µng Ngoµi vµ §µng Trong :. Sự thành lập Vơng triều Tây Sơn. Trình bày đợc các chính sách kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸.. Kh«ng chÊp nhËn chÝnh quyÒn cña nhµ M¹c, mét sè quan l¹i cũ của nhà Lê (đứng đầu là Nguyễn Kim) đã tập hợp lực lợng để chèng l¹i nhµ M¹c.. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. Chiến tranh Nam Bắc triều diễn ra ; đến năm 1592, nhà Mạc bị lật đổ. Nhng sau đó, một thế lực phong kiến mới của họ Nguyễn lại h×nh thµnh ë phÝa Nam.. I  NH÷NG BIÕN §æI CñA NHµ N¦íC PHONG KIÕN TRONG C¸C THÕ KØ XVI XVIII. 1. Sù suy sôp cña triÒu Lª s¬. Nhµ M¹c thµnh lËp Biết đợc khái quát về những biến đổi của nhà nớc phong kiến trong các thế kỉ XVI  XVIII : nguyên nhân sụp đổ của nhà Lê và sự thµnh lËp nhµ M¹c : Đầu thế kỉ XVI, triều Lê sơ suy sụp. Các vua Lê nh Uy Mục, Tơng Dực không còn quan tâm đến việc triều chính và đời sống nhân dân. Bọn quan lại, địa chủ cũng nhân đó mà hạch sách, chiếm đoạt ruộng đất. Nhân dân cực khổ đã vùng dậy đấu tranh. Một số thế lực phong kiến cũng hợp quân, đánh nhau. Mạnh hơn cả là thế lực của M¹c §¨ng Dung. N¨m 1527, M¹c §¨ng Dung Ðp vua Lª ph¶i nhêng ng«i vµ lËp ra nhµ M¹c. Thay thế triều Lê, triều Mạc đã thực hiện một số chính sách về kinh tế, chính trị và văn hoá nhằm ổn định trật tự xã hội : xây dựng chính quyền, tổ chức lại quân đội, giải quyết vấn đề ruộng đất và tổ chức thi cử để tuyển chọn quan lại. Quan sát hình 42 Di tích thành nhà Mạc (Lạng Sơn) để hiểu thªm vÒ nhµ M¹c.. Chiến tranh Trịnh Nguyễn diễn ra từ năm 1627 đến năm 1672. Cuèi cïng còng kh«ng ph©n th¾ng b¹i, hai bªn gi¶ng hoµ, lÊy s«ng Gianh lµm ranh giíi. §Êt níc chia lµm hai : §µng Trong vµ §µng Ngoµi. 3. Nhµ níc phong kiÕn ë §µng Ngoµi Trình bày đợc tổ chức nhà nớc phong kiến ở Đàng Ngoài : Sau khi lật đổ nhà Mạc, chính quyền Nam triều chuyển về Thăng Long, nhà nớc phong kiến đợc xây dựng lại do vua Lê đứng đầu. Tuy nhiên, địa vị vua Lê không còn nh trớc. ở trung ơng có hai bộ phận : triều đình do vua đứng đầu và phủ chúa do chúa Trịnh đứng ®Çu. ở địa phơng : Đàng Ngoài đợc chia thành 12 trấn, do Trấn thủ đứng đầu. Dới trấn là phủ, huyện, châu, xã. Nhà nớc Lê Trịnh tổ chức thi cử để tuyển chọn quan lại. Ngoài việc sử dụng bộ luật Hồng Đức, một số điều luật cũng đợc bổ sung thêm cho phù hợp với hoàn cảnh đơng thời. Quân đội đợc tổ chức lại. Nhà nớc Lê Trịnh cũng chú ý đến việc xây dựng lực lợng quân đội và có những chính sách u ái đối với quân đội..

(34) Quan s¸t h×nh 43 Phñ chóa TrÞnh (tranh vÏ thÕ kØ XVII) vµ nhËn xÐt vÒ bé m¸y nhµ níc thêi Lª  TrÞnh. 4. ChÝnh quyÒn ë §µng Trong Trình bày đợc tổ chức nhà nớc phong kiến ở Đàng Trong : §èi víi §µng Trong, chóa NguyÔn x©y dùng chÝnh quyÒn cña riêng mình, nhng chỉ là một chính quyền địa phơng, niên hiệu vẫn dïng lµ vua Lª, giai ®o¹n ®Çu quan l¹i vÉn do vua Lª chóa TrÞnh cö vào. Từ năm 1614, chúa Nguyễn mới dùng ngời của mình để bổ dụng quan lại. Tuy nhiên, vẫn dùng niên hiệu vua Lê cho đến năm 1744. Sau khi chiÕn tranh TrÞnh NguyÔn chÊm døt, hä NguyÔn më rộng lãnh thổ về phía Nam (từ Quảng Bình đến Nam Bộ ngày nay). C¸c chóa NguyÔn x©y dùng chÝnh quyÒn riªng cña m×nh : c¶ Đàng Trong đợc chia thành 12 dinh. Phủ chúa đóng ở chính dinh. Mỗi dinh có 2 hoặc 3 ti trông coi công việc. Riêng cơ quan thu thuế đợc gọi là "Bản đờng quan". Dới dinh là phủ, huyện, tổng, xã. Quân đội cũng đợc chúa Nguyễn tổ chức khá chặt chẽ. Do điều kiện đặc biệt, việc tuyển dụng quan lại của chúa Nguyễn chủ yếu là lấy từ dòng họ Nguyễn và tiến cử. Mãi đến giữa thế kỉ XVII, chúa Nguyễn mới mở khoa thi để tuyển quan lại, nhng không phæ biÕn. Năm 1744, Nguyễn Phúc Khoát quyết định xng vơng, thành lập triều đình trung ơng. Nhng chỉ tồn tại một thời gian ngắn. Từ giữa thế kØ XVIII, chÝnh quyÒn §µng Trong l©m vµo khñng ho¶ng. Vẽ sơ đồ về tổ chức bộ máy nhà nớc Đàng Ngoài và Đàng Trong, so s¸nh víi c¸c giai ®o¹n tríc.. II  T×NH H×NH KINH TÕ ë C¸C THÕ KØ XVI XVIII. 1. T×nh h×nh n«ng nghiÖp ë c¸c thÕ kØ XVI XVIII Trình bày đợc tình hình nông nghiệp Đàng Ngoài và Đàng Trong ë c¸c thÕ kØ XVI – XVIII :. Từ cuối thế kỉ XV  đầu thế kỉ XVI, ruộng đất ngày càng tập trung vào tay tầng lớp địa chủ, quan lại. Ruộng đất t hữu ngày càng phát triển. Nhà nớc không quan tâm đến sản xuất nh trớc. Mất mùa, đói kém xảy ra luôn. Đời sống nông dân khổ cực và họ đã vùng dậy đấu tranh. Từ nửa sau thế kỉ XVII, nông nghiệp dần dần ổn định trở lại. Nhân dân Đàng Ngoài và Đàng Trong đều tiến hành khai hoang, mở rộng diện tích canh tác. Đặc biệt ở Đàng Trong, diện tích ruộng đất tăng nhanh, vùng đất Nam Bộ đợc khai phá và trở thành vựa lúa ở §µng Trong. Các giống lúa đợc sử dụng trong sản xuất nông nghiệp đã đem lại năng suất cao, nhất là ở đồng bằng sông Cửu Long. Việc đắp đê, đào sông, làm thuỷ lợi đợc chú trọng. Ngoµi trång lóa, c¸c lo¹i c©y nh s¾n, khoai, ng«, ®Ëu vµ c¸c lo¹i cây ăn quả đều phát triển. Tõ thÕ kØ XVI XVIII còng lµ thêi k× gia t¨ng t×nh tr¹ng tËp trung ruộng đất vào tay giai cấp địa chủ phong kiến. ở Đàng Trong, nhất là vùng đất Gia Định có những địa chủ lớn có rất nhiều ruộng đất. 2. Sù ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp Trình bày đợc những biểu hiện sự phát triển của thủ công nghiệp §µng Ngoµi vµ §µng Trong ë c¸c thÕ kØ XVI – XVIII :.

(35) C¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng trong d©n gian tiÕp tôc ph¸t triển và đạt trình độ cao : nghề gốm, sứ, dệt vải lụa, làm giấy, làm đồ trang sức, đúc đồng, rèn sắt... Mét sè nghÒ thñ c«ng míi xuÊt hiÖn nh : nghÒ kh¾c b¶n in gç, nghề làm đờng trắng, nghề làm đồng hồ, nghề làm tranh sơn mài. Một sè lµng nghÒ xuÊt hiÖn. Ngµnh khai má ph¸t triÓn ë c¶ §µng Trong vµ §µng Ngoµi. Nhiều mỏ đồng, kẽm, thiếc, vàng... đợc khai thác ở thời kì này. Bên cạnh việc nhà nớc đứng ra khai mỏ, còn có một số chủ mỏ là ngời Việt vµ ngêi Hoa. 3. Sù ph¸t triÓn cña th¬ng nghiÖp Biết đợc sự phát triển của thơng nghiệp ở các thế kỉ XVI  XVIII : Tõ thÕ kØ XVI – XVIII, bu«n b¸n trong níc còng cã bíc ph¸t triÓn míi. NhiÒu chî lµng, chî liªn lµng, chî huyÖn mäc lªn. Mét sè làng buôn xuất hiện và một số vùng đã có các trung tâm buôn bán. Một số ngời đã dám bỏ vốn ra kinh doanh. Mua hàng thủ công, hoÆc thãc lóa råi mang ®i b¸n. ViÖc bu«n b¸n gi÷a miÒn xu«i vµ miÒn núi đợc tăng cờng. ë §µng Trong, nhiÒu nhµ bu«n mua thãc tõ Gia §Þnh mang b¸n ở Phú Xuân và miền Trung. Nhà nớc đã lập nhiều trạm dịch ở bến sông và những chỗ giao thông quan trọng để thu thuế. Tõ thÕ kØ XVI, do bèi c¶nh chung cña t×nh h×nh thÕ giíi, viÖc giao lu buôn bán giữa các nớc cũng đợc mở rộng. Ngoại thơng Việt Nam còng cã bíc ph¸t triÓn nhanh chãng. Bªn c¹nh viÖc bu«n b¸n víi c¸c níc Trung Quèc, NhËt B¶n, Giava, Xiªm, ViÖt Nam cßn bu«n b¸n víi c¸c níc Bå §µo Nha, T©y Ban Nha, Hµ Lan, Anh vµ Ph¸p.. Tuy nhiªn, tõ gi÷a thÕ kØ XVIII, do chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ còng nh thái độ của chúa Nguyễn và chúa Trịnh, ngoại thơng sa sút dần. Quan s¸t h×nh 45 Th¬ng c¶ng Héi An (tranh vÏ cuèi thÕ kØ XVIII) để biết đợc sự phát triển của thơng nghiệp thời kì này. 4. Sự hng khởi của các đô thị Trình bày đợc sự hng khởi của các đô thị : Sự phát triển của kinh tế hàng hoá đã tạo điều kiện cho các đô thị cũ phát triển và các đô thị mới đợc hình thành. §µng Ngoµi : bu«n b¸n sÇm uÊt nhÊt lµ Th¨ng Long víi tªn KÎ Chợ có 36 phố phờng và 8 chợ. Phố Hiến (Hng Yên) ra đời, cũng hoạt động buôn bán tấp nập. §µng Trong : Héi An lµ phè c¶ng lín nhÊt, nhiÒu th¬ng nh©n NhËt B¶n, Trung Quèc lµm nhµ vµ cã nh÷ng khu phè riªng. C¸c thuyÒn buôn nớc ngoài cũng thờng ra vào buôn bán. Thanh Hà cũng là một đô thị mới bên bờ sông Hơng ra đời. Ngoài ra, Gia Định, thị tứ Nớc Mặn (B×nh §Þnh) còng ph¸t triÓn ë thêi k× nµy. Tuy nhiên, đến cuối thế kỉ XVIII, ngoại thơng sa sút ; đầu thế kỉ XIX một số đô thị suy tàn. III  PHONG TRµO N¤NG D¢N T¢Y S¥N Vµ Sù NGHIÖP THèNG NHÊT §ÊT N¦íC, B¶O VÖ Tæ QUèC CUèI THÕ KØ XVIII. 1. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nớc cuối thế kØ XVIII Trình bày đợc nét chính về phong trào Tây Sơn lật đổ chúa Nguyễn, vua Lê, chúa Trịnh, thống nhất đất nớc : Vào giữa thế kỉ XVIII, chế độ phong kiến Đàng Ngoài khủng ho¶ng s©u s¾c. Phong trµo n«ng d©n bïng lªn rÇm ré, kÐo dµi trong hơn 10 năm, nhng cuối cùng bị đàn áp..

(36) Nửa sau thế kỉ XVIII, chế độ phong kiến Đàng Trong cũng bớc vµo khñng ho¶ng. N¨m 1771, cuéc khëi nghÜa n«ng d©n bïng næ ë Êp T©y S¬n (B×nh §Þnh) do 3 anh em NguyÔn Nh¹c, NguyÔn HuÖ, Nguyễn Lữ lãnh đạo. Từ Tây Sơn, cuộc khởi nghĩa đã phát triển, lật đổ chính quyền của họ Nguyễn ở Đàng Trong, làm chủ vùng đất từ Quảng Nam trë vµo. Từ năm 1786 đến năm1788, phong trào Tây Sơn tiếp tục tiến ra Đàng Ngoài, lật đổ chính quyền vua Lê chúa Trịnh, làm chủ đất nớc. Sự nghiệp thống nhất đất nớc về cơ bản đợc hoàn thành. 2. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn ë cuèi thÕ kØ XVIII Trình bày trên lợc đồ cuộc kháng chiến chống quân Xiêm và quân Thanh :. Kh¸ng chiÕn chèng Xiªm (1785) : + §Çu nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XVIII, sau khi chÝnh quyÒn chóa Nguyễn bị lật đổ, một ngời cháu của chúa Nguyễn là Nguyễn ánh ch¹y sang Xiªm (nay lµ Th¸i Lan) cÇu cøu. Vua Xiªm sai tíng ®em 5 v¹n qu©n thuû, bé sang x©m lîc níc ta. + Đầu năm 1785, quân Tây Sơn dới sự chỉ huy của Nguyễn Huệ đã tổ chức trận Rạch Gầm Xoài Mút đánh tan quân xâm lợc Xiêm, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.  Kh¸ng chiÕn chèng Thanh (1789) :. trong 5 ngày (từ đêm 30 tháng Chạp năm Mậu Thân đến mồng 5 Tết Kỉ Dậu) với cuộc hành quân thần tốc, nghĩa quân Tây Sơn đã đánh bại hoµn toµn qu©n x©m lîc vµ tiÕn vµo Th¨ng Long. ChiÕn th¾ng Ngäc Håi §èng §a cßn vang m·i vÒ sau. NhËn xÐt vÒ vai trß vµ nghÖ thuËt qu©n sù tµi giái cña NguyÔn HuÖ còng nh nghÜa qu©n T©y S¬n trong hai lÇn kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m. 3. V¬ng triÒu T©y S¬n Trình bày đợc sự thành lập Vơng triều Tây Sơn và các chính sách kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸ : Sau khi đánh tan quân xâm lợc Mãn Thanh, Nguyễn Huệ chính thức xây dựng một chính quyền mới theo chế độ quân chủ chuyên chế, thèng trÞ tõ ThuËn Ho¸ trë ra B¾c. Quang Trung rÊt cã ý thøc mêi nh÷ng ngêi tµi giái ra gióp níc (3 lÇn viÕt th mêi NguyÔn ThiÕp lµm ViÖn trëng ViÖn Sïng chÝnh). Quang Trung còng ban chiÕu kªu gäi d©n phiªu t¸n vÒ quª s¶n xuất. Lập lại sổ hộ tịch, địa bạ, không để ruộng đất bỏ hoang. Më réng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ c«ng th¬ng nghiÖp. Tæ chøc l¹i gi¸o dôc thi cö, ®a ch÷ N«m lµm v¨n tù chÝnh thøc cña quèc gia. Quân đội đợc tổ chức quy củ và trang bị vũ khí đầy đủ.. + Sau khi chính quyền vua Lê, chúa Trịnh bị lật đổ, Lê Chiêu Thèng cïng mét sè cËn thÇn bá ch¹y lªn phÝa B¾c vµ sang Trung Quèc cÇu cøu nhµ Thanh. Vua Thanh sai tíng ®em 29 v¹n qu©n sang x©m lîc níc ta.. Đặt quan hệ tốt đẹp với nhà Thanh cũng nh các nớc Lào và Ch©n L¹p.. + Đợc tin đó, Bắc Bình Vơng Nguyễn Huệ quyết định lên ngôi Hoàng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung, chỉ huy quân tiến ra Bắc. Chỉ. N¨m 1802, tríc sù tÊn c«ng cña NguyÔn ¸nh, V¬ng triÒu T©y Sơn sụp đổ.. Năm 1792, Quang Trung đột ngột qua đời..

(37) Quan s¸t h×nh 47 Tîng Quang Trung (Quy Nh¬n B×nh §Þnh), t×m hiÓu vÒ c«ng lao to lín cña NguyÔn HuÖ Quang Trung đối với đất nớc, dân tộc. IV  T×NH H×NH V¡N HO¸ ë C¸C THÕ KØ XVI XVIII. 1. VÒ t tëng, t«n gi¸o Hiểu đợc tình hình văn hoá ở các thế kỉ XVI  XVIII : Nho giáo suy thoái, sự du nhập của đạo Thiên Chúa : Nho gi¸o tõng bíc suy tho¸i : thi cö kh«ng cßn nghiªm tóc nh trớc. Tôn ti trật tự phong kiến cũng không còn đợc nh thời Lê sơ. Phật giáo, Đạo giáo có điều kiện phục hồi. Nhiều chùa, quán đợc xây dựng thêm, một số chùa đợc trùng tu lại. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸, tõ thÕ kØ XVI, một số giáo sĩ đạo Thiên Chúa phơng Tây theo các thuyền buôn nớc ngoài vào Đại Việt truyền đạo. Một tôn giáo mới xuất hiện : đạo Thiªn Chóa. Thế kỉ XVII, do nhu cầu của việc truyền đạo, chữ Quốc ngữ theo mẫu tự Latinh cũng ra đời. Tuy nhiên, bấy giờ chữ Quốc ngữ cha đợc phổ cập trong xã hội, phải đến đầu thế kỉ XX, chữ Quốc ngữ mới đợc sử dụng phổ biến. Các tín ngỡng truyền thống trong dân gian vẫn đợc duy trì vµ ph¸t huy nh tôc thê cóng tæ tiªn, thê nh÷ng ngêi anh hïng cã c«ng víi níc, víi lµng. 2. Ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ v¨n häc Biết đợc sự phát triển của giáo dục văn học chữ Nôm và văn học d©n gian :. Gi¸o dôc : + Thay thÕ nhµ Lª, nhµ M¹c tiÕp tôc ph¸t triÓn gi¸o dôc, tæ chøc đều đặn các kì thi để chọn lựa nhân tài. Thời kì nhà Mạc đã tổ chức đợc 22 kì thi hội lấy đợc 485 Tiến sĩ. + Nhà nớc Lê Trịnh đợc khôi phục, giáo dục Nho học tiếp tục đợc duy trì. Nhiều khoa thi đợc tổ chức nhng số ngời đỗ đạt và đi thi kh«ng nhiÒu nh tríc. ë §µng Trong, n¨m 1646 chóa NguyÔn më khoa thi ®Çu tiªn. + ở triều đại Tây Sơn, với chính sách chăm lo giáo dục của Quang Trung, chữ Nôm đợc dùng trong công việc hành chính, thi cử. MÆc dï vËy, néi dung gi¸o dôc vÉn lµ kinh sö. C¸c bé m«n khoa học tự nhiên ít đợc chú ý. V¨n häc : + Bªn c¹nh dßng v¨n häc ch÷ H¸n, v¨n häc ch÷ N«m ph¸t triÓn m¹nh h¬n tríc vµ chiÕm vÞ trÝ träng yÕu. C¸c nhµ th¬ næi tiÕng nh Nguyễn Bỉnh Khiêm, Đào Duy Từ, Phùng Khắc Khoan đã dùng chữ Nôm để sáng tác. + V¨n häc d©n gian ph¸t triÓn rÇm ré, thÓ hiÖn íc m¬ vÒ mét cuéc sống tự do và thanh bình của ngời dân lao động. 3. NghÖ thuËt vµ khoa häc kÜ thuËt Trình bày đợc sự phát triển của giáo dục, nghệ thuật và khoa học  kÜ thuËt :  Trong c¸c thÕ kØ XVI XVIII, nghÖ thuËt kiÕn tróc, ®iªu kh¾c tiếp tục phát triển, thể hiện ở các chùa mới đợc xây dựng nh chùa Thiªn Mô (HuÕ), tîng PhËt ë c¸c chïa...  Nghệ thuật dân gian đợc hình thành trong các công trình điêu kh¾c vµ kiÕn tróc..

(38)  NghÖ thuËt s©n khÊu ph¸t triÓn ë c¶ §µng Trong vµ §µng Ngoµi với nhiều phờng tuồng, chèo ở các làng, các làn điệu dân ca ở các địa phơng.  Nhiều công trình khoa học trên các lĩnh vực sử học, địa lí, y học, triết học... ra đời.  Kĩ thuật : kĩ thuật đúc súng theo kiểu phơng Tây, đóng thuyền, xây thành luỹ đợc hình thành và phát triển, nghề làm đồng hồ ra đời.... Chủ đề 8. VIÖT NAM ë NöA §ÇU THÕ KØ XIX A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết đợc dới triều Nguyễn, nhà nớc phong kiến tập quyền đợc xây dựng và củng cố : quyền hành của vua, luật pháp, quân đội ; quan hÖ ngo¹i giao khÐp kÝn. N«ng nghiÖp khã kh¨n, thñ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. V¨n häc ch÷ N«m, kiÕn tróc ph¸t triÓn. Giải thích đợc vì sao tình hình xã hội dới triều Nguyễn không ổn định, nhiều cuộc đấu tranh, khởi nghĩa đã diễn ra. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  T×NH H×NH CHÝNH TRÞ, KINH TÕ, V¡N HO¸ D¦íI TRIÒU NGUYÔN (NöA §ÇU THÕ KØ XIX). 1. X©y dùng vµ cñng cè bé m¸y nhµ níc chÝnh s¸ch ngo¹i giao Biết đợc dới triều Nguyễn, nhà nớc phong kiến tập quyền đợc xây dùng vµ cñng cè :. Sau khi đánh bại Vơng triều Tây Sơn, năm 1802, Nguyễn ánh lên ngôi vua, lấy hiệu là Gia Long, lập ra nhà Nguyễn và đóng đô ở Phú Xuân. Năm 1804, nhà Nguyễn đổi tên nớc là Việt Nam và đến thời Minh Mạng đổi thành Đại Nam. Chính quyền trung ơng đợc tổ chức lại theo mô hình của nhà Lê với quyền hành chuyên chế tuyệt đối của vua. Tuy nhiên, triều đình chỉ trực tiếp cai quản 11 dinh, trấn ở Trung Bộ (từ Thanh Hoá đến Bình ThuËn). Cßn 11 trÊn ë §µng Ngoµi vµ 5 trÊn ë vïng Gia §Þnh (Nam Bé ngày nay) gọi là Bắc thành và Gia Định thành do một tổng trấn đứng đầu. Tổng trấn có quyền quyết định các công việc và chỉ báo cáo về Trung ¬ng khi cã c«ng viÖc quan träng. Năm 1831  1832, vua Minh Mạng quyết định bãi bỏ Bắc thành vµ Gia §Þnh thµnh, chia c¶ níc lµm 30 tØnh vµ mét phñ Thõa Thiªn. Mỗi tỉnh đều có Tổng đốc, Tuần phủ cai quản, cùng hai ti Bố chính và ¸n s¸t. Díi tØnh lµ c¸c phñ, huyÖn (ch©u ë miÒn nói), tæng vµ x·. Nhà Nguyễn cũng chú ý tổ chức thi cử để tuyển dụng quan lại. Nhµ NguyÔn ban hµnh bé Hoµng ViÖt luËt lÖ hay cßn gäi lµ LuËt Gia Long víi gÇn 400 ®iÒu, b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ, các tôn ti trật tự phong kiến và các vấn đề kinh tế, xã hội, chính trị, v¨n ho¸. Quân đội đợc tổ chức chặt chẽ, khoảng 20 vạn ngời, đợc trang bị vũ khí đầy đủ. Đối ngoại : đối với nhà Thanh, nhà Nguyễn giữ thái độ hoà hảo. §èi víi c¸c níc nhá nh Lµo, Ch©n L¹p, nhµ NguyÔn b¾t hä ph¶i thÇn phôc. §èi víi c¸c níc ph¬ng T©y, nhµ NguyÔn cã phÇn dÌ dÆt vµ h¹n chÕ trong quan hÖ..

(39) 2. T×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch cña nhµ NguyÔn Biết đợc tình hình kinh tế nông nghiệp, thủ công nghiệp, thơng nghiÖp vµ c¸c chÝnh s¸ch cña nhµ NguyÔn : N«ng nghiÖp : + Vấn đề ruộng đất và tình hình nông nghiệp ở đầu thế kỉ XIX có những khó khăn nhất định. Do vậy, nhà nớc đã có những chính sách để gi¶i quyÕt khã kh¨n. + Ruộng đất t phát triển, ruộng đất công bị thu hẹp. Diện tích ruộng đất bỏ hoang tăng lên. + Nhµ níc ban hµnh chÝnh s¸ch qu©n ®iÒn. Ngoµi ra, nhµ níc còng khuyến khích khai hoang với các hình thức khác nhau nh lập đồn ®iÒn ; cho d©n tù khai hoang vµ nhµ níc cÊp mét phÇn kinh phÝ cho d©n khai hoang (gäi lµ doanh ®iÒn). Nhê vËy, diÖn tÝch trång trät phÇn nào đợc tăng lên. + Việc sửa đắp đê điều, nạo vét kênh mơng và đào sông cũng đợc nhµ níc chó ý.. C¸c nghÒ thñ c«ng tiÕp tôc ph¸t triÓn : + Nghề gốm, dệt vải, làm đờng, khai mỏ... + Trong dân gian các làng, các phờng thủ công tiếp tục đợc duy tr×. NghÒ míi xuÊt hiÖn nh nghÒ in tranh d©n gian. + Bộ phận thủ công nghiệp nhà nớc với các ngành nghề nh đúc tiền, chế tạo vũ khí, đóng thuyền, làm đồ trang sức... Đặc biệt thợ quan xởng thời kì này đã đóng đợc tàu thuỷ chạy bằng hơi nớc.. Th¬ng nghiÖp : + Việc buôn bán trong nớc đợc duy trì. Tuy nhiên, thuyền bè đi xa bị đánh thuế nhiều lần.. + Nhà nớc giữ độc quyền ngoại thơng, chỉ cho phép thuyền bè nớc ngoµi vµo mét sè c¶ng nh Gia §Þnh, §µ N½ng. Nhµ níc còng cho mét số thuyền sang các nớc xung quanh để buôn bán. 3. T×nh h×nh v¨n ho¸, gi¸o dôc Biết đợc nét chính về tình hình văn hoá, giáo dục dới thời Nguyễn :  Nhà Nguyễn chủ trơng độc tôn Nho giáo, hạn chế hoạt động của Thiên Chúa giáo. Nhà nớc cũng quan tâm đến việc thờ thần trong các đình, đền, miếu ở các làng.. Về giáo dục : Giáo dục Nho học đợc củng cố. Nhà nớc vẫn tổ chức đều đặn các kì thi Hơng và thi Hội để tuyển ngời ra làm quan.  VÒ v¨n häc : Bªn c¹nh dßng v¨n häc ch÷ H¸n, v¨n häc ch÷ N«m với các bài thơ của Hồ Xuân Hơng, Bà Huyện Thanh Quan ; đạt đến đỉnh cao về nghệ thuật là "Truyện Kiều" của Nguyễn Du.. Về sử học : Các bộ sử do Quốc sử quán biên soạn lần lợt ra đời nh "§¹i Nam thùc lôc" ... Ngoµi ra cßn cã c¸c bé sö do c¸c c¸ nh©n biªn so¹n nh "LÞch triÒu hiÕn ch¬ng lo¹i chÝ" cña Phan Huy Chó, "LÞch triÒu t¹p kØ" cña Ng« Cao L·ng, "Gia §Þnh thµnh th«ng chÝ" cña TrÞnh Hoµi §øc... Về kiến trúc : Kinh đô Huế đợc xây dựng và hoàn thiện với hệ thống cung điện, lăng tẩm thể hiện trình độ phát triển cao của nghệ thuật kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c.  Nhã nhạc cung đình Huế cũng là một di sản văn hoá còn lại đến ngày nay. Các loại hình ca múa nhạc dân gian đợc tiếp tục phát triển trong nh©n d©n. Nhận thức đợc rằng, những thành tựu về văn hoá đạt đợc dới triều Nguyễn ở nửa đầu thế kỉ XIX đến nay vẫn còn là những giá trị.

(40) văn hoá tiêu biểu của dân tộc. Di sản văn hoá cố đô Huế, nhã nhạc cung đình Huế một di sản văn hoá phi vật thể. Ngoài ra, các thành tựu về khoa học kĩ thuật là những thành quả quan trọng. Xác định thái độ, trách nhiệm đối với di sản văn hoá dân tộc. II  T×NH H×NH X · HéI ë NöA §ÇU THÕ KØ XIX Vµ PHONG TRµO §ÊU TRANH CñA NH¢N D¢N. 1. Tình hình xã hội và đời sống nhân dân Giải thích đợc vì sao tình hình xã hội dới triều Nguyễn không ổn định :. 2. Phong trào đấu tranh của nhân dân và binh lính Trình bày đợc phong trào đấu tranh của nhân dân và binh lính nöa ®Çu thÕ kØ XIX : Ngay từ đầu thế kỉ XIX, nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân đã nổ ra và liên tục phát triển cho đến giữa thế kỉ XIX. Tiªu biÓu lµ cuéc khëi nghÜa cña Phan B¸ Vµnh (1821  1827) næ ra ë trÊn S¬n Nam h¹ vµ cuéc khëi nghÜa cña Cao B¸ Qu¸t (1854  1855) bïng lªn ë øng Hoµ (Hµ T©y). ë Phiªn An (Gia §Þnh), næ ra cuộc khởi nghĩa của binh lính do Lê Văn Khôi lãnh đạo (1833  1835).. VÒ x· héi : + Ra đời trong bối cảnh lịch sử mà phong trào nông dân nổ ra liên tiÕp ë thÕ kØ XVIII do cuéc khñng ho¶ng x· héi. Bé m¸y nhµ níc phong kiÕn NguyÔn ph¶i gia t¨ng tÝnh chuyªn chÕ. + Xã hội có hai giai cấp : giai cấp thống trị gồm vua quan và địa chủ, cờng hào ; giai cấp bị trị gồm các tầng lớp nhân dân lao động mà ®a sè lµ n«ng d©n. + Nhà Nguyễn đã tìm mọi cách để ổn định tình hình xã hội nhng tệ tham quan ô lại vẫn tiếp diễn, đặc biệt là ở nông thôn đã làm cho đời sống nông dân khổ cực, thêm vào đó là việc bắt dân đi lao dịch xây dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng.. §êi sèng nh©n d©n : + Thiên tai, mất mùa, đói kém thờng xuyên xảy ra, đời sống nhân d©n khæ cùc. + Những vấn đề trên là nguyên nhân của phong trào đấu tranh của mäi tÇng líp nh©n d©n chèng l¹i triÒu NguyÔn.. 3. §Êu tranh cña c¸c d©n téc Ýt ngêi Trình bày đợc các cuộc đấu tranh của các dân tộc ít ngời : Phong trào đấu tranh của các dân tộc ít ngời cũng diễn ra từ Bắc đến Nam. Tiêu biểu là : +Cuộc khởi nghĩa của ngời Tày ở Cao Bằng, dới sự lãnh đạo của N«ng V¨n V©n (1833  1835). +Cuéc khëi nghÜa cña ngêi Mêng ë Hoµ B×nh vµ T©y Thanh Ho¸, dới sự lãnh đạo của tù trởng họ Quách (1832  1838). +C¸c cuéc khëi nghÜa cña ngêi Kh¬-me næ ra ë T©y Nam K× (1840  1848).  Phong trào đấu tranh của nhân dân chống triều đình Nguyễn nổ ra liên tục từ đầu đến giữa thế kỉ XIX đã chứng tỏ sự bất bình của mọi tầng lớp nhân dân đối với chính quyền nhà Nguyễn nói chung và bọn địa chủ cờng hào ở nông thôn nói riêng..

(41) Chủ đề 9. S¥ KÕT LÞCH Sö VIÖT NAM Tõ NGUåN GèC §ÕN GI÷A THÕ KØ XIX A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Các thời kì xây dựng và phát triển đất nớc : + Thời dựng nớc đầu tiên. Sự ra đời của các quốc gia : Văn Lang, Âu Lạc ở Bắc Bộ ; tiếp đó là quốc gia Lâm ấp, Cham-pa ở Nam Trung Bé, quèc gia Phï Nam ë T©y Nam Bé. + Giai đoạn đầu của nớc Đại Việt phong kiến độc lập : Quá trình h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nhµ níc qu©n chñ. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸, gi¸o dôc. + Thời kì đất nớc bị chia cắt : Chiến tranh phong kiến bùng nổ và kéo dài đã dẫn đến sự chia cắt đất nớc thành hai miền ; kinh tế sau thời gian khủng hoảng dần phục hồi phát triển ; phong trào Tây Sơn đã bớc đầu thống nhất đất nớc. + Đất nớc ở nửa đầu thế kỉ XIX : Chế độ quân chủ dới thời nhà NguyÔn ; t×nh h×nh khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ vµ x· héi. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn b¶o vÖ Tæ quèc. TruyÒn thèng yªu níc cña d©n téc ViÖt Nam thêi phong kiÕn. + Sù h×nh thµnh cña truyÒn thèng yªu níc ViÖt Nam vµ biÓu hiÖn cña nã. + Sù ph¸t triÓn vµ t«i luyÖn truyÒn thèng yªu níc trong c¸c thÕ kØ phong kiến độc lập : các biểu hiện của truyền thống yêu nớc trong quá tr×nh dùng níc vµ gi÷ níc.. + Nét đặc trng của truyền thống yêu nớc Việt Nam thời phong kiến : chống ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc ; vợt mọi khó khăn, trở ng¹i, v¬n lªn trong qu¸ tr×nh dùng níc. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  QU¸ TR×NH DùNG N¦íC Vµ GI÷ N¦íC. 1. Các thời kì xây dựng và phát triển đất nớc Biết đợc các thời kì xây dựng và phát triển đất nớc : Thêi k× dùng níc ®Çu tiªn : + Vào khoảng thế kỉ VII TCN, nhà nớc Văn Lang đã ra đời  quốc gia đầu tiên của ngời Việt cổ, sau đó là nớc Âu Lạc. Đánh dấu thêi k× dùng níc cña d©n téc. NÒn v¨n minh s«ng Hång mµ thùc chÊt lµ nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp trång lóa níc h×nh thµnh víi nhiÒu thµnh tùu v¨n ho¸ mang b¶n s¾c riªng. + Đầu thế kỉ II TCN, Âu Lạc rơi vào ách đô hộ của các triều đại phơng Bắc. Trong suốt hơn 1000 năm Bắc thuộc, nhân dân ta đã đấu tranh anh dũng để giải phóng, xây dựng, phát triển và giữ gìn bản sắc v¨n ho¸ cña d©n téc. + Nh÷ng thÕ kØ ®Çu C«ng nguyªn, ë Nam Trung Bé ngµy nay, quốc gia Lâm ấp Champa ra đời và phát triển ; ở vùng Tây Nam Bộ, quốc gia Phù Nam hình thành. Cả hai quốc gia này cũng đã xây dựng cho mình một nhà nớc quân chủ với nền kinh tế và văn hoá độc đáo. Giai đoạn đầu của nớc Đại Việt phong kiến độc lập : + §Çu thÕ kØ X, víi sù nghiÖp tù cêng cña hä Khóc, nhµ §êng bÞ lật đổ, quyền tự chủ, độc lập của đất nớc đợc xác lập. Năm 968, quốc hiÖu §¹i Cå ViÖt thÓ hiÖn mét níc tù chñ ë phÝa Nam Trung Quèc..

(42) Năm 1054, quốc hiệu đợc đổi thành Đại Việt và trở thành tên nớc đến cuèi thÕ kØ XVIII. + Cùng với nền độc lập của đất nớc, nhà nớc quân chủ phong kiến cũng từng bớc đợc xây dựng và củng cố. Từ thế kỉ X đến cuối thế kỉ XV, nhà nớc đó ngày càng đợc hoàn chỉnh, có hệ thống từ trung ơng đến địa phơng. + Kinh tÕ n«ng nghiÖp còng cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi : diÖn tích canh tác ngày càng đợc mở rộng, kĩ thuật sản xuất, hệ thống trị thuỷ, thuỷ lợi đợc nhà nớc và nhân dân quan tâm. Nhờ vậy năng suất ngày một nâng cao, vừa ổn định đời sống nhân dân vừa góp phần kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m th¾ng lîi. + C«ng th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn. C¸c s¶n phÈm thñ c«ng ngµy cµng ®a d¹ng víi chÊt lîng cao. S¶n phÈm thñ c«ng kh«ng chØ phôc vô tiªu dùng trong nớc mà còn đợc mang ra trao đổi, buôn bán với nớc ngoài. Nội thơng, ngoại thơng từng bớc đợc mở rộng. + Nền giáo dục Đại Việt chính thức ra đời năm 1070, đã đào tạo các bậc "hiền tài" cho đất nớc và nâng cao dân trí qua các thời kì lịch sử. Phật giáo, Nho giáo từng bớc đợc du nhập vào Đại Việt. Tuy nhiên, khi vào nớc ta đã phải hiệu chỉnh cho phù hợp với tín ngỡng và tâm linh cña ngêi ViÖt. + Thời kì phong kiến độc lập cũng là thời kì mà văn hoá dân tộc đạt đợc những thành tựu rực rỡ trên các lĩnh vực văn học, nghệ thuật và khoa häc  kÜ thuËt. Thời kì đất nớc bị chia cắt : + Sù suy yÕu cña quèc gia phong kiÕn tËp quyÒn ë ®Çu thÕ kØ XVI đã dẫn đến sự hình thành các thế lực phong kiến khác nhau. Chiến tranh phong kiến đã dẫn đến sự chia cắt đất nớc thành Đàng Trong và §µng Ngoµi.. + MÆc dï víi hai chÝnh quyÒn kh¸c nhau, nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ở hai miền đều có những bớc phát triển mới. Các giống lúa có năng suÊt cao, kÜ thuËt th©m canh trong s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn cho n¨ng suÊt c©y trång ngµy cµng cao. Cïng víi nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, thñ công nghiệp cũng đợc mở rộng. Kinh tế hàng hoá trong các thế kỉ XVI XVII cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi. §©y còng lµ c¬ së cho viÖc h×nh thành và hng khởi của các đô thị. + Cuộc khủng hoảng của xã hội từ giữa thế kỉ XVIII đã làm bùng nổ phong trào đấu tranh của nông dân ở Đàng Ngoài và phong trào Tây Sơn ở Đàng Trong. Phong trào Tây Sơn không những đã thực hiện đợc nhiệm vụ đấu tranh giai cấp mà còn thực hiện đợc nhiệm vụ dân tộc, bớc đầu thống nhất đất nớc và hai lần chống ngoại xâm bảo vệ độc lập dân tộc. Vơng triều Tây Sơn còn có những chính sách tiến bộ, đặc biệt về kinh tế, văn hoá, góp phần phát triển đất nớc. §Êt níc ë nöa ®Çu thÕ kØ XIX : + Sau khi đánh bại đợc phong trào Tây Sơn, Nguyễn ánh lên ngôi và triều Nguyễn đợc thành lập. Với một đất nớc thống nhất từ Bắc vào Nam và một lãnh thổ rộng lớn, các vua triều Nguyễn đã có những chính sách để xây dựng nhà nớc quân chủ nhằm duy trì nền thống trị cña m×nh. Nhµ NguyÔn còng thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ, trong đó vấn đề khẩn hoang, trị thuỷ và thuỷ lợi trong nông nghiệp đợc chú trọng. Tuy nhiên, cuộc sống của nhân dân, trong đó có nông dân vẫn khổ cực. Vì vậy, một phong trào đấu tranh chống triều đình đã diễn ra suèt nöa ®Çu thÕ kØ XIX. + Díi thêi NguyÔn, nÒn v¨n ho¸ d©n téc vÉn ph¸t triÓn. C¸c thµnh tựu về văn học, giáo dục và đặc biệt về nghệ thuật và khoa học kĩ thuật là di sản văn hoá quan trọng còn lại đến ngày nay..

(43) 2. Cuéc kh¸ng chiÕn b¶o vÖ Tæ quèc Trình bày đợc các cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc :. II  TRUYÒN THèNG Y£U N¦íC CñA D¢N TéC VIÖT NAM THêI PHONG KIÕN. 1. Sù h×nh thµnh cña truyÒn thèng yªu níc ViÖt Nam. Song song với quá trình xây dựng đất nớc, nhân dân Việt Nam phải liên tục cầm vũ khí chiến đấu chống ngoại xâm, bảo vệ nền độc lËp d©n téc.. Hiểu đợc cơ sở hình thành truyền thống yêu nớc của dân tộc Việt Nam :. Từ cuối thế kỉ III TCN, nhân dân Lạc Việt và Tây Âu đã hợp lực víi nhau trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n TÇn.. Lòng yêu nớc bắt nguồn từ những tình cảm đầu tiên của con ngời đối với ngời thân trong gia đình và mở rộng ra là quê hơng, là làng xãm vµ cao h¬n lµ quèc gia, d©n téc hay Tæ quèc.. H¬n 1000 n¨m B¾c thuéc, c¸c cuéc khëi nghÜa chèng l¹i chÝnh quyền đô hộ để giải phóng của nhân dân ta liên tục nổ ra. ThÕ kØ X, víi sù nghiÖp tù cêng cña hä Khóc vµ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng cña Ng« QuyÒn n¨m 938 më ®Çu cho thêi k× phong kiÕn độc lập của Việt Nam. Mặc dù đợc độc lập, nhng trong suốt thời Tiền Lê, Lý, Trần, nớc ta vẫn thờng xuyên phải đối phó với giặc ngoại xâm : kháng chiến chèng Tèng thêi TiÒn Lª vµ thêi Lý, c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng M«ng Nguyên thời Trần, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc. Đầu thế kỉ XV, phong trào đấu tranh chống quân Minh, mà đỉnh cao là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, dới sự lãnh đạo của Lê Lợi đã mang lại độc lập tự do cho đất nớc. Thế kỉ XVIII, phong trào nông dân Tây Sơn ngoài nhiệm vụ đấu tranh giai cấp đã vơn lên làm nhiệm vụ dân tộc. Với hai cuộc kháng chiến chống quân Xiêm và quân xâm lợc Mãn Thanh, nền độc lập của Tổ quốc đợc giữ vững. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn b¶o vÖ Tæ quèc cña nh©n d©n ViÖt Nam đã thể hiện tinh thần kiên trung, lòng dũng cảm và ý chí tự lập tự c ờng của dân tộc.. Từ mấy nghìn năm trớc đây, cộng đồng những ngời nguyên thuỷ trên đất nớc Việt Nam, từ trong lao động đã cùng nhau chinh phục châu thổ các con sông lớn. Họ sống quần tụ với nhau, đã sáng tạo nên nÒn v¨n minh ViÖt cæ vµ x©y dùng nªn mét quèc gia níc V¨n Lang. Từ trong quá trình giao lu, trao đổi và đoàn kết với nhau để chống thiên tai, bảo vệ cuộc sống đã nảy nở một tình cảm gắn bó với nhau vợt ra khỏi khuôn khổ của một làng, một địa phơng thành mức độ rộng lín h¬n mµ chóng ta gäi lµ lßng yªu níc. Sự đoàn kết của con ngời, của các làng xóm trong cuộc sống đợc phát huy và phát triển ở mức độ cao hơn đó là chống giặc ngoại xâm để bảo vệ những thành quả mà con ngời đã tạo dựng nên. Sự ra đời của Nhà nớc Âu Lạc từ trong cuộc kháng chiến chống quân Tần đã đánh dÊu bíc ph¸t triÓn míi cña lßng yªu níc. Trong hơn 1000 năm Bắc thuộc, nhân dân ta lại đấu tranh không ngừng để chống lại ách đô hộ của phong kiến phơng Bắc, giành lại quyền tự chủ. Đồng thời xây dựng, phát triển đất nớc và giữ gìn, phát huy những di sản văn hoá của tổ tiên để lại chính là đã nâng cao và ph¸t triÓn h¬n n÷a lßng yªu níc. ViÖc thê cóng nh÷ng ngêi anh hïng trong cuộc kháng chiến chống xâm lợc đã thể hiện lòng tự hào dân tộc.

(44) và khắc ghi lòng yêu nớc của ngời dân Việt để từ đó hình thành truyền thèng yªu níc ViÖt Nam. 2. Ph¸t triÓn vµ t«i luyÖn truyÒn thèng yªu níc trong c¸c thÕ kØ phong kiến độc lập Biết đợc truyền thống yêu nớc của dân tộc Việt Nam đợc phát triển và tôi luyện trong các thế kỉ phong kiến độc lập : Bối cảnh lịch sử trong 9 thập kỉ độc lập đã tác động đến lòng yªu níc cña mäi ngêi d©n ViÖt Nam. ViÖc thÓ hiÖn truyÒn thèng yªu níc trong thêi k× nµy võa ë viÖc xây dựng đất nớc trên các lĩnh vực, vừa là chống ngoại xâm bảo vệ độc lËp d©n téc.  Từ thế kỉ X, đất nớc đợc độc lập, tự chủ với lãnh thổ, tiếng nói, phong tôc tËp qu¸n vµ tÝn ngìng riªng. Nhng mét nhiÖm vô quan träng đặt ra cho cả dân tộc là vừa phải xây dựng và phát triển đất nớc để có thể "làm chủ một phơng". Mặt khác, vẫn phải thờng xuyên đối phó với âm mu xâm chiếm các nớc phơng Nam của các triều đại phơng Bắc. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m th¾ng lîi víi hµng lo¹t chiÕn c«ng oanh liÖt cña c¸c anh hïng thêi Lý, TrÇn vµ chèng Minh đã chứng tỏ tình yêu Tổ quốc đã đợc khắc sâu ở mọi tầng lớp và mọi ngêi d©n ViÖt Nam. Công cuộc xây dựng một chính quyền của riêng mình để chứng tỏ "Nam, Bắc đều chủ nớc mình, không phải noi nhau" và nền kinh tế độc lập tự chủ với nền văn hoá mang bản sắc dân tộc. Điều này đòi hỏi con ngời phải lao động, phải kiên trì và sáng tạo, đồng thời phải có lòng yêu nớc. Vì xây dựng đất nớc vững mạnh cũng là góp phần chiến th¾ng giÆc ngo¹i x©m.. TruyÒn thèng yªu níc ViÖt Nam cßn lu«n lu«n g¾n víi ý thøc đoàn kết mọi tầng lớp nhân dân và đoàn kết các tộc ngời trên đất nớc ViÖt Nam. TruyÒn thèng yªu níc dÇn dÇn cßn mang thªm yÕu tè nh©n d©n, v× d©n vµ th¬ng d©n. 3. Nét đặc trng của truyền thống yêu nớc Việt Nam thời phong kiÕn Hiểu rõ những đặc trng của truyền thống yêu nớc Việt Nam thời phong kiÕn víi mét sè nÐt c¬ b¶n sau : Lịch sử Việt Nam là lịch sử dựng nớc đi đôi với giữ nớc. Mở đầu cho thời kì phong kiến độc lập cũng chính là lúc mà nhân dân ta vừa phải đấu tranh gian khổ để giành độc lập. Chính vì vậy, ý thức về nền tự chủ, về tình cảm và tinh thần đoàn kết từ giai cấp thống trị đến nhân dân lao động đều đợc thể hiện và phát huy. Chống ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc là nét đặc trng nổi bật nhÊt cña truyÒn thèng yªu níc ViÖt Nam thêi phong kiÕn. Trong sự nghiệp xây dựng đất nớc của thời kì phong kiến độc lập, truyền thống yêu nớc tiếp tục đợc giữ gìn và phát huy. Truyền thống yêu nớc Việt Nam đợc hình thành từ xa xa. Nó đợc ph¸t huy vµ ph¸t triÓn ë thêi phong kiÕn. §ã lµ mét truyÒn thèng quý báu của dân tộc. Sau đó càng đợc phát triển mạnh mẽ hơn trong sự nghiệp chống thực dân Pháp và chống đế quốc Mĩ. ở thời kì hiện tại, truyền thống yêu nớc Việt Nam đã và đang đợc thể hiện một cách rõ rệt trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nớc. Nhiệm vụ của chúng ta là g×n gi÷, ph¸t huy truyÒn thèng d©n téc trong c«ng viÖc dùng níc vµ gi÷ níc ngµy nay..

(45) B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  C¸CH M¹NG Hµ LAN Vµ C¸CH M¹NG T¦ S¶N ANH. 1. C¸ch m¹ng Hµ Lan. LÞCH Sö THÕ GIíI CËN §¹I. Chủ đề 10. C¸C CUéC C¸CH M¹NG T¦ S¶N (Từ giữa thế kỉ XVI đến cuối thế kỉ XVIII) A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH.  Khái quát về sự chuyển biến kinh tế, xã hội dẫn đến các cuộc c¸ch m¹ng t s¶n ®Çu tiªn. Nguyªn nh©n s©u xa, duyªn cí trùc tiÕp cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng.  C¸ch m¹ng Hµ Lan gi÷a thÕ kØ XVI.  C¸ch m¹ng t s¶n Anh gi÷a thÕ kØ XVII.  Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ. Tuyªn ng«n §éc lËp, sù thµnh lËp Hîp chóng quèc MÜ.  C¸ch m¹ng t s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII: + Ph©n tÝch t×nh h×nh kinh tÕ vµ c¸c m©u thuÉn giai cÊp x· héi tríc c¸ch m¹ng. + Tr×nh bµy nh÷ng diÔn biÕn chÝnh qua c¸c giai ®o¹n c¸ch m¹ng Ph¸p : nÒn qu©n chñ lËp hiÕn, nÒn céng hoµ, nÒn chuyªn chÝnh d©n chñ c¸ch m¹ng, chiÕn tranh c¸ch m¹ng.. Biết đợc những nét chính về vị trí địa lí, tình hình xã hội, kinh tế cña Nª-®Ðc-lan tríc c¸ch m¹ng vµ diÔn biÕn chÝnh, ý nghÜa cña cuéc c¸ch m¹ng t s¶n ®Çu tiªn trªn thÕ giíi :  Vµo thÕ kØ XVI, nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa ë Nª-®Ðc-lan ph¸t triÓn m¹nh nhÊt ch©u ¢u. Nhng nh©n d©n Nª-®Ðc-lan l¹i bÞ V¬ng quèc T©y Ban Nha thèng trÞ (tõ thÕ kØ XII), ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn nµy.  Chính sách cai trị hà khắc của chế độ phong kiến Tây Ban Nha càng làm tăng thêm mâu thuẫn dân tộc. Nhiều cuộc đấu tranh của nh©n d©n Nª-®Ðc-lan chèng l¹i chÝnh quyÒn phong kiÕn T©y Ban Nha đã diễn ra, đỉnh cao là cuộc khởi nghĩa của nhân dân miền Bắc Nª-®Ðc-lan (8 1566).  Năm 1581, các tỉnh miền Bắc Nê-đéc-lan đã thành lập "Các tỉnh liªn hiÖp" (sau lµ Céng hoµ Hµ Lan), nhng thùc d©n T©y Ban Nha không chấp nhận và cuộc đấu tranh vẫn tiếp diễn.  Năm 1648, chính quyền Tây Ban Nha công nhận nền độc lập của Hà Lan. Cuộc cách mạng kết thúc, Hà Lan đợc giải phóng. ý nghÜa : + C¸ch m¹ng Hµ Lan thÕ kØ XVI lµ cuéc c¸ch m¹ng t s¶n ®Çu tiªn trªn thÕ giíi. + Cách mạng đã lật đổ ách thống trị của thực dân Tây Ban Nha, mở đờng cho chủ nghĩa t bản phát triển. 2. C¸ch m¹ng t s¶n Anh.

(46) Biết đợc những nét chính về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội Anh trớc cách mạng. Trình bày diễn biến chính trên lợc đồ và ý nghĩa của cuéc C¸ch m¹ng t s¶n Anh : Níc Anh tríc c¸ch m¹ng : + Đến thế kỉ XVII, nền kinh tế t bản chủ nghĩa ở Anh đã phát triển m¹nh víi nhiÒu c«ng trêng thñ c«ng nh luyÖn kim, lµm sø, len d¹,... Trong đó, Luân Đôn trở thành trung tâm công nghiệp, thơng mại và tài chÝnh lín nhÊt níc Anh. + ở nông thôn, nhiều quý tộc phong kiến đã chuyển sang kinh doanh theo con đờng t bản, bằng cách "rào đất cớp ruộng", biến ruộng đất chiếm đợc thành những đồng cỏ, thuê công nhân nuôi cừu để lấy l«ng cung cÊp cho thÞ trêng. Hä trë thµnh tÇng líp quý téc míi, cßn nông dân mất đất thì nghèo khổ. Hình thành khái niệm "rào đất cớp ruộng". + Trong khi đó, chế độ phong kiến tiếp tục kìm hãm giai cấp t sản và quý tộc mới, ngăn cản họ phát triển theo con đờng t bản. Vì vậy, giai cấp t sản và quý tộc mới đã liên minh lại với nhau nhằm lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế, xác lập quan hệ sản xuất t bản chñ nghÜa.. DiÔn biÕn chÝnh cña cuéc c¸ch m¹ng : Cách mạng t sản Anh đợc chia làm hai giai đoạn : + Giai ®o¹n 1 (1642 – 1648) N¨m 1640, vua S¸c-l¬ I triÖu tËp Quèc héi Anh (Quèc héi gåm phần lớn là quý tộc mới) nhằm đặt ra thuế mới, thực hiện chính sách cai trị độc đoán của mình. Quốc hội đợc sự ủng hộ của nhân dân đã . phản đối kịch liệt và Sác-lơ I liền chuẩn bị lực lợng chống lại Quèc héi. N¨m 1642, néi chiÕn bïng næ, bíc ®Çu th¾ng lîi nghiªng vÒ phÝa nhà vua. Nhng từ khi Ô-li-vơ Crôm-oen lên làm chỉ huy quân đội Quốc hội, xây dựng đội quân có kỉ luật đã liên tiếp đánh bại quân đội cña nhµ vua. S¸c-l¬ I bÞ b¾t. . + Giai ®o¹n 2 (1649 – 1688) Ngµy 30 – 1 – 1649, tríc ¸p lùc cña quÇn chóng nh©n d©n, vua Sác-lơ I đã bị xử tử. Nớc Anh chuyển sang nền cộng hoà và cách mạng đạt tới đỉnh cao. Tuy nhiên, chỉ có giai cấp t sản và quý tộc mới đợc hởng quyền lợi. Vì vậy, nhân dân tiếp tục đấu tranh. . Để đối phó với cuộc đấu tranh của nhân dân, quý tộc mới và t s¶n l¹i tho¶ hiÖp víi phong kiÕn, ®a Vin-hem ¤-ran-gi¬ (Quèc trëng Hà Lan và là con rể của vua Giêm II) lên ngôi, thiết lập chế độ quân chñ lËp hiÕn. . C¸ch m¹ng t s¶n Anh kÕt thóc. ý nghÜa lÞch sö : + Cuéc c¸ch m¹ng t s¶n Anh do quý téc míi liªn minh víi giai cÊp t sản lãnh đạo, đợc đông đảo quần chúng nhân dân ủng hộ đã giành đợc thắng lợi, đa nớc Anh phát triển theo con đờng t bản chủ nghĩa. + Tuy nhiên, đây là cuộc cách mạng không triệt để vì vẫn còn ng«i vua. + Cách mạng chỉ đáp ứng đợc quyền lợi cho giai cấp t sản và quý tộc mới, còn nhân dân không đợc hởng gì. Quan s¸t h×nh 52  ¤.Cr«m-oen (SGK) vµ nhËn xÐt vÒ vai trß của ông đối với cuộc cách mạng..

(47) II  CHIÕN TRANH GIµNH §éC LËP CñA C¸C THUéC §ÞA ANH ë B¾C MÜ. 1. Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n ë B¾c MÜ. Nguyªn nh©n bïng næ chiÕn tranh Biết đợc sự phát triển kinh tế t bản ở những thuộc địa này và mâu thuÉn gi÷a nh©n d©n, giai cÊp t s¶n, chñ n« ë B¾c MÜ víi thùc d©n Anh : Sau khi Cô-lôm-bô tìm ra châu Mĩ, ngời Anh đến Bắc Mĩ ngày một nhiều. Đến thế kỉ XVIII, họ đã thiết lập 13 thuộc địa và tiến hành chế độ cai trị, bóc lột nhân dân bản địa (ngời Indian). Giữa thế kỉ XVIII, nền kinh tế t bản chủ nghĩa ở 13 thuộc địa ph¸t triÓn m¹nh, nhng thùc d©n Anh l¹i t×m mäi c¸ch ng¨n c¶n, k×m hãm nh tăng thuế, độc quyền buôn bán trong và ngoài nớc,... Vì vậy, m©u thuÉn gi÷a toµn thÓ nh©n d©n, giai cÊp t s¶n, chñ n« B¾c MÜ víi thùc d©n Anh trë nªn gay g¾t. Dới sự lãnh đạo của giai cấp t sản, chủ nô, nhân dân Bắc Mĩ đã đứng lên đấu tranh để lật đổ ách thống trị của thực dân Anh, đồng thời mở đờng cho nền kinh tế t bản chủ nghĩa phát triển. 2. DiÔn biÕn chiÕn tranh vµ sù thµnh lËp Hîp chóng quèc MÜ Trình bày đợc diễn biến chính của chiến tranh theo lợc đồ : Th¸ng 12 – 1773, nh©n d©n c¶ng B«-xt¬n tÊn c«ng 3 tµu chë chè của Anh để phản đối chế độ thu thuế. Đáp lại, thực dân Anh đã ra lệnh đóng cửa cảng. Năm 1774, các đại biểu thuộc địa đã họp Hội nghị lục địa Phi-la-đen-phi-a, yêu cầu vua Anh phải xoá bỏ các luật cấm vô lí, nhng không đạt kết quả.. Tháng 4 – 1775, cuộc chiến tranh bùng nổ. Nhờ có sự lãnh đạo tài giỏi của Gioóc-giơ Oa-sinh-tơn, quân 13 thuộc địa đã giành đợc nhiÒu th¾ng lîi quan träng. Ngày 4 – 7 – 1776, bản Tuyên ngôn Độc lập đợc công bố, xác định quyền của con ngời và quyền độc lập của 13 thuộc địa. Nhng thực d©n Anh vÉn kh«ng chÊp nhËn vµ cuéc chiÕn tranh vÉn tiÕp diÔn. Tháng 10 – 1777, quân thuộc địa giành thắng lợi lớn ở Xa-ratô-ga, làm cho quân Anh suy yếu. Năm 1883, thực dân Anh phải kí Hiệp ớc Véc-xai, công nhận nền độc lập của 13 thuộc địa. Cuéc chiÕn tranh kÕt thóc. LËp niªn biÓu vÒ diÔn biÕn chiÕn tranh. Quan s¸t h×nh 55 G.Oa-sinh-t¬n (SGK) vµ nhËn xÐt vÒ vai trß của ông đối với cuộc chiến tranh. 3. Kết quả, ý nghĩa của Chiến tranh giành độc lập Trình bày đợc kết quả và ý nghĩa của cuộc Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ :. KÕt qu¶ : + Cuộc chiến tranh kết thúc, Anh phải thừa nhận nền độc lập của 13 thuộc địa và Hợp chúng quốc Mĩ đợc ra đời. + Năm 1787, Mĩ ban hành Hiến pháp, quy định Mĩ là nớc cộng hoà liên bang, đứng đầu là Tổng thống nắm quyền hành pháp, Quốc héi n¾m quyÒn lËp ph¸p.. ý nghÜa : + Cuộc Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ về thực chất cuộc cách mạng t sản, nó đã thực hiện đợc hai nhiệm vụ cùng một lúc : lật đổ ách thống trị của thực dân và mở đờng cho chủ nghÜa t b¶n ph¸t triÓn..

(48) + Tuy nhiªn, còng nh C¸ch m¹ng t s¶n Anh, cuéc c¸ch m¹ng nµy không triệt để vì chỉ có giai cấp t sản, chủ nô đợc hởng quyền lợi, còn nhân dân lao động nói chung không đợc hởng gì.. thuÕ. N«ng d©n chiÕm 90% d©n sè, lµ giai cÊp nghÌo khæ nhÊt. H×nh thành khái niệm "đẳng cấp", "đẳng cấp Quý tộc", "Tăng lữ", "Đẳng cÊp thø ba".. III  C¸CH M¹NG T¦ S¶N PH¸P CUèI THÕ KØ XVIII. Dới sự lãnh đạo của giai cấp t sản, nông dân Pháp hăng hái tham gia cách mạng để lật đổ chế độ phong kiến.. 1. Níc Ph¸p tríc c¸ch m¹ng. Quan s¸t h×nh 56  T×nh c¶nh n«ng d©n Ph¸p tríc c¸ch m¹ng (SGK) và nhận xét về đời sống của ngời nông dân Pháp trớc cách mạng.. Biết đợc những nét chính về tình hình kinh tế, chính trị xã hội của nớc Pháp trớc cách mạng, hiểu đợc đây chính là nguyên nhân sâu xa dẫn tới bùng nổ Cách mạng t sản Pháp cuối thế kỉ XVIII ; cuộc đấu tranh trên lĩnh vực t tởng là bớc dọn đờng cho cách mạng bùng nổ : a) T×nh h×nh kinh tÕ, x· héi. VÒ kinh tÕ : + Cuèi thÕ kØ XVIII, Ph¸p vÉn lµ níc n«ng nghiÖp, công cô vµ ph¬ng thøc canh t¸c rÊt th« s¬ (chñ yÕu dïng cµy, cuèc) nªn n¨ng suÊt thấp. Nạn mất mùa, đói kém thờng xuyên xảy ra, đời sống nông dân rÊt khæ cùc. + Trong lĩnh vực công thơng nghiệp, kinh tế t bản chủ nghĩa tuy đã phát triển nhng lại bị chế độ phong kiến cản trở, kìm hãm. Nớc Pháp bấy giờ lại cha có sự thống nhất về đơn vị đo lờng và tiền tệ.. VÒ x· héi : + Tríc c¸ch m¹ng, Ph¸p vÉn lµ níc qu©n chñ chuyªn chÕ do vua Lu-i XVI đứng đầu. Xã hội tồn tại 3 đẳng cấp là Tăng lữ, Quý tộc và §¼ng cÊp thø ba, m©u thuÉn víi nhau rÊt gay g¾t. + §¼ng cÊp T¨ng l÷ vµ Quý téc cã trong tay mäi quyÒn lîi, kh«ng phải đóng thuế. Trong khi đó, Đẳng cấp thứ ba gồm t sản, nông dân và dân nghèo thành thị không có quyền lợi chính trị, phải đóng nhiều thứ. b) §Êu tranh trªn lÜnh vùc t tëng  Cuộc đấu trên lĩnh vực t tởng là bớc dọn đờng cho cách mạng bïng næ. Thời kì này, đại diện cho trào lu Triết học ánh sáng Pháp là Mông-te-xki-ơ, Vôn-te, Rút-xô đã ủng hộ t tởng tiến bộ của giai cấp t sản, kịch liệt tố cáo và lên án chế độ quân chủ chuyên chế của Lu-i XVI. Cuộc đấu tranh trên lĩnh vực t tởng đã thúc đẩy cách mạng sớm bïng næ. 2. TiÕn tr×nh cña c¸ch m¹ng Trình bày đợc nguyên nhân trực tiếp của cuộc cách mạng và sự thµnh lËp nÒn qu©n chñ lËp hiÕn ; diÔn biÕn cña c¸ch m¹ng víi viÖc t sản công thơng cầm quyền nền cộng hoà đợc thành lập ; sự thành lËp nÒn chuyªn chÝnh d©n chñ Gia-c«-banh : a) C¸ch m¹ng bïng næ. NÒn qu©n chñ lËp hiÕn. Nguyªn nh©n trùc tiÕp cña cuéc c¸ch m¹ng : + Do ¨n ch¬i xa xØ, vua Lu-i XVI ph¶i vay cña t s¶n 5 tØ liv¬r¬(1) (tính đến năm 1789). Số tiền nợ này nhà vua không có khả năng trả nên đã tìm cách liên tiếp tăng thuế. Mâu thuẫn giữa nông dân với chế độ phong kiến vì thế càng trở nên sâu sắc. (. 1) TiÒn cña níc Ph¸p lóc bÊy giê..

(49) + Ngày 5 – 5 – 1789, Lu-i XVI lại triệu tập Hội nghị ba đẳng cấp để tăng thuế. Nhng đại diện của Đẳng cấp thứ ba kịch liệt phản đối và họ đã tự họp Hội đồng dân tộc, tuyên bố Quốc hội lập hiến, tự soạn thảo Hiến pháp, thông qua đạo luật mới về tài chính. Ngay lập tức, nhà vua và quý tộc dùng quân đội để uy hiếp.. Cách mạng bùng nổ. Thời kì thống trị của phái đại t sản tài chÝnh : + Ngày 14 – 7 – 1789, dới sự lãnh đạo của phái Lập hiến, tầng lớp đại t sản tài chính, quần chúng nhân dân kéo đến tấn công và chiếm pháo đài – nhà ngục Ba-xti. Họ đốt các văn tự, khế ớc của phong kiÕn vµ lµm chñ c¸c c¬ quan quan träng cña thµnh phè. + Sau khi giành thắng lợi, phái Lập hiến lên nắm quyền và họ đã làm đợc hai việc quan trọng đối với cách mạng : + Th«ng qua Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn, nªu cao khÈu hiệu "Tự do – Bình đẳng – Bác ái" (8 – 1789). + Ban hành Hiến pháp (9 – 1791), xác lập chế độ quân chủ lập hiến. Theo đó, vua không đợc nắm thực quyền mà là Quốc hội. Vì vậy, Lu-i XVI đã liên kết với lực lợng phản cách mạng trong nớc, cầu cứu thế lực phong kiến bên ngoài để giành lại chính quyền (Tìm đọc tài liÖu lÞch sö trªn vµ nªu nh÷ng ®iÒu chÝnh, mét vµi nhËn xÐt). + Th¸ng 4 – 1792, liªn minh hai níc ¸o – Phæ cïng bän ph¶n động ở Pháp chống phá cách mạng. Phái Lập hiến đã không kiên quyết chống lại, đất nớc trở nên lâm nguy. Quan s¸t h×nh 57  TÊn c«ng ngôc Ba-xti (SGK) vµ nhËn xÐt vÒ sù kiÖn nµy. b) T sản công thơng cầm quyền. Nền cộng hoà đợc thành lập.  Ngµy 10 – 8 – 1792, ph¸i Gi-r«ng-®anh tÇng líp t s¶n c«ng thơng đứng lên lãnh đạo nhân dân tiếp tục làm cách mạng, lật đổ phái Lập hiến và xoá bỏ chế độ phong kiến. Sau khi lật đổ phái Lập hiến và xoá bỏ chế độ phong kiến, phái Gi-r«ng-®anh bÇu ra Quèc héi míi, thiÕt lËp nÒn céng hoµ. Ngµy 21 – 1 – 1793, vua Lu-i XVI bÞ xö tö v× téi ph¶n quèc. Mùa xuân năm 1793, quân Anh cùng quân đội các nớc phong kiến châu Âu tấn công nớc Pháp. Bọn phản động trong nớc ở nhiều nơi còng næi dËy tÊn c«ng c¸ch m¹ng, lµm cho t×nh h×nh níc Ph¸p gÆp nhiều khó khăn. Trong khi đó, phái Gi-rông-đanh không lo chống ngo¹i x©m vµ néi ph¶n, chØ lo cñng cè chÝnh quyÒn. Ngày 2 – 6 – 1793, dới sự lãnh đạo của phái Gia-cô-banh, đứng đầu là Rô-be-spie, quần chúng nhân dân đã lật đổ phái Gi-rôngđanh. H×nh thµnh kh¸i niÖm "ph¸i Gi-r«ng-®anh". Quan s¸t h×nh 59  Vua Lu-i XVI bÞ xö chÐm (SGK) vµ nhËn xÐt vÒ sù kiÖn nµy. c) NÒn chuyªn chÝnh d©n chñ Gia-c«-banh. §Ønh cao cña c¸ch m¹ng Sau khi lật đổ phái Gi-rông-đanh, phái Gia-cô-banh đợc sự ủng hé cña nh©n d©n lªn n¾m chÝnh quyÒn, thiÕt lËp nÒn chuyªn chÝnh d©n chủ do Rô-be-spie đứng đầu. Chính quyền cách mạng đã thi hành nhiều biện pháp quan trọng để trừng trị bọn phản cách mạng, giải quyÕt nh÷ng yªu cÇu cña nh©n d©n nh xo¸ bá mäi nghÜa vô cña n«ng dân đối với phong kiến, chia ruộng đất cho nông dân, quy định giá các mÆt hµng b¸n cho d©n nghÌo,....

(50) Phái Gia-cô-banh cũng ban hành lệnh tổng động viên, xây dựng đội quân cách mạng hùng mạnh, nhờ đó đánh bại ngoại xâm và néi ph¶n. V× néi bé bÞ chia rÏ, nh©n d©n l¹i kh«ng ñng hé nh tríc (do phái Gia-cô-banh không đem lại đầy đủ quyền lợi cho họ nh đã hứa), nên phái t sản phản cách mạng đã tiến hành đảo chính, bắt R«-be-spie vµ tiÕn hµnh xö tö vµo ngµy 27 – 7 – 1794. H×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm "ph¸i Gia-c«-banh", "nÒn chuyªn chÝnh d©n chñ". d) Thêi k× tho¸i trµo Biết đợc sau cuộc đảo chính ngày 27  7  1794, cách mạng bớc vµo thêi k× tho¸i trµo do nhiÒu thµnh qu¶ c¸ch m¹ng bÞ thñ tiªu. Giai cấp t sản đã đa Na-pô-lê-ông lên nắm chính quyền tháng 11  1799. C¸ch m¹ng t s¶n Ph¸p kÕt thóc. 3. ý nghÜa cña C¸ch m¹ng t s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII §¸nh gi¸ vÒ ý nghÜa cña C¸ch m¹ng t s¶n Ph¸p :. Chủ đề 11. C¸C N¦íC ¢U MÜ (Từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX) Néi dung 1. C¸CH M¹NG C¤NG NGHIÖP ë CH¢U ¢U A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Tình hình cách mạng công nghiệp ở Anh và lục địa châu Âu. Nh÷ng ph¸t minh vµ viÖc sö dông m¸y mãc. HÖ qu¶ cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. Sù h×nh thµnh nÒn s¶n xuÊt mới, tạo ra sự biến đổi về mặt xã hội : hình thành 2 giai cấp cơ bản của x· héi t b¶n (t s¶n c«ng nghiÖp vµ v« s¶n c«ng nghiÖp). B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Anh Biết đợc những tiền đề của cuộc cách mạng công nghiệp, những phát minh lớn và ý nghĩa của những phát minh đó đối với đời sống x· héi :. Cách mạng t sản Pháp đã lật đổ đợc chế độ phong kiến, đa giai cấp t sản lên cầm quyền, xoá bỏ nhiều trở ngại trên con đờng phát triÓn cña chñ nghÜa t b¶n. QuÇn chóng nh©n d©n lµ lùc lîng chñ yÕu ®a cách mạng đạt tới đỉnh cao với nền chuyên chính dân chủ Gia-c«-banh.. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Anh b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kỉ XVIII và kết thúc vào những năm 40 của thế kỉ XIX. Trao đổi : "Vì sao ë Anh, c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp næ ra sím (gi÷a thÕ kØ XVIII) ?" (Có đủ điều kiện để tiến hành cách mạng công nghiệp nh vốn, nhân c«ng, sù ph¸t triÓn kÜ thuËt).. Tuy Cách mạng t sản Pháp đợc coi là cuộc cách mạng t sản triệt để nhất, nhng nó vẫn cha đáp ứng đợc đầy đủ quyền lợi cho nhân dân, vẫn không hoàn toàn xoá bỏ đợc chế độ phong kiến, chỉ có giai cấp t sản là đợc hởng lợi.. N¨m 1764, Giªm Ha-gri-v¬ s¸ng chÕ ra m¸y kÐo sîi Gien-ni, n©ng cao n¨ng suÊt gÊp 8 lÇn. N¨m 1769, ¸c-crai-t¬ ph¸t minh ra m¸y kÐo sîi ch¹y b»ng søc níc..

(51) N¨m 1785, Ðt-m¬n C¸c-rai chÕ t¹o thµnh c«ng m¸y dÖt ch¹y bằng sức nớc, làm nâng cao năng suất lao động tới 40 lần so với dệt v¶i b»ng tay, nhng cã h¹n chÕ lµ ph¶i x©y dùng nhµ m¸y gÇn nh÷ng khúc sông chảy siết, về mùa đông nớc đóng băng nên máy không hoạt động đợc. Đặc biệt, năm 1784 Giêm Oát đã phát minh ra máy hơi nớc, khắc phục đợc tất cả những nhợc điểm của các máy móc trớc đây, thúc đẩy nhiều ngành kinh tế khác ra đời nh ngành dệt, luyện kim, khai th¸c má, tiªu biÓu lµ ngµnh giao th«ng vËn t¶i cã tµu thuû, tµu ho¶ sö dông ®Çu m¸y ch¹y b»ng h¬i níc. KÕt qu¶ : + Nhê c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, níc Anh sím diÔn ra qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ s¶n xuÊt nhá, thñ c«ng sang s¶n xuÊt lín b»ng m¸y mãc, lµ níc ®Çu tiªn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸. + Từ một nớc nông nghiệp, Anh đã trở thành nớc công nghiệp phát triÓn nhÊt thÕ giíi, lµ "c«ng xëng" cña thÕ giíi. LËp b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc vÒ qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. Quan sát hình 60, 61, 62 (SGK) để biết đợc những phát minh trong cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp Anh.. ở Đức, từ những năm 40 của thế kỉ XIX, dù đất nớc cha đợc thống nhất nhng quá trình cách mạng công nghiệp đã diễn ra. Đợc thừa hởng kinh nghiệm của các nớc đi trớc, đến những năm 1850 – 1860, các ngành kinh tế của Đức đều sử dụng máy móc. Sau năm 1870, công nghiệp của Đức đã vơn lên đứng đầu châu Âu và đứng thứ hai thÕ giíi (sau MÜ). 3. HÖ qu¶ cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp Rót ra kÕt luËn vÒ hÖ qu¶ cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp : Cách mạng công nghiệp đã làm thay đổi bộ mặt các nớc t bản, nh nâng cao năng suất lao động, hình thành các trung tâm kinh tế, thµnh phè lín,... VÒ x· héi, h×nh thµnh hai giai cÊp lµ t s¶n vµ v« s¶n song l¹i mâu thuẫn với nhau, dẫn đến các cuộc đấu tranh giai cấp trong xã hội t b¶n. Vẽ sơ đồ về hệ quả của cuộc cách mạng công nghiệp.. Néi dung 2. HOµN THµNH C¸CH M¹NG T¦ S¶N ë CH¢U ¢U Vµ MÜ GI÷A THÕ KØ XIX. 2. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Ph¸p, §øc Biết đợc những nét chính về cách mạng công nghiệp ở Pháp, Đức : N¨m 1830, c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Ph¸p míi b¾t ®Çu, nhng tốc độ lại diễn ra rất nhanh. Đến năm 1870, nớc Pháp đã có 27000 máy hơi nớc, giúp công nghiệp Pháp vơn lên đứng hàng thứ hai thế giíi (sau Anh).. A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Cuộc vận động thống nhất ở Đức và I-ta-li-a : con đờng thống nhÊt "tõ trªn xuèng" vµ "tõ díi lªn" ; kÕt qu¶ vµ ý nghÜa. Néi chiÕn ë MÜ : diÔn biÕn, kÕt qu¶ vµ ý nghÜa..

(52) B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Cuộc đấu tranh thống nhất Đức Biết đợc những nét chính về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội ở Đức giữa thế kỉ XIX và trình bày trên lợc đồ quá trình thống nhất nớc §øc : Đánh giá đợc con đờng "từ trên xuống" trong quá trình thống nhất nớc Đức và ý nghĩa lịch sử của quá trình thống nhất đó. + Giữa thế kỉ XIX, Đức từ một nớc nông nghiệp đã trở thành nớc c«ng nghiÖp. Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa bÞ k×m h·m bëi t×nh tr¹ng chia c¾t thµnh nhiÒu v¬ng quèc. VÊn đề thống nhất đất nớc đặt ra vô cùng cấp thiết. + Bộ phận quý tộc quân phiệt Phổ, đặc biệt là Bi-xmác, đợc sự ủng hộ của giai cấp t sản đã thông qua chiến tranh để thống nhất đất nớc : ChiÕn tranh víi §an M¹ch n¨m 1864. ChiÕn tranh víi ¸o n¨m 1866. ChiÕn tranh víi Ph¸p n¨m 1871. + Đầu năm 1871, Đức hoàn thành việc thống nhất đất nớc, thành lËp §Õ chÕ §øc. + Tháng 4  1871, Hiến pháp mới đợc ban hành, nớc Đức là một liªn bang gåm 22 bang vµ 3 thµnh phè tù do. Vai trß cña quý téc qu©n phiệt Phổ đợc củng cố.  ViÖc thèng nhÊt níc §øc mang tÝnh chÊt lµ mét cuéc c¸ch m¹ng t s¶n, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë §øc. Quan s¸t h×nh 63. ¤. P. Bi-xm¸c (SGK), nhËn xÐt vÒ vai trß cña Ông đối với quá trình thống nhất nớc Đức. LËp niªn biÓu qu¸ tr×nh thèng nhÊt §øc.. 2. Cuộc đấu tranh thống nhất I-ta-li-a Biết đợc vài nét về I-ta-li-a giữa thế kỉ XIX, trình bày theo lợc đồ quá trình thống nhất I-ta-li-a, ý nghĩa của cuộc đấu tranh thống nhất I-ta-li-a : Gi÷a thÕ kØ XIX, I-ta-li-a vÉn bÞ chia c¾t thµnh nhiÒu v¬ng quèc nhỏ. Ngoài vơng quốc Pi-ê-môn-tê là giữ đợc độc lập với chế độ chính trị, kinh tế tiến bộ, các vơng quốc khác đều chịu sự khống chế của đế quốc áo (sử dụng lợc đồ). Tại I-ta-li-a, từ năm 1859 đến năm 1870, dới sự lãnh đạo của quý tộc t sản hoá, đại diện là Ca-vua, sau đó là ngời anh hùng dân tộc Ga-ri-ban-đi, các vơng quốc I-ta-li-a đã thoát khỏi sự thống trị của đế quốc áo và thống nhất quốc gia, mở đờng cho nền kinh tế t bản chủ nghĩa đợc phát triển. Cuộc đấu tranh thống nhất I-ta-li-a mang tính chất một cuộc cách mạng t sản, lật đổ sự thống trị của đế quốc áo và các thế lực phong kiÕn b¶o thñ, t¹o ®iÒu kiÖn cho chñ nghÜa t b¶n ph¸t triÓn. 3. Néi chiÕn ë MÜ Biết đợc vài nét về tình hình nớc Mĩ vào giữa thế kỉ XIX, trình bày đợc diễn biến chính cuộc nội chiến trên lợc đồ và hiểu rõ ý nghĩa của cuéc Néi chiÕn ë MÜ :  Đến giữa thế kỉ XIX, lãnh thổ Mĩ đã mở rộng đến bờ biển Thái B×nh D¬ng, bao gåm 30 bang. MiÒn B¾c cã nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp t bản chủ nghĩa phát triển. Miền Nam phát triển kinh tế đồn điền, dựa trên sự bóc lột sức lao động của nô lệ. Sự tồn tại của chế độ nô lệ đã c¶n trë nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn ë MÜ. M©u thuÉn gi÷a t s¶n vµ tr¹i chñ ë miÒn B¾c víi chñ n« ë miÒn Nam ngµy cµng gay g¾t. + Ngµy 12  4  1861, néi chiÕn bïng næ. + Ngày 1  1  1863, sắc lệnh bãi bỏ chế độ nô lệ đợc ban hành..

(53) + Ngµy 9  4  1865, néi chiÕn kÕt thóc. Th¾ng lîi thuéc vÒ qu©n đội của Liên bang do Tổng thống Lin-côn đứng đầu.. trong c¸c lÜnh vùc vËt lÝ, ho¸ häc, sinh häc. Sö dông tranh, ¶nh tµi liÖu tham kh¶o, tæng hîp kiÕn thøc c¸c m«n häc liªn quan :. Cuéc Néi chiÕn 1861  1865 cã ý nghÜa nh mét cuéc c¸ch m¹ng t s¶n. Dùa vµo lùc lîng c¸ch m¹ng cña quÇn chóng, giai cÊp t s¶n miÒn Bắc đã xoá bỏ chế độ nô lệ ở miền Nam, tạo điều kiện cho chủ nghĩa t bản phát triển ở khu vực này. Nhờ đó, kinh tế Mĩ vơn lên mạnh mẽ vào cuèi thÕ kØ XIX.. Trong lÜnh vùc vËt lÝ, cã nh÷ng ph¸t minh cña c¸c nhµ b¸c häc G. Xi-môn, E.K. Len-xơ (1804  1865) ngời Nga, đã mở ra khả năng øng dông nguån n¨ng lîng míi, nh÷ng ph¸t minh vÒ hiÖn tîng phãng x¹ cña c¸c nhµ b¸c häc Pi-e Quy-ri vµ Ma-ri Quy-ri, ph¸t minh cña nhµ b¸c häc ngêi §øc V. R¬n-ghen (1845  1923) vÒ tia X vµo n¨m 1895, gióp y häc chÈn ®o¸n bÖnh chÝnh x¸c.... Néi dung 3. C¸C N¦íC T¦ B¶N CHUYÓN SANG. Trong lĩnh vực hoá học có định luật tuần hoàn của nhà bác học Nga Men-đê-lê-ép.. GIAI §O¹N §Õ QUèC CHñ NGHÜA A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Sù tiÕn bé, c¸c thµnh tùu khoa häc tù nhiªn, kÜ thuËt cuèi thÕ kØ XIX đầu thế kỉ XX ; đánh giá ảnh hởng của nó đối với sự phát triển cña søc s¶n xuÊt. Sự xuất hiện chủ nghĩa t bản độc quyền trong sản xuất, trong tài chính, việc đẩy mạnh xâm lợc thuộc địa và chính sách đối ngoại hiếu chiến của các nớc đế quốc, chuẩn bị chiến tranh thế giới. Phân tích các mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa đế quốc. Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ cña c¸c nớc Anh, Pháp, Đức, Mĩ ; đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc ở mỗi nớc. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Nh÷ng thµnh tùu khoa häc kÜ thuËt cuèi thÕ kØ XIX  ®Çu thÕ kØ XX Biết và trình bày đợc những thành tựu tiêu biểu về khoa học kĩ thuËt cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX, nhÊt lµ nh÷ng ph¸t minh lín. Trong lÜnh vùc sinh häc cã thuyÕt tiÕn ho¸ cña §¸c-uyn (ngêi Anh) ; ph¸t minh cña nhµ b¸c häc ngêi Ph¸p Lu-i Pa-xt¬ (1822  1895). Nh÷ng s¸ng kiÕn, c¶i tiÕn kÜ thuËt còng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c«ng nghiÖp ; tiªu biÓu lµ kÜ thuËt luyÖn kim víi viÖc sử dụng lò Bét-xme và lò Mác-tanh, đã đẩy nhanh quá trình sản xuất thÐp ; viÖc ph¸t minh ra m¸y ®iÖn tÝn gióp cho viÖc liªn l¹c ngµy cµng nhanh vµ xa. Cuối thế kỉ XIX, xe ô tô đợc đa vào sử dụng nhờ phát minh ra động cơ đốt trong. Tháng 12  1903, ngành hàng không ra đời. Nông nghiệp cũng có bớc tiến đáng kể nhờ sử dụng nhiều máy móc : máy kéo, máy gặt, máy đập... Phân bón hoá học cũng đợc sử dụng rộng rãi. Nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc kÜ thuËt cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kỉ XX có ý nghĩa to lớn, làm thay đổi cơ bản nền sản xuất và cơ cấu kinh tế t bản chủ nghĩa, đánh dấu bớc tiến mới của chủ nghĩa t bản ở giai ®o¹n nµy..

(54) 2. Sự hình thành các tổ chức độc quyền Trình bày đợc những nét chính về sự ra đời các tổ chức độc quyền vµ nh÷ng biÓu hiÖn cña nã ë c¸c níc t b¶n vµo cuèi thÕ kØ XIX  ®Çu thÕ kØ XX : Vào cuối thế kỉ XIX, để tập trung nguồn vốn lớn đủ sức cạnh tranh, các nhà t bản đã thành lập các công ti độc quyền. Nhiều tổ chức độc quyền ra đời và ngày càng lũng đoạn đời sống kinh tế ở các nớc t b¶n. BiÓu hiÖn : ë Ph¸p, ngµnh luyÖn kim vµ khai má n»m trong tay hai c«ng ti lín ; ë §øc, c«ng ti than Ranh VÐt-xpha-len kiÓm so¸t tíi 95% tæng s¶n lîng than vïng Rua, h¬n 50% tæng s¶n lîng than trong c¶ níc. Tổ chức độc quyền cũng diễn ra ở lĩnh vực tài chính, tạo nên tÇng líp t b¶n tµi chÝnh, xuÊt khÈu t b¶n. Các nớc t bản đua nhau xâm chiếm thuộc địa. Mâu thuẫn giữa các nớc đế quốc trong việc tranh chấp thuộc địa ngày càng trở nên gay gắt, dẫn đến các cuộc chiến tranh nhằm phân chia lại thuộc địa. Sự ra đời các tổ chức độc quyền đã đánh dấu bớc chuyển của chủ nghĩa t bản sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. Trong giai đoạn này, các mâu thuẫn xã hội trở nên hết sức gay gắt, đó là : giữa các nớc đế quốc, giữa nhân dân thuộc địa với đế quốc ; giai cấp vô sản với giai cấp t sản. Tình hình đó dẫn đến nhiều cuộc đấu tranh giai cấp và cách m¹ng x· héi nh»m thñ tiªu ¸ch ¸p bøc, bãc lét, gi¶i phãng nh©n d©n lao động. Hình thành các khái niệm nh : "tổ chức độc quyền, t bản tài chÝnh"... Sử dụng bản đồ thế giới để tìm hiểu về sự phân chia thuộc địa giữa các nớc đế quốc.. 3. C¸c níc Anh vµ Ph¸p cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX Biết đợc những nét lớn về tình hình kinh tế, chính trị của nớc Anh và Pháp cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX và giải thích đợc đặc điểm của mỗi nớc đế quốc, vì sao hai nớc đế quốc này phát triển chậm lại : a) Níc Anh VÒ kinh tÕ : + Trớc năm 1870, nớc Anh đứng đầu thế giới về sản xuất công nghiÖp, nhng tõ sau n¨m 1870, Anh mÊt dÇn vÞ trÝ nµy vµ tôt xuèng hµng thø ba thÕ giíi (sau MÜ vµ §øc). + Tuy mÊt vai trß b¸ chñ thÕ giíi vÒ c«ng nghiÖp, nhng Anh vÉn đứng đầu về xuất khẩu t bản, thơng mại và thuộc địa. Nhiều công ti độc quyền về công nghiệp và tài chính đã ra đời, chi phối toàn bộ nền kinh tÕ. Về chính trị : Anh là nớc quân chủ lập hiến, hai đảng Bảo thủ và Tù do thay nhau cÇm quyÒn vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho giai cÊp t s¶n. Về đối ngoại : Anh u tiên và đẩy mạnh chính sách xâm lợc thuộc địa. Đến năm 1914, thuộc địa Anh có mặt khắp thế giới với 33 triệu km2 vµ 400 triÖu d©n, gÊp 50 lÇn diÖn tÝch vµ d©n sè níc Anh bÊy giê, gấp 12 lần thuộc địa của Đức. Chính vì vậy, Lê-nin gọi chủ nghĩa đế quốc Anh là "chủ nghĩa đế quốc thực dân". b) Níc Ph¸p VÒ kinh tÕ : + Trớc năm 1870, công nghiệp Pháp đứng hàng thứ hai thế giới (sau Anh), nhng tõ n¨m 1870 trë ®i, Ph¸p ph¶i nhêng vÞ trÝ nµy cho §øc vµ tôt xuèng hµng thø t thÕ giíi..

(55) + Tuy nhiªn, t b¶n Ph¸p vÉn ph¸t triÓn m¹nh, nhÊt lµ c¸c ngµnh khai mỏ, đờng sắt, luyện kim, chế tạo ô tô,... Nhiều công ti độc quyền ra đời chi phối nền kinh tế Pháp, đặc biệt trong lĩnh vực ngân hàng. Ph¸p cho c¸c níc t b¶n chËm tiÕn vay víi l·i suÊt rÊt cao, nªn Lê-nin gọi Pháp là "chủ nghĩa đế quốc cho vay lãi". Về chính trị : tháng 9  1870, nền Cộng hoà thứ ba đợc thành lập đã thi hành chính sách đàn áp nhân dân, tích cực xâm lợc thuộc địa. Vì vậy, Pháp là đế quốc có thuộc địa lớn thứ hai thế giới (sau Anh), với 11 triÖu km2. 4. C¸c níc §øc vµ MÜ cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX Biết đợc những nét nổi bật của tình hình kinh tế, chính trị của nớc §øc vµ MÜ cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX. Chó ý nhÊn m¹nh sù ph¸t triển không đều giữa các nớc đế quốc, so sánh sự phát triển kinh tế gi÷a §øc, MÜ víi Anh vµ Ph¸p : a) Níc §øc VÒ kinh tÕ : + Trớc năm 1870, nền kinh tế Đức đứng hàng thứ ba thế giới (sau Anh, Ph¸p), nhng tõ khi hoµn thµnh thèng nhÊt (1871), c«ng nghiÖp Đức phát triển rất nhanh, vợt qua Anh và Pháp, vơn lên đứng hàng thứ hai thÕ giíi (sau MÜ). + Sự phát triển mạnh của công nghiệp Đức đã dẫn đến sự tập trung t bản cao độ. Nhiều công ti độc quyền ra đời, nhất là về luyện kim, than đá, sắt thép,... chi phối nền kinh tế Đức. VÒ chÝnh trÞ : + §øc lµ níc qu©n chñ lËp hiÕn, theo thÓ chÕ liªn bang, thi hµnh chính sách đối nội và đối ngoại hết sức phản động nh : đề cao chủng. tộc Đức, đàn áp phong trào công nhân, truyền bá bạo lực và chạy đua vò trang. + Đức là nớc "t bản trẻ", khi công nghiệp phát triển mạnh đòi hỏi cÇn cã nhiÒu vèn, nguyªn liÖu vµ thÞ trêng. + Trong khi đó các nớc châu á, châu Phi có nguồn nguyên liệu và thị trờng lớn nhng đã đã bị các "đế quốc già" (Anh, Pháp) chiếm hết. Vì vậy, Đức hung hãn muốn dùng vũ lực để chia lại thị trờng. Ngời ta gọi Đức là "chủ nghĩa đế quốc quân phiệt hiếu chiến" (hình thành khái niÖm nµy). b) Níc MÜ VÒ kinh tÕ : + Trớc năm 1870, t bản Mĩ đứng thứ t thế giới (sau Anh, Pháp và Đức). Từ năm 1870 trở đi, công nghiệp Mĩ phát triển đột biến, vơn lên vị trí số 1 thế giới. Sản phẩm công nghiệp Mĩ luôn gấp đôi Anh và gấp 1/2 c¸c níc T©y ¢u gép l¹i. + Công nghiệp phát triển mạnh đã dẫn đến sự tập trung t bản cao độ. Nhiều công ti độc quyền ở Mĩ ra đời nh "vua dầu mỏ" Rốc-phe-lơ, "vua thép" Moóc-gan, "vua ô tô" Pho,... đã chi phối toàn bộ nền kinh tÕ MÜ. + VÒ n«ng nghiÖp, nhê ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi, l¹i ¸p dông phơng thức canh tác hiện đại, Mĩ vừa đáp ứng đầy đủ nhu cầu lơng thùc trong níc, võa xuÊt khÈu cho thÞ trêng ch©u ¢u.  VÒ chÝnh trÞ : + Mĩ theo chế độ cộng hoà, đứng đầu là Tổng thống. Hai đảng Dân chủ và Cộng hoà thay nhau cầm quyền, thi hành chính sách đối nội và đối ngoại phục vụ cho giai cấp t sản..

(56) + Cũng nh Đức, Mĩ là đế quốc "trẻ", khi công nghiệp phát triển m¹nh th× nhu cÇu vÒ vèn, nguyªn liÖu vµ thÞ trêng trë nªn cÊp thiÕt. §Ó đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế t bản, Mĩ tăng cờng bành trớng ở khu vực Thái Bình Dơng, gây chiến tranh với Tây Ban Nha để tranh giành thuộc địa, dùng vũ lực và đồng đôla để can thiệp vào khu vực Mĩ La-tinh. + Điểm giống nhau lớn nhất và rõ rệt nhất ở các nớc đế quốc cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX là sự hình thành các tổ chức độc quyền chi phối toàn bộ đời sống xã hội. ở Mĩ, có "vua dầu mỏ", "vua thép"; ở Đức, có các ông chủ độc quyền về luyện kim, than đá ; ở Pháp, là các công ti độc quyền trong lĩnh vực ngân hàng,... + Điểm giống nhau thứ hai là sự tăng cờng xâm lợc thuộc địa, chuẩn bị chiến tranh đòi chia lại thị trờng thế giới. Bất kì đế quốc "già" nh Anh, Pháp hay đế quốc "trẻ" nh Đức, Mĩ đều thể hiện rõ điều này. Điểm khác nhau là sự chênh lệch về diện tích thuộc địa giữa các nớc đã khiến các nớc đế quốc đều tích cực chuẩn bị chiến tranh để phân chia l¹i thÕ giíi cho "c«ng b»ng" h¬n.. Trình bày tóm tắt sự ra đời của chủ nghĩa xã hội không tởng : nguån gèc, néi dung c¬ b¶n, nh÷ng h¹n chÕ, ý nghÜa. Sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học, C. Mác và Ph. Ăng-ghen. Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n (mét sè ®o¹n trÝch). Quốc tế thứ nhất và những đóng góp của tổ chức này đối với phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. Công xã Pa-ri : nguyên nhân ra đời, quá trình hoạt động và vai trß lÞch sö. Phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX ; cuéc tæng b·i c«ng cña c«ng nh©n dÖt ë Si-ca-g« (MÜ) ngµy 1  5  1886. Quốc tế thứ hai. Sự thành lập các đảng của giai cấp công nhân. Phong trµo c«ng nh©n Nga vµ vai trß cña Lª-nin trong viÖc l·nh đạo cách mạng Nga và phát triển chủ nghĩa Mác trong thời kì mới. Hoạt động của Lê-nin, Cách mạng 1905  1907 ở Nga với cuộc khởi nghÜa vò trang ë M¸t-xc¬-va (12  1905) ; tÝnh chÊt, ý nghÜa cña cuéc c¸ch m¹ng. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. Chủ đề 12. PHONG TRµO C¤NG NH¢N (Từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX ) A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. S¬ lîc vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh giai cÊp c«ng nh©n vµ nh÷ng phong trào đấu tranh chính trị quan trọng của họ trong những năm 30 40 cña thÕ kØ XIX : t×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n c«ng nghiÖp, c¸c cuéc đấu tranh của giai cấp công nhân ở Anh, Pháp, Đức.. I  Sù H×NH THµNH Vµ PH¸T TRIÓN CñA PHONG TRµO C¤NG NH¢N. 1. Sự ra đời và tình cảnh của giai cấp vô sản công nghiệp. Những cuộc đấu tranh đầu tiên Hiểu và giải thích đợc nguyên nhân cũng nh các hình thức đấu tranh ban ®Çu cña phong trµo c«ng nh©n : Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, giai cÊp c«ng nh©n sím ra đời ngay từ nửa sau thế kỉ XVIII. Ngay từ buổi đầu, họ đã bị giai cấp t sản bóc lột nặng nề, thờng phải làm việc từ 14 đến 16 giờ mỗi.

(57) ngày trong điều kiện thiếu an toàn, đồng lơng lại rẻ mạt. Cả phụ nữ và trẻ em cũng bị bóc lột. Vì vậy, công nhân đã nổi dậy đấu tranh. Hình thức đấu tranh đầu tiên của công nhân là đập phá máy móc và đốt công xởng. Cuộc đấu tranh nổ ra ở Anh, sau đó là Pháp, Đức, Bỉ,... Đến đầu thế kỉ XIX, công nhân đã chuyển sang đấu tranh bằng bãi công, đòi tăng lơng, giảm giờ làm, thành lập các nghiệp đoàn để b¶o vÖ quyÒn lîi cho m×nh. 2. Phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân nửa đầu thế kØ XIX Trình bày đợc các phong trào đấu tranh tiêu biểu của giai cấp công nhân Pháp, Anh, Đức ; đánh giá đợc ý nghĩa và nguyên nhân thất bại của phong trào đó : ë Ph¸p n¨m 1831, c«ng nh©n dÖt ë thµnh phè Li-«ng khëi nghÜa đòi tăng lơng, giảm giờ làm. Họ nêu cao khẩu hiệu "Sống trong lao động hoặc chết trong chiến đấu !". Cuộc khởi nghĩa cuối cùng bị giới chủ đàn áp. ở Anh, từ năm 1836 đến năm 1847 đã diễn ra "Phong trào Hiến chơng" đòi tăng lơng, giảm giờ làm có quy mô, tổ chức và mang tính chÊt chÝnh trÞ râ rÖt. ë §øc n¨m 1844, c«ng nh©n vïng S¬-lª-din khëi nghÜa, chèng l¹i sù hµ kh¾c cña giíi chñ. Các cuộc đấu tranh của công nhân ở Pháp, Đức, Anh nêu trên tuy cuối cùng đều bị thất bại, nhng đã đánh dấu sự trởng thành của phong trào công nhân quốc tế, tạo điều kiện cho sự ra đời của lí luận c¸ch m¹ng sau nµy. Quan sát hình 71, 72 (SGK) để biết đợc phong trào đấu tranh cña c«ng nh©n nöa ®Çu thÕ kØ XIX.. 3. Chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng Biết đợc sự ra đời của chủ nghĩa xã hội không tởng, những đại biểu xuất sắc ; đánh giá đợc những mặt tích cực và hạn chế của chủ nghÜa x· héi kh«ng tëng :  Tình cảnh khổ cực của những ngời lao động nói chung, giai cấp công nhân nói riêng đã tác động đến ý thức, t tởng của một số ngời tiến bộ trong giai cấp t sản. Họ nhận thức đợc những mặt hạn chế của xã hội t sản, mong muốn xây dựng xã hội mới tốt đẹp, không có áp bức, bất công. T tởng đó là nội dung cơ bản của chủ nghĩa x· héi kh«ng tëng. §¹i biÓu xuÊt s¾c lµ Xanh Xi-m«ng, Phu-ri-ª vµ ¤-oen.  Các nhà xã hội chủ nghĩa không tởng đã phê phán sâu sắc xã hội t bản, dự đoán xã hội tơng lai. Hạn chế của họ không thấy đợc lực lợng x· héi cã kh¶ n¨ng x©y dùng x· héi míi lµ giai cÊp c«ng nh©n, kh«ng đa ra đợc phơng pháp đấu tranh đúng đắn.  Trong bèi c¶nh x· héi bÊy giê, chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng lµ trào lu t tởng tiến bộ, có tác dụng cổ vũ những ngời lao động và là một trong những tiền đề cho sự ra đời chủ nghĩa xã hội khoa học. H×nh thµnh kh¸i niÖm "chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng". II  M¸C Vµ ¡NG-GHEN, Sù RA §êI CñA CHñ NGHÜA X· HéI KHOA HäC. 1. Bớc đầu hoạt động cách mạng của C. Mác và Ph. Ăng-ghen Biết đợc những nét chính về những hoạt động của Mác và Ăng-ghen, sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học, điều này đáp ứng yêu cầu, phong trµo c«ng nh©n ë ch©u ¢u lóc bÊy giê ph¸t triÓn nhanh, cÇn cã.

(58) một lí luận khoa học cách mạng để giải phóng giai cấp công nhân và toàn thể nhân dân lao động : C. Mác sinh năm 1818, trong một gia đình trí thức gốc Do Thái ë T¬-ri-¬ (§øc). Tõ nhá, M¸c næi tiÕng lµ ngêi th«ng minh, rÊt quý trọng ngời lao động. Sau khi đỗ Tiến sĩ triết học, Mác vừa nghiên cứu khoa học, vừa có nhiều đóng góp cho phong trào cách mạng ở Đức và ch©u ¢u. Ăng-ghen sinh năm 1820, trong một gia đình chủ xởng giàu có ë B¸c-men (§øc). Khi lín lªn, ¡ng-ghen hiÓu râ nh÷ng thñ ®o¹n bãc lột của giai cấp t sản đối với ngời lao động. Vì vậy, năm 1842, ông sang Anh để tìm hiểu thêm về đời sống của ngời công nhân và đã viết cuèn "T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n Anh".. Th¸ng 2 – 1848, M¸c vµ ¡ng-ghen c«ng bè c¬ng lÜnh "Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n". §©y lµ v¨n kiÖn quan träng, lµ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n gåm cã lêi më ®Çu vµ 4 ch¬ng, trong đó khẳng định sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản là lật đổ sự thống trị của giai cấp t sản, xây dựng chế độ xã hội cộng sản. Muốn thực hiện đợc mục tiêu đó, giai cấp công nhân phải thành lập chính đảng của mình, thiết lập nền chuyên chính vô sản, đoàn kết các lực lợng công nhân trên toàn thế giới.. N¨m 1844, M¸c vµ ¡ng-ghen gÆp nhau ë Ph¸p. Hai ngêi cã cùng chí hớng nên đã kết bạn thân với nhau, cùng hoạt động cách mạng.. Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n lµ v¨n kiÖn cã tÝnh chÊt c¬ng lĩnh đầu tiên của chủ nghĩa xã hội khoa học, đánh dấu bớc đầu kết hợp chñ nghÜa x· héi khoa häc víi phong trµo c«ng nh©n. Tõ ®©y, giai cÊp công nhân đã có lí luận soi đờng để thực hiện mục tiêu cuối cùng của nh÷ng ngêi céng s¶n lµ x©y dùng chñ nghÜa céng s¶n trªn toµn thÕ giíi.. Quan sát hình 73  C. Mác, hình 74 Ph.Ăng-ghen (SGK) để biết về thêm về hai ông, qua đó cảm phục và học tập tình bạn thân thiết, vĩ đại của Mác và Ăng-ghen.. Quan sát hình 75  Mác tại phiên họp của Đồng minh những ngời cộng sản (SGK) và nhận xét về vai trò của Ông đối với việc thành lËp tæ chøc §ång minh nh÷ng ngêi céng s¶n.. 2. Tæ chøc §ång minh nh÷ng ngêi céng s¶n vµ Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n. III  QUèC TÕ THø NHÊT Vµ C¤NG X· PA-RI 1871. Trình bày đợc sự ra đời của Đồng minh những ngời cộng sản và néi dung c¬ b¶n, ý nghÜa lÞch sö "Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n " do M¸c vµ ¡ng-ghen so¹n th¶o :. Biết đợc vài nét về hoàn cảnh ra đời và những hoạt động chính cũng nh những đóng góp của Quốc tế thứ nhất đối với phong trào công nh©n quèc tÕ :. Khi hoạt động ở Anh, Mác và Ăng-ghen đã tham gia tổ chức bí mËt cña c«ng nh©n T©y ¢u lµ "§ång minh nh÷ng ngêi chÝnh nghÜa", sau đó hai ông cải tổ thành "Đồng minh những ngời cộng sản". Đây là chính đảng độc lập đầu tiên của giai cấp vô sản quốc tế.. 1. Quèc tÕ thø nhÊt. Về hoàn cảnh ra đời : Vµo gi÷a thÕ kØ XIX, mÆc dï phong trµo c«ng nh©n ë ch©u ¢u diÔn ra réng kh¾p vµ quyÕt liÖt song vÉn cßn trong t×nh tr¹ng ph©n t¸n.

(59) về tổ chức, thiếu thống nhất về t tởng. Điều đó đòi hỏi phải có một tổ chức cách mạng quốc tế để đoàn kết và lãnh đạo phong trào công nhân quèc tÕ.. + Chính quyền của Na-pô-lê-ông III bị lật đổ, nhng giai cấp t sản đã cớp mất thành quả cách mạng của quần chúng nhân dân, thành lập ChÝnh phñ l©m thêi t s¶n, mang tªn "ChÝnh phñ vÖ quèc".. Ngày 28  9  1864, Quốc tế thứ nhất đợc thành lập với sự tham gia tÝch cùc cña M¸c.. + Khi qu©n Phæ kÐo vµo níc Ph¸p vµ bao v©y Pa-ri, ChÝnh phñ t sản hèn nhát, vội vàng xin đình chiến. Trớc tình hình đó, quần chúng nhân dân một lần nữa lại đứng quyết chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.. Hoạt động của Quốc tế thứ nhất : + Quốc tế thứ nhất tồn tại gần 12 năm (từ tháng 9  1864 đến tháng 7  1876) với 5 lần đại hội. Hoạt động chủ yếu của Quốc tế thứ nhÊt lµ truyÒn b¸ häc thuyÕt M¸c, ®oµn kÕt phong trµo c«ng nh©n, thành lập công đoàn, đòi ngày làm 8 giờ, cải thiện đời sống công nhân. + Díi ¶nh hëng cña Quèc tÕ thø nhÊt, c«ng nh©n c¸c níc tham gia ngày càng nhiều vào phong trào đấu tranh chính trị, chủ nghĩa Mác đợc truyền bá rộng rãi, đoàn kết thống nhất lực lợng của giai cấp vô sản. M¸c trë thµnh linh hån cña Quèc tÕ thø nhÊt. Quan s¸t h×nh 76  Buæi lÔ tuyªn bè thµnh lËp Quèc tÕ thø nhÊt (SGK) để tìm hiểu về sự ra đời của tổ chức này. 2. C«ng x· Pa-ri 1871 Trình bày đợc những nét chính về hoàn cảnh ra đời, diễn biến chÝnh vµ ý nghÜa lÞch sö cña C«ng x· Pa-ri 1871 : Cuéc c¸ch m¹ng ngµy 18  3  1871 vµ sù thµnh lËp C«ng x· + Víi hi väng gi¶m bít m©u thuÉn trong níc vµ ng¨n c¶n níc §øc thèng nhÊt, ngµy 19  7  1870 Ph¸p tuyªn chiÕn víi Phæ. Song chiÕn tranh đã gây cho Pháp nhiều khó khăn. + Ngày 2 – 9 – 1870, Hoàng đế Na-pô-lê-ông III cùng 10 vạn qu©n chñ lùc bÞ qu©n Phæ b¾t lµm tï binh. Nh©n c¬ héi nµy, ngµy 4 – 9 – 1870, nhân dân Pa-ri (phần lớn là công nhân và tiểu t sản) đứng lên khëi nghÜa.. + Khi m©u thuÉn gi÷a chÝnh phñ t s¶n (ë VÐc-xai) víi nh©n d©n cµng gay g¾t, Chi-e thùc hiÖn ©m mu b¾t hÕt c¸c ñy viªn cña Uû ban Trung ơng (đại diện cho nhân dân). + Ngày 18 – 3 – 1871, Chi-e cho quân đánh úp đồi Mông-mác (Bắc Pa-ri) là nơi tập trung đại bác của Quốc dân quân, nhng cuối cùng đã thất bại. Âm mu chiếm đồi Mông-mác không thành, Chi-e ph¶i cho qu©n ch¹y vÒ VÐc-xai. Nh©n d©n nhanh chãng lµm chñ Pa-ri và đảm nhiệm vai trò Chính phủ lâm thời. C«ng x· Pa-ri Nhµ níc kiÓu míi : Hình thành khái niệm "nhà nớc kiểu mới", phân tích, đánh giá chÝnh s¸ch cña C«ng x· Pa-ri. + Ngµy 26 – 3 – 1871, nh©n d©n Pa-ri tiÕn hµnh bÇu cö Héi đồng Công xã theo nguyên tắc phổ thông đầu phiếu, bầu ra 86 ngời trúng cử, phần đông là công nhân và trí thức đại diện cho nhân dân lao động Pa-ri. + Sau khi thành lập, cơ quan cao nhất của Nhà nớc là Hội đồng Công xã có nhiệm vụ ban bố pháp luật và lập ra 10 uỷ ban để thi hành ph¸p luËt. + Công xã đã ra sắc lệnh giải tán quân đội và bộ máy cảnh sát của t sản, thành lập lực lợng vũ trang của nhân dân. Công xã đã ban hành các sắc lệnh mới : tách nhà thờ ra khỏi hoạt động của Nhà nớc, quy.

(60) định tiền lơng tối thiểu, thực hiện giáo dục bắt buộc không đóng học phí, quy định giá bán bánh mì,.... 5 v¹n ngêi. VÒ sau, ngµy 1 – 5 h»ng n¨m trë thµnh ngµy Quèc tÕ Lao động.. + Tất cả những chính sách trên của Công xã đều phục vụ quyền lợi cho nhân dân lao động. Đây thực sự là một nhà nớc kiểu mới.. Phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân thế giới dẫn tới sự ra đời của nhiều tổ chức chính trị độc lập của giai cấp công nhân ở mỗi níc nh §¶ng C«ng nh©n x· héi d©n chñ §øc, §¶ng C«ng nh©n Ph¸p,.... Quan s¸t h×nh 78  C«ng x· Pa-ri më cuéc häp c¸c uû viªn c«ng x· t¹i toµ ThÞ chÝnh (SGK) vµ nhËn xÐt vÒ tÝnh chÊt, chÝnh s¸ch cña C«ng x·. IV  QUèC TÕ THø HAI. 1. Phong trµo c«ng nh©n cuèi thÕ kØ XIX Biết đợc những nét chính về sự phát triển của phong trào công nhân cuối thế kỉ XIX, đặc biệt ở Đức, Pháp, Anh, Mĩ : Trong 30 n¨m cuèi thÕ kØ XIX vµ nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kØ XX, chủ nghĩa t bản chuyển sang chủ nghĩa đế quốc, mâu thuẫn giữa t sản và vô sản ngày càng gay gắt, phong trào đấu tranh của giai cấp công nh©n c¸c níc diÔn ra liªn tôc, nhÊt lµ ë §øc, Anh, Ph¸p vµ MÜ. ë §øc, phong trµo c«ng nh©n ph¸t triÓn m¹nh trong nh÷ng thËp niªn 70 80 cña thÕ kØ XIX, buéc giai cÊp t s¶n ph¶i b¸c bá "§¹o luËt đặc biệt". ở Anh, những cuộc bãi công của công nhân đòi tăng lơng, thực hiện ngày làm 8 giờ, cải thiện đời sống liên tục diễn ra nhất là ở Lu©n §«n. ë MÜ, ngµy 1 – 5 – 1886, gÇn 40 v¹n c«ng nh©n Si-ca-g« xuống đờng biểu tình đòi ngày làm 8 giờ đã đợc giới chủ chấp thuận cho. LËp b¶ng hÖ thèng kiÕn thøc vÒ phong trµo c«ng nh©n. 2. Quèc tÕ thø hai Trình bày hoàn cảnh và hoạt động chính của Quốc tế thứ hai, giải thích đợc vì sao Quốc tế thứ hai tan rã :  Sự phát triển của phong trào công nhân cuối thế kỉ XIX đòi hỏi phải có tổ chức quốc tế để đoàn kết và biểu dơng lực lợng của giai cấp v« s¶n quèc tÕ.  Ngày 14 – 7 – 1889, nhân kỉ niệm 100 năm ngày phá ngục Baxti, gần 400 đại biểu công nhân của 22 nớc họp ở Pa-ri đã tuyên bố thµnh lËp Quèc tÕ thø hai.  Đại hội đã thông qua những quyết định quan trọng : sự cần thiết phải thành lập một chính đảng của giai cấp công nhân ở mỗi nớc ; đấu tranh giành chính quyền ; đòi ngày làm 8 giờ và lấy ngày 1 – 5 hằng năm là ngày Quốc tế Lao động.  Quốc tế thứ hai hoạt động trải qua hai thời kì (từ năm 1889 đến năm 1895 và từ năm 1895 đến năm 1914), đã có nhiều đóng góp cho phong trào công nhân thế giới, làm chậm lại quá trình chiến tranh đế quốc của các nớc,... Ăng-ghen đợc coi là "linh hồn của Quốc tế thứ hai"..

(61)  Khi Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, Quốc tế thứ hai đã bị ph©n ho¸, trõ §¶ng C«ng nh©n x· héi d©n chñ Nga vÉn tiÕp tôc ho¹t động tích cực, gắn liền với lãnh tụ Lê-nin. V  L£-NIN Vµ PHONG TRµO C¤NG NH¢N NGA §ÇU THÕ KØ XX. 1. Hoạt động bớc đầu của Lê-nin trong phong trào công nh©n Nga Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chñ yÕu vÒ Lª-nin vµ viÖc thµnh lËp §¶ng v« s¶n kiÓu míi ë Nga : Lê-nin sinh ngày 22 – 4 – 1870, trong một gia đình nhà giáo tiến bộ. Từ nhỏ, Lê-nin sớm có tinh thần cách mạng chống lại chế độ chuyên chế Nga hoàng. Năm 1893, Lê-nin trở thành ngời lãnh đạo của nhóm công nhân mác-xít ở Pê-tơ-rô-grát, rồi bị bắt và bị tù đày. N¨m 1903, Lª-nin thµnh lËp §¶ng C«ng nh©n x· héi d©n chñ Nga, thông qua Cơng lĩnh cách mạng lật đổ chính quyền t sản, xây dùng x· héi chñ nghÜa. Quan s¸t h×nh 79  V. I. Lª-nin (SGK) vµ nhËn xÐt vÒ vai trß cña Lê-nin đối với sự ra đời của Đảng vô sản kiểu mới ở Nga. 2. C¸ch m¹ng Nga 1905 1907 Tr×nh bµy nguyªn nh©n, diÔn biÕn, kÕt qu¶, ý nghÜa cña cuéc c¸ch m¹ng :. Nguyªn nh©n c¸ch m¹ng bïng næ : + Đầu thế kỉ XX, nớc Nga lâm vào tình trạng khủng hoảng, đời sống nhân dân nói chung, nhất là công nhân rất cực khổ, phải lao động từ 12 đến 14 giờ/ngày nhng tiền lơng không đủ sống.. + Từ năm 1905 đến năm 1907, Nga hoàng đẩy nhân dân vào cuộc chiến tranh với Nhật Bản để tranh giành thuộc địa, bị thua nặng nề, càng làm cho nhân dân chán ghét chế độ. Nhiều cuộc bãi công nổ ra với những khẩu hiệu "Đả đảo chế độ chuyên chế", "Đả đảo chiến tranh", "Ngµy lµm 8 giê",.... C¸ch m¹ng Nga 1905 – 1907 : + Trong các phong trào đấu tranh của công nhân Nga đầu thế kỉ XX, lín nhÊt lµ cuéc C¸ch m¹ng 1905 – 1907 cã sù tham gia cña c«ng nh©n, n«ng d©n vµ binh lÝnh. + Mở đầu là ngày 9 – 1 – 1905, 14 vạn công nhân Xanh Pê-técbua và gia đình tay không vũ khí kéo đến trớc Cung điện Mùa Đông đa bản yêu sách đến Nga hoàng. Nga hoàng ra lệnh cho quân đội nổ súng vµo ®oµn ngêi lµm h¬n 1000 ngêi chÕt vµ bÞ th¬ng. Ngµy nµy trë thµnh "Ngµy chñ nhËt ®Ém m¸u". LËp tøc, c«ng nh©n næi dËy cÇm vò khÝ khëi nghÜa. + Tiếp đó, tháng 5 – 1905, nông dân nhiều vùng nổi dậy phá dinh cơ của địa chủ phong kiến, lấy của ngời giàu chia cho ngời nghèo. + Th¸ng 6 – 1905, binh lÝnh trªn chiÕn h¹m P«-tem-kin còng khëi nghÜa..

(62) Quan s¸t h×nh 80  Cuéc biÓu t×nh ngµy 9  1  1905 ë Xanh Pê-téc-bua (SGK) để tìm hiểu về cuộc đấu tranh ở đây. + §Ønh cao lµ cuéc khëi nghÜa vò trang ë M¸t-xc¬-va (12 – 1905) cña c¸c chiÕn sÜ c¸ch m¹ng kÐo dµi gÇn hai tuÇn lÔ khiÕn chÝnh phñ Nga hoµng lo sî. + Sau cuéc khëi nghÜa vò trang ë M¸t-xc¬-va, phong trµo c¸ch mạng vẫn tiếp tục diễn ra ở nhiều nơi, đến năm 1907 mới tạm dừng.. KÕt qu¶, ý nghÜa : + C¸ch m¹ng Nga 1905 – 1907 tuy thÊt b¹i nhng lµm lung lay chÝnh phñ Nga hoµng vµ bän t s¶n. + Lµ bíc chuÈn bÞ cÇn thiÕt cho cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa sẽ diễn ra 10 năm sau đó. + C¸ch m¹ng còng cæ vò m¹nh mÏ phong trµo gi¶i phãng d©n téc ở các nớc thuộc địa và phụ thuộc trên thế giới.. ch¬ng tr×nh n©ng cao LÞch sö thÕ giíi thêi nguyªnthuû, cổ đại và trung đại Chủ đề 1. X· HéI NGUY£N THUû A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Nguồn gốc loài ngời : vợn cổ, quá trình lao động và chuyển biến tõ Ngêi tèi cæ thµnh Ngêi tinh kh«n, sù h×nh thµnh chñng téc.. §êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn : chÕ t¸c c«ng cô, dïng löa, s¨n b¾t, h¸i lîm, trång trät, ch¨n nu«i. Tæ chøc x· héi. Văn hoá nguyên thuỷ : tranh vẽ trong hang động, tợng (vật, ngời), tục mai táng... Sự tan rã của xã hội nguyên thuỷ. Sự xuất hiện t hữu, gia đình phô hÖ, ph©n chia giai cÊp..

(63) B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. lín, t duy ph¸t triÓn.. 1. Nguồn gốc loài ngời : vợn cổ, quá trình lao động và chuyển biÕn tõ Ngêi tèi cæ thµnh Ngêi tinh kh«n, sù h×nh thµnh chñng téc. + Nơi tìm thấy di cốt : ở khắp các châu lục (sử dụng lợc đồ).. Hiểu đợc nguồn gốc loài ngời và quá trình chuyển biến từ vợn thµnh Ngêi tèi cæ, Ngêi tinh kh«n :. + Do vai trß cña quy luËt tiÕn ho¸.. Kh¸i niÖm "vîn cæ" : Các khái niệm "vợn cổ", "Ngời tối cổ", "Ngời tinh khôn" đợc hình thµnh th«ng qua viÖc n¾m c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n : + Nguån gèc loµi ngêi : do qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña sinh giíi. + Thời gian tồn tại : khoảng 6 đến 15 triệu năm trớc. + Đặc điểm : đứng và đi bằng 2 chân, 2 chi trớc có thể cầm, nắm, ăn hoa quả, củ và cả động vật nhỏ. + N¬i t×m thÊy ho¸ th¹ch : §«ng Phi, T©y ¸, §«ng Nam ¸. Ngêi tèi cæ : + Thời gian tồn tại : từ khoảng 4 triệu đến 4 vạn năm trớc. + Đặc điểm : đã là ngời, hoàn toàn đi đứng bằng 2 chân, đôi tay đã trë nªn khÐo lÐo, thÓ tÝch sä n·o lín vµ h×nh thµnh trung t©m ph¸t tiÕng nãi trong n·o... (tuy nhiªn d¸ng ®i cßn lom khom, tr¸n thÊp vµ bît ra sau, u mµy cao...). + BiÕt chÕ t¹o c«ng cô vµ ph¸t minh ra löa. + N¬i t×m thÊy di cèt : §«ng Phi, §«ng Nam ¸, Trung Quèc, ch©u ¢u.... §éng lùc cña qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ vîn thµnh ngêi. + Vai trò của lao động : tạo ra con ngời và xã hội loài ngời. Sù h×nh thµnh chñng téc : + Ngay từ khi trở thành Ngời tinh khôn đã xuất hiện những màu da kh¸c nhau lµ da vµng, da tr¾ng vµ da ®en. + Nguyên nhân : là do điều kiện địa lí môi trờng sống kh¸c nhau. LËp b¶ng so s¸nh vÒ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ vîn cæ sang Ngêi tèi cæ, råi sang Ngêi tinh kh«n. Quan s¸t h×nh 1  Ngêi tèi cæ (SGK) vµ m« t¶ h×nh d¸ng bªn ngoµi. 2. §êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn : chÕ t¸c c«ng cô, dïng löa, s¨n b¾t, h¸i lîm, trång trät, ch¨n nu«i Trình bày đợc đời sống vật chất, tinh thần và tổ chức xã hội trong giai ®o¹n ®Çu cña x· héi nguyªn thuû :. Thêi k× bÇy ngêi nguyªn thuû : + Sử dụng đá ghè, đẽo, biết chế tạo cung tên, sống chủ yếu nhờ s¨n b¾t, h¸i lîm.. Ngêi tinh kh«n :. + Ngủ trong các hang động, mái đá.. + Thêi gian xuÊt hiÖn : 4 v¹n n¨m tríc.. + Biết làm ra lửa để sởi và nớng chín thức ăn.. + §Æc ®iÓm : cã cÊu t¹o c¬ thÓ nh ngêi ngµy nay, thÓ tÝch sä n·o. C«ng x· thÞ téc mÉu hÖ :.

(64) + Sử dụng công cụ bằng đá mài, xơng và sừng. + Kinh tÕ chñ yÕu nhê trång trät vµ ch¨n nu«i nguyªn thuû kÕt hîp víi s¨n b¾n, h¸i lîm. + Biết làm đồ gốm, dệt vải, đan lới đánh cá, làm nhà ở (sử dụng kªnh h×nh, tµi liÖu tham kh¶o).. C«ng x· thÞ téc phô hÖ : + Sö dông c«ng cô b»ng kim lo¹i. + Nông nghiệp dùng cày, chăn nuôi những đàn súc vật lớn trên đồng cỏ. + Thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp trë thµnh ngµnh kinh tÕ riªng. + XuÊt hiÖn s¶n phÈm d thõa thêng xuyªn (sö dông kªnh h×nh, tµi liÖu tham kh¶o). 3. Tæ chøc x· héi Hiểu đợc tổ chức xã hội các thời kì xã hội nguyên thuỷ :. Thời kì bầy ngời : họ sống thành từng bầy gồm 5 đến 7 gia đình, không ổn định.. quyền điều hành và có thể đợc bầu làm tộc trởng hoặc tù trởng. + Bé l¹c lµ tËp hîp mét sè thÞ téc sèng c¹nh nhau, cã hä hµng víi nhau vµ cïng mét nguån gèc tæ tiªn xa x«i. + Công xã thị tộc phụ hệ : gồm nhiều gia đình phụ hệ, trong đó ngời đàn ông nắm mọi quyền hành dẫn tới sự xuất hiện lần đầu tiên sự bất bình đẳng và sự đối kháng. 4. Văn hoá nguyên thuỷ : tranh vẽ trong hang động, tợng (vật, ngêi), tôc mai t¸ng Biết đợc bớc đầu sự hình thành văn hoá thời nguyên thuỷ : Thời kì bầy ngời : đã có ngôn ngữ, mầm mống của tôn giáo và nghÖ thuËt nguyªn thuû. Thêi k× c«ng x· thÞ téc : ng«n ng÷, t«n gi¸o vµ nghÖ thuËt nguyªn thuû ph¸t triÓn (v¹n vËt h÷u linh, ma thuËt, thê cóng tæ tiªn ; hội hoạ, điêu khắc và đồ trang sức). 5. Sù tan r· cña x· héi nguyªn thuû. Sù xuÊt hiÖn t h÷u, gia đình phụ hệ, phân chia giai cấp Biết đợc quá trình tan rã của xã hội thị tộc đợc bắt đầu từ khi xuất hiÖn c«ng cô b»ng kim lo¹i :. Thêi k× c«ng x· thÞ téc :. Sù xuÊt hiÖn c«ng cô b»ng kim lo¹i :. + Thị tộc : là một nhóm ngời gồm hơn 10 gia đình có quan hệ. Sö dông kªnh h×nh khi tr×nh bµy. huyÕt thèng víi nhau. + Công xã thị tộc : là một tổ chức xã hội mà trong đó mọi ngời đều có quan hệ huyết thống với nhau và cùng làm chung, hởng chung. + Công xã thị tộc mẫu hệ : trong đó ngời đàn bà đợc tôn trọng, có. + Khoảng 5.500 năm trớc, phát hiện đồng đỏ. Nơi phát hiện sớm nhÊt lµ T©y ¸ vµ Ai CËp. + Khoảng 4.000 năm trớc phát hiện đồng thau ở nhiều nơi (trong đó có Việt Nam)..

(65) + Khoảng 3.000 năm trớc biết sử dụng đồ sắt.. HÖ qu¶ cña viÖc sö dông c«ng cô b»ng kim lo¹i : + Tính vợt trội của nguyên liệu đồng và sắt so với đá, xơng vµ sõng. + Sự tiến bộ của kĩ thuật chế tác công cụ : kĩ thuật luyện kim, đúc đồng và sắt ; loại hình công cụ mới : lỡi cuốc, lỡi cày bằng sắt. + Sản xuất phát triển : nông nghiệp dùng cày (khai phá đất hoang, mở rộng diện tích trồng trọt) ; thủ công nghiệp (luyện kim, đúc đồng, làm đồ gỗ...) ; năng suất lao động tăng, làm xuất hiện một lợng sản phÈm thõa thêng xuyªn. + Quan hÖ x· héi : c«ng x· thÞ téc phô hÖ thay thÕ c«ng x· thÞ téc mÉu hÖ.. Sù xuÊt hiÖn t h÷u vµ ph©n chia giai cÊp : + Mét sè ngêi lîi dông chøc phËn chiÕm cña d thõa, lµm xuÊt hiÖn chế độ t hữu. + Trong mỗi gia đình phụ hệ xuất hiện sự bất bình đẳng và sự đối kháng giữa đàn ông và đàn bà. + Do quá trình chiếm hữu của cải d thừa và khả năng lao động của mỗi gia đình khác nhau làm xuất hiện kẻ giàu – ngời nghèo. Xã hội nguyªn thuû ®ang chuyÓn dÇn sang x· héi cã giai cÊp. Chủ đề 2. X· HéI Cæ §¹I. Néi dung 1. C¸C QUèC GIA Cæ §¹I PH¦¥NG §¤NG A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. X· héi cã giai cÊp ®Çu tiªn xuÊt hiÖn sím ë ph¬ng §«ng : ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thuËn lîi, kinh tÕ sím ph¸t triÓn. Sự hình thành các quốc gia cổ đại ở phơng Đông. Ph©n ho¸ x· héi, xuÊt hiÖn giµu – nghÌo : quý téc, b×nh d©n. Các quốc gia đợc hình thành ở Ai Cập, ấn Độ, Trung Quốc. Kết cấu xã hội và chế độ chuyên chế cổ đại ở phơng Đông : xã héi cã hai giai cÊp thèng trÞ vµ bÞ trÞ ; nhµ vua cã quyÒn lùc tèi cao, tuyệt đối. Những thành tựu văn hoá của phơng Đông cổ đại : chữ viết, thiªn v¨n, lÞch, to¸n häc... B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. X· héi cã giai cÊp ®Çu tiªn xuÊt hiÖn sím ë ph¬ng §«ng : ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thuËn lîi, kinh tÕ sím ph¸t triÓn Hiểu đợc xã hội có giai cấp xuất hiện sớm ở phơng Đông và giải thích đợc nguyên nhân : X· héi cã giai cÊp ®Çu tiªn xuÊt hiÖn sím : + Từ cuối thiên niên kỉ IV TCN, xã hội nguyên thuỷ đã dần dần tan r·, h×nh thµnh tÇng líp quý téc thÞ téc vµ nh÷ng ngêi b×nh d©n  n«ng d©n c«ng x·. + X· héi ph©n ho¸ thµnh kÎ giµu, ngêi nghÌo, h×nh thµnh hai giai cÊp thèng trÞ vµ bÞ trÞ. – C¬ së vµ nguyªn nh©n cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh sím x· héi cã giai cÊp ë ph¬ng §«ng : + §îc h×nh thµnh trªn lu vùc c¸c dßng s«ng lín :.

(66) * Thuận lợi : đất phù sa màu mỡ và mềm ; nớc tới đầy đủ. N«ng nghiÖp ph¸t triÓn sím vµ cho n¨ng suÊt cao, xuÊt hiÖn cña cải d thừa ngay từ khi cha có đồ sắt. * Khã kh¨n : ph¶i trÞ thuû c¸c dßng s«ng ; ph¶i lµm kªnh tíi tiªu. + Công tác thuỷ lợi đòi hỏi sự hợp sức và sáng tạo. 2. Sự hình thành các quốc gia cổ đại ở phơng Đông Trình bày đợc quá trình hình thành các quốc gia cổ đại ph¬ng §«ng : Nhà nớc đợc hình thành sớm : + ë Ai CËp : 3200 n¨m TCN, h×nh thµnh nhµ níc thèng nhÊt. + ë Lìng Hµ : kho¶ng thiªn niªn kØ IV TCN, h×nh thµnh c¸c tiÓu quèc cña ngêi Su-me. + ë Ên §é : kho¶ng thiªn niªn kØ III TCN, h×nh thµnh c¸c quèc gia cổ đại ở lu vực sông ấn.. 3. Kết cấu xã hội và chế độ chuyên chế cổ đại ở phơng Đông Vẽ sơ đồ, trình bày đợc nội dung các khái niệm có liên quan :. Các tầng lớp xã hội và địa vị của họ trong xã hội : + Nông dân công xã là tầng lớp đông đảo nhất và có vai trò to lớn ; nhận ruộng đất canh tác và nộp tô thuế. + Quý téc gåm vua, quan l¹i vµ t¨ng l÷, lµ giai cÊp bãc lét cã nhiÒu cña c¶i vµ quyÒn thÕ. + N« lÖ, sè lîng kh«ng nhiÒu, chñ yÕu phôc vô, hÇu h¹ tÇng líp quý téc. + Giai cÊp thèng trÞ gåm vua, quý téc quan l¹i vµ quý téc t¨ng l÷. + Giai cÊp bÞ trÞ gåm c¸c tÇng líp cßn l¹i trong x· héi.. Chế độ chuyên chế cổ đại ở phơng Đông :. + ë Trung Quèc : kho¶ng thÕ kØ XXI TCN, h×nh thµnh v¬ng triÒu nhµ H¹.. + Chế độ chuyên chế cổ đại là chế độ nhà nớc của xã hội có giai cấp đầu tiên ở phơng Đông, trong đó vua là ngời đứng đầu, có quyền lực tèi cao.. Nh vậy, các nhà nớc ở phơng Đông thời cổ đại đợc hình thành sớm h¬n ë Hi L¹p vµ R«-ma tíi h¬n 1000 n¨m vµ sím nhÊt thÕ giíi.. + Quyền lực của vua : nắm cả pháp quyền và thần quyền, đợc gọi lµ Pha-ra-«n (Ai CËp), En-xi (Lìng Hµ) hay Thiªn tö (Trung Quèc).. – Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc : + Khi xã hội nguyên thuỷ tan rã, đã hình thành các công xã. + Do nhu cÇu trÞ thuû vµ lµm thuû lîi, c¸c c«ng x· tù liªn kÕt thµnh c¸c liªn minh c«ng x·, råi thµnh nhµ níc. Lập bảng niên biểu quá trình hình thành các quốc gia cổ đại phơng Đông.. + Dới vua là bộ máy hành chính quan liêu, đứng đầu là quan Vidia hoÆc Thõa tíng ; cã chøc n¨ng thu thuÕ, tr«ng coi, x©y dùng c¸c c«ng trình công cộng và chỉ huy quân đội. 4. Một số thành tựu của văn hoá cổ đại phơng Đông Trình bày đợc một số thành tựu của văn hoá phơng Đông cổ đại :.

(67) Sự ra đời của lịch và thiên văn học :. Hin-®u ë Ên §é.. + G¾n liÒn víi nhu cÇu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ trÞ thuû c¸c dßng s«ng.. + Gi¸ trÞ : ®©y lµ nh÷ng di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸ næi tiÕng thÕ giíi, thể hiện sức lao động và tài năng sáng tạo của con ngời.. + Nông lịch : một năm có 365 ngày, đợc chia thành 12 tháng, tuần, ngµy vµ mïa.. Quan sát các hình 4, 5, 6 (SGK) để biết đợc những thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông.. + BiÕt ®o thêi gian b»ng ¸nh s¸ng MÆt Trêi ; ngµy cã 24 giê. Ch÷ viÕt : + C d©n ph¬ng §«ng lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t minh ra ch÷ viÕt ; ®©y lµ ph¸t minh lín cña loµi ngêi. + Thêi gian xuÊt hiÖn ch÷ viÕt : kho¶ng thiªn niªn kØ IV TCN. + Ch÷ tîng h×nh, tîng ý vµ tîng thanh (sö dông kªnh h×nh). + Nguyên liệu để viết : giấy papirút, đất sét, xơng thú, mai rùa, thẻ tre, lôa.. To¸n häc : + Thành tựu : phát minh ra hệ đếm thập phân, hệ đếm 60 ; các chữ số từ 1 đến 9 và số 0 ; biết các phép tính cộng, trừ, nhân, chia ; tính đợc diện tích các hình tròn, tam giác, thể tích hình cầu, tính đợc số pi b»ng 3,16. Ngêi Lìng Hµ biÕt lµm c¸c phÐp tÝnh víi sè thËp ph©n. + Giá trị : là những phát minh quan trọng, có ảnh hởng đến thành tùu v¨n minh nh©n lo¹i.. KiÕn tróc : + Mét sè c«ng tr×nh kiÕn tróc tiªu biÓu : kim tù th¸p ë Ai CËp, thành Ba-bi-lon ở Lỡng Hà, những khu đền tháp kiểu kiến trúc. Néi dung 2. C¸C QUèC GIA Cæ §¹I PH¦¥NG T¢Y – HI L¹P Vµ R¤-MA A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Điều kiện thiên nhiên : đất đai khô hạn, kém màu mỡ, đồng b»ng hÑp, cã bê biÓn dµi. Kinh tÕ : n«ng nghiÖp h¹n chÕ, thñ c«ng vµ th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn. HiÓu biÕt vÒ thµnh bang vµ nÒn d©n chñ chñ n« ; c¸c thÓ chÕ chính trị : dân chủ, cộng hoà. Chế độ chiếm hữu nô lệ. Hiểu chế độ chiếm nô : chế độ kinh tế  xã hội dựa trên lao động cña n« lÖ, bãc lét n« lÖ ; hai giai cÊp : chñ n« vµ n« lÖ. Văn hoá cổ đại Hi Lạp, Rô-ma : lịch, chữ viết, các lĩnh vực khoa häc, v¨n häc, nghÖ thuËt... ; liªn hÖ, so s¸nh víi c¸c thµnh tùu v¨n ho¸ cổ đại phơng Đông. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. §iÒu kiÖn tù nhiªn Trình bày đợc những đặc điểm về điều kiện tự nhiên của các quốc gia cổ đại phơng Tây :  Phần lớn lãnh thổ là núi và cao nguyên, đất canh tác ít, chủ yếu.

(68) là đất ven đồi, khô và cứng.  L·nh thæ bÞ chia c¾t bëi nói vµ cao nguyªn, dÉn tíi sù ph©n t¸n vÒ kinh tÕ vµ d©n c (dÉn tíi sù h×nh thµnh c¸c thÞ quèc).  Hi Lạp và Rô-ma đều là bán đảo, đợc biển bao bọc, nhiều hải cảng, nhiều đảo, thuận lợi cho thơng mại đờng biển. 2. Kinh tÕ. Quan s¸t h×nh 7. Xëng chÕ biÕn dÇu «liu ë Nam I-ta-li-a (SGK) và nêu nhận xét về đặc trng kinh tế ở các quốc gia cổ đại phơng Tây. 3. Thµnh bang vµ c¸c thÓ chÕ chÝnh trÞ HiÓu biÕt vÒ thµnh bang vµ nÒn d©n chñ chñ n« ; c¸c thÓ chÕ chính trị : dân chủ cộng hoà, chế độ chiếm hữu nô lệ : Nhµ níc thµnh bang (thÞ quèc) :. Trình bày đợc những hoạt động kinh tế nông nghiệp, thủ công và thơng nghiệp của các quốc gia cổ đại phơng Tây :. + Khái niệm : lấy thành thị làm trung tâm và vùng phụ cận để hình thµnh mét nhµ níc nhá.. N«ng nghiÖp h¹n chÕ : + Đất đồi, khô và cứng, không thuận tiện cho việc trồng lúa mà chủ yÕu trång c¸c lo¹i c©y lu niªn nh nho, «liu, cam, chanh. + NhËp lóa m×, lóa m¹ch tõ Ai CËp vµ T©y ¸. Thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp : + Thñ c«ng nghiÖp : Nhiều ngành nghề khác nhau : luyện kim, đồ mĩ nghệ, đồ gốm, đồ gỗ, đồ da, làm rợu nho, dầu ôliu... Nhiều xởng thủ công có quy mô lớn, sử dụng từ 10 đến 100 nh©n c«ng. + Th¬ng nghiÖp : Sản xuất hàng hoá làm cho thơng nghiệp phát triển, đặc biệt là thơng mại đờng biển. Xuất khẩu : rợu nho, dầu ôliu, đồ mĩ nghệ, đồ dùng kim loại, đồ gốm... NhËp khÈu : lóa m×, sóc vËt, l«ng thó, t¬ lôa, h¬ng liÖu... N« lÖ lµ thø hµng ho¸ quan träng nhÊt. + Lu thông tiền tệ : mỗi thị quốc đều có tiền riêng ; đồng tiền vàng Rô-ma đợc lu hành trong toàn đế chế.. + Nguyên nhân hình thành thị quốc : đất đai phân tán và do ảnh hởng của nền kinh tế công thơng. + Tổ chức của thị quốc : trong thành thị có phố xá, lâu đài, đền thờ, sân vận động, nhà hát, bến cảng.... ThÓ chÕ chÝnh trÞ : + D©n chñ chñ n« A-ten : biÓu hiÖn lµ kh«ng cã vua, §¹i héi c«ng dân có quyền tối cao, bầu ra Hội đồng 500 ngời và Hội đồng 10 T lệnh (nh Quốc hội và Chính phủ) để điều hành đất nớc... + Céng hoµ quý téc R«-ma, biÓu hiÖn lµ kh«ng cã vua, §¹i héi công dân bầu ra hai Chấp chính quan để điều hành đất nớc, nhng Viện Nguyên lão của các đại quý tộc vẫn có quyền lực tối thợng. + B¶n chÊt : dï lµ d©n chñ hay céng hoµ vÉn lµ mét thÓ chÕ mang tính chất dân chủ hơn và là một bớc tiến lớn so với chế độ chuyên chế cổ đại ở phơng Đông. Nhng bản chất vẫn là nền dân chủ của chủ nô, bóc lột và đàn áp nô lệ.  Hình thành khái niệm chế độ chiếm hữu nô lệ : chế độ kinh tế  xã hội dựa trên lao động của nô lệ, bóc lột nô lệ và có hai giai cấp chÝnh lµ chñ n« vµ n« lÖ..

(69)  Phân tích mối quan hệ giữa hoạt động kinh tế và tổ chức xã hội. 4. Văn hoá cổ đại Hi Lạp và Rô-ma Trình bày những thành tựu văn hoá cổ đại Hi Lạp và Rô-ma : lịch, ch÷ viÕt, khoa häc, v¨n häc, nghÖ thuËt... ; liªn hÖ, so s¸nh víi c¸c thành tựu văn hoá cổ đại phơng Đông : LÞch vµ ch÷ viÕt : + S¸ng t¹o ra d¬ng lÞch : n¨m cã 365 vµ 1/4 ngµy, chÝnh x¸c h¬n. + HÖ ch÷ c¸i R«-ma (ch÷ La-tinh) gåm 26 ch÷ c¸i, hoµn chØnh, đơn giản và rất linh hoạt, đợc dùng phổ biến hiện nay. + Hệ thống "số La Mã" mà ngày nay thờng dùng để đánh số các đề mục lớn. Sự ra đời của khoa học : + Đã đạt tới trình độ khái quát hoá và trừu tợng hoá trong nhận thøc, trë thµnh nÒn t¶ng cña c¸c ngµnh khoa häc sau nµy. + Mét sè nhµ khoa häc næi tiÕng : Ta-lÐt, Pi-ta-go, ¥-clÝt (To¸n häc) ; ¸c-si-mÐt (VËt lÝ) ; Pla-t«n, §ª-m«-crÝt, A-ri-xtèt (TriÕt häc), Hi-pô-crát (Y học), Hê-rô-đốt, Tu-xi-đít (Sử học), A-ri-xtác (Thiên v¨n häc).... V¨n häc : + V¨n häc viÕt ph¸t triÓn cao, h×nh thµnh c¸c thÓ lo¹i v¨n häc : tiÓu thuyÕt, th¬ tr÷ t×nh, bi kÞch, hµi kÞch... + Mét sè t¸c phÈm vµ nhµ v¨n, nhµ th¬ næi tiÕng : I-li-¸t vµ ¤-®i-xª ; Xa-ph¬ "nµng th¬ thø mêi", £-sin, X«-phèc-cl¬, O-ri-pÝt (Hi L¹p), Lucre-x¬, ViÕc-gin (R«-ma)... + Giá trị : đạt tới trình độ hoàn thiện của ngôn ngữ văn học cổ đại,. kÕt cÊu chÆt chÏ vµ mang tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c. NghÖ thuËt kiÕn tróc, ®iªu kh¾c vµ héi ho¹ : + Nghệ thuật đạt đến trình độ hoàn mĩ, đậm tính hiện thực và tính d©n téc. + Kiến trúc : một số công trình tiêu biểu nh đền Pác-tê-nông, đấu trêng C«-li-dª. + Điêu khắc : một số tác phẩm tiêu biểu nh tợng lực sĩ ném đĩa, tîng n÷ thÇn A-te-na, tîng thÇn Dít (kh¶m ngµ voi vµ vµng), tîng thÇn VÖ n÷ Mi-l«... Kh¸i qu¸t : + Phát triển cao, đạt tới trình độ khái quát hoá và trừu tợng hoá. Cã ¶nh hëng s©u réng vµ l©u dµi tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i. + Nguyªn nh©n sù ph¸t triÓn nµy lµ do : sù ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tế công thơng ; việc bóc lột sức lao động của nô lệ, giải phóng giai cấp chủ nô khỏi lao động chân tay. Giao lu vµ tiÕp thu thµnh tùu v¨n ho¸ cña ph¬ng §«ng. Quan sát hình 8, 9, 10 (SGK) để biết về những thành tựu văn hoá cổ đại Hi Lạp và Rô-ma ; giải thích sự phát triển của văn hoá cổ đại Hi L¹p vµ R«-ma. Chủ đề 3. X· HéI PHONG KIÕN.

(70) Néi dung 1. TRUNG QUèC THêI PHONG KIÕN A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Trình bày sơ giản về sự hình thành xã hội cổ đại ở Trung Quốc. Những nét chính về quá trình hình thành chế độ phong kiến Trung Quèc. Nh÷ng nÐt næi bËt vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi ë c¸c thêi k× TÇn, H¸n, §êng, Tèng, Nguyªn, Minh, Thanh. Nªu vµ ph©n tÝch nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ Trung Quèc thêi phong kiÕn : Nho gi¸o, sö häc, v¨n häc, kiÕn tróc, kÜ thuËt... B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  QU¸ TR×NH H×NH THµNH X · HéI PHONG KIÕN. Tríc khi tr×nh bµy sù h×nh thµnh x· héi phong kiÕn, cÇn nh¾c l¹i đôi nét về sự hình thành xã hội cổ đại ở Trung Quốc (đã đợc học ở các lớp trớc) : sông Hoàng Hà bồi đắp phù sa, tạo nên đồng bằng Hoa Bắc màu mỡ. Nhà nớc đầu tiên đợc hình thành vào khoảng 2000 năm TCN, rồi dần dần mở rộng xuống phía Nam. Xã hội cổ đại trải qua các thời : H¹, Th¬ng, Chu. 1. Sù h×nh thµnh x· héi phong kiÕn HiÓu kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh x· héi phong kiÕn ë Trung Quốc ; sự phân hoá giai cấp, hình thành hai giai cấp địa chủ, nông d©n lÜnh canh : Cuèi thêi Xu©n Thu ChiÕn Quèc (thÕ kØ VIII thÕ kØ III TCN), ngời Trung Quốc đã chế tạo, sử dụng công cụ bằng sắt, xây dựng công trình thuỷ lợi và giao thông. Do đó diện tích đợc mở rộng, tæng s¶n lîng, n¨ng suÊt t¨ng.. Xã hội có sự biến đổi, hình thành các giai cấp mới : địa chủ và n«ng d©n. + Địa chủ có nhiều ruộng đất, vốn, có thế lực về chính trị và kinh tế (có địa chủ kiêm quan lại). + N«ng d©n gåm n«ng d©n tù canh vµ n«ng d©n lÜnh canh. N«ng dân tự canh có ít nhiều ruộng đất, phải nộp thuế, đi lao dịch cho Nhà nớc ; nông dân lĩnh canh không có ruộng, phải nhận ruộng của địa chủ để cày cấy và nộp tô ruộng đất (có những nông dân giàu đó trở thành địa chủ). Quan hệ phong kiến : là sự bóc lột địa tô của địa chủ đối với nông dân lĩnh canh. Xã hội phong kiến đợc hình thành. 2. Các triều đại chính của xã hội phong kiến Trung Quốc Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña chế độ phong kiến Trung Quốc : Năm 221 TCN, Tần Thuỷ Hoàng thống nhất đợc Trung Quốc, chế độ phong kiến hình thành. Năm 206 TCN, Lu Bang lập ra nhà Hán, chế độ phong kiến Trung Quốc tiếp tục đợc xác lập. Năm 618, Lý Uyên đàn áp khởi nghĩa nông dân, lên ngôi vua, lËp ra nhµ §êng. Năm 960, nhà Tống đợc thành lập. Đến năm 1127, nớc Kim xâm lîc, Nam Tèng cai qu¶n phÝa nam. Năm 1368, Chu Nguyên Chơng lãnh đạo khởi nghĩa nông dân th¾ng lîi, lªn ng«i lËp ra nhµ Minh. Năm 1644, khởi nghĩa của Lý Tự Thành đã lật đổ triều Minh, nhng l¹i bÞ ngêi M·n x©m chiÕm, lËp ra nhµ Thanh..

(71) Đến năm 1911, chế độ phong kiến nhà Thanh sụp đổ.. Nhà Thanh đã củng cố bộ máy chính quyền, thực hiện :. Lập niên biểu về các triều đại phong kiến Trung Quốc.. + ChÝnh s¸ch ¸p bøc d©n téc.. II  NH÷NG NÐT NæI BËT VÒ T×NH H×NH CHÝNH TRÞ, kinh tÕ, X· HéI. 1. VÒ chÝnh trÞ Trình bày đợc những nét nổi bật về tổ chức bộ máy chính quyền phong kiÕn ë c¸c thêi k× TÇn, H¸n, §êng, Tèng, Nguyªn, Minh, Thanh :. Bộ máy nhà nớc đợc hình thành dới thời Tần – Hán : + ở Trung ơng : Hoàng đế có quyền tuyệt đối, bên dới có Thừa tớng, Thái uý cùng các quan văn võ. + ở địa phơng : có quan Thái thú và Huyện lệnh (tuyển dụng quan l¹i chñ yÕu lµ h×nh thøc tiÕn cö).. Chính quyền đợc củng cố và mở rộng ở thời Đờng Tống, từng bớc hoàn thiện chính quyền từ Trung ơng đến địa phơng. Lập thêm chức Tiết độ sứ (là những thân tộc và công thần) đi cai trị vùng biên cơng (đến thời nhà Tống bỏ chức này).  TuyÓn dông quan l¹i b»ng thi cö.. Đến thời nhà Minh, bộ máy chính quyền có sự thay đổi quan träng nh»m tËp trung quyÒn lùc trong tay nhµ vua b»ng viÖc bá chøc Thái uý và Thừa tớng, vua nắm quân đội. + LËp ra s¸u bé do c¸c quan thîng th phô tr¸ch tõng bé : LÔ, Binh, H×nh, C«ng, L¹i, Hé. + Các bộ chỉ đạo trực tiếp các quan ở tỉnh.. + Có mua chuộc địa chủ, thu hút ngời Hán vào bộ máy quan lại, nhng quyÒn hµnh tËp trung chñ yÕu trong tay ngêi M·n. Các triều đại phong kiến tiến hành nhiều cuộc xâm lợc các vùng xung quanh : + Thời Tần – Hán : xâm chiếm Triều Tiên và đất đai của ngời ViÖt cæ. + Thêi §êng  Tèng : tiÕp tôc chÝnh s¸ch x©m lîc Néi M«ng, T©y Vực, Triều Tiên, An Nam... lãnh thổ đợc mở rộng. + Nhà Minh và nhà Thanh : mở rộng bành trớng ra bên ngoài đối với Mông Cổ, Tây Tạng, Tân Cơng và sang xâm lợc Đại Việt, nhng đã thÊt b¹i nÆng nÒ. 2. Sự phát triển kinh tế và đời sống nhân dân Trình bày đợc tình hình kinh tế và đời sống nhân dân qua các thời k× TÇn, H¸n, §êng, Tèng, Minh, Thanh :. Tình hình kinh tế : nền kinh tế tự nhiên giữ vai trò chủ đạo + N«ng nghiÖp : Nhà Đờng thực hiện chính sách quân điền và chế độ tô dung điệu. Ruéng t nh©n ph¸t triÓn. Do vËy, kinh tÕ thêi §êng ph¸t triÓn cao h¬n so với các triều đại trớc. Nhµ Tèng tiÕn hµnh "C¶i c¸ch V¬ng An Th¹ch." Thêi Minh – Thanh, trong n«ng nghiÖp cã bíc tiÕn bé vÒ kÜ thuËt canh t¸c, diÖn tÝch më réng h¬n, s¶n lîng l¬ng thùc t¨ng..

(72) + Thủ công nghiệp và thơng nghiệp đợc mở rộng.. Nho gi¸o :. Cã c¸c xëng thñ c«ng víi nhiÒu nghÒ : gèm, dÖt, in, luyÖn s¾t, đóng thuyền... phờng hội đã xuất hịên (tác phờng).. + Thêi TÇn H¸n, Nho gi¸o gi÷ vai trß quan träng lµ c¬ së lÝ luËn và t tởng, là công cụ tinh thần bảo vệ chế độ phong kiến.. §Õn thêi Minh – Thanh, h×nh thµnh c¸c c«ng xëng thñ c«ng (trong c¸c nghÒ lµm giÊy, gèm, dÖt...) ; cã ngêi lµm thuª trong mét sè nghề dệt, mía đờng... mầm mống kinh tế TBCN đã xuất hiện.. + Thêi Tèng, Nho gi¸o ph¸t triÓn thªm vÒ lÝ luËn, c¸c vua nhµ Tèng rÊt t«n sïng c¸c nhµ nho.. + Ngo¹i th¬ng ph¸t triÓn : Thời Đờng, ngoài đờng biển đã hình thành con đờng tơ lụa buôn b¸n víi níc ngoµi. Ngoại thơng đợc khởi sắc dới thời Minh Thanh, đã có thơng nhân châu Âu đến Trung Quốc buôn bán, thành thị mở rộng và đông đúc. Nhng chính sách đóng cửa đã làm hạn chế việc buôn bán với nớc ngoµi.. §êi sèng nh©n d©n : + Giai đoạn đầu thời phong kiến, đời sống nhân dân đợc cải thiện Ýt nhiÒu. + Cuối các triều đại, giai cấp thống trị tăng cờng bóc lột nhân dân, tô thuế nặng nề, đời sống nhân dân khổ cực, nhiều cuộc khởi nghĩa nổ ra có tính chất chu kì, làm sụp đổ các triều đại. + Nh÷ng l·nh tô cña c¸c cuéc khëi nghÜa l¹i lªn ng«i vua, tiÕp tôc xây dựng triều đại phong kiến mới. III  V¡N HO¸ TRUNG QUèC. Trình bày đợc những thành tựu rực rỡ của văn hoá Trung Quốc thêi phong kiÕn : Nho gi¸o, sö häc, v¨n häc, kiÕn tróc, y häc, kÜ thuËt :. + Häc thuyÕt Nho gi¸o cµng trë nªn b¶o thñ, lçi thêi vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi. PhËt gi¸o thÞnh hµnh díi thêi §êng, Tèng ; nhiÒu chïa chiÒn mäc lªn kh¾p n¬i. Sö häc : + Thời Tần – Hán, Sử học trở thành lĩnh vực độc lập : T Mã Thiên víi bé Sö kÝ, H¸n th cña Ban Cè, HËu H¸n th cña Ph¹m ViÖp... + Thời Minh – Thanh, Sử học cũng đợc chú ý với những tác phÈm nh Minh thùc lôc, Minh sö, §¹i Thanh nhÊt thèng. V¨n häc : + ThÓ lo¹i phó ph¸t triÓn m¹nh víi nh÷ng nhµ s¸ng t¸c næi tiÕng T©y Hán là Giả Nghị, T Mã Tơng Nh (tìm hiểu đôi nét về thể "phú"). + Th¬ ca díi thêi §êng cã bíc ph¸t triÓn nh¶y vät, víi nh÷ng thi nhân nổi tiếng đến ngày nay nh Đỗ Phủ, Lý Bạch, Bạch C Dị... + ë thêi Minh – Thanh, xuÊt hiÖn lo¹i h×nh v¨n häc míi lµ "tiÓu thuyÕt ch¬ng håi" víi nh÷ng kiÖt t¸c nh Thuû hö cña Thi N¹i Am, Tam quèc diÔn nghÜa cña La Qu¸n Trung... + Nhiều tác phẩm văn hoá, từ điển cũng đợc biên soạn nh Vĩnh Lạc đại điển, Tứ khố toàn th..

(73) Khoa häc kÜ thuËt : + §¹t nhiÒu thµnh tùu rùc rì trong c¸c lÜnh vùc To¸n häc, Thiªn v¨n, y häc... + Ngời Trung Quốc có rất nhiều phát minh, trong đó có 4 phát minh quan trọng, có cống hiến đối với nền văn minh thế giới : giấy, kĩ thuËt in, la bµn vµ thuèc sóng. Nghệ thuật kiến trúc cũng đạt đợc những thành tựu nổi bật nh Vạn lí trờng thành, cung điện cổ kính, những bức tợng Phật sinh động. Quan s¸t h×nh 15, 16, 17, 18 (SGK) vµ nªu nhËn xÐt vÒ nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ Trung Quèc thêi phong kiÕn.. Néi dung 2. ÊN §é THêI PHONG KIÕN A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết sơ giản về xã hội ấn Độ cổ đại (hình thành các quốc gia ®Çu tiªn Ma-ga-®a, sù thÞnh trÞ díi thêi vua A-s«-ca). HiÓu nÐt chÝnh vÒ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn quèc gia phong kiÕn Ên §é : Ên §é thèng nhÊt vµ V¬ng triÒu Góp-ta. Sù chinh phôc cña ngêi Håi gi¸o, lËp nªn V¬ng triÒu §ª-li. Nh÷ng chÝnh s¸ch tÝch cùc cña A-c¬-ba. Nêu đợc văn hoá truyền thống ấn Độ, tôn giáo, nghệ thuật, ch÷ viÕt. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  X· HéI Cæ §¹I ÊN §é. Trình bày đợc đôi nét về ấn Độ thời cổ đại :. Vïng §«ng B¾c cña s«ng H»ng, thiªn nhiªn thuËn lîi nªn ph¸t triển sớm nhất miền Bắc ấn Độ, đã hình thành một số nhà nớc do các tiểu vơng đứng đầu. C¸c tiÓu v¬ng chó ý ph¸t triÓn kinh tÕ, nhng thêng x¶y tranh giµnh ¶nh hëng. Ma-ga-đa với nhà vua Bim-bi-sa-ra là nớc mạnh, đứng đầu, có kinh đô Pa-ta-li-pu-tra. Vua kiÖt xuÊt nhÊt (vua thø 11) lµ A-s«-ca (thÕ kØ III TCN). + §¸nh dÑp c¸c níc nhá, thèng nhÊt l·nh thæ. + Theo đạo Phật và có công tạo điều kiện cho đạo Phật truyền bá réng kh¾p. ¤ng cho dùng nhiÒu cét s¾t, kh¾c ch÷, gäi lµ "cét A-s«-ca". Quan sát hình 19. ấn Độ thời phong kiến (SGK) và xác định vị trí một số địa danh thời ấn Độ cổ đại trên lợc đồ. II  Sù H×NH THµNH, PH¸T TRIÓN QUèC GIA PHONG KIÕN ÊN §é. HiÓu nÐt chÝnh vÒ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn quèc gia phong kiÕn Ên §é : 1. V¬ng triÒu Góp-ta Vai trß cña V¬ng triÒu Góp-ta (319 467) : chèng sù x©m lîc cña c¸c téc ë Trung ¸, thèng nhÊt miÒn B¾c, lµm chñ miÒn Trung ấn Độ, tồn tại qua 9 đời vua. §Õn thÕ kØ VII, Ên §é l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng chia rÏ, ph©n t¸n, do chính quyền trung ơng suy yếu và đất nớc quá rộng lớn. Lúc đó chỉ có níc Pa-la ë vïng §«ng B¾c vµ níc Pa-la-va ë miÒn Nam lµ næi tréi h¬n c¶. 2. V¬ng triÒu Håi gi¸o §ª-li.

(74) Hoàn cảnh ra đời của Vơng triều Hồi giáo Đê-li : do sự phân tán nên đã không đem lại sức mạnh thống nhất để chống lại cuộc tấn công bªn ngoµi cña ngêi Håi gi¸o gèc Thæ. Quá trình hình thành : năm 1206 ngời Hồi giáo chiếm đất ấn §é, lËp nªn V¬ng quèc Håi gi¸o Ên §é gäi tªn lµ §ª-li. Chính sách thống trị : truyền bá, áp đặt Hồi giáo, tự dành cho mình quyền u tiên ruộng đất, địa vị trong bộ máy quan lại. Có sự phân biệt sắc tộc và tôn giáo. Văn hoá Hồi giáo đợc du nhập vào Ên §é. 3. V¬ng triÒu M«-g«n N¨m 1398, thñ lÜnh vua Ti-mua Leng dßng dâi M«ng Cæ tÊn công ấn Độ, đến năm 1526 Vơng triều Mô-gôn đợc thành lập.. III  V¡N HO¸ TRUYÒN THèNG ÊN §é. Trình bày đợc những thành tựu về văn hoá của ấn Độ, qua đó hiểu đợc ảnh hởng của nó đến văn văn hoá các nớc trong khu vực §«ng Nam ¸ vµ ViÖt Nam :  Đạo Phật tiếp tục đợc phát triển, truyền bá khắp ấn Độ. Kiến trúc Phật giáo phát triển (chùa hang, tợng Phật bằng đá). ấn Độ giáo hay đạo Hinđu ra đời và phát triển, với tín ngỡng từ cæ xa, tôc thê nhiÒu thÇn th¸nh. C¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc thê thÇn còng đợc xây dựng với phong cách nghệ thuật độc đáo. Chữ viết : có sớm, từ chữ đơn giản Bra-mi (Brahmi) đã nâng lên, sáng tạo và hoàn thiện thành hệ chữ Phạn (Sanskrit) dùng để viết văn, kh¾c bia. Ch÷ Pa-li viÕt kinh PhËt.. Các đời vua đều ra sức củng cố theo hớng "ấn Độ hoá" và xây dựng đất nớc, ấn Độ có bớc phát triển mới dới thời vua A-c¬-ba (1556  1605) víi nhiÒu chÝnh s¸ch tÝch cùc (x©y dùng chÝnh quyÒn m¹nh, hoµ hîp d©n téc, ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, nghÖ thuËt...). T×m hiÓu kh¸i niÖm "Ên §é ho¸".. V¨n häc cæ ®iÓn Ên §é – v¨n häc Hin®u, mang tinh thÇn vµ triÕt lÝ Hin®u gi¸o rÊt ph¸t triÓn (cã hai bé sö thi næi tiÕng).. Nh÷ng chÝnh s¸ch cai trÞ hµ kh¾c cña giai cÊp thèng trÞ (chuyªn chế, đàn áp, lao dịch nặng nề, xây dựng nhiều công trình rất tốn kÐm...) t¹o nªn sù ph¶n øng cña nh©n d©n ngµy cµng cao, nªn Ên §é l©m vµo khñng ho¶ng.. Những thành tựu trên đã làm nền cho văn hoá truyền thống ấn §é cã gi¸ trÞ v¨n ho¸ vÜnh cöu vµ cã ¶nh hëng ra bªn ngoµi, nhÊt lµ khu vực Đông Nam á, đồng thời bớc đầu tạo ra sự giao lu văn hoá §«ng T©y.. ấn Độ đứng trớc thách thức xâm lợc của thực dân phơng Tây (Bå §µo Nha vµ Anh). Liªn hÖ víi ViÖt Nam vµ c¸c níc ch©u ¸ kh¸c.. Quan sát hình 20, 21, 22 (SGK) để biết đợc nét đặc sắc của văn ho¸ Ên §é.. VÒ kiÕn tróc : mét sè c«ng tr×nh mang dÊu Ên kiÕn tróc Håi gi¸o, xây dựng kinh đô Đê-li trở thành một thành phố lớn nhất thế giới lúc bÊy giê..

(75) Néi dung 3. C¸C N¦íC §¤NG NAM ¸ THêI PHONG KIÕN A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. xen của núi, đồi, sông, biển... Sự ra đời các quốc gia cổ đại :. Nêu đợc sự xuất hiện các vơng quốc cổ ở Đông Nam á (điều kiện tự nhiên, đôi nét về tình hình chính trị, xã hội...).. + §iÒu kiÖn h×nh thµnh : sù xuÊt hiÖn kÜ thuËt luyÖn kim ; sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp trång lóa níc ; ¶nh hëng cña v¨n ho¸ Ên §é vµ Trung Hoa.. §iÒu kiÖn tù nhiªn : ¶nh hëng giã mïa ; mét n¨m cã hai mïa : mïa kh« vµ mïa ma.. + Quá trình hình thành : một số vơng quốc đã đợc hình thành Cham-pa, Phï Nam, Tam-bra-lin-ga, Tu-ma-sic, Ma-lay-u, Ka-lin-ga.... C¸c quèc gia cæ cña ngêi ViÖt, Ch¨m, M«n,... Hiểu biết về sự hình thành, phát triển thịnh đạt và suy thoái của c¸c quèc gia phong kiÕn ë §«ng Nam ¸. Nêu đợc những thành tựu văn hóa truyền thống đặc sắc. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Sù xuÊt hiÖn c¸c v¬ng quèc cæ ë §«ng Nam ¸ Hiểu đợc điều kiện tự nhiên ở khu vực Đông Nam á, trình bày sự h×nh thµnh c¸c quèc gia cæ trong khu vùc : §iÒu kiÖn tù nhiªn : + Giã mïa vµ ¶nh hëng cña nã tíi khÝ hËu §«ng Nam ¸. + T¹o nªn hai mïa râ rÖt, mïa kh« vµ mïa ma. Cung cấp đủ nớc tới cho cây trồng. Khí hậu nóng, ẩm, thích hợp cho rừng nhiệt đới phát triển. + Đông Nam á phong phú về động, thực vật, là quê hơng của những loại cây gia vị và hơng liệu (hồ tiêu, sa nhân, đậu khấu...), đặc biÖt lµ c©y lóa níc. + §Þa h×nh §«ng Nam ¸ bÞ chia c¾t nhá vµ manh món víi sù ®an. Kinh tÕ, chÝnh trÞ – x· héi : + Kĩ thuật luyện đồng và sắt ; trồng cây ăn củ, ăn quả, nông nghiÖp trång lóa níc ; dÖt v¶i, lµm gèm ph¸t triÓn. + Đông Nam á là những quốc gia nhỏ, phân tán trên những địa bµn nhá hÑp lµ nh÷ng trung t©m quÇn c. 2. Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ suy tho¸i cña c¸c quèc gia phong kiÕn §«ng Nam ¸ Hiểu biết về sự hình thành, phát triển thịnh đạt và suy thoái của c¸c quèc gia phong kiÕn ë §«ng Nam ¸ : Sù h×nh thµnh : + Khái niệm "quốc gia phong kiến dân tộc" : lấy một bộ tộc đông vµ ph¸t triÓn nhÊt lµm nßng cèt. + Thời gian hình thành : thế kỉ VII đến thế kỉ X. + Tên và địa bàn một số quốc gia tiêu biểu : Cam-pu-chia của ngời Khơ-me ; Sri Kset-tria ở lu vực sông I-ra-oa-đi, Hi-ri-pun-giay-a, Đvara-va-ti ở Mê Nam, Sri-vi-giay-a, Ma-ta-ram ở In-đô-nê-xi-a... Giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia phong kiÕn §«ng Nam ¸ : + Thời gian : từ nửa sau thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XVIII..

(76) + Tên và địa bàn một số quốc gia tiêu biểu : Đại Việt, Ăng-co, Pa-gan, M«-gi«-pa-hÝt , Su-kh«-thay – A-ót-thay-a, Lan Xang... + BiÓu hiÖn : kinh tÕ ph¸t triÓn (lóa g¹o, s¶n phÈm thñ c«ng, h¬ng liệu : Cham-pa về gỗ trầm hơng, In-đô-nê-xia về hồ tiêu và dừa, Mã Lai về hơng liệu..) ; chính trị ổn định, chế độ quân chủ chuyên chế trung ¬ng tËp quyÒn ; x©y dùng nÒn v¨n ho¸ d©n téc phong phó, ®a d¹ng vµ ph¸t triÓn cao... Thêi k× suy tho¸i : + Thời gian : từ nửa sau thế kỉ XVIII đến giữa thế kỉ XIX. + BiÓu hiÖn : khñng ho¶ng kinh tÕ, chÝnh trÞ, c¸c cuéc khëi nghÜa nông dân chống nhà nớc phong kiến ; chiến tranh, xung đột giữa c¸c quèc gia ; sù x©m nhËp cña c¸c níc t b¶n ph¬ng T©y ; c¸c nớc Đông Nam á trở thành thuộc địa và phụ thuộc các nớc t bản phơng Tây. Quan sát hình 24  Lợc đồ các quốc gia Đông Nam á thời phong kiến (SGK) và xác định vị trí các quốc gia cổ đại Đông Nam á trên lợc đồ. 3. Những thành tựu văn hoá đặc sắc Trình bày đợc những thành tựu văn hoá truyền thống đặc sắc của khu vùc §«ng Nam ¸: Kh¸i qu¸t chung : + Là nền văn hoá bản địa, có cội nguồn chung từ thời tiền sử và sơ sö tríc khi tiÕp xóc víi v¨n ho¸ Trung Hoa vµ Ên §é. + Mang tính thống nhất khu vực, đồng thời có bản sắc riêng của mỗi dân tộc, đợc phát triển liên tục trong suốt chiều dài lịch sử. TÝn ngìng vµ t«n gi¸o :. + C¸c tÝn ngìng nguyªn thuû : thê cóng tæ tiªn, t«n sïng c¸c hiÖn tîng tù nhiªn, tÝn ngìng phån thùc... + Sù truyÒn b¸ cña Hin®u gi¸o vµ PhËt gi¸o : Thêi gian : tõ nh÷ng thÕ kØ ®Çu C«ng nguyªn. Qu¸ tr×nh truyÒn b¸ : thêi k× ®Çu Hin®u gi¸o phæ biÕn h¬n, tõ thÕ kØ XIII dßng PhËt gi¸o TiÓu thõa ph¸t triÓn m¹nh. + Tõ thÕ kØ XII, Håi gi¸o du nhËp vµo. + Đạo Ki-tô đợc truyền bá cùng với sự xâm nhập của ngời ph¬ng T©y. V¨n tù vµ v¨n häc : + Trªn c¬ së ch÷ Ph¹n, h×nh thµnh nªn ch÷ viÕt riªng cña mçi d©n téc : ch÷ Ch¨m cæ thÕ kØ IV, ch÷ Kh¬-me cæ vµ M· Lai cæ thÕ kØ VII, ch÷ Th¸i cæ thÕ kØ XIII... + V¨n häc : V¨n häc §«ng Nam ¸ chÞu ¶nh hëng cña v¨n häc Ên §é. H×nh thµnh dßng v¨n häc d©n gian : thÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt, cæ tÝch, truyÖn cêi, truyÖn tr¹ng... Dßng v¨n häc viÕt : bia kÝ, truyÖn th¬, kÞch th¬, sö thi, trêng ca... KiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c : + KiÕn tróc ChÞu ¶nh hëng cña kiÕn tróc Ên §é (kiÕn tróc Hin®u vµ PhËt gi¸o), Trung Hoa và kiến trúc Hồi giáo, nhng đã đợc "bản địa hoá", mang nh÷ng phong c¸ch riªng. Mét sè di tÝch tiªu biÓu : th¸p Ch¨m (ViÖt Nam), B«-r«-bu-®ua (In-đô-nê-xi-a), Ăng-co Vát, Ăng-co Thom (Cam-pu-chia), Suê Đa-gôn (Chïa Vµng – Mi-an-ma), Th¹t Luæng (Lµo)....

(77) + §iªu kh¾c : ChÞu ¶nh hëng cña Ên §é vµ Trung Hoa. Lo¹i h×nh : tîng trßn (tîng PhËt), phï ®iªu (miªu t¶ PhËt ë B«-r«bu-®ua, vò n÷ ¸p-sa-ra ë ¡ng-co...).. Biết đợc sự phát triển của ngời Giéc-man, quá trình xâm nhập và những việc làm dẫn đến sự hình thành các vơng quốc của ngời Giécman : Ngêi GiÐc-man :. Quan s¸t h×nh 26, 27, 28 (SGK) vµ nhËn xÐt vÒ thµnh tùu v¨n ho¸ cña c¸c níc §«ng Nam ¸.. ở phía Bắc Rô-ma, đang trong thời kì chế độ công xã nguyên thuỷ tan r·.. Néi dung 4. Sù H×NH THµNH Vµ PH¸T TRIÓN CHÕ §é. + Kinh tế phát triển và dân số tăng nhanh, cần mở rộng đất đai để sinh sèng.. PHONG KIÕN T¢Y ¢U A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. + Nh©n viÖc ngêi Hung N« tÊn c«ng vµo khu vùc §«ng vµ Nam Âu, nên ngời Giéc-man đã tràn vào Rô-ma. Nh÷ng viÖc lµm cña ngêi GiÐc-man :. Tr×nh bµy qu¸ tr×nh phong kiÕn ho¸ vµ sù h×nh thµnh c¸c v¬ng quèc cña ngêi GiÐc-man (sù tan r· cña x· héi nguyªn thuû vµ sù x©m nhËp cña ngêi GiÐc-man). Biết về lãnh địa phong kiến : tổ chức lãnh địa, các hoạt động kinh tế của lãnh địa. Các quan hệ giai cấp, đẳng cấp trong xã hội phong kiến châu Âu. Trình bày sự ra đời và phát triển của thành thị trung đại Tây Âu. Sự ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp (héi chî, th¬ng ®oµn). Văn hoá Tây Âu thời trung đại. Đạo Thiên Chúa và vai trò của Gi¸o héi. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  QU¸ TR×NH PHONG KIÕN HO¸ ë V¦¥NG QUèC PH¥-R¡NG. 1. C¸c v¬ng quèc cña ngêi GiÐc-man. + Thñ tiªu bé m¸y nhµ níc cò, thµnh lËp nªn nhiÒu v¬ng quèc "man téc" míi nh V¬ng quèc Ph¬-r¨ng, V¬ng quèc T©y Gèt, ... + Chiếm ruộng đất của chủ nô Rô-ma cũ rồi chia cho nhau, thành lËp c«ng x· n«ng th«n "m¸c c¬". Nh vậy, chế độ công xã nguyên thuỷ của ngời Giéc-man tan rã và ®ang bíc vµo qu¸ tr×nh phong kiÕn ho¸. 2. Qu¸ tr×nh phong kiÕn ho¸ ë V¬ng quèc Ph¬-r¨ng Trình bày đợc quá trình phong kiến hoá ở Vơng quốc Phơ-răng : Ngời Phơ-răng là bộ tộc sống ở Bắc Âu, đứng đầu là Clô-vít, đã x©m lîc xø G«-l¬. Nh÷ng viÖc lµm cña thñ lÜnh Cl«-vÝt : + Chiếm ruộng đất của quý tộc chủ nô Rô-ma, mang tặng cho các quý téc thÞ téc Ph¬-r¨ng, th©n binh vµ nh÷ng ngêi th©n, h×nh thµnh nh÷ng l·nh chóa phong kiÕn..

(78) + Tiếp thu Kitô giáo, xây dựng và ban đất cho nhà thờ. Nông dân tự do bị lãnh chúa cớp ruộng đất, phải nhận ruộng cấy rẽ và nộp tô thuế ; một số khác phải hiến dâng đất cho lãnh chúa để nhËn sù b¶o hé. KÞ sÜ chuyªn lµm nghÒ vâ sÜ b¶o vÖ l·nh chóa vµ phôc vô l·nh chóa trong c¸c cuéc chiÕn tranh. Nh vậy, trong xã hội đã hình thành bậc thang đẳng cấp phong kiÕn. Díi thêi S¸c-l¬-ma-nh¬, V¬ng quèc Ph¬-r¨ng ph¸t triÓn cùc thÞnh, hình thành đế quốc Sác-lơ-ma-nhơ rộng lớn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña V¬ng quèc Ph¬-r¨ng l¹i mang nhiÒu yÕu tè phong kiÕn ph©n t¸n : + C¸c l·nh chóa ngµy cµng m¹nh, kh«ng chÞu nghe theo mÖnh lÖnh cña nhµ vua. + Có cả quân đội riêng để bảo vệ lãnh địa.  Sù thµnh lËp c¸c quèc gia phong kiÕn kh¸c : + Sau khi S¸c-l¬-ma-nh¬ chÕt, Ph¬-r¨ng bÞ chia thµnh ba v¬ng quèc phong kiÕn ph©n t¸n (sau nµy trë thµnh c¸c níc Ph¸p, §øc, I-ta-li-a). + Các lãnh chúa địa phơng nắm toàn bộ ruộng đất, t pháp, tài chính... nhà vua phải thừa nhận và chỉ có quyền trong lãnh địa riêng cña m×nh.. Khái niệm lãnh địa đợc hình thành trên cơ sở miêu tả theo sơ đồ : đây là một khu đất rộng, trong đó có cả ruộng đất trồng trọt, đồng cỏ, rừng rú, sông ngòi, ao đầm... Trong khu đất của lãnh chúa có những lâu đài, dinh thự, nhà thờ, nhà kho, thôn xóm của nông dân...).. Nội dung, đặc điểm của lãnh địa : + Là một đơn vị kinh tế riêng biệt và đóng kín, tự cấp, tự túc : Nông dân trong lãnh địa nhận ruộng cày cấy và nộp tô, bị buộc chặt vào lãnh chúa. Cùng với sản xuất lơng thực, nông nô còn dệt vải, đóng đồ đạc, rèn vũ khí cho lãnh chúa. Về cơ bản không có sự mua bán, trao đổi với bên ngoài (trừ sắt, muối, tơ lụa, đồ trang sức...). +Mỗi lãnh địa là một đơn vị chính trị độc lập : Lãnh chúa nắm quyền về chính trị, t pháp, tài chính ; có quân đội, chế độ thuế khoá, tiền tệ riêng... Mỗi lãnh địa còn nh một pháo đài bất khả xâm phạm, có hµo s©u, têng cao, cã kÞ sÜ b¶o vÖ... +Trong lãnh địa, thủ công nghiệp cha tách khỏi nông nghiệp, trao đổi buôn bán chỉ là thứ yếu. Thủ công nghiệp chỉ hoạt động trong lãnh địa, nông nô làm các nghề phụ nh dệt vải, may quần áo, làm c«ng cô... +Lãnh chúa có những xởng thủ công riêng nh xởng rèn, đồ gốm, may mÆc. Quan sát hình 32  Lâu đài và thành quách kiến cố của lãnh chúa (SGK) và miêu tả lãnh địa phong kiến. 2. Quan hệ trong lãnh địa. II  L·NH §ÞA PHONG KIÕN. 1. Tổ chức của lãnh địa Trình bày đợc tổ chức của lãnh địa phong kiến :. Hiểu đợc quan hệ trong lãnh địa : §êi sèng cña l·nh chóa :.

(79) Sèng nhµn rçi, xa hoa, sung síng. Thêi b×nh chØ luyÖn tËp cung kiếm, cỡng ngựa, dạ hội, tiệc tùng. Bóc lột nặng nề và đối xử hết sức tµn nhÉn víi n«ng n«. Cuéc sèng cña n«ng n« : +Nông nô là ngời sản xuất chính trong các lãnh địa. Họ bị gắn chặt và lệ thuộc vào lãnh chúa, nhận ruộng đất về cày cấy và phải nộp t« nÆng, ngoµi ra hä cßn ph¶i nép nhiÒu thø thuÕ kh¸c (thuÕ th©n, cíi xin...). +Mặc dù có gia đình riêng, có nông cụ và gia súc, nhng phải sèng trong nh÷ng tóp lÒu tèi t¨m, bÈn thØu.. Các cuộc đấu tranh của nông nô : +Do bị bóc lột nặng nề, lại bị lãnh chúa đối xử tàn nhẫn, nông nô đã nhiều lần nổi dậy chống lại lãnh chúa. +Hình thức : đốt cháy kho tàng, bỏ trốn vào rừng, khởi nghĩa nh khëi nghÜa Gi¾c-c¬-ri ë Ph¸p (1358), O¸t Tay-l¬ ë Anh (1381). III  QU¸ TR×NH RA §êI Vµ PH¸T TRIÓN CñA THµNH THÞ TRUNG §¹I T¢Y ¢U. Sù PH¸T TRIÓN KINH TÕ HµNG HO¸. 1. Sự ra đời của các thành thị trung đại ở Tây Âu Trình bày đợc quá trình ra đời, hoạt động của thành thị trung đại T©y u¢ :  Hình thành khái niệm "thành thị trung đại" trong quá trình học tập.. + Thñ c«ng nghiÖp t¸ch khái n«ng nghiÖp : qu¸ tr×nh chuyªn m«n hoá diễn ra mạnh mẽ, nhiều ngời bỏ ruộng đất làm nghề thủ công.. Sự ra đời của thành thị : +hî thñ c«ng cã nhu cÇu tËp trung ë nh÷ng n¬i thuËn tiÖn (ng· ba, ngã t đờng, bến sông, chân tờng lâu đài...) để sản xuất và mua bán ở bên ngoài lãnh địa. + Tại những nơi này c dân ngày càng đông lên, rồi trở thành thị tứ, thÞ trÊn nhá, sau nµy ph¸t triÓn thµnh thµnh thÞ.. Hoạt động của thành thị : +Thµnh thÞ lµ n¬i s¶n xuÊt hµng ho¸ chñ yÕu tõ c¸c xëng thñ c«ng. +Phờng hội là một tổ chức của những ngời lao động thủ công cùng làm một nghề, nhằm giữ độc quyền sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, chèng sù ¸p bøc s¸ch nhiÔu cña c¸c l·nh chóa ; ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña thî thñ c«ng. +Trong thµnh thÞ, xuÊt hiÖn tÇng líp th¬ng nh©n thu mua hµng hoá của nơi sản xuất, bán cho ngời tiêu thụ ; để bảo vệ quyền lợi, họ lập các thơng hội và tổ chức các hội chợ để thúc đẩy thơng mại.. Vai trß cña thµnh thÞ : + Ph¸ vì nÒn kinh tÕ tù cÊp tù tóc, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, h×nh thµnh thÞ trêng thèng nhÊt. + T¹o ra kh«ng khÝ d©n chñ tù do trong c¸c thµnh thÞ.. Nguyên nhân : lực lợng sản xuất có nhiều biến đổi. + Nông nghiệp : công cụ sản xuất đợc cải tiến, kĩ thuật canh tác tiến bộ, khai hoang đợc đẩy mạnh, diện tích tăng, sản phẩm xã hội ngµy cµng nhiÒu.. 2. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ Hiểu đợc sự ra đời, hoạt động và vai trò của hội chợ, thơng đoàn : a) Héi chî.

(80) Nguyên nhân ra đời : sự phát triển của thành thị đã thúc đẩy thơng mại châu Âu phát triển, hội chợ xuất hiện từ thời sơ kì, đến lúc nµy cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn. Hoạt động : Hội chợ là nơi giới thiệu hàng hoá, mua bán, trao đổi, đặt hàng. ý nghĩa : kích thích thơng mại và qua đó thúc đẩy nền kinh tế ph¸t triÓn. b) Th¬ng ®oµn. Tríc thÕ kØ XI : v¨n ho¸ kh«ng ph¸t triÓn. Nguyªn nh©n lµ do kinh tế đóng kín, lãnh chúa lời biếng, học vấn nghèo nàn. Riêng ca nh¹c, nh¶y móa, cung kiÕm l¹i thÞnh hµnh. Giai cÊp phong kiÕn lÊy giáo lí của đạo Kitô là hệ t tởng chính thống. Sau thÕ kØ XI : cã sù khëi s¾c. + Gi¸o dôc míi h×nh thµnh : cã trêng häc riªng, néi dung häc tËp không chỉ học thần học mà còn học cả triết học. Nhiều trờng đại học ra đời.. Nguyên nhân ra đời : thơng mại trong các thành thị phát triển m¹nh, song viÖc bu«n b¸n ®i xa gÆp khã kh¨n : n¹n cíp biÓn, chÌn Ðp, kh«ng an toµn trong c¸c chuyÕn ®i biÓn... §Ó gióp nhau, c¸c th¬ng nhân đã lập các thơng đoàn.. + Văn học phát triển, với hai dòng văn học chủ đạo là kị sĩ và thµnh thÞ : dßng v¨n häc kÞ sÜ víi nh÷ng b¶n anh hïng ca ; cßn v¨n häc thµnh thÞ cã th¬ kÞch, truyÖn ng¾n.. Thơng đoàn : là tổ chức nghề nghiệp của thơng nhân, mục đích là giúp đỡ nhau vận chuyển hàng hoá, bảo vệ dọc đờng.. Kiến trúc : nhà thờ đợc xây dựng mang đậm phong cách R«-m¨ng vµ G«-tÝch.. Hoạt động : + Các thơng đoàn lập thơng điếm ở các thành thị để buôn bán.. Quan sát hình 34  Nhà thờ Đức Bà Pa-ri (Pháp) (SGK) để biết đợc thêm về thành tựu văn hoá Tây Âu thời trung đại.. + Các thơng nhân có cửa hàng cửa hiệu, kho tàng để buôn bán.. Vai trß : + Gãp phÇn lµm cho kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Tạo sự thay đổi bộ mặt thành thị châu Âu : thị dân trở nên giàu có, nhiều công trình có giá trị đợc xây dựng. Quan s¸t h×nh 33  Héi chî ë §øc (SGK), nªu nhËn xÐt vÒ vai trò của thành thị trung đại. 3. Văn hoá Tây Âu thời trung đại Trình bày văn hoá trung đại Tây Âu qua 2 thời kì :. Néi dung 5. T¢Y ¢U THêI HËU K× TRUNG §¹I A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Những phát kiến lớn về địa lí (nguyên nhân và tiền đề, diễn biÕn, hÖ qu¶). Tr×nh bµy sù n¶y sinh ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN trong lßng chÕ độ phong kiến ở châu Âu, những thay đổi trong quan hệ xã hội. Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ c¸c phong trµo V¨n ho¸ Phôc hng, C¶i c¸ch t«n gi¸o, ChiÕn tranh n«ng d©n (nguyªn nh©n, diÔn biÕn, kÕt qu¶, ý nghÜa)..

(81) B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  NH÷NG CUéC PH¸T KIÕN §ÞA LÝ LíN. 1. Nguyên nhân và điều kiện của những phát kiến địa lí Hiểu đợc nguyên nhân và điều kiện dẫn tới các cuộc phát kiến địa lÝ : Nguyªn nh©n : Do nhu cÇu vÒ h¬ng liÖu, vµng b¹c, thÞ trêng t¨ng cao. Con đờng giao lu buôn qua Tây á và Địa Trung Hải bị ngời ả Rập độc chiếm. §iÒu kiÖn : + Khoa häc kÜ thuËt cã nhiÒu tiÕn bé. + Ngành hàng hải đã có hiểu biết về địa lí, đại dơng, sử dụng la bµn. + Kĩ thuật đóng tàu có bớc tiến quan trọng, đóng đợc những tàu lớn có thể đi xa và dài ngày ở các đại dơng lớn. + Có những tài liệu của các cuộc hành trình trớc thế kỉ XV đã đợc ghi chÐp l¹i. 2. Các cuộc phát kiến lớn về địa lí Trình bày trên lợc đồ 4 cuộc phát kiến lớn : Năm 1487, B. Đi-a-xơ đã đi đến cực Nam của lục địa châu Phi, đặt tên mũi Bão Tố, sau đổi thành Hảo Vọng. Năm 1492, C. Cô-lôm-bô đi từ Tây Ban Nha đến đợc Cu Ba và một số đảo thuộc vùng biển Ăng-ti, là ngời đầu tiên phát hiện ra ch©u MÜ.. Năm 1497, Va-xcô đơ Ga-ma đã đến đợc Ca-li-cút (ấn Độ, 1498). Năm 1519, Ph. Ma-gien-lan là ngời đã thực hiện thành công chuyến đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đờng biển (1519  1521). Quan sát hình 36, 37 (SGK) để biết thêm về các cuộc phát kiến lớn về địa lí. 3. Hệ quả của phát kiến địa lí Rút ra đợc hệ quả của các cuộc phát kiến địa lí : MÆt tÝch cùc : ®em l¹i hiÓu biÕt míi vÒ Tr¸i §Êt, vÒ nh÷ng con đờng mới, dân tộc mới. Tạo điều kiện cho sự giao lu giữa các nền văn ho¸, v¨n minh kh¸c nhau. Thóc ®Èy th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn, thÞ trêng đợc mở rộng. Hạn chế : nảy sinh quá trình cớp bóc thuộc địa và buôn bán n« lÖ. II  Sù N¶Y SINH CñA PH¦¥NG THøC S¶N XUÊT T¦ B¶N CHñ NGHÜA ë T¢Y ¢U. 1. TÝch luü ban ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n Hiểu đợc quá trình tích luỹ ban đầu của chủ nghĩa t bản : Hình thành khái niệm "tích luỹ ban đầu" để hiểu đợc đây là quá trình chuẩn bị cho sự phát triển hàng hoá, dẫn đến sự ra đời của CNTB. Những con đờng tích luỹ (vốn và nhân công) : + Quý téc vµ th¬ng nh©n T©y ¢u ra søc cíp bãc cña c¶i, tµi nguyªn, vµng b¹c cña c¸c níc ch©u MÜ, ch©u Phi vµ ch©u ¸. +Buôn bán với các nớc phơng Đông, đặc biệt là buôn bán nô lệ ph¸t triÓn..

(82) +Tớc đoạt ruộng đất của nông dân, t liệu sản xuất với thợ thủ c«ng, biÕn hä thµnh nh÷ng ngêi lµm thuª.. + Nh÷ng ngêi lµm thuª, bÞ bãc lét, trë thµnh giai cÊp c«ng nh©n. Nh thế, CNTB đã ra đời.. +Chèn ép, đánh thuế nặng nề. III  PHONG TRµO V¡N HO¸ PHôC H¦NG. +Qu¸ tr×nh tÝch luü ban ®Çu lµ sù tËp trung vèn vµ tíc ®o¹t t liÖu s¶n xuÊt cña n«ng d©n, biÕn hä thµnh ngêi lµm thuª mét c¸ch tµn nhÉn. 2. Sù n¶y sinh cña chñ nghÜa t b¶n Trình bày đợc sự nảy sinh phơng thức sản xuất TBCN trong lòng chế độ phong kiến ở châu uÂ , những thay đổi trong quan hệ x· héi : Sự tan rã của quan hệ sản xuất phong kiến : tô tiền, nông nô đợc tù do, quý téc phong kiÕn sa sót... XuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc kinh doanh t b¶n chñ nghÜa : + Thñ c«ng nghiÖp : c¸c c«ng trêng thñ c«ng mäc lªn thay thÕ c¸c phêng héi, h×nh thµnh quan hÖ chñ  thî. + Trong nông nghiệp, các đồn điền trang trại đợc hình thành, ngời lao động trở thành công nhân nông nghiệp. + Trong th¬ng nghiÖp, c¸c c«ng ti th¬ng m¹i lín thay thÕ cho c¸c thơng hội trung đại. Sự biến đổi trong xã hội Tây Âu : các giai cấp mới đợc hình thµnh – giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp c«ng nh©n. + Giai cấp t sản, đại diện cho nền sản xuất mới là ông chủ các c«ng trêng thñ c«ng, trang tr¹i, ng©n hµng.... 1. Hoàn cảnh ra đời Hiểu đợc hoàn cảnh dẫn đến phong trào Văn hoá Phục hng : Thời hậu kì trung đại, bộ mặt kinh tế Tây Âu có nhiều thay đổi : Sù tiÕn bé cña khoa häc  kÜ thuËt... Quan hÖ s¶n xuÊt TBCN h×nh thµnh. Giai cấp t sản có thế lực về kinh tế, song cha có địa vị về xã hội t¬ng øng, muèn xo¸ bá nh÷ng trë ng¹i phong kiÕn (v¨n ho¸, quan ®iÓm phong kiÕn lçi thêi, t tëng kh¾t khe cña Gi¸o héi...), muèn cã nÒn v¨n ho¸ riªng. Nh÷ng hËu thuÉn cho giai cÊp t s¶n : c¶i c¸ch t«n gi¸o, khëi nghÜa n«ng d©n chèng phong kiÕn.  Nh÷ng lçi thêi cña x· héi phong kiÕn k×m h·m sù ph¸t triÓn cña giai cÊp t s¶n. 2. Thµnh tùu chÝnh Trình bày đợc những thành tựu chính của phong trào Văn hoá Phôc hng : Kh¸i niÖm "V¨n ho¸ Phôc hng" : kh«i phôc, ph¸t huy gi¸ trÞ tinh hoa văn hoá xán lạn cổ đại Hi Lạp Rô-ma, đấu tranh xây dựng một nÒn v¨n ho¸ míi, mét cuéc sèng tiÕn bé. Thµnh tùu :.

(83) + Khoa häc kÜ thuËt cã tiÕn bé vît bËc vÒ y häc, to¸n häc. + V¨n häc nghÖ thuËt ph¸t triÓn phong phó víi nh÷ng tµi n¨ng nh Lê-ô-na-đơ Vanh-xi, Sếch-xpia. Néi dung cña phong trµo V¨n ho¸ Phôc hng : + Lªn ¸n Gi¸o héi Thiªn Chóa vµ tÊn c«ng vµo trËt tù x· héi phong kiÕn. + §Ò cao gi¸ trÞ con ngêi. + §ßi tù do c¸ nh©n. 3. ý nghÜa Trao đổi, rút ra đợc ý nghĩa của phong trào Văn hoá Phục hng :. Những đóng góp : + Đánh bại hệ t tởng phong kiến lỗi thời của chế độ phong kiến và Gi¸o héi Thiªn Chóa, x©y dùng thÕ giíi quan tiÕn bé. + Mở đờng cho sự phát triển cao của văn hoá loài ngời : đóng góp trÝ tuÖ, tµi n¨ng, lµm phong phó thªm kho tµng v¨n ho¸ nh©n lo¹i. + Đây là cuộc đấu tranh đầu tiên của giai cấp t sản chống lại chế độ phong kiến trên mặt trận văn hoá t tởng.. H¹n chÕ : cã lóc cßn tho¶ hiÖp víi Gi¸o héi, ñng hé sù bãc lét để làm giàu. IV  C¶I C¸CH T¤N GI¸O. Trình bày đợc nguyên nhân, diễn biến, kết quả, ý nghĩa của Cải c¸ch t«n gi¸o :. Nguyªn nh©n : +Giáo hội trở nên phản động, ngăn cản hoạt động của giai cấp t s¶n ®ang lªn. +Gi¸o héi rÊt giµu cã, dùa vµo thÇn quyÒn bãc lét nh©n d©n, sèng xa hoa. DiÔn biÕn phong trµo : +Đi đầu là Đức, Thuỵ Sĩ, sau đó là Bỉ, Hà Lan, rồi diễn ra khắp c¸c níc T©y ¢u. +Næi tiÕng nhÊt lµ cuéc c¶i c¸ch cña Lu-th¬ ë §øc vµ cña Can-vanh t¹i Thuþ SÜ. Néi dung : +Không muốn thủ tiêu tôn giáo, dùng những biện pháp ôn hoà để quay vÒ víi gi¸o lÝ Kit« nguyªn thuû. +Đòi thủ tiêu vai trò của Giáo hội, Giáo hoàng, đòi bãi bỏ các thñ tôc vµ nghi lÔ phiÒn to¸i. +Nêu ra Thuyết định mệnh, ủng hộ việc làm giàu (Can-vanh). ý nghÜa : +Là cuộc đấu tranh công khai đầu tiên trên lĩnh vực văn hoá t tởng của giai cấp t sản chống lại chế độ phong kiến. +Cổ vũ và mở đờng cho nền văn hoá châu Âu phát triển cao hơn. +Ch©m ngßi cho c¸c cuéc chiÕn tranh n«ng d©n..

(84) V  CHIÕN TRANH N¤NG D¢N §øC. Tr×nh bµy nguyªn nh©n, diÔn biÕn, kÕt qu¶, ý nghÜa cña cuéc chiÕn tranh n«ng d©n §øc :. Nguyªn nh©n : +Giai cấp t sản đang lên bị chế độ phong kiến bảo thủ cản trở sự ph¸t triÓn cña hä. +Nông dân bị áp bức bóc lột nặng nề, tiếp thu đợc t tởng cải cách t«n gi¸o vµ t tëng cña Lu-th¬. DiÔn biÕn : +Từ mùa xuân năm 1524, cuộc đấu tranh đã có tính chất quyết liÖt, më ®Çu cho cuéc chiÕn tranh n«ng d©n. L·nh tô kiÖt xuÊt cña phong trµo lµ T«-m¸t Muyn-xe. +Phong trào nông dân đã giành thắng lợi bớc đầu, đi đến đòi thủ tiêu chế độ phong kiến. Những cuối cùng cũng bị thất bại.. A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. HÖ thèng ho¸ nh÷ng néi dung chÝnh vµ sù kiÖn lÞch sö tiªu biÓu, so s¸nh (nh÷ng nÐt chÝnh) gi÷a x· héi phong kiÕn ph¬ng §«ng vµ x· héi phong kiÕn ph¬ng T©y. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. HÖ thèng ho¸ nh÷ng sù kiÖn tiªu biÓu cña lÞch sö thÕ giíi nguyên thuỷ, cổ đại và trung đại bằng các câu hỏi nêu vấn đề. Phân tích nguyên nhân dẫn đến sự ra đời, những biểu hiện phát triÓn cña cña c¸c níc ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y tiªu biÓu. LËp b¶ng thèng kª, so s¸nh nh÷ng nÐt chÝnh vÒ x· héi phong kiÕn ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y theo b¶ng sau : Néi dung so s¸nh. X· héi phong kiÕn ph¬ng §«ng. X· héi phong kiÕn ph¬ng T©y. ý nghÜa : +Là một sự kiện lịch sử lớn lao, nó biểu hiện tinh thần đấu tranh quyết liệt và khí phách anh hùng của nông dân Đức đấu tranh chống l¹i gi¸o héi phong kiÕn. +Báo hiệu sự khủng hoảng, suy vong của chế độ phong kiến ở T©y ¢u. Chủ đề 4. ¤N TËP LÞCH Sö THÕ GIíI THêI NGUY£N THUû, Cæ §¹I Vµ TRUNG §¹I. LÞCH Sö VIÖT NAM (Từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX).

(85) Chủ đề 5. VIÖT NAM Tõ THêI NGUY£N THUû §ÕN THÕ KØ X Néi dung 1. VIÖT NAM THêI NGUY£N THUû A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết đợc cách đây khoảng 30 – 40 vạn năm, Ngời tối cổ đã sinh sống trên đất nớc ta (dấu tích tìm thấy ở Lạng Sơn, Thanh Hoá, Đồng Nai, B×nh Phíc,...). Sù chuyÓn biÕn tõ Ngêi tèi cæ thµnh Ngêi tinh kh«n. BiÕt so sánh về mặt thời gian, địa bàn c trú, công cụ lao động, hoạt động kinh tÕ, tæ chøc x· héi cña con ngêi thêi v¨n ho¸ S¬n Vi víi v¨n ho¸ Hoµ Bình – Bắc Sơn để thấy đợc hai giai đoạn hình thành và phát triển của c«ng x· thÞ téc. Hiểu đợc ý nghĩa của sự ra đời thuật luyện kim (đa xã hội nguyªn thuû bíc sang giai ®o¹n cuèi). BiÕt so s¸nh sù gièng nhau cña văn hoá Phùng Nguyên, Hoa Lộc, Sa Huỳnh, Đồng Nai, óc Eo để thấy đợc cách đây khoảng 4000 năm, ở Việt Nam đã hình thành nền văn hoá sơ kì đồ đồng. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  C¸C GIAI §O¹N PH¸T TRIÓN CñA X· HéI NGUY£N THUû. 1. Những dấu tích Ngời tối cổ trên đất nớc Việt Nam Hiểu đợc những dấu tích của Ngời tối cổ đã sống trên đất nớc Việt Nam :. Cách đây 30 40 vạn năm, trên đất nớc ta đã có con ngời sinh sống. Các bằng chứng về khảo cổ học đã chứng minh điều này : răng hoá thạch và các công cụ đá ghè đẽo thô sơ mà các nhà khảo cổ học t×m thÊy ë L¹ng S¬n, Thanh Ho¸, §ång Nai, B×nh Phíc... Những địa điểm về các di tích của Ngời tối cổ và giải thích về những rìu tay tìm đợc ở núi Đọ (Thanh Hoá) (theo lợc đồ trang 122, SGK). Đây là những công cụ đá đợc ghè đẽo qua loa thuộc sơ kì thời đại đá cũ mà Ngời tối cổ dùng để chặt, đập. Liên hệ các kiến thức lịch sử thế giới thời nguyên thuỷ đã học. 2. Sù h×nh thµnh cña c«ng x· thÞ téc Biết đợc sự hình thành của công xã thị tộc (văn hoá Sơn Vi) : Biết đợc sự chuyển biến từ Ngời tối cổ thành Ngời tinh khôn th«ng qua nh÷ng dÊu tÝch vÒ kh¶o cæ häc nh : r¨ng ho¸ th¹ch vµ những công cụ đá có hình dáng rõ ràng, đợc ghè đẽo ở rìa cạnh. Chủ nhân của nền văn hoá Sơn Vi c trú trên một địa bàn khá rộng trong các hang động, mái đá, ven bờ sông suối. Họ sống thành c¸c thÞ téc, bé l¹c, lÊy s¨n b¾t vµ h¸i lîm lµm nguån sèng chÝnh. 3. Sù ph¸t triÓn cña c«ng x· thÞ téc Biết so sánh về mặt thời gian, địa bàn c trú, công cụ lao động, hoạt động kinh tế, tổ chức xã hội của con ngời thời văn hoá Sơn Vi với văn hoá Hoà Bình – Bắc Sơn để thấy đợc hai giai đoạn hình thành và ph¸t triÓn cña c«ng x· thÞ téc : Qua c¸c nÒn v¨n ho¸ S¬n Vi, v¨n ho¸ Hoµ B×nh, c«ng cô lao động ngày càng phát triển (quan sát kênh hình để nhận thấy những đặc ®iÓm cña c¸c nÒn v¨n ho¸ nµy)..

(86) V¨n ho¸ Hoµ B×nh c¸ch ngµy nay chõng 7000 12000 n¨m. +C dân Hoà Bình sống định c lâu dài trong các hang động, mái đá gần nguồn nớc, hợp thành các thị tộc. +Công cụ lao động : đợc ghè đẽo nhiều hơn và bớc đầu biết mài ë lìi r×u. +Kinh tÕ : lÊy h¸i lîm vµ s¨n b¾n lµm nguån sèng chÝnh ; bªn cạnh đó còn biết trồng các loại rau, củ và cây ăn quả. V¨n ho¸ B¾c S¬n nèi tiÕp v¨n ho¸ Hoµ B×nh c¸ch ngµy nay kho¶ng 6000 10000 n¨m, cã bíc ph¸t triÓn cao h¬n. +C«ng cô phæ biÕn cña c d©n B¾c S¬n lµ r×u mµi lìi. §Æc biÖt hä đã biết làm gốm. +S¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã bíc tiÕn triÓn h¬n c d©n Hoµ B×nh. +Cuộc sống vật chất và tinh thần đợc nâng cao hơn.. Cuộc "cách mạng đá mới" cách ngày nay khoảng 5000 6000 năm. + Con ngời đã biết sử dụng kĩ thuật ca khoan đá và làm đồ gốm bằng bàn xoay. Phần lớn các thị tộc đã biết sử dụng cuốc đá trong n«ng nghiÖp trång lóa. +Công cụ đợc cải tiến đã làm tăng năng suất lao động. Việc trao đổi sản phẩm giữa các bộ lạc đợc đẩy mạnh. Nhờ vậy, cuộc sống con ngời cũng đợc ổn định và cải thiện. Đời sống tinh thần đợc nâng cao. Địa bàn c trú của con ngời cũng đợc mở rộng hơn trớc. +Cuộc "cách mạng đá mới" đã tạo tiền đề cho sự ra đời thuật luyÖn kim vµ n«ng nghiÖp trång lóa níc. Hình thành khái niệm "cách mạng đá mới".. Quan sát hình 42, 43 (SGK) để biết đợc công cụ và đồ dùng của cuộc ‘‘cách mạng đá mới’’ và nhận xét về ý nghĩa của cuộc cách mạng nµy. II  VIÖT NAM CUèI THêI NGUY£N THUû. 1. Sự ra đời của thuật luyện kim và nghề trồng lúa nớc Hiểu đợc ý nghĩa sự ra đời của thuật luyện kim : Cách ngày nay khoảng 3000 4000 năm, các bộ lạc trên đất nớc ta trên cơ sở trình độ phát triển cao của kĩ thuật chế tác đá, làm gốm, đã biết khai thác, sử dụng nguyên liệu đồng và thuật luyện kim để chế tạo công cụ lao động và vật dụng để phục vụ cuộc sống. NghÒ trång lóa níc trë nªn phæ biÕn. 2. Nh÷ng nÒn v¨n ho¸ lín cuèi thêi nguyªn thuû Hiểu đợc rằng, vào cuối thời nguyên thuỷ trên đất nớc ta, các nền văn hoá với sự phổ biến của các công cụ bằng đồng và sơ kì đồ sắt ra đời. Đó chính là cơ sở để hình thành các quốc gia cổ đại trên đất nớc ViÖt Nam : Từ Phùng Nguyên (văn hoá đồ đồng) đến văn hoá Đông Sơn (sơ k× s¾t) ë miÒn B¾c : V¨n ho¸ Phïng Nguyªn (®Çu thiªn niªn kØ II TCN) :  Các bộ lạc sống ở vùng lu vực sông Hồng đã đa kĩ thuật chế tác đá lên đến đỉnh cao, đồng thời biết sử dụng hợp kim đồng và thuật luyện kim để chế tạo công cụ. Đây là thời kì mở đầu cho sơ kì thời đại đồng thau ở Việt Nam.  Hoạt động kinh tế, đời sống tinh thần của c dân Phùng Nguyên đã có những chuyển biến mới, phong phú hơn so với trớc..

(87)  Khai th¸c néi dung cÇn sö dông h×nh trang 27 (SGK), giíi thiÖu về những chiếc rìu đá của văn hoá Phùng Nguyên.  V¨n ho¸ §«ng S¬n : +Cïng víi c¸c bé l¹c Phïng Nguyªn ë lu vùc s«ng Hång, c¸c bé l¹c sèng ë vïng ch©u thæ s«ng M· (Thanh Ho¸) bíc vµo thêi s¬ k× đồng thau. +Mở đầu thời kì văn hoá Đông Sơn (sơ kì đồ sắt) ở miền Bắc. Từ Bình Châu (văn hoá đồ đồng) đến Sa Huỳnh (sơ kì đồ sắt) ë miÒn Trung : C¸ch ngµy nay kho¶ng 3000 4000 n¨m, ë vïng Nam Trung Bé, c¸c bé l¹c B×nh Ch©u, Long Th¹nh (Qu¶ng Ng·i) chñ nh©n cña v¨n hoá tiền Sa Huỳnh cũng đã tiến đến sơ kì thời đại đồng thau, biết đến kÜ thuËt luyÖn kim. Từ Dốc Chùa (văn hoá đồ đồng) đến Cần Giờ (sơ kì đồ sắt, văn ho¸ tiÒn ãc Eo) ë miÒn Nam :. Néi dung 2. C¸C QUèC GIA Cæ §¹I TR£N §ÊT N¦íC VIÖT NAM A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Trình bày đợc những nét cơ bản về đời sống vật chất và tinh thần của c dân các quốc gia cổ đại trên đất nớc Việt Nam. Trình bày đợc trên cơ sở và điều kiện của văn hoá Đông Sơn, Sa Huúnh vµ ãc Eo, c¸c quèc gia V¨n Lang ¢u L¹c, Cham-pa vµ Phï Nam ra đời và phát triển. Nắm đợc các giai đoạn phát triển chính của nớc Văn Lang  ¢u L¹c, quèc gia cæ Cham-pa vµ Phï Nam. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  N¦íC V¡N LANG  ¢U L¹C. 1. Những chuyển biến trong đời sống kinh tế. ở các tỉnh miền Nam, các nhà khảo cổ học cũng đã phát hiện một số di tích văn hoá đồ đồng nh Dốc Chùa, Bình Đa, Cầu Sắt... đợc gọi chung lµ v¨n ho¸ s«ng §ång Nai. §©y chÝnh lµ céi nguån h×nh thµnh v¨n ho¸ ãc Eo sau nµy.. Trình bày đợc những chuyển biến về kinh tế của c dân §«ng S¬n :. Nh vậy, cách ngày nay khoảng 3000 4000 năm, trên đất nớc Việt Nam đã hình thành những nền văn hoá lớn, phân bố ở các khu vực khác nhau. Từ miền Bắc đến miền Trung và miền Nam, đó chính là cơ sở, tiền đề cho xã hội nguyên thuỷ chuyển biến sang giai đoạn cao h¬n.. Con ngời đã có thể mở rộng địa bàn c trú ở cả vùng lu vực sông Hång, s«ng M· vµ s«ng C¶.. Quan sát hình 44 Rìu đá Phùng Nguyên (SGK) để biết đợc những tiến bộ của kĩ thuật chế tác đá đạt đến đỉnh cao.. Vµo thêi §«ng S¬n (tõ nöa sau thiªn niªn kØ I TCN), c«ng cô lao động bằng đồng thau trở nên phổ biến và con ngời còn biết rèn sắt.. Sự chuyển biến của công cụ lao động đã đa hoạt động kinh tế cña c d©n v¨n ho¸ §«ng S¬n cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi. Kinh tÕ n«ng nghiÖp trång lóa níc, dïng cµy víi søc kÐo cña tr©u bß..

(88) Các nghề thủ công cũng phát triển, đặc biệt là nghề làm đồ gốm và nghề đúc đồng. Có sự phân công lao động giữa nông nghiệp và thủ c«ng nghiÖp. Khai th¸c c¸c h×nh trang 130, 131 (SGK). 2. Sù chuyÓn biÕn vÒ x· héi Biết đợc sự phát triển kinh tế đã dẫn đến sự chuyển biến x· héi :  Từ thời Phùng Nguyên đã có sự phân hoá giàu nghèo, đến §«ng S¬n sù ph©n ho¸ cµng râ rÖt vµ phæ biÕn h¬n.  Điều này đợc phản ánh qua các hiện vật chôn theo trong các khu mé t¸ng. 3. C¬ cÊu tæ chøc nhµ níc V¨n lang ¢u L¹c Trình bày đợc cơ cấu tổ chức nhà nớc Văn Lang :  Sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ sù ph©n ho¸ x· héi mÆc dï cha s©u s¾c cùng với yêu cầu trị thuỷ, thuỷ lợi và chống ngoại xâm đã đẩy nhanh quá trình hình thành nhà nớc. Quốc gia Văn Lang ra đời (khoảng thế kØ VII TCN). Tổ chức nhà nớc Văn Lang còn rất đơn giản, sơ khai.  Cuèi thÕ kØ III TCN, tríc yªu cÇu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n TÇn, nh©n d©n L¹c ViÖt cña níc V¨n Lang vµ nh©n d©n ¢u ViÖt (hay Tây Âu sống ở phía Bắc nớc Văn Lang) đã cùng nhau đứng lên chiến đấu dới sự lãnh đạo của Thục Phán. Nhà nớc Âu Lạc ra đời vào năm 208 TCN, kinh đô ở Cổ Loa, Thục Phán tự xng là An Dơng V¬ng.. Bộ máy nhà nớc Âu Lạc không có thay đổi lớn so với thời Văn Lang. Tuy nhiên lãnh thổ đợc mở rộng hơn, tổ chức quản lí đất nớc chặt chẽ hơn. Kinh đô Cổ Loa đợc xây dựng kiên cố.  Trong x· héi V¨n Lang ¢u L¹c cã 3 tÇng líp : vua quan quý tộc, dân tự do (đông đảo nhất) và nô tì.  Vẽ sơ đồ tổ chức nhà nớc, cấu tạo xã hội thời Văn Lang  ¢u L¹c. 4. §êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c d©n V¨n Lang  ¢u L¹c Hiểu đợc những điểm chính về đời sống vật chất và tinh thần của c d©n V¨n Lang  ¢u L¹c :  §êi sèng vËt chÊt cña c d©n V¨n Lang ¢u L¹c nh ¨n, mÆc, ë, đi lại... và đời sống tinh thần nh tín ngỡng, phong tục tập quán, tục lệ cíi xin, ma chay, lÔ héi...  ý nghĩa sự ra đời của nhà nớc Văn Lang Âu lạc : đã mở ra thời đại dựng nớc và giữ nớc đầu tiên của dân tộc. Đồng thời với sự ra đời của nhà nớc, nền văn minh sông Hồng ra đời đánh dấu thành tùu lín lao cña c d©n V¨n Lang víi b¶n s¾c v¨n ho¸ riªng cña d©n téc ViÖt. II  QUèC GIA Cæ CHAM-PA Vµ PHï NAM. 1. Quèc gia cæ Cham-pa Trình bày đợc những nét khái quát về tình hình kinh tế, văn hoá, x· héi cña quèc gia Cham-pa: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña quèc gia Cham-pa : + Trên địa bàn của nền văn hoá Sa Huỳnh (khu vực miền Trung và Nam Trung Bộ ngày nay đã hình thành quốc gia cổ Lâm ấp – Cham-pa..

(89) + Thêi gian : vµo cuèi thÕ kØ II, sau cuéc khëi nghÜa do Khu Liên lãnh đạo. + Trong quá trình phát triển, lãnh thổ Lâm ấp không ngừng đợc mở rộng từ Bắc đến sông Gianh (Quảng Bình), Nam đến sông Dinh (B×nh ThuËn). §Õn thÕ kØ VI, gäi tªn níc lµ Cham-pa. + Quốc gia Cham-pa phát triển đến thế kỉ XV thì suy thoái rồi dần dÇn hoµ nhËp vµo l·nh thæ §¹i ViÖt. T×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ x· héi : + Những nét chính về hoạt động kinh tế của c dân Cham-pa. + ThÓ chÕ chÝnh trÞ cña quèc gia Cham-pa. + Tổ chức quân đội. + V¨n ho¸, tÝn ngìng, t«n gi¸o, phong tôc tËp qu¸n, nghÖ thuËt và đặc biệt là các công trình điêu khắc và kiến trúc, chữ viết của Cham-pa. + T×nh h×nh x· héi cña Cham-pa Quan sát hình 50  Lợc đồ Giao Châu và Cham-pa giữa thế kỉ V X (SGK), xác định vị trí của quốc gia cổ Cham-pa trên lợc đồ.  Quan sát hình 51 (SGK) để giới thiệu về các tháp Chăm còn lại đến ngày nay. 2. Quèc gia cæ Phï Nam Trình bày đợc những nét khái quát về tình hình kinh tế, văn hoá, x· héi cña quèc gia Phï Nam : Sù h×nh thµnh quèc gia cæ Phï Nam : Trên cơ sở nền văn hoá óc Eo (đợc hình thành trên địa bàn châu thæ s«ng Cöu Long cña Nam Bé ngµy nay), quèc gia cæ Phï Nam cña. c dân cổ Nam á và Nam Đảo ra đời vào khoảng thế kỉ I ; phát triển vµo thÕ kØ III V vµ lµm chñ vïng réng lín ë §«ng Nam ¸. T×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ : + Hoạt động kinh tế của c dân Phù Nam trong nông nghiệp, thủ công nghiệp, hoạt động thơng nghiệp. + Về chính trị : thể chế quân chủ do vua đứng đầu. + VÒ v¨n ho¸ : tÝn ngìng, t«n gi¸o, phong tôc tËp qu¸n. + Về xã hội : đã có sự phân hoá xã hội. LËp b¶ng so s¸nh nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau gi÷a ho¹t động kinh tế, chính trị, văn hoá và xã hội của c dân Cham-pa với c dân Phï Nam cæ vµ c d©n V¨n Lang ¢u L¹c.. Néi dung 3. THêI B¾C THUéC Vµ CUéC §ÊU TRANH GIµNH §éC LËP D¢N TéC A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Trình bày đợc chính sách đô hộ của các triều đại phong kiến phơng Bắc : tổ chức bộ máy cai trị, bóc lột về kinh tế, đồng hoá về văn hoá. Giải thích đợc mục đích của các chính sách đó và những chuyển biến về kinh tế, v¨n ho¸, x· héi... níc ta díi ¶nh hëng cña chÝnh s¸ch cai trÞ trªn. Nhận xét khái quát về các cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dân ta trong các thế kỉ I – X. Trình bày đợc những nét chính về mét sè cuéc khëi nghÜa tiªu biÓu : khëi nghÜa Hai Bµ Trng, khëi nghÜa Bµ TriÖu, cuéc khëi nghÜa Lý BÝ vµ sù thµnh lËp níc V¹n Xu©n, khëi nghÜa Khóc Thõa Dô, Ng« QuyÒn vµ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng. ý nghÜa.

(90) của các cuộc khởi nghĩa, đặc biệt là khởi nghĩa Lý Bí và chiến thắng B¹ch §»ng (n¨m 938).. VÒ kinh tÕ :. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. + Công cụ bằng sắt ngày càng đợc sử dụng phổ biến trong sản xuất cũng nh trong đời sống nhân dân.. I  CHÝNH S¸CH §¤ Hé CñA C¸C TRIÒU §¹I PHONG KIÕN PH¦¥NG B¾C Vµ NH÷NG CHUYÓN BIÕN TRONG X· HéI VIÖT NAM. + Trong n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp còng cã những chuyển biến đáng kể.. 1. Chính sách đô hộ Hiểu đợc những chính sách đô hộ của các triều đại phong kiến phơng Bắc đối với nớc ta trên các mặt : Tổ chức bộ máy cai trị : với ý đồ là sáp nhập Âu Lạc vào lãnh thæ Trung Quèc. VÒ kinh tÕ : thùc hiÖn chÝnh s¸ch bãc lét, cèng n¹p nÆng nÒ. Về văn hoá, xã hội : thực hiện chính sách đồng hoá dân tộc ta, mở trờng dạy học chữ Nho, bắt nhân dân ta thay đổi phong tục tập qu¸n theo ngêi H¸n, cho ngêi H¸n ë lÉn víi ngêi ViÖt. Qua đó, nhận biết rằng, các triều đại phong kiến Trung Quốc khi đô hộ nớc ta đã thi hành luật pháp hà khắc, thẳng tay đàn áp các cuộc nổi dậy đấu tranh của nhân dân. Quan sát hình 52  Lợc đồ nớc ta thời thuộc Đờng thế kỉ VII – IX (SGK), xác định ví trí tên các châu trên lợc đồ. 2. Nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi Hiểu đợc mặc dù các triều đại phong kiến phơng Bắc tìm mọi cách để cai trị và nô dịch nhân dân ta, nhng chúng ta biết tiếp nhận nh÷ng c¸i tèt, tiÕn bé, tÝch cùc. V× vËy, trong thêi B¾c thuéc ¢u L¹c vÉn cã nh÷ng chuyÓn biÕn râ rÖt trªn c¸c lÜnh vùc :. VÒ v¨n ho¸, x· héi : + Nhân dân ta tiếp thu và Việt hoá âm đọc của chữ Hán, làm cho ng«n ng÷, v¨n tù cña chóng ta phong phó thªm. + Tiếng Việt vẫn đợc bảo tồn, phong tục tập quán Việt vẫn đợc duy tr×. + Những chính sách đô hộ của các triều đại phong kiến phơng Bắc cũng tác động đến sự phân hoá xã hội ở nớc ta và làm cho mâu thuẫn giữa nhân dân ta với chính quyền đô hộ ngày càng sâu sắc. Đó cũng chÝnh lµ nguyªn nh©n bïng næ c¸c cuéc khëi nghÜa chèng chÝnh quyÒn đô hộ để giành độc lập dân tộc. II  C¸C CUéC §ÊU TRANH GIµNH §éC LËP D¢N TéC (Tõ THÕ KØ I §ÕN THÕ KØ V). 1. Khái quát các cuộc đấu tranh từ thế kỉ I đến thế kỉ V Sử dụng bảng thống kê ở trang 143 (SGK) nắm đợc một cách khái quát các cuộc khởi nghĩa ở giai đoạn này nh thời gian, địa điểm, diễn biÕn, kÕt qu¶. 2. Mét sè cuéc khëi nghÜa tiªu biÓu Trình bày diễn biến cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trng trên lợc đồ, biết nÐt chÝnh khëi nghÜa Bµ TriÖu : Cuéc khëi nghÜa Hai Bµ Trng :.

(91) + Mïa xu©n n¨m 40, Hai Bµ Trng næi dËy khëi nghÜa. + Cuộc khởi nghĩa đợc đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia. + Quân khởi nghĩa lần lợt đánh chiếm Mê Linh (Vĩnh Phúc), Cổ Loa (§«ng Anh Hµ Néi) vµ Luy L©u (ThuËn Thµnh B¾c Ninh). Th¸i thó T« §Þnh ph¶i bá ch¹y vÒ níc. Cuộc khởi nghĩa thắng lợi, Trng Trắc đợc suy tôn làm vua, đóng đô ở Mê Linh. Cuéc khëi nghÜa cña Bµ TriÖu : n¨m khëi nghÜa, n¬i bïng næ khởi nghĩa, lãnh đạo cuộc khởi nghĩa và diễn biến chính, ý nghĩa.  Trao đổi, nêu ý nghĩa lịch sử của phong trào đấu tranh của nhân dân ta nhằm giành lại độc lập trong các thế kỉ I đến thế kỉ V. II  C¸C CUéC §ÊU TRANH GIµNH §éC LËP (Tõ THÕ KØ VI §ÕN THÕ KØ X). 1. Khái quát các cuộc đấu tranh vũ trang từ thế kỉ VI đến đầu thÕ kØ X Sử dụng bảng thống kê trang 148 (SGK), học sinh nắm đợc nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t nhÊt vÒ c¸c cuéc khëi nghÜa ë giai ®o¹n nµy trªn c¸c mÆt : sè lîng c¸c cuéc khëi nghÜa, n¨m khëi nghÜa, diÔn biÕn chÝnh vµ kÕt qu¶ cña c¸c cuéc khëi nghÜa. Nªu nhËn xÐt. 2. Cuéc khëi nghÜa Lý BÝ vµ sù thµnh lËp níc V¹n Xu©n Trình bày đợc diễn biến, kết quả, ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Lý BÝ : DiÔn biÕn : n¨m 542, khëi nghÜa bïng næ.. Cha đầy ba tháng, nghĩa quân đánh chiếm đợc châu thành Long Biên (Bắc Ninh). Các cuộc phản công của quân Lơng đều bị nghĩa quân đánh bại. Kết quả quan trọng của cuộc khởi nghĩa Lý Bí là lật đổ đợc chính quyền đô hộ, lên ngôi vua, thành lập nhà nớc Vạn Xuân một nhà nớc độc lập tự chủ. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n L¬ng x©m lîc cña Lý Nam §Õ. Vai trß cña TriÖu Quang Phôc trong cuéc kh¸ng chiÕn nµy. N¨m 603, nhµ Tuú mang qu©n x©m lîc V¹n Xu©n, Lý PhËt Tæ bÞ b¾t. Nhµ níc V¹n Xu©n kÕt thóc. 3. Nh÷ng cuéc khëi nghÜa tiªu biÓu ë ®Çu thÕ kØ X Trình bày đợc những nét chính của một số cuộc khởi nghĩa tiêu biÓu ®Çu thÕ kØ XX : Cuéc khëi nghÜa cña Khóc Thõa Dô : + Năm 905, nhân sự suy yếu của nhà Đờng, Khúc Thừa Dụ đợc nhân dân ủng hộ, đánh chiếm Tống Bình (Hà Nội), giành quyền tự chủ. + Năm 907, Khúc Hạo lên thay, đã tiến hành một số cải cách về kinh tế, hành chính nhằm ổn định tình hình xã hội. + Phân tích rõ ý nghĩa cuộc khởi nghĩa của Khúc Thừa Dụ, đặc biÖt lµ nh÷ng c¶i c¸ch cña Khóc H¹o trong toµn bé tiÕn tr×nh khëi nghĩa của nhân dân ta trong thời Bắc thuộc để tạo điều kiện cho thắng lîi cña trËn B¹ch §»ng n¨m 938. Ng« QuyÒn vµ chiÕn th¾ng B¹ch §»ng n¨m 938 : + Năm 931, Dơng Đình Nghệ lãnh đạo nhân dân đánh bại cuộc x©m lîc cña qu©n Nam H¸n, thay hä Khóc n¾m gi÷ chÝnh quyÒn tù chủ. Nhng sau đó ông bị Kiều Công Tiễn giết hại..

(92) + Công Tiễn cho ngời sang cầu cứu Nam Hán. Nhân cơ hội đó, qu©n Nam H¸n sang x©m lîc níc ta. + Ngô Quyền đã dùng kế đóng cọc trên sông Bạch Đằng, cho quân mai phục hai bên bờ sông và nhử quân địch vào trong trận địa bãi cọc. Với kế sách này, Ngô Quyền đã đánh bại cuộc xâm lợc của quân Nam Hán (938) (kết hợp sử dụng lợc đồ trang 150, SGK). + ý nghĩa lịch sử : chiến thắng Bạch Đằng lịch sử năm 938 đã mở ra một thời đại mới thời đại độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc. Chủ đề 6. VIÖT NAM Tõ THÕ KØ X §ÕN THÕ KØ XV Néi dung 1. QU¸ TR×NH X¢Y DùNG Vµ PH¸T TRIÓN NHµ N¦íC §éC LËP THèNG NHÊT A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. §Æc ®iÓm cña nhµ níc thêi Ng«, §inh – TiÒn Lª vµ thêi Lý, TrÇn, Hồ, Lê sơ. Bớc đầu so sánh để thấy đợc sự hình thành và phát triển của nhà nớc phong kiến : về tổ chức bộ máy nhà nớc, pháp luật, quân đội, chính sách đối nội và đối ngoại. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Bíc ®Çu x©y dùng nhµ níc thêi Ng«, §inh TiÒn Lª Tr×nh bµy kh¸i qu¸t sù h×nh thµnh nhµ níc phong kiÕn thêi Ng«  §inh – TiÒn Lª : Sau chiÕn th¾ng B¹ch §»ng, n¨m 939 Ng« QuyÒn xng v¬ng, đóng đô ở Cổ Loa, thành lập chính quyền mới. Điều này đánh dấu thời kì mở đầu của chế độ phong kiến độc lập tự chủ.. Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh đem quân dẹp loạn và thống nhất đất nớc. Ông lên ngôi Hoàng đế, đặt tên nớc là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa L. Một nhà nớc quân chủ sơ khai ra đời. Tiếp nối nhà Đinh, nhà Tiền Lê củng cố hơn nữa bộ máy nhà nớc trung ơng. Quân đội đợc chấn chỉnh. Quan hệ ngoại giao đợc chú träng. MÆc dï chØ lµ nhµ níc qu©n chñ s¬ khai nhng nhµ níc thêi §inh Tiền Lê đã đặt cơ sở cho việc xây dựng và hoàn thiện nhà nớc quân chủ ở các triều đại sau. 2. Nhµ níc §¹i ViÖt thêi Lý, TrÇn, Hå Hiểu đợc nhà nớc phong kiến ngày càng đợc phát triển, hoàn thiÖn qua c¸c thêi Lý, TrÇn, Hå : Trải qua các triều đại Lý (1009  1225), Trần (1226  1400), Hồ (1400  1407), nền độc lập thống nhất của đất nớc ngày càng đợc củng cố. Đồng thời, nhà nớc phong kiến cũng từng bớc đợc xây dựng có hệ thèng vµ quy cñ. Năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa L về Thăng Long. Kinh đô Thăng Long bắt đầu đợc xây dựng. Năm 1054, nhà Lý đổi quèc hiÖu lµ §¹i Cå ViÖt. Chính quyền trung ơng từng bớc đợc tổ chức hoàn chỉnh. Chính quyền địa phơng cũng đợc các vua Lý, Trần chú ý x©y dùng. Quân đội đợc tổ chức ngày một quy củ. N¨m 1042, nhµ Lý ban hµnh bé H×nh th bé luËt thµnh v¨n ®Çu tiên của nớc ta ra đời. Thời Trần có bộ Hình luật..

(93) Giáo dục, thi cử dần dần có vai trò quan trọng trong việc đào tạo quan lại cho đất nớc.. Néi dung 2. X¢Y DùNG Vµ PH¸T TRIÓN KINH TÕ. Sù PH¢N HO¸ C¸C GIAI TÇNG TRONG X– HéI ë C¸C THÕ KØ X – XV. Cuèi thÕ kØ XIV, x· héi §¹i ViÖt khñng ho¶ng. TÓ tíng Hå Quý Ly đã tiến hành một cuộc cải cách lớn và thành lập nhà Hồ.. A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Vẽ sơ đồ tổ chức bộ máy nhà nớc thời Đinh Tiền Lê và Lý, Trần để dễ theo dõi các sự kiện chủ yếu.. Nắm đợc sự mở rộng và phát triển nông nghiệp, phát triển thủ c«ng nghiÖp, më réng th¬ng nghiÖp qua c¸c thêi Ng«, §inh – TiÒn Lª vµ Lý, TrÇn, Hå, Lª s¬.. So sánh để thấy đợc bớc phát triển của tổ chức nhà nớc ở giai đoạn sau. Phân tích ý nghĩa của việc ra đời bộ luật thành văn đầu tiên cña níc ta.. Hiểu đợc bộ phận ruộng đất t ngày càng phát triển, đó là nguyên nh©n lµm cho sù ph©n ho¸ trong x· héi ngµy cµng s©u s¾c. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 3. §oµn kÕt d©n téc. ChÝnh s¸ch ngo¹i giao. 1. Mở rộng ruộng đất, phát triển nông nghiệp. Hiểu đợc chính sách đoàn kết dân tộc và ngoại giao của các triều đại Đinh Tiền Lê, Lý, Trần :. Hiểu đợc nguyên nhân diện tích ruộng đất ngày càng đợc mở rộng vµ n«ng nghiÖp ph¸t triÓn :. Đại Việt là một quốc gia đa dân tộc. Vì vậy, độc lập tự chủ phải lu«n ®i liÒn víi thèng nhÊt quèc gia.. Công cuộc khai hoang, mở rộng diện tích canh tác đợc các nhà níc phong kiÕn §inh, TiÒn Lª, Lý, TrÇn quan t©m.. Các triều đại Đinh Tiền Lê, Lý, Trần đã sớm ý thức đợc điều đó. Chính sách "Nhu viễn" của nhà nớc Đinh Tiền Lê, Lý, Trần đối víi c¸c vïng d©n téc Ýt ngêi miÒn nói lµ nh»m cñng cè khèi ®oµn kÕt dân tộc, thống nhất đất nớc.. Từ thời Tiền Lê, việc đào kênh mơng đã đợc nhà nớc chú ý. Thời Lý, đặc biệt sang thời Trần, nhà nớc có những biện pháp đắp đê ở các con sông lớn và đê biển..  Đối với các triều đại phong kiến phơng Bắc và các nớc láng giÒng phÝa Nam, c¸c nhµ níc phong kiÕn cña §¹i ViÖt còng lu«n gi÷ thái độ hoà hảo, mềm dẻo, nhng vẫn đảm bảo giữ vững t thế của một nớc độc lập, bảo vệ vững chắc biên cơng.. Nhà nớc thời Tiền Lê, Lý, Trần đều quan tâm đến sản xuất nông nghiệp. Hằng năm, các vua đều làm lễ cày tịch điền để khuyến khích nhân dân sản xuất. Trong các bộ luật đều có những điều bảo vệ trâu bò vµ søc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nhờ các chính sách trên, nông nghiệp nớc ta từ thế kỉ X đến đầu thế kỉ XV đều có bớc phát triển. 2. Ph¸t triÓn thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp.

(94) Trình bày đợc những biểu hiện của sự phát triển thủ công nghiệp vµ th¬ng nghiÖp : Kinh tế nông nghiệp phát triển đã tạo tiền đề cho thủ công nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn. Trong d©n gian, c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ph¸t triÓn h¬n tríc. Việc khai thác mỏ nh vàng, bạc, đồng cũng có bớc phát triÓn míi. Một số làng chuyên làm nghề thủ công đợc hình thành nh Thổ Hµ (B¾c Giang), B¸t Trµng (Hµ Néi), Chu §Ëu (H¶i D¬ng), Huª CÇu (Hng Yªn)... Các xởng thủ công của nhà nớc cũng đợc thành lập. Từ thế kỉ X đến đầu thế kỉ XV, thơng nghiệp trong nớc cũng ngày càng đợc mở rộng. Các chợ làng, chợ liên làng, chợ chùa mọc lên ë nhiÒu n¬i. Thăng Long thời Lý, Trần là một đô thị lớn với nhiều phố phờng và chợ. Giao thơng với nớc ngoài đợc mở rộng. Thuyền buôn các nớc Gia-va, Xiªm, Ên §é thêng xuyªn qua l¹i bu«n b¸n. C¸c c¶ng V©n §ån (Qu¶ng Ninh), L¹ch Trêng (Thanh Ho¸), Cµn H¶i (NghÖ An)... đều hình thành và phát triển ở thời kì này. ở biên giới Việt  Trung, còn có các địa điểm để thơng nhân hai nớc trao đổi buôn bán. Sử dụng các hình trang 159 và 160 (SGK) để minh hoạ cho nh÷ng thµnh tùu thñ c«ng nghiÖp níc ta thêi Lý, TrÇn. 3. Phân hoá xã hội. Bớc đầu đấu tranh của nhân dân Hiểu đợc nguyên nhân dẫn đến xã hội phân hoá ngày càng s©u s¾c :. Sự ổn định về chính trị và phát triển kinh tế đã đa Đại Việt trở thµnh quèc gia hïng m¹nh ë §«ng Nam ¸. §êi sèng nh©n d©n æn định. Mặt khác, cũng đẩy nhanh sự phân hoá xã hội. Tầng lớp địa chủ ngày càng gia tăng. Trong khi đó, sự phát triển của chế độ t hữu ruộng đất làm cho sự phân hoá giàu nghèo càng tăng cao ở cuối thế kØ XIII. Những năm đói kém, trong nhân dân nhiều ngời phải bán ruộng đất, con trai, con gái làm nô tì. Vµo nöa sau thÕ kØ XIV, mét sè vua TrÇn, quý téc vµ quan l¹i chØ lo ăn chơi, không quan tâm đến cuộc sống của nhân dân. Nạn đói kém liªn tôc diÔn ra. NhiÒu cuéc khëi nghÜa n«ng d©n bïng næ.. Néi dung 3. NH÷NG CUéC KH¸NG CHIÕN CHèNG NGO¹I X¢M A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết đợc những nét khái quát (nguyên nhân, diễn biến, kết quả, ý nghÜa) vÒ c¸c cuéc kh¸ng chiÕn : hai lÇn chèng Tèng, c¸c cuéc kh¸ng chiến chống quân xâm lợc Mông – Nguyên, phong trào đấu tranh chèng qu©n x©m lîc Minh vµ khëi nghÜa Lam S¬n. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc Tèng (thÕ kØ X XI) Hiểu đợc diễn biến chính của cuộc khởi nghĩa và vai trò lãnh đạo của Thập đạo tớng quân Lê Hoàn :.

(95) Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Tèng thêi Lý (1075  1077) : + Âm mu xâm lợc của nhà Tống đối với Đại Việt : vào những năm 70 cña thÕ kØ XI, nhµ Tèng ®ang gÆp nh÷ng khã kh¨n. Trong níc, n«ng dân nổi dậy đấu tranh, phía Bắc hai nớc Liêu và Hạ uy hiếp. Theo lời khuyªn cña V¬ng An Th¹ch, vua Tèng cho tËp trung qu©n ë mét sè n¬i gi¸p víi §¹i ViÖt, chuÈn bÞ cuéc x©m lîc. + Trớc tình hình đó, vua Lý giao cho Thái uý Lý Thờng Kiệt lãnh đạo cuộc kháng chiến. + Năm 1075, Lý Thờng Kiệt đã kết hợp quân đội của triều đình với lực lợng dân binh của các tù trởng dân tộc ít ngời tập kích sang đất Tống, đánh tan các đạo quân của nhà Tống ở các cứ điểm Ung Châu, Kh©m Ch©u, Liªm Ch©u råi rót vÒ níc. + Năm 1077, khoảng 30 vạn quân Tống sang xâm lợc Đại Việt. Dới sự lãnh đạo của Lý Thờng Kiệt, nhân dân ta xây dựng phòng tuyến sông Nh Nguyệt (sông Cầu) và đánh tan quân xâm lợc. Nền độc lập của nớc ta đợc giữ vững.. đã kết thúc thắng lợi oanh liệt quân và dân Đại Việt đã bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc. Cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n Cham-pa vµo n¨m 1282 : tinh thÇn chiến đấu anh dũng chống lại quân Mông – Nguyên xâm lợc, sự phối hîp gi÷a §¹i ViÖt vµ Cham-pa chèng qu©n x©m lîc M«ng – Nguyªn. 3. Phong trào đấu tranh chống xâm lợc đầu thế kỉ XV và khởi nghÜa Lam S¬n Trình bày trên lợc đồ diễn biến, kết quả, ý nghĩa của khởi nghĩa Lam S¬n : N¨m 1407, qu©n Minh x©m lîc §¹i ViÖt, cuéc kh¸ng chiÕn cña quân dân ta đã gây nhiều khó khăn cho địch. Tuy nhiên, do sự chênh lÖch vÒ lùc lîng, cuéc kh¸ng chiÕn cña chóng ta thÊt b¹i, §¹i ViÖt l¹i rơi vào ách đô hộ của nhà Minh. Hàng loạt cuộc khởi nghĩa đã nổ ra ở đầu thế kỉ XV. Tiêu biểu nhất là cuộc khởi nghĩa do Lê Lợi lãnh đạo nổ ra ở Lam Sơn (Thanh Ho¸) vµo n¨m 1418.. 2. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc M«ng Nguyªn (thÕ kØ XIII). ChiÕn lîc, chiÕn thuËt tµi giái, cã bé tham mu khëi nghÜa s¸ng suốt, đứng đầu là Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Nguyễn Chích.... Trình bày trên lợc đồ diễn biến, kết quả, ý nghĩa của ba lần kháng chiÕn chèng qu©n x©m lîc M«ng  Nguyªn :. Nhân dân nhiệt liệt hởng ứng. Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đã giành đợc thắng lợi. Đất nớc đợc giải phóng.. Thế kỉ XIII, đế quốc Mông Cổ hình thành và phát triển, vó ngựa của chúng đã giày xéo từ Đông sang Tây, từ Âu sang á. Nhân dân Đại ViÖt ph¶i ba lÇn kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc M«ng Nguyªn (1258, 1285 vµ 1287  1288).. Nhà Hậu Lê đợc lập nên vào năm 1428, mở đầu một thời kì mới cña lÞch sö d©n téc.. Các vua Trần cùng các tớng lĩnh và đặc biệt là nhà quân sự Trần Quốc Tuấn đã lãnh đạo nhân dân đứng lên đánh giặc. Cả ba lần quân Mông Nguyên đều thất bại. Với chiến thắng Bạch Đằng năm 1288,. ý nghÜa lÞch sö cuéc khëi nghÜa Lam S¬n. LËp b¶ng thèng kª vÒ c¸c cuéc kh¸ng chiÕn cña qu©n vµ d©n §¹i Việt từ thế kỉ X đến thế kỉ XV ; đổi phân tích nguyên nhân thắng lợi, còng nh ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña c¸c cuéc kh¸ng chiÕn nµy..

(96) Néi dung 4. X¢Y DùNG Vµ PH¸T TRIÓN NÒN V¡N HO¸ D¢N TéC A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. T tëng vµ t«n gi¸o : Sù du nhËp vµ ph¸t triÓn cña Nho gi¸o, PhËt giáo và Đạo giáo. Sự thay đổi vai trò thống trị về t tởng của Phật giáo vµ Nho gi¸o. Biết đợc giáo dục ngày càng phát triển có quy củ. Sự phát triển cña v¨n häc ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m. Phân tích đợc đặc điểm nổi bật của nghệ thuật kiến trúc, điêu kh¾c. Kh¸i qu¸t vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng lo¹i h×nh s©n khÊu d©n gian. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. T tëng, t«n gi¸o, tÝn ngìng Hiểu đợc tình hình t tởng tôn giáo và giải thích đợc sự thay đổi vai trß thèng trÞ vÒ t tëng cña PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o : Tõ thêi B¾c thuéc, hÖ t tëng phong kiÕn Nho gi¸o vµ c¸c t«n giáo lớn nh Phật giáo, Đạo giáo đã đợc truyền vào nớc ta và có vị trí kh¸c nhau trong x· héi. Thời kì phong kiến độc lập, hệ t tởng phong kiến Nho giáo đợc giai cÊp thèng trÞ tiÕp nhËn vµ tõng bíc n©ng cao. Phật giáo cũng đợc truyền bá sâu rộng trong nhân dân và đợc giai cÊp thèng trÞ t«n sïng. Từ thời Đinh Tiền Lê, đến thời Lý và sang thời Trần nhiều vua đã tìm đến Phật giáo.. Thêi TrÇn, PhËt gi¸o trë thµnh hÖ t tëng thèng trÞ cña Nhµ níc phong kiến. Vua Trần Nhân Tông khi lên làm Thái Thợng hoàng đã xuÊt gia ®Çu PhËt vµ lËp ra dßng ThiÒn Tróc L©m §¹i ViÖt. Chïa chiÒn mäc lªn nhiÒu n¬i. Đạo giáo cũng đợc truyền bá trong nhân dân. C¸c tÝn ngìng cæ truyÒn nh thê cóng tæ tiªn vµ nh÷ng anh hïng có công với nớc với làng... vẫn đợc gìn giữ. 2. Gi¸o dôc, v¨n häc, nghÖ thuËt Hiểu đợc giáo dục ngày càng phát triển và có quy củ hơn ; sự phát triển của văn học chữ Hán và chữ Nôm. Phân tích đợc đặc điểm nổi bËt cña nghÖ thuËt kiÕn tróc, ®iªu kh¾c : + Giáo dục : do nhu cầu xây dựng nhà nớc và nâng cao dân trí đã thúc đẩy các nhà nớc đơng thời quan tâm đến giáo dục. + Năm 1070, nhà Lý cho dựng Văn Miếu ở kinh đô Thăng Long. N¨m 1075, nhµ Lý tæ chøc khoa thi ®Çu tiªn. Díi thêi TrÇn, c¸c khoa thi đợc tổ chức đều đặn và quy củ hơn. + Năm 1247, nhà Trần đặt lệ lấy "Tam khôi". Nhờ vậy, nhiều trí thức tài giỏi của đất nớc đợc đào tạo. Vị trí của Nho giáo ngày càng đợc nâng cao. V¨n häc ch÷ H¸n ph¸t triÓn. ë c¸c thÕ kØ XI XII, ch÷ N«m ra đời trên cơ sở chữ Hán. Thời Trần, thời Hồ đã xuất hiện một số nhà thơ N«m (t×m hiÓu mét sè nÐt vÒ ch÷ N«m vµ v¨n häc ch÷ N«m, sö dông kiÕn thøc m«n V¨n häc). NghÖ thuËt : + Kinh đô Hoa L thời Đinh Tiền Lê, kinh đô Thăng Long thời Lý, TrÇn vµ thµnh nhµ Hå ë Thanh Ho¸ víi c¸c cung ®iÖn, th¸p chuông, đền đài, chùa, tháp đợc xây dựng. Ngoài ra các chùa, tháp đợc.

(97) xây dựng ở các địa phơng đã đánh dấu bớc phát triển mới của nghệ thuËt kiÕn tróc. + Cïng víi nghÖ thuËt kiÕn tróc, nghÖ thuËt ®iªu kh¾c víi c¸c lo¹i hình khác nhau thể hiện những nét đặc sắc của văn hoá Đại Việt. + NghÖ thuËt ca móa nh¹c nh : tuång, chÌo, móa rèi níc. C¸c lÔ héi d©n gian... thÓ hiÖn bíc ph¸t triÓn míi. Khai thác nội dung các hình ở trang 169, 170 và 171 (SGK) để gi¶i thÝch cho häc sinh. 3. Khoa häc kÜ thuËt Nhớ đợc những công trình khoa học đặc sắc :  Hơn 4 thế kỉ xây dựng đất nớc, nhân dân ta đã sáng tạo nên những thành tựu khoa học kĩ thuật đặc sắc trên các lĩnh vực Sử học, Y häc, Thiªn v¨n häc.  Văn hoá Đại Việt thời Lý, Trần, Hồ thờng đợc gọi là văn hoá Thăng Long đã đạt đến trình độ phát triển cao và toàn diện.. Néi dung 5. VIÖT NAM ë THÕ KØ XV THêI L£ S¥ A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. ë trong ch¬ng tr×nh chung, néi dung ViÖt Nam ë thÕ kØ XV thêi Lê sơ không có ở chủ đề 2. Nhng ở SGK thì đợc viết thành một bài riêng ; bởi vì giai đoạn lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV thì thêi Lª s¬ lµ mét thêi k× quan träng. Gi¸o viªn híng dÉn HS biÕt những thành tựu trên lĩnh vực xây dựng đất nớc và phát triển kinh tế, văn hoá của các vua thời Lê. Sử dụng các loại kênh hình, tài liệu đọc thªm, tham quan di tÝch lÞch sö.. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Nhà nớc quân chủ đạt đến đỉnh cao Hiểu đợc nhà nớc quân chủ dới thời Lê sơ đạt đến đỉnh cao : N¨m 1428, sau chiÕn th¾ng qu©n Minh, Lª Lîi lªn ng«i Hoµng đế, sáng lập ra nhà Lê, đặt lại tên nớc là Đại Việt. Nhà nớc quân chủ đợc xây dựng theo mô hình thời Trần, Hồ với một số thay đổi. Vào những năm 60 của thế kỉ XV, đất nớc đã ổn định. Vua Lê Thánh Tông (1460  1497) đã tiến hành cuộc cải cách hành chính đa nhà nớc quân chủ đạt đến đỉnh cao. Quan lại đợc tuyển chọn chủ yếu qua giáo dục, thi cử. Một bộ luật mới đợc ban hành gọi là "Quốc triều hình luật" (hay "Luật Hồng Đức") gồm hơn 700 điều, đề cập đến mọi mặt đời sống xã héi vµ mang tÝnh d©n téc s©u s¾c (giíi thiÖu mét sè ®iÒu tiªu biÓu). Quân đội đợc tổ chức chặt chẽ, quy củ. Chính sách đối nội nhằm đoàn kết các dân tộc. Chính sách đối ngoại nhằm giữ vững độc lập đợc các vua triều Lê sơ chú trọng. Vẽ sơ đồ tổ chức chính quyền thời Lê Thánh Tông để học sinh có thể so sánh với các giai đoạn trớc, tổ chức thời gian các hoạt động ngo¹i kho¸ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ. 2. Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Hiểu đợc tình hình Đại Việt khi Lê Lợi lên ngôi gặp nhiều khó khăn về kinh tế, do 20 năm bị nhà Minh đô hộ. Các vua thời Lê sơ đã có các chính sách để khôi phục và phát triển kinh tế : Kinh tế nông nghiệp đợc chú trọng..

(98) Chủ đề 7. + Ban hành chính sách quân điền, quy định về việc phân chia ruéng c«ng ë c¸c lµng x·, khuyÕn khÝch khai hoang, më réng diÖn tÝch canh t¸c.. VIÖT NAM Tõ THÕ KØ XVI §ÕN THÕ KØ XVIII. + Nhà nớc cũng chú ý đào đắp kênh mơng, đê sông, đê biển đợc chó träng. Kinh tÕ n«ng nghiÖp cã bíc ph¸t triÓn míi.. Néi dung 1. CHIÕN TRANH PHONG KIÕN. Kinh tế thủ công nghiệp và thơng nghiệp dần dần đợc phục hồi vµ ph¸t triÓn. NhiÒu chî mäc lªn ë c¸c lµng. NhiÒu lµng thñ c«ng míi đợc hình thành. Nhµ níc ban hµnh lÖ lËp chî. Tuy nhiªn, c¸c vua thêi Lª s¬ kh«ng chñ tr¬ng më réng bu«n b¸n víi th¬ng nh©n níc ngoµi. 3. Nh÷ng chuyÓn biÕn vÒ v¨n ho¸ Trình bày đợc những chuyển biến về văn hoá dới thời Lê sơ : Thời Lê sơ, Nho giáo đợc độc tôn. Giáo dục Nho học phát triển thịnh đạt, các khoa thi đợc tổ chức đều đặn, đặc biệt ở thời Lê Thánh Tông. Những ngời đỗ tiến sĩ đều đợc khắc tên vào bia đá ở Văn Miếu. PhËt gi¸o vµ §¹o gi¸o vÉn lµ t«n gi¸o cña nh©n d©n. Tuy nhiªn thêi nµy, Nhµ níc h¹n chÕ viÖc x©y dùng chïa chiÒn. Văn học chữ Hán, chữ Nôm đều phát triển. Khoa học kĩ thuật : các công trình Sử học, Toán học ra đời. NghÖ thuËt ®iªu kh¾c vµ kiÕn tróc ph¸t triÓn chËm ch¹p. Nghệ thuật sân khấu, ca múa dân gian bị loại ra khỏi cung đình. Khai th¸c c¸c h×nh ë trang 175 vµ 176 (SGK) vµ gi¶i thÝch cho häc sinh biÕt : thêi Lª s¬ ë thÕ kØ XV thùc sù lµ mét giai ®o¹n ph¸t triển thịnh đạt của nớc Đại Việt. Trên các lĩnh vực nớc Đại Việt đã đạt đợc những thành tựu rực rỡ.. Vµ Sù CHIA C¾T §ÊT N¦íC A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Biết đợc năm 1527 nhà Lê sụp đổ, nhà Mạc ra đời. Một số chính sách của nhà Mạc nhằm ổn định đất nớc. Trình bày đợc sơ lợc diễn biến của các cuộc chiến tranh phong kiến dẫn đến sự hình thành Nam triều – Bắc triều và Đàng Trong Đàng Ngoài. Giải thích đợc nguyên nhân của các cuộc chiến tranh vµ hËu qu¶ cña nã. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Sù suy yÕu cña triÒu Lª vµ sù thµnh lËp triÒu M¹c Biết đợc năm 1527 nhà Lê sụp đổ, nhà Mạc ra đời. Một số chính sách của nhà Mạc nhằm ổn định đất nớc : Đầu thế kỉ XVI, triều Lê suy yếu rồi sụp đổ. N¨m 1527, M¹c §¨ng Dung Ðp vua Lª ph¶i nhêng ng«i, lËp ra nhµ M¹c. Nhà Mạc tồn tại trong 65 năm (từ năm 1527 đến năm 1592). Nhà Mạc đã thực hiện các chính sách nhằm xây dựng chính quyền, củng cố phát triển đất nớc về kinh tế cũng nh về văn hoá..

(99) Trong chính sách đối ngoại, nhà Mạc tỏ ra lúng túng trong việc đối phó với nhà Minh (Trung Quốc).. HËu qu¶ cña sù chia c¾t thµnh §µng Trong, §µng Ngoµi víi hai chế độ chính trị khác nhau.. Khai thác hình trang 179 (SGK) để hiểu về thành tựu văn hoá thêi M¹c.. + Đàng ngoài : bao gồm vùng đất từ sông Gianh (Quảng Bình) trở ra Bắc dới quyền cai trị của vua Lê chúa Trịnh. Mặc dù triều đình vua Lª vÉn cßn, nhng trªn thùc tÕ chóa TrÞnh t×m c¸ch th©u tãm quyÒn hµnh vµo tay m×nh.. 2. Néi chiÕn Nam B¾c triÒu Tr×nh bµy cuéc néi chiÕn Nam B¾c triÒu : Cựu thần nhà Lê, đứng đầu là Nguyễn Kim đã quy tụ lực lợng chèng M¹c víi danh nghÜa "phï Lª diÖt M¹c" thµnh lËp chÝnh quyÒn ở Thanh Hoá gọi là Nam triều, đối đầu với nhà Mạc ở Thăng Long  B¾c triÒu. Từ năm 1545 đến năm 1592, chiến tranh Nam Bắc triều bùng nổ, nhà Mạc bị lật đổ, đất nớc thống nhất. Nhng sau đó một thế lực phong kiÕn míi cña hä NguyÔn l¹i h×nh thµnh ë phÝa Nam. 3. Néi chiÕn TrÞnh NguyÔn vµ sù ph©n chia §µng Trong  §µng Ngoµi Tr×nh bµy nÐt chÝnh cuéc chiÕn tranh TrÞnh NguyÔn vµ hËu qu¶ c¶ nã : ë Thanh Ho¸, Nam triÒu vÉn tån t¹i nhng quyÒn lùc n»m trong tay hä TrÞnh. ë m¹n Nam, hä NguyÔn c¸t cø x©y dùng chÝnh quyÒn riªng, phát triển kinh tế trở thành lực lợng đối địch với họ Trịnh. Năm 1627, họ Trịnh đem quân đánh họ Nguyễn, chiến tranh TrÞnh NguyÔn bïng næ. N¨m 1672, hai bªn gi¶ng hoµ, lÊy s«ng Gianh lµm giíi tuyÕn.. + Đàng Trong : bao gồm vùng đất Thuận Quảng ở phía Nam. Chóa NguyÔn còng x©y dùng cho m×nh mét chÝnh quyÒn riªng. VÒ sau cải tổ cơ cấu chính quyền theo quy cách một triều đình đế vơng. Quan sát hình 66, 67 (SGK) để biết thêm về bộ máy nhà nớc vua Lª, chóa TrÞnh.. Néi dung 2. T×NH H×NH KINH TÕ A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Nh÷ng biÓu hiÖn suy yÕu, khñng ho¶ng cña n«ng nghiÖp Đàng Ngoài và nguyên nhân của hiện tợng đó. Sơ lợc quá trình khẩn hoang ë §µng Trong vµ kÕt qu¶. Nh÷ng biÓu hiÖn ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp : thñ c«ng nghiệp nhà nớc đợc chú trọng ; các làng nghề ở nông thôn rất ph¸t triÓn. Về thơng nghiệp : sự trao đổi hàng hoá giữa các địa phơng đợc mở rộng ; mối quan hệ buôn bán với các nớc phơng Đông đợc phát triển ; sự hình thành và hng thịnh của một số đô thị (Thăng Long, Hội An, Phè HiÕn...)..

(100) B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Tình hình ruộng đất và kinh tế nông nghiệp Đàng Ngoài. Từ thế kỉ XVII, đất Thuận Quảng đợc mở rộng thêm về phÝa Nam.. Trình bày đợc những biểu hiện suy yếu, khủng hoảng của nông nghiệp Đàng Ngoài và nguyên nhân của hiện tợng đó :. Còng tõ ®Çu thÕ kØ XVII, b¾t ®Çu cã nh÷ng líp c d©n ViÖt vợt biển vào Đồng Nai khai khẩn đất hoang, lập ra những làng Việt ®Çu tiªn.. Từ đầu thế kỉ XVI, ruộng đất t hữu phát triển đã làm cho chính sách ruộng đất thời Lê sơ về căn bản bị phá sản (chính sách quân điền).. Vùng đất Thuận Quảng vốn đã đợc khai phá từ những thế kỉ trớc, tiếp tục đợc khai phá ở thời kì này.. Chính sách ruộng đất của họ Trịnh nhằm phục vụ cho quyền lợi của nhà nớc phong kiến, giai cấp địa chủ, tầng lớp quan liêu và binh sÜ.. Vùng đất phía Nam, đặc biệt là vùng đồng bằng sông Cửu Long, ruộng đất phì nhiêu, dân c tha thớt. Chúa Nguyễn đã có những chính sách khuyến khích khai hoang ở vùng đất này.. Tuy vậy, với sự sáng tạo của mình, ngời nông dân đã đúc kết đợc nhiÒu kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt.. Lùc lîng khai hoang chñ yÕu lµ lu d©n ngêi ViÖt, ngoµi ra cßn cã mét bé phËn ngêi gèc Cham-pa, Ch©n L¹p.. Ruộng đất công ngày càng bị thu hẹp. Trong khi đó, nhà n ớc Lª TrÞnh ngµy cµng t¨ng cêng bãc lét t« thuÕ, lao dÞch, binh dÞch đối với nông dân.. Kết quả : nhờ sức lao động cần cù sáng tạo của các tầng lớp nh©n d©n., vïng §ång Nai, Gia §Þnh nhanh chãng trë thµnh khu vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn.. Do những bất ổn về chính trị, nhà nớc không chăm lo đến đê điều và các công trình thuỷ lợi, làm cho hạn hán, lụt lội, đê vỡ xảy ra liªn tiÕp. Những nông dân nghèo khổ mất đất bỏ làng đi lang thang kiếm sèng ngµy cµng nhiÒu. Tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ XVIII, m©u thuÉn xã hội gay gắt đã đẩy xã hội Đàng Ngoài vào tình trạng suy yếu và khñng ho¶ng nghiªm träng. 2. C«ng cuéc khÈn hoang vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp §µng Trong Trình bày đợc quá trình khẩn hoang ở Đàng Trong và kết quả đạt đợc :. Néi dung 3. Sù PH¸T TRIÓN CñA KINH TÕ HµNG HO¸ A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Kh¸c víi ch¬ng tr×nh chuÈn, ë ch¬ng tr×nh n©ng cao, sù ph¸t triển kinh tế hàng hoá đợc dạy thành một bài riêng. HS cần hiểu sự phát triển kinh tế hàng hoá ở thời kì này, kể cả nội thơng và ngoại thơng. Những tác động của nó đối với tình hình kinh tế, chính trị xã hội của Đại Việt đơng thời..

(101) B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Thñ c«ng nghiÖp Trình bày đợc những biểu hiện phát triển của thủ công nghiệp : thủ công nghiệp nhà nớc đợc chú trọng ; các làng nghề ở nông thôn rÊt ph¸t triÓn : Thñ c«ng nghiÖp nhµ níc : + §Ó phôc vô cho nhu cÇu cña nhµ níc, c¶ chÝnh quyÒn Lª TrÞnh và chính quyền chúa Nguyễn đều chú trọng xây dựng các quan xởng. + Lực lợng lao động trong các xởng thủ công của nhà nớc đều là những thợ thủ công giỏi, đợc trng tập từ các địa phơng theo chế độ c«ng tîng. + Mặc dù thời kì này, các quan xởng của nhà nớc có đợc mở rộng vÒ quy m« vµ kÜ thuËt, nhng ngêi thî vÉn bÞ rµng buéc trong nh÷ng tæ chức sản xuất với những quan hệ cỡng bức và nô dịch, ít có tác động đến sự phát triển của kinh tế hàng hoá. Thñ c«ng nghiÖp nh©n d©n : + Các nghề thủ công phát triển đã dẫn đến các làng nghề thủ công ë n«ng th«n vµ c¸c phêng thñ c«ng chuyªn nghiÖp ë thµnh thÞ xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu. + Thêi k× nµy, nghÒ khai th¸c má ë §µng Ngoµi kh¸ ph¸t triÓn. ở Đàng Trong, nghề sản xuất đờng mía phát triển mạnh, đạt đến trình độ cao và số lợng xuất khẩu ngày càng lớn. 2. Th¬ng nghiÖp Hiểu đợc sự phát triển kinh tế hàng hoá ở nớc ta trong các thế kỉ XVI, XVII, XVIII :. Bu«n b¸n trong níc : + Hoạt động buôn bán, trao đổi hàng hoá giữa các địa phơng đợc mở rộng hơn trớc. ở các địa phơng, hầu hết các làng đều có chợ, nơi mà những sản phẩm nông nghiệp và thủ công nghiệp đợc mang ra trao đổi, buôn bán. + Thời kì này đã hình thành các luồng buôn bán, trao đổi thờng xuyên giữa miền ngợc và miền xuôi, miền duyên hải, hải đảo với nội địa và giữa các trung tâm kinh tế, thơng mại với các vùng nông thôn phô cËn. §Æc biÖt lµ sù bu«n b¸n gi÷a §µng Trong vµ §µng Ngoµi. Bu«n b¸n víi níc ngoµi : + Buôn bán với các nớc phơng Đông, đặc biệt với Trung Quốc và Nhật Bản đợc duy trì và phát triển. + Từ thế kỉ XVI, các nớc phơng Tây đã sang buôn bán với nớc ta vµ nhén nhÞp nhÊt lµ thÕ kØ XVII. C¸c n íc Bå §µo Nha, Hµ Lan, Anh, Pháp đều đến lập thơng điếm và buôn bán với cả Đàng Trong vµ §µng Ngoµi.  Sự thông thơng buôn bán với các nớc phơng Tây đã bớc đầu đa níc ta tiÕp xóc víi luång th¬ng m¹i quèc tÕ ®ang ph¸t triÓn, gãp phÇn mở rộng thị trờng trong nớc và thúc đẩy sự hng thịnh của một số đô thÞ. 3. Sự hng thịnh của một số đô thị Trình bày đợc sự hng khởi của các đô thị ở Đàng Trong và Đàng Ngoµi : ở Đàng Ngoài, có hai đô thị tiêu biểu là Thăng Long và Phố Hiến. Đàng Trong : tiêu biểu nhất là Hội An (Quảng Nam). Các đô thị kh¸c nh Thanh Hµ (HuÕ), Níc MÆn (B×nh §Þnh), Gia §Þnh (Thµnh phè Hồ Chí Minh)... đều là những đô thị khá sầm uất. Khai thác các hình 69, 70 (SGK) để tìm hiểu thêm một số đô thị cña níc ta thêi k× nµy..

(102) Néi dung 4. V¡N HO¸, T¦ T¦ëNG. 2. Gi¸o dôc vµ khoa cö Trình bày đợc tình hình phát triển của giáo dục :. A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Trình bày đợc tình hình phát triển t tởng văn hoá, giáo dục và khoa học – kĩ thuật và giải thích đợc nguyên nhân của sự phát triển đó B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. T tëng, t«n gi¸o, tÝn ngìng Hiểu đợc tình hình văn hoá ở các thế kỉ XVI  XVIII : Nho giáo suy thoái, Phật giáo, Đạo giáo có sự phát triển, sự du nhập của đạo Thiên Chóa : Sự mất dần hiệu lực và vị trí độc tôn của Nho giáo. Trong khi đó Phật giáo, Đạo giáo và các hình thức tín ngỡng dân gian khác lại có điều kiện đợc phục hồi và phát triển. Nhiều chùa, đền, miếu, quán đợc khôi phục hoặc đợc xây dựng mới ở cả Đàng Trong và §µng Ngoµi. Từ thế kỉ XVI, một tôn giáo mới đợc du nhập vào Đại Việt  đạo Thiên Chúa. C¸c tÝn ngìng d©n gian nh thê cóng tæ tiªn, thê c¸c anh hïng dân tộc có công với nớc, với làng, những vị tổ nghề... vẫn đợc duy trì vµ ph¸t huy. Cùng với sự du nhập đạo Thiên Chúa vào nớc ta, chữ Quốc ngữ đã ra đời. Tuy nhiên, phải đến đầu thế kỉ XX chữ Quốc ngữ mới chính thøc trë thµnh ch÷ viÕt cña d©n téc ViÖt Nam.. Đây là thời kì chính trị không ổn định nhng việc giáo dục và khoa cử theo hệ thống Nho giáo vẫn đợc duy trì tơng đối liên tục. Thời kì nhà Mạc đã tổ chức đợc 22 kì thi Hội để lấy tiến sĩ. TriÒu Lª trung hng, tiÕp tôc tæ chøc c¸c k× thi. Tuy vËy, gi¸o dôc thi cử thời kì này không còn đợc nghiêm túc và chặt chẽ nh thời Lê sơ. ở Đàng Trong, khoa cử xuất hiện muộn và không đợc chú trọng nh §µng Ngoµi. T×m hiÓu vÒ V¨n MiÕu, Quèc tö gi¸m... 3. V¨n häc vµ nghÖ thuËt Trình bày đợc sự phát triển của văn học và nghệ thuật : Văn học : thời kì này văn học chữ Hán chiếm u thế. Bên cạnh đó là sự nở rộ của các tác phẩm văn thơ viết bằng chữ Nôm, trong đó có c¸c truyÖn N«m khuyÕt danh. Nghệ thuật : đánh dấu sự phát triển và phục hồi của các loại h×nh nghÖ thuËt diÔn xíng vµ t¹o h×nh cæ truyÒn. + Nghệ thuật sân khấu phong phú, đa dạng, phản ánh tình hình đời sèng vµ íc väng cña nh©n d©n. + Nghệ thuật điêu khắc và kiến trúc ở các đình, chùa, miếu mang ®Ëm phong c¸ch d©n gian. Quan sát hình 71 (SGK) để biết về thành tựu đặc sắc của nghệ thuËt ®iªu kh¾c trong thêi k× nµy. 4. Khoa häc kÜ thuËt.

(103) Trình bày đợc sự phát triển của khoa học  kĩ thuật : Sù xuÊt hiÖn nhiÒu c«ng tr×nh sö häc lín : Lª triÒu c«ng nghiÖp thùc lôc cña Hå SÜ D¬ng, ¤ Ch©u cËn lôc cña D¬ng V¨n An, Thiªn Nam ng÷ lôc (khuyÕt danh), §¹i ViÖt sö kÝ toµn th do nhãm sö thÇn triÒu Lª bæ sung vµ hoµn chØnh trªn c¬ së bé s¸ch cña Ng« SÜ Liªn khëi th¶o tõ thÕ kØ XV. Khoa học quân sự cũng đạt đợc những thành tựu quan trọng. Do sự tiếp xúc với các nớc phơng Tây, kĩ thuật đúc súng và đóng các loại thuyền chiến có trang bị đại bác ở Đàng Trong đợc nâng cao thªm mét bíc.. Néi dung 5. KHëI NGHÜA N¤NG D¢N §µNG NGOµI Vµ PHONG TRµO T¢Y S¥N A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. §Æc ®iÓm cña phong trµo n«ng d©n §µng Ngoµi vµ nguyªn nh©n cũng nh kết quả của nó. Phong trào nông dân Tây Sơn đặt nền móng cho sự thống nhất đất nớc và kháng chiến chống quân Xiêm, quân Thanh th¾ng lîi. Vai trß cña NguyÔn HuÖ – Quang Trung trong c«ng cuéc dùng níc vµ gi÷ níc. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN TH¦C, KÜ N¡NG. 1. Khëi nghÜa n«ng d©n ë §µng Ngoµi Trình bày đợc nguyên nhân, kết quả, ý nghĩa của phong trào nông d©n ë §µng Ngoµi :. Nguyên nhân dẫn đến các cuộc khởi nghĩa nông dân ở §µng Ngoµi : + Chính quyền phong kiến từ vua chúa đến quan lại ở các làng xã đã trở thành bộ máy quan liêu nặng nề và ăn bám xã hội. + Ngêi n«ng d©n ph¶i chÞu t« thuÕ, lao dÞch, binh dÞch nÆng nÒ. Thêm vào đó còn bị chiếm đoạt ruộng đất, hạn hán, đói kém, đê vỡ, mÊt mïa liªn tiÕp x¶y ra. + Ruộng đất bỏ hoang, nông nghiệp đình đốn đã làm cho nhiều nông dân phải bỏ làng đi phiêu tán. Không còn con đờng nào khác, họ đã vùng dậy đấu tranh. §Õn cuèi thËp niªn 30 ®Çu thËp niªn 40 cña thÕ kØ XVIII, ë Đàng Ngoài đã bùng nổ hàng loạt cuộc khởi nghĩa nông dân nh khởi nghÜa cña NguyÔn H÷u CÇu, NguyÔn Danh Ph¬ng... l«i cuèn hµng v¹n ngêi tham gia. Mặc dù cuối cùng các cuộc khởi nghĩa đều thất bại, nhng nó đã đánh vào toàn bộ nền thống trị của vua Lê chúa Trịnh, chuẩn bị cho sù bïng næ vµ th¾ng lîi cña phong trµo T©y S¬n. 2. Phong trµo T©y S¬n bïng næ, qu©n T©y S¬n lµm chñ toµn bé §µng Trong Trình bày đợc nguyên nhân bùng nổ và nét chính về phong trào Tây Sơn lật đổ chúa Nguyễn ở Đàng Trong, kháng chiến đánh tan qu©n x©m lîc Xiªm : Nguyên nhân bùng nổ : giữa thế kỉ XVIII, chế độ phong kiến ở c¶ §µng Ngoµi, §µng Trong khñng ho¶ng s©u s¾c, phong trµo n«ng d©n bïng næ..

(104) N¨m 1771, cuéc khëi nghÜa T©y S¬n bïng næ. Từ năm 1773 đến năm 1783, quân Tây Sơn tấn công giải phóng hầu hết vùng đất Đàng Trong và tiêu diệt lực lợng cát cứ của chúa NguyÔn. NguyÔn ¸nh ch¹y sang cÇu cøu vua níc Xiªm (Th¸i Lan ngµy nay). Lîi dông c¬ héi nµy, vua Xiªm cho 5 v¹n qu©n thuû, bé sang đánh chiếm Gia Định. Th¸ng 1 1785, víi tµi n¨ng vµ nghÖ thuËt qu©n sù tµi giái, Nguyễn Huệ đã đánh tan quân Xiêm trên khúc sông Tiền, đoạn từ Rạch Gầm đến Xoài Mút. Đập tan tham vọng xâm lợc nớc ta của vua Xiêm, bảo vệ độc lập dân tộc. Sử dụng lợc đồ hình 72 (SGK) để nhận thấy sự tài giỏi của Nguyễn Huệ khi ông quyết định tiêu diệt quân Xiêm ở khúc s«ng TiÒn. 3. Tiến quân ra Đàng Ngoài, lập lại nền thống nhất đất nớc và kh¸ng chiÕn chèng qu©n Thanh th¾ng lîi Trình bày đợc cuộc tiến quân ra Đàng Ngoài lật đổ chế độ vua Lê, chúa Trịnh lập lại nền thống nhất đất nớc và kháng chiến chống qu©n Thanh th¾ng lîi : Sau chiÕn th¾ng R¹ch GÇm Xoµi Mót vÒ c¬ b¶n qu©n T©y S¬n đã làm chủ toàn bộ vùng đất Đàng Trong. N¨m 1786, NguyÔn HuÖ dÉn ®Çu qu©n T©y S¬n ra §µng Ngoµi lật đổ chế độ vua Lê, chúa Trịnh, lập lại nền thống nhất đất nớc.. Lª Chiªu Thèng cho ngêi cÇu cøu nhµ M·n Thanh. Vua Thanh cho 29 v¹n qu©n vµ d©n c«ng, giao cho T«n SÜ NghÞ chØ huy sang x©m lîc níc ta. §îc tin qu©n Thanh sang x©m lîc, NguyÔn HuÖ lªn ng«i Hoµng đế, lấy niên hiệu là Quang Trung, chỉ huy quân tiến ra Bắc. Chỉ trong 5 ngày đêm từ 30 tháng Chạp năm Mậu Thân đến mồng 5 Tết Kỉ Dậu, với cuộc hành quân thần tốc, nghĩa quân Tây Sơn đã đánh bại hoàn toµn qu©n x©m lîc vµ tiÕn vµo Th¨ng Long, víi chiÕn th¾ng Ngäc Håi §èng §a cßn vang m·i vÒ sau. Sử dụng lợc đồ hình 73 (SGK) kết hợp với trình bày diễn biến trËn Ngäc Håi §èng §a. Sau khi đánh tan quân xâm lợc Thanh, Quang Trung đã thực hiÖn viÖc x©y dùng chÝnh quyÒn míi vµ thi hµnh mét sè chÝnh s¸ch tiến bộ nhằm xây dựng và phát triển đất nớc. Năm 1792, Quang Trung đột ngột qua đời, triều Tây Sơn không còn chỗ dựa, đã mất dần vai trò tiến bộ và sụp đổ trớc sự tấn công của Nguyễn ánh. Chó ý kh¶ n¨ng qu©n sù tuyÖt vêi cña NguyÔn HuÖ trong kh¸ng chiÕn chèng qu©n Thanh ; ®i s©u vµo mét sè chÝnh s¸ch vÒ kinh tÕ, chính trị, văn hoá, xã hội mà vơng triều Tây Sơn thực hiện. Từ đó, học sinh thấy đợc những cống hiến của phong trào Tây Sơn không chỉ đối với sự nghiệp thống nhất đất nớc và bảo vệ độc lập dân tộc mà còn đối với sự phát triển của đất nớc và xây dựng nền văn hoá d©n téc..

(105) Chủ đề 8. VIÖT NAM ë NöA §ÇU THÕ KØ XIX A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Nhà nớc phong kiến tập quyền dới thời Nguyễn đợc xây dựng quy củ. Những hạn chế trong chính sách đối ngoại của nhµ NguyÔn. N«ng nghiÖp sa sót, nhµ NguyÔn thi hµnh chÝnh s¸ch "träng n«ng øc th¬ng", m©u thuÉn trong x· héi ngµy cµng s©u s¾c. Phong trµo đấu tranh của nhân dân liên tiếp nổ ra. PhËt gi¸o vµ tÝn ngìng d©n gian ph¸t triÓn. V¨n häc ph¸t triÓn phong phú, đa dạng ; khoa học, đặc biệt là sử học đạt đợc một số thành tựu. Nghệ thuật phát triển. Nguyên nhân của các hiện tợng đó. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG I  Sù THµNH LËP Vµ Tæ CHøC V¦¥NG TRIÒU NGUYÔN. 1. Sù thµnh lËp v¬ng triÒu Biết đợc sự thành lập vơng triều Nguyễn :. 2. Tæ chøc v¬ng triÒu Trình bày đợc nhà nớc phong kiến tập quyền dới thời Nguyễn đợc x©y dùng quy cñ : Lần đầu tiên thống trị trên một lãnh thổ rộng lớn, tơng đơng với lãnh thổ Việt Nam hiện nay. Gia Long quyết định xây dựng một thể chế quân chủ quan liêu chuyên chế, trong đó vua là ngời đứng đầu triều đình, toàn quyền quyết định mọi công việc hệ trọng của đất nớc. Đến thời Minh Mạng, tổ chức bộ máy nhà nớc đợc hoàn thiện chÆt chÏ h¬n. Phú Xuân (Huế) đợc chọn làm kinh đô, là trung tâm đầu não cña c¶ níc. Thời Gia Long, hai đầu đất nớc là Bắc thành và Gia Định thành do Tổng trấn thay mặt Hoàng đế quyết định mọi việc. Trong hai n¨m 1831  1832, vua Minh M¹ng lÇn lît b·i bá B¾c Thµnh vµ Gia §Þnh thµnh, chia c¶ níc lµm 30 tØnh vµ 1 phñ (Thõa Thiªn). ở các địa phơng, đơn vị hành chính cũng đợc chấn chỉnh lại.. Từ tháng 6 1801 đến tháng 6 1802, Nguyễn ánh lần lợt tấn c«ng Phó Xu©n (HuÕ) vµ Th¨ng Long.. N¨m 1815, bé "Hoµng ViÖt luËt lÖ" (hay cßn gäi lµ LuËt Gia Long) chính thức đợc ban hành.. Quang Toản và triều đình Tây Sơn không chống cự nổi phải bỏ ch¹y. V¬ng triÒu T©y S¬n chÊm døt.. Nhà Nguyễn chủ trơng xây dựng lực lợng quân đội mạnh với trang bÞ vò khÝ tèt.. Nguyễn ánh lên ngôi Hoàng đế, đặt niên hiệu là Gia Long, lập nªn v¬ng triÒu NguyÔn (1802  1845).. Quan sát lợc đồ hình 74 (SGK), xác định các đơn vị hành chính tØnh vµ phñ díi thêi Minh M¹ng..

(106) 3. Chính sách đối ngoại Hiểu đợc những hạn chế trong chính sách đối ngoại của nhµ NguyÔn :. + N¨m 1804, Gia Long ban hµnh chÝnh s¸ch qu©n ®iÒn. Tuy nhiªn, trong hoàn cảnh bấy giờ, chính sách quân điền không phát huy đợc tính tÝch cùc.. Nhà Nguyễn chủ trơng thần phục nhà Thanh. Riêng đối với Lào vµ Cao Miªn (nay lµ Cam-pu-chia) th× b¾t hai níc nµy ph¶i thÇn phôc.. + Chính sách khai hoang của nhà Nguyễn, trong đó hình thức khai hoang doanh ®iÒn cã hiÖu qu¶ h¬n c¶.. Đối với các nớc phơng Tây : thời Gia Long thì tơng đối cởi mở với Pháp và đạo Thiên Chúa. Nhng từ thời Minh Mạng, triều Nguyễn tìm cách để khớc từ dần quan hệ với phơng Tây. Đặc biệt thi hành chính sách đàn áp Thiên Chúa giáo.. + Nhµ NguyÔn chó ý t¨ng cêng x©y dùng c¸c quan xëng, tËp trung ë Phó Xu©n (HuÕ).. Chính sách đối ngoại của nhà Nguyễn thể hiện sự bảo thủ và đã hạn chế đến sự phát triển, duy tân của đất nớc. Sử dụng lợc đồ trang 202 và bảng thống kê trang 205, 206 (SGK), vẽ sơ đồ tổ chức chính quyền thời Nguyễn (trớc cải cách và sau c¶i c¸ch cña Minh M¹ng). II  T×NH H×NH KINH TÕ X· HéI NöA §ÇU THÕ KØ XIX. 1. T×nh h×nh kinh tÕ Trình bày đợc tình hình kinh tế nông nghiệp, thủ công nghiệp, thơng nghiệp và các chính sách của nhà Nguyễn đầu thế kỉ XX :. Kinh tế nông nghiệp là chủ yếu, đợc coi trọng : + Năm 1803, Gia Long cho đo đạc lại ruộng đất và lập địa bạ cho c¸c th«n, x· ë B¾c Hµ. + Năm 1839 thời Minh Mạng, việc lập địa bạ các thôn, xã trên toàn quốc đợc hoàn thành.. Thñ c«ng nghiÖp :. + Trong d©n gian, c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng vÉn ph¸t triÓn. + Hoạt động khai khoáng cũng đợc nhà nớc chú trọng.. Th¬ng nghiÖp : nhµ NguyÔn thi hµnh chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ phøc tạp và chế độ kiểm soát ngặt nghèo đối với các hoạt động bu«n b¸n. Ngo¹i th¬ng : nhµ NguyÔn hÕt søc dÌ dÆt trong viÖc bu«n b¸n với các nớc phơng Tây. Thơng nhân nớc ngoài đến buôn bán với nớc ta chñ yÕu lµ ngêi Hoa, Xiªm, M· Lai. Các đô thị thời kì này cũng sa sút, không còn buôn bán tấp nập nh c¸c thÕ kØ XVI XVII. 2. T×nh h×nh x· héi Giải thích đợc vì sao tình hình xã hội dới triều Nguyễn không ổn định và biết đợc các cuộc khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XX : Trong bèi c¶nh chung cña t×nh h×nh kinh tÕ, x· héi ë ®Çu thÕ kỉ XIX, nhà Nguyễn không cải thiện đợc tình hình. Đời sống nhân d©n khæ cùc, bé m¸y chÝnh quyÒn quan liªu, tha ho¸. M©u thuÉn x·.

(107) hội ngày càng gay gắt, làm bùng lên làn sóng đấu tranh của các tầng lớp xã hội ở mọi miền đất nớc. C¸c cuéc khëi nghÜa kh«ng chØ ë miÒn xu«i, mµ cßn cã c¸c cuéc næi dËy cña c¸c d©n téc Ýt ngêi miÒn nói. Trong thêi gian nµy, c¶ níc cã tíi 400 cuéc khëi nghÜa, tiªu biÓu nh c¸c cuéc khëi nghÜa Phan B¸ Vµnh, Cao B¸ Qu¸t, Lª V¨n Kh«i.... 2. Gi¸o dôc, khoa cö Hiểu đợc giáo dục từng bớc phát triển : Do yêu cầu của việc tuyển lựa nhân tài, để chọn ngời ra lµm quan.. Các cuộc khởi nghĩa trên cuối cùng đều bị đàn áp nhng nó chøng tá sù bÊt b×nh cña mäi tÇng líp nh©n d©n víi chÝnh quyÒn nhµ NguyÔn.. §Çu n¨m 1807, Gia Long ban hµnh quy chÕ thi H¬ng vµ thi Héi. Th¸ng 10 1807, nhµ NguyÔn b¾t ®Çu më khoa thi H¬ng tõ NghÖ An trë ra B¾c. §Õn n¨m 1822, Minh M¹ng cho kh«i phôc c¸c k× thi Héi vµ thi §×nh.. LËp b¶ng thèng kª c¸c cuéc khëi nghÜa lín cña n«ng d©n ë nöa ®Çu thÕ kØ XIX.. Dới thời Nguyễn, nhiều ngời đỗ đại khoa đã trở thành những nhà văn hoá lớn hay những quan lại cao cấp trong triều đình.. III  §êI SèNG V¡N HO¸ T¦ T¦ëNG NöA §ÇU THÕ KØ XIX. Năm 1803, Gia Long cho xây dựng trờng Quốc học (sau đổi thành Quốc tử giám ở kinh đô Phú Xuân).. 1. T tëng, t«n gi¸o, tÝn ngìng Trình bày đợc nét nổi bật của tình hình t tởng, tôn giáo, tín ngỡng nöa ®Çu thÕ kØ XIX : Nhà Nguyễn thi hành chính sách độc tôn Nho giáo và hạn chÕ PhËt gi¸o. Trong nh©n d©n, PhËt gi¸o vµ c¸c tÝn ngìng d©n gian vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn. Tôc thê cóng tæ tiªn, nh÷ng anh hïng d©n téc vµ nh÷ng ngêi cã c«ng víi níc, víi lµng trë thµnh phæ biÕn trong x· héi. §×nh, đền, chùa, miếu đợc tu bổ hoặc xây dựng mới ở khắp nơi. Đối với đạo Thiên Chúa, từ thời Minh Mạng (1820  1840) nhà Nguyễn thi hành những biện pháp cấm đạo, sát đạo. Nh ng các giáo sĩ phơng Tây vẫn tìm cách truyền bá và phát triển đạo Thiên Chóa trong d©n chóng.. Năm 1808, Văn Miếu cũng đợc xây dựng. Từ năm 1822, nhà Nguyễn cũng thực hiện chế độ đề danh tiến sĩ. Tính đến năm 1851, nhà Nguyễn đã tổ chức đợc 14 khoa thi Hội, lấy đỗ 136 tiến sĩ và 87 phó bảng. 3. V¨n häc, khoa häc Hiểu đợc văn học, nghệ thuật ngày càng đa dạng và phong phú : ë thÕ kØ XIX, dßng v¨n häc ch÷ H¸n tiÕp tôc ph¸t triÓn víi nhiÒu nhµ th¬, nhµ v¨n tiªu biÓu nh NguyÔn Du, Cao B¸ Qu¸t, Minh Mạng, Tự Đức... Trong khi đó, văn học dân gian cũng đợc duy trì và ph¸t triÓn víi c¸c lo¹i th¬ ca, hß vÌ, ca dao, tôc ng÷ phong phó. Dòng văn học chữ Nôm phát triển rực rỡ, mà đỉnh cao là "TruyÖn KiÒu" cña NguyÔn Du..

(108) Về khoa học : nhiều bộ lịch sử và địa lí lịch sử ra đời. Kĩ thuật vẽ bản đồ cũng đạt đợc những thành tựu mới. Đó là những thành tựu quan trọng mà cho đến nay vẫn còn có giá trị và ý nghĩa lớn lao. Kĩ thuật : Các quan xởng của nhà nớc đã chế tạo đợc máy ca, xẻ gỗ chạy bằng sức nớc và đóng thành công chiếc tàu thuỷ chạy bằng h¬i níc. 4. KiÕn tróc vµ c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c Trình bày đợc những thành tựu tiêu biểu về kiến trúc và các loại h×nh nghÖ thuËt kh¸c : Kiến trúc : tiêu biểu là những công trình ở kinh đô Huế. Ngoài ra, sự tôn tạo và tu bổ Văn Miếu Quốc tử giám Hà Nội cũng đợc coi träng nh x©y dùng Khuª V¨n C¸c vµo n¨m 1804. Nghệ thuật vẽ tranh, đặc biệt là các dòng tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống, Kim Hoàng đã tạo nên những nét đặc sắc của văn ho¸ d©n gian. Nghệ thuật sân khấu, diễn xớng phát triển. ở kinh đô Huế, xuất hiÖn nhµ h¸t vµ sµn diÔn chuyªn nghiÖp. Sử dụng hình trang 213 (SGK) để tìm hiểu về Khuê Văn Các ở V¨n MiÕu Quèc tö gi¸m (Hµ Néi). Hiểu và đánh giá đợc vai trò và ý nghĩa của những giá trị văn hoá mà nhân dân ta đã xây dựng đợc dới thời Nguyễn : cố đô Huế đợc tæ chøc UNECO c«ng nhËn lµ "Di s¶n v¨n ho¸ thÕ giíi". Nh· nh¹c cung đình Huế cũng đợc công nhận là "Di sản văn hoá phi vật thể" thế giíi.. Chủ đề 9. S¥ KÕT LÞCH Sö VIÖT NAM Tõ THêI NGUY£N THUû §ÕN GI÷A THÕ KØ XIX Néi dung 1. NH÷NG THµNH TùU CHÝNH CñA D¢N TéC TRONG Sù NGHIÖP DùNG N¦íC Vµ GI÷ N¦íC A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Những thành tựu về chính trị : sự ra đời của các quốc gia cổ đại ®Çu tiªn (V¨n Lang  ¢u L¹c, L©m Êp  Cham-pa, Phï Nam) ; qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña nhµ níc phong kiÕn tËp quyÒn. Những thành tựu về kinh tế : ruộng đất đợc mở rộng ; hệ thống đê và thuỷ lợi đợc xây dựng ; thủ công nghiệp và thơng nghiệp ngày cµng më réng, th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn. Trình bày đợc những thành tựu về văn hoá : Nho giáo, Phật giáo đợc kết hợp với t tởng, tình cảm, tín ngỡng truyền thống ; giáo dục Nho häc tõng bíc ph¸t triÓn. V¨n häc nghÖ thuËt ngµy cµng ®a d¹ng vµ phong phó ; nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa häc vµ sù tiÕp thu khoa häc  kÜ thuËt cña ph¬ng T©y. Trình bày đợc những đặc điểm trong sự nghiệp chống ngoại xâm cña nh©n d©n ta : thêng xuyªn ph¶i chèng ngo¹i x©m, nh©n d©n ta kh«ng chÞu khuÊt phôc vµ lµm nªn nhiÒu chiÕn c«ng hiÓn h¸ch. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. Nh÷ng thµnh tùu vÒ chÝnh trÞ Hệ thống hoá đợc những thành tựu về chính trị : sự ra đời của các quốc gia cổ đại đầu tiên (Văn Lang  uÂ Lạc, Lâm ấp  Cham-pa, Phù.

(109) Nam) ; qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña nhµ níc phong kiÕn tËp quyÒn : Trªn c¬ së cña ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn vµ khÝ hËu thuËn lîi, nh÷ng quốc gia cổ đại đầu tiên trên đất nớc Việt Nam đã ra đời : Văn Lang  ¢u L¹c ; L©m Êp – Cham-pa vµ Phï Nam. Từ thế kỉ X, sau hơn 1000 năm Bắc thuộc, nhân dân ta đã giành đợc độc lập. Trải qua các triều đại kế tiếp nhau : Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý, TrÇn, Hå, HËu Lª, M¹c, T©y S¬n, NguyÔn, mét nhµ níc theo chÕ độ quân chủ chuyên chế trung ơng tập quyền đợc xây dựng ngày một hoàn chỉnh, hệ thống và chặt chẽ. Từ giữa thế kỉ XIX, đất nớc Việt Nam trải dài từ Mục Nam Quan đến mũi Cà Mau, đợc chia thành những đơn vị hành chính thống nhất, có chính quyền cai quản. Quân đội đợc xây dựng ngày một quy củ và đợc trang bị tèt h¬n.. + Kinh tế nông nghiệp phát triển vừa góp phần nâng cao đời sống nhân dân, vừa góp phần đánh thắng giặc ngoại xâm. Thñ c«ng nghiÖp : + C¸c c«ng xëng cña Nhµ níc vµ c¸c nghÒ thñ c«ng d©n gian qua từng thời kì lịch sử đều có những bớc phát triển. + C¸c s¶n phÈm thñ c«ng nghiÖp kh«ng chØ phôc vô cho nhu cÇu tiêu dùng và sử dụng của nhân dân mà nhiều sản phẩm còn đợc mang ra trao đổi, buôn bán với nớc ngoài.. Th¬ng nghiÖp : ngo¹i th¬ng ph¸t triÓn m¹nh trong c¸c thÕ kØ XVII XVIII. Nhiều thơng cảng và đô thị mới ra đời. 3. Nh÷ng thµnh tùu vÒ v¨n ho¸ Trình bày đợc những thành tựu về văn hoá :. Từ thời Lý, bộ luật thành văn ra đời. Sang các triều đại Trần, Hậu Lê và Nguyễn đều có những bộ luật thành văn riêng.. Từ buổi đầu dựng nớc, ngời Việt cổ đã để lại nhiều thành tựu v¨n ho¸ lµm c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña v¨n ho¸ d©n téc sau nµy.. Các triều đại phong kiến Việt Nam đều có những chính sách dân téc riªng nh»m b¶o vÖ sù thèng nhÊt l·nh thæ vµ khèi ®oµn kÕt d©n téc ; trong đối ngoại luôn giữ một thái độ mềm dẻo nhng vẫn giữ tinh thần độc lập tự chủ.. Bớc sang thời kì độc lập (từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX) nhân dân ta càng có điều kiện để xây dựng và phát triển nền văn hoá với nh÷ng thµnh tùu to lín vµ b¶n s¾c riªng :. 2. Nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ Trình bày những thành tựu về kinh tế : ruộng đất đợc mở rộng ; hệ thống đê và thuỷ lợi đợc xây dựng ; thủ công nghiệp và thơng nghiệp ngµy cµng më réng, th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn : Nền kinh tế nông nghiệp là chủ yếu nên đợc chú trọng : + Các chính sách khai hoang, làm thuỷ lợi, đắp đê chống lụt, bảo vệ sức sản xuất nông nghiệp đã tạo điều kiện cho năng suất cây trồng ngµy mét n©ng cao.. + Các tín ngỡng cổ truyền vẫn đợc lu truyền và phát triển trong d©n gian. PhËt gi¸o, §¹o gi¸o vµ Nho gi¸o khi du nhËp vµo ViÖt Nam đã phải hiệu chỉnh cho phù hợp với tín ngỡng và tâm linh của ngêi ViÖt. + Giáo dục Nho học đã đào tạo cho đất nớc nhiều nhà văn, nhà sử học, nhà khoa học lỗi lạc phục vụ cho sự nghiệp xây dựng đất nớc. + Nh÷ng thµnh tùu trªn c¸c lÜnh vùc v¨n häc, nghÖ thuËt, khoa häc  kĩ thuật... đã thể hiện và khẳng định một nền văn hoá dân tộc đáng tù hµo..

(110) 4. Sù nghiÖp kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m, b¶o vÖ Tæ quèc Trình bày đợc trong sự nghiệp chống ngoại xâm, nhân dân ta kh«ng chÞu khuÊt phôc vµ lµm nªn nhiÒu chiÕn c«ng hiÓn h¸ch : Do vị trí địa lí của nớc ta, ngay từ khi dựng nớc, nhân dân ta đã phải kháng chiến để giữ nớc. Trong suốt chiều dài của lịch sử dân tộc, từ khi dựng nớc đến thế kỉ XIX, chúng ta phải thờng xuyên chống ngoại xâm để bảo vệ độc lập dân tộc.. Những đóng góp vào sự nghiệp dựng nớc : một số sự kiện phản ánh sự đóng góp vào các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của d©n téc. B. H¦íNG DÉN THùC HIÖN CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG. 1. ViÖt Nam lµ mét quèc gia cã nhiÒu d©n téc Trình bày đợc sự hoà hợp giữa các dân tộc, sự hình thành ý thức d©n téc cña c¸c d©n téc Ýt ngêi :. Chính trong sự nghiệp giữ nớc đó, tinh thần đoàn kết dân tộc, tinh thÇn t¬ng th©n, t¬ng ¸i, lßng dòng c¶m vµ c¸c anh hïng x¶ th©n v× níc đã xuất hiện.. Kh¸i qu¸t vÒ c¸c d©n téc ë ViÖt Nam : níc ta cã 54 d©n téc sèng trên đất Việt Nam, trong đó dân tộc Việt (Kinh) chiếm đa số (80% dân số). Các dân tộc sống ở trên nhiều vùng miền khác nhau của đất nớc.. Truyền thống yêu nớc của dân tộc cũng ngày càng đợc phát triển vµ ph¸t huy kh«ng chØ trong thêi k× phong kiÕn mµ ë c¸c giai ®o¹n sau.. Tr¶i qua hµng ngh×n n¨m sinh sèng, giao lu, c¸c téc ngêi dÇn dần hoà hợp nhau. ý thức dân tộc đã hình thành trong quá trình lao động và chiến đấu. Các dân tộc đã biết thơng yêu và đoàn kết với nhau trong sù nghiÖp chung cña d©n téc.. LËp b¶ng thèng kª c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m tiªu biểu của nhân dân ta từ thế kỉ X đến thế kỉ XVIII.. Néi dung 2. §ãNG GãP CñA C¸C D¢N TéC ÝT NG¦êI VµO Sù NGHIÖP CHUNG CñA D¢N TéC A. CHUÈN KIÕN THøC, KÜ N¡NG TRONG CH¦¥NG TR×NH. Sù hoµ hîp gi÷a c¸c d©n téc, sù h×nh thµnh ý thøc d©n téc cña c¸c d©n téc Ýt ngêi. Những đóng góp về mặt kinh tế – văn hoá : các nghề truyền thống của các dân tộc ít ngời ; những nét đặc sắc về nghệ thuật, chữ viÕt cña c¸c d©n téc.. 2. Những đóng góp của các dân tộc ít ngời về kinh tế  v¨n ho¸ Biết đợc những đóng góp quan trọng về kinh tế văn hoá của các d©n téc Ýt ngêi :. VÒ mÆt kinh tÕ : + N«ng nghiÖp vµ khai th¸c l©m thæ s¶n ph¸t triÓn. §Æc biÖt c¸c nghề thủ công truyền thống của nhiều dân tộc ít ngời cho đến nay vẫn cßn cã nhiÒu s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao nh : nghÒ dÖt thæ cÈm, nghÒ thªu, nghÒ lµm gèm... + Các công trình kiến trúc của ngời Chăm còn lu lại đã thể hiện tài n¨ng vµ nghÖ thuËt cña hä trong x©y dùng.. Về văn hoá : mỗi dân tộc đều có một nền văn hoá riêng..

(111) + ThÓ hiÖn râ rÖt trong tÝn ngìng d©n gian, lÔ héi truyÒn thèng, phong tục tập quán, ca múa nhạc... đã làm phong phú cho văn hoá của d©n téc. + Cho đến nay nhiều bộ sử thi, truyện dân gian, ca múa nhạc của các dân tộc vẫn còn đợc bảo tồn và phát huy, thể hiện nét đặc sắc của v¨n ho¸ tõng téc ngêi nãi riªng vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam nãi chung. + Ngêi Th¸i, ngêi Ch¨m cã ch÷ viÕt riªng... Đặc biệt hệ thống tháp Chăm và những tợng thần Si-va, Vi-snu, tợng Phật và các bản phù điêu đợc khắc trên đá cùng nhiều bi kí có giá trÞ lÞch sö v¨n ho¸ cao. 3. Những đóng góp vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Trình bày đợc những đóng góp của các dân tộc ít ngời vào sự nghiÖp dùng níc vµ gi÷ níc :. Từ khi dựng nớc, các dân tộc ít ngời đã có những đóng góp vào các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc.. Thời kì phong kiến độc lập : các dân tộc ít ngời đã tham gia tích cùc vµo c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m nh cuéc kh¸ng chiÕn chèng Tèng thêi Lý ; 3 lÇn kh¸ng chiÕn chèng M«ng Nguyªn thêi Trần ; phong trào đấu tranh và khởi nghĩa Lam Sơn chống quân Minh để giải phóng đất nớc. Thế kỉ XVIII, nhân dân các dân tộc ở Tây Nguyên đã cùng nghĩa quân Tây Sơn đánh tan quân xâm lợc Xiêm và quân Thanh, giữ vững nền độc lập của Tổ quốc. Đóng góp của các dân tộc ít ngời trên đất nớc Việt Nam chính là động lực, là sức mạnh to lớn để xây dựng và phát triển đất nớc và cũng là yếu tố quan trọng để chúng ta kháng chiến chống ngoại xâm thắng lợi, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ và nền độc lập dân tộc.. Môc lôc.

(112)

(113) Trang Lêi giíi thiÖu. 3. PhÇn mét Giíi thiÖu chung vÒ chuÈn kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña ch¬ng tr×nh gi¸o dôc phæ th«ng. 5. PhÇn hai Híng dÉn thùc hiÖn chuÈn kiÕn thøc, kÜ n¨ng 13. m«n LÞch sö líp 10 Ch¬ng tr×nh chuÈn Lịch sử thế giới thời nguyên thuỷ, cổ đại và trung đại Chủ đề 1. Xã hội nguyên thuỷ. 13. Chủ đề 2. Xã hội cổ đại. 15. Chủ đề 3. Xã hội phong kiến. 19. Chủ đề 4. Ôn tập lịch sử thế giới thời nguyên thuỷ, cổ đại và trung đại. 31. Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX Chủ đề 5. Việt Nam từ thời nguyên thuỷ đến thế kỉ X. 44. Chủ đề 6. Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV. 37. Chủ đề 7. Việt Nam từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII. 44. Chủ đề 8. Việt Nam ở nửa đầu thế kỉ XIX. 49. Chủ đề 9. Sơ kết lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX Lịch sử thế giới cận đại. 52.

(114) Chủ đề 10. Các cuộc cách mạng t sản (Từ giữa thế kỉ XVI đến cuối thế kỉ XVIII). 56. Chủ đề 11. Các nớc Âu – Mĩ (Từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX). 62. Chủ đề 12. Phong trào công nhân (Từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX). 67. Ch¬ng tr×nh N©ng cao Lịch sử thế giới thời nguyên thuỷ, cổ đại và trung đại Chủ đề 1. Xã hội nguyên thuỷ. 74. Chủ đề 2. Xã hội cổ đại. 76. Chủ đề 3. Xã hội phong kiến. 81. Chủ đề 4. Ôn tập lịch sử thế giới thời nguyên thuỷ, cổ đại và trung đại. 95. Lịch sử Việt Nam (Từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX) Chủ đề 5. Việt Nam từ thời nguyên thuỷ đến thế kỉ X. 96. Chủ đề 6. Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV. 103. Chủ đề 7. Việt Nam từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII. 109. Chủ đề 8. Việt Nam ở nửa đầu thế kỉ XIX. 116. Chủ đề 9. Sơ kết lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX. 119. ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Ngô Trần ái.

(115) Phó Tổng Giám đốc kiêm Tổng biên tập Nguyễn Quý Thao Tæ chøc b¶n th¶o vµ chÞu tr¸ch nhiÖm néi dung : Phã Vô trëng Vô Gi¸o dôc Trung häc NguyÔn H¶i Ch©u Giám đốc CTCP Dịch vụ xuất bản Giáo dục Hà Nội phan kế thái. Biªn tËp néi dung vµ söa b¶n in : n«ng thÞ huÖ Tr×nh bµy b×a : lu chí đồng Biªn tËp kÜ thuËt : nguyÔn thanh thuý ChÕ b¶n : c«ng ty cæ phÇn thiÕt kÕ vµ ph¸t hµnh s¸ch gi¸o dôc. Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o gi÷ quyÒn c«ng bè t¸c phÈm. Híng dÉn thùc hiÖn chuÈn kiÕn thøc, kÜ n¨ng m«n LÞch sö líp 10 Sè ®¨ng kÝ KHXB : 259 - 2010/CXB/4 - 330/GD. M· sè : TXD39h0 - §TH. In ... cuèn, khæ 29 x 20,5 cm, t¹i ........... Sè in : ...................................... In xong vµ nép lu chiÓu th¸ng ... n¨m 2010..

(116)

CHUAN KIEN THU LICH SU 10

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về