Sinh viên đại học thương mại học tập và làm theo tư tưởng đạo đức, tấm gương đạo đức hồ chí minh trong giai đoạn hiện nay

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI
KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC
TẾ
----------

BÀI THẢO LUẬN
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
ĐỀ TÀI 2: SINH VIÊN ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI HỌC TẬP VÀ LÀM THEO
TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC, TẤM GƯƠNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH TRONG
GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

Giảng viên hướng dẫn:

Ngô Thị Minh Nguyệt

Lớp học phần:

2021HCMI0111

Nhóm thực hiện:

2

Hà Nội, 2021


DANH SÁCH NHÓM


CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
BIÊN BẢN HỌP NHĨM THẢO
LUẬN Nhóm: 02

Lớp:

2121HCMI0111
I. Thời gian và địa điểm
1. Thời gian: 10/04/2021
2. Địa điểm: Canteen Đại học Thương Mại
II. Thành phần tham dự
III. Nội dung buổi họp
- Kiểm tra, chỉnh sửa, tóm tắt lại phần cơng việc đã hồn thành
- Nhắc nhở một số vấn đề liên quan
IV. Đánh giá chung
- Buổi họp diễn ra sơi nổi, mọi người tham gia đóng góp ý kiến nhiệt tình.
- Nhóm làm việc tốt, có tính tự giác cao và có tinh thần trách nhiệm với cơng việc của
nhóm

Hà Nội, ngày 10 tháng 4 năm 2021
Thư ký

Nhóm trưởng


MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1
PHẦN I: CƠ SỞ LÝ THUYẾT.......................................................................................... 2
1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức.............................................................................. 2
1.1 Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức cạnh mạng................................... 2

1.2 Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức cách mạng............................................ 4
1.3. Sự sáng tạo của Hồ Chí Minh về các chuẩn mực đạo đức cách mạng so với đạo
đức truyền thống.......................................................................................................... 7
1.4. Quan điểm về những nguyên tắc xây dựng đạo đức cách mạng..........................12
2. Tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh............................................................................. 18
PHẦN II: THỰC TRẠNG SINH VIÊN ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI HỌC TẬP VÀ LÀM
THEO TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC, TẤM GƯƠNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH................23
1. Ưu điểm..................................................................................................................... 23
2. Hạn chế...................................................................................................................... 25
PHẦN III: GIẢI PHÁP NÂNG CAO ĐẠO ĐỨC CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI
HỌC THƯƠNG MẠI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY............................................... 29
KẾT LUẬN...................................................................................................................... 31
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................ 33


LỜI MỞ ĐẦU

Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là sự kết tinh những truyền thống tốt đẹp của dân
tộc ta và tinh hoa văn hóa của nhân loại; là tài sản tinh thần vô giá của Đảng và nhân dân
ta; là tấm gương sáng để mọi người Việt Nam noi theo. Tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh
là tấm gương đạo đức của một vĩ nhân, một vị lãnh tụ cách mạng vĩ đại nhưng đồng thời
cũng là tấm gương đạo đức của một người chân chính, bình thường, gần gũi, ai cũng có
thể học theo, làm theo, để trở thành một người công dân tốt hơn trong xã hội.
Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là một trong những biện pháp
để phát huy những mặt tích cực, khắc phục những tiêu cực về đạo đức, lối sống. Học tập
và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là niềm vinh dự và tự hào đối với mỗi cán
bộ, đảng viên, mỗi người Việt Nam chúng ta. Thế hệ thanh niên ngày nay cần nhận thức
được rằng học tập tư tưởng đạo đức phong cách HCM là cách giúp chúng ta hoàn thiện
bản thân, giúp chúng ta sống tốt hơn, đẹp hơn. Học tập tư tưởng phong cách của Bác là cả
quá trình lâu dài và mãi mãi. Vì vậy mà chúng em chọn đề tài: Sinh viên ĐH Thương Mại

học tập và làm theo tư tưởng đạo đức, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trong giai đoạn
hiện nay làm đề tài thảo luận để thấy được thực trạng và đưa ra những giải pháp nhằm
nâng cao đạo đức cho sinh viên Thương Mại trong giai đoạn hiện nay.
Do tầm hiểu biết cịn chưa được sâu rộng vì vậy mà bài thảo luận khơng tránh khỏi
những sai sót. Em hy vọng rằng sẽ nhận được những đóng góp và nhận xét của quý thầy
cô và các bạn.

1


PHẦN I: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
1.1 Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức cạnh mạng
a. Đạo đức là gốc, là nền tảng tinh thần của xã hội
Hồ Chí Minh coi đạo đức là nguồn nuôi dưỡng và phát triển con người, như gốc của
cây, như ngọn nguồn của sơng suối. Người cách mạng phải có đạo đức, khơng có đạo đức
thì dù có tài giỏi mấy cũng khơng lãnh đạo được nhân dân. Người từng nói “Cũng như
sơng thì có nguồn mới có nước, khơng có nguồn thì sơng cạn. Cây phải có gốc, khơng có
gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, khơng có đạo đức thì dù tài giỏi mấy
cũng khơng lãnh đạo được nhân dân. Vì muốn giải phóng cho dân tộc, giải phóng cho
lồi người là một cơng việc to tát, mà tự mình khơng có đạo đức, khơng có căn bản, tự
mình đã hủ hóa, xấu xa thì cịn làm nổi việc gì”.
Đạo đức là sức mạnh của con người. Làm cách mạng là một việc lớn nên càng phải
có sức mạnh. Người viết: “Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là một
sự nghiệp vẻ vang, nhưng nó cũng là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu tranh rất
phức tạp, lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách
mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách
mạng vẻ vang”.
Theo Hồ Chí Minh, có đạo đức cách mạng thì gặp khó khăn, gian khổ, thất bại,
cũng khơng sợ sệt, rụt rè, lùi bước. Khi cần, thì sẵn sàng hi sinh cả tính mạng của mình

cũng khơng tiếc. Có đạo đức cách mạng thì gặp thuận lợi và thành công vẫn giữ vững
tinh thần gian khổ, chất phác khiêm tốn, “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”, lo hồn
thành nhiệm vụ cho tốt chứ khơng kèn cựa về mặt hưởng thụ; không công thần, không
quan liêu, không kiêu ngạo, khơng hủ hóa. Hồ Chí Minh chỉ rõ "tuy năng lực và công
việc của mỗi người khác nhau, người làm việc to, người làm việc nhỏ; nhưng ai giữ được
đạo đức đều là người cao thượng".
Trên cơ sở xác định vai trò to lớn của đạo đức cách mạng, Người yêu cầu mỗi cán
bộ đảng viên phải không ngừng tu dưỡng rèn luyện phẩm chất đạo đức. Theo Người, yêu
cầu đạo đức người cán bộ cần có là trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, chính,
chí cơng vơ tư; thương u con người, sống có tình nghĩa; tinh thần quốc tế trong sáng.
Người đặc biệt nhấn mạnh: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ
phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thực sự cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng, vơ
tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy


tớ thật trung thành của nhân dân... Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng
cho đoàn viên và thanh niên, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa
xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”.
Đạo đức là một đặc trưng cơ bản của xã hội xã hội chủ nghĩa, là sức mạnh trong sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, liên quan đến sự thành bại của cách mạng. Xác định
được vai trò to lớn của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, Đảng ta đã chủ trương đẩy mạnh
cuộc vận động học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, làm cho toàn Đảng,
toàn dân, toàn quân nhận thức ngày càng sâu sắc những nội dung cơ bản và giá trị to lớn
của tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; làm cho tư tưởng, đạo đức, phong cách
của Người thật sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của đời sống xã hội, xây dựng
văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc
Tổ quốc, vì Mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
b. Đạo đức là nhân tố tạo nên sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã hội
Theo Hồ Chí Minh, sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã hội không phải ở lý tưởng cao xa
nào, mà trước hết, cụ thể và trực tiếp là ở những người cộng sản ưu tú bằng tấm gương

sống và hành động của mình, chiến đấu cho lý tưởng đó thành hiện thực. Củng cố hay làm
suy giảm niềm tin của quần chúng vào tương lai của chủ nghĩa xã hội không phải ở những
sai lầm và thất bại tạm thời, mà chủ yếu là ở sự sa sút thối hóa của những người được
mệnh danh là “những chiến sĩ tiên phong” của cách mạng.
Nhận thức được vai trò và sức mạnh của sự nêu gương, Hồ Chí Minh thường xuyên
nhắc đến tấm gương đạo đức của V.I.Lênin: “Khơng phải chỉ thiên tài của Người, mà
chính là tính coi khinh sự xa hoa, tinh thần yêu lao động, đời tư trong sáng, nếp sống giản
dị, tóm lại là đạo đức vĩ đại và cao đẹp của người thầy, đã ảnh hưởng lớn lao tới các dân
tộc châu Á và đã khiến cho trái tim của họ hướng về Người, khơng gì ngăn cản nổi”.
Hồ Chí Minh cho rằng, đã là cán bộ, đảng viên thì trước hết phải trở thành một cơng
dân mẫu mực, làm nịng cốt cho giữ gìn phẩm chất đạo đức và kỷ cương xã hội. Sự mực
thước, nêu gương của người cán bộ, đảng viên trước nhân dân là vô cùng cần thiết.
Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Trước mặt quần chúng, khơng phải ta cứ viết lên trán hai
chữ cộng sản mà ta được họ yêu mến. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách
đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt
chước”.
Cuộc đấu tranh của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng là theo lý tưởng cộng sản
chủ nghĩa. Đặc trưng của lý tưởng cộng sản chủ nghĩa là tính nhân đạo chân chính, với
phương châm “tất cả vì con người, vì hạnh phúc của con người”. Sự thỏa mãn toàn diện


và triệt để nhu cầu vật chất và tinh thần của con người khiến lý tưởng cộng sản chủ nghĩa
mang giá trị đạo đức, văn minh.
Hồ Chí Minh thường xuyên căn dặn Đảng ta “chủ nghĩa cộng sản là mục đích cuối
cùng của Đảng ta. Đấu tranh cho chủ nghĩa cộng sản là lẽ sống của người đảng viên...,
mỗi đảng viên nâng cao quyết tâm phấn đấu suốt đời cho lý tưởng cộng sản..., cần luôn
luôn ghi nhớ: Người cộng sản chúng ta không được phút nào quên lý tưởng cao cả của
mình là: suốt đời làm cách mạng phấn đấu cho Tổ quốc hoàn toàn độc lập, làm cho chủ
nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản thắng lợi hoàn toàn trên Tổ quốc ta và trên thế
giới”.

Đảng xác định mục tiêu của mình là giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội, giải
phóng con người, xây dựng một xã hội mới văn minh tiến bộ - xã hội cộng sản chủ nghĩa.
Chính vì vậy, Đảng đại diện cho lực lượng tiên tiến, là bộ phận tinh hoa của xã hội, là một
tập thể đại diện cho văn minh, tiến bộ.
Đạo đức cách mạng là gốc của Đảng cách mạng. Gốc có vững bền, nền mới chắc.
Khơng có đạo đức cách mạng, Đảng khơng có sức mạnh, khơng hồn thành được sứ
mệnh lịch sử trước giai cấp và dân tộc.
Muốn biết Đảng đó như thế nào hãy nhìn vào đội ngũ đảng viên. Đảng viên tốt, thì
Đảng mạnh. Theo Hồ Chí Minh: “Đảng Lao động Việt Nam là Đảng của giai cấp công
nhân và nhân dân lao động, nghĩa là những người thợ thuyền, dân cày và lao động trí óc
kiên quyết nhất, hăng hái nhất, trong sạch nhất, tận tâm tận lực phụng sự Tổ quốc và nhân
dân. Những người mà: “Giàu sang khơng thể quyến rũ/Nghèo khó không thể chuyển
lay/Uy lực không thể khuất phục”.
Đảng là một tập thể bao gồm hầu hết những đảng viên vững vàng về chính trị, giỏi
về chun mơn, tài đức vẹn tồn, kết thành một tổ chức có năng lực trí tuệ cao, có trình
độ văn hóa, có lý luận tiên phong đủ sức dẫn đường cho quần chúng trong các giai đoạn
phát triển của lịch sử.
1.2 Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức cách mạng
a) Trung với nước, hiếu với dân
Trung với nước, hiếu với dân là phẩm chất đạo đức bao trùm quan trọng nhất và chi
phối các phẩm chất khác.
Tư tưởng này của Hồ Chí Minh khơng những kế thừa giá trị yêu nước truyền thống
của dân tộc mà còn vượt qua những hạn chế của truyền thống đó.


Hồ Chí Minh sử dụng hai khái niệm: “trung”, “hiếu” với nội hàm mới, trong đó
trung với nước bằng yêu nước, tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, trung thành với sự


nghiệp dựng nước và giữ nước suốt đời phấn đấu cho Đảng, cho cách mạng, làm dân

giàu, nước mạnh. Còn hiếu với dân bằng thương dân, tin dân, học dân, kính dân, lấy dân
làm gốc, hết lịng phụng sự nhân dân và phải thật sự tôn trọng quyền làm chủ của nhân
dân.
b) Cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng vơ tư
Cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng vơ tư là nội dung cốt lõi của đạo đức cách mạng,
đó là phẩm chất đạo đức gắn liền với hoạt động hàng ngày của mỗi người, là đại cương
đạo đức Hồ Chí Minh.
Đây là một biểu hiện cụ thể, một nội dung của phẩm chất “trung với nước, hiếu với
dân”. Không chỉ vậy, đây còn là những khái niệm đạo đức cũ được Hồ Chí Minh tiếp thu,
chọn lọc, đưa vào những nội dung mới phù hợp với yêu cầu cách mạng, trong đó:
“Cần tức là siêng năng, chăm chỉ, cố gắng dẻo dai”. “Muốn cho chữ Cần có nhiều
kết quả hơn, thì phải có kế hoạch cho mọi cơng việc”. Cần tức là lao động cần cù, siêng
năng, lao động có kế hoạch, sáng tạo, có năng suất cao, lao động với tinh thần tự lực cánh
sinh, không lười biếng.
“Kiệm tức là tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thì giờ, tiết kiệm tiền của của dân,
của nước, của bản thân mình, khơng phơ trương hình thức, khơng liên hoan chè chén lu
bù. “Tiết kiệm không phải bủn xỉn. Khi không tiêu xài thì một đồng xu cũng khơng nên
tiêu. Khi có việc đáng làm, việc lợi ích cho đồng bào, cho Tổ quốc thì dù bao nhiêu cơng,
tốn bao nhiêu của, cũng vui lòng. Như thế mới đúng là tiết kiệm. Việc đáng tiêu mà
không tiêu, là bủn xỉn, chứ không phải là tiết kiệm. Tiết kiệm phải kiên quyết không xa
xỉ”. Cần với kiệm, phải đi đôi với nhau, như hai chân của con người. Hồ Chí Minh yêu
cầu “Phải cần kiệm xây dựng nước nhà”.
Liêm “là trong sạch, không tham lam”; là liêm khiết “ln ln tơn trọng giữ gìn
của công, của dân”,”Liêm là không tham địa vị, tiền tài, sung sướng. Khơng ham tâng bốc
mình. Vì vậy mà quang minh chính đại, khơng bao giờ hủ hóa. Chỉ có một thứ ham là
ham học, ham làm, ham tiến bộ”. “Chữ liêm phải đi đơi với chữ Kiệm. Có Kiệm mới có
LIêm được”
“Chính nghĩa là khơng tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn. Chính được thể hiện rõ
trong ba mối quan hệ: “Đối với mình- chớ tự kiêu, tự đại”. “Đối với người …Chớ nịnh
hót người trên. Chớ xem khinh người dưới. Thái độ phải chân thành, khiêm tốn,… Phải

thực hành chữ Bác- Ái”. “Đối với việc: Phải để công việc nước lên trên, trước việc tư,
việc nhà”, “việc thiện thì dù nhỏ mấy cũng làm. Việc ác thì dù nhỏ mấy cũng tránh”.
“Chí cơng vơ tư” là hồn tồn vì lợi ích chung, khơng vì tư lợi; là hết sức công
bằng, không chút thiên tư, thiên vị, công tâm, ln đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân,
của dân tộc lên trên hết, trước hết. Chí cơng vơ tư là nêu cao chủ nghĩa tạp thể, chống chủ
nghĩa cá nhân.
c) Thương u con người, sống có tình nghĩa
Quan niệm của Bác về con người rất toàn diện và độc đáo. Bác xác định tình yêu
thương con người là một trong những phẩm chất đạo đức cao đẹp nhất. Bác dành tình yêu
thương rộng lớn cho những người cùng khổ, những người lao động bị áp bức bóc lột, Bác
viết: “tơi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn
toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng
được học hành”.
Tình u thương của Bác cịn thể hiện đối với những người có sai lầm khuyết điểm.
Với tấm lịng bao dung của một người cha, Bác căn dặn, chúng ta: “Mỗi con người đều có
thiện và ác ở trong lòng ta, phải biết làm cho phần tốt ở trong mỗi con người nảy nở như
hoa mùa xuân và phần xấu bị mất dần đi, đó là thái độ của người cách mạng. Đối với
những người có thói hư tật xấu, từ hạng người phản lại Tổ quốc và nhân dân, ta cũng phải
giúp họ tiến bộ bằng cách làm cho cái phần thiện trong con người này nở để đẩy lùi phần
ác, chứ không phải đập cho tơi bời”.
Trong Di chúc, Bác căn dặn Đảng: phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau, nhắc
nhở mỗi cán bộ, đảng viên luôn luôn chú ý đến phẩm chất yêu thương con người.
d) Tinh thần quốc tế trong sáng
Đó là tinh thần đồn kết quốc tế vơ sản mà Hồ Chí Minh đã nêu lên bằng một mệnh
đề “bốn phương vô sản đều là anh em”, là tinh thần đoàn kết với các dân tộc bị áp bức,
với nhân dân lao động các nước mà Bác đã dày công vun đắp bằng hoạt động cách mạng
thực tiễn của bản thân mình và bằng sự nghiệp cách mạng của dân tộc, là tinh thần đoàn
kết của nhân dân Việt Nam với tất cả nhân dân tiến bộ trên tồn thế giới vì hịa bình, cơng

lý và tiến bộ xã hội, vì mục tiêu hịa bình, độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, là tinh
thần hợp tác và hữu nghị.


1.3. Sự sáng tạo của Hồ Chí Minh về các chuẩn mực đạo đức cách mạng so với
đạo đức truyền thống
a. Trung với nước, hiếu với dân
Hồ Chí Minh cho rằng phẩm chất đạo đức quan trọng và bao trùm nhất của con
người Việt Nam là trung với nước, hiếu với dân. Trong tư tưởng đạo đức truyền thống
Việt Nam và Phương Đông, trung và hiếu là những khái niệm quen thuộc, giữ vai trò chủ
đạo trong đời sống tinh thần của cá nhân. Trong thời đại Hồ Chí Minh, Người đưa vào
những nội dung mới.
Theo quan điểm truyền thống, trung là trung quân, là trung thành với vua mà trung
thành với vua là trung thành với nước. Ở đây vua với nước là một. Nói về chữ “trung”
trong chế độ phong kiến nước ta, GS Trần Văn Giàu viết: “Chúng ta chú ý rằng, suốt
trong một thời gian dài, bao gồm từ Lê tới Nguyễn, Nho giáo chính thống chỉ nói trung
qn mà khơng hề nói đến ái quốc, chỉ nói đến quan hệ vua tơi mà khơng hề nói đến quan
hệ nước dân. Nho giáo khơng dạy tư tưởng yêu nước mà chỉ dạy tư tưởng trung quân.
Điều này gây nên một đám mây mù bao phủ tâm trí rất đơng người”. Hiếu có nghĩa là
con, cháu hiếu thảo với ông bà cha mẹ, ông bà, chữ hiếu chỉ thu hẹp trong phạm vi gia
đình. Ca dao Việt Nam có câu: “Cơng cha như núi Thái Sơn/ Nghĩa mẹ như nước trong
nguồn chảy ra/ Một lòng thờ mẹ kính cha/ Cho trịn chữ hiếu mới là đạo con”.
Tư tưởng trung với nước, hiếu với dân của Hồ Chí Minh không chỉ đã kế thừa được
những giá trị của chủ nghĩa yêu nước truyền thống mà còn vượt qua được hạn chế của
truyền thống đó. Trung với nước là trung thành với sự nghiệp dựng nước và giữ nước.
Nước ở đây là nước của nhân dân, nhân dân là người chủ của đất nước. Hồ Chí Minh
ln xác định “bao nhiêu quyền hạn đều của dân”, “bao nhiêu lợi ích đều vì dân”. Đảng
và Chính phủ là “đầy tớ của nhân dân, chứ không phải là “quan nhân dân để đè đầu cưỡi
cổ nhân dân”. Về chữ hiếu trong tư tưởng Hồ Chí Minh, Người cho rằng hiếu là hiếu với
dân. Hiếu với dân không chỉ là hiếu với cha mẹ mình như người xưa vẫn nói, mà là hiếu

với nhân dân, với tồn dân tộc, vì “nước lấy dân làm gốc”, dân là “gốc” của nước. Bác
chỉ ra rằng: “Người kiên quyết cách mạng nhất lại là người đa tình, chí hiếu nhất. Vì sao?
Nếu khơng làm cách mạng thì chẳng những bố mẹ mình mà hàng chục triệu bố mẹ
người khác cũng bị đế quốc phong kiến giày vị. Mình khơng những cứu bố mẹ mình mà
cịn cứu bố mẹ người khác, bố mẹ của cả nước nữa… Chữ tình, chữ hiếu, cũng phải hiểu
một cách rộng và hiểu như thế mới là đúng”. Như vậy quan niệm trung với nước hiếu
với dân


trong Tư tưởng Hồ chí Minh đã khác so với trước. Điều này đã làm cho Tư tưởng đạo
đức Hồ Chí Minh vượt xa lên phía trước.
Đối với cán bộ, đảng viên, Hồ Chí Minh cho rằng ‘’điều chủ chốt nhất’’ của đạo đức
cách mạng là ‘’tuyệt đối trung thành với Đảng, với nhân dân’’, là ‘’trung với nước, hiếu
với dân’’, hơn nữa phải là ‘’tận trung, tận hiếu’’ thì mới xứng đáng vừa là người lãnh đạo,
vừa là đầy tớ thật trung thành của nhân dân. Tư tưởng hiếu với dân khơng cịn dừng lại ở
chỗ thương dân mà cịn phải phục vụ hết lịng vì dân. Vì vậy phải gần dân, gắn bó với
dân, kính trọng và học tập dân, dựa hẳn vào dân, lấy dân làm gốc. Đối với cán bộ lãnh
đạo, phải nắm vững dân tình. Hiểu rõ dân tâm, phải thường xuyên quan tâm đến việc cải
thiện dân sinh, nâng cao dân trí để dân hiểu được quyền và trách nhiệm của người chủ đất
nước. Có như vậy người lãnh đạo sẽ được dân tin yêu, quý mến, kính trọng.
b. Cần, kiệm, liêm, chính, chí cơng vơ tư
Hồ Chí Minh chỉ rõ “cần, kiệm, liêm, chính” là u cầu nhất thiết phải có, là “tứ
đức” cơ bản làm nên “gốc” của người cách mạng. Là một nhà macxit nhưng rất am
tường về Nho giáo, Hồ Chí Minh đã dùng các phạm trù đạo đức Nho giáo như Cần,
Kiệm, Liêm, Chính để nói về đạo đức cách mạng. Tuy nhiên, năng lực cách tân đã làm tư
tưởng của Người có những nét đặc sắc riêng biệt.
Khi nói về đạo đức cách mạng của Hồ Chí Minh chữ CẦN nhất và trước hết bởi sự
siêng năng, cần cù là nguồn gốc của văn minh và tiến bộ xã hội. Đã bao đời nay nhân loại
nói về sự cần cù, siêng năng nhưng chữ CẦN của Hồ Chí Minh có nội dung mới. Nếu
người xưa chỉ chú trọng sự cần cù trong lao động sản xuất và trong học tập thì Hồ Chí

Minh cho rằng chúng ta cịn phải cần cù, kiên trì cả trong chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Khi
người nói “chiến tranh có thể kéo dài 5 năm, 10 năm, 20 năm hoặc lâu hơn nữa” thì đó
chính là sắc thái mới của chữ Cần trong thời đại chống chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực
dân.
Chữ Kiệm của Hồ Chí Minh cũng hết sức mới mẻ. Nếu trong văn hóa truyền thống,
Kiệm là hà tiện, căn cơ để làm giàu (Buôn thuyền bán bè không bằng ăn dè, hà tiện) thì
với Hồ Chí Minh, Kiệm không phải là bủn xỉn, hà tiện mà là chi tiêu hợp lý để làm lợi
cho dân. Đặc biệt hơn nữa, Hồ Chí Minh đã mở rộng tối đa nội dung của Kiệm. Đó
khơng chỉ là kiệm của cải, vật chất mà còn là kiệm thời gian, kiệm sức dân, kiệm nhân
tài, chất xám. Một thứ kiệm nữa mà Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh là kiệm xương máu
của nhân dân. Với lòng yêu thương con người, khi buộc phải tiến hành các cuộc kháng


chiến để bảo vệ Tổ quốc, Người yêu cầu phải đánh sao cho sự tổn hại ở mức thấp nhất
chứ không


thể “nhất tướng công thành vạn xác khô”. Cuối cùng, Kiệm đối với Hồ Chí Minh cịn là
kiệm lời theo phương châm “nói ít, bắt đầu bằng hành động”. Hồ Chí Minh cũng đưa ra
quan điểm mới về đức Liêm. Nếu trong ngũ thường của Nho giáo (nhân, nghĩa, lễ, trí, tín)
khơng có đức Liêm thì với Hồ Chí Minh, Liêm – tức là liêm khiết, không tham lam, vơ
vét của công và của dân – là một phẩm chất không thể thiếu của người cách mạng. Từ lúc
Đảng chưa ra đời, trong tác phẩm “Đường cách mệnh”, Hồ Chí Minh đã u cầu người
cách mạng phải “ít lịng ham muốn về vật chất”. Khi Đảng trở thành đảng cầm quyền thì
chữ Liêm càng quan trọng vì nếu thiếu nó thì cán bộ “biến thành sâu mọt của dân”.
Chẳng vậy mà sau cách mạng Tháng Tám, Hồ Chí Minh đã tuyên bố: “Chính phủ sau đây
phải là một chính phủ liêm khiết”.
Phẩm chất cuối cùng trong “tứ đức” của Hồ Chí Minh là đức Chính. Trong ngũ
thường của Nho giáo khơng có đức Chính nhưng Hồ Chí Minh lại ln yêu cầu người cán
bộ phải “chính tâm và thân dân”. Người có đức Chính là người thẳng thắn, đúng mực

khơng chỉ trong hành động mà ngay cả trong suy nghĩ thầm kín của mình mà người xưa
gọi là “tư vơ tà”. Đặc biệt, người đó phải biết bảo vệ lẽ phải, phụng sự lẽ phải mà với Hồ
Chí Minh, lẽ phải lớn nhất, chân lý lớn nhất là lợi ích của dân nên người có đức Chính
phải là người “vì dân chứ khơng vì mình”. Như vậy, Hồ Chí Minh đã thổi linh hồn vào
những khái niệm cũ, sáng tạo và gạt bỏ những cái không phù hợp trong những khái niệm
cũ.
Quản Trọng, nhà chính trị, nhà tư tưởng lớn của Trung Quốc thời Xuân Thu viết
trong sách Quản Tử của mình: “Phong vũ chí cơng nhi vơ tư” nghĩa là “gió mưa rất cơng
bình và khơng thiên vị”, nói lên tính khách quan của thế giới tự nhiên. Trong Hán ngữ,
chí cơng vơ tư đồng nghĩa với đại cơng vô tư. Bản dịch chữ Hán Di chúc của Chủ tịch Hồ
Chí Minh của BCH TW Đảng (Thế giới, Hà Nội, 2008) đều dịch chí cơng vơ tư là đại
cơng vơ tư. Ta có thể hiểu “chí cơng vơ tư/ đại cơng vơ tư” có nghĩa là: Khách quan, cơng
bình, chính trực; khơng thiên vị, khơng tự tư, tự lợi; mọi hành động đều vì đại nghĩa, vì
lợi ích chính đáng của nhân loại, quốc gia, dân tộc, cộng đồng là trên hết.Thấm nhuần
tinh hoa văn hóa Phương Đơng, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp thu sâu sắc giá trị của tinh
thần chí cơng vơ tư để tự rèn luyện cho bản thân mình, đồng thời xem đây là một trong
những phẩm chất quan trọng của đạo đức cách mạng, cần phải giáo dục cho cán bộ, Nhân
dân.
Thơng qua trí tuệ Hồ Chí Minh, trên tinh thần kế thừa có chọn lọc và phát triển, “chí
cơng vơ tư” có nội dung và ý nghĩa mới, phù hợp với mục tiêu, lý tưởng của cuộc cách
mạng do Người lãnh đạo. Trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc (1947), Hồ Chí Minh viết


về cách rèn luyện đạo đức cách mạng, phẩm chất chí cơng vơ tư như sau: “Người đảng
viên,


người cán bộ tốt muốn trở nên người cách mạng chân chính, khơng có gì là khó cả. Điều
đó hồn tồn do lịng mình mà ra. Lịng mình chỉ biết vì Đảng, vì Tổ quốc, vì đồng bào
thì mình sẽ tiến đến chỗ chí cơng vơ tư. Mình đã chí cơng vơ tư thì khuyết điểm sẽ ngày

càng ít, mà những tính tốt: nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm ngày càng tăng thêm”. Như vậy,
quan điểm của Hồ Chí Minh về chí cơng vơ tư rất rộng, trong đó chứa đựng nhiều phẩm
chất tốt đẹp khác. Khi nghiên cứu toàn bộ tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, các nhà
nghiên cứu đã rút ra những phẩm chất quan trọng nhất của đạo đức cách mạng mà Người
đã đề cập là: Trung với nước, hiếu với dân; giàu lòng yêu thương con người; cần kiệm
liêm chính, chí cơng vơ tư; có tinh thần quốc tế vô sản trong sáng. Các phẩm chất của
đạo đức cách mạng này có quan hệ chặt chẽ với nhau, làm tiền đề và là sự thể hiện của
nhau.
c. Thương u con người, sống có tình nghĩa
Quan niệm của Hồ Chí Minh về con người rất tồn diện và độc đáo.
Nếu như trung với nước, hiếu với dân là phẩm chất của mỗi con người – công dân
đối với Tổ quốc, đối với Nhân dân, thì yêu thương con người là trách nhiệm của mỗi con
người đối với con người. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng đây là phẩm chất cao đẹp nhất
của con người. Yêu thương con người trước hết là tình cảm dành cho những người bị áp
bức, bóc lột, những người cùng khổ. Yêu thương con người còn được thể hiện trong mối
quan hệ hằng ngày với những người đồng chí xung quanh, trong cuộc sống bình thường.
Phải ln nghiêm khắc với bản thân, nhưng rộng rãi độ lượng với người khác.
Người từng dạy: “Mỗi con người đều có thiện và ác ở trong lòng. Ta phải biết làm
cho phần tốt ở trong mỗi con người nảy nở như hoa mùa xuân và phần xấu mất dần đi, đó
là thái độ của người cách mạng”. Điều đặc biệt là ở Người, yêu thương con người luôn
luôn gắn với niềm tin vào con người, tin vào lương tri, tin vào lòng dũng cảm, tin vào sức
sáng tạo của họ trong hành trình con người tự giải phóng lấy mình, để con người làm chủ
xã hội, làm chủ bản thân mình.
Hồ Chí Minh u thương đồng bào, đồng chí của Người, khơng phân biệt miền xi
hay miền ngược, già hay trẻ, trai hay gái... hễ là người Việt Nam u nước thì đều có chỗ
trong tấm lòng nhân ái của Người, nhưng trước hết là dành cho những người cùng khổ,
những người lao động bị áp bức, bóc lột. Khơng có tình u thương đó, khơng có thể nói
đến cách mạng, càng khơng thể nói đến lý tưởng xã hội chủ nghĩa. Tình u thương đó
gắn liền với thái độ tôn trọng con người, biết cách ngăn đỡ con người, rộng lượng và
khoan dung với người, đồng thời nghiêm khắc với mình.

Vì u thương vơ hạn đối với con người, Hồ Chí Minh coi đấu tranh giải phóng dân
tộc, giành độc lập tự do là con đường để giải phóng con người, coi con người được giải
phóng và được sống trong độc lập, tự do là nguyện vọng sâu xa và hạnh phúc lớn lao của
chính con người.
Yêu thương con người gắn liền với niềm tin tuyệt đối vào khả năng tự giải phóng
của con người, vào năng lực và khát vọng vươn lên tự hồn thiện mình theo lý tưởng
chân, thiện, mỹ.
Tình u thương con người, theo Hồ Chí Minh, cịn được thể hiện đối với những
người có sai lầm khuyết điểm, nhưng đã nhận rõ khuyết điểm sai lầm và cố gắng sửa
chữa, kể cả đối với những người lầm đường lạc loi đã hối cải kể cả đối với những kẻ thù
đã bị thương, bị bắt hoặc đã chịu quy hàng. Chính tình u thương đó đã đánh thức
những gì tốt đẹp mà Hồ Chí Minh tin rằng trong mỗi người đều có, tuy nhiều ít có khác
nhau.
Trong Di chúc , Người căn dặn Đảng phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau.
Đây chính là điều nhắc nhở cán bộ, đảng viên phải luôn luôn chú ý đến phẩm chất yêu
thương con người. Đây là tình thương yêu trên nguyên tắc tự phê bình và phê bình một
cách chân thành, nghiêm túc giữa những người cùng lý tưởng, cùng phấn đấu cho một sự
nghiệp chung. Nó hồn tồn xa lạ với thái độ dĩ hịa vi q bao che sai lầm khuyết điểm
cho nhau, càng xa lạ với thái độ yêu nên tốt, ghét nên xấu, bè cánh có thể đưa đến những
tổn thất lớn cho Đảng, cho cách mạng.
d. Tinh thần quốc tế trong sáng
Tinh thần quốc tế trong sáng là tinh thần đoàn kết quốc tế vơ sản, mà Hồ Chí Minh
đã nêu lên bằng mệnh đề “Bốn phương vô sản đều là anh em”; là tinh thần đoàn kết với
các dân tộc bị áp bức, với nhân dân lao động các nước, mà Hồ Chí Minh đã dày cơng vun
đắp bằng hoạt động cách mạng thực tiễn của bản thân mình và bằng sự nghiệp cách mạng
của cả dân tộc; là tinh thần đoàn kết của nhân dân Việt Nam với tất cả những người tiến
bộ trên thế giới vì hồ bình, cơng lý và tiến bộ xã hội, vì những mục tiêu lớn của thời đại
là hồ bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội, là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã

hội, là hợp tác và hữu nghị với tất cả các nước, các dân tộc.
Theo Hồ Chí Minh, chủ nghĩa quốc tế vơ sản gắn liền với chủ nghĩa yêu nước, hơn
nữa phải là chủ nghĩa u nước chân chính và chủ nghĩa quốc tế vơ sản trong sáng.


Tinh thần quốc tế trong sáng trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh được bắt nguồn
từ bản chất quốc tế của giai cấp cơng nhân và tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa,
là


một phẩm chất quan trọng trong tư tưởng đạo đức của Người. Hồ Chí Minh coi cách
mạng Việt Nam là một bộ phận khăng khít của cách mạng thế giới, cho nên theo Người:
“Ai làm cách mệnh trong thế giới đều là đồng chí của dân An Nam cả. Đã là đồng chí, thì
sung sướng cực khổ phải có nhau”. Đó là cơ sở bền vững để xây dựng tình cảm cách
mạng trong sáng, thuỷ chung giữa các dân tộc bị áp bức và nhân dân lao động trên thế
giới trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung, vì nền độc lập của mỗi quốc gia dân tộc và
quyền tự do, hạnh phúc của mỗi con người.
Tinh thần quốc tế trong sáng phải được thể hiện trong việc kết hợp chặt chẽ giữa chủ
nghĩa yêu nước chân chính với chủ nghĩa quốc tế vô sản, gắn mục tiêu cách mạng của
mỗi nước với mục tiêu chung của thời đại: hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ
xã hội. Nhận thức rõ điều đó nên trong q trình tìm đường cứu nước cũng như sau này
trở thành lãnh tụ của dân tộc Việt Nam, Hồ Chí Minh ln coi trọng việc giáo dục chủ
nghĩa quốc tế vô sản cho Nhân dân ta. Người nhắc nhở: “Tinh thần yêu nước chân chính
khác với tinh thần “vị quốc” của bọn đế quốc phản động. Nó là một bộ phận của tinh thần
quốc tế”. Tinh thần quốc tế chân chính, trong sáng là yêu cầu và phẩm chất đạo đức mới
của giai cấp công nhân và nhân dân lao động nhằm vào mối quan hệ rộng lớn, vượt ra
ngoài quốc gia, dân tộc, xây dựng tình đồn kết “bốn hương vơ sản đều là anh em”, tình
đồn kết với các dân tộc, với nhân dân các nước, với tất cả những người tiến bộ trên thế
giới vì hịa bình, hữu nghị, công lý và tiến bộ xã hội.
Tinh thần quốc tế trong sáng là phẩm đạo đức, là yêu cầu đạo đức nhằm vào mối

quan hệ rộng lớn, vượt qua khuôn khổ quốc gia dân tộc. Không phải đối với bất cứ ai, vào
bất cứ lúc nào cũng thấy được tinh thần quốc tế có hay khơng, trong sáng hay khơng
trong sáng, nhưng việc giáo dục của Đảng và việc rèn luyện của cá nhân mỗi người về
tinh thần quốc tế lại không thể coi nhẹ. Trong vấn đề này, đường lối chính trị của Đảng
lãnh đạo và những chủ trương, chính sách cụ thể của Nhà nước có ý nghĩa định hướng
đúng đắn cho việc bồi dưỡng tinh thần quốc tế ở mỗi người.
1.4. Quan điểm về những nguyên tắc xây dựng đạo đức cách mạng
Để xây dựng một nền đạo đức cách mạng, Hồ Chí Minh đã nêu ra những nguyên tắc
cơ bản để định hướng cho sự lãnh đạo của Đảng, cũng như cho việc rèn luyện của mỗi
người:


a. Nói đi đơi với làm, nêu gương về đạo đức
Điều này đã được Hồ Chí Minh nói ngay trong Đường Cách mệnh, khi đề cập tư
cách của một người cách mệnh. Trong suốt cuộc đời mình, Người đã giáo dục mọi người
và chính bản thân Người đã thực hiện điều đó một cách nghiêm túc và đầy đủ nhất. Hơn
nữa, chúng ta cịn thấy Người nói ít nhưng làm nhiều, có những vấn đề đạo đức Người
làm mà khơng nói. Phải đi sâu vào hành vi đạo đức của Người, chúng ta mới khám phá ra
được những tầng bản chất sâu xa của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.
Đối với mỗi người, lời nói phải đi đơi với việc làm thì mới đem lại hiệu quả thiết
thực cho chính bản thân mình và có tác dụng đối với người khác. Nếu nói nhiều làm ít,
nói mà khơng làm, hơn nữa nói một đằng, làm một nẻo thì chỉ đem lại những hậu quả
phản tác dụng. "Hãy làm theo tơi nói, đừng làm theo tơi làm", thói đạo đức giả ấy là đặc
trưng đạo đức của các giai cấp bóc lột đã từng tồn tại trong lịch sử của xã hội lồi người,
trong mỗi quốc gia dân tộc, nó hoàn toàn xa lạ với đạo đức cách mạng, với nền đạo đức
mới mà chúng ta cần xây dựng. Chúng ta phải phấn đấu để làm sao trong xã hội ta khơng
cịn những kẻ đạo đức giả, càng khơng cho phép những kẻ đạo đức giả vẫn đi dạy dỗ
người khác về đạo đức Lòng tin của nhân dân đối với Đảng, với chủ nghĩa xã hội một
phần quan trọng phụ thuộc vào vấn đề này.
Từ đó, chúng ta cũng thấy rằng không ở lĩnh vực nào mà vấn đề nêu gương lại được

đặt ra như trong lĩnh vực đạo đức. Trong gia đình thì đó là tấm gương của bố mẹ đối với
con cái, của anh chị đối với những người em; trong nhà trường thì đó là tấm gương của
thầy cô giáo đối với học sinh; trong tổ chức, tập thể, Đảng, Nhà nước là tấm gương của
những người phụ trách, lãnh đạo, của cấp lên đối với cấp dưới, trong xã hội thì đó là tấm
gương của người này đối với người khác, những gương "người tốt việc tốt" mà Hồ Chí
Minh đã phát hiện để mọi người học tập noi theo. Một trăm bài diễn văn hay khơng bằng
một tấm gương sống, điều mà Hồ Chí Minh nói về Lênin, đã đặt ra cho việc xây dựng đạo
đức mới một nguyên tắc rất cơ bản là sự nêu gương về đạo đức. Đó cũng là điều chúng ta
thấy ở Hồ Chí Minh - một tấm gương đạo đức trong sáng tuyệt vời của một cuộc đời trọn
vẹn.
Trong xã hội, tấm gương của các thế hệ trước đối với các thế hệ sau là đặc biệt quan
trọng. Mỗi thế hệ đều có trách nhiệm của mình, nhưng thế hệ trước bao giờ cũng có trách
nhiệm rất nặng nề đối với thế hệ sau trong việc giáo dưỡng, nhất là trong việc bồi dưỡng
về đạo đức. Đương nhiên trong cuộc sống không phải bao giờ cũng chỉ diễn ra một chiều


ảnh hưởng, tác động như vậy, do đó Hồ Chí Minh cũng đã nói đến việc người già có thể
học tập người trẻ để khơng ngừng hồn thiện đạo đức của mình.
Đối với cán bộ, đảng viên, Hồ Chí Minh đã nêu ra một luận điểm quan trọng:
"Trước mặt quần chúng, khơng phải ta có viết lên trán chữ "cộng sản" mà ta được họ yêu
mến.
Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân
dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước". Luận điểm ấy đã khẳng định rất
rõ vấn đề nêu gương có tầm quan trọng đặc biệt trong đời sống đạo đức, nhất là đối với
trách nhiệm của cán bộ, đảng viên.
Tấm gương đạo đức của Bác Hồ là tấm gương chung cho cả dân tộc, cho các thế hệ
người Việt Nam mãi mãi về sau. Nhưng còn nhiều tấm gương của các anh hùng, chiến sĩ
thi đua, những tấm gương của những người tiêu biểu trong từng ngành, từng tập thể,
những tấm gương "người tốt việc tốt" rất gần gũi trong đời thường, có ở mọi nơi mọi lúc
mà chúng ta không thể coi thường. Về vấn đề này, Hồ Chí Minh đã nói: "Từng giọt nước

nhỏ thấm vào lòng đất, chảy về một hướng mới thành suối, thành sông. Biết bao nhiêu
giọt nước nhỏ hợp lại mới thành biển cả. Một pho tượng hay một lâu đài cũng phải có cái
nền rất vững chắc mới đứng vững được. Nhưng người ta dễ nhìn thấy pho tượng và lâu
dài mà không chú ý đến cái nền. Như thế chỉ thấy cái ngọn mà quên mất cái gốc.
Người tốt, việc tốt nhiều lắm. Ở đâu cũng có. Ngành, giới nào, địa phương nào, lứa
tuổi nào cũng có".
Như vậy, những tấm gương đạo đức đã được hiểu theo một nghĩa rộng. Có những
tấm gương chung và riêng, lớn và nhỏ, xa và gần. Một nền đạo đức mới chỉ được xây
dựng trên một cái nền rộng lớn, vững chắc, khi những phẩm chất đạo đức, những chuẩn
mực đạo đức đã trở thành hành vi đạo đức ngày càng phổ biến trong toàn xã hội, mà
những tấm gương đạo đức của những người tiêu biểu, những người tốt việc tốt có ý nghĩa
thúc đẩy cho q trình đó.
b. Xây đi đơi với chống
Muốn xây dựng đạo đức mới, muốn bồi dưỡng những phẩm chất đạo đức cách mạng
cho hàng triệu, hàng triệu con người - cán bộ, đảng viên, các công dân trong các giai tầng
khác nhau, thì cùng với việc xây dựng, bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp, nhất thiết là
phải chống những biểu hiện sai trái xấu xa, trái với những yêu cầu của đạo đức mới,
những hiện tượng vẫn thường gọi là tệ nạn, tiêu cực, thoái hóa biến chất. Trong đời sống


hàng ngày, những hiện tượng tốt - xấu, đúng - sai, cái đạo đức và cái vô đạo đức vẫn
thường đan xen nhau, đối chọi nhau, thông qua hành vi của những con người khác nhau.
Hơn nữa những đan xen và đối chọi ấy còn diễn ra ngay trong bản thân mỗi người. Chính
vì vậy việc xây và chống trong lĩnh vực đạo đức hồn tồn khơng đơn giản. Xây phải đi
đôi với chống, muốn xây phải chống, chống nhằm mục đích xây.
Việc xây dựng đạo đức mới trước hết phải được tiến hành bằng việc giáo dục những
phẩm chất, những chuẩn mực đạo đức mới từ trong gia đình đến nhà trường và ngoài xã
hội, nhất là trong những tập thể - nơi mà phần lớn thời gian cuộc đời mỗi người gắn bó
bằng hoạt động thực tiễn của mình. Những phẩm chất chung nhất, cơ bản nhất lại phải
được cụ thể hóa cho sát hợp với từng giai tầng, từng lớp đối tượng khác nhau. Đó là điều

Hồ Chí Minh đã làm trong việc giáo dục đạo đức cho cán bộ, đảng viên, cho công nhân,
nông dân, phụ nữ, trí thức, văn nghệ sĩ. cho thiếu niên nhi đồng, cho bộ đội, công an, các
tướng lĩnh, v.v...
Vấn đề quan trọng trong việc giáo dục đạo đức là phải khơi dậy ý thức đạo đức lành
mạnh ở mọi người, để mọi người tự giác nhận thức được trách nhiệm đạo đức của mình
và như Hồ Chí Minh đã nói, cảm nhận thấy sâu sắc việc trau dồi đạo đức cách mạng là
việc làm "sung sướng vẻ vang nhất trên đời này". Tiếp nhận sự giáo dục đạo đức là vấn đề
nhất thiết không thể thiếu được, nhưng sự tự giáo dục, tự trau dồi đạo đức ở mỗi người
còn quan trọng hơn nhiều. Phải chăng sức mạnh của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh là khơi dậy sự tự giác của mỗi người nhằm đấu tranh tự loại bỏ cái thấp hèn để
vươn tới cái cao đẹp, loại bỏ cái ác; cái vô đạo đức để vươn tới cái thiện, cái đạo đức.
Chắc chắn chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản tương lai càng phải như vậy, và đó cũng
chính là điều mà Hồ Chí Minh nói về niềm vui của việc trau dồi đạo đức phải trở thành
phổ biến trong xã hội .
Trong khi xây dựng, bồi dưỡng những phẩm chất đạo đức mới, phải đồng thời
chống lại cái xấu, cái sai, cái vô đạo đức vẫn thường diễn ra. Điều quan trọng là phải phát
hiện sớm, hướng mọi người vào cuộc đấu tranh cho sự trong sạch lành mạnh về đạo đức.
Hơn nữa cịn phải thấy trước những gì có thể xảy ra để đề phòng, ngăn chặn.
Ngay trong thời kỳ 1925 - 1927, khi bồi dưỡng những lớp cán bộ cách mạng đầu
tiên theo đường lối cách mạng mới, Nguyễn Ái Quốc đã nhắc nhở mọi người không được
hiếu danh, kiêu ngạo, phải ít lịng ham muốn về vật chất. Chỉ hai tháng sau Cách mạng
Tháng Tám năm 1945, trong thư gửi Ủy ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng, Người


đã phát hiện thấy nhiều loại lỗi lầm rất nặng nề của nhiều cán bộ, đảng viên: trái phép,
cậy


thế, hủ hóa, tư túng, chia rẽ, kiêu ngạo. Đến tháng 3 - 1947, trong thư gửi các đồng chí
Bắc Bộ, Người chỉ ra hàng chục thứ khuyết điểm cần phải tẩy sạch, đó là: địa phương chủ

nghĩa, bè phái, quân phiệt, quan liêu, hách dịch, hoạnh họe với dân, coi thường cấp trên,
lấn áp cấp dưới, hẹp hòi, ham chuộng hình thức, làm việc lối bàn giấy vơ kỷ luật - kỷ luật
khơng nghiêm, ích kỷ, hủ hóa, tranh giành địa vị, chỉ lo ăn ngon mặc đẹp, chiếm của công
làm của tư, lợi dụng địa vị công tác để buôn bán phát tài v.v. Trong tác phẩm Sửa đổi lối
làm việc, viết tháng 10/1947, Người lại vạch ra nhiều khuyết điểm sai lầm cụ thể hơn như
bệnh lười biếng, lười học, lười suy nghĩ; bệnh thích người khác tâng bốc, khen ngợi mình;
ưa sai khiến người khác, làm thầy người khác; bệnh tham lam, sinh hoạt xa hoa, tiêu xài
bừa bãi, xoay sở của đồng bào, buôn lậu, bệnh hữu danh vô thực, bệnh cận thị, bệnh ba
hoa nói sng, bệnh "cá nhân" với khơng biết bao nhiêu biểu hiện rất tệ hại. Đến năm
1952, Người đã quy tụ những tệ nạn cần phải chống vào ba loại chính là tham ơ, lãng phí,
quan liêu. Người coi những tệ nạn đó là tội ác, là kẻ thù khá nguy hiểm của nhân dân, là
bạn đồng minh của thực dân, phong kiến, là thứ "giặc nội xâm", "giặc ở trong lòng", phá
từ trong phá ra. Người đã chỉ rõ tội lỗi của những kẻ tham ơ, lãng phí, quan liêu cũng
nặng như tội lỗi "việt gian, mật thám".
Phải kiên quyết chống lại những tệ nạn đó, vừa bằng giáo dục, vừa bằng xử phạt với
những mức độ nặng nhẹ khác nhau.
Tuy nhiên, trong bài nói về Thực hành tiết kiệm, chống tham ơ, lãng phí, chống
bệnh quan liêu lúc đó, có lẽ đây là lần duy nhất, Người đã trích dẫn khá dài những ý kiến
rất quyết liệt của Lênin về vấn đề này: "Cần phải nêu những đồng chí đã ăn hối lộ ra để
cho dư luận quở trách và cần phải đuổi họ ra khỏi Đảng... Phải lập tức đề nghị một đạo
luật để trừng trị những vụ hối lộ (ăn hối lộ, tặng hối lộ, và những cách hối lộ khác), ít nhất
cũng phải phạt 10 năm giam cầm và l0 năm khổ sai". Trước việc Tòa án nhân dân Mạc Tư
Khoa xử nhẹ một vụ ăn hối lộ, Lênin khơng bằng lịng và viết: "Khơng xử bắn lũ ăn của
đút lót, mà xử một cách pha trị, mềm mỏng nhẹ nhàng như vậy, đó là một điều xấu hổ
cho những đảng viên cộng sản, cho những người cách mạng".
Đến năm 1958, Người đã vạch rõ nguồn gốc của mọi thứ tệ nạn, đó là chủ nghĩa cá
nhân. Chủ nghĩa cá nhân đẻ ra trăm thứ tệ nạn. Muốn xây dựng đạo đức mới, chung quy
lại là phải chống được chủ nghĩa cá nhân. Một bài báo gần cuối cùng mà Người để lại là
bài Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân , được công bố vào ngày
3/2/1969, nhân kỷ niệm lần thứ 39 ngày thành lập Đảng đã mang ý nghĩa xây phải đi đôi

với chống - muốn nâng cao đạo đức cách mạng thì phải quét sạch chủ nghĩa cá nhân.