Đào nguyên phổ trong đời sống văn hóa và văn học việt nam những thập niên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX

 i s
c Vit Nam nhng thi th k
u th k XX


Trn Th 


i hc Khoa h
Lu c Vit Nam: 60 22 34
ng dn: PGS.TS. Trn Ng
o v: 2012


Abstract. V  i st Nam
nhng thi th k u th k u v danh s
: cu nghip cc bit, trong lup trung
ng thi gian quan trng trong cu Hu (T 1895
       c ti  i nhi     
  n khi mt). Qua vic kh
ng mi m c s nghia
chn s nghip vi  hi  nhng tin b 
ng c.

Keywords. c Vit Nam; c

Content
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:







 
 

1.2. Ti c v m nht, khut l
 chi phi ra s g  lc
c lc quy chi
n nc tip cu hoc chiu bng

i tr lc nh t  n,
tr li v  x  lch s 
hng s khc bia t hay mt s 
vt b y rng cu h m
 u nhng tng va trong chic, thc m
c v m  lch s c, tr li
c.
   i sng v 
hc Vit Nam nhng thi th k u th k 
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề:
  mt lp bi ca thi gian ph 
t  
 t bn cu vinh
danh nh t
mp ba cng ba tri
nhng n lc bt chp tui s t ch yu ca GS
u, quan chc, b 
c xut bp k nim 10t c

p hm c
Ph c v ch thut, vit li tp h
nhit v   y.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
V  i s c Vit Nam nhng thp
 i th k  u th k       u v danh s 
: cu nghip cc bing
thi gian quan trng trong cu Hu (T c
c tii nhi 
 n khi mt).
4. Mục đích nghiên cứu:
Khi ti  i sc
Vit Nam nhng thp  cui th k u th k ng lch s s
 vi nhn nh

Qua vic khng mi m c s nghip
a chn s nghip vi hi nhng tin b 
ng c.
5. Phương pháp nghiên cứu:
 t hiu qu cao nht cho mn th 
trong lch s dng phi kt h
- i hc
- 
- - tng hp
6. Cấu trúc của luận văn:
n Mở đầu Kết luận lu i dung lc

u s c chun b cho s nghip c
ng ho 
h th

 ng thi th k
u th k XX
Chương 1: Tiểu sử và những bước chuẩn bị cho sự nghiệp của Đào Nguyên Phổ

 Nguyn Ph (1861  1908) thuc v   h Phan Bi Ch b
cuc i khng d ca  Nguyn Ph nm trn trong giai on u ca cuc 
ca tht giai on x hi c nhiu bin ng, c s chuyn m au n, c
s khng hong, b tc trong ng li cu nc. V vy c cuc i  Nguyn Ph, d 
d nhiu, trong mi la chn, mi bin c u nm  trnga cuc kh chin
chng Ph trng k gian kh.
Thu nh t gi  u
Ba.  Do Cung tui tr  ni ting l ngi hay ch, hc ch mau nh, thng minh, c
t ng i. Do Cung tham d v khoa trng rt sm. Nm 17 tui   t t. Sau ,
i dy hc (t 1878 n 1883) ln lt  c a phng nh: Duyn H (Th B), Ph C
(Hng Y c c thi gian d ti s nm (1884 n 1890) l gi th:
v c hc quan), li v y trc tip  Tam Nng,
.
 c tri huyg, Bc Ninh. Nm
1891, trn a b huyn V Gi ni  Nguyn Ph ang cai qun xy ra v mt tin
thu ca huyn. V tt nhin tr nhim thuc v  Nguyn Ph ch khng phi ai kh.
Khi , v huynh trng  Th M lo l, chy t  Nguyn Ph ch b
b chc m khng b ngi t.
Nh nho h o  i li bc sang con ng n dt bi l
mt thy . Trong nhng nm t 1891 n 1894, thy   Vn Mi t cc kt giao vi
nhiu ngi va t nng, va kh tit, li c ch hng mun tham gia v cng cuc gii
ph dn tc, ph trin t nc nh Nguyn Hu Cng hay c gi l C Cng (1855-
1912), Ng Quang oan (1872-1945) con Nguyn Quang B nhng ngi bn
mi ci c Nguyn Thng Hin, mt ngi c v tr quan trng u
trong i sng ch tr v vn ho l . Nghe li Nguyn Thng Hin,  Vn Mi t
y i tn l  Nguyn Ph v Hu xin hc  Quc T Gi.

Khi kho hc ba nm  trng Gi kt  Nguyn Ph  vt qua c k
thi ri d thi  khoa Mu Tut nm Th Th th 10 (1898).  Nguyn Ph hm h
ng th, ng   Nguyn Ho Gi mc d khng t im tuyt i nhng khng c
ai  trn ng.  Nguyn Ph c triu  gi li l quan Hn lm tha ch. Cng
trong thi gian n, ng tham gia lp hc ting Ph ti Pháp tự Quốc gia học đường.
L quan cha y mt nm, nm 1902,  Nguyn Ph c triu  
nhim ra H Ni tham gia l b. ng bt u s nghip nh b ca m ti Đại Nam
Đồng Văn Nhật Báo vi vai tr ch b. Sau , nm 1905,  Nguyn Ph li m Đại Việt
Tân Báo vi E.Babut. Nm 1907, t Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo chuyn Đăng Cổ
Tùng Báo.
Nm 1907, sau khi b bc trao i, mt s nh nho duy tn yu nc  thng nht
lp trng ng Kinh Ngha Thc, Lng Vn Can l thc trng, Nguyn Quyn l gi
hc,  Nguyn Ph tham gia bin son s. y khng n thun l mt trng hc kiu
mi, c nh nho yu nc ca ta  bit li dng s hot ng hp ph ca trng  tuyn
truyn, ph bin, c ng nhng ni dung yu nc. Ch v th m khng bao lu sau, thc
dn Ph  i thyng nguy c t ng Kinh Ngha Thc m ch gi l  l
phin lon  Bc Kn ch  ra lnh ng ca trng v th 12 nm 1907. Tt c
c s v, t liu ca trng b tch thu, tiu hu, c yu nhn b bt b, t . Cng
may l   Nguyn Ph ang hot ng  ngo nn tho c.
Nm 1908 l nm c nhiu phong tr chng Ph n ra  khp ba k, nh v u
c l Ph  H Ni, phong tr kh thu xin xu  Trung k. Thc dn Ph  
mi th on   , dp tt c phong tr n.  H Ni, v Hà Thành đầu độc phi
ho i ho li my ln do b l. C l v vy m ruy lung gt gao nhng ngi c
n v c nhng ngi ch nghi ng theo tiu ch t nhm c hn b s
 Nguyn Ph cng l mt trong nhng ngi b ch  rit. Trc t h
nguy cp , ng  t  ng 24 th 5 nm Mu Thn ( tc ng 22 th 6 nm
1908) hng dng 48 tui,  gi trn danh tit v tr lin ly cho bn.
V nguyn nhn c cht ca  Nguyn Ph cng c nhiu  kin tr ngc nhau.
Ngo  kin nh trn cho rng  Nguyn Ph t  gi trn danh tit th cng c 
kin cho rng  Nguyn Ph mt v b sc thuc trong l ang trn tr  nh bn.

1.2 Từ hành trình của một nhà nho chính thống.
 Nguyn Ph c cha dy ch t nm ln nm tui. T nh, cu Ba  l mt
cu b i: ngi gy, khi ngi u gi qu tai, i mt va nhanh va 
tr nh tt, ng i nhanh. Rt nhiu giai thoi  k v cu b  Do Cung c kh nng
ng i, xut khu th th thn t ngay t nh trc nhng t hung c th kh nhau
Khoa thi  nm 1877,  Vn Mi theo hai anh v lu ch n trng thi.
Kt qu  Vn Mi v  Th M u  .
T khi  c nhn n l v Hu,  Nguyn Ph  ln lt tri qua c cng
vic: dy hc v l quan. Dng nh ngh gi l mt nghip ca  Nguyn Ph, cho
nn trc sau, d c l ch ng hay b ng, ng u n vi n nh mt l t nhin. D
 kinh qua c hai con ng ca mu h nh nho ch thng l xut (l quan) v x
(dy hc), nhng thc t  i thay, nn nho hc ng c t ra bt lc trc thi cuc,
cng ging nh nhiu nh nho kh, ng phi t n mt phng thc kh: bin i th
nh nho duy tn yu nc.
1.3. Đến một nhà nho có tư tưởng canh tân.
1.3.1. Tip thu tn th.
n th l danh t  ch chung nhng t liuch sh v c c hc gi
Nht Bn, Trung Quc, Triu Tin bin son hay dch thut bng ch H, gii thiu nhng
tri thc v cung cp nhng  nhng g trc ht thuc Chu u hay thuc v th
gii n chung, vt ra ngo gii hn m nhng g c tch- nhng t liu sh v c trc
t trong khun kh truyn thng khu vc, trong  ch yu l nhng g m Tam gi (Nho,
Pht, o)  cp. Cng trong phm vi tn th l nhng trc t ca c t gi Vit Nam
nh B Vin, Nguyn Trng T, Nguyn L Trch, Phm Ph Th cp n nhng vn
 ca quc t, nhng chuyn thi s cp thit ca quc a l vt ra ngo, vt ln
trn nhng gii hn tri thc, kinh nghim v gii ph m nh nho cu hc truyn thng 
hay c th bit ti[78; tr. 73,74]. y c th coi l mt c n kh qu nht  ch v
phm vi ca nhng th c gi chung l tn th.
Mt trong nhng ngi Vit Nam bit n nhng th tch c ni n thm
nht l L Qu n. Nhn thy nhng gi tr to ln ca nhng th tch n nn ng  mang
v nc mt s tn th trong nhng nm 1767-1768 khi i s Trung Quc, nhng khi i qua

bin gii Trung Quc  b tch thu ht.  Vit Nam c vua Nguyn t Minh Mnh, Thiu
Tr n T c u quyt lit c tuyt vn ho cng nh nhng tri thc phng
Ty. Nhng tri qua mt thi gian d ca lch s, trc nhng tht bi to ln, au n ca
triu  cng nh c phong tr u tranh chng Ph, Tn th mi c m nh
nhn v tuyn truyn si sct nhin l nm ngo s cho ph ca ch quyn bo h.
Nguyn L Trch ch l ngi i u trong truyn b Tn th v ng thi  ngh
tin h cu nc theo mt ng li kh. Sau Nguyn L Trch,  kinh , c nh
khoa bng tr tui t cao, u thi mn th nh Nguyn Thng Hin, Phm Ph ng,
Phan Bi Chu, Phan Chu Trinh,  Nguyn Ph, Hunh Th Kh, Ng c K, ng
Nguyn Cn, Trn Qu Cn lt chuyn tay nhau nhng cun Tn th  mu  s
nghip cu nc cu nh vo nhng nm u th k XX (1901-1902). Trong s nhng ngi
va c xng tn y th  Nguyn Ph ch l ngi c tip x vi Tn th sm
nht.
L ngi c hc vn, t hoa, nng ng li chu kh i mi nn khi tip x vi
nhng tu tng mi t Tn th,  Nguyn Ph  tin mt bc d t nh nho truyn
thng sang mt nh nho duy tn, t cc hot ng trn mt trn vn ho, gi dc.
1.3.2. Hc ting Ph.
Nm 1896 Ph cho m Pháp tự Quốc gia học đường ng Ph l chuyn
ng. Nm 1898  Nguyn Ph   Nguyn Ho Gi, ng c b L chn v hc
lp ting Ph mi m n. C i khoa c la chn v hc c quyn t quyt nh c
theo hc hay khng. Hn ngi  c im chu kh i mi, t mt nh nho ch thng 
tng nm tri c cuc sng ca ngi h o v ngi n dt (mc d khng ho to l
n Nguyn Ph vn sn c ting Ph  on lch s l , t
tng Duy tn ang lan tr rng khp, hc theo vn minh u- M l mt mc  ln m
nhng ngi tr thc u thi mn th t ra.
Tham gia lp hc ting Ph  gi cho  Nguyn Ph c nhng kin thc Ty
hc nht nh m khng phi ai cng sn p thu nhng kin thc . Ch nhng kin
thc Ty hc n  gi cho  Nguyn Ph c nhng suy ngh v lp lun rt logic trong
c b vit sau n ca ng.
Tn th, ting Ph v nhng kin thc Ty hc c c   Nguyn

Ph, mt ngi vn ng ng c nhng bc chuyn bin quan trng trong cuc i.
T y, ng mang trong m nhng tm trng, suy ngh au  v vn mnh dn tc, t
nc. L sao  a t nc n c vi c lp, vi trng th vn minh tin b lun l
u hi lnng ch i vi ng m c i vi nhiu nhn s tr thc yu nc l .
Tiểu kết chương 1
Trn y chg ti  tr b nhng vn  v tiu s v nhng bc chun b quan
trng l tin  cho nhng hot ng quan trng ca  Nguyn Ph. Dng li  tiu s
ca  Nguyn Ph cho ph a ra nhn x: ng thi  Nguyn Ph l ngi c t
nng, c a v, c sc nng vn chng, rt c tn trng. Hn na ng li l ngi chu
kh t t, i mi, nng ng. Gp c diu kin thun li cng vi s hiu hc, ham hc
hi c sn,  Nguyn Ph lun lun n lc  nng cao hiu bit, nng cao dn tr.
Chương 2. Những hoạt động và đóng góp của Đào Nguyên Phổ trong lĩnh vực văn học,
văn hoá cụ thể.
 Nguyn Ph l ngi hot ng t cc trong nhiu lnh vc vn ho, gio dc,
vn hc trong giai on nhng nm cui th k XIX, u th k XX. Vi mong mun c
c c nh to din, a chiu v nhn vt ch, ch ti c gng t ng v nhng
mi trng m  Nguyn Ph  tham gia
2.1. Đào Nguyên Phổ- nhà báo tiên phong.
2.1.1. Khái quát chung về tình hình báo chí những ngày đầu xuất hiện.
S ra i ca b ch nc ta gn lin vi s thit lp ch  thuc a ca ch ngha
t bn Ph  t nc m ch n khai ho.  c ta, Nam K c coi l c ni u
tin ca b ch nc ta bi Nam k c nhiu iu kin thun li cho s ra i v ph trin
b ch.
T b u tin bng ch Quc ng xut hin  Nam k ch l Gia Định báo (s
u tin ra ng 15-4-1865). Sau Gia Đinh Báo, nm 1883  Nam k xut hin thm t Nhật
Trình Nam Kỳ. Ng 1 th t nm 1901, s b u tin ca Nông Cổ Mín Đàm ra mt,
t b do Canavaggio l gi c v Lng Khc Ninh l ch b. y l t bo kinh t
u tin ca Nam K. Trong s nhng t b ra i sm  Nam k th Lục Tỉnh Tân Văn
cng l mt t b  ch . B ra i trong phong tr vn ng Duy tn  Nam K (s
u ra ng 14-11-1907) vi ch b l Trn Ch Chiu (Gilbert Chiu).

2.1.2. Báo chí Bắc Kỳ và vai trò của nhà báo Đào Nguyên Phổ
2.1.2.1. B ch Bc K thi th k u th k XX
 Bc k nm 1892 mi xut hin t b u tin in ho to bng ch H l mt
t cng b ca ph To quyn ng nhng thng t, ngh nh. Nm 1902, t cng b 
tn l Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo, do F.H.Schneider l ch nhim.
T b th hai phi k n  Bc K l Đại Việt Tân Báo. Ng 28 th 3 nm
1907, Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo ( n  trn) ra s 793. B ca b vn c gi
nguyn vi tn b c t trnh trng  gia. Duy ch c t c tu c
t  bn phi b vi c ch nh hn l : Đăng Cổ Tùng Báo. y c coi l s b u
tin ca Đăng Cổ Tùng Báo v l s k tip ca Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo. 
Đăng Cổ Tùng Báo b cm hong.
Sau 5, 6 nm b k kp cht ch, nm 1913 thc dn Ph vi v cho xut bn gp t
Đông Dương Tạp Chí.
2.1.2.2. Nh b  Nguyn Ph.
Vi danh v   to nn nhng uy t trong nhng hot ng x hi vi nhng kin
thc Nho hc su sc cng thm vn kin thc Ty hc nht nh, li c t, nng ng nn
 Nguyn Ph  c triu  t nhim c ra H Ni tham gia l b khi ang gi
chc Hn Lm Tha Ch nm 1902  Hu. ng v i ng tri thc Vit Nam, nh b 
Nguyn Ph l mt trong nhng Ho Gi sm bc l t tng yu nc ng
t phm ng vit, ng b v ng t phm m ng bin dch.
Kiu O Mu    , Chu M    -
c tri i l ti Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo, y l t cng b
v cng l t b u tin xut hin  H Ni.  Nguyn Ph u O Mui bn
 y li l ng nghip trong c mt t b  kh l b bc nhau, s dng t
 th  tuyn truyn cho cng cuc ci ch vn ho, x hi, c v phong
tr duy tn.
Trong khi ang l ch b  Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo,  Nguyn Ph li
nhn ng vic tng t n  mt t b t nhn mi m l Đại Việt Tân Báo. Đại
Việt Tân Báo ra s u ng 21-2-1905 vi s n lc, c gng ht m ca i cha 
u Ernest Babut, ngi vn l th vin minh bo v nhn quyn v dn

quyn Ph
Khi Đại Nam Đồng Văn Nhật Báo chuyn tn th Đăng Cổ Tùng Báo cng l l
 Nguyn Ph   t s nh nho duy tp nn Đông Kinh
Nghĩa Thục. Trng hc v to son b  s c c nhau, c quan h tng h khng
kh vi nhau to nn nhng cao tr trong cuc vn ng duy tn.
D khng tht s ni ting  thi hin ti nhng vi ng thi, nh b o Nguyn
Ph  c gi tr nh ngi m u ca mt th ngh c coi l  nguy himu cu
phi l vic nghim t c cng lao to ln cho nn b ch Vit Nam, n
rng hn l  g cho s ph trin ca vn ho, vn hc Vit Nam.
2.2. Đào Nguyên Phổ và Đông Kinh Nghĩa Thục.
2.2.1. Đông Kinh Nghĩa Thục - một tổ chức yêu nước đầu thế kỷ XX.
2.2.1.1.Đông Kinh Nghĩa Thục- trng hc kiu mi
Đông Kinh Nghĩa Thục l trng hc m ra v vic ngha,  l vic ngha, dy hc
khng ly tin  H Ni. Th ba nm 1907, Lng Vn Can v mt s nh nho kh 
quyt nh m Đông Kinh Nghĩa Thục, phng theo tinh thn ca Kh ng Ngha Thc 
Nht Bn do Fukuzawa Yukichi (Ph Trch D C 1835-1901) m ra v c vai tr to ln
trong qu tr hin i ho  Nht. Đông Kinh Nghĩa Thục ch hot ng 
nhng  gy c nh hng kh su rng, g sc rt nhiu cho vic truyn b t tng
mi.
Vi t c l mt trng hc t nhn, Đông Kinh Nghĩa Thục  t chc ra c
mt c s gi dc kiu mi rt t cc lc  nhm n tr, chn dn kha l
nn gi dc nc nh ang mt phng hng.
2.2.1.2. Vn th Đông Kinh Nghĩa Thục.
Vn th  thi k Đông Kinh Nghiã Thục cho n nay  mt m gn ht.
Nhng g c s li ch l nhng ghi ch theo tr nh ca nhng ngi hi   c c
v c thuc. Vn chng Đông Kinh Nghĩa Thục khng ch l ca nhng ngi trc tip
tham gia, l o nh trng m c rt nhiu nhng ngi du tn kh. Vn chng thi
k Đông Kinh Nghĩa Thục c t dng c ng rt ln nn c th gi l vn chng c ng.
V th cht tuyn truyn c ng nn khng b g b v nhng yu cu lut l n m 
th vit thoi m theo c th nh lc b, song tht.

2.2.1.3. Đông Kinh Nghĩa Thục - cuc c mng v vn ho, t tng.
Gia khng kh hot ng si ni ca minh xã : ám xãng nm u
th k XX th Đông Kinh Nghĩa Thục khng  cp n nhng vn  ca hai phe ph trn.
Nhng Đông Kinh Nghĩa Thục li to nn c mt phong tr hot ng theo tinh thn 
nc v c mng cng khai, hp ph. V da v s cho ph cn th,
c nh nho yu nc ca ta  a ra nhng ni dung hot ng g phn xy dng mt x
hi hin i, dn ch. Ch trng v vic xy dng x hi dn ch khng phi l xu hng
ci lng, h nh khip s sc mnh qun th m c s phu cho rng nu khng c dn ch
th d c d c c lp cho t nc th ri cng mt nc, cng khng c quyn t do.
2.2.2. Hoạt động của Đào Nguyên Phổ trong Đông Kinh Nghĩa Thục.
Tham gia v hot ng ca Đông Kinh Nghĩa Thục ngay t khi c trong trng nc
n ng trng b a,  Nguyn Ph  rt t cc,  gp c tr tu v cng
sc khng nh cho cng cuc canh tn vn ho, cho hot ng ch mng cng khai n.
Ngay t tn trng cng l theo  ngh ca  Nguyn Ph. n i cu i d 
trc ca trng c coi nh tn ch, mc  hot ng ca trng cng l do 
Nguyn Ph vit:
Lấy quốc ngữ làm chuông cảnh tỉnh, khua vang ngõ hẹp hang cùng
Đem báo chương thay đuốc văn minh, soi rạng miền Nam cõi Bắc
Khi Đông Kinh Nghĩa Thục i v hot ng nh mt gung m ch x, 
Nguyn Ph vn tham gia t cc trong c hai ban l ban Gio dc v ban Tu th.
 ban gi dc, mc d n Ph bit c ch H, ch Nm v ch Quc
ng, ch Ph nhng uy t ln nht ca ng li  phn ch H v ng vit ch H rt bay,
rt p nn c phn v ban H vn c vi Nguyn Quyn, Dng B Trc, Ho
T Phong. V sc khe yu li bn vic bn hai to b m o Nguyn Ph tham gia
ging dy rt  ca o Nguyn Ph trong ban gi dc m nht nhng trong ban tu
th li kh ni tri.  nhiu b th  dy cho hc sinh trng Đông Kinh Nghĩa
Thục. S Ấu học Hán tự tân thư do  Nguyn Ph vit (c ngi khng nh chc chn,
c ngi da v suy lun).
2.3. Văn chương Đào Nguyên Phổ
Khi t hiu v c t phm vn chng  Nguyn Ph ch ti gp phi kh

khn v c t phm hin nay c li ca   khng nhiu.  d t hiu,
ch ti chia nhng t phm ca  Nguyn Ph th ba mng: nh ta
s t v phn dch thut.
2.3.1. Những bài đề tựa.
2.3.1.1. Bi ta s Việt sử yếu lược, Việt sử tân ước toàn biên và Việt sử mông học.
B ta s Việt sử yếu lược. Bi ta n  Nguyn Ph vit rt ngn gn, s
th, ch c 121 ch H. T gi  a ra mt thc t t trc n nay vn tn ti v thc t
 li l mt nghch l  bun  l vic dn ta am hiu v s Trung Quc hn Vit Nam.
Ngi Vit Nam s khng nh li a v c lp ca m c hiu bit ngun
gc, lch s ca ch dn tc m, t nc m. Mun c nh vy th phi c nhng
t phm v s hc v to dn phi hc, phi c, phi xem x k. Khi c Việt sử yếu lược
s thc hin c mt s mc tiu m Phan Chu Trinh a ra l n tr s tng, dn t s
m rng
B ta s Việt sử mông học
Nm 1905, 1906 ch ni ca Nguyn Quang B  b cng su tm t liu  vit
cun Việt sử mông học. Khi vit xong, Ng c Dung bit  Nguyn Ph - ngi ng
hng, rt quan tm n lch s nn  a  Nguyn Ph xem v g . M u a,
 Nguyn Ph khng nh lch s lu i ca t nc, khng nh a v c lp, t ch
s ngang vi Trung Quc
Phn ni dung ch ca b ta,  Nguyn Ph  phn chia to b lch s 
ba thi k gia Việt sử yếu lược
Cui b ta Việt sử mông học,  Nguyn Ph cng tha thit mong mi mi ngi
c lch s nc nhc c s c  n ngh th
gi, i yu th mnh
Vi Việt sử tân ước toàn biên ca Ho o Th,  Nguyn Ph cng vit mt
b ta d. Ngay trc khi ct b vit li  ta,  Nguyn Ph  ghi r tn, hiu, quan
h, th bc  t v nm thi . iu n chng t th  rt cn trng, nghim t v
chu tr nhim trc nhng g m l ca t gi. M u b ta l s khng nh vic
lch s tn ti nh mt l t nhin, tt yu  mi quc Nước không cứ lớn nhỏ, có nước
ắt có sử. Sử như một bức ảnh chụp toàn cảnh đất đai, nhân dân cùng tình hình chính trị, giáo

dục các thời đại
 c trng hc s cc
 th  c ta. Th  ph ph ca 
Nguyn Ph rt nghim t. T gi  thy c t hi rt ln ca vic khng hc quc s.
 p vi vn hi mi, v Ho Gi h  a ra tiu ch cho nhng ngi tr thc,
s phu l: phi nghin cu khoa hc, nghin cu lch s th gii  c) ng thi
li phi hiu r lch s nc Nam.
2.3.1.2.B ta Đoạn trường tân thanh
Truyện Kiều ca Nguyn Du ngay t i sc
rt mnh m c, tr t hing cc. Trong sut ba th kn
 ca Truyện Kiều n, t n, nng, ngh thut.
hun s ta Truyn Ki
Ph. n Nguyn Du vit Truyn Ki 
v, vin s ta. T n Ki
ng lc r1895, khi Truyn Kiu mc truyn tay
trong gi c tng mt quy
c ta lTựa Đoạn trường tân thanh. i th hai vit ta
Truyện Kiều, sau Ph tn tng lun v Truyện
Kiều
 i Truyện Kiều t
.
2.3.2. Các sáng tác.
2.3.2.1. Tây Sơn thủy xuất mạt khảo.
m vit v mt trii - trit n khi k
Vi Tây Sơn thủy xuất mạt khảo th u din
bin phc t  hi  i sn phm c u phong kin
Nguyng hn v giai cp thng trnh kin v Nguyn Hu 
t hn ch , hn ch ny sinh do thi th
m ng m i vt
u ca trilu chi tit v h 

th  ghi nhn

   u khoa thi Ti 
vi danh hi m
trong ni, ch 
hi v ba v 
1. Nhng v n ca tr o
2. Nhng v kin lp thit ch, ch 
2.1. Vii
 
  nh 
 n v tr o, nhng v kin lp thit ch ch  c
t c nhng v 
thng, lp lun rt cht chu kht khe ca mm cao.
 , 

; s thu
hic Kinh Dch ca Trung Hoa c i. 
, 






















 , , 
, , nhng kin gi ng li tr t hiu qu
t
2.3.2.3. 












. 

























: Vịnh Thái Xuyên Quận Công ấp phong phòng thi , Vịnh cái diều,
thơ ho
̣
a ba
̀
i vi
̣
nh ho
̀

n non bô
̣
, Con cuốc, Ch Bần…




 ,  Vịnh Thái Xuyên Quận Công ấp phong phòng thi 
Con cuốc.
Con ong  . 


 , 


















 . 












 , 















 , 

, 





 , 







: 


. Con cuốc 





 : 





 . 







, 











 


k . n ng c vit gi 
ca Lafontain.
Vịnh cái diều hing ca mc trng d
ng ca mt trang nam t c s bng i, s
nghip. Gi o, t ph.
 c i vi nhng h
n vn my rt quyt lit
Đã không có ích cho non nước
Đập cho tan nát đợi chi mòn

(Thơ họa bài “vịnh hòn non bộ”)
Mc
Thơ gửi về thăm cha mẹ m ca m
 - mt th n Vit, mng ca dao,
c s
 bt g mng n
Tan giấc mơ tiên din t n
Thế là tan giấc mơ tiên
Thế là hết cuộc tình duyên mặn nồng
i bng mt nim hi vi tic c ng

Gửi bạn  i quan h b vi
Nguyn Thng Hin.  nhc li nhng k nim
i bt c  lo lng, ni
bun v vn mnh cc, cc b gic ngo 
 n vc lp, t do.
2.3.3. Văn học dịch
  lm dn
dTiền Xích Bích ph ci dn
dch ra song tht l .
* * *
Tiểu kết chương 2
 t , m ma
 m nh   
  lc h cng hin cho s
nghic cc.

Chương 3. Đào Nguyên Phổ trong dòng chảy văn chương những thập niên cuối thể kỷ
XIX, đầu thế kỷ XX.

ng thi th k u th k n
giao th n tht c 
.
i cui th k u th k XX
3.1.1. Xu hướng yêu nước.
i mc, nhiu tranh bt khut
cc, t i nhng tu
m bo v T Quc, ca ngi v p c ngh ct
ng bo th.
3.1.2. Xu hướng hiện thực trào phng.
ong cuu tranh chng thc
n. Nhi m ng hi
ng s cht, sc, h
nh, b  
3.1.3. Xu hướng lãng mạn thoát ly, khoái lạc chủ nghĩa.
c ch n
c ti, nhng v c mi quay mn chy
n nh
.
3.1.4. Xu hướng văn học nô dịch.
 c cho thnh
vc, ca ng
Trong s bn nhng thi th k u
th k XX v cp  
ch i kh s
nht.
3.2. Sự lựa chọn của Đào Nguyên Phổ
3.2.1. Đối diện với sự khủng hoảng nhiều mặt của xã hội
i Vin giao thu bii lng hou
mt c ng hong v ng, khng hoc h ng hong v

ng l  c. V m nhn l gia hai th kc bi
nhu th k XX, ch  c lc nh 
thn la cng gic.
3.2.2. Chọn cây bt thay vì gươm đao truyền thống
n cui th k u th k XX, s c
ta di h dn ra cung c
b thc nha chn : Phan B
Nguyng Hin, Chu Mu s la chn
 cc chiu chn ra
quyt lin nhn nhiu tht b a lch s u b
tng
 c khe bi cu
a cha h , t do, tin b i.
* * *
Tiểu kết chương 3
i Vit Nam nhng thi th k u th k i giao
tht nhin. Khi c m khng l
, ng
ng ng x p vu kic b
 a ch ng c  t, c 
c v ng cn giao thi
phc t

KẾT LUẬN
    a bi    c
chinh phc ta sau nhiu ln. C c ln
ng k gian kh chng gic ngot thc lp. Ngay t t
p phi s chng tr quyt lit c bt k 
ng nhng ph
c.

2. Sau gn b- mt th- vi lu, vi nhng
 ti nhng tin b khoa hc k thut hii, th
c thng lt tr, thc hinh
ng lm vi vn
mc, vn mc nhm
gii quyng hai nhim v ch s c thc lc
.
  


             


                  




References
1. Huch s t Nam, Nxb Thu
n, Phan Thung quc hc Hu 1896-1996,
Hu
3. Phan B, Ngt trong ng
Ni

i
 i (1998), Mt s v v t
 qui
c tho lch s c Vit Nam, tp 3: t gia th k XIX
i

 t

 c 
8. Tr (1957), Lch s Vit Nam t n
ng Xut bi
9. Trch s ci Vit Nam, tp 3,
i
10. Tr tinh thn truyn thng cc Vit Nam, Nxb Khoa
hi
c s yu, Nxb Hi
 (1943), Via hi
o, Ch  - th ch n th -
6-1994
14. Nguyn Phc Vit nam t th k n th k i hc
Qui
 ch s t Nam 1865- i
16. Trc Vin giao thi 1900- 1930,
i hi
17. Tr  c Vit Nam trung c
i
18. Trng v i hc Quc gia
i
19. Trn hii t truyn th- i
 n d
nay, s 251- 252 tr. 76-77
21. , 

22. Nguym (1979), Lch s Viu th k XX- 
Ni


Tht Thuyt (1839 - u lch s t
Nam
 bii Vit Nam cui th k u th
k  Qui

c cc  Vit Nam hii hc Qu
Ni
 ch s Vit
Nam tc Vii
27. Trn Huy Liu, Nguyu tham kho lch s 
mng ci Vit Nam, N i
28. Trn Huy Liu, lch s -S- i
n chn Truyn Kiu,
c, TP HCM
30. Nguyn Lc Vit Nam: Na cui th k XVIII - ht th k XIX, Nxb
c, Hi


n H
 Minh
n Hc,
Nxb Tri thi
34. Nguy i Vit Nam, ti h
phi
35. Nguyn Phong Nam (ch  Nhng v  lch s    u
Nguyc
Vit Nam vn hc s gin n hc hin i 1862-
1945, Quc h
Tc hii 1862- 1945
i

38. Nhi c, Nxb Tri thi
i th vng Li
  i thiuy
i
t (1957), Phan Bu: T  a,
i
           t s    n
thuyt, S c
c (1981), Vit Nam- nhng s kin lch s (1858- 1918), Nxb KHXH,
i
n thua  Vi
i
45. Quc s i Nam thc lp 32, Nxb KHXH
46. Quc s i Nam thc lp 33, Nxb KHXH
47. Quc s i Nam thc lp 35,Nxb KHXH
48. Quc s i Nam thc lp 36, Nxb KHXH
49. Quc s i Nam thc lp 37, Nxb KHXH
50. Quc s i Nam thc lp 38, Nxb KHXH
51. Nguy c hc Hu 
c th- 1945, t b
53. Nguyn H (1998), V c c, Nxb
i
54. Tr (1999), My v i Vic,
i
55. Tr i
56. Tr n Kii
n mt s - i Vit Nam,
ti
n mt s - i Vit Nam
ti

59. Trn Th  i, Nxb Khoa H
Hi
60. Nguy, Chu Mn King
li
n, Nguyn Ti
, Nxb Hi
u th k
Xi

Ni
64. Nguy c na sau th k XIX trong truyn th
hc, Lu 
65u, Nguyi
s n ci Vii ch  quc gia,
i
66. Tri Vi
di
67. Nguynh (ch 
 i
  i
69. Nguyn  i trong Nho h, Nxb Khoa hi,
i
70. T i vio lch s c Vin na cui
th k i
c gia, Vin khoa hi t H
c t mi, Tp HCM
n , Nguych s c Vi
Ni
n (1998), Quy lun lch s c Vit Nam, i
i Vi TP HCM, TP

HCM
75. Trn Ngc Vit Nam th k XX-XIX nhng v 
lch si
76. Trn Ng c Vii hc Quc gia
i
77. Trn Ngc Via ngui hc
Qui
78. Trn Ng n Hi Yn, Ph 
hc Viu th ki hc qui
79. Trn Ng  n ch  i thiu)(2007), Trn  u tuyn tp, tp 1:
Nhng v trit hch s i
80. Trn Ngn chi thiu)(2007), Tru tuyn tp, tp 2:
Nhng v lch s i