Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng bản đồ tư duy (mind map) để tổng hợp kiến thức ôn thi tốt nghiệp và đại học cho học sinh khối 12

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập-Tự do-Hạnh phúc

ĐƠN U CẦU CƠNG NHẬN SÁNG KIẾN
Kính gửi: Sở Khoa học và Cơng nghệ Ninh Bình
Tơi ghi tên dưới đây:

STT

01

Họ và tên

Nguyễn Thị Xn Lan

Ngày,
tháng,
năm sinh

Nơi cơng tác

10/4/1965

THPT
Đinh Tiên
Hồng - Ninh
Bình

Chức
danh

Trình
độ
chun
mơn

Tỷ lệ
(%)
đóng
góp vào
việc tạo
ra sáng
kiến

Giáo
viên

Đại học
sư
phạm

100%

Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: Sử dụng bản đồ tư duy (mind
map) để tổng hợp kiến thức ôn thi tốt nghiệp và đại học cho học sinh khối 12.
- Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Nguyễn Thị Xuân Lan
- Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Sáng kiến có thể áp dụng được trong việc ôn
thi kỳ thi cấp quốc gia THPT cho học sinh khối 12 trong toàn tỉnh và trong tồn quốc.
Sáng kiến này cũng có thể áp dụng rộng rãi trong các giờ ôn tập kiến thức cho học sinh
khối 10 và khối 11.
-

Mô tả bản chất của sáng kiến:

+ Giải pháp cũ thường làm trong các tiết ôn tập, củng cố kiến thức cho học
sinh lớp 12:
Trước đây, trong các giờ ôn tập, củng cố kiến thức ôn thi tốt nghiệp và đại học
cho học sinh khối 12 thường được tiến hành dưới hình thức “Thầy chủ động, trò học
thụ động theo thầy” tức là thầy đọc, còn học sinh ngồi ghi chép lại hết dòng này đến
dịng khác. Hình thức dạy học này làm cho giờ học ngoại ngữ rất tẻ nhạt, không đáp
ứng được công nghệ dạy học mới là “Coi học sinh là nhân vật trung tâm của hoạt động
1


dạy học”, tức là “Thầy tổ chức, trị hoạt động”chính vì thế khơng phát huy được tính
sáng tạo của học sinh. Giải pháp cũ thường có một số hạn chế như sau:
1. Cách đọc chép làm cho nhiều học sinh không biết cách học, cách ghi kiến
thức vào bộ não mà chỉ học thuộc lòng, học vẹt một cách máy móc, thuộc nhưng
khơng nhớ được kiến thức trọng tâm, khơng biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có
liên quan với nhau.
2. Khơng phát huy được tính sáng tạo, tự học, khả năng làm việc theo nhóm và
khả năng thuyết trình của học sinh.
3. Tốn kém thời gian, tiền bạc cho cả thầy và trị: Ví dụ trong phần ơn tập thì
của động từ nếu thầy giảng lại, học sinh ngồi chép thì mất 1 tiết dạy và tốn khoảng 3
đến 4 trang giấy.
4. Hậu quả là học sinh không tập trung vào bài giảng, làm việc riêng hoặc nói
chuyện trong lớp từ đó dẫn đến kết quả học tập bộ môn không cao.
+ Giải pháp mới áp dụng trong các tiết ôn tập, củng cố kiến thức cho học
sinh lớp 12:
Để khắc phục những hạn chế của phương pháp dạy truyền thống và nhằm đổi
mới phương pháp dạy học, giúp nâng cao chất lượng các giờ dạy, tôi đã có sáng kiến

sử dụng bản đồ tư duy (mind map) để giúp học sinh lớp 12 ôn tập các kiến thức theo
các chuyên đề thi trong kỳ thi quốc gia cấp THPT. Thực ra bản đồ tư duy đã được giáo
viên nhiều mơn học trong các trường học trên tồn quốc áp dụng vào công tác giảng
dạy rất hiệu quả nhưng hiếm khi thấy được áp dụng trong môn tiếng Anh trong tỉnh và
đây là lần đầu tiên nhóm tiếng Anh của trường tôi áp dụng. Trong năm học 2013 2014 Bộ Giáo dục và Đào có đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá học sinh trong
kỳ thi tốt nghiệp nên giải pháp mới này đã giúp ích rất nhiều cho học sinh trong kỳ thi
tốt nghiệp. Từ năm học 2014 - 2015 Bộ Giáo dục và Đào tạo tiếp tục đổi mới lộ trình
kiểm tra đánh giá học sinh nên sáng kiến này sẽ giúp giáo viên và học sinh đổi mới
được cách dạy và học, nâng cao chất lượng học tập của bộ môn, đáp ứng được u cầu
đổi mới tồn diện của ngành giáo dục nói chung cũng như của mơn Tiếng Anh nói
riêng.
* Tính mới của sáng kiến:
- Giải pháp mới đáp ứng được yêu cầu đổi mới, mục tiêu của môn học, giúp
giáo viên làm phong phú thêm kho tư liệu về phương pháp, thủ thuật dạy học, góp
phần đổi mới phương pháp giảng dạy, tạo ra nhiều thử thách cho học sinh trong học
tập, từng bước rèn luyện khả năng tư duy cho học sinh thơng qua việc động viên
khuyến khích học sinh tạo ra các sơ đồ tư duy, giúp học sinh bao quát được toàn bộ
các kiến thức đã học.
- Gây hứng thú cho học sinh, phát huy được tính sáng tạo, tự học, khả năng làm
việc theo nhóm và khả năng thuyết trình của học sinh.
2


- Học sinh tập trung vào làm việc do đó kết quả học tập của bộ mơn được nâng
lên.
Có thể tóm lược tổ chức hoạt động dạy học với bản đồ tư duy trong các giờ ôn
tập theo các chuyên đề môn Tiếng Anh như sau:
Hoạt động 1: Học sinh lập bản đồ tư duy theo nhóm hay cá nhân với nội dung
do giáo viên gợi ý.
Hoạt động 2: Học sinh hoặc đại diện các nhóm học sinh lên báo cáo, thuyết

minh về bản đồ tư duy mà nhóm mình đã thiết lập. Phần này giáo viên có thể hướng
dẫn học sinh chiếu sản phẩm của nhóm lên màn hình thơng qua webcam cắm trực tiếp
vào máy tính.
Hoạt động 3: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện bản đồ tư
duy về kiến thức của nội dung đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học
sinh hoàn chỉnh bản đồ tư duy, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một bản đồ tư duy mà giáo viên đã chuẩn
bị sẵn hoặc một bản đồ tư duy mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hồn chỉnh, cho học
sinh lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.
* Tính sáng tạo của sáng kiến:
- Giải pháp mới tiết kiệm được rất nhiều thời gian và tiền bạc cho cả thầy và trị.
Ví dụ: Nếu trước đây để ôn lại kiến thức của 1 chuyên đề phải mất ít nhất 45 phút và
học sinh phải ghi chép từ 2 đến 3 trang giấy, nhưng sử dụng bản đồ tư duy chỉ mất
khoảng 10 – 15 phút và được trình bày trên 1 trang giấy.
- Phát huy được tính tính cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác
động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.
+ Khả năng áp dụng sáng kiến:
Phương tiện thiết kế bản đồ tư duy khá đơn giản, chỉ cần giấy, bìa, bảng phụ,
phấn màu, bút chì màu, tẩy hoặc dùng hoặc dùng phần mềm Imindmap, vì vậy có thể
vận dụng được ở tất cả điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường trong toàn tỉnh
hiện nay. Điều quan trọng là giáo viên hướng cho học sinh có thói quen bản đồ tư duy
trước và sau khi học 1 bài, 1 chủ để, 1 chương để giúp các em có cách sắp xếp kiến
thức 1 cách khoa học, logic.
Sáng kiến này có khả năng áp dụng được đối với tất cả các đối tượng học sinh ở
tất cả các khối lớp trong các giờ ôn tập, củng cố kiến thức môn Tiếng Anh.
+ Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:
- Để sử dụng tốt bản đồ tư duy trong giảng dạy, giáo viên cần phải có các thủ
thuật khơn khéo, hướng học sinh tập trung phát biểu xây dựng bài theo chủ ý của
mình, nếu khơng sẽ bị thiếu thời gian và sẽ chẳng đạt được kết quả gì.

3


- Bản đồ tư duy là một sơ đồ mở nên khơng u cầu tất cả các nhóm học sinh có
chung một kiểu bản đồ tư duy, giáo viên chỉ nên chỉnh sửa cho học sinh về mặt kiến
thức, góp ý thêm về đường nét vẽ, màu sắc và hình thức (nếu cần)
- Giáo viên phải hướng dẫn học sinh thiết kế và sử bản đồ tư duy một cách hiệu
quả, tránh tình trạng học sinh sa đà vào việc thiết kế, trang trí quá nhiều mà sao nhãng
đến phần nội dung.
Cách hướng dẫn học sinh dùng sơ đồ tư duy để tổng hợp kiến thức:
Giáo viên hướng dẫn cho học sinh làm quen với bản đồ tư duy bằng cách giới
thiệu cho học sinh một số bản đồ tư duy cùng với sự dẫn dắt của giáo viên để các em
làm quen. Tập đọc hiểu bản đồ tư duy sao cho chỉ cần nhìn vào bản đồ tư duy bất kỳ
học sinh nào cũng có thể thuyết trình nội dung một bài học, một chủ đề hoặc một
chương theo mạch logic của kiến thức. Giáo viên hướng cho học sinh có thói quen ghi
tư duy logic theo hình thức sơ đồ hóa trên bản đồ tư duy. Giáo viên cho học sinh thực
hành vẽ bản đồ tư duy trên giấy, chọn tên chủ đề hoặc hình vẽ của chủ đề chính cho
vào trung tâm để học sinh có thể tự mình ghi tiếp các kiến thức vào tiếp các nhánh con
theo cách hiểu của các em. Học sinh có thể vẽ bản đồ tư duy theo nhóm hoặc từng cá
nhân:
1. Sử dụng vào kiến thức mới: Học sinh làm việc theo nhóm hoặc độc lập vẽ
bản đồ tư duy , học sinh thuyết trình trước lớp, giáo viên và các học sinh khác bổ
sung, điều chỉnh, hình thành kiến thức mới
2. Sử dụng ơn tập, hệ thống hóa kiến thức: Học sinh hoặc nhóm học sinh vẽ bản
đồ tư duy , trình bày, chỉnh sửa nội dung, hồn thiện.
+ Những lợi ích thu được sau khi áp dụng sáng kiến:
Việc vận dụng sáng kiến này bản thân tôi đã đạt được một số kết quả hết sức
khả quan. Khi sử dụng bản đồ tư duy học sinh sẽ dễ dàng hơn trong việc phát triển ý
tưởng, tìm tịi xây dựng kiến thức mới. Nhờ sự liên kết các nét vẽ cùng với màu sắc
thích hợp và cách diễn đạt riêng của mỗi học sinh, bản đồ tư duy giúp bộ não liên

tưởng, liên kết các kiến thức đã học trong sách vở, đã biết trong cuộc sống… để phát
triển, mở rộng ý tưởng. Sau khi học sinh tự thiết lập bản đồ tư duy kết hợp việc thảo
luận nhóm dưới sự gợi ý, dẫn dắt của giáo viên dẫn đến kiến thức của bài học một
cách nhẹ nhàng, tự nhiên.
Hiệu quả kinh tế và xã hội dự kiến đạt được:
* Hiệu quả kinh tế:
- Nếu áp dụng giải pháp mới này sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục
trong nhà trường, giảm thiểu tối đa số lượng học sinh bị điểm kém trong các kỳ thi
quốc gia, đỡ tốn kém cho gia đình và xã hội.
- Tiết kiệm được nhiều thời gian và chi phí cho giáo viên và học sinh.
4


* Hiệu quả xã hội:
- Bản đồ tư duy có thể giúp ích rất nhiều cho học sinh yếu, kém. Bản đồ tư duy
như một giáo cụ trực quan, rất có ích trong việc giúp học sinh yếu, kém có được các
kiến thức cơ bản của từng bài học qua việc nghe thầy giáo giảng bài, nghe các học sinh
khá giỏi thảo luận trong giờ học và cuối cùng được thầy giáo hướng dẫn ghi lại hoặc
phát cho bản tóm tắt bài học bằng một BĐTD đơn giản. Có được BĐTD đơn giản này,
về nhà học sinh sẽ dễ học bài hơn, vì lượng bài phải học rất ít và các kiến thức chính
yếu của từng bài học đã được ghi lại một cách cô đọng. Học sinh yếu kém chỉ cần nắm
vững những nét chính yếu này, nếu ơn luyện kỹ có thể đạt điểm 5, 6 khi làm bài kiểm
tra hoặc khi được thầy cô gọi kiểm tra đầu giờ.
- Giải pháp mới này đem lại hứng thú học tập cho học sinh, giúp các em hình
thành tính cách tự tin, sáng tạo, độc lập suy nghĩ, pháp huy khả năng tư duy, khả năng
làm việc theo nhóm và thuyết trình, giúp các em vững bước vào đời, tạo lập cuộc sống
cho chính mình sau này.
Kết quả đối chiếu cụ thể của từng lớp khi áp dụng sáng kiến qua bài kiểm tra
cuối học kỳ II và kết quả thi thử TN trong năm học 2013 – 2014
Kết quả điều tra cụ thể chất lượng học tập của học sinh sau học kỳ I qua bài

kiểm tra 45 phút:
Điểm trên trung bình
Lớp

Sĩ số

Giỏi (8-10)

Khá

Điểm dưới trung bình

TB (5-6.4)

(6.5 – 7.8)
SL

%

SL

%

SL

%

Yếu

Kém

(3.5 – 4.8)

(Dưới 3.5)

SL

%

SL

%

12A1

39

2

5,1

5

12,8

13

33,3

14

35,9

5

12,8

12A3

43

3

7,0

7

16,3

22

51,2

8

18,6

3

7,0

Kết quả cụ thể của từng lớp khi áp dụng sáng kiến qua bài kiểm tra cuối học
kỳ II
Điểm trên trung bình
Lớp

Sĩ số

Giỏi (8-10)

Khá

Điểm dưới trung bình

TB (5-6.4)

(6.5 – 7.8)
SL

%

SL

%

SL

%

Yếu

Kém

(3.5 – 4.8)

(Dưới 3.5)

SL

%

SL

%

12A1

39

5

12,8

12

30,8

19

48,7

3

7,7

0

0

12A3

43

7

16,3

15

34,9

19

44,2

2

4,7

0

0

5


Lớp

Điểm dưới trung bình

Kết quả thi thử TN

12A1

Giảm 25% so với cuối HKI

100% trên TB

12A3

Giảm 20.9% so với cuối HKI

100% trên TB

Kết quả cụ thể của từng lớp khi áp dụng sáng kiến qua kết quả thi Đại học
năm 2014:
Điểm bình qn các lớp tơi tham gia luyện thi Đại học tại trường đã tăng hơn so
với năm 2013. Cụ thể: Năm 2013 điểm bình qn mơn tiếng Anh của học sinh thi vào
Đại học lớp tôi ôn là 5,25 thì năm 2014 tăng lên 6,1. Lớp 12A1 có 11/11 học sinh thi
đỗ Đại học khối A1 và D (trong đó có 10/11 em đỗ nguyện vọng 1). Lớp 12 A3 có

14/15 học sinh thi đỗ (trong đó có 12 em thi đỗ nguyện vọng 1). Các em có điểm thi
môn tiếng Anh cao như các em Lê Minh Ngọc đỗ Kinh tế QD (9 điểm Tiếng Anh khối
A1 và 8,5 khối D), em Hoàng Bảo Oanh đỗ Lao động XH (8,5 Tiếng Anh), em Phạm
Thị Hồng Hà đỗ Kinh tế KTCN (8,0 Tiếng Anh), em Trần Thu Thùy đỗ ĐH Luật (7,5
Tiếng Anh), em Nguyễn Đặng Thùy Linh ((8,5 Tiếng Anh)…….
Những thành tích của cá nhân sau khi thực hiện sáng kiến:
- Trong giờ dạy thanh tra toàn diện của Sở Giáo dục và Đào tạo Ninh Bình ngày
9/1/2014 tại lớp 12A1 tôi đã áp dụng sáng kiến này vào giờ dạy và được các đồng chí
thanh tra Sở đánh giá rất cao và giờ dạy được xếp loại giỏi.
- Trong cuộc thi “Dạy học theo chủ đề tích hợp dành cho giáo viên trung học
năm học 2013-2014” tôi đã đạt giải nhì cấp tỉnh và giải khuyến khích cấp Quốc gia.
- Năm học 2013 – 2014 tôi đã được sở Giáo dục và Đào tạo Ninh Bình cơng
nhận danh hiệu “Chiến sỹ thi đua cấp cơ sở”.
Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và
hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật./.
Ninh Bình, ngày 19 tháng 9 năm 2014
Người nộp đơn

Nguyễn Thị Xuân Lan

6