HSG9

<span class='text_page_counter'>(1)</span>PhÇn më ®Çu 1. Lí do chọn chuyên đề Cách mạng tháng Tám là mốc lịch sử trọng đại mở ra một thời kì mới cho lÞch sö d©n téc vµ còng më ra mét kØ nguyªn míi cho v¨n häc. Trong suèt ba mơi năm (1945-1975) văn học Việt Nam đã nảy nở và phát triển gắn bó mËt thiÕt víi nh÷ng bíc ®i cña lÞch sö d©n téc, víi vËn mÖnh cña Tæ quèc. Cuộc sống chiến đấu và lao động sản xuất đợc khắc hoạ một cách chân thật và đẹp đẽ qua văn học mà tiêu biểu là qua những vần thơ mợt mà đằm thắm có lúc khoẻ khoắn và hùng tráng đến kì lạ. Thơ ca thời kì này đã cất lên tiếng nói tr÷ t×nh míi mÎ, khoÎ kho¾n cã nhiÒu t×m tßi s¸ng t¹o. Xuất phát từ điều đó, tôi thấy việc tìm hiểu tiếng nói trữ tình trong thơ 1945-1975 lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt gióp häc sinh cã mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t về giá trị của thơ ca Việt Nam 1945-1975 từ đó trau dồi thêm tình yêu quê hơng, đất nớc con ngời, bồi dỡng tinh thần lạc quan cho thế hệ trẻ thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nớc.. 2. Phạm vi, đối tợng, mục đích của chuyên đề - Phạm vi: các văn bản quen thuộc đã học trong chơng trình THCS nh Lîm(Tè H÷u), TiÕng gµ tra (Xu©n Quúnh), §ång chÝ (ChÝnh H÷u), Bµi th¬ về tiểu đội xe không kính (Phạm Tiến Duật)... - Đối tợng: chuyên đề chủ yếu phục vụ cho việc bồi dỡng học sinh giỏi lớp 9, ngoài ra còn là tài liệu tham khảo để dạy học sinh đại trà - Mục đích: nâng cao kiến thức, bồi dỡng, rèn luyện khả năng cảm thụ thơ văn, rèn năng lực khải quát, tổng hợp cho học sinh, đồng thời giúp giáo viên nâng cao kiến thức trình độ chuyên môn.. PhÇn néi dung I. néi dung 1. C¬ së lÝ luËn khoa häc “Thơ là sự thể hiện con ngời và thời đại một cách cao đẹp”(Sóng Hồng). Từ xa đến nay, thơ có mặt ở mọi nơi trong cuộc sống, ở đâu có sự sống thì ở đó có chất liệu thi ca. Cuộc sống với tất cả sự bề bộn của nó là những nguồn đề tài vô tận cho thơ. Và sự có mặt của thơ ca chân chính trong đời.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> sống góp phần chứng minh sự tồn tại của con ngời đang luôn thiết tha đấu tranh cho một lẽ sống, một chân lí tốt đẹp. Nhng th¬ cßn lµ tiÕng nãi cña t©m hån, cña niÒm m¬ íc. Th¬ lu«n béc lộ khát vọng vơn tới một lý tởng đẹp đẽ và cao thợng. Tiếng thơ là tiếng nói cña t©m hån, lµ sù th«i thóc thÇm kÝn nhng v« cïng m·nh liÖt cña néi t©m. Th¬ lµ tiÕng lßng nhng th¬ còng chÝnh lµ cuéc sèng. TiÕng th¬ lµ sù th«i thóc yêu cầu của thời đại. Nhà thơ phải biết lắng nghe, quan sát, xúc động để bắt lấy tiếng nói sâu xa của cuộc sống để khơi dậy hoài bão và niềm tin tốt đẹp vµo con ngêi. V¨n häc kh«ng chØ ph¸t triÓn theo qui luËt néi t¹i cña nã mµ cßn chÞu sự chi phối của lịch sử và thời đại. Từ 1945 đến 1975 trên đất nớc ta đã xảy ra nhiều biến cố tác động sâu sắc tới toàn bộ đời sống xã hội và con ngời. Trong suèt ba m¬i n¨m Êy, c¶ d©n téc ph¶i liªn tiÕp tiÕn hµnh hai cuéc kh¸ng chiÕn chống Pháp và chống Mĩ xâm lợc để bảo vệ nền độc lập và thống nhất Tổ quốc, đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Những biến cố to lớn ấy đã đa tới những biến đổi sâu rộng trong lịch sử văn hoá mở ra thời kì mới cho nền văn häc d©n téc. Kh«ng cßn theo nhiÒu khuynh híng, nhiÒu trµo lu kh¸c nhau n÷a mà tất cả các sáng tác văn học thời kì này đều hớng vào đời sống cách mạng, vào cuộc kháng chiến trờng kỳ của dân tộc, thể hiện hình ảnh đất nớc, con ngời Việt Nam với những nhận thức mới mẻ, với những tình cảm mới và ý thức d©n téc. KÕ thõa nh÷ng truyÒn thèng vµ kinh nghiÖm cña c¸c thêi k× tríc, v¨n học Việt Nam 1945- 1975 đã xứng đáng với sứ mệnh cao cả của một nền văn học trong thời đại mới. Văn học đã gắn bó mật thiết với sự nghiệp cách mạng, với vận mệnh của đất nớc đã sáng tạo nhiều hình tợng cao đẹp về Tổ quốc và con ngời Việt Nam thuộc nhiều tầng lớp, thế hệ trong chiến đấu, lao động, sinh hoạt, trong mối quan hệ, gắn bó với cộng đồng. Về nội dung t tởng, văn học thời kì này đã phát huy những nét lớn trong trong truyền thống tinh thần dân tộc - cũng là nét nổi bật trong phẩm chất con ngời Việt Nam của thời đại ấy đó là chủ nghĩa yêu nớc và tinh thần nhân đạo. Về mặt thể loại, văn học thời kì này cũng có những thành tựu đáng kể. C¸c thÓ lo¹i ph¸t triÓn kh¸ toµn diÖn nh truyÖn ng¾n, truyÖn võa, tiÓu thuyÕt, kí... trong đó thơ ca vẫn là nổi trội hơn cả. Với hai cuộc chiến tranh yêu nớc vĩ đại, thơ đã đem đến cho ngời đọc một tiếng nói trữ tình mới mẻ, khoẻ khoắn tiếng nói trữ tình của quần chúng nhân dân. Các nhà thơ thời kháng chiến chèng Ph¸p vµ chèng MÜ nh ChÝnh H÷u, NguyÔn §×nh Thi, Tè H÷u, Huy CËn, Nguyễn Khoa Điềm, Phạm Tiến Duật... đã có nhiều tìm tòi, sáng tạo góp phần đổi mới thi ca Việt Nam..

<span class='text_page_counter'>(3)</span> 2. §èi tîng phôc vô qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ x©y dùng chuyªn đề - Ngêi d¹y: gi¸o viªn Ng÷ v¨n THCS - Ngời học: học sinh giỏi và học sinh đại trà lớp 9. 3. Néi dung nghiªn cøu 3.1. Ghi lại đợc những hình ảnh không thể phai mờ của một thời kì lÞch sö ®Çy gian lao, hi sinh nhng hÕt søc vÎ vang cña d©n téc. §· hµng ngh×n n¨m lÞch sö tr«i qua tiÕng th¬ vÉn lµ tiÕng nãi t¬i trÎ nhất của đời sống. Nhà phê bình văn học Nga V. Bi-ê-lin-xki đã viết: “Thơ trớc hết là cuộc đời, sau đó mới là nghệ thuật. Phục vụ cuộc sống, phục vụ con ngời là mục đích lớn nhất của thơ chân chính”. Chính những chi tiết chân thực, sống động của cuộc đời đã khơi dậy những tình cảm sâu sắc, mới mẻ cho các nhà thơ. Và cuộc chiến đấu gian lao của dân tộc ta trong suốt ba mơi năm ấy đã khơi nguồn sáng tạo cho thơ ca, đem đến cho văn học Việt Nam thời kì nµy nh÷ng t¸c phÈm th¬ giµu gi¸ trÞ ph¶n ¸nh hiÖn thùc. §ã lµ nh÷ng t¸c phÈm bám sát thực tế đời sống dân tộc, phản ánh chân thực và sinh động hiện thực cuộc sống vĩ đại của nhân dân ta trong hai cuộc kháng chiến và trong công cuộc xây dựng đất nớc ở miền Bắc xã hội chủ nghĩa. Cuộc kháng chiến chống Pháp chín năm trờng kì là nguồn đề tài vô tận của thơ ca kháng chiến. Bám sát thực tế, thơ ca thời kì này đã phản ánh cuộc sống gian lao của dân tộc ta trong những ngày đầu kháng chiến. Các tác giả đã khai th¸c nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh tù nhiªn, b×nh dÞ mµ giµu søc biÓu c¶m cña cuộc đời. Họ đã tìm thấy chất thơ ngay trong cái bình dị, bình thờng, gắn văn học với hiện thực đời sống kháng chiến gian khổ của nhân dân: “¸o anh r¸ch vai QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸ MiÖng cêi buèt gi¸ Ch©n kh«ng giµy.” (§ång chÝ – ChÝnh H÷u) Đoạn thơ thật đến từng chi tiết, hình ảnh đã tái hiện lại cuộc sống gian khổ, thiếu thốn của cuộc đời quân ngũ. Thiếu vũ khí, thiếu quân trang, thiếu lơng thực, thuốc men... ngời lính ra trận “áo vải chân không” rách tả tơi, ốm ®au bÖnh tËt, sèt rÐt rõng: “Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh Sèt run ngêi vÇng tr¸n ®Ém må h«i” Chỉ cần mấy câu ngắn gọn hình ảnh anh bộ đội thời chống Pháp hiện lên rõ nét và điển hình. Khó khăn, vất vả, thiếu thốn nhng điều đó sẽ đợc giảm đi rất nhiều vì giữa họ có cái ấm áp của tình ngời. Cái tình ấy đợc bồi đắp từ.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> cuộc sống “đồng cam cộng khổ”. Chỉ có nơi nào gian khó, chia chung “áo anh”, “quÇn t«i”, míi t×m thÊy c¸i thùc sù cña t×nh ngêi: Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay Kh«ng nãi lêi hoa mü, kh«ng lý lÏ, gi¶i tr×nh mµ chØ cã t×nh yªu gi÷a những ngời đồng đội mới tạo nên sức mạnh vô địch mà kẻ thù phải khiếp sợ. Chính họ là những ngời đã trải qua: Năm mơi sáu ngày đêm KhoÐt nói Ngñ hÇm Ma dÇm C¬m v¾t M¸u trén bïn non Gan kh«ng nóng, chÝ kh«ng mßn. (Hoan h« chiÕn sü §iÖn Biªn – Tè H÷u) để làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy non sông, chấn động địa cầu, làm nên Vành hoa đỏ và thiên sử vàng cho dân tộc. Kháng chiến chống Pháp thắng lợi nhng một nửa đất nớc vẫn còn chìm trong bóng đêm của chế độ Mĩ - Nguỵ. Để hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình, thơ ca đã theo kịp bớc đi của lịch sử, ghi lại những trang sử hào hùng của cả dân tộc ta thời đánh Mĩ. Bài thơ Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật viết năm 1969 nhng hơn ba mơi năm sau ngời đọc vẫn cảm thÊy hõng hùc kh«ng khÝ chiÕn trêng vµ khÝ thÕ ra trËn cña nh÷ng binh ®oµn vận tải quân sự. Tác giả đã làm sống dậy một thời gian khổ oanh liệt của những anh bộ đội Cụ Hồ Trờng Sơn. ở đó có cái dữ dội, khốc liệt của chiến tranh: chiếc xe vận tải mang đầy thơng tích không mui, không đèn, thùng xe lại bị xớc. Nhng ở đó lại tồn tại những tiểu đội xe không kính nh những gia đình nhỏ: BÕp Hoµng CÇm ta dùng gi÷a trêi Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy Võng mắc chông chênh đờng xe chạy L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm. Nhà thơ đã ghi lại chân thực nhịp sống thời chiến bằng những hình ảnh thật đặc sắc, điển hình. Bếp lửa nh tín hiệu gọi nhau về xum họp, rồi võng mắc chông chênh chung bát đũa. Bữa cơm dã chiến chỉ có bát canh rau rừng, lơng khô mà đoàng hoàng, đậm đà tình nghĩa. Trải qua mấy trăm cây số đờng rừng ma bom bão đạn, họ gặp nhau trong chốc lát, chỉ kip Bắt tay nhau qua cửa.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> kính vỡ rồi để rồi lại tiếp tục lên đờng theo tiếng gọi của tiền phơng “Lại đi, l¹i ®i trêi xanh thªm”. Nhà thơ Vũ Quần Phơng đã nhận xét: “Chỗ đặc sắc trong thơ Phạm Tiến Duật : lấy cuộc sống để để nói tình cảm. Cái đặc sắc tình cảm trong thơ anh ph¶i t×m trong cuéc sèng, kh«ng t×m trong ch÷ nghÜa”. Qu¶ thËt, th¬ cña ông có giọng chắc khoẻ, đợm chất văn xuôi - một giọng thơ riêng biệt, mới mÎ trong nÒn th¬ chèng MÜ. Nh÷ng h×nh ¶nh trÇn trôi, nh÷ng tõ ng÷ thêng ngµy, nh÷ng sù vËt kh«ng nªn th¬ chót nµo l¹i to¶ s¸ng trong th¬ «ng. Nh÷ng chiếc xe không kính là một sáng tạo độc đáo của Phạm Tiến Duật vì xa nay ít có hoặc ít thấy loại xe nh thế đi lại trên đờng. Thế mà trên tuyến đờng Trờng Sơn có hàng nghìn, hàng vạn chiếc xe nh thế. Thật độc đáo, thật li kì. Đó chính là sự khốc liệt, dữ dội của chiến tranh đợc toát ra từ hình ảnh này. Trong bµi th¬ cßn cã nh÷ng c©u mang d¸ng vÎ th« méc, b×nh dÞ rÊt lÝnh tr¸ng thêi trËn m¹c: - Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh Bom giËt, bom rung kÝnh vì ®i råi - Kh«ng cã kÝnh, õ th× cã bôi Bôi phun tãc tr¾ng nh ngêi giµ - Kh«ng cã kÝnh õ th× ít ¸o Ma tu«n ma xèi nh ngoµi trêi Không có kính rồi xe không có đèn Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc… Nhng còng cã nh÷ng c©u th¬ trµn ®Çy c¶m høng l·ng m¹n: Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng Thấy con đờng chạy thẳng vào tim Thấy sao trời và đột ngột cánh chim Nh sa nh ïa vµo buång l¸i Chất hiện thực ngồn ngộn về đời sống chiến đấu gian khổ mà hào hùng cña c¸c chiÕn sÜ l¸i xe kÕt hîp hµi hoµ víi c¶m høng tr÷ t×nh giµu chÊt sö thi đã tạo nên những vần thơ đầy ấn tợng. Đọc lại bài thơ dờng nh ta vẫn nghe trong giã rÝt, bôi mï vµ bom næ tiÕng cêi nãi r©m ran, s«i næi vµ trÎ trung cña các anh lính lái xe. Đây là khúc tráng ca anh hùng của anh bộ đội Cụ Hồ thời đánh Mĩ. Nếu Bài thơ về tiểu đội xe không kính là khúc tráng ca anh hùng của ngời lính trên mặt trận chiến đấu thì bài thì bài thơ Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận là khúc tráng ca đẹp ca ngợi ngời lao động trên biển cả làm chủ lao động và Tổ quốc. Trớc Cách mạng tháng Tám, ngời ta biết đến Huy Cận với một hồn thơ buồn vạn cổ sầu thấm đẫm vào vũ trụ và lòng ngời thì đến nay,.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> thơ ông đã ngập sâu vào cuộc đời, hiện thân khoẻ khoắn nhất cho sự sống. Cuéc sèng míi ïa vµo th¬ «ng, mang l¹i cho «ng mét sinh khÝ cha tõng thÊy. §ã lµ cuéc sèng cña miÒn B¾c níc ta trong nh÷ng ngµy ®Çu x©y dùng chñ nghĩa xã hội. Nhà thơ đã tìm thấy mối hoà điệu của ngời lao động với mạch sống đang từng ngày tơi da thắm thịt của đất nớc. Một không khí vui tơi, phấn khởi của cuộc đời, của vùng than Quảng Ninh đang hăng say lao động từ bình minh đến hoàng hôn và từ hoàng hôn đến bình minh. Con ngời náo nức xây dùng cuéc sèng míi, khÝ thÕ lµm ¨n thËt tng bõng, ®oµn thuyÒn hïng dòng ra kh¬i lÊy giã lµm l¸i, lÊy tr¨ng lµm buåm: ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng Lít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng Dờng nh thiên nhiên cũng hoà vào không khí lao động khẩn trơng của ®oµn thuyÒn. Thiªn nhiªn nh më ra b¸t ng¸t, mªnh m«ng. C¶ vò trô tõ tr¨ng, gió, mây đến biển đều quây quần xung quanh đoàn thuyền và con ngời, nâng tầm vóc con ngời lên tầm vóc vũ trụ. Công việc của họ đợc miêu tả nh một trận đánh. Ngời dân chài bớc vào lao động bình thờng nh bớc vào những trận chiến đấu với vũ khí là những tấm lới, với sức khoẻ của cơ bắp và với tâm thế cña ngêi ®ang n¾m ch¾c phÇn th¾ng: Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn Dµn ®an thÕ trËn líi v©y gi¨ng. Lao động thực sự là niềm vui của cuộc đời mới, con ngời mới. Bằng lao động và mồ hôi, họ - những ngời dân chài - đã viết nên bài ca cuộc đời trong một đêm lao động hào hứng, hăng say. Và bản hoà tấu của con ngời với vũ trụ đã biến đêm thành hội hoa đăng cho tới khi trời bừng sáng. Đoàn thuyền đánh c¸ h¸t khóc ca kh¶i hoµn: C©u h¸t gi¨ng buåm víi giã kh¬i §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi Mặt trời đội biển nhô màu mới M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm kh¬i. Nhà thơ Huy Cận khi nói về tác phẩm của mình đã nhận định: “Bài thơ của tôi là một cuộc chạy đua giữa con ngời và thiên nhiên, và con ngời đã chiến thắng. Tôi coi đây là khúc tráng ca, ca ngợi con ngời trong lao động và tinh thÇn lµm chñ víi niÒm vui. Bµi th¬ còng lµ sù kÕt hîp gi÷a hiÖn thùc vµ l·ng m¹n”. Víi mét t×nh yªu biÓn d¹t dµo, víi mét c¶m høng say mª phÊn chấn và những nét vẽ tài hoa, Huy Cận đã sáng tạo những hình ảnh thơ hùng tráng về con ngời lao động và cuộc sống mới của đất nớc trong thời kỳ mới bớc vào xây dựng XHCN trên miền Bắc nớc ta..

<span class='text_page_counter'>(7)</span> Sáng tác văn học là hoạt động nhằm “hiểu biết, khám phá và sáng tạo thực tại xã hội” (Phạm Văn Đồng). Hiện thực đất nớc 1945-1975 khơi nguồn sáng tạo và là đối tợng phản ánh chủ yếu của nhiều tác phẩm văn chơng. Đó lµ c¬ së t¹o nªn gi¸ trÞ hiÖn thùc cho v¨n häc. Nhng hiÖn thùc trong th¬ kh«ng hoàn toàn khô khốc, trần trụi. Đời sống hiện thực bộc lộ nhiều vẻ đẹp, gợi lên những niềm vui và mơ ớc đã làm nảy sinh cảm hứng lãng mạn. Cảm hứng lãng m¹n nhÊt lµ chÊt tr÷ t×nh c¸ch m¹ng lµ mét thµnh tè quan träng cña thi ca, lµm nên nét nổi bật của thi ca thời kì này, đó là sự kết hợp hài hoà giữa hiện thực vµ l·ng m¹n. 3.2 TiÕng nãi ngîi ca phÈm chÊt cña con ngêi ViÖt Nam Lịch sử văn học dân tộc xét đến cùng là lịch sử tâm hồn của dân tộc ấy. Lßng yªu níc, tinh thÇn tù hµo d©n téc lµ nÐt næi bËt trong t©m hån ngêi ViÖt Nam. Nhng ở ngời Việt Nam, yêu nớc gắn liền với nhân đạo, nhân văn cao cả. Điều này sẽ cắt nghĩa đợc vì sao một dân tộc luôn phải cầm gơm, cầm súng suốt mấy nghìn năm mà thơ văn lại nói nhiều đến nhân nghĩa, đến tình yêu, đến thân phận con ngời trong xã hội. Yêu nớc và nhân đạo trở thành truyền thèng lín cña con ngêi ViÖt Nam, v¨n häc ViÖt Nam, lµ huyÕt m¹ch thÇn kinh nh¹y bÐn nhÊt cña con ngêi ViÖt Nam qua suèt trêng kú lÞch sö. TiÕp thu truyÒn thèng Êy, v¨n häc ViÖt Nam thêi k× 1945-1975 nãi chung, thơ ca nói riêng đã phát huy nét lớn trong t tởng của dân tộc - cũng là những nét nổi bật trong phẩm chất của con ngời Việt Nam thời kì ấy, đó là chủ nghĩa yêu nớc và tinh thần nhân đạo. Với hai cuộc chiến tranh yêu nớc vĩ đại, thơ ca đã sáng tạo đợc những hình tợng nghệ thuật cao đẹp về đất nớc, về nh©n d©n, vÒ c¸c tÇng líp, thÕ hÖ con ngêi ViÖt Nam võa giµu truyÒn thèng dân tộc, vừa đậm nét thời đại. 3.2.1. Lßng yªu níc, s½n sµng hi sinh v× Tæ quèc Nhà thơ Tố Hữu đã từng nói: “Dân tộc ta, dân tộc anh hùng”. Văn học ViÖt Nam trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chøa chan t×nh c¶m yªu níc vµ cao h¬n không chỉ là yêu nớc mà là chủ nghĩa anh hùng của thời đại. Cuộc chiến tranh nhân dân đợc phát huy cao độ đã tạo nên trên đất nớc này một chủ nghĩa anh hïng phæ biÕn trong toµn d©n. Êy lµ thêi k× “ra ngâ gÆp anh hïng”. Th¬ ca Việt Nam thời kì này đã miêu tả đợc nhiều giá trị cao đẹp về nhân dân với lßng yªu níc thiÕt tha, s½n sµng hi sinh v× Tæ quèc. H×nh ¶nh nh©n d©n kh¸ng chiến đợc miêu tả đậm nét và gợi cảm. Từ ngời Vệ quốc quân “má vàng nghệ” đến những anh giải phóng quân hiên ngang bất khuất; từ những bà bủ, bà bầm đến những bà mẹ con mọn vừa địu con vừa giã gạo, trỉa bắp, chuyển lán đạp rừng; từ những em bé má đỏ bồ quân đến những cụ già tóc bạc ... cũng muốn lËp chiÕn c«ng. C¶ níc thµnh chiÕn sü trong cuéc chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ quèc..

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Nhng có lẽ đẹp hơn cả là hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ. Đây đợc xem nh nhân vật trung tâm, thể hiện khá tập trung những đặc điểm của con ngời mới trong chiến đấu. Trong thơ ca, họ không phải là anh lính thời xa “áo đỏ đuôi gµ”,” ch©n bíc xuèng thuyÒn níc m¾t nh ma” mµ lµ anh lÝnh thËt thµ, ch©n thËt nhng dòng c¶m, kiªn cêng. §äc bµi th¬ §ång chÝ cña ChÝnh H÷u ta thÊy hiện lên hình ảnh chân thực mà cao đẹp của anh bộ đội trong thời kỳ đầu của cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cßn nhiÒu khã kh¨n thiÕu thèn. Hä lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo khæ tõ “tø xø ” nghe theo tiÕng gäi thiªng liªng cña Tæ quốc mà tạm xa quê hơng lên đờng chiến đấu. Họ mặc kệ quê nhà, gia đình, ngời thân và cả những gì rất đỗi thân thuộc. ở chiến trờng họ cùng chung mục đích, cùng chung lí tởng chiến đấu vì độc lập tự do của dân tộc; cùng chia sẻ gian lao thiếu thốn của cuộc sống quân ngũ để “súng bên súng, đầu sát bên đầu...” trở thành tri kỉ và cao hơn là thành đồng chí đồng đội kề vai sát cánh bªn nhau: §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo Rừng hoang sơng muối không chỉ là một hiện thực mà cao hơn đó là ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thö th¸ch ngêi lÝnh. Tríc hiÖn thùc khèc liÖt Êy hä vÉn đứng vững vàng với cây súng trong tay sẵn sàng chờ giặc tới. Đây là hành động sẵn sàng chiến đấu vì lí tởng cao đẹp, vì độc lập tự do hạnh phúc cho dân tộc. Với cây súng trong tay, các anh trở thành linh hồn của đất nớc. Chính Hữu đã tạc bức tợng đài về ngời chiến sỹ cách mạng từ tình đồng chí. Từ những ngời lính nông dân nghèo khổ “áo vải chân không” đợc tình cảm cách mạng cao đẹp nâng bớc họ mang trong mình dáng hình mới - dáng đứng Việt Nam ở thế kØ XX anh dòng, hiªn ngang, bÊt khuÊt, kiªn cêng. Sù s¸ng t¹o cña ChÝnh H÷u lµ ë chç kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng yªu níc cña th¬ v¨n yªu níc thêi kỳ trớc để làm mới, làm đẹp cho hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ. Vẫn là những anh lính Việt Nam nhng đến bài thơ Tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật lại có một thái độ, t thế, tình cảm, khí phách mới mang tính hiện đại của những con ngời không phải chờ giặc mà là “tìm giặc” để đánh “nhằm thẳng quân thù mà bắn”. Thế hệ các anh là thế hệ của những Nguyễn Văn Thạc, Đặng Thuỳ Trâm đã có thời mộng mơ, sôi nổi trên ghế nhà trờng nay hăm hở ra đi chiến đấu giải phóng miền Nam thống nhất đất nớc với một lòng yêu nớc rực lửa: “Xẻ dọc trờng Sơn đi cứu nớc”. Con đờng Trờng Sơn đợc coi là một con đờng huyền thoại trong cuốn sử vàng đánh Mĩ. Hàng triệu tÊn bom cña giÆc MÜ déi xuèng lµm biÕn d¹ng chiÕc xe qu©n sù: kh«ng kÝnh, không đèn, không mui. Nhng ngời lính vẫn dũng cảm, can trờng trong t thế:.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Ung dung buång l¸i ta ngåi Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng Mét t thÕ ung dung tíi møc ngang tµng cña ng¬iï lÝnh l¸i xe. Mét sù tù tin, niềm kiêu hãnh của những con ngời rất đỗi tự hào về sứ mệnh của mình sứ mệnh giải phóng đất nớc: Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam ruét thÞt ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim H×nh ¶nh ho¸n dô “tr¸i tim” lµ biÓu tîng cña ý chÝ, cña b¶n th©n, cña bÇu nhiÖt huyÕt, cña kh¸t väng tù do, hoµ b×nh ch¸y báng trong tr¸i tim ngêi chiến sĩ. Cho dù xe không kính, không đèn, không mui thì ngời lính vẫn còn mét tr¸i tim yªu níc, mét lßng kh¸t khao gi¶i phãng miÒn Nam ch¸y báng. Ph¹m TiÕn DuËt mang theo c¸i nh×n cña tuæi trÎ ViÖt Nam anh hïng, cña những ngời lính trờng Sơn đã tạo dựng bức tợng đài ngời lính với nét ngang tµng, dòng c¶m tiªu biÓu cho chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. Thơ ca Việt Nam 1945 – 1975 đẫ dựng đợc những đài kỉ niệm kì vĩ, ghi l¹i ng÷ng chiÕn c«ng vÒ lßng yªu níc cña con ngêi ViÖt Nam anh hïng. Vì độc lập tự do của dân tộc, biết bao thế hệ con ngời Việt Nam đã ngã xuống tô thắm thêm lá cờ đào của Tổ quốc, trong đó có cả những em bé “tuổi nhỏ chí cao”. Đọc thơ ca chống Pháp, ngời đọc mãi khắc sâu hình ảnh một chú đội viªn nhá bÐ, nhanh nhÑn, hån nhiªn vµ v« cïng dòng c¶m trong th¬ Tè H÷u: Ch¸u bÐ lo¾t cho¾t C¸i x¾c xinh xinh C¸i ch©n tho¨n tho¾t C¸i ®Çu nghªnh nghªnh Đó là chú bé Lợm đáng yêu. Nhng đáng yêu, đáng khâm phục hơn là ý chÝ qu¶ c¶m cña ngêi chiÕn sÜ coi c¸i chÕt nhÑ tùa l«ng hång. Víi em, nhiÖm vụ chiến đấu là trên hết, trớc hết. Trớc gian nguy, khi khói lửa mịt mù “đạn bay vÌo vÌo”, em kh«ng chÇn chõ, nhôt chÝ: Th đề “thợng khẩn” Sî chi hiÓm nghÌo Sự ác liệt của chiến tranh đã không trừ một ai kể cả những em nhỏ cha thành ngời lớn. Lợm tự nguyện bớc vào cuộc đời chiến đấu và chấp nhận hi sinh, hi sinh anh dòng: Bỗng loè chớp đỏ Th«i råi, Lîm ¬i! Chú đồng chí nhỏ Mét dßng m¸u t¬i.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Trong vần thơ có cái đau đớn, rụng rời, có tiếng khóc nức nở của nhà thơ. Chắc chắn sẽ không tìm thấy ở đâu có một đài tởng niệm nào đẹp hơn đài tởng niệm về ngời anh hùng nhỏ tuổi dám xả thân vì quê hơng, đất nớc nh trong bµi th¬ nµy: Ch¸u n»m trªn lóa Tay n¾m chÆt b«ng Lóa th¬m mïi s÷a Hồn bay giữa đồng Tố Hữu đã đặt nhân vật anh hùng vào bối cảnh thiên nhiên, một thiên nhiên thuần phác, trẻ trung ngọt ngào, quen thuộc. Đó là nơi ra đi chiến đấu cũng là bờ bến trở về lúc hi sinh. Đó chính là quê hơng, đất nớc thân yêu của em. Đất nớc Việt Nam ta nh đẹp hơn, đợc tăng thêm sức mạnh khi có những em bé dũng cảm, gan dạ nh Lợm và khi có những ngời mẹ địu con tham gia kh¸ng chiÕn. Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ trªn lng mÑ cña NguyÔn Khoa §iÒm là một tợng đài bằng thơ khắc hoạ hình ảnh ngời mẹ Việt Nam anh hùng trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu níc. Víi ngêi mÑ Tµ ¤i, ngoµi viÖc nu«i con nªn ngời thì đánh giặc giải phóng quê hơng là điều trọng đại nhất của ngời mẹ trong những năm cả nớc gồng mình chống đế quốc Mĩ xâm lợc. Tất cả những công việc mà mẹ làm nh giã gạo, tỉa bắp, chuyển lán, đạp rừng đều vì việc chung, v× lµng xãm, v× sù nghiÖp c¸ch m¹ng. Vµ ngay c¶ nh÷ng m¬ íc kh¸t vọng của mẹ cũng dành cho quê hơng, đất nớc: - Con m¬ cho mÑ h¹t g¹o tr¾ng ngÇn Mai sau kh«ng lín vung chµy lón s©n - Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều Mai sau con lín ph¸t mêi Ka-li - Con mơ cho mẹ đợc thấy Bác Hồ Mai sau con lín lµm ngêi tù do Đó là những điều ớc chân thật, cao quý vì đó là những mong mỏi của ngời mẹ lao động nghèo khổ cho kháng chiến, cho cuộc sống của mọi ngời. Trong đó ớc đợc tự do là mơ ớc suốt đời của mẹ, của tất cả nhân dân Tà Ôi. Khát vọng độc lập tự do của mẹ cũng là tơng lai và hạnh phúc của con, của đất nớc. Có thể nói tình mẹ Tà Ôi thiết tha và đằm thắm nh tình cảm ngời mẹ hằng có nhng lại mang nét cao cả rộng lớn của thời đại. Vì thế mẹ trở thành ngêi mÑ chiÕn sü- ngêi mÑ Tæ quèc. §©y còng chÝnh lµ thµnh c«ng cña Nguyễn Khoa Điềm khi lần đầu một bà mẹ miền núi đợc đa vào văn chơng và đã trở thành biểu tợng về ngời mẹ Việt Nam nhân hậu và anh hùng..

<span class='text_page_counter'>(11)</span> T×nh yªu níc nh lµ t×nh c¶m cã s½n trong mçi con ngêi ViÖt Nam. §ã chÝnh lµ t×nh c¶m hån nhiªn, gi¶n dÞ vµ trong s¸ng nhng còng rÊt m¹nh mÏ. “Mçi khi Tæ quèc bÞ x©m l¨ng th× tinh thÇn Êy l¹i s«i næi. Nã kÕt thµnh mét lµn sãng v« cïng m¹nh mÏ vµ to lín. Nã lít qua mäi sù nguy hiÓm khã kh¨n. Nã nhÊn ch×m tÊt c¶ lò b¸n níc vµ lò cíp níc” (Hå ChÝ Minh) 3.2.2. Kh¸m ph¸ nh÷ng t×nh c¶m míi cña con ngêi ViÖt Nam Kháng chiến đã làm thay đổi nhiều trong tâm trí con ngời Việt Nam nhng cái tâm lý cổ truyền, tâm lý trọng tình nghĩa vốn đợc thể hiện trong văn học xa lại tiếp tục đợc thể hiện ở mức độ cao hơn. Từ trong cuộc sống mới, những tình cảm mới xuất hiện. Đó là tình đồng chí, đồng đội, tình mẹ con, t×nh bµ ch¸u... s©u lÆng, lµ lßng kÝnh yªu, thµnh kÝnh l·nh tô. Cái tình mới nhất đó là tình đồng chí, đồng đội. Và đồng chí cũng là một chủ đê hết sức mới mẻ của thi ca lúc bấy giờ. Nhà thơ Chính Hữu đã phát hiÖn t×nh c¶m míi, quan hÖ míi gi÷a ngêi víi ngêi trong c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn qua nh÷ng vÇn th¬ bay bæng nhng giµu chÊt hiÖn thùc §ång chÝ. Theo lÝ gi¶i cña nhµ th¬, ®iÓm xuÊt ph¸t cña t×nh c¶m nµy lµ tõ sù gièng nhau ë c¶nh ngộ, xuất thân nghèo khổ và cùng chung lí tởng, mục đích, nhiệm vụ: Sóng bªn sóng, ®Çu s¸t bªn ®Çu §ªm rÐt chung ch¨n thµnh tri kØ Mét ch÷ “chung” khiÕn nh÷ng ngêi lÝnh vèn xa l¹ l¹i trë thµnh “§ång chÝ”. T×nh c¶m nµy kh«ng ph¶i chØ v× c¸i chung lín lao mµ cßn lµ sù c¶m th«ng s©u xa t©m t nçi lßng cña nhau, lµ sù chia sÎ nh÷ng gian lao, thiÕu thèn của cuộc đời cách mạng: Anh víi t«i tõng c¬n ín l¹nh Sèt run ngêi vÇng tr¸n ít må h«i ¸o anh r¸ch vai QuÇn t«i cã m¶nh v¸ MiÖng cêi buèt gi¸ Ch©n kh«ng giµy Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay Mở đầu bài thơ là hình ảnh Anh với tôi đôi ngời xa lạ nhng kết thúc lại là Thơng nhau tay nắm lấy bàn tay. Một hình ảnh giàu cảm xúc, một biểu tợng đẹp đẽ của tình đồng chí đích thực, của sức mạnh đoàn kết. Chính tình đồng chí sâu nặng, thắm thiết đã gắn bó những ngời lính cách mạng. Sức mạnh của tình đồng chí đã giúp họ đứng vững bên nhau vợt lên tất cả những điều khắc nghiệt của thời tiết và mọi gian khổ để đi tới thắng lợi cuối cùng..

<span class='text_page_counter'>(12)</span> Trong khó khăn, trong bom đạn, ranh giới sự sống và cái chết chỉ là rất mong manh, ngời lính thấu hiểu sâu sắc giá trị đích thực của sự sống và ý nghĩa cao đẹp của tình đồng chí đồng đội: Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i Đã về đây họp thành tiểu đội Gặp bạn bè suốt dọc đờng đi tới B¾t tay nhau qua cöa kÝnh vì råi Đó là một cái bắt tay rất độc đáo qua cửa kính vỡ rồi. Qua ô cửa kính vì hä truyÒn h¬i Êm cho nhau vµ cho nhau nh÷ng høa hÑn lËp c«ng. C¸i b¾t tay nång Êm t×nh b¹n, t×nh ngêi hay chÝnh lµ sù sèng ®ang në hoa trong sù huỷ diệt của kẻ thù. Có thể nói rằng tình đồng chí, đồng đội là bản chất, là sức mạnh của ngời lính. Từ cái nắm lấy bàn tay trong thơ Chính Hữu đến cái bắt tay trong thơ Phạm Tiến Duật là cả một quá trình trởng thành và hiện đại của quân đội ta trong chiến tranh giải phóng dân tộc, đất nớc. Thơ ca 1945-1075 đã dựng đợc những tợng đài kì vĩ, ghi lại những chiÕn c«ng vµ lßng yªu níc cña nh÷ng con ngêi ViÖt Nam anh hïng. Nhng céi nguån cña lßng yªu níc lµ tõ ®©u? Nhµ v¨n Nga I-li-a £-ren-bua cã viÕt: “Lßng yªu níc ban ®Çu lµ lßng yªu nh÷ng vËt tÇm thêng nhÊt. Yªu c¸i c©y trồng trớc nhà, yêu cái phố nhỏ đổ ra bờ sông, yêu vị thơm chua mát của trái lª mïa thu hay mïa cá ë th¶o nguyªn cã h¬i rîu m¹nh. Lßng yªu nhµ, yªu lµng xãm, yªu quª h¬ng trë nªn t×nh yªu Tæ quèc”. Trong chiÕn tranh cã nh÷ng t×nh c¶m sôc s«i, hõng hùc khÝ thÕ nhng còng cã nh÷ng nçi nhí nhung, xao xuyến, bồi hồi của những tâm hồn giàu tình cảm. Xuân Quỳnh đã đa ta trở l¹i tuæi th¬ víi TiÕng gµ tra: Trên đờng hành quân xa Dõng ch©n bªn xãm nhá TiÕng gµ ai nh¶y æ Côc...côc...t¸c côc...ta Trong biết bao âm thanh sôi động của cuộc sống, nhà thơ chọn âm thanh rất đỗi quen thuộc và bình dị - tiếng gà tra. Chỉ cần có thế thôi cũng đủ để anh lính lâng lâng trở về những tháng ngày tuổi thơ êm đềm, về với bà, với tiếng gà ngày xa. trong đó hiện lên trong lòng anh là ngời bà tần tảo, chịu thơng, chịu khó, chăm lo cho đàn gà chóng lớn, đẻ đợc nhiều trứng hồng để “Cuối năm bán gà / Cháu đợc quần áo mới”. Bà đã vất vả chắt chiu, dành dụm cho cháu có một cuộc sống đầy đủ hơn.. Tiếng gà tra mang bao tình yêu thơng cña bµ: TiÕng gµ tra Mang bao nhiªu h¹nh phóc.

<span class='text_page_counter'>(13)</span> §ªm ch¸u vÒ n»m m¬ GiÊc ngñ hång s¾c trøng Tiếng gà tra xao xác nơi ngõ xóm đã gợi nhớ gợi thơng trong lòng ngời lính trẻ ra trận. Trớc kia trong làn nắng mới và âm thanh đồng quê “xao xác gµ tra g¸y n·o nïng” Lu träng L “rîi buån” nhí vÒ tuæi th¬, nhí “nô cêi ®en nhánh”, nhớ màu áo đỏ của ngời mẹ hiền đã đi xa thì nay Xuân Quỳnh đã tìm thấy đợc một cách nói với về kỉ niệm tuổi thơ, về tình bà cháu chan hoà trong tình yêu quê hơng đất nớc: Cháu chiến đấu hôm nay V× lßng yªu Tæ quèc V× xãm lµng th©n thuéc ` Bµ ¬i còng v× bµ V× tiÕng gµ côc t¸c æ trøng hång tuæi th¬ Nếu âm thanh tiếng gà tra đã gợi những tình cảm bị bỏ quên thì Bếp lửa là tín hiệu gọi đứa con xa trở về với hồn quê, hồn non nớc, nơi ấy có ngời bà tần tảo, chịu nắng, chịu ma để nuôi cháu nên ngời. Bếp lửa của Bằng Việt đã để lại trong lòng ngời đọc cảm xúc dạt dào của hoài niệm, của tình yêu lan toả với cái nóng, cái nồng đợm của bếp lửa quê nhà, với sự ấm áp, ấp iu của “ngọn lửa lòng ngời”. Qua Bếp lửa, Bằng Việt đã dắt ngời đọc vào sâu trong mạch kể, mạch hồi tởng với một hồi ức đẹp một đi không trở lại và đợc tái hiện từ hình ảnh giản dị nhng rất đỗi thiêng liêng - bếp lửa: Mét bÕp löa chên vên s¬ng sím Một bếp lửa ấp iu nồng đợm Ch¸u th¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng ma BÕp löa - ngêi bµ, hai h×nh ¶nh lóc nµo còng to¶ s¸ng l¹ k×, trë thµnh ®iÓm ®i vÒ trong câi nhí. BÕp löa gîi nhí nh÷ng kØ niÖm tuæi th¬ g¾n víi t¸c gi¶, ®a t¸c gi¶ t×m vÒ víi bÕp löa quª nhµ còng lµ t×m vÒ víi tuæi th¬ sèng bªn bµ, trong sù che chë, n©ng niu ®Çy tr×u mÕn. Trong c¶m nhËn, nçi nhí ®Çu tiªn của đứa cháu phơng xa là “bếp lửa củi rơm ” và “tình bà” cũng hiện lên với cái ấm áp đợm đà, gắn bó đã sởi ấm suốt thời thơ ấu: Nhóm bếp lửa ấp iu nống đợm Nhãm niÒn yªu th¬ng khoai s¾n ngät bïi Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá BÕp löa lµ Èn dô cña t×nh c¶m nång hËu n¬i ngêi bµ vµ t×nh c¶m cña ngêi bµ chÝnh lµ h×nh ¶nh Èn dô cña ngän löa - tîng trng cho mét t×nh yªu cao nhất. Bếp lửa là tợng trng của cái đơn sơ khiêm nhờng nhng ấm áp, nồng đợm..

<span class='text_page_counter'>(14)</span> Ngêi bµ còng vËy: thËt ch©n chÊt, méc m¹c, d©n d· song còng Èn chøa t×nh yêu vô bờ bến, thiết tha, chan chứa. Lấy bếp lửa để nói về tình cảm của bà, B»ng ViÖt h¼n ph¶i mÆn lßng víi bµ, víi quª h¬ng l¾m l¾m! Bằng Việt - đứa con xa quê - luôn thờng trực trong tim nỗi nhớ về bếp löa, vÒ t×nh yªu nång Êm cña bµ. Nhng nhí vÒ bÕp löa còng lµ nhí vÒ quª nhà. Nhớ về bà đồng nghĩa với nhớ về tổ ấm gia đình trong niềm vui sum họp. Nh thế trong tình cảm của bà còn có cả tình cảm của đất nớc. Tác giả nhớ về bà cũng là yêu đất nớc, quê hơng: Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trắng trăm tàu Cã löa tr¨m nhµ. Cã niÒm vui tr¨m ng¶ Nhng ch¼ng lóc nµo quªn nh¾c nhë Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn cha? Trong suốt bài thơ bằng Việt đã đa ta theo một hành trình cao cả: từ bếp lửa củi rơm đậm đà mùi quê hơng tới bếp lửa, ngọn lửa của lòng bà ngọt ngào, ấm áp; từ tiếng chim tu hú đến vị ngọt bùi của khoai sắn, của nồi xôi gạo mới. đó chính là hồn quê, hồn non nớc. Hành trình ấy tựa nh hành trình của những giọt nớc hoà vào suối, suối đổ ra sông, sông ra biển vậy. Nh thế, mỗi con ngời khi sinh ra đều mang một tâm hồn đợc ấp ủ bởi hoa thơm trái ngọt của tình yêu trần thế. Tâm hồn chúng ta đợc đón nhận nh÷ng giät s¬ng r¬i, nh÷ng chåi non, léc non, c©y cá vên nhµ, c¶m thÊm nguyên lành nghĩa tình với gia đình, đồng bào, quê hơng, đất nớc... Tất cả điều đó đến với con ngời và di dỡng, tinh thần con ngời qua lời ru của mẹ ngay từ thuë Êu th¬. §ã lµ dßng s÷a mÑ ngät ngµo nu«i dìng t©m hån con ngêi tõ bao đời nay. Trong những bớc đi của thời gian con ngời muốn ngợc nớc, ngợc dòng trở về với cội nguồn. Chế Lan Viên đã mợn lời ngời mẹ để hát ru con b»ng nh÷ng lêi ru con cß truyÒn thèng ®a ta trë vÒ víi ®iÖu hån d©n téc. Bµi thơ Con cò của ông là một khúc hát ru hiện đại. Tứ thơ đợc vận động từ hình ảnh con cò trong lời hát ru của mẹ. Xuyên suốt bài thơ là hình ảnh con cò nhng hình ảnh ngời mẹ cứ hiện dần lên qua những lời hát ru đó. Mẹ ru con bằng những lời ru đằm thắm: Con cß bay la Con cß bay l¶ Con cß cæng phñ Con cß §ång §¨ng Cánh cò từ trong lời ru đã đi vào trong tiềm thức của tuổi thơ trở nên gần gũi sẽ theo cùng con ngời đến suốt cuộc đời. Bằng sự liên tởng, tởng tợng phong phú của nhà thơ, con cò nh bay ra từ những câu ca dao để sống trong tâm hồn con ngời, theo cùng và nâng đỡ tâm hồn con ngời:.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> Ngñ yªn! Ngñ yªn! Ngñ yªn! Cho cò trắng đến làm quen Cò đứng ở quanh nôi Råi cß vµo trong tæ Con ngñ yªn th× cß còng ngñ Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi Mai kh«n lín con theo cß ®i häc Cánh cò bay theo gót đôi chân Cø nh vËy h×nh ¶nh con cß gîi nhiÒu ý nghÜa. Nã biÓu tîng cho lßng mẹ, cho sự dìu dắt, nâng đỡ đầy dịu dàng và bền bỉ của mẹ. Nhng cao đẹp hơn những bài ca dao mẹ hát đã thấm sâu vào máu thịt, vào tâm hồn con, nuôi nÊng trong lßng con mét t×nh yªu bÒn bØ víi thi ca. MÑ íc con lín lªn lµm thi sĩ để mang lòng từ tâm nh một thứ hơng hoa nhuần khiết dâng cho cõi ngời để lu giữ cội nguòn nhân bản cho cuộc đời. Và cuối cùng Chế lan Viên đã khái quát thành một triết lý bất di, bất dịch về tình cảm của ngời mẹ đối với con: Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ Đi hết đời lòng mẹ vẫn yêu con. Qua bµi th¬ ta thÊy ChÕ Lan Viªn ®Ëp cïng nhÞp yªu th¬ng mªnh m«ng của ngời mẹ để vỗ về đứa con yêu. Tình cảm ấy đợc truyền qua lớp ngôn từ giản dị, hồn nhiên nhng chứa đựng một quan niệm đẹp, một cách hớng con ngêi vµo céi nguån c¸i thiÖn tùa nh giã m¸t thæi vµo hån mçi chóng ta. Khai th¸c nh÷ng ®iÒu tëng chõng nh gi¶n dÞ nhng l¹i cã søc kh¸i qu¸t lớn đó là một trong những xu hớng chính của thơ ca 1945-1975. Thơ ca thời kì này đã khám phá những nguồn tình cảm lớn: yêu nớc, yêu dân tộc, yêu đồng chí, đồng đội, yêu gia đình... Đó là ngọn nguồn sức mạnh của chủ nghĩa anh hïng c¸ch m¹ng.. 3.3 Tiếng nói lạc quan, yêu đời Dân tộc ta trong mấy nghìn năm lịch sử đã chứng tỏ một sức sống mãnh liệt, bất chấp mọi hoàn cảnh khó khăn khắc nghiệt để vơn tới trỗi dậy chiến thắng hớng tới tơng lai tơi sáng. Đó cũng là nét đẹp truyên thống trong tâm hồn con ngời Việt Nam mọi thời đại. Thơ ca Việt Nam 1945-1975 cũng thể hiÖn mét søc sèng bÒn bØ vµ tinh thÇn l¹c quan cña d©n téc. §äc th¬ ca kh¸ng chiÕn ta thÊy cã nô cêi, cã tiÕng h¸t. §ã lµ nô cêi “buèt gi¸” trong th¬ ChÝnh H÷u. Nô cêi Êy bõng s¸ng lªn trong c¬n giã rÐt, trong sơng muối, trong đêm trăng ... của ngời lính chân không giày, áo rách, quần vá, tê tái khó nhọc. Nụ cời ấy là nụ cời của tình đồng chí, tình thơng yêu v« bê bÕn trong im lÆng, trong h¬i Êm cña bµn tay n¾m lÊy bµn tay. §©y chÝnh.

<span class='text_page_counter'>(16)</span> là sức mạnh khiến họ đứng vững bên nhau để quên đi khó khăn thiếu thốn, tìm thÊy niÒm vui, chÊt th¬ trong cuéc sèng: §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo Đầu súng trăng treo - hình ảnh đẹp nhất trong thơ 1945-1975 vì nó có sù hoµ quyÖn nhuÇn nhuyÔn gi÷a hiÖn thùc vµ chÊt th¬ l·ng m¹n, bay bæng. Trăng biểu tợng cho cuộc sống tơi đẹp, hoà bình, hạnh phúc của nhân loại và còng lµ íc m¬ híng tíi cña con ngêi. Ngîc l¹i, sóng xuÊt hiÖn, biÓu tîng cho chiến tranh, nhng súng cũng là một là một lý tởng cao đẹp, tinh thần chiến đấu vì cuộc sống hoà bình. Tuy đối lập nhau nhng hai hình tợng này đã tôn thêm vẻ đẹp cho nhau tạo nên vẻ đẹp hoàn mĩ nhất: vẻ dẹp ngời lính lạc quan, yêu đời. Chính Hữu đã tạo nên một cái nhìn đầy chất thơ nhằm khẳng định cái khát vọng về cuộc sống yên lành và để có một cuộc sống yên lành thì những ngời lính nh ông còn phải cầm súng chiến đấu. Trở về với Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Phạm Tiến Duật đa ta trở về với con đờng Trờng Sơn khét nồng bom đạn thời chống Mĩ. Anh lính lái xe không chỉ dũng cảm can trờng mà còn rất lạc quan yêu đời. Lạc quan, yêu đời đó chính là sức mạnh để vợt qua mọi khó khăn, gian khổ. Ngời lính lái xe ung dung, trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh, ngåi ph¬i mÆt tríc giã, tríc s¬ng mµ vẫn phát hiện ra những nét đẹp bất ngờ của thiên nhiên: Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng Nhìn thấy con đờng chạy thẳng vào tim Thấy sao trời và đột ngột cánh chim Nh sa, nh ïa vµo buång l¸i. Thiªn nhiªn sao trêi vµ c¸nh chim nh sa, ïa vµo buång l¸i quÊn lÊy ngêi lính. Và chính trong thiên nhiên đẹp đẽ, lì lạ đó tầm vóc của ngời lính lái xe đợc nâng bổng lên ngang tầm với vũ trụ. Ngời đọc không khỏi ngạc nhiên trớc khám phá này của Phạm Tiến Duật. Hiện thực khốc liệt là thế mà nhà thơ chiến sỹ vẫn nhận thấy vẻ đẹp lãng mạn của đời lính. Và dờng nh càng khó kh¨n cµng v÷ng tay l¸i, cµng lµm t¨ng thªm phÈm chÊt kiªu hïng, ngang tµng cña ngêi lÝnh l¸i xe. C¸c anh vÉn s½n sµng th¸ch thøc vµ chÊp nhËn sù thËt: Kh«ng cã kÝnh õ th× cã bôi Bôi phun tãc tr¾ng nh ngêi giµ Cha cÇn röa ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc ` Nh×n nhau mÆt lÊm cêi ha ha. Một mái tóc xanh của chàng lính trẻ sau mấy dặm trờng đã có sự thay đổi “bụi phun”. Một kiểu hút thuốc phì phèo rất lính. Một nụ cời lạc quan yêu.

<span class='text_page_counter'>(17)</span> đời đợc cất lên từ một gơng mặt lấm khi đồng đội gặp nhau. Hình ảnh những ngời lính lái xe bỗng bừng sáng lên vẻ đẹp lạc quan tinh nghịch giữa chốn bom đạn của giặc thù. Trong chiến đấu, con ngời Việt Nam vừa dũng cảm, vừa yêu đời. Trong lao động họ cũng tràn đầy một niềm hứng khởi lạc quan. Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận đã ghi lại hình ảnh những con ngời đang náo nức xây dựng cuộc sống mới. Bao trùm toàn bài thơ là cảm xúc trữ tình đằm thắm của một hồn thơ luông tin yêu cuộc sống, yêu thiên nhiên, đất nớc và con ngời. Tác giả đã sáng tạo hình ảnh kì thú, mới mẻ - cảnh hoàng hôn - làm cái nền để khúc ca lao động vút lên phơi phới, lạc quan. Đoàn thuyền đánh cá ra khơi trong tiếng hát khoẻ khoắn, sôi nổi. Ngời lao động hát vang bài ca tiến quân ra biển c¶. Hä h¸t bµi ca gäi c¸ vµo. Vµ nhµ th¬ còng h¸t khóc tr¸ng ca ca ngîi con ngời lao động với tinh thần làm chủ, với một niềm vui. Lao động mà nên thơ, nên nhạc, mặc dù đó là thứ lao động vất vả. Tiếng hát của nhà thơ khắc hoạ c¸i hån cña kh«ng khÝ n¸o nøc, ph¬i phíi cña nh÷ng con ngêi say mª “tËp lµm chñ, tËp lµm ngêi x©y dùng, d¸m v¬n m×nh cai qu¶ c¶ thiªn nhiªn” (Tè H÷u). Hä ra ®i trong c©u h¸t vµ trë vÒ trong c©u h¸t. §ã lµ mét niÒm tin yªu cuộc sống mới của những con ngời làm chủ đất nớc, làm chủ bản thân. Phải tắm mình trong cuộc sống dạt dào đó thì tác giả mới thổi vào bài thơ một ngọn giã cña niÒm tin yªu cuéc sèng míi, mét chÊt men say l·ng m¹n c¸ch m¹ng đẹp nh thế. II. øng dông vµo thùc tiÔn gi¶ng d¹y. 1. Qu¸ tr×nh ¸p dông Nh trên đã trình bày, chuyên đề này chủ yếu phục vụ việc bồi dỡng học sinh giỏi. Để thực hiện tốt chuyên đề tôi giao bài trớc cho học sinh chuẩn bị (từ 1 đến 2 tuần). Yêu cầu các em suy nghĩ, tìm hiểu kĩ vấn đề, từ đó tập hợp t liệu phục vụ chuyên đề. Công việc này đòi hỏi học sinh phải thực hiện nghiêm túc theo đúng yêu cầu. Khi tiến hành bồi dỡng trên lớp, trớc hết tôi nêu tên chuyên đề, sau đó yªu cÇu häc sinh th¶o luËn tr×nh bµy phÇn chuÈn bÞ ë nhµ theo c¸c bíc lµm bài. Trong quá trình học sinh thảo luận tôi chú ý lắng nghe để nhận xét rồi chốt lại vấn đề theo định hớng đúng đắn. Bớc 1: Tìm hiểu đề, tìm ý * Tìm hiểu đề - KiÓu bµi: nghÞ luËn tæng hîp - Vấn đề nghị luận: Tiếng nói trữ tình trong thơ - Phạm vi t liệu: Một số văn bản thơ từ 1945 đến 1975 đã học trong chơng tr×nh THCS.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> * T×m ý - Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh t×m hÖ thèng luËn ®iÓm cho chuyªn đề(dựa vào khả năng khái quát tổng hợp kiến thức qua quá trình nghiên cứu ). Có thể có những quan điểm khác nhau nhng cần phải nêu đợc một số ý cơ bản nh đã trình bày ở phần nội dung chuyên đề. - Híng dÉn häc sinh t×m luËn cø . LuËn cø ph¶i tiªu biÓu, toµn diÖn, bám sát các văn bản đã học. - Xác định cách lập luận cho từng nội dung Bíc 2: LËp dµn bµi - Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh lËp dµn bµi theo ba phÇn: më bµi, th©n bài, kết luận. Cho học sinh thảo luận để rút ra dàn bài chung - Đối chiếu với dàn bài của cô giáo rồi tự bổ sung những vấn đề còn thiÕu Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh dµn bµi, gi¸o viªn chó ý theo dâi, thËm chÝ tham gia thảo luận cùng học sinh để tránh áp đặt, phát huy tính sáng tạo cho c¸c em. Bíc 3: ViÕt bµi - Híng dÉn häc sinh c¸ch lËp luËn hîp lÝ, sö dông thµnh th¹o vµ linh ho¹t c¸c thao t¸c lËp luËn - Híng dÉn c¸ch ph©n tÝch dÉn chøng - Rèn kĩ năng dùng từ, đặt câu, đặc biệt cần rèn khả năng t duy sáng tạo, cách tổng hợp khái quát vấn đề - Híng dÉn c¸ch viÕt ®o¹n v¨n, khuyÕn khÝch viÕt ®o¹n Tæng - Ph©n - Hîp Bíc4: §äc l¹i vµ söa ch÷a Cho học sinh trao đổi bài, tự sửa lỗi cho nhau, có thể tự chấm bài, nhận xét về cách diễn dật, dùng từ đặt câu… Để các em hiểu kĩ và hiểu sâu vấn đề, tôi tách nội dung chuyên đề thành những đề nhỏ. Ví dụ: §Ò 1: NhËn xÐt vÒ v¨n häc ViÖt Nam 1945 – 1975 cã ý kiÕn cho r»ng: “V¨n häc thêi k× nµy ®É ghi l¹i nh÷ng nÐt kh«ng thÓ phai mê vÒ mét thêi k× đầy gian lao, hi sinh nhng cũng rất vẻ vang của dân tộc. Đã sáng tạo đợc những hình tợng đẹp về đất nớc, nhân dân, về các thế hệ, các tầng lớpnngời ViÖt Nam trong hai cuéc kh¸ng chiÕn vµ trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi” Qua một số văn bản thơ đã học trong chơng trình THCS. Em hãy làm sáng tá ý kiÕn trªn..

<span class='text_page_counter'>(19)</span> Đề 2. “Văn học Việt Nam 1945 – 1975 đã phát huy những nét lớn trong truyÒn thèng tinh thÇn d©n téc – còng lµ nÐt lín, næi bËt trong phÈm chÊt con ngời Việt Nam đó là chủ nghĩa yêu nớc và tinh thần nhân đạo” ý kiến của em về vấn đề trên. Qua một số văn bản thơ đã học trong chơng tr×nh THCS, em h·y chøng minh. §Ò 3. H×nh ¶nh ngêi lÝnh trong hai bµi th¬ §ång chÝ cña ChÝnh H÷u vµ Bµi thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật... Tìm hiểu các đề bài trên, học sinh đợc đi sâu vào những nội dung cơ bản của văn học thời kì này, từ đó có cái nhìn sâu rộng hơn về giá tri của thơ ca 1945 – 1975. 2. Kết quả thực hiện chuyên đề - Học sinh nắm đợc nội dung t tởng của thơ ca 1945 -1975 - Rèn đợc khả năng khái quat tổng hợp, khả năng thẩm bình thơ... - båi dìng lßng yªu níc c¨m thï giÆc, lßng yªu th¬ng con ngêi, tinh thần lạc quan... Đó là nhũng đức tính cần có ở con ngời Việt nam trong thời d¹i míi. Chuyên đề tiÕng nãi tr÷ t×nh trong th¬ viÖt nam 1945 – 1975 PhÇn më ®Çu Cách mạng tháng Tám là mốc lịch sử trọng đại mở ra một thời kì mới cho lịch sử dân tộc và cũng mở ra một kỉ nguyên mới cho văn học. Trong suốt ba mơi năm (19451975) văn học Việt Nam đã nảy nở và phát triển gắn bó mật thiết với những bớc đi của lịch sử dân tộc, với vận mệnh của Tổ quốc. Cuộc sống chiến đấu và lao động sản xuất đợc khắc hoạ một cách chân thật và đẹp đẽ qua văn học mà tiêu biểu là qua những vần thơ m ợt mà đằm thắm có lúc khoẻ khoắn và hùng tráng đến kì lạ. Thơ ca thời kì này đã cất lên tiếng nói tr÷ t×nh míi mÎ, khoÎ kho¾n cã nhiÒu t×m tßi s¸ng t¹o. PhÇn néi dung “Thơ là sự thể hiện con ngời và thời đại một cách cao đẹp”(Sóng Hồng). Từ xa đến nay, thơ có mặt ở mọi nơi trong cuộc sống, ở đâu có sự sống thì ở đó có chất liệu thi ca..

<span class='text_page_counter'>(20)</span> Cuộc sống với tất cả sự bề bộn của nó là những nguồn đề tài vô tận cho thơ. Và sự có mặt của thơ ca chân chính trong đời sống góp phần chứng minh sự tồn tại của con ngời đang luôn thiết tha đấu tranh cho một lẽ sống, một chân lí tốt đẹp. Nhng th¬ cßn lµ tiÕng nãi cña t©m hån, cña niÒm m¬ íc. Th¬ lu«n béc lé kh¸t väng vơn tới một lý tởng đẹp đẽ và cao thợng. Tiếng thơ là tiếng nói của tâm hồn, là sự thôi thúc thÇm kÝn nhng v« cïng m·nh liÖt cña néi t©m. Th¬ lµ tiÕng lßng nhng th¬ còng chÝnh lµ cuộc sống. Tiếng thơ là sự thôi thúc yêu cầu của thời đại. Nhà thơ phải biết lắng nghe, quan sát, xúc động để bắt lấy tiếng nói sâu xa của cuộc sống để khơi dậy hoài bão và niềm tin tốt đẹp vào con ngời. V¨n häc kh«ng chØ ph¸t triÓn theo qui luËt néi t¹i cña nã mµ cßn chÞu sù chi phèi của lịch sử và thời đại. Từ 1945 đến 1975 trên đất nớc ta đã xảy ra nhiều biến cố tác động sâu sắc tới toàn bộ đời sống xã hội và con ngời. Trong suốt ba mơi năm ấy, cả dân tộc phải liên tiếp tiến hành hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ xâm lợc để bảo vệ nền độc lập và thống nhất Tổ quốc, đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Những biến cố to lớn ấy đã đa tới những biến đổi sâu rộng trong lịch sử văn hoá mở ra thời kì mới cho nền văn học d©n téc. Kh«ng cßn theo nhiÒu khuynh híng, nhiÒu trµo lu kh¸c nhau n÷a mµ tÊt c¶ c¸c sáng tác văn học thời kì này đều hớng vào đời sống cách mạng, vào cuộc kháng chiến trờng kỳ của dân tộc, thể hiện hình ảnh đất nớc, con ngời Việt Nam với những nhận thức mới mẻ, víi nh÷ng t×nh c¶m míi vµ ý thøc d©n téc. KÕ thõa nh÷ng truyÒn thèng vµ kinh nghiÖm cña c¸c thêi k× tríc, v¨n häc ViÖt Nam 1945- 1975 đã xứng đáng với sứ mệnh cao cả của một nền văn học trong thời đại mới. Văn học đã gắn bó mật thiết với sự nghiệp cách mạng, với vận mệnh của đất nớc đã sáng tạo nhiều hình tợng cao đẹp về Tổ quốc và con ngời Việt Nam thuộc nhiều tầng lớp, thế hệ trong chiến đấu, lao động, sinh hoạt, trong mối quan hệ, gắn bó với cộng đồng. Về nội dung t tởng, văn học thời kì này đã phát huy những nét lớn trong trong truyền thống tinh thần dân tộc - cũng là nét nổi bật trong phẩm chất con ngời Việt Nam của thời đại ấy đó là chủ nghĩa yêu nớc và tinh thần nhân đạo. Về mặt thể loại, văn học thời kì này cũng có những thành tựu đáng kể. Các thể loại phát triển khá toàn diện nh truyện ngắn, truyện vừa, tiểu thuyết, kí... trong đó thơ ca vẫn là nổi trội hơn cả. Với hai cuộc chiến tranh yêu nớc vĩ đại, thơ đã đem đến cho ngời đọc một tiÕng nãi tr÷ t×nh míi mÎ, khoÎ kho¾n - tiÕng nãi tr÷ t×nh cña quÇn chóng nh©n d©n. C¸c nhµ th¬ thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng MÜ nh ChÝnh H÷u, NguyÔn §×nh Thi, Tè Hữu, Huy Cận, Nguyễn Khoa Điềm, Phạm Tiến Duật... đã có nhiều tìm tòi, sáng tạo góp phần đổi mới thi ca Việt Nam. .1. Ghi lại đợc những hình ảnh không thể phai mờ của một thời kì lịch sử đầy gian lao, hi sinh nhng hÕt søc vÎ vang cña d©n téc. Đã hàng nghìn năm lịch sử trôi qua tiếng thơ vẫn là tiếng nói tơi trẻ nhất của đời sống. Nhà phê bình văn học Nga V. Bi-ê-lin-xki đã viết: “Thơ trớc hết là cuộc đời, sau đó mới là nghệ thuật. Phục vụ cuộc sống, phục vụ con ngời là mục đích lớn nhất của thơ chân chính”. Chính những chi tiết chân thực, sống động của cuộc đời đã khơi dậy những tình cảm sâu sắc, mới mẻ cho các nhà thơ. Và cuộc chiến đấu gian lao của dân tộc ta trong suốt ba mơi năm ấy đã khơi nguồn sáng tạo cho thơ ca, đem đến cho văn học Việt Nam thời kì nµy nh÷ng t¸c phÈm th¬ giµu gi¸ trÞ ph¶n ¸nh hiÖn thùc. §ã lµ nh÷ng t¸c phÈm b¸m s¸t thực tế đời sống dân tộc, phản ánh chân thực và sinh động hiện thực cuộc sống vĩ đại của.

<span class='text_page_counter'>(21)</span> nhân dân ta trong hai cuộc kháng chiến và trong công cuộc xây dựng đất nớc ở miền Bắc xã héi chñ nghÜa. Cuộc kháng chiến chống Pháp chín năm trờng kì là nguồn đề tài vô tận của thơ ca kháng chiến. Bám sát thực tế, thơ ca thời kì này đã phản ánh cuộc sống gian lao của dân tộc ta trong những ngày đầu kháng chiến. Các tác giả đã khai thác những chi tiết, hình ảnh tự nhiên, bình dị mà giàu sức biểu cảm của cuộc đời. Họ đã tìm thấy chất thơ ngay trong cái bình dị, bình thờng, gắn văn học với hiện thực đời sống kháng chiến gian khổ của nhân d©n: “¸o anh r¸ch vai QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸ MiÖng cêi buèt gi¸ Ch©n kh«ng giµy.” (§ång chÝ – ChÝnh H÷u) Đoạn thơ thật đến từng chi tiết, hình ảnh đã tái hiện lại cuộc sống gian khổ, thiếu thốn của cuộc đời quân ngũ. Thiếu vũ khí, thiếu quân trang, thiếu lơng thực, thuốc men... ngêi lÝnh ra trËn “¸o v¶i ch©n kh«ng” r¸ch t¶ t¬i, èm ®au bÖnh tËt, sèt rÐt rõng: “Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh Sèt run ngêi vÇng tr¸n ®Ém må h«i” Chỉ cần mấy câu ngắn gọn hình ảnh anh bộ đội thời chống Pháp hiện lên rõ nét và điển hình. Khó khăn, vất vả, thiếu thốn nhng điều đó sẽ đợc giảm đi rất nhiều vì giữa họ có cái ấm áp của tình ngời. Cái tình ấy đợc bồi đắp từ cuộc sống “đồng cam cộng khổ”. Chỉ có n¬i nµo gian khã, chia chung “¸o anh”, “quÇn t«i”, míi t×m thÊy c¸i thùc sù cña t×nh ngêi: Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay Kh«ng nãi lêi hoa mü, kh«ng lý lÏ, gi¶i tr×nh mµ chØ cã t×nh yªu gi÷a nh÷ng ngêi đồng đội mới tạo nên sức mạnh vô địch mà kẻ thù phải khiếp sợ. Chính họ là những ngời đã tr¶i qua: Năm mơi sáu ngày đêm KhoÐt nói Ngñ hÇm Ma dÇm C¬m v¾t M¸u trén bïn non Gan kh«ng nóng, chÝ kh«ng mßn. (Hoan h« chiÕn sü §iÖn Biªn – Tè H÷u) để làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy non sông, chấn động địa cầu, làm nên Vành hoa đỏ và thiên sử vàng cho dân tộc. Kháng chiến chống Pháp thắng lợi nhng một nửa đất nớc vẫn còn chìm trong bóng đêm của chế độ Mĩ - Nguỵ. Để hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình, thơ ca đã theo kịp b ớc đi của lịch sử, ghi lại những trang sử hào hùng của cả dân tộc ta thời đánh Mĩ. Bài thơ Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật viết năm 1969 nhng hơn ba mơi năm sau ngời đọc vẫn cảm thấy hừng hực không khí chiến trờng và khí thế ra trận của những binh đoàn vận tải quân sự. Tác giả đã làm sống dậy một thời gian khổ oanh liệt của những anh bộ đội Cụ Hồ Trờng Sơn. ở đó có cái dữ dội, khốc liệt của chiến tranh: chiếc xe vận tải mang đầy thơng tích không mui, không đèn, thùng xe lại bị xớc. Nhng ở đó lại tồn tại những tiểu đội xe không kính nh những gia đình nhỏ:.

<span class='text_page_counter'>(22)</span> BÕp Hoµng CÇm ta dùng gi÷a trêi Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy Võng mắc chông chênh đờng xe chạy L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm. Nhà thơ đã ghi lại chân thực nhịp sống thời chiến bằng những hình ảnh thật đặc sắc, ®iÓn h×nh. BÕp löa nh tÝn hiÖu gäi nhau vÒ xum häp, råi vâng m¾c ch«ng chªnh chung b¸t đũa. Bữa cơm dã chiến chỉ có bát canh rau rừng, lơng khô mà đoàng hoàng, đậm đà tình nghĩa. Trải qua mấy trăm cây số đờng rừng ma bom bão đạn, họ gặp nhau trong chốc lát, chỉ kip Bắt tay nhau qua cửa kính vỡ rồi để rồi lại tiếp tục lên đờng theo tiếng gọi của tiÒn ph¬ng “L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm”. Nhà thơ Vũ Quần Phơng đã nhận xét: “Chỗ đặc sắc trong thơ Phạm Tiến Duật : lấy cuộc sống để để nói tình cảm. Cái đặc sắc tình cảm trong thơ anh phải tìm trong cuộc sống, không tìm trong chữ nghĩa”. Quả thật, thơ của ông có giọng chắc khoẻ, đợm chất văn xu«i - mét giäng th¬ riªng biÖt, míi mÎ trong nÒn th¬ chèng MÜ. Nh÷ng h×nh ¶nh trÇn trôi, nh÷ng tõ ng÷ thêng ngµy, nh÷ng sù vËt kh«ng nªn th¬ chót nµo l¹i to¶ s¸ng trong th¬ «ng. Những chiếc xe không kính là một sáng tạo độc đáo của Phạm Tiến Duật vì xa nay ít có hoặc ít thấy loại xe nh thế đi lại trên đờng. Thế mà trên tuyến đờng Trờng Sơn có hàng nghìn, hàng vạn chiếc xe nh thế. Thật độc đáo, thật li kì. Đó chính là sự khốc liệt, dữ dội của chiến tranh đợc toát ra từ hình ảnh này. Trong bài thơ còn có những câu mang dáng vẻ th« méc, b×nh dÞ rÊt lÝnh tr¸ng thêi trËn m¹c: - Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh Bom giËt, bom rung kÝnh vì ®i råi - Kh«ng cã kÝnh, õ th× cã bôi Bôi phun tãc tr¾ng nh ngêi giµ - Kh«ng cã kÝnh õ th× ít ¸o Ma tu«n ma xèi nh ngoµi trêi Không có kính rồi xe không có đèn Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc… Nhng còng cã nh÷ng c©u th¬ trµn ®Çy c¶m høng l·ng m¹n: Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng Thấy con đờng chạy thẳng vào tim Thấy sao trời và đột ngột cánh chim Nh sa nh ïa vµo buång l¸i Chất hiện thực ngồn ngộn về đời sống chiến đấu gian khổ mà hào hùng của các chiến sĩ lái xe kết hợp hài hoà với cảm hứng trữ tình giàu chất sử thi đã tạo nên những vần th¬ ®Çy Ên tîng. §äc l¹i bµi th¬ dêng nh ta vÉn nghe trong giã rÝt, bôi mï vµ bom næ tiÕng cêi nãi r©m ran, s«i næi vµ trÎ trung cña c¸c anh lÝnh l¸i xe. §©y lµ khóc tr¸ng ca anh hïng của anh bộ đội Cụ Hồ thời đánh Mĩ. Nếu Bài thơ về tiểu đội xe không kính là khúc tráng ca anh hùng của ngời lính trên mặt trận chiến đấu thì bài thì bài thơ Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận là khúc tráng ca đẹp ca ngợi ngời lao động trên biển cả làm chủ lao động và Tổ quốc. Trớc Cách mạng tháng Tám, ngời ta biết đến Huy Cận với một hồn thơ buồn vạn cổ sầu thấm đẫm vào vũ trụ và lòng ngời thì đến nay, thơ ông đã ngập sâu vào cuộc đời, hiện thân khoẻ khoắn nhất cho sự sèng. Cuéc sèng míi ïa vµo th¬ «ng, mang l¹i cho «ng mét sinh khÝ cha tõng thÊy. §ã lµ.

<span class='text_page_counter'>(23)</span> cuéc sèng cña miÒn B¾c níc ta trong nh÷ng ngµy ®Çu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Nhµ th¬ đã tìm thấy mối hoà điệu của ngời lao động với mạch sống đang từng ngày tơi da thắm thịt của đất nớc. Một không khí vui tơi, phấn khởi của cuộc đời, của vùng than Quảng Ninh đang hăng say lao động từ bình minh đến hoàng hôn và từ hoàng hôn đến bình minh. Con ngêi n¸o nøc x©y dùng cuéc sèng míi, khÝ thÕ lµm ¨n thËt tng bõng, ®oµn thuyÒn hïng dòng ra kh¬i lÊy giã lµm l¸i, lÊy tr¨ng lµm buåm: ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng Lít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng Dờng nh thiên nhiên cũng hoà vào không khí lao động khẩn trơng của đoàn thuyền. Thiên nhiên nh mở ra bát ngát, mênh mông. Cả vũ trụ từ trăng, gió, mây đến biển đều quây quÇn xung quanh ®oµn thuyÒn vµ con ngêi, n©ng tÇm vãc con ngêi lªn tÇm vãc vò trô. C«ng việc của họ đợc miêu tả nh một trận đánh. Ngời dân chài bớc vào lao động bình thờng nh bớc vào những trận chiến đấu với vũ khí là những tấm lới, với sức khoẻ của cơ bắp và với t©m thÕ cña ngêi ®ang n¾m ch¾c phÇn th¾ng: Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn Dµn ®an thÕ trËn líi v©y gi¨ng. Lao động thực sự là niềm vui của cuộc đời mới, con ngời mới. Bằng lao động và mồ hôi, họ - những ngời dân chài - đã viết nên bài ca cuộc đời trong một đêm lao động hào hứng, hăng say. Và bản hoà tấu của con ngời với vũ trụ đã biến đêm thành hội hoa đăng cho tới khi trời bừng sáng. Đoàn thuyền đánh cá hát khúc ca khải hoàn: C©u h¸t gi¨ng buåm víi giã kh¬i §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi Mặt trời đội biển nhô màu mới M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm kh¬i. Nhà thơ Huy Cận khi nói về tác phẩm của mình đã nhận định: “Bài thơ của tôi là một cuộc chạy đua giữa con ngời và thiên nhiên, và con ngời đã chiến thắng. Tôi coi đây là khúc tráng ca, ca ngợi con ngời trong lao động và tinh thần làm chủ với niềm vui. Bài thơ còng lµ sù kÕt hîp gi÷a hiÖn thùc vµ l·ng m¹n”. Víi mét t×nh yªu biÓn d¹t dµo, víi mét cảm hứng say mê phấn chấn và những nét vẽ tài hoa, Huy Cận đã sáng tạo những hình ảnh thơ hùng tráng về con ngời lao động và cuộc sống mới của đất nớc trong thời kỳ mới bớc vµo x©y dùng XHCN trªn miÒn B¾c níc ta. Sáng tác văn học là hoạt động nhằm “hiểu biết, khám phá và sáng tạo thực tại xã hội” (Phạm Văn Đồng). Hiện thực đất nớc 1945-1975 khơi nguồn sáng tạo và là đối tợng ph¶n ¸nh chñ yÕu cña nhiÒu t¸c phÈm v¨n ch¬ng. §ã lµ c¬ së t¹o nªn gi¸ trÞ hiÖn thùc cho v¨n häc. Nhng hiÖn thùc trong th¬ kh«ng hoµn toµn kh« khèc, trÇn trôi. §êi sèng hiÖn thùc bộc lộ nhiều vẻ đẹp, gợi lên những niềm vui và mơ ớc đã làm nảy sinh cảm hứng lãng mạn. C¶m høng l·ng m¹n nhÊt lµ chÊt tr÷ t×nh c¸ch m¹ng lµ mét thµnh tè quan träng cña thi ca, làm nên nét nổi bật của thi ca thời kì này, đó là sự kết hợp hài hoà giữa hiện thực và lãng m¹n. 2 TiÕng nãi ngîi ca phÈm chÊt cña con ngêi ViÖt Nam Lịch sử văn học dân tộc xét đến cùng là lịch sử tâm hồn của dân tộc ấy. Lòng yêu nớc, tinh thần tự hào dân tộc là nét nổi bật trong tâm hồn ngời Việt Nam. Nhng ở ngời Việt Nam, yêu nớc gắn liền với nhân đạo, nhân văn cao cả. Điều này sẽ cắt nghĩa đợc vì sao một dân tộc luôn phải cầm gơm, cầm súng suốt mấy nghìn năm mà thơ văn lại nói nhiều đến nhân nghĩa, đến tình yêu, đến thân phận con ngời trong xã hội. Yêu nớc và nhân đạo trở.

<span class='text_page_counter'>(24)</span> thµnh truyÒn thèng lín cña con ngêi ViÖt Nam, v¨n häc ViÖt Nam, lµ huyÕt m¹ch thÇn kinh nh¹y bÐn nhÊt cña con ngêi ViÖt Nam qua suèt trêng kú lÞch sö. TiÕp thu truyÒn thèng Êy, v¨n häc ViÖt Nam thêi k× 1945-1975 nãi chung, th¬ ca nãi riêng đã phát huy nét lớn trong t tởng của dân tộc - cũng là những nét nổi bật trong phẩm chất của con ngời Việt Nam thời kì ấy, đó là chủ nghĩa yêu nớc và tinh thần nhân đạo. Với hai cuộc chiến tranh yêu nớc vĩ đại, thơ ca đã sáng tạo đợc những hình tợng nghệ thuật cao đẹp về đất nớc, về nhân dân, về các tầng lớp, thế hệ con ngời Việt Nam vừa giàu truyền thống dân tộc, vừa đậm nét thời đại. 2.1. Lßng yªu níc, s½n sµng hi sinh v× Tæ quèc Nhà thơ Tố Hữu đã từng nói: “Dân tộc ta, dân tộc anh hùng”. Văn học Việt Nam trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chøa chan t×nh c¶m yªu níc vµ cao h¬n kh«ng chØ lµ yªu níc mà là chủ nghĩa anh hùng của thời đại. Cuộc chiến tranh nhân dân đợc phát huy cao độ đã tạo nên trên đất nớc này một chủ nghĩa anh hùng phổ biến trong toàn dân. ấy là thời kì “ra ngõ gặp anh hùng”. Thơ ca Việt Nam thời kì này đã miêu tả đợc nhiều giá trị cao đẹp về nh©n d©n víi lßng yªu níc thiÕt tha, s½n sµng hi sinh v× Tæ quèc. H×nh ¶nh nh©n d©n kh¸ng chiến đợc miêu tả đậm nét và gợi cảm. Từ ngời Vệ quốc quân “má vàng nghệ” đến những anh giải phóng quân hiên ngang bất khuất; từ những bà bủ, bà bầm đến những bà mẹ con mọn vừa địu con vừa giã gạo, trỉa bắp, chuyển lán đạp rừng; từ những em bé má đỏ bồ quân đến những cụ già tóc bạc ... cũng muốn lập chiến công. Cả nớc thành chiến sỹ trong cuộc chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ quèc. Nhng có lẽ đẹp hơn cả là hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ. Đây đợc xem nh nhân vật trung tâm, thể hiện khá tập trung những đặc điểm của con ngời mới trong chiến đấu. Trong thơ ca, họ không phải là anh lính thời xa “áo đỏ đuôi gà”,” chân bớc xuống thuyền nớc mắt nh ma” mµ lµ anh lÝnh thËt thµ, ch©n thËt nhng dòng c¶m, kiªn cêng. §äc bµi th¬ §ång chÝ của Chính Hữu ta thấy hiện lên hình ảnh chân thực mà cao đẹp của anh bộ đội trong thời kỳ ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cßn nhiÒu khã kh¨n thiÕu thèn. Hä lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo khæ tõ “tø xø ” nghe theo tiÕng gäi thiªng liªng cña Tæ quèc mµ t¹m xa quê hơng lên đờng chiến đấu. Họ mặc kệ quê nhà, gia đình, ngời thân và cả những gì rất đỗi thân thuộc. ở chiến trờng họ cùng chung mục đích, cùng chung lí tởng chiến đấu vì độc lập tự do của dân tộc; cùng chia sẻ gian lao thiếu thốn của cuộc sống quân ngũ để “súng bên súng, đầu sát bên đầu...” trở thành tri kỉ và cao hơn là thành đồng chí đồng đội kề vai s¸t c¸nh bªn nhau: §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo Rừng hoang sơng muối không chỉ là một hiện thực mà cao hơn đó là điều kiện thiên nhiên thử thách ngời lính. Trớc hiện thực khốc liệt ấy họ vẫn đứng vững vàng với cây súng trong tay sẵn sàng chờ giặc tới. Đây là hành động sẵn sàng chiến đấu vì lí tởng cao đẹp, vì độc lập tự do hạnh phúc cho dân tộc. Với cây súng trong tay, các anh trở thành linh hồn của đất nớc. Chính Hữu đã tạc bức tợng đài về ngời chiến sỹ cách mạng từ tình đồng chí. Từ những ngời lính nông dân nghèo khổ “áo vải chân không” đợc tình cảm cách mạng cao đẹp nâng bớc họ mang trong mình dáng hình mới - dáng đứng Việt Nam ở thế kỉ XX anh dũng, hiªn ngang, bÊt khuÊt, kiªn cêng. Sù s¸ng t¹o cña ChÝnh H÷u lµ ë chç kÕ thõa vµ ph¸t huy truyền thống yêu nớc của thơ văn yêu nớc thời kỳ trớc để làm mới, làm đẹp cho hình ảnh anh bộ đội Cụ Hồ..

<span class='text_page_counter'>(25)</span> Vẫn là những anh lính Việt Nam nhng đến bài thơ Tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật lại có một thái độ, t thế, tình cảm, khí phách mới mang tính hiện đại của những con ngời không phải chờ giặc mà là “tìm giặc” để đánh “nhằm thẳng quân thù mà bắn”. Thế hệ các anh là thế hệ của những Nguyễn Văn Thạc, Đặng Thuỳ Trâm đã có thời mộng mơ, sôi nổi trên ghế nhà trờng nay hăm hở ra đi chiến đấu giải phóng miền Nam thống nhất đất nớc với một lòng yêu nớc rực lửa: “Xẻ dọc trờng Sơn đi cứu nớc”. Con đờng Trờng Sơn đợc coi là một con đờng huyền thoại trong cuốn sử vàng đánh Mĩ. Hàng triệu tấn bom của giặc Mĩ dội xuống làm biến dạng chiếc xe quân sự: không kính, không đèn, không mui. Nhng ngêi lÝnh vÉn dòng c¶m, can trêng trong t thÕ: Ung dung buång l¸i ta ngåi Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng Mét t thÕ ung dung tíi møc ngang tµng cña ng¬iï lÝnh l¸i xe. Mét sù tù tin, niÒm kiêu hãnh của những con ngời rất đỗi tự hào về sứ mệnh của mình - sứ mệnh giải phóng đất níc: Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam ruét thÞt ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim H×nh ¶nh ho¸n dô “tr¸i tim” lµ biÓu tîng cña ý chÝ, cña b¶n th©n, cña bÇu nhiÖt huyÕt, cña kh¸t väng tù do, hoµ b×nh ch¸y báng trong tr¸i tim ngêi chiÕn sÜ. Cho dï xe không kính, không đèn, không mui thì ngời lính vẫn còn một trái tim yêu nớc, một lòng kh¸t khao gi¶i phãng miÒn Nam ch¸y báng. Ph¹m TiÕn DuËt mang theo c¸i nh×n cña tuæi trẻ Việt Nam anh hùng, của những ngời lính trờng Sơn đã tạo dựng bức tợng đài ngời lính víi nÐt ngang tµng, dòng c¶m tiªu biÓu cho chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. Thơ ca Việt Nam 1945 – 1975 đẫ dựng đợc những đài kỉ niệm kì vĩ, ghi lại ngững chiến công về lòng yêu nớc của con ngời Việt Nam anh hùng. Vì độc lập tự do của dân tộc, biết bao thế hệ con ngời Việt Nam đã ngã xuống tô thắm thêm lá cờ đào của Tổ quốc, trong đó có cả những em bé “tuổi nhỏ chí cao”. Đọc thơ ca chống Pháp, ngời đọc mãi khắc sâu hình ảnh một chú đội viên nhỏ bé, nhanh nhẹn, hồn nhiên và vô cùng dũng cảm trong thơ Tè H÷u: Ch¸u bÐ lo¾t cho¾t C¸i x¾c xinh xinh C¸i ch©n tho¨n tho¾t C¸i ®Çu nghªnh nghªnh Đó là chú bé Lợm đáng yêu. Nhng đáng yêu, đáng khâm phục hơn là ý chí quả cảm của ngời chiến sĩ coi cái chết nhẹ tựa lông hồng. Với em, nhiệm vụ chiến đấu là trên hết, trớc hết. Trớc gian nguy, khi khói lửa mịt mù “đạn bay vèo vèo”, em không chần chừ, nhụt chÝ: Th đề “thợng khẩn” Sî chi hiÓm nghÌo Sự ác liệt của chiến tranh đã không trừ một ai kể cả những em nhỏ cha thành ngời lớn. Lợm tự nguyện bớc vào cuộc đời chiến đấu và chấp nhận hi sinh, hi sinh anh dũng: Bỗng loè chớp đỏ Th«i råi, Lîm ¬i! Chú đồng chí nhỏ Mét dßng m¸u t¬i.

<span class='text_page_counter'>(26)</span> Trong vần thơ có cái đau đớn, rụng rời, có tiếng khóc nức nở của nhà thơ. Chắc chắn sẽ không tìm thấy ở đâu có một đài tởng niệm nào đẹp hơn đài tởng niệm về ngời anh hùng nhỏ tuổi dám xả thân vì quê hơng, đất nớc nh trong bài thơ này: Ch¸u n»m trªn lóa Tay n¾m chÆt b«ng Lóa th¬m mïi s÷a Hồn bay giữa đồng Tố Hữu đã đặt nhân vật anh hùng vào bối cảnh thiên nhiên, một thiên nhiên thuần phác, trẻ trung ngọt ngào, quen thuộc. Đó là nơi ra đi chiến đấu cũng là bờ bến trở về lúc hi sinh. Đó chính là quê hơng, đất nớc thân yêu của em. Đất nớc Việt Nam ta nh đẹp hơn, đợc tăng thêm sức mạnh khi có những em bé dũng cảm, gan dạ nh Lợm và khi có những ngời mẹ địu con tham gia kháng chiến. Khúc hát ru những em bé trên lng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm là một tợng đài bằng thơ khắc hoạ hình ¶nh ngêi mÑ ViÖt Nam anh hïng trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu níc. Víi ngêi mÑ Tµ ¤i, ngoài việc nuôi con nên ngời thì đánh giặc giải phóng quê hơng là điều trọng đại nhất của ngời mẹ trong những năm cả nớc gồng mình chống đế quốc Mĩ xâm lợc. Tất cả những công việc mà mẹ làm nh giã gạo, tỉa bắp, chuyển lán, đạp rừng đều vì việc chung, vì làng xóm, vì sự nghiệp cách mạng. Và ngay cả những mơ ớc khát vọng của mẹ cũng dành cho quê hơng, đất nớc: - Con m¬ cho mÑ h¹t g¹o tr¾ng ngÇn Mai sau kh«ng lín vung chµy lón s©n - Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều Mai sau con lín ph¸t mêi Ka-li - Con mơ cho mẹ đợc thấy Bác Hồ Mai sau con lín lµm ngêi tù do Đó là những điều ớc chân thật, cao quý vì đó là những mong mỏi của ngời mẹ lao động nghèo khổ cho kháng chiến, cho cuộc sống của mọi ngời. Trong đó ớc đợc tự do là mơ ớc suốt đời của mẹ, của tất cả nhân dân Tà Ôi. Khát vọng độc lập tự do của mẹ cũng là tơng lai và hạnh phúc của con, của đất nớc. Có thể nói tình mẹ Tà Ôi thiết tha và đằm thắm nh tình cảm ngời mẹ hằng có nhng lại mang nét cao cả rộng lớn của thời đại. Vì thế mẹ trở thµnh ngêi mÑ chiÕn sü- ngêi mÑ Tæ quèc. §©y còng chÝnh lµ thµnh c«ng cña NguyÔn Khoa Điềm khi lần đầu một bà mẹ miền núi đợc đa vào văn chơng và đã trở thành biểu tợng về ngêi mÑ ViÖt Nam nh©n hËu vµ anh hïng. T×nh yªu níc nh lµ t×nh c¶m cã s½n trong mçi con ngêi ViÖt Nam. §ã chÝnh lµ t×nh c¶m hån nhiªn, gi¶n dÞ vµ trong s¸ng nhng còng rÊt m¹nh mÏ. “Mçi khi Tæ quèc bÞ x©m l¨ng th× tinh thÇn Êy l¹i s«i næi. Nã kÕt thµnh mét lµn sãng v« cïng m¹nh mÏ vµ to lín. Nã lít qua mäi sù nguy hiÓm khã kh¨n. Nã nhÊn ch×m tÊt c¶ lò b¸n níc vµ lò cíp níc” (Hå ChÝ Minh) 2.2. Kh¸m ph¸ nh÷ng t×nh c¶m míi cña con ngêi ViÖt Nam Kháng chiến đã làm thay đổi nhiều trong tâm trí con ngời Việt Nam nhng cái tâm lý cổ truyền, tâm lý trọng tình nghĩa vốn đợc thể hiện trong văn học xa lại tiếp tục đợc thể hiện ở mức độ cao hơn. Từ trong cuộc sống mới, những tình cảm mới xuất hiện. Đó là tình đồng chí, đồng đội, tình mẹ con, tình bà cháu... sâu lặng, là lòng kính yêu, thành kính lãnh tô..

<span class='text_page_counter'>(27)</span> Cái tình mới nhất đó là tình đồng chí, đồng đội. Và đồng chí cũng là một chủ đê hết sức mới mẻ của thi ca lúc bấy giờ. Nhà thơ Chính Hữu đã phát hiện tình cảm mới, quan hệ míi gi÷a ngêi víi ngêi trong c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn qua nh÷ng vÇn th¬ bay bæng nhng giµu chÊt hiÖn thùc §ång chÝ. Theo lÝ gi¶i cña nhµ th¬, ®iÓm xuÊt ph¸t cña t×nh c¶m nµy lµ từ sự giống nhau ở cảnh ngộ, xuất thân nghèo khổ và cùng chung lí tởng, mục đích, nhiệm vô: Sóng bªn sóng, ®Çu s¸t bªn ®Çu §ªm rÐt chung ch¨n thµnh tri kØ Mét ch÷ “chung” khiÕn nh÷ng ngêi lÝnh vèn xa l¹ l¹i trë thµnh “§ång chÝ”. T×nh c¶m nµy kh«ng ph¶i chØ v× c¸i chung lín lao mµ cßn lµ sù c¶m th«ng s©u xa t©m t nçi lßng của nhau, là sự chia sẻ những gian lao, thiếu thốn của cuộc đời cách mạng: Anh víi t«i tõng c¬n ín l¹nh Sèt run ngêi vÇng tr¸n ít må h«i ¸o anh r¸ch vai QuÇn t«i cã m¶nh v¸ MiÖng cêi buèt gi¸ Ch©n kh«ng giµy Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay Mở đầu bài thơ là hình ảnh Anh với tôi đôi ngời xa lạ nhng kết thúc lại là Thơng nhau tay nắm lấy bàn tay. Một hình ảnh giàu cảm xúc, một biểu tợng đẹp đẽ của tình đồng chí đích thực, của sức mạnh đoàn kết. Chính tình đồng chí sâu nặng, thắm thiết đã gắn bó những ngời lính cách mạng. Sức mạnh của tình đồng chí đã giúp họ đứng vững bên nhau v ợt lên tất cả những điều khắc nghiệt của thời tiết và mọi gian khổ để đi tới thắng lợi cuối cïng. Trong khó khăn, trong bom đạn, ranh giới sự sống và cái chết chỉ là rất mong manh, ngời lính thấu hiểu sâu sắc giá trị đích thực của sự sống và ý nghĩa cao đẹp của tình đồng chí đồng đội: Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i Đã về đây họp thành tiểu đội Gặp bạn bè suốt dọc đờng đi tới B¾t tay nhau qua cöa kÝnh vì råi Đó là một cái bắt tay rất độc đáo qua cửa kính vỡ rồi. Qua ô cửa kính vỡ họ truyền h¬i Êm cho nhau vµ cho nhau nh÷ng høa hÑn lËp c«ng. C¸i b¾t tay nång Êm t×nh b¹n, t×nh ngêi hay chÝnh lµ sù sèng ®ang në hoa trong sù huû diÖt cña kÎ thï. Cã thÓ nãi r»ng t×nh đồng chí, đồng đội là bản chất, là sức mạnh của ngời lính. Từ cái nắm lấy bàn tay trong thơ Chính Hữu đến cái bắt tay trong thơ Phạm Tiến Duật là cả một quá trình trởng thành và hiện đại của quân đội ta trong chiến tranh giải phóng dân tộc, đất nớc. Thơ ca 1945-1075 đã dựng đợc những tợng đài kì vĩ, ghi lại những chiến công và lßng yªu níc cña nh÷ng con ngêi ViÖt Nam anh hïng. Nhng céi nguån cña lßng yªu níc lµ tõ ®©u? Nhµ v¨n Nga I-li-a £-ren-bua cã viÕt: “Lßng yªu níc ban ®Çu lµ lßng yªu nh÷ng vËt tầm thờng nhất. Yêu cái cây trồng trớc nhà, yêu cái phố nhỏ đổ ra bờ sông, yêu vị thơm chua m¸t cña tr¸i lª mïa thu hay mïa cá ë th¶o nguyªn cã h¬i rîu m¹nh. Lßng yªu nhµ, yªu lµng xãm, yªu quª h¬ng trë nªn t×nh yªu Tæ quèc”. Trong chiÕn tranh cã nh÷ng t×nh c¶m sôc s«i, hõng hùc khÝ thÕ nhng còng cã nh÷ng nçi nhí nhung, xao xuyÕn, båi håi cña những tâm hồn giàu tình cảm. Xuân Quỳnh đã đa ta trở lại tuổi thơ với Tiếng gà tra:.

<span class='text_page_counter'>(28)</span> Trên đờng hành quân xa Dõng ch©n bªn xãm nhá TiÕng gµ ai nh¶y æ Côc...côc...t¸c côc...ta Trong biết bao âm thanh sôi động của cuộc sống, nhà thơ chọn âm thanh rất đỗi quen thuộc và bình dị - tiếng gà tra. Chỉ cần có thế thôi cũng đủ để anh lính lâng lâng trở về những tháng ngày tuổi thơ êm đềm, về với bà, với tiếng gà ngày xa. trong đó hiện lên trong lòng anh là ngời bà tần tảo, chịu thơng, chịu khó, chăm lo cho đàn gà chóng lớn, đẻ đợc nhiều trứng hồng để “Cuối năm bán gà / Cháu đợc quần áo mới”. Bà đã vất vả chắt chiu, dành dụm cho cháu có một cuộc sống đầy đủ hơn.. Tiếng gà tra mang bao tình yêu thơng cña bµ: TiÕng gµ tra Mang bao nhiªu h¹nh phóc §ªm ch¸u vÒ n»m m¬ GiÊc ngñ hång s¾c trøng Tiếng gà tra xao xác nơi ngõ xóm đã gợi nhớ gợi thơng trong lòng ngời lính trẻ ra trận. Trớc kia trong làn nắng mới và âm thanh đồng quê “xao xác gà tra gáy não nùng” Lu trọng L “rợi buồn” nhớ về tuổi thơ, nhớ “nụ cời đen nhánh”, nhớ màu áo đỏ của ngời mẹ hiền đã đi xa thì nay Xuân Quỳnh đã tìm thấy đợc một cách nói với về kỉ niệm tuổi thơ, về tình bà cháu chan hoà trong tình yêu quê hơng đất nớc: Cháu chiến đấu hôm nay V× lßng yªu Tæ quèc V× xãm lµng th©n thuéc ` Bµ ¬i còng v× bµ V× tiÕng gµ côc t¸c æ trøng hång tuæi th¬ Nếu âm thanh tiếng gà tra đã gợi những tình cảm bị bỏ quên thì Bếp lửa là tín hiệu gọi đứa con xa trở về với hồn quê, hồn non nớc, nơi ấy có ngời bà tần tảo, chịu nắng, chịu ma để nuôi cháu nên ngời. Bếp lửa của Bằng Việt đã để lại trong lòng ngời đọc cảm xúc dạt dào của hoài niệm, của tình yêu lan toả với cái nóng, cái nồng đợm của bếp lửa quê nhà, với sự ấm áp, ấp iu của “ngọn lửa lòng ngời”. Qua Bếp lửa, Bằng Việt đã dắt ngời đọc vào sâu trong mạch kể, mạch hồi tởng với một hồi ức đẹp một đi không trở lại và đợc tái hiện từ hình ảnh giản dị nhng rất đỗi thiêng liêng - bếp lửa: Mét bÕp löa chên vên s¬ng sím Một bếp lửa ấp iu nồng đợm Ch¸u th¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng ma BÕp löa - ngêi bµ, hai h×nh ¶nh lóc nµo còng to¶ s¸ng l¹ k×, trë thµnh ®iÓm ®i vÒ trong câi nhí. BÕp löa gîi nhí nh÷ng kØ niÖm tuæi th¬ g¾n víi t¸c gi¶, ®a t¸c gi¶ t×m vÒ víi bÕp löa quª nhµ còng lµ t×m vÒ víi tuæi th¬ sèng bªn bµ, trong sù che chë, n©ng niu ®Çy tr×u mến. Trong cảm nhận, nỗi nhớ đầu tiên của đứa cháu phơng xa là “bếp lửa củi rơm ” và “tình bà” cũng hiện lên với cái ấm áp đợm đà, gắn bó đã sởi ấm suốt thời thơ ấu: Nhóm bếp lửa ấp iu nống đợm Nhãm niÒn yªu th¬ng khoai s¾n ngät bïi Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá.

<span class='text_page_counter'>(29)</span> BÕp löa lµ Èn dô cña t×nh c¶m nång hËu n¬i ngêi bµ vµ t×nh c¶m cña ngêi bµ chÝnh lµ h×nh ¶nh Èn dô cña ngän löa - tîng trng cho mét t×nh yªu cao nhÊt. BÕp löa lµ tîng trng của cái đơn sơ khiêm nhờng nhng ấm áp, nồng đợm. Ngời bà cũng vậy: thật chân chất, mộc mạc, dân dã song cũng ẩn chứa tình yêu vô bờ bến, thiết tha, chan chứa. Lấy bếp lửa để nói vÒ t×nh c¶m cña bµ, B»ng ViÖt h¼n ph¶i mÆn lßng víi bµ, víi quª h¬ng l¾m l¾m! Bằng Việt - đứa con xa quê - luôn thờng trực trong tim nỗi nhớ về bếp lửa, về tình yêu nồng ấm của bà. Nhng nhớ về bếp lửa cũng là nhớ về quê nhà. Nhớ về bà đồng nghĩa với nhớ về tổ ấm gia đình trong niềm vui sum họp. Nh thế trong tình cảm của bà còn có cả tình cảm của đất nớc. Tác giả nhớ về bà cũng là yêu đất nớc, quê hơng: Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trắng trăm tàu Cã löa tr¨m nhµ. Cã niÒm vui tr¨m ng¶ Nhng ch¼ng lóc nµo quªn nh¾c nhë Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn cha? Trong suốt bài thơ bằng Việt đã đa ta theo một hành trình cao cả: từ bếp lửa củi rơm đậm đà mùi quê hơng tới bếp lửa, ngọn lửa của lòng bà ngọt ngào, ấm áp; từ tiếng chim tu hú đến vị ngọt bùi của khoai sắn, của nồi xôi gạo mới. đó chính là hồn quê, hồn non nớc. Hành trình ấy tựa nh hành trình của những giọt nớc hoà vào suối, suối đổ ra sông, sông ra biÓn vËy. Nh thế, mỗi con ngời khi sinh ra đều mang một tâm hồn đợc ấp ủ bởi hoa thơm trái ngọt của tình yêu trần thế. Tâm hồn chúng ta đợc đón nhận những giọt sơng rơi, những chồi non, lộc non, cây cỏ vờn nhà, cảm thấm nguyên lành nghĩa tình với gia đình, đồng bào, quê hơng, đất nớc... Tất cả điều đó đến với con ngời và di dỡng, tinh thần con ngời qua lời ru cña mÑ ngay tõ thuë Êu th¬. §ã lµ dßng s÷a mÑ ngät ngµo nu«i dìng t©m hån con ngêi tõ bao đời nay. Trong những bớc đi của thời gian con ngời muốn ngợc nớc, ngợc dòng trở về với cội nguồn. Chế Lan Viên đã mợn lời ngời mẹ để hát ru con bằng những lời ru con cò truyÒn thèng ®a ta trë vÒ víi ®iÖu hån d©n téc. Bµi th¬ Con cß cña «ng lµ mét khóc h¸t ru hiện đại. Tứ thơ đợc vận động từ hình ảnh con cò trong lời hát ru của mẹ. Xuyên suốt bài thơ là hình ảnh con cò nhng hình ảnh ngời mẹ cứ hiện dần lên qua những lời hát ru đó. Mẹ ru con bằng những lời ru đằm thắm: Con cß bay la Con cß bay l¶ Con cß cæng phñ Con cß §ång §¨ng Cánh cò từ trong lời ru đã đi vào trong tiềm thức của tuổi thơ trở nên gần gũi sẽ theo cùng con ngời đến suốt cuộc đời. Bằng sự liên tởng, tởng tợng phong phú của nhà thơ, con cò nh bay ra từ những câu ca dao để sống trong tâm hồn con ngời, theo cùng và nâng đỡ t©m hån con ngêi: Ngñ yªn! Ngñ yªn! Ngñ yªn! Cho cò trắng đến làm quen Cò đứng ở quanh nôi Råi cß vµo trong tæ Con ngñ yªn th× cß còng ngñ Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi Mai kh«n lín con theo cß ®i häc Cánh cò bay theo gót đôi chân.

<span class='text_page_counter'>(30)</span> Cø nh vËy h×nh ¶nh con cß gîi nhiÒu ý nghÜa. Nã biÓu tîng cho lßng mÑ, cho sù d×u dắt, nâng đỡ đầy dịu dàng và bền bỉ của mẹ. Nhng cao đẹp hơn những bài ca dao mẹ hát đã thÊm s©u vµo m¸u thÞt, vµo t©m hån con, nu«i nÊng trong lßng con mét t×nh yªu bÒn bØ víi thi ca. Mẹ ớc con lớn lên làm thi sĩ để mang lòng từ tâm nh một thứ hơng hoa nhuần khiết dâng cho cõi ngời để lu giữ cội nguòn nhân bản cho cuộc đời. Và cuối cùng Chế lan Viên đã khái quát thành một triết lý bất di, bất dịch về tình cảm của ngời mẹ đối với con: Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ Đi hết đời lòng mẹ vẫn yêu con. Qua bµi th¬ ta thÊy ChÕ Lan Viªn ®Ëp cïng nhÞp yªu th¬ng mªnh m«ng cña ngêi mẹ để vỗ về đứa con yêu. Tình cảm ấy đợc truyền qua lớp ngôn từ giản dị, hồn nhiên nhng chứa đựng một quan niệm đẹp, một cách hớng con ngời vào cội nguồn cái thiện tựa nh gió m¸t thæi vµo hån mçi chóng ta. Khai thác những điều tởng chừng nh giản dị nhng lại có sức khái quát lớn đó là một trong những xu hớng chính của thơ ca 1945-1975. Thơ ca thời kì này đã khám phá những nguồn tình cảm lớn: yêu nớc, yêu dân tộc, yêu đồng chí, đồng đội, yêu gia đình... Đó là ngän nguån søc m¹nh cña chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. 3 Tiếng nói lạc quan, yêu đời Dân tộc ta trong mấy nghìn năm lịch sử đã chứng tỏ một sức sống mãnh liệt, bất chấp mọi hoàn cảnh khó khăn khắc nghiệt để vơn tới trỗi dậy chiến thắng hớng tới tơng lai tơi sáng. Đó cũng là nét đẹp truyên thống trong tâm hồn con ngời Việt Nam mọi thời đại. Th¬ ca ViÖt Nam 1945-1975 còng thÓ hiÖn mét søc sèng bÒn bØ vµ tinh thÇn l¹c quan cña d©n téc. §äc th¬ ca kh¸ng chiÕn ta thÊy cã nô cêi, cã tiÕng h¸t. §ã lµ nô cêi “buèt gi¸” trong th¬ ChÝnh H÷u. Nô cêi Êy bõng s¸ng lªn trong c¬n giã rÐt, trong s¬ng muèi, trong đêm trăng ... của ngời lính chân không giày, áo rách, quần vá, tê tái khó nhọc. Nụ cời ấy là nụ cời của tình đồng chí, tình thơng yêu vô bờ bến trong im lặng, trong hơi ấm của bàn tay nắm lấy bàn tay. Đây chính là sức mạnh khiến họ đứng vững bên nhau để quên đi khó khăn thiÕu thèn, t×m thÊy niÒm vui, chÊt th¬ trong cuéc sèng: §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo Đầu súng trăng treo - hình ảnh đẹp nhất trong thơ 1945-1975 vì nó có sự hoà quyện nhuÇn nhuyÔn gi÷a hiÖn thùc vµ chÊt th¬ l·ng m¹n, bay bæng. Tr¨ng biÓu tîng cho cuéc sống tơi đẹp, hoà bình, hạnh phúc của nhân loại và cũng là ớc mơ hớng tới của con ngời. Ngîc l¹i, sóng xuÊt hiÖn, biÓu tîng cho chiÕn tranh, nhng sóng còng lµ mét lµ mét lý tëng cao đẹp, tinh thần chiến đấu vì cuộc sống hoà bình. Tuy đối lập nhau nhng hai hình tợng này đã tôn thêm vẻ đẹp cho nhau tạo nên vẻ đẹp hoàn mĩ nhất: vẻ dẹp ngời lính lạc quan, yêu đời. Chính Hữu đã tạo nên một cái nhìn đầy chất thơ nhằm khẳng định cái khát vọng về cuộc sống yên lành và để có một cuộc sống yên lành thì những ngời lính nh ông còn phải cầm súng chiến đấu. Trở về với Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Phạm Tiến Duật đa ta trở về với con đờng Trờng Sơn khét nồng bom đạn thời chống Mĩ. Anh lính lái xe không chỉ dũng cảm can trờng mà còn rất lạc quan yêu đời. Lạc quan, yêu đời đó chính là sức mạnh để vợt qua mäi khã kh¨n, gian khæ. Ngêi lÝnh l¸i xe ung dung, trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh, ngåi phơi mặt trớc gió, trớc sơng mà vẫn phát hiện ra những nét đẹp bất ngờ của thiên nhiên:.

<span class='text_page_counter'>(31)</span> Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng Nhìn thấy con đờng chạy thẳng vào tim Thấy sao trời và đột ngột cánh chim Nh sa, nh ïa vµo buång l¸i. Thiªn nhiªn sao trêi vµ c¸nh chim nh sa, ïa vµo buång l¸i quÊn lÊy ngêi lÝnh. Vµ chính trong thiên nhiên đẹp đẽ, lì lạ đó tầm vóc của ngời lính lái xe đợc nâng bổng lên ngang tầm với vũ trụ. Ngời đọc không khỏi ngạc nhiên trớc khám phá này của Phạm Tiến Duật. Hiện thực khốc liệt là thế mà nhà thơ - chiến sỹ vẫn nhận thấy vẻ đẹp lãng mạn của đời lính. Và dờng nh càng khó khăn càng vững tay lái, càng làm tăng thêm phẩm chất kiêu hïng, ngang tµng cña ngêi lÝnh l¸i xe. C¸c anh vÉn s½n sµng th¸ch thøc vµ chÊp nhËn sù thËt: Kh«ng cã kÝnh õ th× cã bôi Bôi phun tãc tr¾ng nh ngêi giµ Cha cÇn röa ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc ` Nh×n nhau mÆt lÊm cêi ha ha. Một mái tóc xanh của chàng lính trẻ sau mấy dặm trờng đã có sự thay đổi “bụi phun”. Một kiểu hút thuốc phì phèo rất lính. Một nụ cời lạc quan yêu đời đợc cất lên từ một gơng mặt lấm khi đồng đội gặp nhau. Hình ảnh những ngời lính lái xe bỗng bừng sáng lên vẻ đẹp lạc quan tinh nghịch giữa chốn bom đạn của giặc thù. Trong chiến đấu, con ngời Việt Nam vừa dũng cảm, vừa yêu đời. Trong lao động họ cũng tràn đầy một niềm hứng khởi lạc quan. Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận đã ghi lại h×nh ¶nh nh÷ng con ngêi ®ang n¸o nøc x©y dùng cuéc sèng míi. Bao trïm toµn bµi th¬ lµ cảm xúc trữ tình đằm thắm của một hồn thơ luông tin yêu cuộc sống, yêu thiên nhiên, đất nớc và con ngời. Tác giả đã sáng tạo hình ảnh kì thú, mới mẻ - cảnh hoàng hôn - làm cái nền để khúc ca lao động vút lên phơi phới, lạc quan. Đoàn thuyền đánh cá ra khơi trong tiếng hát khoẻ khoắn, sôi nổi. Ngời lao động hát vang bài ca tiến quân ra biển cả. Họ hát bài ca gọi cá vào. Và nhà thơ cũng hát khúc tráng ca ca ngợi con ngời lao động với tinh thần làm chủ, với một niềm vui. Lao động mà nên thơ, nên nhạc, mặc dù đó là thứ lao động vÊt v¶. TiÕng h¸t cña nhµ th¬ kh¾c ho¹ c¸i hån cña kh«ng khÝ n¸o nøc, ph¬i phíi cña nh÷ng con ngêi say mª “tËp lµm chñ, tËp lµm ngêi x©y dùng, d¸m v¬n m×nh cai qu¶ c¶ thiªn nhiªn” (Tè H÷u). Hä ra ®i trong c©u h¸t vµ trë vÒ trong c©u h¸t. §ã lµ mét niÒm tin yêu cuộc sống mới của những con ngời làm chủ đất nớc, làm chủ bản thân. Phải tắm mình trong cuộc sống dạt dào đó thì tác giả mới thổi vào bài thơ một ngọn gió của niềm tin yêu cuộc sống mới, một chất men say lãng mạn cách mạng đẹp nh thế..

<span class='text_page_counter'>(32)</span>