Giáo trình hàn kim loại

GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
CÁU HI ÄN TÁÛP
Bä män: HN KIM LOẢI
Cáu1: Nãu thỉûc cháút v âàûc âiãøm ca quạ trçnh hn kim loải?.
Cáu2: Nãu khại niãûm cạc phỉång phạp hn? Ỉu v nhỉåüc âiãøm ca tỉìng phỉång
phạp?.
Cáu3: Nãu khại niãûm cå bn vãư häư quang hn?.
Cáu4: Nãu cạc phỉång phạp gáy häư quang?.
Cáu5: Cạc loải hn häư quang?. Nãu củ thãø tỉìng loải?.
Cáu6: Nãu cạc thäng säú ca chãú âäü hn häư quang tay?.
Cáu7: Nãu cạc vë trê mäúi hn trong khäng gian?.
Cáu8: Nãu cạc loải mäïi hn cå bn?. Âàûc âiãøm v phảm vi ạp dủng?.
Cáu9: Cạc phỉång phạp chøn bë mẹp hn?.
Cáu10: Nãu r cạc chãú âäü hn kim loải?. Nãu cạch chn âỉåìng kênh que hn v
cỉåìng âäü dng âiãûn?.
Cáu11: Nãu cạc phỉång phạp chuøn âäüng que hn v k thût hn kim loải?.
Cáu12: Nãu cạc phỉång phạp hn cạc mäúi hn cọ vë trê khạc nhau trong khäng
gian?.
Cáu13: Nãu r khại niãûm vãư tênh hn ca kim loải?.
Cáu14: Nãu nhỉỵng hiãûn tỉåüng váût l gáy ra ỉïng sút khi hn?. ỈÏng sút biãún dảng khi
hn sinh ra phủ thüc vo nhỉỵng úu täú no?. Biãûn phạp lm gim ỉïng sút
khi hn?.
Cáu15: Cạc biãûn phạp cäng nghãû sau khi hn?.
Cáu16: Cạc phỉång phạp kiãøm tra khuút táût ca mäúi hn?.
Cáu17: Nãu cạc loải khuút táût ca mäúi hn?. Ngun nhán v biãûn phạp khàõc
phủc?.
Trang 1
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
HN KIM LOẢI

Bi 1: THỈÛC CHÁÚT V ÂÀÛC ÂIÃØM CA QUẠ TRÇNH
HN
Ha n la ph ng phạp n i cạc chi ti t mạy tha nh m ütì ì ỉå äú ãú ì ä
kh i kh ng thạo r i â üc bà ng cạch nung nọng chụng â näú ä åì ỉå ò ãú
trảng thại cha y hay de o, sau âọ cọ th kh ng du ng ạp l ûcí í ãø ä ì ỉ
hồûc du ng ạp l ûc â ẹp chi ti t ha n dênh chàût v ïi nhau. Cọì ỉ ãø ãú ì å
tr ng h üp kh ng c n nung nọng ma chè du ng ạp l ûc la m kimỉåì å ä áư ì ì ỉ ì
loải âảt â n trảng thại de o va dênh lải v ïi nhau.ãú í ì å
Khi ha n trảng thại de o, kim loải â üc nung â n trảngì åí í ỉå ãú
thại de o, sau âọ â üc ẹp â tàng kha nàng th m th u, khu chí ỉå ãø í áø áú ãú
tạn cu a cạc ph n v ût ch t la m cho cạc chi ti t li n k t chàûtí áư á áú ì ãú ã ãú
v ïi nhau tảo tha nh m i ha nå ì äú ì
- u âi m:Ỉ ãø
Ha n nga y ca ng â üc phạt tri n mảnh va â üc du ngì ì ì ỉå ãø ì ỉå ì
r üng ri vç cọ nh ỵng u âi m sau:ä ỉ ỉ ãø
1. Ti t ki ûm kim loảiãú ã
2. Gia m â üc th i gian va giạ tha nh ch tao k t c ỉå åì ì ì ãú ãú áú
3. Ha n cọ th n i â üc kim loải cọ tênh ch t khạc nha ãø äú ỉå áú
4. Thi t bë ha n t ng â i â n gia n, d ch tảỗú ì ỉå äú å í ãø ãú
5. ü b n m i ha n cao, m i ha n kên.Âä ãư äú ì äú ì
- Nh üc âi m:ỉå ãø
Sau khi ha n v ùn t n tải ïng su t d , t ch ïc kim loải g nì á äư ỉ áú ỉ äø ỉ áư
m i ha n kh ng t t, v.v.. s la m gia m kha nàng chëu ta i trngäú ì ä äú ì í í í
â üng cu a m i ha n, v ût ha n cong v nh.ä í äú ì á ì ã
Bi 2: PHÁN LOẢI CẠC PHỈÅNG PHẠP HN
I. Hn bàòng ma sạt
Trang 2
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
Th ûc ch t cu a ha n ma sạt la du ng nhi ût sinh ra do hi ûnỉ áú í ì ì ì ã ã

t üng ma sạt gi ỵa cạc màût â u cu a chi ti t ha n; nhi ût na å ỉ áư í ãú ì ã ì
nung nọng vë trê m i ha n â n nhi ût â ü g n nhi ût â ü nọngäú ì ãú ã ä áư ã ä
cha y cu a v ût ha n. í í á ì
u âi m cu a ha n ma sạt la :Ỉ ãø í ì ì
1. C ng su t va nàng l üng c n thi t â ha n kh ng y u c u l ïnä áú ì ỉå áư ãú ãø ì ä ã áư å
ma v ùn nh ûn â üc m i ha n cọ ch t l üng cao.ì á á ỉå äú ì áú ỉå
2. Quạ trçnh c ng ngh û ha n â n gia n, nàng su t ha n cao.ä ã ì å í áú ì
3. Cọ kha nàng du ng ha n ma sạt trong c ng tạc s a ch ỵa.í ì ì ä ỉí ỉ
4. Cọ kha nàng t û â üng họa quạ trçnh ha n.í ỉ ä ì
5. Cọ th ha n cạc kim loải v ïi nhau, vê dủ: â ng v ïi thẹp,ãø ì å äư å
thẹp h üp kim v ïi thẹp cacbon. vv...å å
Do nh ỵng âàûc âi m tr n n n ha n ma sạt â üc du ng r üng riỉ ãø ã ã ì ỉå ì ä
trong c ng nghi ûp va x y d ûng. Vê dủ nh ha n da n b t ng c tä ã ì á ỉ ỉ ì ì ã ä äú
thẹp, ha n trủc b ûc, ha n cạc loải dao cà t nh mi khoan, doa,ì á ì õ ỉ
chu t.äú
II. Hn bàòng siãu ám
Th ûc ch t cu a quạ trçnh ha n si u m la : do ng âi ûn cao t nỉ áú í ì ã á ì ì ã áư
tảo ra dao â üng si u m, dao â üng na y truy n va o b ü ph n 3ä ã á ä ì ãư ì ä áư
g y n n hi ûn t üng bi n dảng de o tr n b màût ti p xục cu ấ ã ã ỉå ãú í ã ãư ãú í
v ût ha n. Nh cọ l ûc nẹn P la m cho cạc chi ti t ha n dênh chàûtá ì åì ỉ ì ãú ì
lải v ïi nhau.å
u âi m cu a ha n si u m la :Ỉ ãø í ì ã á ì
1. Kh ng c n nung nọng chi ti t ha n â n nhi ût â ü cha y hồûcä áư ãú ì ãú ã ä í
g n nhi ût â ü cha y.áư ã ä í
2. C ng su t cu a mạy phạt si u m du ng â ha n kh ng c n l ïn.ä áú í ã á ì ãø ì ä áư å
3. Cọ kha nàng ha n nh ỵng chi ti t ma b màût â üc s n hồûcí ì ỉ ãú ì ãư ỉå å
phu m üt l ïp xyt kim loải.í ä å ä
4. Ha n si u m cng t ng t û nh ha n âi m hồûc ha n â ng,ì ã á ỉå ỉ ỉ ì ãø ì ỉåì
ngoa i kha nàng ha n cạc kim loải lải v ïi nhau co n cọ th ha nì í ì å ì ãø ì
â üc kim loải v ïi v ût li ûu phi kim.ỉå å á ã

Trang 3
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
5. Ha n si u m cọ th ha n â üc nh ỵng lạ kim loải hồûc phiì ã á ãø ì ỉå ỉ
kim r t mo ng â ng th i cng ha n â üc nh ỵng t m kim loảiáú í äư åì ì ỉå ỉ áú
cọ chi u da y l ïn.ãư ì å
III. Hn khê ẹp
Khi ha n khê ẹp â üc nung nọng d n trảng thại de o. Nhi ûtì ỉå ãú í ã
du ng â nung nọng la nhi ût cu a ngn l a khê chạy ( Cì ãø ì ã í ỉí
2
H
2
hồûc khê khạc) v ïi
2
. Sau khi nung nọng â n trảng thại de ỗú í
thç tạc dủng l ûc nẹn P â cạc chi ti t dênh lải v ïi nhau. ỉ ãø ãú å
khi ha n chi ti t ti t di ûn l ïn â âa m ba o s û nung nọng â ngì ãú ãú ã å ãø í í ỉ äư
â u ng i ta du ng mo ha n cọ nhi u ngn l a nà m tr n m ütãư ỉåì ì í ì ãư ỉí ò ã ä
vo ng tro nì ì
Ha n bà ng khê ẹp du ng â ch tảo cạc ng d ùn d u, d ùnì ò ì ãø ãú äú á áư á
khê, ha n â ng ray va cạc chi ti t ti t di ûn l ïn khạc.ì ỉåì ì ãú ãú ã å
IV. Hn ngüi
Ha n ngu üi la m üt ph ng phạp ha n ti p xục du ng l û âì ä ì ä ỉå ì ãú ì ỉ ãø
ẹp chi ti t ha n lải v ïi nhau, nh ng kh ng du ng m üt ngu nãú ì å ỉ ä ì ä äư
nhi ût l üng na o. Quạ trçnh ha n, v ût ha n hoa n toa n bi nã ỉå ì ì á ì ì ì ãú
dảng trảng thại ngu üi. Do âọ a hn ngu üi chè du ng â ha nåí ä ì ä ì ãø ì
nh ỵng kim loải cọ tênh de o l ïn nh kim loải ma u va h üp kimỉ í å ỉ ì ì å
cu a chụng, vê dủ nh : nh m â ng, niken, chç, km, bảc, titan .í ỉ ä äư
vv...
àûc âi m cu a ha n ngu üi la :Â ãø í ì ä ì

1. Ha n cạc b màût ti p xục trong cạc thi t bë âi ûn âa o ba ãư ãú ãú ã í í
â üc ch t l üng r t caå áú ỉå áú
2. Nàng su t cao, giạ tha nh hả.áú ì
3. Nàng l üng â bi n dảng de o kim loải kh ng c n l ïn.ỉå ãø ãú í ä áư å
4. D t û â üng họa quạ trçnh ha nãø ỉ ä ì
5. Ha n â üc nh ỵng b ü ph n â bc nh ỵng l ïp cạch âi ûn,ì ỉå ỉ ä áư ỉ å ã
cạch nhi ût ma l ïp na y kh ng bë phạ hoải trong quạ trçnhã í å ì ä
ha n cng nh trong quạ trçnh la m vi ûc trong m i tr ngì ỉ ì ã åí ä ỉåì
nhi ût va n .ã ì äø
6. Thi t bë ha n ngu üi t ng â i ph ïc tảp.ãú ì ä ỉå äú ỉ
V. Hn näø
Trang 4
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
Ha n n la ph ng phạp ha n nàng su t r t cao, cho phẹp ha nì äø ì ỉå ì áú áú ì
cạc t m khà p ca b màût cu a chụng.áú õ í ãư í
Nguy n tà c ha n la : àût t m ha n 1 cạch t m ha n 2 m ütã õ ì ì Â áú ì áú ì ä
khoa ng cạch nh t âënh, âàût l n b màût cu a t m m üt l ïpí áú ã ãư í áú ä å
ch t n 3, ch t n 3 n i v ïi ngo i n 4. Khi ch m ngo i n thçáú äø áú äø äú å ì äø á ì äø
toa n b ü thu c n tảo ra m üt sọng n cọ ạp l ûc l ïn. D ïiì ä äú äø ä äø ỉ å ỉå
tạc dủng cu a sọng n , b màût ti p xục cu a t m 1 va 2 l ûpí äø ãư ãú í áú ì á
t ïc bi n tha nh trảng thại lo ng va ha n lải v ïi nhau.ỉ ãú ì í ì ì å
Du ng ph ng phạp ha n n â ha n thẹp cacbon, thẹp h üpì ỉå ì äø ãø ì å
kim kh ng gè, cạc loải kim loải ma u va nh ỵng kim loải khạc.ä ì ì ỉ
VI. Hn khúch tạn trong chán khäng
Th ûc ch t cu a ph ng phạp na y la : quạ trçnh ph n ly v áú í ỉå ì ì á ì
khu ch tạn cu a cạc ph n t b màût ti p xục cu a v ût ha nãú í áư ỉí åí ãư ãú í á ì
th ûc hi ûn trong ch n kh ng. nh ûn â üc m i ha n t t thçỉ ã á ä Âãø á ỉå äú ì äú
c n pha i cọ nh ỵng âi u ki ûn la :áư í ỉ ãư ã ì
1. Cạc b màût v ût ha n c n ti p xục t t, mu n v ûy pha iãư á ì áư ãú äú äú á í

â üc ma i nhàơn.ỉå ì
2. Hụt h t kh ng khê va cạc khê khạc ra kho i bu ng ha n âãú ä ì í äư ì ãø
tảo ạp su t bu ng ch n kh ng khoa ng 10áú äư á ä í
-3
÷ 10
-5
mm thu y ng n.í á
3.Nung thẹp â n nhi ût â ü 400 ãú ã ä ÷ 1300
0
C â i v ïi ha n kim loảiäú å ì
cọ â ü c ïng cao (nh thẹp, gang, m lipâen, titan , vv...); â i v ïiä ỉ ỉ ä äú å
m üt s kim loải de o thç kh ng c n nung nọng ( nh nh m,ä äú í ä áư ỉ ä
vv...).
4. G y m üt ạp l ûc nẹn l n m i ha n â tàng kha nàng khu chá ä ỉ ã äú ì ãø í ãú
tạn trong quạ trçnh ha n.ì
Ph ng phạp na y kh ng nh ỵng chè ha n â üc kim loải ma co nỉå ì ä ỉ ì ỉå ì ì
ha n â üc ca kim loải v ïi v ût li ûu phi kim.ì ỉå í å á ã
VII. Hn bàòng tia âiãûn tỉí
Tia âi ûn t sinh ra b i do ng âi ûn t chuy n â üng trong ch nã ỉí åí ì ã ỉí ãø ä á
kh ng ạp su t 10ä áú
-4
÷ 10
-6
mm thu y ng n. Tia âi ûn t cọ â ü t ûpí á ã ỉí ä á
trung nhi ût r t cao cho phẹp la m nọng cha y b t ky m üt kimã áú ì í áú ì ä
loải na o v ïi m üt chi u s u r t l ïn. Ph ng phạp na y du ng âì å ä ãư á áú å ỉå ì ì ãø
ha n kim loải nguy n ch t, kim loải khọ nọng cha y va âàûcì ã áú í ì
Trang 5
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ

bi ût r t thu ûn l üi khi ha n nh ỵng kim loải cọ ại l ûc mảnhã áú á å ì ỉ ỉ
v ïi oxy. Ch t l üng m i ha n cao vç ha n trong ch n kh ngå áú ỉå äú ì ì á ä
VIII. Hn häư quang plazåma
Th ûc ch t cu a ph ng phạp na y: â tảo ra tia plaz ma thçỉ áú í ỉå ì ãø å
pha i du ng h quang chi u da i l ïn â üc kêch thêch gi ỵa âi ûní ì äư ãư ì å ỉå ỉ ã
c ûc ti t di ûn tro n la c ûc than 1 va âi ûn c ûc phà ng la m ãú ã ì ì ỉ ì ã ỉ ó ì í
phun 6 cọ l ù cho mgn l ỵa plaz ma h quang 7 chui qua.ä ỉ å äư
Nhi ût cu a tia plaz ma r t l ïn n n cọ kha nàng sinh ra m ütã í å áú å ã í ä
nhi ût â ü r t cao (10.000ã ä áú
0
C). C ng su t nhi ût cu a tia plaz mậ áú ã í å
bà n phạ tr ûc ti p l n b màût cu a v ût ha n la m nọng cha ỹ ỉ ãú ã ãư í á ì ì í
m i ha n.äú ì
Phảm vi s dủng cu a ha n h quang la :ỉí í ì äư ì
1. Ha n cạc t m cọ chi u da y b t ky th ûm chê nho h n 1mmì áú ãư ì áú ì á í å
cu a cạc v ût li ûu khọ nọng cha y ch t l üng âa m ba o.í á ã í áú ỉå í í
2. Cọ th ha n kim loải va phi.ãø ì ì
3. Du ng â âà p hồûc phu l n b màût chi ti t nh ỵng h üp kimì ãø õ í ã ãư ãú ỉ å
t t h n kim loải v ût ha n.äú å á ì
4. Du ng plaz ma h quang â ha n v y.ì å äư ãø ì áø
5. Du ng plaz ma h quang â cà t va gia c ng b màût cạc v ûtì å äư ãø õ ì ä ãư á
li ûu khạc nhau.ã
IX. Hn bàòng tia laze
Ha n bà ng tia laze la m üt tha nh t ûu m ïi nh t trong lénh v ûcì ò ì ä ì ỉ å áú ỉ
ha n va cà t kim loải. tia sạng c ng su t c ûc mảnh phạt ra tì ì õ ä áú ỉ ỉì
nh ỵng thi t bë âàûc bi ût gi la tia laze.ỉ ãú ã ì
Tia laze phạt ra m üt nàng l üng nhi ût r t cao va cho phẹp ha nä ỉå ã áú ì ì
nọng cha y, b c h i t ïc th i v ût li ûu c n gia c ng. u âi mí äú å ỉ åì á ã áư ä Ỉ ãø
cu a ha n bà ng tia laze la :í ì ò ì
1. cọ kha nàng ha n va cà t trong b t ky âi u ki ûn na o: trongí ì ì õ áú ì ãư ã ì

kh ng khê, trong m i tr ng ba o v û, trong ch n kh ng.ä ä ỉåì í ã á ä
2. Cọ th ha n nh ỵng m i ha n r t nho ma cạc ph ng phạpãø ì ỉ äú ì áú í ì ỉå
khạc kh ng th ûc hi ûn â üc.ä ỉ ã ỉå
Trang 6
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
3. A nh sạng tia laze r t mảnh n n khi ha n c n pha i cọ dủngÏ áú ã ì áư í
củ ba o v û.í ã
4. Ch t l üng m i ha n khi ha n bà ng tia laze r t cao k cấú ỉå äú ì ì ò áú ãø í
ha n nh ỵng chi ti t chi u da y r t l ïn.ì ỉ ãú ãư ì áú å
X. Hn nhiãût
Ha n nhi ût la m üt ph ng phạp ha n s dủng nhi ût phạt r ã ì ä ỉå ì ỉí ã
do s û chạy cu a b üt nh m v ïi xyt sà t:ỉ í ä ä å ä õ
8AL + 3Fe
3
O
4
= 4AL
2
O
3
+ 9Fe
Pha n ïng na y phạt ra m üt l üng nhi ût r t l ïn â i khi cọí ỉ ì ä ỉå ã áú å ä
nhi ût â ü l ïn h n 3000ã ä å å
0
C. Ph ng phạp na y co n gi la ha nỉå ì ì ì ì
nhi ût nh m. Ng i ta s dủng â ha n â ng ray cu a ta u ho a,ã ä ỉåì ỉí ãø ì ỉåì í ì í
ta u âi ûn.ì ã
Bi 3: HÄƯ QUANG HN V TÊNH CHÁÚT CA HÄƯ
QUANG HN

I. Mäüt säú khại niãûm vãư häư quang hn
H quang la m üt hi ûn t üng phọng âi ûn qua m i tr ngäư ì ä ã ỉå ã ä ỉåì
khê gi ỵa 2 âi ûn c ûc. h quang phạt ra m üt ngu n ạnh sạngỉ ã ỉ äư ä äư
va ngu n nhi ût r t l n; ngu n nhi ût cọ nhi ût â ü t ûp trungì äư ã áú å äư ã ã ä á
r t cao va du ng â la m nọng cha y kim loải. nh sạng cu a háú ì ì ãø ì í í äư
quang chia la m 2 loải: m üt loải nhçn th y â üc va m üt loảiì ä áú ỉå ì ä
kh ng nhçn th y â üc th ng g y ra vi m mà t va bo ng da. B iä áú ỉå ỉåì á ã õ ì í åí
v ûy â ba o v û mà t va da khi ha n ng i th ü pha i âeo màût nảá ãø í ã õ ì ì ỉåì å í
va qu n ạo ba o v û.ì áư í ã
trong âi u ki ûn bçnh th ng, kh ng khê kh ng d ùn âi ûn,ÅÍ ãư ã ỉåì ä ä á ã
do ng âi ûn chè cọ th âi qua khi m i tr ng khê cọ cạc ph n tì ã ãø ä ỉåì áư ỉí
têch âi ûn nh nh ỵng ion d ng, ion m, âi ûn t têch âi ûn m.ã ỉ ỉ ỉå á ã ỉí ã á
Quạ trçnh tảo ra cạc ion gi la s û ion họa, co n m iì ỉ ì ä
tr ng khê ch ïa cạc ion gi la m i tr ng bë ion họa. chåì ỉ ì ä ỉåì Âãø
Trang 7
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
m üt âi ûn t thoạt ra kho i nguy n t va tảo ra ion c n pha iä ã ỉí í ã ỉí ì áư í
t n m üt nàng l üng nh t âënh; nàng l üng na y âàûc tr ng b iäú ä ỉå áú ỉå ì ỉ åí
âi ûn th ion họa va phủ thu üc m üt s y u t sau: âi ûn têchã ãú ì ä ä äú ãú äú ã
hảt nh n, bạn kênh nguy n t va s û tạc dủng t ng h gi ỵấ ã ỉí ì ỉ ỉå äø ỉ
cạc âi ûn t trong âi ûn tr ng. Cạc nguy n t thu üc nhọmã ỉí ã ỉåì ã äú ä
ki m cọ âi ûn th ion họa nho nh t; do âọ ng i ta du ng h üpãư ã ãú í áú ỉåì ì å
ch t cạc nguy n t cu a nhọm na y â ch tảo thu c bc quếú ã äú í ì ãø ãú äú
ha n tảo âi u ki ûn cho h quang chạy n âënh h n.ì ãư ã äư äø å
Khi ha n bà ng do ng âi ûn m üt chi u, âi ûn c ûc n i v ïiì ò ì ã ä ãư ã ỉ äú å
c ûc d ng cu a ngu n gi la an t n i v ïi c ûc m gi l ỉå í äư ì äú äú å ỉ á ì
can t; co n khi ha n bà ng do ng âi ûn xoay chi u thç c ûc bë thaú ì ì ò ì ã ãư ỉ
â i lục la an t, lục la cat t. Khoa ng kh ng gian gi ỵa cạc âi ûnäø ì äú ì äú í ä ỉ ã
c ûc la khoa ng kh ng gian ch ïa h quang. Chi u da i khoa ngỉ ì í ä ỉ äư ãư ì í

kh ng gian na y gi la chi u da i h quang va g m 2 tha nhä ì ì ãư ì äư ì äư ì
ph n: tha nh ph n ngoa i xạc âënh bà ng khoa ng cạch t báư ì áư ì ò í ỉì ãư
màût v ût ha n â n màût â u que ha n; tha nh ph n th ï hai bëá ì ãú áư ì ì áư ỉ
khu t chi u da i bà ng khoa ng cạch t màût v ût ha n â n âènháú ãư ì ò í ỉì á ì ãú
kim loải ng u. Ha n v ïi do ng âi ûn nho (ha n tay) trë s tha nháú ì å ì ã í ì äú ì
ph n khu t kh ng âạng k va lục na y toa n b ü chi u da iáư áú ä ãø ì ì ì ä ãư ì
tha nh ph n ngoa i cu a nọ; co n khi ha n v ïi do ng âi ûn l ïn (ha nì áư ì í ì ì å ì ã å ì
t û â üng) chi u da i h quang la t ng cu a hai tha nh ph n nọiỉ ä ãư ì äư ì äø í ì áư
tr n, vç lục na y chi u da i tha nh ph n khu t cọ m üt trë sã ì ãư ì ì áư áú ä äú
khạ l ïn.å
II. Cạch gáy häư quang v sỉû chạy ca häư quang
1. Ph ng phạp g y h quang khi ha n.ỉå á äư ì
G y h quang bà ng cạch:á äư ò
a. Cho que ha n chảm r t nhanh va o v ût ha n theo ph ngì áú ì á ì ỉå
thà ng gọc khoa ng 1/10s; lục na y mảch âi ûn ha n bë ngà nó í ì ã ì õ
mảch, c ng â ü do ng âi ûn tàng l n. Màût â u que ha n va bỉåì ä ì ã ã áư ì ì ãư
màût v ût ha n kh ng nhàơn, do âọ lục â u que ha n va v ût ha ná ì ä áư ì ì á ì
chè ti p xục tải nh ỵng âi m nh p nh . â y c ng â ü do ngãú ỉ ãø áú ä ÅÍ á ỉåì ä ì
âi ûn r t cao. D ïi tạc dủng cu a do ng âi ûn cọ m ût â ü l ïnã áú ỉå í ì ã á ä å
sinh ra m üt nhi ût nàng l ïn; ch ù ti p xục l ûp t ïc bë cha y rậ ã å ä ãú á ỉ í
Trang 8
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
va tảo ra nh ỵng vng nọng cha y ri ng bi ût va gi la vo mì ỉ í ã ã ì ì ì
cha y lo ng nho . Do c ng â ü do ng âi ûn l ïn n n cạc vo m cha í í ỉåì ä ì ã å ã ì í
lo ng nho phạt tri n r üng ra n i li n v ïi nhau tảo tha nh m ütí í ãø ä äú ãư å ì ä
m üt vng l ïn khà p toa n b ü màût â u que ha n va vu ng ti pä å õ ì ä áư ì ì ì ãú
xục v ïi v ût ha n. Kim loải lo ng âi n â y khoa ng kh ng gianå á ì í ãư áư í ä
gi ỵa hai c ûc. Khi nh t que ha n l n kho i v ût ha n thç c üt kimỉ ỉ áú ì ã í á ì ä
loải lo ng bë kẹo da i ra, ph n kim loải nọng cha y g n que ha ní ì áư í áư ì

bë thà t lải va ti t di ûn ngang gia m d n, m ût â ü do ng âi ûnõ ì ãú ã í áư á ä ì ã
tải ch ù bë thà t tàng l n â üt ng üt, nhi ût â ü tàng l n r t l ïn.ä õ ã ä ä ã ä ã áú å
Tải th i âi m na y git kim loải lo ng bë s i va tạch kho i quểì ãø ì í ä ì í
ha n r i va o vng ha n. Khoa ng kh ng gian gi ỵa hai âi ûn c ûcì å ì ì í ä ỉ ã ỉ
â üc hçnh tha nh h quang. Mu n duy trç cho h quang chạå ì äư äú äư
li n tủc, c n pha i duy trç th ût â u khoa ng cạch gi ỵa hai âi ûnã áư í á ãư í ỉ ã
c ûc, hay nọi m üt cạch khạc pha i âa m ba o khoa ng cạch gi ỵ ä í í í í ỉ
hai âi ûn c ûc kh ng â i h quang m ïi chạy li n tủc â üc.ã ỉ ä äø äư å ã ỉå
b. àût nghi ng que ha n so v ïi ph ng thà ng â ïng, cho màût â ã ì å ỉå ó ỉ áư
que ha n chuy n â üng ti p xục v ïi b màût v ût ha n, sau âọì ãø ä ãú å ãư á ì
que ha n tr lải vë trê thà ng â ïng va hçnh tha nh h quang.ì åí ó ỉ ì ì äư
2. S û chạy cu a h quang ha n.ỉ í äư ì
Sau khi cho que ha n chảm r t nhanh va o v ût ha n r i â a l nì áú ì á ì äư ỉ ã
m üt â ü cao 2-5mm thç phạt sinh ra h quang. s û chạy cu a hä ä äư ỉ í äư
quang phủ thu üc va o: âi ûn th gi ỵa hai âi ûn c ûc lục mạ ì ã ãú ỉ ã ỉ
ch a la m vi ûc, c ng â ü do ng âi ûn va khoa ng cạch gi ỵa haiỉ ì ã ỉåì ä ì ã ì í ỉ
âi ûn c ûc. Quan h û gi ỵa âi ûn th v ïi c ng â ü do ng âi ûnã ỉ ã ỉ ã ãú å ỉåì ä ì ã
gi la â ng âàûc tênh ténh cu a h quang. ng v ïi m üt chi ỉåì í äư ỈÏ å ä ãư
da i lì
h
cu a h quang ta cọ â ng âàûc tênh nh t âënh. i ûn thí äư ỉåì áú Â ã ãú
cu a h quang chu y u phủ thu üc va o c ng â ü va chi u da ií äư í ãú ä ì ỉåì ä ì ãư ì
h quang, ngoa i ra co n phủ thu üc va o nhi u y u t khạc, vêäư ì ì ä ì ãư ãú äú
dủ nh v ût li ûu âi ûn c ûc, cạc loải khê ch ïa trong khoa ngỉ á ã ã ỉ ỉ í
kh ng gian h quang chạy, loải do ng âi ûn, â ü ca m ïng trongä äư ì ã ä í ỉ
mảch ha n, âi ûn dung va t n s do ng âi ûn v.v...ì ã ì áư äú ì ã

Trang 9
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ

Bi 4: PHÁN LOẢI HN HÄƯ QUANG
I. Phán loải theo âiãûn cỉûc
1. Ha n h quang bà ng âi ûn c ûc kh ng nọng cha äư ò ã ỉ ä í
i ûn c ûc ch tảo bà ng than, grafit, hồûc bà ng v nfram. S ûÂ ã ỉ ãú ò ò ä ỉ
hçnh tha nh m i ha n la do kim loải v ût ha n nọng cha y, n äú ì ì á ì í ãú
nh kh ng du ng que ha n phủ hồûc la do ca kim loải que ha nỉ ä ì ì ì í ì
phủ 1 va kim loải v ût ha n cu ng nọng cha y.ì á ì ì í
2. i ûn c ûc la que ha n bà ng kim loải. H quang chạy gi ỵ ã ỉ ì ì ò äư ỉ
que ha n va kim loải c ba n. M i ha n hçnh tha nh chu y u l ì å í äú ì ì í ãú ì
kim loải nọng cha y bu âà p va o m i ha n.í ì õ ì äú ì
II. Phán loải theo phỉång phạp näúi dáy
1. N i d y tr ûc ti p: la que ha n n i v ïi âi ûn c ûc cu a ngu näú á ỉ ãú ì ì äú å ã ỉ í äư
âi ûn, co n v ût ha n thç n i v ïi m üt c ûc khạc. H quang tr ûcã ì á ì äú å ä ỉ äư ỉ
ti p chạy gi ỵa que ha n va v ût ha n. n i d y tr ûc ti p th ngãú ỉ ì ì á ì äú á ỉ ãú ỉåì
du ng khi ha n âi ûn c ûc nọng cha y.ì ì ã ỉ í
2. N i d y giạn ti p: la hai c ûc cu a ngu n âi ûn n i v ïi qiệú á ãú ì ỉ í äư ã äú å
ha n, co n v ût ha n kh ng â üc n i v ïi c ûc na o ca . H quangì ì á ì ä ỉå äú å ỉ ì í äư
chạy gi ỵa hai que ha n. Khi mu n ha n pha i â h quang g nỉ ì äú ì í ãø äư áư
m i ha n thç m ïi cọ kha nàng truy n nhi ût t h quang va ộú ì å í ãư ã ỉì äư ì
v ût ha n â la m nọng cha y m i ha n. ha n h quang giạn ti pá ì ãø ì í äú ì ì äư ãú
th ng du ng khi ha n bà ng âi ûn c ûc kh ng nọng cha y. ỉåì ì ì ò ã ỉ ä í
u âi m cu a ha n h quang giạn ti p la cọ th âi u chènhỈ ãø í ì äư ãú ì ãø ãư
â üc nhi ût â ü truy n va o m i ha n bà ng cạch âi u chènhỉå ã ä ãư ì äú ì ò ãư
khoa ng cạch t hai âi ûn c ûc â n b màût m i ha n. Do âọí ỉì ã ỉ ãú ãư äú ì
thu ûn l üi cho ha n t m mo ng, h üp kim va kim loải ma u.á å ì áú í å ì ì
3. N i d y v a tr ûc ti p v a giạn ti p: ph ng phạp n i d ú á ỉì ỉ ãú ỉì ãú ỉå äú á
h n h üp na y du ng khi ha n bà ng h quang ba pha. Nàng su täú å ì ì ì ò äư áú
quạ trçnh ha n r t cao vç cu ng m üt th i gian nh nhau thç sì áú ì ä åì ỉ äú
l üng kim loải nọng cha y r t l ïn.ỉå í áú å
III. Phán loải theo dng âiãûn

1. Ha n h quang bà ng do ng âi ûn xoay chi äư ò ì ã ãư
Trang 10
GIẠO TRÇNH MÄN HN KIM LOẢI
PHO NG KT-CNÌ
Th ng du ng nh t la do ng âi ûn c ng nghi ûp cọ t n s 50Hz.ỉåì ì áú ì ì ã ä ã áư äú
H quang chạy kh ng n âënh b i vç do ng âi ûn va âi ûn thäư ä äø åí ì ã ì ã ãú
ha n trong quạ trçnh la m vi ûc lục cọ trë s m, lục cọ trë sì ì ã äú á äú
d ng. u âi m cu a ha n h quang bà ng do ng âi ûn xoay chi å Ỉ ãø í ì äư ò ì ã ãư
la : ti ûn l üi va giạ tha nh t ng â i re , thi t bë â n gia n va dì ã å ì ì ỉå äú í ãú å í ì ãø
ba o qua n.í í
2. Ha n h quang bà ng do ng âi ûn m üt chi äư ò ì ã ä ãư
Quạ trçnh ha n cọ nhi u u âi m h n so v ïi ha n h quangì ãư ỉ ãø å å ì äư
do ng âi ûn xoay chi u. Song â tảo ra do ng âi ûn m üt chi ã ãư ãø ì ã ä ãư
thç t ng â i khọ khàn. Khi ha n bà ng do ng âi ûn m üt chi å äú ì ò ì ã ä ãư
ng i ta cọ hai ph ng phạp n i d y:ỉåì ỉå äú á
- N i thu ûn la n i âi ûn c ûc (que ha n) v ïi c ûc m cu a do ngäú á ì äú ã ỉ ì å ỉ á í ì
âi ûn, co n v ût ha n n i v ïi c ûc d ng cu a ngu n. Khi n iã ì á ì äú å ỉ ỉå í äư äú
thu ûn thç nhi ût â ü v ût ha n cao h n que ha n. vç v û ã ä åí á ì å åí ì á
th ng du ng â ha n thẹp cọ chi u da y l ïn. Ha n âi ûn c ûcỉåì ì ãø ì ãư ì å ì ã ỉ
than thç n i thu ûn vç â cho c ûc than êt bë nung nọng va tàngäú á ãø ỉ ì
â üc tu i th cu a nọ, â ng th i trạnh cacbon x m nh ûp va å äø í äư åì á á ì
m i ha n. i v ïi ha n bà ng âi ûn c ûc v nfram n i thu ûn säú ì Âäú å ì ò ã ỉ ä äú á
ba o v û â üc âi ûn c ûc kh ng bë xy họa n u nh cọ khê trí ã ỉå ã ỉ ä ä ãú ỉ å
ba o v û vu ng h quang.í ã ì äư
- N i nghëch la n i âi ûn c ûc v ïi c ûc d ng cu a ngu n âi ûn,äú ì äú ã ỉ å ỉ ỉå í äư ã
co n v ût ha n n i v ïi c ûc m. Tr ng h üp na y nhi ût â ü cu á ì äú å ỉ á ỉåì å ì ã ä í
v ût ha n th p h n que ha n. b i v ûy th ng du ng â ha n cạcá ì áú å åí ì åí á ỉåì ì ãø ì
chi ti t mo ng va âàûc bi ût la â i v ïi kim loải cọ nhi ût â üãú í ì ã ì äú å ã ä
nọng cha y th p nh kim loải m u hồûc ha n gang bà ng qu áú ỉ áư ì ò
ha n thẹp va nh ỵng kim loải nhẻì ì ỉ

Bi 5: CẠC THÄNG SÄÚ CA CHÃÚ ÂÄÜ HN HÄƯ
QUANG TAY
Cạc th ng s cu a ch â ü ha n h quang tay:ä äú í ãú ä ì äư
Trang 11