385 cau hoi hoa hoc va ung dung

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (551.56 KB, 125 trang )

(1)385 câu hỏi và đáp về hóa học với đời sống.

(2) Lêi nãi ®Çu Gi¸o dôc thÕ kØ 21 dùa trªn c¬ së x©y dùng x· héi häc tËp víi 4 trô cét lµ: - Học để biết (cốt lõi là hiểu) - Học để làm (trên cơ sở hiểu) - Học để cùng sống với nhau (trên cơ sở hiểu nhau) - Học để làm ngời (trên cơ sở hiểu bản thân) MÆt kh¸c tríc sù bïng næ th«ng tin vµ sù l·o ho¸ nhanh cña kiÕn thøc con ngời muốn tồn tại và phát triển đều phải học thờng xuyên, học suốt đời. Hoá học là một khoa học nghiên cứu các chất và sự biến đổi của chúng. C¸c chÊt t¹o nªn mäi vËt thÓ cña thÕ giíi v« sinh vµ h÷u sinh, chÝnh chóng t¹o nªn c¶ c¬ thÓ chóng ta. Ho¸ häc chÕ ra nh÷ng chÊt r¾n h¬n kim c¬ng, bÒn h¬n s¾t thÐp, trong hơn pha lê, đẹp hơn nhung lụa. Cuốn sách “385 câu hỏi và đáp về hoá học với đời sống” giúp các em học sinh mở rộng kiến thức hoá học và nhất là tập vận dụng kiến thức để giải thích các hiện tợng thờng gặp trong đời sống, lao động sản xuất, thiên nhiên vµ m«i trêng. Cuèi s¸ch gióp cho sù hiÓu biÕt vÒ ho¸ häc cña c¸c em s©u s¾c,h¬n vµ h÷u Ých h¬n. Đối với các thầy cô giáo, cuốn sách cung cấp thêm t liệu để cho các bài dạy học trên lớp phong phú, sinh động hơn và hấp dẫn hơn. T¸c gi¶.

(3) 1. PhÌn chua lµ chÊt g× ? PhÌn chua lµ muèi sunfat kÐp cña nh«m vµ kali. ë d¹ng tinh thÓ ngËm 24 ph©n tö H2O nªn cã c«ng thøc ho¸ häc lµ K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O. Phèn chua còn đợc gọi là phèn nhôm, ngời ta biết phèn nhôm còn trớc c¶ kim lo¹i nh«m. Phèn nhôm đợc điều chế từ các nguyên liệu là đất sét (có thành phần chÝnh lµ Al2O3), axit sunfuric vµ K2SO4. Phèn chua không độc, có vị chát chua, ít tan trong nớc lạnh nhng tan rất nhiÒu trong níc nãng nªn rÊt dÔ tinh chÕ b»ng kÕt tinh l¹i trong níc. Cũng do tạo ra kết tủa Al(OH) 3 khi khuấy phèn vào nớc đã dính kết các hạt đất nhỏ lơ lửng trong nớc đục thành hạt đất to hơn, nặng và chìm xuống lµm trong níc. Anh đừng bắc bậc làm cao Phèn chua em đánh nớc nào cũng trong Phèn chua rất cần cho việc xử lí nớc đục ở các vùng lũ để có nớc trong dïng cho t¾m, giÆt. Vì cục phèn chua trong và sáng cho nên đông y còn gọi là minh phàn (minh lµ trong s¸ng, phµn lµ phÌn). Theo y häc cæ truyÒn th×: PhÌn chua, chua ch¸t, l¹nh lïng Giải độc, táo thấp, sát trùng ngoài da D¹ dµy, viªm ruét, thÊp tµ Dùng liều thật ít, thuốc đà rất hay PhÌn chua lµm hÕt ngøa, s¸t trïng v× vËy sau khi c¹o mÆt xong, thî c¾t tãc thêng lÊy mét miÕng phÌn chua to xoa vµo da mÆt cho kh¸ch. Phèn chua dùng để bào chế ra các thuốc chữa đau răng, đau mắt, cầm m¸u, ho ra m¸u (c¸c lo¹i xuÊt huyÕt). 2. Hµn the lµ chÊt g× ? Hàn the là chất natri tetraborat (còn gọi là borac) đông y gọi là bàng sa hoÆc nguyÖt th¹ch, ë d¹ng tinh thÓ ngËm 10 ph©n tö H 2O (Na2B4O7.10H2O). Tinh thÓ trong suèt, tan nhiÒu trong níc nãng, kh«ng tan trong cån 900. Tríc ®©y ngêi ta thêng dïng hµn the lµm chÊt phô gia cho vµo giß lôa, bánh phở, bánh cuốn… để cho những thứ này khi ăn sẽ cảm thấy dai và giòn..

(4) Ngay từ năm 1985 tổ chức thế giới đã cấm dùng hàn the làm chất phụ gia cho thực phẩm vì nó độc, có thể gây sốc, trụy tim, co giật và hôn mê. Natri tetraborat t¹o thµnh hîp chÊt mµu víi nhiÒu oxit kim lo¹i khi nãng ch¶y, gäi lµ ngäc borac. Trong tù nhiªn, borac cã ë d¹ng kho¸ng vËt tinkan, cßn kenit chøa Na2B4O7.4H2O. Borac dùng để sản xuất men màu cho gốm sứ, thuỷ tinh màu vµ thuû tinh quang häc, chÊt lµm s¹ch kim lo¹i khi hµn, chÊt s¸t trïng vµ chÊt bảo quản, chất tẩy trắng vải sợi. Hàn the còn đợc dùng để bào chế dợc phẩm. Theo đông y, hàn the có vị ngọt mặn, tính mát dùng hạ sốt, tiêu viêm, ch÷a bÖnh viªm häng, viªm h¹nh nh©n h¹ch, sng loÐt r¨ng lîi. Hµn the ngät, mÆn, m¸t thay Tiªu viªm, h¹ sèt, l¹i hay ®au ®Çu Viêm họng, viêm lợi đã lâu Viªm h¹ch, viªm m¾t thuèc ®©u s¸nh b»ng. T©y y dïng dung dÞch axit boric lo·ng lµm níc röa m¾t, dïng natri tetraborat để chế thuốc chữa đau răng, lợi. 3. M× chÝnh (bét ngät) lµ chÊt g× ? M× chÝnh lµ muèi natri cña axit glutaric, mét amino axit tù nhiªn, quen thuéc vµ quan träng. M× chÝnh cã tªn ho¸ häc lµ monosodium glutamat, viÕt t¾t lµ MSG. MSG cã trong thùc phÈm vµ rau qu¶ t¬i sèng ë d¹ng tù do hay ë d¹ng liªn kÕt víi protein hoÆc lipÝt. Tuy ë hµm lîng thÊp, song chøc n¨ng cña nã lµ mét gia vÞ, t¨ng vÞ cho thùc phÈm, lµm næi bËt sù t¬i sèng, cßn trong chÕ biến làm tăng sự ngon miệng. Ngời Hoa (và nhiều dân tộc Châu á) đã lợi dụng chức năng này trong kĩ xảo ẩm thực để chế biến các món ăn thêm phần ngon miÖng trong c¸c nhµ hµng Trung Quèc. B¶n th©n MSG kh«ng ph¶i lµ một vi chất dinh dỡng và chỉ có MSG tự do dạng đồng phân L mới là chất tăng vÞ, cßn ë d¹ng liªn kÕt víi protein vµ lipit th× kh«ng cã chøc n¨ng nµy. Nh÷ng thøc ¨n giµu protein nh s÷a, thÞt, c¸… chøa nhiÒu MSG d¹ng liªn kÕt. Ngîc l¹i ë rau, qu¶, cñ l¹i tån t¹i ë d¹ng tù do nh nÊm cã 0,18%, cµ chua 0,14%, khoai t©y 0,1%. Ngời Nhật lúc đầu phân lập MST từ tảo biển, còn ngày nay MSG đợc tæng hîp b»ng c«ng nghÖ lªn men. Mì chính là một gia vị nhà hàng, đôi khi hỗ trợ cho một kĩ thuật nấu ăn tåi, thêng bÞ l¹m dông vÒ liÒu lîng..

(5) §· cã nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ di chøng cña bÖnh ¨n nhiÒu m× chÝnh mµ ngêi ta gäi lµ “héi chøng hiÖu ¨n Tµu”: NhÑ th× cã c¶m gi¸c ngøa ran nh kiÕn bß trªn mÆt, ®Çu hoÆc cæ cã c¶m gi¸c c¨ng cøng ë mÆt. NÆng th× nhøc ®Çu, chãng mÆt, buån n«n. Nh vậy mì chính có độc hại không? Đã không ít lần MSG đợc đem ra bµn c·i ë c¸c tæ chøc l¬ng n«ng thÕ giíi (FAO) Y tÕ thÕ giíi (WHO). Uû ban chuyên gia về phụ gia thực phẩm (JECFA). Lần đầu tiên (1970) đợc quy định r»ng lîng MGS sö dông an toµn hµng ngµy lµ 0 120mg/kg thÓ träng, kh«ng dùng cho trẻ em dới 3 tháng tuổi. Năm 1979 lại đợc quy định tăng lên là 150mg/kg thể trọng. Tới năm 1986 JECFA lại xem xét lại và xác định là MSG “không có vấn đề gì”. Tóm lại, MSG là an toàn trong liều lợng cho phép. Điều đáng lu ý là mì chÝnh kh«ng ph¶i lµ vi chÊt dinh dìng mµ chØ lµ chÊt t¨ng vÞ mµ th«i 4. S« ®a lµ chÊt lµ g× ? Ngày từ thời cổ xa, ngời ta đã biết đến thuỷ tinh và xà phòng. Để sản xuÊt ra chóng ta, ph¶i dïng natri cacbonat (s«®a) khai th¸c trªn bê cña nh÷ng hồ sôđa ở Châu Phi và châu Mỹ hoặc thu đợc từ tro của những loài thực vật mọc dới biển và bờ biển ở châu Âu. Khoảng 150 năm về trớc, sô đa bắt đầu đợc sản xuất bằng phơng pháp công nghệ. Một ngời Pháp tên là LơBlan đã tìm ra qui tr×nh ®Çu tiªn s¶n xuÊt s« ®a. Nhng tõ n¨m 1870, ph¬ng ph¸p cña ngêi Bỉ tên là Solvay có lợi nhuận lớn hơn đã đẩy lùi đợc phơng pháp của Lơ Blan và năm 1916; nhà máy cuối cùng sản xuất theo phơng pháp này đã bị đóng cöa. Sôđa có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Nó đợc dùng để sản xuất các chất tẩy rửa và chất làm sạch trong công nghiệp thuỷ tinh và công nghiệp dệt. Trong ngành luyện kim, ngời ta dùng nó để tách lu huỳnh ra khỏi sắt và thép; sôđa đợc dùng trong sản xuất natri silicat, natri photphat và natri aluminat, men sø, s¬n dÇu vµ c«ng nghiÖp dîc phÈm. C«ng nghiÖp da, cao su, đờng; sản xuất thực phẩm, vật liệu nhiếp ảnh cũng cần đến sôđa. Nó là thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc lµm s¹ch níc ! 5. Sîi ho¸ häc lµ g× ? Sîi ho¸ häc lµ sîi t¹o thµnh tõ c¸c chÊt h÷u c¬ thiªn nhiªn vµ c¸c polime tæng hîp. Sîi ho¸ häc chia lµm hai nhãm lín: sîi nh©n t¹o vµ sîi tæng hîp. Sîi nhân tạo thu đợc khi chế biến hoá học các polime tạo sợi, thu đợc nhờ tổng.

(6) hîp ho¸ häc. C¸c lo¹i sîi poliamit, polieste, polipropilen vµ nhiÒu sîi kh¸c n÷a nh capron, nilon, lavsan,v.v… lµ sîi tæng h¬p. Sợi nhân tạo ra đời trớc sợi tổng hợp. Ngay từ năm 1853, ở Anh ngời ta đã đề xuất việc tạo sợi mảnh dài vô tận từ dung dịch nitroxenluloza trong hỗn hợp rợu và ete. Ngời ta đã sản xuất các loại sợi này trên quy mô công nghiệp, c¸ch ®©y kh«ng l©u l¾m vµo cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX. T¬ visco, s¶n xuất từ năm 1905, đến nay vẫn cha mất ý nghĩa. Sợi visco thu đợc từ dung dịch xenluloza đậm đặc trong xút loãng. Từ năm 1910 đến 1920, ngời ta tiến hµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tõ xenluloz¬ axetat. Lịch sử sợi tổng hợp bắt đầu năm 1932. Lúc đó, ở Đức bắt đầu sản xuất công nghiệp sợi tổng hợp đầu tiên là polivinylclorua dùng vào mục đích kỹ thuật. Khi clo hoá tiếp polivinylclorua ta đợc nhựa peclovinyl, từ đó có thể s¶n xuÊt ra lo¹i sîi bÒn vÒ mÆt ho¸ häc: sîi clorin. N¨m 1930, ngêi ta b¾t ®Çu s¶n xuÊt sîi tõ nhùa poliamit, lµ polime tæng hîp t¬ng tù protein. Trong ph©n tö cña chóng, còng gièng nh trong protein, cã c¸c nhãm amit- CO-NH- lÆp l¹i nhiÒu lÇn. C¸c sîi poliamit ®Çu tiªn lµ nilon vµ capron, vÒ mét sè tÝnh chÊt cßn tèt h¬n c¶ t¬ thiªn nhiªn. Nh÷ng sîi tæng hîp cã b¶n chÊt ho¸ häc kh¸c nh polieste, poliolefin (trªn c¬ së trïng hîp etylen),v.v… còng xuÊt hiÖn. Vê nguyên lý, công nghệ sản xuất sợi tổng hợp là đơn giản: đùn khối nãng ch¶y hoÆc dung dÞch polime qua nh÷ng lç rÊt nhá cña khu«n kÐo vµo một buồng chứa không khí lạnh, tại đây, quá trình đóng rắn xảy ra, biến dòng polime thành sợi. Bằng cách đó, ta thu đợc sợi capron và nilon. Chỉ tơ hình thành liên tục đợc cuốn vào ống sợi. Nhng không phải tất cả các loại sợi hoá học đều đợc sản xuất đơn giản nh vậy. Quá trình đóng rắn sợi axetat xảy ra trong môi trờng không khí nóng, để đóng rắn chỉ tơ của sợ visco và một loại sợi khác lại xảy ra trong các bể đông tụ chứa các hoá chất lỏng đợc chọn lọc đặc biệt. Trong quá trình tạo sợi, trên các ống sợi ngời ta còn kéo căng để các phân tử polime dạng chuỗi trong sợi có một trật tự sắp xếp chặt chẽ hơn (sắp xếp song song nhau). Khi đó, lực tơng tác giữa các phân tử tăng lên làm độ bền cơ học của sợi cũng tăng lên. Nãi chung, tÝnh chÊt cña sîi chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nh thay đổi tốc độ nén ép, thành phần và nồng độ các chất trong bể đông tụ, nhiệt độ của dung dịch kéo sợi và của bể đông tụ (hoặc buồng không khí), thay đổi kÝch thíc lç cña khu«n kÐo. Lç cµng nhá th× sîi cµng m¶nh vµ lùc bÒ mÆt sÏ.

(7) càng ảnh hởng nhiều đến tính chất của vải làm từ sợi này. Để tăng những lực đó, ngời ta thờng dùng các khuôn kéo với lỗ có tiết diện hình sao. Đối với các chuyên gia dệt thì độ dài kéo đứt, do sợi bị đứt dới tác dụng của trọng lợng chính nó, đợc xem nh một đặc trng quan trọng về độ bền của sợi. Với sợi bông thiên nhiên, độ dài đó thay đổi từ 5 đến 10km, tơ axetat từ 30 đến 35km, sợi visco tới 50 km, sợi polieste và poliamit còn dài hơn nữa. Chẳng hạn với sợi nilon loại cao cấp, độ dài kéo đứt lên tới 80km. Sợi hoá học đã thay thế một cách có kết quả các loại sợi thiên nhiên là t¬, len, b«ng vµ kh«ng Ýt trêng hîp vît c¸c lo¹i sîi thiªn nhiªn vÒ chÊt lîng. Sản xuất sợi hoá học có tầm quan trọng lớn lao đối với nền kinh tế quốc dân, góp phần nâng cao phúc lợi vật chất cho con ngời và có khả năng đáp ứng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña nh©n d©n vÒ c¸c mÆt hµng th«ng dông: v¶i, c¸c s¶n phÈm dÖt kim vµ t¬ l«ng nh©n t¹o. 6. Saccarin lµ chÊt g× ? Lµ chÊt tinh thÓ kh«ng mµu cã vÞ ngät, Ýt tan trong níc. §îc ®iÒu chÕ tõ toluen. Saccarin th¬ng m¹i lµ tinh thÓ muèi natri ngËm níc cña saccarin, ngät hơn đờng 500 lần. Dùng thay cho đờng khi có bệnh tiểu đờng. Cơ thể không hấp thụ đợc saccarin. CO NH. C6H4 SO2. 7. ThÇn sa lµ chÊt g× ? Là khoáng vật thuỷ ngân sunfua HgS, nguyên liệu chủ yếu để sản xuất thuû ng©n. 8. Cholesterol lµ chÊt g×? Là một sterol chính có phổ biến trong mô ngời, động vật và một số thực vËt, díi d¹ng tù do hay este víi axit bÐo m¹ch dµi lµ chÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ (thµnh phÇn cña protein, huyÕt thanh, mµng tÕ bµo, chÊt t¹o homon giíi tÝnh, axit mËt…) nhng nÕu cã nhiÒu cholesterol trong m¸u sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho chÊt béo giàu axit béo no bám vào thành trong của động mạch đến mức có thể ngăn m¸u kh«ng lu th«ng. 9. ADN lµ chÊt g× ? Lµ nh÷ng axit nucleic vµ cã ph©n tö khèi lªn tíi hµng chôc triÖu ®vc (hay u)..

(8) ADN lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña nhiÔm s¾c thÓ trong nh©n tÕ bµo cña phần lớn sinh vật, có vai trò quyết định những đặc trng di truyền bằng cách ®iÒu chØnh sù tæng hîp protein trong tÕ bµo. 10. Qu¶ ít vµ h¹t tiªu chøa chÊt cay lµ chÊt g× ? Chóng cã nh÷ng lo¹i ancaloit kh¸c nhau. Ancaloit lµ lo¹i hîp chÊt h÷u c¬ cã chøa nit¬ cã tÝnh baz¬, thêng cã nguån gèc thùc vËt, ®a sè cã cÊu tróc phøc t¹p, thêng lµ c¸c chÊt dÞ vßng. Ancaloit trong ít cã tªn lµ capsicain. ChÊt nµy pha lo·ng 10 v¹n lÇn vÉn cßn rÊt cay. Ancaloit trong h¹t tiªu lµ hai chÊt cã tªn lµ chavixin vµ piperin. ChÊt chavixin t¹o ra vÞ cay h¾c cña h¹t tiªu. 11. Cån kh« lµ chÊt g× ? ở các nhà hàng thờng dùng loại cồn khô để đốt thay cho bếp ga khi ăn các món lẩu. Đó chính là cồn đợc cho vào một chất hút dịch thể, loại bột này hiện đợc sản xuất vì nhiều mục đích khác nhau: cho vào tã lót, cho vào đất chèng tr¹ng th¸i h¹n h¸n kÐo dµi, cho vµo cån… thÝ dô chÊt norsocryl cña h·ng Snow Business cã thÓ biÕn mét lîng dung dÞch cã träng lîng lín h¬n chÊt nµy tíi 500 lÇn thµnh chÊt kh«. 12. Cloramin là chất gì mà sát trùng đợc nguồn nớc ? Lµ chÊt NH2Cl vµ NHCl2. Khi hoµ tan cloramin vµo níc sÏ gi¶i phãng ra clo. Clo t¸c dông víi níc t¹o ra HOCl. Cl2 + H2O  HOCl + HCl HOCl cã phÇn tö rÊt nhá, dÔ hÊp thô trªn mµng sinh häc cña vi sinh vËt, phá huỷ protein của màng, cản trở tính bán thâm của màng, thay đổi áp suất thÈm thÊu cña tÕ bµo vµ lµm chÕt vi khuÈn, nÊm. HOCl cã tÝnh oxi ho¸ rÊt m¹nh nªn ph¸ ho¹i ho¹t tÝnh mét sè enzim trong vi sinh vËt, g©y chÕt cho vi sinh vËt. Cloramin không gây độc hại cho ngời dùng nớc đã đợc khử trùng bằng chÊt nµy. 13. Bét giÆt gåm nh÷ng chÊt g× ? Bét giÆt lµ hçn hîp d¹ng bét, xèp bao gåm chÊt tÈy röa tæng hîp, chÊt hoạt động bề mặt cao (thí dụ natri đođexylbenzen sunfunat) sô đa, các phụ gia (tripoliphotphat, cacboximetyl xenluloz¬) chÊt tÈy tr¾ng, chÊt th¬m... 14. Bét tÈy lµ chÊt g× ?.

(9) Lµ clorua v«i Ca(OCl)2.CaCl2.8H2O, hoÆc biÓu diÔn thµnh phÇn chÝnh lµ CaOCl2. ChÊt bét tr¾ng, mïi clo, ph©n huû trong níc vµ trong axit, ®iÒu chÕ b»ng c¸ch cho clo t¸c dông víi v«i t«i. 2Ca(OH)2+ 2Cl2  Ca(OCl)2+ CaCl2+ 2H2O 15. Níc Booc®o lµ g× ? Là hồn hợp dung dịch đồng sunfat và sữa vôi, dùng làm chất diệt nấm cho c©y trång, nhÊt lµ cho cµ chua, nho (ch÷a bÖnh xo¨n l¸ do nÊm) 16. Níc cêng toan lµ g× ? Là hỗn hợp gồm một thể tích dung dịch axit nitric đặc và 3 thể tích dung dịch axit clohidric đặc. Có tính oxi hoá mạnh, hoà tan đợc vàng, bạch kim vµ hîp kim kh«ng tan trong c¸c dung dÞch axit v« c¬ th«ng thêng. 17. Nớc đá khô là gì ? Lµ cacbon ®ioxit CO2ë d¹ng r¾n, khi bay h¬i thu nhiÖt rÊt lín, lµm h¹ nhiÖt độ của môi trờng xung quanh. Dùng bảo quản thực phẩm khi chuyển đi xa. 18. DÇu chuèi lµ chÊt g× ? DÇu chuèi lµ este cña axit axetic vµ rîu amylic. DÇu chuèi cã c«ng thøc lµ CH3COOC5H11 19. Th¹ch aga - aga lµ chÊt g× ? Aga - aga (ch÷ Malaixia nghÜa lµ rong) lµ hçn hîp chÊt t¸ch ra tõ mét số loại rong biển, thành phần chủ yếu là polisaccarit (70%). Dung dịch 0,5 1,5% trong nớc sôi, khi nguội đông tụ lại thành thạch aga - aga đợc dùng trong ho¸ häc, vi sinh häc, c«ng nghiÖp thùc phÈm (lµm møt, kÑo viªn…) 20. Ami¨ng lµ chÊt g× ? §ã lµ kho¸ng chÊt d¹ng sái, cã thµnh phÇn ho¸ häc lµ silicat cña magic, canxi vµ mét sè kim lo¹i kh¸c. Ami¨ng bÒn víi axit, chÞu nhiÖt, cã thÓ kÐo thµnh sîi, dÖt v¶i may quÇn ¸o chèng ch¸y, dïng lµm vËt liÖu c¸ch nhiÖt, c¸ch ®iÖn, vËt liÖu x©y dùng nh xi m¨ng ami¨ng. HiÖn nay nhiÒu níc cÊm dïng v× chÊt nµy cã thÓ g©y bÖnh ung th vµ bÖnh phæi. 21. Apatit lµ chÊt g× ? Apatit lµ kho¸ng chÊt chøa photpho cã c«ng thøc chung lµ Ca 5X (PO4)3 (X lµ F, Cl hay OH) phæ biÕn nhÊt lµ floapatit. ë tØnh Lµo Cai níc ta tr÷ lîng apatit lên tới hàng tỉ tấn, Apatit là nguyên liệu chính để sản xuất phân lân, phot pho (dïng trong quèc phßng, lµm diªm, thuèc trõ s©u), axit photphoric 22.Cao su lµ g× ?.

(10) Cao su là vật liệu có tính đàn hồi (đặc tính có thể biến dạng khi chịu lực bªn ngoµi t¸c dông nhng l¹i trë l¹i h×nh d¹ng ban ®Çu khi lùc t¸c dông kh«ng còn). Cao su có thể bị kéo dãn gấp 10 lần chiều dài ban đầu. Tính đàn hồi của cao su lµ do tÝnh linh ho¹t cña c¸c ph©n tö trong m¹ch polime. Tuy nhiªn trong thực tế, cao su là hỗn hợp các polime, nên nếu lực ngoài tác động quá mạnh thì cao su mất hoàn toàn tính đàn hồi. Vào năm 1839, nhà hoá học Mĩ Charles Goodyear đã phát minh ra kĩ thuật lu hoá cao su có tác dụng làm tăng đặc tính cơ lí của cao su, do đó mở rộng rất nhiều khả năng ứng dụng của nó. Cao su thiên nhiên là poli-cis-isopren đợc lấy chủ yếu từ cây cao su (Hevea barasiliensis) đợc trồng nhiều ở Nam Mĩ. Cây cao su đợc trồng ở nớc ta từ năm 1887 và hiện nay đợc trồng tập trung ở các tỉnh miền Đông Nam Bộ. Cao su tæng hîp (Cao su Buna, cao su Buna-S, …) ® îc ph¸t triÓn m¹nh tõ chiÕn tranh thÕ giíi lÇn II do sù khan hiÕm cao su thiªn nhiªn. HÇu hÕt c¸c cao su tổng hợp đều là sản phẩm của công nghiệp dầu mỏ. 23. Teflon lµ chÊt g× ? Teflon cã tªn khoa häc lµ politetrafloetilen (-CF 2-CF2-)n.§ã lµ lo¹i polime nhiÖt dÎo, cã tÝnh bÒn cao víi c¸c dung m«i vµ ho¸ chÊt. Nã bÒn trong khoảng nhiệt độ rộng từ - 1900C đến + 3000C, có độ bền kéo cao (245 315kg/cm3) và đặc biệt có hệ số ma sát rất nhỏ và độ bền nhiệt cao, tới 400 0C míi b¾t ®Çu th¨ng hoa, kh«ng nãng ch¶y, ph©n huû chËm. Teflon bÒn víi m«i trêng h¬n c¶ vµng vµ platin, kh«ng dÉn ®iÖn. Do có các đặc tính quí đó, teflon đợc dùng để chế tạo những chi tiết máy dễ bị mài mòn mà không phải bôi mỡi (vì độ ma sát nhỏ), vỏ cách điện, tráng phủ lên chảo, nồi… để chống dính. 24. ChÊt mµu azo lµ chÊt g× ? Từ phenyl amin (anilin) và các arylamin khác, ngời ta tổng hợp đợc một lo¹t (hµng tr¨m ngh×n) chÊt mµu azo lµm phÇn nhuém kh¸c nhau cã c«ng thøc chung lµ : Ar - N = N-Ar Tuú theo cÊu tróc cña c¸c gèc aryl (phenyl, naphtyl...) nèi víi nhãm azo - N = N - mà có đợc các chất màu azo có màu sắc đỏ, xanh, tím hay vàng khác nhau... đẹp, bền. §Ó tæng hîp chÊt mµu azo, ngêi ta cho mét arylamin ph¶n øng víi HNO2HCl ë 0 - 50C thµnh arylamonihalogenua, råi ph¶n øng tiÕp víi mét aren hoạt động (aren có nhóm thế loại một). Ngoài hợp chất màu monoazo (có một.

(11) nhãm azo) cßn cã thÓ tæng hîp c¸c chÊt mµu ®i azo (cã hai nhãm azo), tri azo (cã ba nhãm azo)... 25. Sîi thuû tinh vµ sîi quang lµ g× ? a- Khi kéo thuỷ tinh nóng chảy qua một thiết bị có nhiều lỗ nhỏ, ta đợc những sợi có đờng kính từ 2 đến 10 m (1 micromet = 10-6m) gọi là sợi thuỷ tinh. B»ng ph¬ng ph¸p li t©m hoÆc thæi kh«ng khÝ nÐn vµo dßng thuû tinh nóng chảy, ta thu đợc những sợi ngắn gọi là bông thuỷ tinh. Sợi thuỷ tinh không giòn và rất dai, có độ chịu nhiệt, độ bền hoá học và độ cách điện cao, độ dẫn điện thấp. Nguyên liệu để sản xuất sợi thuỷ tinh dễ kiếm, rẻ tiền, việc sản xuất khá đơn giản, nên hiện nay đợc dùng rộng rãi trong các lĩnh vực kĩ thuật khác nhau: s¶n xuÊt chÊt dÎo thñy tinh: lµm vËt liÖu läc; chÕ t¹o vËt liÖu c¸ch ®iÖn: may áo bảo hộ lao động chống cháy, chống axit; lót cách nhiệt cho các cột chng cất: làm vật liệu liên kết trong chế tạo máy, xây dựng; chế tạo sợi quang v.v.. b- Sîi quang, cßn gäi lµ sîi dÉn quang, lµ lo¹i sîi b»ng thuû tinh th¹ch anh đợc chế tạo đặc biệt, có độ tinh khiết cao, có đờng kính từ vài micromet đến vài chục micromet. Do có cấu tạo đặc biệt, nên sợi quang truyền đợc xung ánh sáng mà cờng độ bị suy giảm rất ít. Sợi quang đợc dùng để tải thông tin đã đợc mã hoá dới dạng tín hiệu xung laze. Một cặp sợi quang nhỏ nh sợi tóc cũng có thể truyền đợc 10000 cuộc trao đổi điện thoại cùng một lúc. Hiện nay, sợi quang là cơ sở cho phơng tiện truyền tin hiện đại, phát triển công nghệ thông tin, mạng internet điều khiển tự động, máy đo quang học v.v… Cáp quang là các sợi quang đợc bọc các lớp đồng, thép và nhựa. 26. Thuèc chuét lµ chÊt g× ? T¹i sao nh÷ng con chuét sau khi ¨n thuèc chuét l¹i ®i t×m níc uèng. Vậy thuốc chuột là gì ? Cái gì đã làm chuột chết ? Nếu sau khi ăn thuốc mà kh«ng cã níc uèng nã chÕt mau h¬n hay l©u h¬n ? Thuèc chuét lµ Zn3P2 sau khi ¨n Zn3 P2 bÞ thuû ph©n rÊt m¹nh, hµm lîng níc trong c¬ thÓ chuét gi¶m, nã kh¸t vµ ®i t×m níc: Zn3P2 + 6H2O  3Zn(OH)2+ 2PH3 Chính PH3 đã giết chết chuột. Cµng nhiÒu níc ®a vµo  PH3 tho¸t ra cµng nhiÒu  chuét cµng nhanh chÕt. NÕu kh«ng cã níc chuét chÕt l©u h¬n..

(12) 27. 2,4-D, 2,4,5-T vµ §ioxin lµ nh÷ng chÊt g× ? Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1940 - 1948 ngêi ta ph¸t hiÖn thÊy r»ng axit 2,4 - ®iclophenoxiaxetic (2,4-D) , axit 2,4,5 -triclophenoxiaxetic (2,4,5-T) ë nång độ cỡ phần triệu có tác dụng kích thích sự sinh trởng thực vật nhng ở nồng độ cao hơn chúng có tác dụng tiêu diệt cây cỏ. Từ đó chúng đợc sản xuất ở quy m« c«ng nghiÖp dïng lµm chÊt diÖt cá ph¸t quang rõng rËm. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt 2,4-D vµ 2,4,5-T lu«n t¹o ra mét lîng nhá t¹p chÊt lµ ®ioxin. §ã lµ một chất cực độc, tác dụng ngay ở nồng độ cực nhỏ (cỡ phần tỉ) , gây ra những tai ho¹ cùc k× nguy hiÓm (ung th, qu¸i thai, dÞ tËt…). OCH2COOH. OCH2COOH. Cl. Cl. Cl. Cl. Cl Cl. Cl. O. Cl. O. Cl. §ioxin. 2,4,5-T. 2,4-Dcuéc chiÕn tranh ë ViÖt Nam , §Õ quèc MÜ r¶i xuèng MiÒn Nam Trong nớc ta hàng vạn tấn chất độc màu da cam trong đó chứa 2,4-D , 2,4,5-T và đioxin mà hậu quả của nó vẫn còn cho đến ngày ngay. 28. §en ailin lµ chÊt g× ? Trang phục màu đen đợc nhiều ngời a chuộng. Chất màu đen để nhuộm vải có nhiều loại, trong đó có “đen anilin”. “Đen anilin” đợc điều chế trực tiếp trong thùng nhuộm vải hoặc sợi, vì nó kh«ng tan trong níc. §Ó ®iÒu chÕ “®en anilin”, ngêi ta cho anilin t¸c dông víi chất oxi hoá mạnh nh KClO3, K2Cr2O7 với chất xúc tác là muối sắt hay đồng. Năm 1834, F.F Runge đã xác định cấu tạo của “đen anilin” thuộc loại para - quinonimit:. N =. = N. 29. Thñy tinh h÷u c¬ plexiglas lµ chÊt g× ? Polimetyl lµ lo¹i chÊt dÎo nhiÖt, rÊt bÒn, CH3 CH2. C. CH 3OCO. n. cứng, trong suốt. Do đó đợc gọi là thuỷ tinh hữu cơ hay plexiglas. Plexiglas kh«ng bÞ vì vôn khi va ch¹m vµ bÒn víi nhiÖt. Nã còng bÒn víi níc, axit, bazơ, xăng, ancol, nhng bị hoà tan trong benzen, đồng đẳng của benzen, este.

(13) vµ xeton. Ph©n tö khèi cña plexiglas cã thÓ tíi 5.10 6. Plexiglas cã khèi lîng riêng nhỏ hơn thuỷ tinh silicat, dễ pha màu và dễ tạo dáng ở nhiệt độ cao. Với những tính chất u việt nh vậy plexiglas đợc dùng làm kính máy bay, ô tô, kính trong các máy móc nghiên cứu, kính xây dựng, đồ dùng gia đình, trong y häc dïng lµm r¨ng gi¶, x¬ng gi¶, kÝnh b¶o hiÓm… NhiÒu c¬ së vËt liÖu x©y dùng coi thuû tinh h÷u c¬ lµ thuû tinh kim lo¹i. NhiÒu níc s¶n xuÊt thuû tinh h÷u c¬ víi nh÷ng tªn kh¸c nhau: acripet (NhËt), ®iakon (Anh), impelex(MÜ) ve®ril (ý) 30. TuyÕt nh©n t¹o lµm tõ chÊt g× ? Khi giả làm tuyết rơi ở rạp hát hay phim trờng, giới kĩ xảo đều dùng tuyết nh©n t¹o b»ng chÊt dÎo. Tuy nhiªn, khi xong viÖc, hä kh«ng thÓ thu gom hÕt chúng, nhất là trên các bậu cửa, dẫn đến ô nhiễm môi trờng. Các nhà hoá học Đức đã tạo ra một loại tuyết mới, rất dễ phân huỷ, vì làm từ…tinh bột khoai tây. S¶n phÈm nµy lµ cña Frithjof Baumann vµ céng sù ë ViÖn c«ng nghÖ Ho¸ häc Fraunhofer ë Karlsruhe (§øc). §Ó lµm ra nã, ngêi ta cã thÓ dïng tinh bột khoai tây, ngô, thậm chí tảo biển. Khi đợc phun vào trong không khí, loại tinh bột này hoá thành một dạng bọt xốp, trông giống nh tuyết. Tuy nhiên đến lóc nµy, Baumann vÉn cha thÓ lµm cho tuyÕt gi¶ r¬i díi d¹ng b«ng, mµ chØ cã thÓ m« pháng c¸ch r¬i cña c¸c côm tuyÕt lín. v× thÕ nhãm nghiªn cøu vÉn ®ang tiÕp tôc c¶i tiÕn nã. Khi đợc dấp ẩm vừa phải, tuyết khoai tây sẽ dính kết với nhau vừa đủ để đắp ngời tuyết hay tạo ra các cột băng, còn khi phun đẫm nớc, chúng sẽ tan ra. Trong không khí loại tuyết này rơi rất đẹp, nhng nó không hiện ra trên mặt đất, vì quá nhẹ. Các nhà nghiên cứu của viện Fraunhofe đã thử nghiệm chúng trong nhà h¸t quèc gia ë Karlsruhe, vµ cung cÊp 5 tÊn tuyÕt cho mét ch¬ng tr×nh khoa häc gi¶ tëng trªn ti vi, cã tªn gäi lµ hµnh tinh b¨ng gi¸. 31. ChÊt g©y nghiÖn lµ nh÷ng chÊt g× ? Ma tuý dù ở dạng nào khi đa vào cơ thể con ngời có thể làm thay đổi mét hay nhiÒu chøc n¨ng sinh lÝ. Hoá học đã nghiên cứu làm rõ thành phần hoá học của những chất ma tuý tự nhiên, ma tuý nhân tạo và tác dụng sinh lí của chúng. Từ đó sử dụng chóng nh lµ mét lo¹i thuèc ch÷a bÖnh hoÆc ng¨n chÆn t¸c h¹i cña c¸c chÊt g©y nghiÖn..

(14) Ma tuý gåm nh÷ng chÊt bÞ cÊm nh thuèc phiÖn, cÇn sa, heroin, cocain, một số thuốc đợc dùng theo chỉ dẫn của thầy thuốc nh moocphin, seduxen, nh÷ng chÊt hiÖn nay cha bÞ cÊm sö dông nh thuèc l¸, rîu… Ma tuý cã t¸c dông øc chÕ, gi¶m ®au, kÝch thÝch m¹nh mÏ hoÆc g©y ¶o gi¸c. Ma tuý đợc phân loại theo nguồn gốc tự nhiên hay nhân tạo hoặc theo mức độ gây nghiện. Sau đây xin giới thiệu một số chất gây nghiện phổ biến.  Rợu:Tuỳ thuộc nồng độ và cách sử dụng, rợu có thể tác dụng tốt hoặc lµm suy yÕu nghiªm träng søc khoÎ con ngêi. Víi nhiÒu ngêi, uèng mét lîng nhỏ rợu cũng dẫn đến phản ứng chậm chạp, xử trí kém linh hoạt, thần kinh dễ bị kích động gây ra những trờng hợp đáng tiếc nh tai nạn, hành động bạo ngợc…Trong rợu thờng chứa một chất độc hại là etanal CH 3-CHO, gây nôn nao khó chịu, nếu nồng độ cao có thể dẫn đến tử vong.  Nicotin:( C10H14N2) cã nhiÒu trong c©y thuèc l¸. Nã lµ chÊt láng s¸nh nh dầu, không màu, có mùi thuốc lá, tan đợc trong nớc. Khi hút thuốc lá, nicotin thÊm vµo m¸u vµ theo dßng m¸u ®i vµo phæi. Nicotin lµ mét trong những chất độc mạnh (từ 1 đến 2 giọt nicotin có thể giết chết một con chó), tính độc của nó có thể sánh với axít xianhiđric HCN. Nicotin chỉ là một trong số các chất hoá học độc hại có trong khói thuốc lá (trong khói thuốc lá có chứa tới 1400 hợp chất hoá học khác nhau). Dung dịch nicotin trong nớc đợc dïng lµm thuèc trõ s©u cho c©y trång. Nh÷ng ngêi nghiÖn thuèc l¸ thêng m¾c bÖnh ung th phæi vµ nh÷ng bÖnh ung th kh¸c.  Cafein :( C8H10N4O2) cã nhiÒu trong h¹t cµ phª, l¸ chÌ. Cafein lµ chÊt kết tinh không màu, vị đắng, tan trong nớc và rợu. Cafein dùng trong y học với lîng nhá cã t¸c dông g©y kÝch thÝch thÇn kinh. NÕu dïng cafein qu¸ møc sÏ g©y bÖnh mÊt ngñ vµ g©y nghiÖn.  Moocphin: Cã trong c©y thuèc phiÖn, cßn gäi lµ c©y anh tóc. Moocphin có tác dụng làm giảm hoặc mất cảm giác đau đớn. Từ moocphin lại tinh chế đợc heroin có tác dụng hơn moocphin nhiều lần, độc và rất dễ gây nghiện.  Hassish:là hoạt chất có trong cây cần sa còn gọi là bồ đà có tác dụng chống co giËt, chèng n«n möa nhng cã t¸c dông kÝch thÝch m¹nh vµ g©y ¶o gi¸c.  Thuèc an thÇn nh lµ seduxen, meprobamat… cã t¸c dông ch÷a bªnh, g©y mÊt ngñ, dÞu c¬n ®au nhng cã t¸c dông g©y nghiÖn.  Amphetamin : ChÊt kÝch thÝch hÖ thÇn kinh dÔ g©y nghiÖn, g©y cho¸ng, rèi lo¹n thÇn kinh nÕu dïng thêng xuyªn..

(15) Nghiện ma tuý sẽ dẫn đến rối loạn tâm, sinh lí. Thí dụ nh: rối loạn tiêu ho¸, rèi lo¹n chøc n¨ng thÇn kinh, rèi lo¹n tuÇn hoµn, h« hÊp. Tiªm chÝch ma tuý gây truỵ tim mạch dễ dẫn đến tử vong. Do đó, để phòng chống ma tuý, không đợc dùng một số thuốc chữa bệnh quá liều chỉ định của bác sĩ, không sử dụng thuốc khi không biết tính n¨ng t¸c dông vµ lu«n nãi kh«ng víi ma tuý. 32. Nham th¹ch do nói löa phun ra lµ chÊt g× ? Bên dới vỏ trái đất là lớp dung nham gọi là macma, ở độ sâu từ 75 km đến khoảng gần 3000 km. Nhiệt độ của lớp dung nham này rất cao (2000 25000C) và áp suất rất lớn (tới 1,4 triệu atmotphe). Khi vỏ trái đất vận động mạnh ở những nơi có cấu tạo mỏng, có vết đứt gãy thì lớp dung nham này phun ra ngoµi sau mét tiÕng næ lín. Macma cÊu t¹o ë d¹ng b¸n láng gåm silicat cña s¾t, cña magiª. Dung nham tho¸t ra ngoµi sÏ nguéi dÇn vµ r¾n l¹i t¹o thµnh nham th¹ch. 33. Nguyên tố đất hiếm là gì ? §ã lµ 14 nguyªn tè ho¸ häc xÕp ë phÝa díi cña b¶ng tuÇn hoµn. Gäi lµ đất hiếm vì các oxit của chúng rất giống với các oxit khác trong đất, đồng thời chØ cã mét sè Ýt c¸c níc cã nguån nguyªn liÖu chøa c¸c nguyªn tè nµy. H¬p chất của các nguyên tố đất hiếm ngày càng đợc ứng dụng rộng rãi trong các ngµnh c«ng nghiÖp thuû tinh, gèm sø, ®iÖn tö, vËt liÖu quang häc, vËt liÖu tõ… ViÖt Nam, Trung Quèc, Ên §é, Mü, Australia… cã nhiÒu nguyªn liÖu đất hiếm, trong khi đó Anh, Pháp, Nhật lại cha tìm thấy. 34. Vì sao than đá chất thành đống lớn có thể tự bốc cháy? Do than t¸c dông víi O2 trong kh«ng khÝ t¹o ra CO2, ph¶n øng to¶ nhiÖt. Nhiệt toả ra đợc tích góp dần, khi đạt tới nhiệt độ cháy của than thì than sẽ tự bèc ch¸y. 35. Vì sao khi đốt, khí CO cháy còn khí CO2 lại không cháy? Do trong CO2, nguyên tử C đã có số oxi hoá cao nhất là +4 rồi. Trong CO nguyªn tö C míi cã sè oxi ho¸ +2, khi t¸c dông víi O2 nã t¨ng lªn +4. 2. 4. 2CO  O 2  2CO 2 36. Vì sao không thể dập tắt đám cháy của các kim loại K, Na, Mg,... b»ng khÝ CO2? Do các kim loại trên có tính khử mạnh nên vẫn cháy đợc trong khí quyÓn CO2.

(16) ThÝ dô: 2Mg + CO2  2MgO + C 37. V× sao kh«ng dïng chai thuû tinh mµ ph¶i dïng chai b»ng nhùa (chất dẻo) để đựng dung dịch axit flohiđric HF? Do axit HF là axit yếu nhng có tính chất đặc biệt là ăn mòn thuỷ tinh vì nó tác dụng đợc với oxit silic có trong thành phần của thuỷ tinh. SiO2 + 4HF  SiF4 + 2H2O Ngời ta thờng lợi dụng tính chất này để khắc chữ lên thuỷ tinh. 38. V× sao muèi th« dÔ bÞ ch¶y níc? Muèi ¨n cã thµnh phÇn chÝnh lµ natri clorua, ngoµi ra cßn cã mét Ýt c¸c muối khác trong đó có magiê clorua. Magiê clorua rất a nớc, nó hấp thụ nớc trong kh«ng khÝ vµ còng rÊt dÔ tan trong níc. Magiê clorua có vị đắng. Nớc ở một số khe núi có vị đắng là do có hoà tan magiª clorua. Trong níc biÓn còng cã kh«ng Ýt magiª clorua. Níc cßn l¹i sau khi muối kết tinh ở các ruộng muối gọi là nớc ót thì có đến hơn một nửa là magiê clorua. Ngời ra dùng nớc ót để sản xuất xi măng magiê oxit, vậy liệu chÞu löa vµ c¶ kim lo¹i magiª. 39. Vì sao bôi vôi vào chỗ ong, kiến đốt sẽ đỡ đau? Do trong näc cña ong, kiÕn, nhÖn (vµ mét sè c©y) cã axit h÷u c¬ tªn lµ axit fomic. Vôi là chất bazơ, nên trung hoà axit làm ta đỡ đau. 2HCOOH + Ca(OH)2  (HCOO)2Ca + 2H2 40. Vì sao ban đêm không nên để nhiều cây xanh trong nhà? Do ban đêm không có ánh sáng cây không quang hợp, chỉ hô hấp nên hÊp thô khÝ O2 vµ th¶i ra khÝ CO2 lµm trong phßng thiÕu O2 vµ qu¸ nhiÒu CO2. Ban ngµy do cã ¸nh s¸ng mÆt trêi, c©y quang hîp nªn hÊp thô CO 2 vµ th¶i ra O2 (nhí chÊt diÖp lôc) 6nCO2 + 5nH2O (C6H10O5)n + 6nO2 as clorophin 41. Vì sao ném đất đèn xuống ao làm cá chết? Đất đèn có thành phần chính là canxi cacbua CaC2, khi tác dụng với nớc sinh ra khÝ axetilen vµ canxi hi®roxit. CaC2 + 2H2O  C2H2 + Ca(OH)2 Axetilen cã thÓ t¸c dông víi H2O t¹o ra an®ehit axetic. C¸c chÊt nµy làm tổn thơng đến hoạt động hô hấp của cá vì vậy có thể làm cá chết. 42. Vì sao ngời ta thờng dùng tro bếp để bón cây? Trong tro bÕp cã chøa muèi K2CO3 cung cÊp nguyªn tè kali cho c©y..

(17) 43. Vì sao muối NaHCO3 đợc dùng để chế thuốc đau dạ dày? NaHCO3 dùng để chế thuốc đau dạ dày (bao tử) vì nó làm giảm lợng axit HCl trong d¹ dµy nhê ph¶n øng: NaHCO3 + HCl  NaCl + CO2 + H2O 44. Vì sao trong công nghiệp thực phẩm, muối (NH 4)2CO3 đợc dùng lµm bét në? (NH4)2CO3 đợc dùng làm bột nở vì khi trộn thêm vào bột mì, lúc nớng bánh (NH4)2CO3 ph©n huû thµnh c¸c chÊt khÝ vµ h¬i nªn lµm cho b¸nh xèp vµ në. (NH4)2CO3 2NH3 + CO2  + H2O t0 45. V× sao khi c¬m bÞ khª ngêi ta thêng cho vµo nåi c¬m mét mÈu than cñi? Do than cñi xèp cã tÝnh hÊp phô nªn hÊp phô mïi khÐt cña c¬m khª. làm cho cơm đỡ mùi khê. 46. V× sao níc rau muèng ®ang xanh khi v¾t chanh vµo th× chuyÓn sang màu đỏ? Cã mét sè hîp chÊt ho¸ häc gäi lµ chÊt chØ thÞ mµu, chóng lµm cho dung dịch thay đổi màu khi độ axit thay đổi. Trong rau muèng (vµ vµi lo¹i rau kh¸c) cã chÊt chØ thÞ mµu nµy. Trong chanh có chứa 7% axit xitric. Vắt chanh vào nớc rau làm thay đổi độ axit, do đó làm thay đổi màu nớc rau. Khi cha vắt chanh, nớc rau muống có màu xanh lÐt lµ chøa chÊt kiÒm canxi. 47. V× sao kh«ng dïng níc chÌ khi uèng t©n dîc? Trong l¸ chÌ cã chøa 20% tanin vµ 1  1,5% cafein, c¸c chÊt nµy cã thÓ liên kết với một số hoạt chất của tân dợc, do đó làm giảm hiệu quả của thuốc. 48. Vì sao vắt chanh vào cốc sữa đặc có đờng sẽ thấy có kết tủa? Trong s÷a cã thµnh phÇn protein gäi lµ cazein. Khi v¾t chanh vµo s÷a sÏ làm tăng độ chua tức làm giảm độ PH của dung dịch sữa. Tới PH đúng với điểm đẳng điện của cazein thì chất này sẽ kết tủa. Khi làm phomat ngời ta còng t¸ch cazein råi cho lªn men tiÕp. ViÖc lµm ®Ëu phô còng theo nguyªn t¾c t¬ng tù nh vËy. 49. Vì sao ăn sắn (củ mì) hay măng có khi bị ngộ độc? Ăn sắn hay măng bị ngộ độc khi chúng chứa nhiều axit xianhiđric (HCN). ë d¹ng tinh khiÕt axit xianhidric lµ chÊt khÝ mïi h¹nh nh©n, cã vÞ đắng và rất độc. Nhiệt độ nóng chảy là - 13,30C, tan trong nớc, rợu, ete và là axit rÊt yÕu. Trong thiªn nhiªn gÆp ë d¹ng liªn kÕt trong mét sè thùc vËt (h¹t mận, đào, củ sắn, măng tơi)..

(18) Sắn luộc hay măng luộc hoặc xào nấu có vị đắng là chứa nhiều axit xianhiđric, có nguy cơ bị ngộ độc. Khi luộc sắn cần mở vung để axit xianhiđric bay hơi. Sắn đã phơi khô, giã thành bột để làm bánh thì khi ăn không bao giờ bị ngộ độc vì khi phơi khô axit xianhiđric sẽ bay hơi hết. Trong công nghịêp axit xianhiđric đợc điều chế bằng cách oxi hoá hỗn hîp khÝ metan (CH4) vµ amoniac (NH3), cã xóc t¸c platin. Axit xianhi®ric lµ nguyªn liÖu ®iÒu chÕ tæng hîp c¸c chÊt cao ph©n tö. Axit xianhi®ric ë d¹ng tù do dïng lµm chÊt x«ng h¬i chèng c«n trïng g©y bÖnh. Muèi cña axit xianhi®ric nh kali xianua (KCN) dïng trong tæng hîp hữu cơ, trong nhiếp ảnh và để tách kim loại vàng, bạc ra khỏi quặng. 50. Vì sao sau khi ăn trái cây không nên đánh răng ngay ? C¸c nhµ khoa häc khuyÕn c¸o: Ai ¨n tr¸i c©y th× ph¶i mét giê sau míi đợc đánh răng. Tại sao vậy ? chất chua (tức axit hữu cơ) trong trái cây sẽ kết hợp với những thành phần trong thuốc đánh răng theo bàn chảy sẽ tấn công các kẽ răng và gây tổn thơng cho lợi. Bởi vậy ngời ta phải đợi đến khi nớc bọt trung hoµ lîng axit trong tr¸i c©y nhÊt lµ t¸o, cam, nho, chanh. 51. Vì sao các đồ vật bằng bạc để lâu ngày thờng bị xám đen ? Do b¹c t¸c dông víi khÝ O2 vµ khÝ H2S cã trong kh«ng khÝ t¹o ra b¹c sunfua cã mµu ®en. 4Ag + O2+ 2H2S  2Ag2S + 2H2O 52. Vì sao dùng đồ dùng bằng bạc đựng thức ăn, thức ăn lâu bị ôi ? Khi b¹c gÆp níc sÏ cã mét lîng rÊt nhá ®i vµo níc thµnh ion. Ion b¹c cã t¸c dông diÖt khuÈn rÊt m¹nh. ChØ cÇn 1 5. tỉ gam bạc trong 1 lít nớc cũng đủ. diÖt c¸c vi khuÈn. Kh«ng cho vi khuÈn ph¸t triÓn nªn gi÷ cho thøc ¨n kh«ng bÞ «i thiu. 53. V× sao dïng dao (b»ng thÐp) c¾t lª, t¸o th× bÒ mÆt chç c¾t sÏ bÞ ®en ? Trong lª, t¸o vµ nhiÒu lo¹i tr¸i c©y cã chøa tanin. Tanin cßn gäi lµ axit tanic, nã t¸c dông víi s¾t t¹o thµnh s¾t (III) tanat cã mµu ®en. Tanin cã vÞ ch¸t, qu¶ hång cã vÞ ch¸t do rÊt nhiÒu tanin. Tanin tinh khiÕt lµ chÊt bét mµu vµng, dÔ tan trong níc. Có khi không dùng dao bằng sắt để cắt lê, táo, hồng mà sau một lúc, chỗ cắt vẫn bị thâm đen đó là do kết quả của nhiều biến đổi hoá học. Trong ph©n tö tanin cã chøa nhiÒu gèc phenol, c¸c gèc nµy rÊt mÉn c¶m víi ¸nh s¸ng.

(19) vµ rÊt dÔ bÞ oxi ho¸ bëi oxi cña kh«ng khÝ biÕn thµnh c¸c oxit cã mµu ®en. V× vậy tanin thờng đợc bảo quản trong các bình thuỷ tinh sẫm màu. Trong công nghiệp tanin dùng để thuộc da và chế mực màu đen. 54. V× sao h¬ con dao ít lªn ngän löa, con dao sÏ cã mµu xanh ? Đó là do ở nhiệt độ cao sắt tác dụng với nớc tạo nên oxit sắt từ Fe3O4 lấp l¸nh mµu lam. Líp ¸o mµu lam nµy lµ tÊm mµng b¶o vÖ s¾t, lµm cho s¾t kh«ng bÞ gØ vµ kh«ng bÞ ¨n mßn. ë c¸c nhµ m¸y ngêi ta ®em c¸c chÕ phÈm b»ng thÐp cho vµo dung dÞch natri nitrat hoặc hỗn hợp natri nitrat và natri hidroxit ở nhiệt độ từ 140 -> 1500C. Sau một thời gian nhất định trên bề mặt sẽ sinh ra một lớp mỏng mầu lam, sau đó lấy ra và nhanh chóng cho vào nớc lạnh, rồi lại đem xử lí bằng nớc xà phòng, dầu nóng mấy phút. Ngời ta gọi biện pháp này là “tôi muối”. Các chÕ phÈm qua t«i muèi sÏ cã tuæi thä dµi h¬n. 55. V× sao thuû tinh thêng cã mµu xanh ? Do cã chøa hîp chÊt cña s¾t. NÕu chøa hîp chÊt s¾t (II) th× cã mµu xanh cßn chøa hîp chÊt s¾t (III) th× cã mµu vµng n©u. Nãi chung thuû tinh chøa 1->2% s¾t th× sÏ cã mµu xanh hoÆc vµng n©u. Thuû tinh quang häc kh«ng mµu chØ chøa kh«ng qu¸ 3 phÇn v¹n s¾t. 56. Vì sao thuỷ tinh lại có thể tự thay đổi màu ? Việc chế tạo thuỷ tinh đổi màu cũng tơng tự nh chế tạo thuỷ tinh thờng, chØ kh¸c lµ ngêi ta thªm vµo nguyªn liÖu chÕ t¹o thuû tinh mét Ýt chÊt c¶m quang nh bạc clorua hay bạc bromua… và một ít chất tăng độ nhạy nh đồng clorua. Chất nhạy cảm làm cho thuỷ tinh biến đổi nhạy hơn. Sự đổi màu có thể giải thích nh sau: Khi bị chiếu sáng, bạc clorua tách thµnh b¹c vµ clo. B¹c sÏ lµm cho thuû tinh sÉm mµu. Khi kh«ng chiÕu s¸ng n÷a, b¹c vµ clo l¹i gÆp nhau, t¹o thµnh b¹c clorua kh«ng mµu, lµm cho thuû tinh l¹i trong suèt. 57.V× sao thªm muèi qu¸ sím th× ®Ëu kh«ng nhõ ? C¸c bµ mÑ thêng nh¾c nhë: Khi nÊu ®Ëu chí cho muèi qu¸ sím, ®iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch khoa häc nh sau: Trong ®Ëu nµnh kh«, níc rÊt ít. Do đó có thể coi nó nh một dung dịch đặc, và lớp vỏ là một màng bán thẫm. Khi nÊu, níc bªn ngoµi sÏ thÈm thÊu vµo trong ®Ëu lµm ®Ëu nµnh në to ra, sau mét thêi gian c¸c tÕ bµo trong h¹t ®Ëu bÞ ph¸ vì lµm cho ®Ëu mÒm..

(20) NÕu khi nÊu ®Ëu ta cho muèi qu¸ sím th× níc ë bªn ngoµi cã thÓ kh«ng đi vào trong đậu, thậm chí nớc trong đậu sẽ thẩm thấu ra ngoài do nồng độ muối trong nớc muối bên ngoài lớn hơn nhiều so với nồng độ muối trong đậu nÕu cho muèi qu¸ nhiÒu. Thông thờng khi nấu cháo đậu xanh, cháo đậu đỏ không nên thêm đờng qu¸ sím hoÆc nÊu thÞt bß, thÞt lîn kh«ng nªn cho muèi qu¸ sím v× còng sÏ khã nÊu nhõ. 58. Vì sao ăn đờng glucozơ lại cảm thấy đầu lỡi mát lạnh ? Nếu bạn cho một thìa đờng glucozơ vào lỡi trong cảm giác ngọt ngào cảm nhận đợc còn có cảm giác mát lạnh. Vì sao vậy ? Glucozơ tạo ra một dung dịch đờng trên lỡi, sự phân bố các phân tử đờng trong quá trình hoà tan là quá trình thu nhiệt, do đó ta cảm thấy đầu lỡi mát lạnh. 59. V× sao thøc ¨n nÊu khª ch¸y dÔ g©y ung th ? Theo c¸c chuyªn gia cña tæ chøc y tÕ thÕ giíi, nÊu thøc ¨n qu¸ ch¸y dÔ gây ung th. Chất asparagin trong thực phẩm dới nhiệt độ cao sẽ kết hợp với đờng tự nhiên trong rau quả, hay các thực phẩm giàu chất cacbohiđrat tạo thành chÊt acylamid, t¸c nh©n chÝnh g©y ra bÖnh ung th. ¨n nhiÒu thÞt hun khãi vµ c¸c chÊt b¶o qu¶n thùc phÈm chøa nitrosamin cã trong rau ng©m, thÞt hun khãi lµm gia t¨ng ung th miÖng, thùc qu¶n, thanh quản, dạ dày. ăn nhiều chất béo có liên quan đến ung th vú, đại tràng, trực trµng, niªm m¹c tö cung. Thuèc trõ s©u nitrofen lµ chÊt g©y ung th vµ dÞ tËt bµo thai. Ho¸ chÊt độc hại ethinnylestradiol và bisphenol A có trong túi nilong và hộp nhựa tái sinh dùng đựng thức ăn gây hại cho bào thai. 60. V× sao g¹o nÕp l¹i dÎo ? Tinh bét cã 2 lo¹i amiloz¬ vµ amilopectin nhng kh«ng t¸ch rêi nhau, trong mçi h¹t tinh bét, amilopectin lµ vá bao bäc nh©n amiloz¬. Amiloz¬ tan đợc trong nớc, amilopectin hầu nh không tan, trong nớc nóng amilopectin trơng lên tạo thành hồ. Tính chất này quyết định đến tính dẻo của hạt có tinh bét. Trong mçi h¹t tinh bét, lîng amilopectin chiÕm 80%, amiloz¬ chiÕm khoảng 20%, nên cơm gạo tẻ, ngô tẻ, bánh mì, thờng có độ dẻo bình thờng. Tinh bét trong g¹o nÕp, ng« nÕp chøa lîng amilopectin rÊt cao, kho¶ng 98% lµm cho c¬m nÕp, x«i nÕp, ng« nÕp luéc…rÊt dÎo, dÎo tíi møc dÝnh. 61. V× sao níc m¾t l¹i mÆn ? Níc m¾t mÆn lµ v× trong mét lÝt níc m¾t cã tíi 6g muèi. Níc m¾t sinh ra từ tuyến lệ nằm ở phía trên mi ngoài của nhãn cầu. Nớc mắt thu nhận đợc muèi tõ m¸u (trong mét lÝt m¸u cã 9 g muèi). Níc m¾t cã t¸c dông b«i tr¬n.

(21) nh·n cÇu, lµm cho nh·n cÇu kh«ng bÞ kh«, bÞ xíc vµ v× cã muèi nªn cßn cã t¸c dông h¹n chÕ bít sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn trong m¾t. 62. V× sao phÝa trªn cïng cña ngän löa l¹i cã mµu xanh ? Vì ở chỗ đó nhiệt độ của ngọn lửa cao nhất. Bình thờng khi nhiệt độ vợt qu¸ 10000C th× ngän löa sÏ cã mµu xanh hoÆc mµu tr¾ng, díi 10000 C cã mµu đỏ. 63. Vì sao axit nitric đặc lại làm thủng quần áo ? Axit nitric đặc là một dung môi của xenlulozơ. Nếu bỏ một nhúm bông vào axit nitric đặc lắc nhẹ một lúc, nhúm bông sẽ tan hết. Khi axit nitric đặc dính vào quần áo nó sẽ hòa tan xenlulozơ ngay nên sÏ xuÊt hiÖn lç chç c¸c lç thñng. Khi bÞ axit nitric lo·ng d©y vµo quÇn ¸o, tuy quÇn ¸o kh«ng bÞ thñng ngay, nhng khi quần áo khô, nồng độ axit tăng và trở thành đặc sẽ làm thủng quÇn ¸o. NÕu quÇn ¸o bÞ d©y axit nitric cÇn giÆt ngay b»ng mét lîng lín níc. 64. Vì sao vữa trát tờng phải sau mấy ngày mới cứng lại đợc ? Khi bạn đến một công trờng xây dựng bạn sẽ thấy những ngời thợ xây dùng cát vàng để trộn vữa xây. Loại vữa vôi nhão dẻo này chỉ sau mấy ngày là trở nên hết sức rắn, nhờ đó các viên gạch có thể gắn chặt với nhau bền vững. Điều này đợc giải thích nh sau: Vữa vôi trát tờng có chứa vôi tôi [là Ca(OH)2] để trong không khí sau vài ngày do hai biến đổi: -Vữa vôi là một chất keo, do đó khi nớc trong vữa vôi bay hơi một phần Ca(OH)2 sÏ kÕt tinh trong dung dÞch qu¸ b·o hoµ. C¸c tinh thÓ cña v«i kÕt tinh trong chÊt keo sÏ biÕn thµnh mét tinh thÓ r¾n ch¾c. - Do t¸c dông cacbonat ho¸, Ca(OH)2 t¸c dông víi CO2 trong kh«ng khÝ víi sù cã mÆt cña níc t¹o thµnh CaCO3 tinh thÓ. Hai biến đổi trên đồng thời xảy ra khi vữa vôi tiếp xúc với không khí lµm cho v÷a tr¸t têng cøng l¹i. 65. V× sao hµng ngµn loµi hoa cã hµng tr¨m mµu s¾c kh¸c nhau ? Cã ph¶i hµng tr¨m mµu s¾c kh¸c nhau øng víi hµng tr¨m chÊt kh¸c nhau kh«ng ? Ngời ta đã phân tích màu sắc của trên 4000 loài hoa và thấy rằng hàng trăm màu sắc khác nhau kia chỉ là sự biến đổi biến đổi của 7 màu cơ bản là đỏ, nâu, vàng, lục, lam, tím và trắng. Trong đó phần lớn sắc màu của hoa là sự biến hoá giữa các màu đỏ, tím và lam. Phần nhỏ hơn là sự biến đổi giữa các màu vàng, nâu và đỏ..

(22) Nghiªn cøu kÜ h¬n, ngêi ta cßn biÕt r»ng trong hoa cã chøa mét lo¹i chÊt gäi lµ “hoa thanh tè”, mét hîp chÊt h÷u c¬ phøc t¹p t¹o thµnh bëi benzen và benzopyran màu sắc của nó có thể thay đổi thùy theo sự thay đổi độ PH của dÞch tÕ bµo cña hoa. DÞch tÕ bµo cã tÝnh kiÒm hoa cã mµu lam, cã tÝnh axit hoa có màu đỏ còn khi trung tính có màu tím. 66. Vì sao trong một ngày hoa phù dung có thể đổi màu tới 3 lần ? Hoa phù dung đổi màu 3 lần trong ngày. Buổi sáng màu trắng, buổi tra mµu phít hång, buæi chiÒu mµu hång ®Ëm h¬n. Loài hoa, trớc sau chỉ biến đổi thay nhau giữa các màu trắng, hồng, vàng, da cam, đỏ. Đó là do tác động của chất caroten thay đổi trong thực vật. Sở dĩ có tên nh vậy vì lần đầu tiên nó đợc chiết suất từ củ carot. ở dạng tinh khiết nó là những tinh thể màu đỏ rất đẹp. Caroten lµ mét lo¹i s¾c tè thêng thÊy trong mäi ®o¸ hoa. Trong s÷a động vật, trong chất béo cũng có sắc tố này nhng nhiều hơn cả là trong củ carot (chÊt mµu vµng da cam) Caroten lµ mét hi®rocacbon no vµ cã c«ng thøc là C40H56, trong phân tử có 11 liên kết đôi và 2 vòng no. 67. V× sao khi tªn löa b¾n tróng m¸y bay ta thÊy xuÊt hiÖn khãi mµu n©u ? Nitơ (IV) oxit NO2đợc dùng làm chất oxit hoá trong nhiên liệu phóng tªn löa. Khi tên lửa bắn trúng máy bay thì ở vị trí tên lửa trúng đích xuất hiện đám khói màu nâu. Đó là do trong tên lửa còn d nhiên liệu là NO2. Khi đầu đạn chạm nổ, đồng thời nhiên liệu d cũng bốc hơi. Nếu tên lửa không bắn trúng mục tiêu sẽ bay hết đà và tự huỷ, khi đó nghe tiếng nổ và quan sát ta chỉ thấy khối trắng vì lúc này trong tên lửa đã hết nhiên liệu. 68. V× sao cã khÝ metan tho¸t ra tõ ruéng lóa ? §¸nh gi¸ lîng khÝ metan hµng n¨m tho¸t ra vµ ®i vµo khÝ quyÓn ®ang lµ một thách thức với các nhà khoa học. Những đánh giá này đòi hỏi việc phân tÝch mét lîng khæng lå c¸c sè liÖu. Nh÷ng nghiªn cøu ë Trung Quèc cho thÊy cã mét lîng lín khi metan sinh ra tõ sù thèi r÷a c¸c vËt thÓ h÷u c¬ tõ ruéng lóa. Ngêi ta íc chøng kho¶ng 1/7 lợng khí metan thoát vào khí quyển hàng năm là từ hoạt động cày cấy ! Ngời ta đã tiến hành 1300 thí nghiệm trong mùa gieo trồng trong năm 1988 vµ 1989 ë Giang Ch©u (Trung Quèc) cho thÊy lîng khÝ metan tho¸t ra trung b×nh lµ 58mg/(m2.h). Con sè nµy ë Ch©u ¢u vµ B¾c MÜ lµ 4 - 6mg/(m2.h).

(23) 69. Vì sao có thể biến tro xơng thành đá quý ? C«ng ty TifGem t¹i Chicago (Mü) cã s¸ng kiÕn biÕn tro x¬ng cña ngêi qu¸ cè thµnh nh÷ng viªn ngäc v× trong tro x¬ng cã chøa cacbon. Ngêi ta dïng lò sấy siêu nóng để biến tro xơng thành than chì, sau đó nén chúng lại để tạo ra những viên kim cơng xanh và vàng có giá từ 2700 đô la tới 20.000 đô la. Thành công của công ty LifeGem sẽ tạo sự thay đổi trong vấn đề tìm n¬i an nghØ cho ngêi qu¸ cè. 70. Vì sao gọi đơteri là nguyên liệu của tơng lại ? Đơteri là một đồng vị của hidrô (. 2 1. H ). Các hạt nhân của đơteri khi kết. hợp với nhau sẽ toả ra một năng lợng rất lớn. Một kilogam đơteri khi kết hợp thành nguyên tử Heli sẽ cho năng lợng tơng đơng khi đốt 40.000 tấn than. Phân tử nớc nặng do 2 nguyên tử đơteri hoá hợp với một nguyên tử oxi mµ thµnh. Trong níc biÓn, trung b×nh cø 6000 ph©n níc th× cã mét ph©n tö níc nÆng. Trong một lít nớc biển có gần 0,02 gam đơteri. Tổng trữ lợng của đơteri trong nớc biển có đến 25.000 tỉ tấn, tơng đơng với 5000 tỉ tỉ tấn dầu mỏ. Tại sao nói đơteri là nguyên liệu của tơng lai còn hiện tại lại cha sử dụng đợc ? Vấn đề ở chỗ là hiện nay cha nắm đợc kĩ thuật khống chế phản øng nhiÖt h¹ch tæng hîp h¹t nh©n nµy. 71. Axit clohiđric có vai trò nh thế nào đối với cơ thể ? Axit clohiđric có vai trò rất quan trọng đối với quá trình trao đổi chất của cơ thể. Trong dịch vị dạ dày của ngời có axit clohiđric với nồng đọ khoảng từ 0,0001 đến 0,001 mol/l (có độ pH tơng ứng là 4 và 3) . Ngoài việc hoà tan c¸c muèi khã tan, axit clohi®ric cßn lµ chÊt xóc t¸c cho c¸c ph¶n øng thuû phân các chất gluxit (chất đờng, bột) và chất protein (chất đạm) thành các chất đơn giản hơn để cơ thể có thể hấp thụ đợc. Lîng axit clohi®ric trong dÞch vÞ d¹ dµy nhá h¬n hoÆc lín h¬n møc b×nh thờng đều mắc bệnh. Khi trong dịch vị dạ dày, axit clohiđric có nồng độ nhỏ hơn 0,0001 mol/l (pH > 4,5) ta mắc bệnh khó tiêu, ngợc lại, nồng độ lớn hơn 0,001 mol/l (pH < 3,5) ta m¾c bÖnh î chua. Mét sè thuèc ch÷a ®au d¹ dµy cã chøa muèi natri hi®rocacbonat NaHCO3(cßn gäi lµ thuèc muèi) cã t¸c dông trung hoµ bít axit trong d¹ dµy. NaHCO3 + HCl  NaCl + CO2 + H2O Trong công nghiệp, một lợng lớn axit clohiđric dùng để sản xuất các muèi clorua vµ tæng hîp c¸c chÊt h÷u c¬. Hµng n¨m trªn toµn thÕ giíi s¶n xuÊt hµng triÖu tÊn axit clohi®ric 72. Một số dịch lỏng thông thờng có độ pH nh thế nào ? MÉu pH DÞch d¹ dµy 1-2.

(24) hîp. Níc chanh 2,4 GiÊm 3,0 Níc nho 3,2 Níc cam 3,5 Níc tiÓu 4,8-7,5 Nớc để ngoài không khí 5,5 Níc bät 6,4 - 6,9 S÷a 6,5 M¸u 7,3-7,45 Níc m¾t 7,4 73. pH vµ sù s©u r¨ng liªn quan víi nhau nh thÕ nµo ? Răng đợc bảo vệ bởi lớp men cứng, dày khoảng 2mm. Lớp men này là chất Ca5(PO4)3OH và đợc tạo thành bằng phản ứng :. 5Ca 2  3PO34  OH   Ca 5 (PO 4 )3 OH. (1). Qu¸ tr×nh t¹o líp men nµy lµ sù b¶o vÖ tù nhiªn cña con ngêi chèng l¹i bÖnh s©u r¨ng. Sau b÷a ¨n, vi khuÈn trong miÖng tÊn c«ng c¸c thøc ¨n cßn lu l¹i trªn răng tạo thành các axit hữu cơ nh axit axetic, axit lactic. Thức ăn với hàm lợng đờng cao tạo điều kiện tốt nhất cho việc sản sinh ra các axit đó. Lîng axit trong miÖng t¨ng, pH gi¶m, lµm cho ph¶n øng sau x¶y ra: +¿+OH − → H 2 O . H¿. Khi nồng độ OH- giảm, theo nguyên lí Lơ Sa-tơ-li-ê, cân bằng (1) chuyÓn dÞch theo chiÒu nghÞch vµ men r¨ng bÞ mßn, t¹o ®iÒu kiÖn cho s©u r¨ng ph¸t triÓn. Biện pháp tốt nhất phòng sâu răng là ăn thức ăn ít chua, ít đờng, đánh răng sau khi ăn. Ngời ta thờng trộn vào thuốc đánh răng NaF hay SnF 2, vì ion F- t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¶n øng sau x¶y ra. PO 4 ¿3 F 2+¿ 3 PO34− + F− → Ca5 ¿ 5 Ca ¿. Hîp chÊt Ca5(PO4)3 F lµ men r¨ng thay thÕ mét phÇn Ca5(PO4)3OH. Tríc ®©y, ë níc ta mét sè ngêi cã thãi quen ¨n trÇu lµ tèt cho viÖc t¹o men r¨ng theo ph¶n øng (1), v× trong miÕng trÇu cã v«i t«i Ca(OH) 2, chøa Ca2+ vµ OH- lµm cho c©n b»ng (1) chuyÓn dÞch theo chiÒu thuËn. 74. Cuộc sống ở độ cao và quá trình sản sinh hemoglobin liên quan víi nhau nh thÕ nµo ?.

(25) Quá trình sinh lí bị ảnh hởng bởi điều kiện môi trờng. Sự thay đổi đột ngột về độ cao có thể gây ra đau đầu, buồn nôn, mệt mỏi và khó chịu. Đây là triÖu chøng cña sù thiÕu oxi trong c¸c m«. Sống ở độ cao vài tuần hoặc vài tháng sẽ dần dần vợt qua đợc chứng say độ cao và thích nghi dần với nồng độ oxi thấp trong không khí. Sự kết hợp oxi với hemoglobin (Hb) trong máu đợc biểu diễn một cách đơn giản nh sau:. Hb  O2. . HbO 2. (Hemoglobin) (Oxi hemoglobin) HbO2 đa oxi đến các mô. Biểu thức của hằng số cân bằng là : K=. [ HbO2 ]. [ Hb ][ O 2 ] ở độ cao 3 km, áp suất riêng phần của oxi vào khoảng 0,14 atm so với 0,3 atm ở ngang mực nớc biển. Theo nguyên lí Lơ Sa-tơ-li-ê, nồng độ oxi gi¶m sÏ lµm cho cÇn b»ng trªn chuyÓn dÞch sang tr¸i g©y ra bÖnh thiÕu oxi trong c¸c m«. HiÖn tîng nµy buéc c¬ thÓ ngêi ph¶i s¶n sinh ra nhiÒu ph©n tö hemoglobin h¬n vµ c©n b»ng sÏ chuyÓn dÞch tõ tr¸i qua ph¶i, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh thµnh oxihemoglobin. ViÖc s¶n sinh thªm hemoglobin x¶y ra tõ tõ. Để đạt đợc công suất ban đầu phải cần tới vài năm. Các nghiên cứu chỉ rằng, các c dân sống lâu ở vùng cao có mức hemoglobin trong máu cao, đôi khi cao h¬n 50% so víi nh÷ng ngêi sèng ngang mùc níc biÓn. 75. Thực phẩm đợc chia thành những nhóm nào ? Con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cÇn ph¶i ¨n. Thùc phÈm lµ nh÷ng chất mang lại cho cơ thể “nguyên liệu” để sản sinh năng lợng; tạo ra tổ chức tế bào; sinh sản ra các tế bào; hay các chất mới để thay thế và dự trữ khi cơ thể cÇn. Vì chất dinh dỡng không có đồng đều trong thực phẩm nên ngời ta chia thực phẩm ra làm nhiều nhóm để đảm bảo sự cân đối. Mỹ chia thực phẩm thµnh 4 nhãm lµ: b¬ - s÷a, thÞ - rau, rau - qu¶ vµ b¸nh m× - ngò cèc. ViÖt Nam chia 5 nhãm lµ: gluxit, lipit, protein chÊt kho¸ng vµ vitamin. 76. C¬ thÓ chóng ta cÇn nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬ thiÕt yÕu nµo ? C¬ thÓ chóng ta còng chøa hµng ngh×n lo¹i c¸c ph©n tö h÷u c¬ vµ v« c¬ nên cũng đợc sắp xếp thành loại thiết yếu và không thiết yếu để chú ý khi nuôi dìng..

(26) Cã 24 hîp chÊt h÷u c¬ thiÕt yÕu lµ: 9 amino axit, 2 axit bÐo vµ 13 vitamin. Có 15 thành phần thiết yếu vô cơ là: canxi, photpho, iôt, magie, kẽm, đồng, kali, natri, clo, coban, crom, mangan, molip®en vµ selen (cã thÓ kÓ c¶ asen, vana®i vµ thiÕc). C¸c chÊt trªn c¬ thÓ lÊy tõ thùc phÈm nh amino axit lÊy tõ thÞt, trøng, s÷a… axit bÐo kh«ng no lÊy tõ ®Ëu nµnh… vitamin lÊy tõ rau qu¶ nh vitamin A trong qu¶ gÊc, vitamin C trong qu¶ chanh, cam, bëi…. 77. Cá nóc, gan cóc, mật cá trắm có chứa độc tố gì ? Cá nóc rất độc vì có chứa độc tố tetraodontoxin, gan cóc và trứng cóc độc vì chứa bufotoxin, mật cá trắm độc vì có một ancol steroit gây độc là 5  cyprinol… 78. Nªn ¨n nh thÕ nµo ? Để cung cấp đầy đủ các chất thiết yếu cho cơ thể cần phải biết cách ăn nh thay đổi thực phẩm (thờng gọi là ăn đổi bữa) và ăn vừa đủ không quá thiếu hoÆc qu¸ thõa dinh dìng. 79. Thùc phÈm ¶nh hëng tíi t©m tr¹ng con ngêi nh thÕ nµo ? Ngày nay ngời ta khẳng định thực phẩm không chỉ có ảnh hởng đến sức khoÎ mµ cßn ¶nh hëng tíi t©m tr¹ng con ngêi.  Thức ăn giàu protein (chất đạm) làm cho bạn vui tơi hẳn lên. Chúng gióp c¬ thÓ s¶n sinh ra dopamin vµ norpinephrin lµm t¨ng nhiÖt lîng c¬ thÓ khiến cho bạn đợc tập trung hơn và còn có tác dụng giảm đợc stress. Nếu nh trong b÷a ¨n s¸ng vµ tra b¹n dïng mét lîng protein thÝch hîp sÏ gióp cho b¹n tØnh t¸o, minh mÉn h¬n.  Thức ăn giàu chất gluxit (chất bột) có tác dụng làm cho bạn đỡ căng thẳng, ít bị stress và thời gian để cơ thể phục hồi sau mệt mỏi ngắn hơn. Khi ăn thức ăn có hàm lợng gluxit cao thì đồng thời cũng tăng lợng amino axit tryptophan đa đến não, ở đó chúng đợc biến đổi thành serotonin có tác dụng lµm dÞu hÖ thÇn kinh.  Thøc ¨n ngät cã t¸c dông lµm dÞu c¬ thÓ. Khi c¬ thÓ tiÕp nhËn nh÷ng thức ăn ngọt thì lợng đờng trong máu tăng lên, đồng thời phản ứng hoá học của cơ thể cũng đợc tăng cờng, khiến bạn cảm thấy dễ chịu hơn. Đặc biệt kẹo.

(27) s«c«la cã chøa chÊt phenyletylamin vµ mét sè chÊt kh¸c cã t¸c dông kÝch thÝch hÖ thÇn kinh, g©y c¶m gi¸c khoan kho¸i.  Tr¸i c©y nh chuèi cã chøa nhiÒu chÊt dopamin vµ norpinephrin lµ những sản phẩm của não có tác động mạnh đến cảm giác. Trái táo cung cấp cho cơ thể chất xơ, pectin, nguyên tố bo giúp duy trì độ bền của xơng, giữ đợc phong độ tỉnh táo, linh hoạt.  Nớc khoáng có ảnh hởng rất nhiều đến tâm trọng con ngời. Cơ thể chóng ta rÊt cÇn nhiÒu nguyªn tè vi lîng. Ch¼ng h¹n, thiÕu magie c¬ thÓ dÔ bÞ lâm vào tình trạng trầm uất, bơ phờ, thậm chí còn có thể dẫn đến hôn mê. Ngoµi níc kho¸ng, thøc ¨n giµu nguyªn tè magie lµ c¸m, g¹o tÊm, ngò cèc.  §å uèng cã chøa chÊt cafein cã t¸c dông lµm cho c¬ thÓ ho¹t b¸t, nhanh nhÑn h¬n. Song kh«ng nªn dïng lîng cao v× cã thÓ g©y n«n nao, c¸u kØnh vµ ®au ®Çu. Uèng s÷a gióp b¹n ngñ ngon vµ tØnh t¸o h¬n khi thøc dËy. 80. Vitamin lµ b¹n hay lµ thï ? Năm 1970, nhà hoá học hai lần đợc giải Nobel là Lainux Pauling (lần thứ nhất vào năm 1901) đã giải thích vitamin C là một chế phẩm vô hại, tốt nhÊt, cã t¸c dông thÇn kú, cã kh¶ n¨ng ch÷a khái bÖnh c¶m l¹nh. Hµng ngµy chỉ cần uống liều từ 1 đến 4 gam vitamin C, nếu cảm nặng hơn thì uống liều cao h¬n. Vitamin C chøa axit ascocbic. Axit nµy t¹o thµnh c¸c tinh thÓ kh«ng màu, dễ hoà tan trong nớc, đợc tổng hợp trong các dạng cây xanh có diệp lục sống trên cạn hay dới nớc. Con ngời đã mất khả năng tổng hợp axit này từ đờng do mất khả năng chế tạo một loại men trong quá trình tiêu hoá. Gần đây các nhà nghiên cứu đã chứng minh là dùng vitamin C liều cao có khả năng giảm mạnh sức đề kháng của cơ thể chống bệnh cảm lạnh. Họ đã xác định là cơ thể có thể chống lại tình trạng thừa vitamin C, tuy nhiên quá trình thải loại vitamin C vẫn tiếp tục cho đến khi trong cơ thể bắt đầu thiếu hụt trầm trọng vitamin C. Cơ thể càng nhận đợc vitamin C, thì vitamin C lại càng bị thải loại nhiều. ở Canada, năm 1965 đã ghi nhận trờng hợp các trẻ sơ sinh đã mắc bệnh thiếu vitamin C, thờng gọi là bệnh Scocbut. Ngời ta thấy rằng các bà mẹ chúng đã uống vitamin liều cao vì nghĩ là sẽ bảo vệ đợc sức khoẻ thai nhi. Nhu cầu hàng ngày về vitamin C của ngời khoẻ mạnh dao động từ 0,05 đến 0,1 gam. Trong trờng hợp bị cảm lạnh, có thể chỉ nên tăng liều đến 1 gam th«i. 81. ăn thế nào để bảo vệ tim mạch ?.

(28) Theo các bác sĩ từ thế kỷ XX trớc đây cho đến thế kỷ XXI này, bệnh tim m¹ch vÉn lµ nguyªn nh©n tö vong sè 1 cña loµi ngêi. Theo Tæ chøc Y tÕ Thế giới, cứ 4 giây trên mặt đất lại có một nhồi máu cơ tim, và cứ 5 giây một tai biÕn m¹ch n·o ! ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh ViÖt Nam, sè ngêi chÕt do bªnh tim m¹ch ®ang t¨ng nhanh chãng. Nh÷ng bÖnh chÕt ngêi nµy, dï lµ bÖnh tim nh nhåi m¸u c¬ tim hay bÖnh mạch nh tai biến mạch não, đều có chung một nguyên nhân là vữa xơ động mạch. Phải ngăn chặn đợc vữa xơ động mạch, mới có thể giảm bớt đợc tử vong về bệnh tật ! ăn uống hợp lý chính là một biện pháp quan trọng để ngăn chặn vữa xơ động mạch, tức là đề phòng nhồi máu cơ tim và tai biến mạch n·o. Cho nªn kh«ng riªng g× nh÷ng bÖnh nh©n tim m¹ch nªn theo, mµ c¶ nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh b×nh thêng còng cÇn chó ý. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y n¨m 2000 ®a ra nhiÒu lêi khuyªn vÒ ¨n uèng nh sau: 1.H¹n chÕ c¸c thøc ¨n cã nhiÒu acid bÐo b·o hoµ, v× chóng lµ c¸c nguyên liệu để cơ thể tổng hợp ra cholesterol xấu(LDL-C). Cụ thể là nên bớt ăn các mỡ động vật, đặc biệt là mỡ bò, mỡ cừu (90% chất béo là acid béo bão hoà); rồi đến bơ sữa. Mỡ lợn, mỡ gà, mỡ chim ít acid béo bão hoà hơn nên cũng không cần kiêng kỹ lắm. Đặc biệt mỡ cá tuy là mỡ động vật, nhng lại có ít acid béo bão hoà, và nhiều acid béo không bão hoà, nên ăn nhiều để bảo vệ tim m¹ch. Nªn chó ý r»ng c¸c dÇu thùc vËt nãi chung chøa Ýt acid bÐo b·o hoµ, nhng cã 2 ngo¹i lÖ: dÇu dõa vµ dÇu cä (palm oil) chøa acid bÐo b·o hoµ nhiều không kém các mỡ động vật 45%! Các nhà chuyên khoa tim mạch khuyÕn c¸o r»ng tû lÖ acid bÐo b·o hoµ kh«ng nªn qu¸ 10% tæng sè calo; ë ngêi t¨ng cholesterol th× kh«ng nªn qu¸ 7%. 2. H¹n chÕ nh÷ng thøc ¨n cã nhiÒu cholesterol nh b¬ (cã nhiÒu trong s÷a), trøng, ãc, bÇu dôc, tim, gan, t«m, cua… Kh«ng nªn ¨n qu¸ 300 mg cholesterol mỗi ngày, ngời đã tăng cholesterol thì không nên quá 200mg. Trớc đây, ăn ít cholesterol là lời khuyên số 1 để giảm bệnh tim mạch. Tuy nhiªn c¸c t¸c gi¶ gÇn ®©y kh«ng b¾t kiªng cholesterol nghiªm ngÆt nh ngày xa và cho rằng một chế độ ăn hạ cholesterol không nhất thiết là một chế độ ít cholesterol. Họ thấy rằng ăn cholesterol không hại bằng ăn các acid béo bão hoà. Thí dụ một lòng đỏ trứng 17 gam chứa 220mg cholesterol, trớc kia ngời ta chỉ cho ăn mỗi tuần không đến 2 quả, thì nay các nhà tim mạch học cho phÐp ¨n mçi tuÇn 6 qu¶;.

(29) 82. §èi víi c¬ thÓ muèi iot cã vai trß nh thÕ nµo ? Để cơ thể khoẻ mạnh, con ngời cần đợc cung cấp đầy đủ các nguyên tố hoá học cần thiết. Có những nguyên tố cần đợc cung cấp với khối lợng lớn và có những nguyên tố cần đợc cung cấp với khối lợng nhỏ (vi lợng). Iot là một nguyên tố vi lợng hết sức cần thiết đối với con ngời. Theo các nhà khoa học, mỗi ngày cơ thể con ngời cần đợc cung cấp từ 1.10-4 đến 2.10-4 gam nguyên tố iot. Cơ thể tiếp nhận đợc phần iot cần thiết dới dạng hợp chất của iot có sẵn trong muèi ¨n vµ mét sè lo¹i thùc phÈm. Nhng viÖc thiÕu hôt iot vÉn thêng x¶y ra. HiÖn nay, tÝnh trªn toµn ThÕ Giíi mét phÇn ba sè d©n bÞ thiÕu iot trong c¬ thÓ. ë ViÖt Nam , theo ®iÒu tra míi nhÊt, 94% sè d©n thiÕu hôt iot ë nh÷ng mức độ khác nhau. Thiếu hụt iot trong cơ thể dẫn đến hậu quả rất tai hại. Thiếu iot làm não bị h hại nên ngời ta trở nên đần độn, chậm chạp, có thể điếc, câm, liệt chi, lùn. Thiếu iot còn gây ra bệnh bớu cổ và hàng loạt rối loạn khác, đặc biệt nguy hiểm đối với bà mẹ và trẻ em. §Ó kh¾c phôc sù thiÕu iot, ngêi ta ph¶i cho thªm hîp chÊt cña iot vµo thùc phÈm nh : muèi ¨n, s÷a, kÑo… Việc dùng muối ăn làm phơng tiện chuyển tải iot vào cơ thể ngời đợc nhiÒu níc ¸p dông. Muèi iot lµ muèi ¨n cã trén thªm mét lîng nhá hîp chÊt cña iot (thêng lµ KI hoÆc KIO3 ). ThÝ dô: Trén 25 kg KI vµo mét tÊn muèi ¨n. Ngêi ta còng cho thªm hîp chÊt iot vµo bét canh, níc m¾m… Việc dùng muối iot thật dễ dàng và đơn giản. Về mùi vị, màu sắc, muối iot kh«ng kh¸c g× muèi ¨n thêng. Tuy nhiªn hîp chÊt iot cã thÓ bÞ ph©n huû ë nhiệt độ cao. Vì vậy phải thêm muối iot sau khi thực phẩm đã đợc nấu chín. 83. C¸c hîp chÊt v« c¬ chøa kim lo¹i cã t¸c dông ch÷a bÖnh nh thÕ nµo ? C¸c lo¹i dîc phÈm tuy hÇu hÕt lµ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ nhng ngêi ta còng nghiên cứu nhiều hợp chất vô cơ để dùng vào việc chữa bệnh. Bằng các phơng pháp nghiên cứu đặc trng vật lý của các nguyên tử kim lo¹i nh tÝnh phãng x¹, tÝnh thuËn tõ…ng êi ta cã thÓ ph©n tÝch c¬ chÕ t¸c dông của các loại thuốc, đặc biệt là vai trò của các nguyên tử kim loại. Điều này không những cho phép hiểu đợc tính năng, tác dụng của chúng mà còn cho phép tìm tòi có định hớng các loại thuốc mới..

(30) 84. Cã ph¶i hîp chÊt chøa platin ch÷a ung th ? Từ những năm 1965 ngời ta đã nhận thấy hoạt tính ức chế sự phát triển của các vi khuẩn của chất cisplatin và đã thử dùng chất này để chữa bệnh ung th ë ngêi. Ngµy nay c¸c chÕ phÈm chøa platin thuéc nh÷ng thuèc hiÖu qu¶ nhÊt vµ đợc sử dụng để chữa ung th cấp. Cách thuốc chứa platin đợc dùng để chữa ung th nh: ung th buång trøng, ung th ruét, ung th phæi… Tuy cisplatin là một tác nhân chống ung th tốt nhng quá độc. Vì vậy ngời ta tìm cách bào chế ra những thuốc mới vẫn giữ đợc hoạt tính đó nhng ít độc hơn. ViÖc thö ho¹t tÝnh chèng ung th cña hµng lo¹t chÊt kh¸c nhau vµ nh÷ng nghiên cứu động học về sự thế phối tử cho thấy rằng khi thay đổi phối tử hoạt tính chống ung th vẫn đợc duy trì, còn độc tính thì liên quan trực tiếp tới độ linh động của phối tử bị thế. Phát hiện này đa đến việc điều chế hàng loạt dẫn xuất malonat với độ linh động thấp hơn so với cisplatin, trong đó cacboplatin đã đợc chọn để đánh giá lâm sàng. Kết quả thử nghiệm hoàn toàn xác nhận các dự đoán. Từ 1984 cacboplatin đã đợc phép sử dụng ở Anh và nhiều nớc kh¸c. Khoảng 10 chế phẩm platin khác đã đợc thử nghiệm lâm sàng ở các nớc khác nhau. Trừ tetraplatin các chất còn lại đều là phức chất của Pt (II) với các nhóm bị thế có độ linh động thấp hơn ở cisplatin. 85. Cã ph¶i hîp chÊt chøa vµng ch÷a viªm khíp ? Các hợp chất của vàng đã đợc dùng để chữa bệnh từ những năm 1920 nhng ngêi ta vÉn cha râ c¬ chÕ t¸c dông cña chóng. Cã nhiÒu b»ng chøng vÒ hiÖu qu¶ ch÷a bÖnh cña c¸c hîp chÊt chøa vàng nhng ngời ta vẫn lo ngại về độc tính của chúng. Có ngời còn đề nghị chấm dứt việc sử dụng các hợp chất của vàng để chữa bệnh viêm khớp. Gi¶i thÝch c¬ chÕ t¸c dông cña vµng, mét sè t¸c gi¶ cho r»ng vµng bao vây các nhóm thiol hoạt động. Một số khác chỉ ra rằng vàng ức chế việc sinh sản các dạng oxi hoạt động nh ion peroxit các gốc hyđroxyl và peroxyl ở mµng vµ dÞch tÕ bµo. Gần đây các nhà hoá học vô cơ đã điều chế đợc hợp chất Auranofin chøa c¸c phèi tö t¹o phøc bÒn vµ cã tÝnh ¸i mì, cã thÓ dïng lµm thuèc uèng, cã t¸c dông t¬ng tù nh c¸c thuèc tiªm. 86. Cã ph¶i hîp chÊt chøa gali ch÷a m¸u t¨ng canxi ?.

(31) ở Mỹ ngời ta đã cho phép dùng galinitrat Ga (NO 3)3 để chữa bệnh máu tăng canxi ác tính. Việc này xuất phát từ kinh nghiệm thu đợc khi dùng một đồng vị của gali trong chuẩn đoán bệnh xơng. Ngời ta nhận thấy rằng ngoài c¸c u x¬ng, gali còng tËp trung c¶ ë mét sè u kh¸c, nhÊt lµ trong b¹ch huyÕt. Những nghiên cứu nhằm xác định sớm các khối u cùng với việc quan tâm dùng các hợp chất của kim loại làm tác nhân chống ung th đã thúc đẩy ý định thử hoạt tính chống ung th của Ga(OH)3 không phóng xạ trên chuột. Từ kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn chuét, ngêi ta b¾t ®Çu nghiªn cøu trªn ngêi. KÕt qu¶ thö nghiÖm trªn bÖnh nh©n bÞ bÖnh m¸u t¨ng canxi cho thÊy thuèc cã hiÖu qu¶ trong viÖc ®a møc canxi trong m¸u trë l¹i b×nh thêng vµ kh«ng cã ph¶n øng phụ. Sự rút canxi từ xơng đợc ức chế trực tiếp. 87. Có phải hợp chất chứa bitmut chữa viêm loét đờng tiêu hoá ? Các hợp chất của bitmut đã đợc dùng để chữa các rối loạn ở đờng tiêu ho¸ (d¹ dµy, ruét), tõ kho¶ng 2 thÕ kû nay. GÇn ®©y mèi quan t©m l¹i t¨ng lªn khi vµo n¨m 1982 ngêi ta ph¸t hiÖn ra vi khuÈn H.pylori trong mµng d¹ dµy cña bÖnh nh©n viªm d¹ dµy. Một loại thuốc dựa trên bitmut là antacid đã tỏ ra có hiệu quả trong việc ch÷a loÐt d¹ dµy, cã lÏ do t¸c dông diÖt khuÈn chän läc cña nã. VÒ mÆt ho¸ häc hiÖu qu¶ gi÷a chèng loÐt cã thÓ lµ do dung dÞch keo cña bitmut xitrat bÞ kÕt tña trong m«i trêng axit cña d¹ dµy díi d¹ng oxiclorua vµ oxixitrat. Do sù kết tủa nên lớp màng bảo vệ đợc hình thành sẽ ngăn cản sự khuyếch tán ngợc lại của ion H+ và do đó kích thích sự tái tạo biểu mô. Hiện nay thuốc này đợc sử dụng rất rộng rãi trong chữa bệnh viêm loét đờng tiêu hoá và so với các loại thuốc khác thì bệnh ít bị tái phát hơn. Đó có thÓ lµ do sù triÖt tËn gèc vi khuÈn H.pylori cña thuèc. 88. Cã ph¶i hîp chÊt chøa kim lo¹i dïng chuÈn ®o¸n vµ ch÷a bÖnh b»ng tia phãng x¹. Trong y häc h¹t nh©n ngêi ta chuÈn ®o¸n bÖnh b»ng c¸ch ®a mét h¹t nhân bức xạ  vào cơ thể, sau đó dùng một máy dò để ghi nhận sự phân bố của đồng vị phóng xạ để xác định vị trí mang bệnh và trạng thái của nó. Hạt nhân phóng xạ hay đợc sử dụng nhất là tecnixi. Tính u việt của nó là ở chỗ nó ph¸t ra photon  thuÇn nhÊt thuËn lîi cho viÖc ghi nhËn mµ kh«ng bÞ nhiÔu bëi các tia  và  có hại. Chu kỳ bán huỷ của nó là 6 giờ vừa đủ để ghi nhận mà bệnh nhân không phải chịu bức xạ quá lâu. Mặt khác tecnexi đợc sản xuất khá dễ dàng trong các lò phản ứng hạt nhân nên tơng đối rẻ và dễ kiếm. Nhiều chế.

(32) phẩm y học phóng xạ của tecnexi đợc điều chế từ sau năm 1980 đã đợc xác định cấu tạo khá tỉ mỉ và dùng để chuẩn đoán bệnh tim hay xác định bệnh não v.v.. Một trong những thành công gần đây là điều chế đợc progestin chứa tecnexi đánh dấu để chuẩn đoán ung th vú. C¸c ion kim lo¹i cã gi¸ trÞ lín trong y häc nhê tÝnh thuËn tõ. Céng hëng thuận từ là phơng pháp chuẩn đoán quan trọng dựa trên sự khác nhau về tốc độ håi chuyÓn proton cña níc trong c¸c m« kh¸c nhau vµ chuyÓn c¸c sù kh¸c nhau nµy thµnh nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt gióp chuÈn ®o¸n bÖnh. 89. Ho¸ häc víi b¶o qu¶n rau qu¶ nh thÕ nµo ? B¶o qu¶n rau qu¶ sau khi thu ho¹ch lµ mét viÖc rÊt quan träng nh»m chèng h háng vµ gi¶m sót chÊt lîng. - Dùng các hoá chất để chống nảy mầm và diệt vi sinh vật gây h hỏng rau quả. Chẳng hạn nh để chống nảy mầm cho khoai tây, hành, cà rốt và một sè rau, cñ kh¸c, ngêi ta thêng dïng chÕ phÈm MH- HO (hidrazit cña axit malic), phun dung dịch 0,25% lên cây ngoài đồng, 3-4 tuần lễ trớc khi thu ho¹ch. Ngêi ta cßn chèng n¶y mÇm khoai t©y b»ng ancol nonilic (C 9H19OH) ë d¹ng h¬i. - §Ó b¶o qu¶n b¾p c¶i ngêi ta phun chÊt diÖt nÊm pentaclonitrobenzen lªn b¾p c¶i tríc khi xÕp vµo kho. - §Ó b¶o qu¶n chuèi t¬i, cam t¬i ngêi ta phun thuèc diÖt nÊm topsin - M. Trong những năm gần đây, chất diệt nấm đợc dùng nhiều là benlate (C14H18H4O3). ở Cộng hoà Liên Bang Đức đã sản xuất chế phẩm bảo quản quả tơi có tªn th¬ng m¹i lµ protexan. Protexan lµ chÊt láng kh«ng mïi, kh«ng vÞ vµ không độc nên không ảnh hởng tới sức khoẻ của ngời tiêu dùng. Ngời ta nhóng qu¶ vµo dung dÞch protexan råi hong kh«, dung dÞch bèc h¬i vµ t¹o thµnh mµng máng b¶o vÖ ë ngoµi vá qu¶. Mµng protexan cã t¸c dông gi¶m tổn thất khối lợng quả trong quá trình bảo quản, giảm cờng độ hô hấp, làm chËm qu¸ tr×nh chÝn nªn cã thÓ b¶o qu¶n qu¶ l©u dµi h¬n, gi÷ nguyªn h¬ng vÞ tù nhiªn vµ thµnh phÇn dinh dìng cña qu¶. 90. Ho¸ häc víi chÕ biÕn rau qu¶ nh thÕ nµo ? - Các qui trình công nghệ để chế biến rau quả thành các dạng sản phẩm khác nhau nh đồ hộp, sấy khô, rợu vang quả.. đều cần đến một số hoá chất. + §Ó t¨ng hiÖu qu¶ cho qu¸ tr×nh röa s¹ch nguyªn liÖu vµ m¸y mãc, thiÕt bÞ cña nhµ m¸y hoa qu¶ ngêi ta dïng c¸c ho¸ chÊt cã tÝnh s¸t trïng m¹nh.

(33) hoÆc cã t¸c dông tÈy röa cao. Röa nguyªn liÖu th× dïng c¸c ho¸ chÊt cã chøa clo hoạt động nh clorua vôi. Để rửa máy móc, thiết bị và làm vệ sinh nhà xởng ngêi ta dïng dung dÞch xót hoÆc natricacbonat. + §Ó bãc vá c¸c lo¹i qu¶ khã bãc vá nh mËm, cµ chua, mµng mói cam, quÝt hoÆc mét sè qu¶, cñ cã vá máng nh cµ rèt, khoa t©y… ngêi ta dïng dung dịch NaOH. Nhúng các loại quả, củ này vào dung dịch NaOH nồng độ 1-2% ở 70 - 800C trong thêi gian tõ 10-300 gi©y (tuú lo¹i qu¶, cñ) th× vá sÏ trãc hÕt. Sau đó sửa lại bằng nớc sạch nhiều lần. Bằng cách này, các múi cam, quít và qu¶ sÏ s¹ch hÕt vá mµ vÉn gi÷ nguyªn h×nh tr¹ng ban ®Çu. + Để ngăn ngừa sự biến đổi màu rau, quả khi chế biến nh chuối bị thâm đen, cà chua mất màu đỏ tơi, cùi vải thiều mất màu trắng đẹp… ng ời ta dùng c¸c chÊt chèng oxi ho¸ nh SO2, axit ascobic (Vi tamin C) axit xitic. + Để tăng hơng vị cho nớc quả, quả đóng hộp ngời ta dùng axit xitric (axit chanh) hoÆc axit malic (axit t¸o). Víi rîu qu¶ ngêi ta dïng axit xitrtic, axit tactric (axit nho). Với da chuột, cà chua, giá đỗ xanh… thì không thể thiếu axit axetic. Rau dầm giấm (giấm là dung dịch axit axetic 5%, vị chua) cùng với đờng, muối ăn và gia vị tạo cho sản phẩm có hơng vị chua - ngọt rất đặc trng và hấp dẫn. Axit axetic còn có tác dụng ức chế hoạt động của vi sinh vật, giữ cho sản phẩm bảo quản đợc dài ngày. Trong chế biến rau quả, rất cần chế biến các dạng bán chế phẩm để dự tr÷ nguyªn liÖu khi mïa thu h¸i ré. §Ó b¶o qu¶n b¸n chÕ phÈm rau qu¶ ngêi ta dïng c¸c ho¸ chÊt cã thÓ t¹o ra SO2 hoÆc dïng axit benzoic, axit sobic vµ muèi cña chóng. Khi dùng SO2 để bảo quản bán chế phẩm, ngời ta nói bán chế phẩm đã đợc sunfit hoá. Hàm lợng SO2 có tác dụng bảo quản là 0,1 - 0,2%. Axit benzoic hoặc natri benzoat có tác dụng diệt vi sinh vật mạnh đối với các loại cà chua. Hàm lợng để có tác dụng diệt vi sinh vật là 0,05 - 0,1%. Dùng với hµm lîng cao h¬n sÏ lµm cho s¶n phÈm cã vÞ nång, ch¸t do ho¸ chÊt g©y ra. Axit sobic lµ chÊt b¶o qu¶n c¸c b¸n chÕ phÈm rau qu¶ cã nhiÒu u ®iÓm hơn so với SO2 hoặc axit benzoic vì nó không gây độc cho ngời sử dụng và không tạo ra hơng vị lạ cho sản phẩm. Sản phẩm càng chua (độ PH càng nhỏ) th× t¸c dông diÖt vi sinh vËt cña axit sobic cµng m¹nh. 91. Thµnh phÇn c¸c muèi trong níc biÓn nh thÕ nµo? Thµnh phÇn muèi Trong 1 kg níc TØ lÖ %.

(34) NaCl MgCl2 MgSO4 CaSO4 K2SO4 CaCO3 MgBr2 vµ c¸c thµnh phÇn kh¸c Tæng sè. 27,2 3,8 1,7 1,2 0,9 0,1 0,1 35,0. 77,8 10,9 47,0 3,6 2,5  0,3  0,2 100. Muèi trong níc biÓn: 70% bề mặt trái đất là biển. Tỉ lệ giữa muối và nớc trong nớc biển là kho¶ng 3/100 tøc lµ cã 3% muèi trong níc biÓn. 92. ë ®©u cã cung ®iÖn b»ng muèi? Sâu hơn 100 m dới lòng đất trong núi, mỏ muối ở Ba Lan có một cung điện làm bằng muối. Công trình này đợc tạo dựng từ thế kỷ 17. Các chỉnh thể điêu khắc, giá đèn chùm treo trần và cả đến các gian phòng đều đợc làm bằng muèi. 93. Làm thế nào để có con bớm bằng muối kết tinh? Uèn d©y thÐp thµnh h×nh con bím vµ quÊn b«ng sîi quanh d©y thÐp råi đặt vào nớc muối đậm đặc. Nớc muối từ từ bay hơi và đầu các sợi bông xuất hiÖn c¸c tinh thÓ muèi. §îi cho tinh thÓ muèi xuÊt hiÖn ë kh¾p c¸c sîi b«ng, ta lại chuyển sang nớc muối đậm đặc khác. Sau khoảng 10 ngày ta có con bớm bằng muối kết tinh, trông rất đẹp. 94. Dïng muèi lµm kem que nh thÕ nµo? Nhiệt độ của nớc đá là 00C. Nếu cho muối ăn vào nhiệt độ sẽ giảm xuống dới 00C. Lợi dụng tính chất này để làm kem que nh sau: Cắm que tre vào ô đựng nớc trái cây rồi đặt cả vào khay đá có đựng nớc đá hoà tan nhiều muối ăn. Tất cả cho vào làm lạnh. Nớc trái cây sẽ nhanh chóng đông lại thành kem que. 95. V× sao níc biÓn cã muèi? BiÓn c¶ lµ "quª h¬ng" cña muèi. Muèi ¨n (NaCl) chiÕm 85% c¸c lo¹i muối hoà tan trong nớc biển. Giả sử nếu chúng ta tách đợc tất cả muối khỏi nớc biển rời rải đều trên lục địa thì lớp muối sẽ cao tới 153 m. Còn làm bay hơi toàn bộ nớc biển thì đáy biển sẽ có lớp muối dày tới 60 m. Để tìm hiều nguồn gốc của muối trong nớc biển các nhà khoa học đã tốn nhiều công sức từ việc phân tích, so sánh nớc biển và nớc sông, cho đến nghiên cứu đất đá sau cơn ma, thậm chí còn nghiên cứu hàng loạt núi lửa nữa..

(35) Cuối cùng họ đã phát hiện ra bí mật của muối biển. Hoá ra, đại dơng trong quá trình lâu dài hình thành lúc ban đầu đã hoà tan tất cả các loại muối kho¸ng. §ång thêi nham th¹ch th«ng qua qu¸ tr×nh phong ho¸ (nham th¹ch bÞ tác động lâu ngày của ma, nắng, gió bão và vi sinh vật) đã không ngừng bị phân giải và sản sinh ra các loại muối, sau đó theo các dòng sông để ra đại dơng. Vậy sông ngòi, nham thạch và các núi lửa dới đáy biển chính là nguồn gèc cung cÊp chñ yÕu c¸c lo¹i muèi cho biÓn c¶. 96. BiÓn ChÕt n»m ë ®©u? "BiÓn ChÕt" n»m ë biªn giíi Palestin vµ Jordan, gäi lµ "biÓn" nhng thùc ra "BiÓn ChÕt" chØ lµ c¸i hå kh¸ lín. MÆt b¾c cña "BiÓn ChÕt" cã s«ng Jordan ch¶y vµo, cßn mÆt Nam lµ cöa sông Hasa. Biển chết không hề có đờng nớc thông với bất kỳ đại dơng nào. Từ bao đời nay nớc hồ cha bao giờ chảy ngợc về hai con sông trên. Nớc trong hồ có nồng độ muối ngày càng cao, do nằm trong khu vực có khí hậu cực nóng, nªn níc hå bèc h¬i rÊt nhiÒu mµ lîng muèi l¹i kh«ng hÒ gi¶m ®i. HiÖn nay hàm lợng muối của Biển Chết đã đạt đến 23  25%, tức cứ 10 kg nớc hồ thì cã 2 kg muèi. §©y còng lµ níc hå cã hµm lîng muèi cao nhÊt thÕ giíi. Do hàm lợng muối cao nên sức đẩy của nớc khá lớn đến mức có thể nằm vừa phơi nắng vừa đọc báo trên mặt biển. Vì hàm lợng muối quá cao nên trừ vài loài rong tảo ra chẳng có sinh vật nào có thể tồn tại đợc. Cây cỏ trên bờ hồ cũng chØ l¬ th¬, tha thít cßn quanh hå hiÕm khi ch¼ng cã bãng ngêi. V× vËy ch¼ng cã c¸i tªn nµo thÝch hîp h¬n c¸i tªn "BiÓn ChÕt". 97. ChÊt lîng níc ë c¸c nguån kh¸c nhau nh thÕ nµo? Nớc bay hơi tích tụ trong khí quyền là khá sạch. Khi trở về trái đất dới dạng ma hoặc tuyết rồi di chuyển trên mặt đất hoặc ngấm qua đất về phía biển, nớc sẽ có thêm tạp chất mà nồng độ và bản chất khác nhau tuỳ vùng, và tuú giai ®o¹n cña chu tr×nh. Níc ma. Tuy kh¸ tinh khiÕt nhng níc ma vÉn chøa c¸c khÝ, mét sè muèi tan vµ c¶ nh÷ng chÊt r¾n kh«ng tan cã thÓ cã trong khÝ quyÓn. Nớc trên mặt đất (sông suối) Nớc ma chảy trên mặt đất có thể chứa axít vì ngoài việc đã hấp thụ một sè khÝ cã tÝnh axÝt trong khÝ quyÓn (nh SO2, CO2) nã cßn hoµ tan c¸c axÝt cacboxylic vµ cacbon ®ioxit sinh ra do qu¸ tr×nh ph©n huû thùc vËt. Ngoµi ra.

(36) nó còn hoà tan đợc các muối khoáng gặp trên dòng chảy. Nớc axít này sẽ hoà tan đợc các muối và khoáng gặp trên dòng chảy. Nớc axit này sẽ hoà tan đợc mét sè quÆng theo ph¶n øng sau: KAlSi3O8(r) + 2H+(aq) + 9H2O(1)  2K+(aq) + 4H4SiO4(aq) + Al2Si2O5(OH)4(r) (fenspat) (Cao lanh) Do vËy níc mÊt dÇn tÝnh axit. Nớc trên mặt đất còn có thể bị ô nhiễm bởi vi sinh vật nữa. Níc biÓn: Nồng độ các ion tan trong nớc biển lớn hơn nhiều so với nớc trên mặt đất và nớc ngầm: C¸c nguyªn nh©n lµ: - Níc biÓn bay h¬i liªn tôc, trë l¹i díi d¹ng ma vµ mang theo chÊt tan - Nớc đi càng xa mới đến biển sẽ càng hoà tan nhiều muối. - Những lợng lớn quặng đợc đa từ bề mặt quả đất tới các đại dơng dới d¹ng macma. Mọi nguyên tố hoá học đều có trong các đại dơng nên đại dơng đợc coi nh một kho quặng lớn nhất thế giới. Nớc đại dơng chứa khoảng 40 triệu tấn chÊt r¾n tan trong mçi kil«met khèi níc.. Nguyªn tè Sè tÊn/km3 Nguyªn tè Clo 22.000.000 In®i Natri 12.000.000 KÏm Magie 1.600.000 S¾t Lu huúnh 1.000.000 Nh«m Canxi 450.000 Molip®en Kali 44.000 Selen Brom 75.000 ThiÕc Cacbon 32.000 §ång Stronti 9.000 Asen Bo 5.600 Urani Silic 3.400 Niken Flo 1.500 Vana®i Agon 680 Mangan Nit¬ 590 Titan Liti 200 Antimoan Rubi®i 140 Coban Photpho 80 Xesi Iot 68 Xeri Bari 35 Ytri. Sè tÊn/km3 23 12 12 12 12 4 3 3 3 3 2 2 2 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,2. Nguyªn tè B¹c Lantan Kripton Neon Ca®imi Vonfram Xenon Gemani Crom Thori Scan®i Ch× Thuû ng©n Gali Bitmut Niobi Tali Heli Vµng. Sè tÊn/km3 0,2 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,05 0,05 0,05 0,02 0,02 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 0,005.

(37) 98. Lµm ma nh©n t¹o nh thÕ nµo? Níc tån t¹i trong m©y díi d¹ng h¬i, d¹ng láng vµ d¹ng tinh thÓ. Th«ng thờng ở 00C nớc đóng băng, nhng trong những đám mây, dù ở -200C, các hạt nớc nhỏ li ti vẫn ở thể lỏng. Chỉ khi nhiệt độ hạ xuống - 40 0C, nớc trong đám m©y míi kÕt tinh hoµn toµn. Sè lîng tinh thÓ níc trong m©y phô thuéc vµo c¸c "hạt nhân kết tinh" là các hạt băng chứa trong đó, còn gọi là "mầm kết tinh". Các nhà khoa học từ lâu đã phát hiện tinh thể bạc iotua (AgI) có cấu tạo rÊt gièng cÊu t¹o cña c¸c h¹t b¨ng nªn cã thÓ dïng lµm "mÇm kÕt tinh". ChØ với 1g AgI đã tạo ra đợc từ 1012  1016 trung tâm kết tinh, làm ngng tụ một lợng nớc lớn ở dạng khí tạo ra ma hoặc tuyết. Bạc Iotua là một hoá chất rất đắt, vì vậy các nhà hoá học đã nghiên cứu tìm các chất thay thế rẻ tiền hơn đó là chì Iotua (PbI 2); 1,5 - đioxinaftalen; nớc đá khô (CO2 rắn) và nhiều chất hữu cơ khác. Dùng các chất trên làm ma với điều kiện là trên trời đã có sẵn những đám mây. Ngời ta dùng máy bay để rắc các chất trên vào mây. Nhờ phơng pháp này ngời ta đã cứu một vụ gieo trồng bị hạn khi sắp thu hoạch, tăng độ ẩm khi mùa màng bị lâm nguy hoặc bắt một cơn ma sớm để có bầu trời quang đãng trớc ngày hội lớn. Có những kì olympic mùa đông, ngời ta đã dùng phơng pháp này để làm tăng lợng tuyết lên từ 10  15%. Nếu tính đợc hớng gió và xác định đúng địa điểm rắc hoá chất, có thể làm ma ở những điểm cháy rừng, khi ngọn lửa mới bùng lên. Bộ lâm nghiệp nớc CHLB Nga đã nhiều lần cứu hàng nghìn hecta rõng Xiberi khái thÇn löa. 99. Làm thế nào để ngăn ngừa ma đá? Rắc vào đám mây những "hạt nhân kết tinh" không những "thay trời làm ma" mà còn ngăn ngừa đợc ma đá, những hạt băng đang lớn dần chuẩn bị cho ma đá, không lớn lên đợc nữa do những "mầm kết tinh" bằng hoá chất tranh cớp độ ẩm. Các hạt băng nhỏ li ti nhiều hơn, nhng không đạt đến kích thớc của hạt ma đá. Trên đờng rơi xuống mặt đất chúng bị tan ra và trở thành c¬n ma b×nh thêng. Hiện nay đã có những ra đa khí tợng dự báo sự hình thành những đám mây chứa những hạt băng. Các tên lửa và đạn chứa hoá chất đợc điểu khiển để bắn trúng đích. Nhờ vậy mà nhiều vùng rộng lớn ở các nớc tiên tiến đã tránh đợc sự tàn phá của ma đá đối với mùa màng. 100. Làm thế nào để phá tan sơng mù?.

(38) Sơng mù, thủ phạm gây ra những vụ tai nạn đờng thuỷ, đờng bộ và đờng không. Ngêi ta r¾c hoÆc b¾n vµo khãi s¬ng mï c¸c lo¹i h¹t nÆng cã tÝnh hót Èm nh muối ăn (NaCl) trộn với xi măng mịn, các chất hoạt động bề mặt, các chất tÝch ®iÖn... Những hạt nớc lơ lững, dày đặc trong sơng mù khi gặp "mầm kết tinh" sẽ đông tụ khiến mật độ của chúng trong không khí giảm dần và cuối cùng rơi xuèng díi d¹ng nh÷ng h¹t níc. Bªn c¹nh ph¬ng ph¸p ho¸ häc, ngêi ta cßn dïng c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c. ë Mü, ngêi ta ph¸ s¬ng mï b»ng m¸y bay trùc th¨ng. C¸nh qu¹t cña m¸y bay hót dßng kh«ng khÝ kh« ë c¸c líp tÇng cao xuèng xua tan s¬ng mï. S©n bay Orly cña Ph¸p ph¸ s¬ng mï b»ng luång kh«ng khÝ nãng do mét hÖ th«ng tua bin đẩy ra, hớng vào đờng băng. 101. Lµm tan gi«ng b·o nh thÕ nµo? Để làm tan giông bão ngời Nga dùng máy bay rắc vào đám mây những hạt bột nặng (cát, xi măng) khiến đám mây nhanh chóng bị tan ra. Ngời Mỹ rắc lên đám mây những sợi chỉ nilon mạ kim loại. Sự phóng điện kiểu hồ quang trong điện trờng gây ion hoá không khí, tăng độ dẫn điện và làm dịu đi sù phãng ®iÖn cña c¸c ®iÖn tÝch vµ nhê vËy cã thÓ triÖt tiªu sÊm chíp. Các nhà khí tợng học rắc các chất kiết tinh vào những đám mây giông, ph©n bè l¹i n¨ng lîng vµ lµm gi¶m søc ph¸ ho¹i cña c¸c trËn b·o. Ch¼ng h¹n ë Mỹ với trận bão Dally năm 1979, bằng cách "xử lý" này ngời ta đã làm tốc độ giã gi¶m ®i 1/3. Các nhà hoá học cũng dùng những chất hoạt động bề mặt để can thiệp vào thời tiết do làm thay đổi tính chất của bề mặt nớc và đất. Dùng một lợng nhỏ rợu béo đa chức tạo lớp màng cực mỏng trên mặt biển làm giảm mạnh lợng nớc bay hơi và ngăn chặn đợc sự hình thành những đám sơng mù nguy hiÓm bao phñ c¶ng, nhÊt lµ vµo mïa l¹nh. Rắc những hạt mồ hóng trên mặt đất, điều chỉnh đợc tỉ lệ hấp thụ tia bức xạ, làm thay đổi chế độ nhiệt tại một vùng rộng lớn. Nhìn chung các phơng pháp hoá học tác động vào thời tiết còn rất đắt, không kinh tế vì thế cha đợc sử dụng rộng rãi. Con đờng chế ngự thời tiết còn rộng mở, đang chờ đợi các nhà hoá học trẻ tìm ra các phơng pháp tác động mới, các hoá chất mới có hiệu quả cao h¬n, rÎ h¬n vµ kh¶ thi h¬n..

(39) 102. ThÕ nµo lµ m¸c xi m¨ng? Xi m¨ng cã nhiÒu m¸c kh¸c nhau: 200, 250, 300, 400, 500 vµ 600. M¸c xi măng chỉ tải trọng (tính bằng kg lực/cm 2) mà xi măng đã hoá rắn có thể chịu đợc không bị biến dạng sau 28 ngày từ khi trộn với nớc. 103. §¸nh gi¸ chÊt lîng x¨ng nh thÕ nµo? Xăng dùng cho các loại động cơ thông dụng nh ô tô, xe máy là hỗn hợp hiđrocacbon no ở thể lỏng (từ C 5H12 đến C12H26). Chất lợng xăng đợc đánh giá qua chØ sè octan lµ phÇn tr¨m c¸c ankan m¹ch nh¸nh cã trong x¨ng. ChØ sè octan cµng cao th× chÊt lîng x¨ng cµng tèt do kh¶ n¨ng chÞu ¸p lùc nÐn tèt nªn khả năng sinh nhiệt cao. n-Heptan đợc coi là có chỉ số octan bằng zero còn 2,2,4-trimetylpentan đợc quy ớc có chỉ số octan bằng 100. Các hiđrocacbon m¹ch vßng vµ m¹ch nh¸nh cã chØ sè octan cao h¬n c¸c hi®rocacbon m¹ch kh«ng nh¸nh. X¨ng cã chØ sè octan thÊp nh MOGAS 83 thêng ph¶i pha thªm mét sè phô gia nh tetraetyl ch× (C2H5)4 hoÆc lu huúnh. C¸c phô gia nµy gióp lµm t¨ng kh¶ n¨ng chÞu nÐn cña nhiªn liÖu nhng khi th¶i ra kh«ng khÝ g©y « nhiÔm m«i trêng, rÊt h¹i cho søc khoÎ con ngêi. HiÖn nay, ë ViÖt Nam chñ yÕu dïng x¨ng A90 hoÆc A92 lµ lo¹i x¨ng cã chØ sè octan cao - nh÷ng lo¹i xăng này không cần phải thêm các phụ gia nên đỡ độc hại và ít gây ô nhiễm m«i trêng. 104. Bình chữa cháy hoạt động nh thế nào? KhÝ CO2 kh«ng ch¸y vµ kh«ng duy tr× sù ch¸y cña nhiÒu chÊt, nªn ngêi ta dùng những bình tạo khí CO2 để dập tắt các đám cháy. Tuy nhiên, một số kim loại có tính khử mạnh, thí dụ Mg, Al,... khi đốt nóng cháy đợc trong khí CO2: 4. 0. CO 2  2Mg  C  2MgO. 105. Đất đèn đã đợc sử dụng trong những ngành kinh tế quốc dân nào ? Đất đèn là một hoá chất có rất nhiều công dụng. Nó đợc sử dụng trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ quèc d©n nh giao th«ng vËn t¶i, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, s¶n suÊt hµng tiªu dïng vµ nhÊt lµ lµm nguyªn liÖu trong c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. 106. Đất đèn đợc sản xuất từ khi nào?.

(40) Cuối thế kỷ 19, đất đèn (có trong thành phần chính là CaC 2) mới chỉ đợc sản xuất ở 12 nớc trên thế giới. Thời gian này, đất đèn chủ yếu dùng để th¾p s¸ng. Dùa vµo c¸c ph¶n øng sau: CaC 2  2H2O  Ca(OH)2  C2 H2 5 C 2 H2  O2  2CO2  H2O 2 Cho đến năm 1911 vẫn còn tới 965 thành phố sử dụng đất để thắp sáng đờng phố vào ban đêm. Trong nhiều năm trớc đây, ở nớc ta, đất đèn đợc sử dụng để thắp sáng trong c¸c hÇm lß khai th¸c vµ vËn chuyÓn than. Ng d©n mét sè vïng ven biÓn dùng đất đèn vào việc thắp sáng để đánh bắt cá, tôm do độ dáng của ngọn đèn đất tơng đơng với bóng điện có công suất 60 - 80 W. ở nông thôn nớc ta, trong nhiều năm trớc đây ngời ta cũng dùng đất đèn để thắp sáng trong những dịp có đình đám hoặc lễ tết.. 107. Đèn xì oxi - axetilen dùng để làm gì? Khí axetilen sinh ra khi cho đất đèn tác dụng với nớc đợc dùng làm nhiên liệu trong đèn xì oxi - axetilen để hàn cắt kim loại do nhiệt độ ngọn lửa cã thÓ lªn tíi 30000C. Để sản xuất đợc một chiếc xe đẹp ngời ta phải dùng tới 3 kg đất đèn. Việc hàn, cắt kim loại bằng đèn xì oxi - axetilen đợc sử dụng khi đóng míi hoÆc söa ch÷a c¸c con tµu s«ng, biÓn hay x©y dùng, söa ch÷a c¸c c©y cÇu, c¸c c«ng tr×nh x©y dùng. Khi cần cắt, phá các con tàu đã bị h hỏng để tận dụng sắt, thép cũ phục vụ cho ngành luyện cán thép ngời ta cũng dùng đèn xì oxi - axetilen. 108. Khí axetilen đã đợc dùng làm nguyên liệu để sản xuất các chất h÷u c¬ nh thÕ nµo? Khi công nghiệp chế biến hoá học dầu mỏ cha phát triển (cho đến khoảng năm 1950) thì khí axetilen sản xuất từ đất đèn là nguyên liệu chính cña c«ng nghiÖp s¶n xuÊt c¸c hîp chÊt h÷u c¬. + Ngời ta cho khí axetilen tác dụng với khí hiđroclorua để đợc vinyl clorua, sau đó trùng hợp vinyl clorua thành polivinyl clorua. C H  CH + HCl CH2 = CH - Cl Xóc t¸c Xóc t¸c t0.

(41) n CH2 = CH - CH2 - CH Cl Cl n Polivinyl clorua (PVC) đợc coi là chất dẻo vạn năng. PVC dùng để sản xuất ra màng mỏng, bao bì, da giả, thùng đựng hoá chất, sợi chịu hoá chất, các cấu kiện xây dựng... Để sản xuất 1 tấn PVC phải dùng từ 17 - 2 tấn đất đèn. + Còng trªn c¬ së cho khÝ axetilen t¸c dông víi khÝ hi®roclorua ngêi ta đã có các công nghệ tiếp theo chuyển đổi thành butadien để sản xuất cao su nh©n t¹o vµ hµng lo¹t monome cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp nh acrilonitril, vinylaxetat, este cña axit acrylic,... Trùng hợp vinylaxetat rồi thuỷ phân ngời ta thu đợc polivinyacol. Từ polime này kéo thành sợi bền, đẹp, chịu đợc hoá chất và thời tiết, có độ hút ẩm cao đợc gọi là vinylon. Nh vậy axetilen là nguyên liệu quan trọng để giải quyết tốt vấn đề mặc. 109. Khí axetilen đợc dùng để sản xuất muội than nh thế nào? Ngời ta còn dùng khí axetilen từ đất đèn để sản xuất muội than gọi là muéi axetilen. Sau khi loại bỏ các tạp chất, khí axetilen đợc chứa vào bồn lớn rồi dùng nhiệt độ cao để phân huỷ axetilen tạo ra cacbon (C) tinh khiết. Muội axetilen lµ nguyªn liÖu cao cÊp dïng cho c¸c ngµnh ®iÖn tö, s¬n, mùc in, chÕ t¹o thÐp cøng, chæi than, chÕ biÕn cao su,... Ngµnh s¶n xuÊt pin tiªu thô rÊt nhiÒu muéi than, bình quân để sản xuất 1 triệu chiếc pin R20 phải cần từ 2,7  3 tấn muội than axetilen. Nhà máy đất đèn Tràng Kênh (Hải phòng) là cơ sở đầu tiên trong nớc sản xuất muội than axetilen để cung cấp cho ngành pin và các ngµnh kinh tÕ kh¸c. 110. Trong nông nghiệp đất đèn dùng để làm gì?  Trong nông nghiệp, từ lâu ngời ta đã dùng đất đèn để rấm quả xanh, kích thích quả mau chín và chín đồng loạt ở các kho, thờng dùng để rấm dứa, chuối, cà chua... vào dịp cuối mùa đông, đầu mùa xuân. Ngời ta xử lý nõn cây dứa bằng đất đèn, cây dứa sẽ cho quả to đồng đều, thơm ngon, tỉ lệ đờng cao và nhất là làm cho dứa ra hoa kết quả trái vụ. Đất đèn còn dùng để sản xuất phân đạm canxi xiânmit (CaCN 2) dùng bãn cho c¸c lo¹i c©y trång nh lóa vµ nhÊt lµ b«ng. Hµng n¨m h·ng DENKA của Nhật Bản dùng từ 300.000 đến 500.000 tấn đất đèn để xản xuất phân bón canxi xianamit.  Một sản phẩm phụ nữa mà ngành sản xuất đất đèn là khí cacbon oxit (CO). Đó là một khí công nghiệp có giá trị, có thể dùng để chế biến hoá học hoÆc lµm nhiªn liÖu: CaO. +. 3C. lß ®iÖn. CaC2 + CO.

(42) v«i sèng. than cèc. 111. Cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của pin mặt trời thế nào? Ngời ta dùng chất liệu là những tế bào silic để làm pin mặt trời (pin quang häc). Tõ mét tinh thÓ silic, ngêi ta c¾t ra thµnh phiÕn nhá, phiÕn nµy cã tÝnh dÉn ®iÖn N (©m). Trªn bÒ mÆt cã d¸n líp t¹p chÊt Bo (B) cã tÝnh dÉn ®iÖn P (dơng). Giữa P - N có lớp phân cách mỏng. Trên bề mặt hai lớp P - N đợc g¾n ®iÖn cùc dÉn ®iÖn ra ngoµi. Nguyên tắc hoạt động: Lớp P có những lỗ rất nhỏ để ánh sáng chiếu tới líp N. C¸c tia n¾ng cung cÊp n¨ng lîng vµo líp N khiÕn v« sè electron t¸ch ra khái nguyªn tö líp silic khuyÕch t¸n vµ tÝch tô ë ®iÖn cùc ( - ) h×nh thµnh ®iÖn tÝch ©m. Cßn líp P do t¸c dông cña ¸nh s¸ng lu«n t¹o thªm nh÷ng ®iÖn tÝch d¬ng vµ tÝch tô ë b¶n cùc ( + ). NÕu khÐp 2 m¹ch ®iÖn cùc sÏ cã dßng ®iÖn. 112. Lµm nÕn mµu nh thÕ nµo? Ngµy tÕ (tÕt d¬ng lÞch vµ ©m lÞch) nÕu chóng ta cã hµng nÕn víi ngän lửa lung linh, đủ màu sắc để đón giao thừa thì hay biết mấy. Xin mách bạn cách làm ra những cây nến màu. Thân nến màu đỏ, ngọn lửa cũng có màu đỏ. Thân nến màu xanh, ngọn lửa cũng có màu xanh,... và cßn to¶ ra mïi th¬m quyÕn rò n÷a. C¸ch lµm:  Th©n nÕn lµm b»ng parafin, cã thÓ mua parafin t¹i c¸c cöa hµng ho¸ chất hoặc mua loại nến rẻ tiền để lấy parafin.  ChÊt t¹o mµu cho th©n c©y nÕn lµ nh÷ng chÊt mµu cã thÓ tan trong parafin nãng ch¶y nh metyl xanh (mµu xanh) auramin (mµu vµng), rodamin, eosin (màu đỏ),... Cũng có thể tạo mầu cho thân cây nến bằng cách đơn giản hơn là dùng phấn mầu để bôi lên cây nến.  BÊc nÕn lµm b»ng sîi b«ng, sîi lanh,... kh«ng dïng sîi tæng hîp. §Ó bÊc ch¸y kh«ng cã tµn cÇn tÈm bÊc b»ng dung dÞch natri borat hoÆc natri photphat råi ph¬i kh«.  ChÊt t¹o mµu cho ngän löa lµ c¸c muèi v« c¬. Hoà tan riêng từng muối vô cơ vào nớc để đợc dung dịch bão hoà. Tầm bÊc vµo dung dÞch muèi b·o hoµ råi ph¬i kh«. Khi ch¸y ngän löa sÏ cã mµu nh sau:  KCl hay KNO3 : Mµu tÝm (bëi K+).

(43)  NaCl hay NaNO3 : Mµu vµng (bëi Na+)  LiCl hay LiNO3 : §á th¾m (bëi Li+)  CaCl2 hay Ca(NO3)2 : §á g¹ch (bëi Ca2+)  BaCl2 hay Ba(NO3)2 : Xanh nân chuèi (bëi Ba2+)  CuCl2 hay CuSO4 : Xanh da trêi (bëi Cu2+) 113. Lµm nÕn th¬m nh thÕ nµo?  ChÊt th¬m: Dïng níc hoa hay tinh dÇu cã thÓ hoµ tan vµo parafin khi nãng ch¶y. Khi đã chuẩn bị xong parafin để làm thân cây nến có màu và có mùi th¬m; bÊc nÕn tÈm dung dÞch muèi v« c¬ t¹o mµu cho ngän löa, ta tiÕn hµnh đổ khuôn để đúc thành cây nến. Khuôn nến có thể dùng các ống bằng kim loại hay chất dẻo đã có sẵn hoÆc gß b»ng s¾t t©y. Đặt bấc vào khuôn, sao cho đúng tâm rồi cố định phía dới và phía trên. Nấu chảy parafin rồi đổ vào khuôn. Để nguội và tháo khuôn. Parafin nóng chảy ở 50 - 550C nhng cần đun quá nhiệt độ này. Thờng đổ khuôn ở 60 - 650C. Nếu đổ khuôn ở nhiệt độ thấp hơn, parafin sẽ đông cứng nhanh và bề mặt nến không nhẵn. ở nhiệt độ cao hơn, độ nhớt quánh của parafin thÊp lµm nã dÔ ch¶y qu¶ c¸c khe hë cña khu«n. Có thể đúc cây nến có nhiều màu, mỗi khúc một màu hoặc có vân bằng cách đúc từng khúc hay trộn lẫn các màu. Cũng có thể dùng một chất để vừa tạo màu cho thân cây vừa tạo màu cho ngän löa. ThÝ dô nh: + NÕn xanh l¸ c©y: Dïng Crom (III) oxit. Mµu ngän löa còng xanh l¸ c©y do ion Cr3+. §iÒu chÕ chÊt nµy b»ng c¸ch nhiÖt ph©n muèi amoni ®icromat hoÆc nung nãng natri ®icromat víi lu huúnh. + NÕn vµng: Dïng natri cromat lµm mµu cho th©n nÕn. Ngän löa còng vµng nhê ion Na+. Trong những ngày lễ lớn chúng ta đợc xem những màn pháo hoa rực rỡ, muôn màu. Pháo hoa cũng đợc chế tạo theo nguyên tắc trên. 114. ThÕ nµo lµ hiÖu øng nhµ kÝnh ? Chóng ta rÊt hay nghe thÊy côm tõ “HiÖu øng nhµ kÝnh”, vËy hiÖu øng nhµ kÝnh lµ g× ? §ã lµ hiÖn tîng lµm cho Tr¸i §Êt Êm lªn bëi khÝ CO2. KhÝ CO2 trong khÝ quyÓn chØ hÊp thô mét phÇn nh÷ng tia hång ngo¹i (bøc x¹ nhiÖt) cña mặt trời và cho các tia có sóng  từ 50.000 đến 100.000 A0 đi qua đến mặt đất..

(44) Những bức xạ nhiệt phát ngợc lại từ mặt đất có bớc sóng trên 140.000A0 bị khí cacbonic hấp thụ mạnh và phát trở lại trái đất làm Trái Đất ấm lên. Về mặt hấp thụ bức xạ, lớp CO2 ở trong khí quyển tơng đơng với lớp thuỷ tinh ở các nhà kính dùng để trồng cây, ở xứ lạnh. Do đó hiện tợng làm Trái Đất ấm lên bởi khí CO2 đợc gọi là “Hiệu ứng nhà kính”. Ngêi ta cho r»ng nÕu trong khÝ quyÓn cña hµnh tinh chóng ta kh«ng cã lợng khí CO2 thì nhiệt độ ở mặt đất thấp hơn hiện tại là 21 0C. Ngợc lại nếu CO2 tăng gấp đôi so với hiện tại nên nhiệt độ sẽ tăng thêm 4 0C. ở sao Kim, lợng CO2 gấp 60.000 lần ở Trái Đất nên nhiệt độ trung bình của sao Kim là 4250C. Chú ý rằng nhiệt độ ở mặt đất tăng lên 1 0C đã ảnh hởng bất lợi cho sản xuÊt l¬ng thùc cña thÕ giíi. Nguyªn nh©n cña sù t¨ng hµm lîng CO2 trong khÝ quyÓn lµ viÖc sö dông nhiªn liÖu trong nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn vµ c¸c nhµ m¸y kh¸c, lµ viÖc ph¸ rõng. V× vËy v× lîi Ých chung h·y b¶o vÖ lÊy rõng - l¸ phæi cña Tr¸i §Êt !!! 115. TÇng ozon ®ang bÞ suy gi¶m nh thÕ nµo ? Trên tầng cao của khí quyển, các mặt đất gần 25 km có một lớp ozon dÇy, gäi lµ tÇng ozon. Nã cã t¸c dông ng¨n kh«ng cho tia cùc tÝm chiÕu trùc tiÕp xuèng Tr¸i §Êt. O2  h   2O  O  O 2  O3. Do ph¶n øng: h cã  : 1600 2400 A0 Tuy nhiªn gÇn ®©y c¸c nhµ khoa häc ph¸t hiÖn thÊy ë mét sè khu vùc tÇng ozon bÞ bµo mßn, thËm chÝ cã chç bÞ thñng - gäi lç thñng tÇng ozon. TÇng ozon bÞ thñng sÏ kh«ng cßn t¸c dông ng¨n tia cùc tÝm - nghÜa lµ tia cùc tÝm sÏ chiÕu trùc tiÕp xuèng Tr¸i §Êt g©y ra nhiÒu bÖnh ngoµi da cho con ngời và động vật (ví dụ nh ung th da,…) NguyÔn nh©n do mét sè khÝ nh: freon (CFC), c¸c oxit nit¬. C¸c freon, lµ các hợp chất Clorofloro cacbon, ví dụ nh CFCl3, CF2Cl2, đợc dùng rộng rãi làm chÊt ®Èy trong b×nh phun, chÊy g©y l¹nh trong tñ l¹nh vµ m¸y ®iÒu hoµ nhiÖt độ và chất gây xốp cho chất dẻo. Dới tác dụng của các bức xạ mặt trời ( : 1900  2250A0 ) chúng thúc đẩy quá trình biến đổi O3 O2 116. Màn khói giết ngời đã xảy ra ở đâu ? Ngày 5 tháng 12 năm 1952, nớc Anh (nớc đợc mệnh danh là xứ sở của sơng mù) tại Luân Đôn đã xẩy ra sự kiện “màn khói giết ngời” làm chấn động.

(45) thÕ giíi. ViÖc gi¸m s¸t m«i trêng cho thÊy hµm lîng khÝ SO2cao tíi 3,8mg/m3, gấp 6 lần và nồng độ bụi khói lên tới 4,5mg/m 3 gấp 10 lần so với ngày thờng. D©n trong thµnh phè thÊy tøc ngùc, khã thë vµ ho liªn tôc. ChØ trong vßng 4, 5 ngày đã có hơn 4000 ngời chết trong đó phần lớn là trẻ em và ngời già, hai th¸ng sau l¹i cã trªn 8000 ngêi n÷a chÕt. Nguyªn nh©n cña “mµn khãi giÕt ngêi” ë thµnh phè Lu©n §«n lµ do khói than của các nhà máy quyện vào với sơng mù buổi sớm mùa đông gây ra. 117. Khí clo đã đợc dùng làm vũ khí ở đâu và khi nào ? §ã lµ xÕ chiÒu ngµy 24 - 4 - 1915 (thÕ chiÕn thø nhÊt 1914 - 1918) gi÷a 2 ngôi làng có tên là Steenstraat và Poel Kappelle (nớc Bỉ) xuất hiện một đám khãi mµu vµng lôc xuÊt ph¸t tõ phßng tuyÕn cña qu©n §øc bay lµ lµ c¸ch mÆt đất 1 mét theo chiều gió tiến dần đến phòng tuyến quân Pháp. Đó là khói của 150 tấn clo chứa trong 5830 thùng điều áp vừa đợc các binh sĩ của trung đoàn qu©n tiªn phong 35 vµ 36 §øc th¶ vµo kh«ng khÝ. Mêi l¨m phót sau, bé binh Đức đợc trang bị đặc biệt bám theo đám khói clo đó tấn công thẳng vào cứ điểm Pháp. Sự tác động của khí độc thật vô cùng ghê gớm. Hàng trăm binh sĩ Pháp hỗn loạn chạy ngợc về phía sau tìm không khí để thở. Khi quân Đức tới níi hä tr«ng thÊy nhiÒu x¸c chÕt víi g¬ng mÆt xanh nhît n»m la liÖt bªn nh÷ng ngêi hÊp hèi, c¬ thÓ co giËt d÷ déi, miÖng øa ra mét chÊt dÞch mµu vàng nhạt. Kết quả là tuyến phòng thủ của quân Pháp bị phá vỡ và khí clo đã giÕt chÕt 3000 ngêi vµ lµm 7000 ngêi bÞ th¬ng. 118. Axit xitric cã ë ®©u ? Trong thiªn nhiªn axit xitric cã trong c¸c lo¹i qu¶ chua (chanh, tai chua), trong mét sè lo¹i l¸ c©y (b«ng, thuèc l¸, th«ng). Axit xitric cã c«ng thøc ho¸ häc lµ. OH HOOC. CH2. C. CH2. COOH. COOH. Tinh thÓ cã mµu tr¾ng, tnc = 1530C, dÔ tan trong níc. Axit xitric lµ s¶n phẩm trung gian quan trọng của quá trình trao đổi các axit tricacboxylic trong c¬ thÓ. Axit xitric dïng lµm chÊt b¶o qu¶n, chÊt t¹o vÞ trong c«ng nghiÖp thùc phÈm. Trong nghiÖp thùc phÈm, axit xitric chiÕm hµng ®Çu trong sè c¸c axit hữu cơ. Axit xitric còn đợc dùng trong dợc phẩm và các chất tẩy giặt 119. Viªn kim c¬ng lín nhÊt ng©n hµ n»m ë ®©u ?.

(46) Các nhà thiên văn Mỹ vừa phát hiện ra một ngôi sao kim cơng có đờng kính 1500 km, cách Trái Đất khoảng 50 năm ánh sáng đợc gọi là “Lucy” Lucy hay BPM37093 có lõi đặc, nóng của một ngôi sao cổ đã từng chiếu sáng giống nh mặt trời. Tuy nhiên, ngôi sao cổ này đã nguội, và co lại. C¸c nhµ thiªn v¨n thêng gäi nã lµ: “Sao lïn tr¾ng”. GÇn ®©y c¸c nhµ thiªn v¨n ph¸t hiÖn ra r»ng: c¸c v× sao kh«ng chØ to¶ s¸ng mµ cßn “ng©n vang” gièng nh một chiếc chuông khổng lồ. Đo những rung động này, ngời ta có thể nghiên cứu thành phần bên trong của Lucy. Từ đó, họ phát hiện ra rằng cacbon bên trong Lucy đã cứng lại tạo nên khối kim cơng lớn nhất ngân hà. Từ đó, các nhà khoa học đã phỏng đoán rằng, Mặt Trời của chúng ta, khi tµn lôi trong vßng 5 tØ n¨m n÷a sÏ kÕt tinh t¹o ra viªn kim c¬ng khæng lå ë trung t©m Th¸i d¬ng hÖ. Metcalfe nãi: “MÆt Trêi cña chóng ta sÏ trë thµnh mét viªn kim c¬ng vÜnh h»ng”. 120. Ai ph¸t minh ra thÐp kh«ng gØ ? §ã lµ nhµ khoa häc Anh H.Brearley. Trong chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhất ông đợc giao nhiệm vụ nghiên cứu cải tiến vũ khí, đặc biệt là vấn đề nòng súng bị mài mòn rất nhanh. Ông đã thử pha crrom vào thép, song cha vừa ý nên bèn quẳng vào đống sắt gỉ ngoài phòng thí nghiệm. Rất lâu sau ông thấy mẫu thử ấy vẫn sáng lóng lánh trong khi đống thép gØ hÕt c¶. Năm 1913 H.Brearley đã nhận đợc bằng phát minh độc quyền của nớc Anh. Ông đã sản xuất thép không gỉ trên qui mô lớn và trở thành “ngời cha cña thÐp kh«ng gØ” 121. Ai đợc trao giải Nobel hoá học đầu tiên ? Đó là nhà hoá học Hà Lan Jacobus H.Van’t Hoff (1852 - 1911) ông đợc nhận giải Nobet vào năm 1901. Cho đến năm 2005 đã có 148 nhà khoa học đợc giải Nobel hoá học. 122. Ai đợc giải Nobel hoá học năm 2004 ? Hai nhµ khoa häc ngêi Israel Aaron Ciechanover vµ Avram Hershko vµ một nhà khoa học ngời Mỹ Irwin Rose, đã nhận giải Nobel hoá học 2004 với sè tiÒn 1,36 triÖu USD cho c«ng tr×nh cña hä liªn quan tíi c¸ch thøc c¬ thÓ t×m ra những protein không thích hợp để tiêu diệt và tự bảo vệ mình khỏi bệnh tật. Từ đầu thập niên 1980, ba nhà khoa học trên đã phát hiện ra một trong nh÷ng qu¸ tr×nh cã tÝnh chu kú quan träng nhÊt cña tÕ bµo: qu¸ tr×nh tho¸i ho¸.

(47) protein, quá trình này đợc kiểm tra tới từng chi tiết, protein nào không thích hợp sẽ đợc “đóng dấu” bằng một phân tử đặc biệt đợc gọi là “nụ hôn thần chết”. Những protein đợc “dán nhãn chết” này sẽ đợc đa vào “giỏ rác’ của tế bµo gäi lµ proteasomes, ë ®©y chóng bÞ ph©n ra tõng m¶nh nhá vµ bÞ huû diÖt. Phân tử làm “nhãn” này đợc gọi là ubiquitin. Khi việc thoái hoá protein này diễn ra không đúng, con ngời sẽ bị ung th. KiÕn thøc vÒ protein ®iÒu tiÕt ubiquitin sÏ gióp ngêi ta bµo chÕ thuèc chèng mét sè lo¹i bÖnh. 123. Ai đợc giải Nobel hoá học năm 2005 ? §ã lµ 3 nhµ ho¸ häc : Robert H.Grurbbs (MÜ) Richard Schorock (Mĩ) và Yves ChanVin (Pháp). Ba ông đã phát triển ph¬ng ph¸p ho¸n vÞ trong tæng hîp h÷u c¬. Trong ph©n tö chÊt h÷u c¬, c¸c nguyªn tö C liªn kÕt víi nhau vµ liªn kÕt víi c¸c nguyªn tö cña c¸c nguyªn tè khác theo một trật tự nhất định. Trong phản ứng hoán vị, các liên kết đôi bị phá vỡ hoặc tạo thành do sự đổi chỗ giữa các nhóm nguyên tử nhờ những chất xúc tác đặc biệt. Phơng pháp hoán vị có nhiều u điểm vợt trội so với các phơng pháp tổng hợp cũ nh ít phản ứng hơn, cần ít nguyên liệu hơn, tạo ra ít chất th¶i h¬n… Gi¶i Nobel ho¸ häc n¨m 2005 gåm tÊm sÐc 1,3 triÖu USD (chia đều cho 3 ngời) huy chơng Nobel và bằng chứng nhận. 124. Ngò vÞ lµ nh÷ng vÞ nµo vµ do chÊt g× sinh ra ? Ngũ vị gồm: chua, ngọt, đắng, cay, mặn. - Vị ngọt do đờng sinh ra, đờng là nguồn nhiệt lợng chủ yếu cho cơ thể con ngời. Vị ngọt có tác dụng bồi dỡng cơ thể, giải độc, làm giảm sự căng th¼ng cho c¬ b¾p. - VÞ chua do axit h÷u c¬ sinh ra. VÞ chua cã t¸c dông kÝch thÝch sù thÌm ¨n, t¨ng søc m¹nh cho gan, n©ng cao kh¶ n¨ng hÊp thô photpho, can xi. - Vị đắng chủ yếu do kiềm hữu cơ trong đồ ăn sinh ra, có tác dụng điều tiÕt gan, thËn, lîi tiÓu. - VÞ cay chñ yÕu do kiÒm ít sinh ra. VÞ cay kÝch thÝch sù co bãp d¹ dµy, t¨ng cêng sù tiÕt dÞch tiªu ho¸. - VÞ mÆn chñ yÕu sinh ra tõ muèi ¨n (NaCl). VÞ mÆn cã t¸c dông gi÷ c©n b»ng ¸p lùc thÈm thÊu gi÷a huyÕt dÞch vµ tÕ bµo, ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh trao đổi muối, nớc của cơ thể. 125. Đậu tơng đợc sử dụng nh thế nào ?.

(48) Tõ ®Ëu t¬ng ngêi ta chÕ biÕn ra nhiÒu mãn ¨n hÊp dÉn nh t¬ng, ®Ëu phô, s÷a ®Ëu nµnh… Nh÷ng h¹t ®Ëu t¬ng cã hµm lîng nh÷ng chÊt dinh dìng rÊt cao, chóng cung cấp canxi, sắt và vitamin nhóm B cũng nh chất đạm nhiều hơn hầu hết c¸c lo¹i thùc phÈm kh¸c. 126. Loại rau nào đợc sử dụng nhiều nhất trên thế giới ? Từ năm 1993, khoai tây đã đánh bại các loại rau khác trong đĩa thức ăn cña nhiÒu níc ë ch©u ¢u. Khoai t©y cßn lµ mãn ¨n cung cÊp chÊt cacbohy®rat nh c¬m vµ b¸nh m×. 127. Vì sao không nên pha sữa đậu nành với trứng gà hoặc đờng đỏ ? S÷a ®Ëu nµy cã gi¸ trÞ dinh dìng rÊt cao, cã tÊt c¶ 8 lo¹i gèc axit amin cÇn thiÕt cho c¬ thÓ, rÊt tèt cho viÖc båi bæ, t¨ng cêng søc khoÎ. Axit bÐo không bão hoà trong sữa đậu ngoài tác dụng ngăn không cho mỡ đóng tầng trong cơ thể còn có tác dụng làm đẹp da mặt. Vitamin B1 trong sữa đậu có tác dụng phòng chống bệnh phù. Tuy sữa đậu là loại đồ ăn tốt nh vậy nhng cũng cÇn ph¶i biÕt c¸ch dïng. - Không đợc hoà sữa đậu với trứng gà vì chất abumin trong lòng trắng trøng dÔ kÕt hîp víi chÊt tripxin trong s÷a ®Ëu thµnh nh÷ng chÊt khã hÊp thu víi c¬ thÓ ngêi, lµm mÊt ®i gi¸ trÞ dinh dìng. - Không đợc pha sữa đậu với đờng đỏ vì axit hữu cơ trong đờng đỏ có thÓ kÕt hîp víi protein trong s÷a ®Ëu, sinh ra nh÷ng chÊt khã hÊp thu víi c¬ thể ngời. Với đờng trắng thì không có hiện tợng này. 128. Cã ph¶i ¨n cµ rèt cã t¸c dông ch÷a bÖnh ? Cµ rèt kh«ng chØ lµ mét lo¹i rau cã gi¸ trÞ dinh dìng cao mµ cßn lµ mét vÞ thuèc cã nhiÒu c«ng hiÖu. Nh÷ng nh©n viªn v« tuyÕn ®iÖn nªn ¨n nhiÒu cµ rèt, bëi chÊt car«ten trong cµ rèt cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh vitamin A lµm cho m¾t ngêi s¸ng h¬n, phòng đợc các bệnh khô mắt, quáng gà. GÇn ®©y c¸c nhµ nghiªn cøu l¹i ph¸t hiÖn ra r»ng ¨n nhiÒu cµrèt sÏ cã kh¶ n¨ng phßng chèng bÖnh ung th. 129. Gõng cã nh÷ng c«ng dông g× ? Trong ¨n uèng gõng cã nhiÒu c«ng dông nh: - Chèng l¹nh cho thøc ¨n cã tÝnh l¹nh nh bÇu bÝ, c¸c lo¹i c¶i, c¸c mãn thuû s¶n (èc, cua, c¸), gia cÇm ( ë miÒn Nam, vÞt luéc ph¶i chÊm níc m¾m gừng), gia súc nh thịt trâu, thịt bò… ốc hấp gừng là món đặc sản..

(49) - Lµm dËy mïi th¬m ë b¸nh møt, chÌ, rîu, bia… - Chèng nhiÔm vi sinh vËt (da, kim chi…) Trong phßng ch÷a bÖnh, gõng cã nhiÒu t¸c dông: - Ch÷a c¶m l¹nh, rèi lo¹n tiªu ho¸ - Trong gõng cã chÊt jamical cã tÝnh diÖt nÊm, mecin cã tÝnh diÖt khuÈn. - Lµm gi¶m mì m¸u, h¹ thuyÕt ¸p, kÝch thÝch tiªu ho¸... Do gõng cã nhiÒu c«ng dông nªn cã c©u dao: "Chua, cay, mặn, ngọt đã từng. Gừng cay, muối mặn xin đừng quên nhau" 130. Nh÷ng chÊt dinh dìng nµo cã trong s÷a bß ? S÷a gåm cã chñ yÕu lµ níc vµ nh÷ng giät chÊt bÐo rÊt nhá ph©n t¸n trong nó. Sữa chua khi để yên thì chất béo sẽ nổi lên mặt và có thể nhìn thấy đợc nh một lớp kem. S÷a lµ mét thùc phÈm cã chøa nhiÒu chÊt dinh dìng nh: vitamin vµ khoáng chất ~ 0,7%; chất đạm ~ 3,3%; chất béo ~ 3,8%; cacbohyđrat ~ 4,7% vµ níc ~87,5%. Sữa không béo là sữa mà phần lớn chất béo đã bị loại ra khỏi sữa bằng m¸y. S÷a kh«ng bÐo tèt cho søc khoÎ h¬n v× nã cã Ýt calo vµ Ýt chÊt bÐo h¬n. 131. Kem đợc tách ra khỏi sữa bằng cách nào ? Kem đợc làm bằng cách gạn thành phần kem ra khỏi sữa. Ngày nay kem thờng đợc làm bằng máy. Kem đặc chứa nhiều chất béo 48% cao hơn món kem tráng miệng (38%) vµ kem cã Ýt chÊt bÐo (18%). Thành phần của kem gồm: Vitamin và chất khoáng ~ 0,5%; chất đạm ~1,5%; chÊt bÐo (48%); cacbohy®rat ~2% vµ níc ~ 48%. 132. Bơ đợc làm nh thế nào ? Ngày nay chiếc máy làm bơ cổ truyền đã đợc thay bằng một cỗ máy phức tạp. Nó làm những giọt chất béo trong kem dính lại với nhau để làm thành bơ. Sữa bơ, một sản phẩm phụ đợc lọc bỏ. Sau đó bỏ đợc cắt ra và gói vµo giÊy kim lo¹i hoÆc giÊy phñ s¸p ong. Thành phần của bơ gồm: Vitamin và chất khoáng ~1,5%; chất đạm ~0,5%; chÊt bÐo ~83% vµ níc ~15%..

(50) 133. Lµm phomat nh thÕ nµo ? Biến sữa thành phomat là một phơng pháp cổ truyền để bảo quản sữa. Trong suốt quá trình này sữa đợc làm cho hơi chua. Một loại enzim đặc biệt gọi là rennet đợc thêm vào và chất này kết chất đạm trong sữa đặc lại thành sữa đông đặc. Sản phẩm lỏng, gọi là nớc sữa, đợc loại bỏ còn lại phomat đợc đỗ khuôn để chín tới. Các loại phomat đợc làm chín và thêm hơng vị bằng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Trong phomat có: vitamin và chất khoáng ~ 3%; chất đạm ~26% chất bÐo ~33% vµ níc ~ 38%. 134. Lµm s÷a chua nh thÕ nµo ? Mét lo¹i vi khuÈn v« h¹i cã trong s÷a, gäi lµ khuÈn s÷a nã t¹o ra axit  CH 3  CH 2  COOH    OH  ở nhiệt độ ấm. Vi khuẩn lên men sữa, nhờ đó tạo lactic  thành sữa chua. Thờng cho thêm đờng và trái cây để tăng hơng vị và sự bổ dỡng của sữa chua. Thµnh phÇn cña s÷a chua gåm: Vitamin va chÊt kho¸ng ~ 2% ; ch©t đạm ~ 5%; chất béo ~0,5%; cacbonhyđrat ~12%; nớc ~ 80,5%. 135. B¸nh m× chøa nh÷ng chÊt dinh dìng nµo ? Bánh mì là loại thc phẩm chủ yếu trên thế giới. Bánh mì đợc làm từ bột lúa mì, nớc và men. Bột bì nhão đợc đặt trong một nơi nóng, ẩm để men sản sinh chÊt khÝ lµm b«t m× nh·o dËy lªn. Bét m× nh·o cã thÓ lµm ra c¶ tr¨m lo¹i h×nh d¹ng b¸nh kh¸c nhau. Thành phần của bánh mì gồm: Vitamin và chất khoáng ~1%; chất đạm ~9%; chÊt bÐo ~2%; cacbohy®rat ~ 42%; níc ~ 38% vµ chÊt x¬ ~ 8%. 136. Trøng chøa nh÷ng chÊt dinh dìng nµo ? Chóng ta ¨n nhiÒu lo¹i trøng chim tõ nh÷ng c¸i trøng nhá bÐ cña chim cút đến cái trứng khổng lồ của đà điểu. Tất cả chúng đều giàu chất đạm, vitamin và chất khoáng, đặc biệt là chất sắt. Lòng đỏ trứng là một kho dinh dỡng. Mµu s¾c, h×nh d¸ng nh÷ng qu¶ trøng cña c¸c loµi chim kh¸c nhau th× khác nhau và không liên quan đến chế độ dinh dỡng của chim..

(51) Khi trứng đợc nấu lên, chất đạm sẽ đông đặc lại. Bằng cách dùng những thành phần hoặc cách chế biến khác nhau, trứng đợc làm thành rất nhiÒu mãn ¨n trªn kh¾p thÕ giíi. 137. Ai đã phát minh ra mì ăn liền ? M× ¨n liÒn do mét ngêi NhËt tªn lµ Antohaiacphc ph¸t minh vµo n¨m 1958. Không bao lâu sau, mì ăn liền đã nhanh chóng đợc sử dụng ở Nhật Bản và đợc quảng bá ra toàn thế giới. Mỗi sợi mì ăn liền dạng túi dài khoảng 65cm, mçi gãi cã kho¶ng 79 sîi. Nh vËy tæng chiÒu dµi c¸c sîi m× trong 1 gãi lµ 51m. HiÖn nay, NhËt B¶n s¶n xuÊt 454.700 v¹n suÊt m× ¨n liÒn d¹ng gãi, cèc, b¸t mçi n¨m. 138. Vì sao rau quả thờng đợc ngâm giấm ? Một số thức ăn, thờng là rau quả đợc ngâm vào giấm và sau đó đóng vµo mét c¸i chai kÝn giã. GiÊm lµ dung dÞch axit axetic (CH 3COOH) cã nång độ 5%. Nó ngăn đợc sự phát triển của vi khuẩn cho nên thức ăn đợc bảo quản. Hành và da chuột là những thức ăn đợc ngâm giấm thờng gặp. 139. ChÊt bÐo kh«ng calo lµ chÊt g× ? Về mặt năng lợng, 1 gam chất bột cũng nh một gam chất đạm cung cấp 4 calo, cßn 1 gam chÊt bÐo cung cÊp 9 calo. Th¸ng 1 n¨m 1996, côc qu¶n lÝ thùc phÈm vµ dîc phÈm Mü (FDA) cho phÐp dïng lo¹i dÇu nh©n t¹o olestra trong chÕ biÕn thùc phÈm. Trong phân tử đờng, ngời ta tạo thành các polieste bằng 6 axit béo liên kÕt víi gèc gluxit. Liªn kÕt nµy rÊt bÒn, kh«ng cã mét chuyÓn ho¸ ho¸ sinh nào phá vỡ đợc. Khi vào hê thống tiêu hoá của cơ thể, phân tử tổng hợp này tuy có đầy đủ tính chất vật lí nh chất béo thông thờng nhng không tham gia trao đổi chất, không chuyển hoá, tơng t nh các chất xơ. Mét sè lo¹i b¸nh tríc ®©y ph¶i r¸n b»ng dÇu, mì nay thay b»ng olestra th× gi¸ trÞ calo cña chiÕc b¸nh gi¶m mét nöa mµ ¨n vÉn bÐo ngËy nh r¸n b»ng mì. 140. Thùc phÈm nµo dïng cho c¸c nhµ du hµnh vò trô ? Các nhà du hành vũ trụ phải ăn những thức ăn sấy khô - đông lạnh. Những thực phẩm sấy khô - đông lạnh rất nhẹ nhng vẫn giữ đợc hình dạng và màu sắc của chúng. Mùi vị của chúng không đợc thơm ngon bằng thức ăn tơi nhng chóng lµ nguån cung cÊp n¨ng lîng vµ dinh dìng dåi dµo. 141. Cần chú ý gì để tránh ngộ độc chì ?.

(52) Các đồ dùng bằng gốm có hàm lợng chì cao khi gặp chất có tính axit trong sữa bò, cà phê, bia, nớc đờng, nớc hoa quả, nớc rau thì lớp chì ở phần màu sẽ dần dần bị ăn mòn và hoà tan vào đồ ăn. Qua ăn uống, chì sẽ xâm nhập vào cơ thể, khi nó đã tích tụ đến một mức độ nhất định sẽ gây ra những chứng bệnh do ngộ độc chì nh: hôn mê, đau đầu, suy nhợc cơ thể, lú lẫn đau khíp. Để tránh bị ngộ độc chì, ta không nên dùng các đồ đựng thức ăn bằng sø cã mµu vµng, mµu lam vµ mµu hång. ChØ nªn dïng lo¹i sø kh«ng mµu hay các đồ gốm mà mặt ngoài trơn nhẵn; vì các đồ đó chứa rất ít chì, hầu nh không đáng kể. Để cẩn thận, khi mua đồ đựng thức ăn bằng gốm về nên ngâm vào giấm ăn trong một thời gian dài để khử chì. 142. Cần chú ý gì khi dùng đồ nhôm ? Đồ nhôm hầu nh đã đợc phổ biến trong mọi gia đình ở mọi quốc gia trên thế giới. Ngời ta a đồ nhôm vì nó sạch sẽ, nhẹ, đẹp mắt, tiện lợi mà lại rẻ tiÒn. Nhôm có hại cho cơ thể, nhất là đối với ngời già. BÖnh ló lÉn vµ c¸c bÖnh n·o kh¸c ë ngêi giµ, ngoµi nguyªn nh©n do c¬ thể bị lão hoá còn có thể do sự “đầu độc vô tình” của các đồ nấu ăn, đồ đựng b»ng nh«m. TÕ bµo thÇn kinh trong n·o cña ngêi giµ bÞ m¾c bÖnh n·o cã chøa rất nhiều ion nhôm (Al3+) nếu cứ dùng đồ nhôm trong thời gian dài sẽ làm tăng cơ hội để ion nhôm xâm nhập vào cơ thể, làm nguy hại tới toàn bộ hệ thèng thÇn kinh n·o. Vì thế không nên dùng đồ nhôm để đựng thức ăn, không nên ăn món ăn đựng trong đồ nhôm để qua đêm, không nên dùng đồ nhôm để đựng rau trén cã trén trøng gµ vµ giÊm. 143. CÇn chó ý g× khi ¨n rau c¶i tr¾ng ? C¶i tr¾ng lµ lo¹i rau rÊt giµu vitamin vµ chÊt dinh dìng nhng nã còng đồng thời chứa một lợng khá lớn muối của axit nitric (HNO3). Nếu sau khi đã nấu chín rồi để trong thời gian quá dài do tác dụng của vi khuẩn, muối của axit nitric sÏ biÕn thµnh muèi cña axit nitr¬ (HNO 2) lµ chÊt dÔ g©y ra ung th. Vì thế không nên ăn rau cải trắng đã nấu chín để qua đêm. Sau khi đã nấu chín nên cho thêm vào rau một ít giấm ăn để tăng tác dụng dự phòng. 144. Làm thế nào để tránh bị dị ứng khi ăn dứa ?.

(53) Døa võa cã vÞ chua, võa cã vÞ ngät, cã mïi th¬m hÊp dÉn vµ lîng dinh dìng cao. Trong døa cã mét chÊt anbuminoit cã t¸c dông lµm t¨ng cêng sù ph©n gi¶i protein v× thÕ sau khi ¨n nhiÒu thÞt c¸ cã lîng protein qu¸ cao, khã tiªu th× nên ăn một ít dứa để kích thích tiêu hoá. Chøng dÞ øng døa lµ do chÊt anbuminoit trong døa g©y ra. ChÊt nµy lµm tăng tính xuyên thẩm cho niêm mạc của dạ dày, dẫn đến hiện tợng protein trong đờng ruột thấm vào máu do đó gây ra chứng dị ứng. TriÖu chøng cña dÞ øng døa nh n«n möa, ®au bông, da bÞ ph¸t ngøa lìi miÖng bÞ tª, ra må h«i, hÝt thë khã kh¨n... Để tránh dị ứng dứa, sau khi đã gọt vỏ cắt dứa thành miếng nhỏ, thả vào nớc muối nhạt ngâm một lúc hoặc cho vào nớc sau đó làm tăng nhiệt độ để tẩy chất anbuminoit trong dứa. 145 - Giấy đợc phát minh từ khi nào ? Ông Thái Luân thời Đông Hán, Trung Quốc đã phát minh ra giấy cách đây hơn 1900 năm. Từ đó nghề làm giấy lu truyền ra các nơi trên thế giới. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt giÊy tõ gç nh hiÖn nay chØ tõ sau n¨m 1873 míi cã. 146. Bót ch× cã tõ khi nµo ? C¸ch ®©y h¬n 430 n¨m, ë Pollod níc Anh ph¸t hiÖn má ch× ®en. Lóc bÊy giê ngêi ta c¾t nh÷ng thái ch× ®en thµnh que dµi, kÑp gi÷a 2 miÕng gç, lÊy dây buộc lại để viết. Đó là cây bút chì đầu tiên. Kho¶ng 250 n¨m tríc, tøc lµ n¨m 1975, Congtai ngêi Ph¸p ph¸t minh ra phơng pháp trộn than chì với đất sét rồi đem nung cứng thành ruột bút chì. Cho đến nay, toàn thế giới vẫn dùng phơng pháp của CongTai để làm ruét bót ch×.  C¸ch lµm bót ch× mµu thÕ nµo ? Nguyên liệu làm ruột bút chì màu không phải là đất sét và than chì mà lµ bét mµu vµ bét ho¹t th¹ch... vµ còng kh«ng ph¶i nung löa nªn ruét bót t¬ng đối mềm. Sau khi làm xong ruột bút, các bớc khác giống nh làm bút chì thờng. 147. Diªm cã tõ khi nµo ? Ra đời năm 1831, diêm đợc kế thừa kết quả của sự phát triển của ngành công nghiệp hoá chất. Những que diêm đầu tiên đợc nhúng vào hỗn hợp chứa photpho. Lo¹i diªm nµy rÊt dÔ b¾t ch¸y vµ kh¸ nguy hiÓm..

(54) Hai m¬i n¨m sau, anh em Lundstrom ngêi Thuþ §iÓn lµm ra lo¹i diªm mới, đầu tiên đợc nhúng vào một thứ hồ có chứa lu huỳnh. Diêm bắt cháy khi đợc xiết vào bề mặt phốt pho đỏ: Loại diêm này có độ an toàn cao nên gọi là diªm an toµn. 148. Chất gây mê đợc sử dụng từ khi nào ? N¨m 1846, nha sÜ ngêi Mü tªn lµ William Morton lµ ngêi ®Çu tiªn dïng ete để gây mê. Năm sau clorofom đợc dùng trong một ca đỡ đẻ. Hơi của các chất gây mê ấy đợc hít vào qua mặt nạ làm bệnh nhân ngủ thiếp đi và mất hết c¶m gi¸c. 149. Thuû tinh cã tõ khi nµo ? Vµo kho¶ng 3000 n¨m tríc c«ng nguyªn t¹i Syri hoÆc ë nh÷ng níc láng giềng lần đầu tiên thủy tinh đã đợc chế tạo. Có lẽ nó đợc phát hiện do tình cờ khi nung cát trộn lẫn với muối quặng của đất. Trớc khi sản xuất thủy tinh, ngời ta đã sử dụng thuỷ tinh tự nhiên màu đen đợc tìm thấy gần núi lửa. Những dụng cụ đầu tiên bằng thuỷ tinh đợc làm ra bằng cách gia cô những khối thuỷ tinh hoặc nung nóng chảy rồi đổ khuôn. Việc thổi thuỷ tinh đợc phát minh ra khoảng 100 năm trớc công nguyên còng t¹i Syri. 150. Thuốc súng bắt đầu đợc sử dụng từ khi nào ? Ngêi Trung Quèc ph¸t hiÖn ra c¸ch s¶n xuÊt thuèc sóng khi trén muèi ăn với than gỗ và lu huỳnh. Họ đã sử dụng chúng từ khoảng năm 650 của công nguyên dùng cho pháo hoa và để chuẩn bị những vụ nổ. Tại Trung Quốc, thuốc súng đợc nhồi trong ống tre để làm ra bom và tên lửa (hoả tiễn). Ngời ta cho thêm vào đó những viên đá và những mảnh sành. ý tởng sử dụng loại thuốc nổ này để làm những quả đạn đại bác đã xuất hiện trong óc ngời Trung Quốc từ hồi đó. 151. DÇu má lµ g× ? Dầu mỏ là loại vật chất có thể đốt cháy, con ngời thờng dùng dầu mỏ làm nhiên liệu cho các động cơ của các phơng tiện giao thông. Dầu mỏ cũng là nguyên liệu để sản xuất chất dẻo. Dầu mỏ là loại tài nguyên quan trọng nhÊt trªn thÕ giíi hiÖn nay. Theo sè liÖu thèng kª, tæng tr÷ lîng dÇu má cña toµn thÕ giíi lµ 121,5 tỷ tấn, với tốc độ khai thác 2,9 tỉ tấn một năm nh hiện nay, trữ lợng dầu mỏ chỉ còn đủ khai thác trong hơn 40 năm nữa..

(55) 152. Nguån gèc cña dÇu má thÕ nµo ? Dầu mỏ, khí đốt tự nhiên và than đá đều là di thể các sinh vật từ thời cổ đại, biến đổi qua hàng triệu năm mà tạo thành, do đó chúng còn đợc gọi là nhiên liệu hoá thạch. Trữ lợng dầu mỏ và than đá trong lòng đất đều là có hạn, trong tơng lai nhất định sẽ bị khai thác hết. do đó chúng ta phải biết quí trọng nguồn tài nguyên quí giá này, không đợc lãng phí. 153. DÇu má cã thµnh phÇn nh thÕ nµo ? C¸c thµnh phÇn nguyªn tè chñ yÕu trong dÇu th« lµ cacbon 83 -> 87%; hidr« 11-> 14%; lu huúnh 0,1 - 4,5%; oxi vµ nit¬ 0,54 - 3,6%. Hîp chÊt chñ yÕu lµ hi®r«cacbon vµ tØ lÖ c¸c nguyªn tè nãi trªn cã thÓ thay đổi theo khu vực. 154. Dầu mỏ đợc khai thác từ khi nào ? Ngày 27 - 8 - 1859, gần Titusvile ở Pensylvanie, ông William Drake đã khoan thành công đến độ sâu 21 mét trong lòng đất. Một chất màu đen và nhờn liền phun lên trên mặt đất. Đó là dầu mỏ. 155. Khí dầu mỏ đợc sử dụng đầu tiên từ khi nào ? LÇn ®Çu tiªn con ngêi sö dông khi dÇu má t¹i Anh vµo n¨m 1727. N¨m 1760, Geore Dixon là ngời đầu tiên thắp sáng bằng khí. ánh sáng do khí đốt cung cấp sáng hơn đèn dầu. 156. Dầu mỏ đợc chế biến nh thế nào ? Dầu thô đợc đa vào tháp chng cất của nhà máy lọc dầu để phân tách, có thÓ ph©n chia c¸c s¶n phÈm dÇu theo thø tù trong lîng tõ nhÑ tíi nÆng nh sau: DÇu dÔ bay h¬i, x¨ng, dÇu ho¶, dÇu ma dót vµ dÇu nÆng. Dầu thô khi đa vào nhà máy lọc dầu sẽ đợc đun nóng biến thành hơi, sau đó dần dần làm nguội, ở mỗi nhiệt độ khác nhau sẽ thu đợc sản phẩm hoá lỏng khác nhau, đồng thời phân tách riêng ra từng sản phẩm. 157. Chất nổ hoạt động nh thế nào ? Khi một chất nổ hoạt động, chỉ trong khoảng thời gian rất ngắn các chÊt ho¸ häc mµ nã chøa bªn trong s¶n sinh ra mét lîng lín khÝ vµ nhiÖt. C¸c chất khí nóng này đột ngột tăng thể tích và tạo ra sự nổ. Dới sự giãn nở đó, sóng xung kích đã đợc tạo ra và truyền vào không khí. 158. ThÕ nµo lµ bom nguyªn tö (bom A)? Bom nguyªn tö cã søc næ m¹nh h¬n rÊt nhiÒu lÇn so víi bom dïng chÊt nổ là các chất hoá học. Bên trong bom A có một lợng urani hoặc plutoni, đó là nh÷ng chÊt phãng x¹..

(56) §Ó t¹o næ, ngêi ta b¾n hai nöa h×nh cÇu cã chøa c¸c chÊt nµy ë trong trái bom vào nhau. Khi đó có một phản ứng dây chuyền sẽ xảy ra. Hạt nhân cña c¸c nguyªn tö urani hoÆc plutoni bÞ vì ra díi sù b¾n ph¸ cña c¸c h¹t n¬tron. Mçi h¹t nh©n bÞ ph¸ vì l¹i gi¶i phãng c¸c n¬tron vµ c¸c n¬tr¬n nµy khuyếch đại thêm sự bắn phá... Tất cả những quá trình trên chỉ diễn ra trong một phần giây và sự phân rã của hạt nhân đã giải phóng ra một năng lợng khæng lå. N¨ng lîng nµy t¹o thµnh søc Ðp cña vô næ, nhiÖt lîng vµ tia phãng x¹ nguy hiÓm. 159. ThÕ nµo lµ bom hi®r« (bom khinh khÝ ) ? N¨ng lîng cña bom hi®ro (bom H) kh«ng ph¶i sinh ra tõ sù ph©n r· h¹t nh©n cña c¸c nguyªn tö nÆng nh bom nguyªn tö (bom A) mµ lµ tõ sù tæng hîp h¹t nh©n cña c¸c nguyªn tö nhÑ: Hi®ro. Sự giải phóng năng lợng khổng lồ của bom H đợc sinh ra từ phản ứng nhiÖt h¹ch: 212 H ––––> 24 He (§¬teri) (Heli) Sù tæng hîp h¹t nh©n nµy diÔn ra víi sù mÊt ®i cña vËt chÊt, nã chuyÓn ho¸ thµnh n¨ng lîng trong mét phÇn nhá cña gi©y. Do vËy mµ sinh ra sù næ. Để cho phản ứng tổng hợp hạt nhân xảy ra, cần phải có nhiệt độ rất cao do một quả bom A nhỏ tạo ra để châm mồi cho quả bom H. 160. Lò phản ứng hạt nhân hoạt động nh thế nào ? Trong lß ph¶n øng, h¹t nh©n cña c¸c nguyªn tö urani bÞ ph¸ vì díi sù b¾n ph¸ cña c¸c n¬tron vµ gi¶i phãng rÊt nhiÒu nhiÖt lîng. Khi bÞ ph¸ vì chúng giải phóng các nơtron khác và đến lợt mình các nơtron này trở thành các hạt bắn phá.. phản ứng dây chuyền này đợc kiểm soát bởi các thanh than ch× (grafit) nhóng trong lß ph¶n øng vµ hÊp thô mét phÇn c¸c n¬tron nµy. Chất dẫn lu đợc sử dụng thờng là nớc hoặc khí CO2. Nó dùng để làm bay hơi lợng nớc trong một thiết bị trao đổi nhiệt. Sau khi đã làm quay tuốc bin của máy phát điện, hơi nớc này ngng tụ để trở thành nớc rồi lại đi về phía thiết bị trao đổi nhiệt hoặc lò phản ứng. 161. Oxi có vai trò nh thế nào đối với sự hô hấp ? Kh«ng khÝ lµ hçn hîp gåm 72,9% nit¬; 20,94% oxi vµ mét lîng nhá kho¶ng 0,16% gåm c¸c khÝ cacbonic, agon, xenon, heli....

(57) Khi h« hÊp, ta hÝt kh«ng khÝ vµo vµ thë ra khÝ CO 2, N2, vµ mét lîng nhá O2 cha sö dông hÕt, ngoµi ra cßn cã thªm mét lîng nhá c¸c chÊt lµ s¶n phÈm cña nh÷ng ph¶n øng sinh hãa phøc t¹p diÔn ra trong c¬ thÓ nh c¸c lo¹i hi®rocacbon, rîu, amoniac, axit fomic, axit axetic, an®ehitfomic vµ thËm chÝ c¶ xeton n÷a. Cơ thể cần đợc bổ sung oxi thờng xuyên. Dới áp suất thờng, nếu hàm lợng oxi thấp dới 16% là bắt đầu hiện tợng thiếu oxi, gây ra bất tỉnh đột ngột. Tuy vậy, chúng ta không thể thở bằng oxit tinh khiết mà phải thở bằng oxi đợc pha lo·ng b»ng khÝ nit¬. NÕu thë b»ng khÝ oxi tinh khiÕt th× ngay c¶ ngêi khoÎ mạnh cũng chỉ sau 2 - 3 ngày đêm là bắt đầu bị phù phổi.. 162. CO2 láng vµ r¾n cã nh÷ng c«ng dông g×? Anhy®rit cacbonic (thêng gäi lµ khÝ cacbonic) ë ®iÒu kiÖn thêng lµ khÝ 44 1,51 29 kh«ng mµu, nÆng h¬n kh«ng khÝ (tØ khèi so víi kh«ng khÝ lµ ). Ngêi ta thờng nén khí cacbonic để nó hoà tan nhiều trong các nớc giải khát, nh bia, coca cola t¹o ra lo¹i níc cã ga. KhÝ cacbonic ë ®iÒu kiÖn 400C vµ nÐn díi ¸p suÊt 197,4 atmotphe th× chuyÓn thµnh d¹ng láng. Cacbonic lỏng là một loại dung môi siêu đẳng vì dung môi này không độc so với các loại dung môi hữu cơ khác, giá rẻ và không sợ cháy, nổ. Dung môi cacbonic đợc dùng rộng rãi trong công nghiệp thực phẩm nh t¸ch cafein trong cafe hoÆc chiÕt hubl«n trong hoa hubl«n dïng trong c«ng nghiệp sản xuất bia. Ngời ta cũng dùng CO2 lỏng để chiết chất béo trong các h¹t cã dÇu. Các chất đợc chiết trong các thiết bị chịu áp, sau đó đa ra ngoài, ở áp suÊt thêng th× dung m«i bay h¬i hÕt chÊt cßn l¹i lµ cafein, cao hublon, dÇu bÐo v.v... ở Mỹ ngời ta đã thử dùng CO2 lỏng để khử các chất hữu cơ làm ô nhiễm đất. Ngay thuốc trừ sâu DDT không bị phân huỷ khi lu trong đất cũng đợc cacbonic lỏng chiết ra..

(58) Ngày nay, cacbonic lỏng đợc dùng nhiều trong ngành công nghiệp sơn. Đầu tiên nó đợc làm dung môi để làm sạch bề mặt vật liệu cần sơn, chủ yếu là tÈy s¹ch c¸c chÊt bÐo. Cacbonic lỏng đợc dùng làm dung môi sơn nhờ một thiết bị chuyên dùng có khả năng điều tiết quá trình sơn. Sơn tơng ứng với loại dung môi đặc biÖt nµy lµ s¬n bét hoÆc s¬n níc. Công nghiệp điện tử coi cacbonic lỏng là dung môi cực tốt để làm sạch c¸c vi m¹ch, mèi nèi, d©y dÉn. C¸c dông cô quang häc, c¸c thiÕt bÞ c¬ khÝ chính xác, phức tạp cũng đợc tẩy sạch bằng dung môi cacbonic lỏng. Trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt d©y c¸p quang cã c«ng ®o¹n kiÓm tra b»ng m¸y quÐt . Khi d©y c¸p quang qua m¸y nµy th× ph¶i cã mét lo¹i dÇu nhÑ b«i trơn. Chỉ có dùng cacbonic lỏng làm dung môi mới làm sợi cáp quang đạt các chØ tiªu kü thuËt. Trong đời sống hàng ngày, việc giặt là, tẩy hấp "khô" giặt "khô" thờng dùng dung môi hữu cơ để tẩy bẩn. Cacbonic lỏng cũng đang đợc khảo nghiệm trong lÜnh vùc nµy. Anhyđrit cacbonic dạng rắn còn gọi là "băng khô" hay "nớc đá khô" hoặc "tuyết cacbonic", khi bay hơi chuyển sang dạng khí có thể làm nhiệt độ h¹ xuèng tíi - 78,50C. Các loại xe lạnh có máy lạnh làm việc trong suốt chặng đờng tiêu hao nhiều nhiên liệu cho máy lạnh, đồng thời dung tích chuyên chở và tải trọng cña xe còng gi¶m v× ph¶i dµnh chç cho m¸y l¹nh còng nh t¶i träng cña nã. Ngày nay ngời ta chế tạo một loại xe đông lạnh mà nguồn lạnh đợc cung cấp bởi CO2 rắn. Loại xe mới này có trang bị máy tính để điều tiết sự bay hơi của CO2 rắn. Xe đảm bảo giữ lạnh trong suốt 24 giờ vận chuyển với nhiệt độ từ 2 60C, có loại còn có thể giữ lạnh đến - 18 0C. Đặc biệt xe còn vận chuyển các sản phẩm có chế độ giữ lạnh khác nhau trên cùng một chuyến. 163. Thảm hoạ nhiễm độc thuỷ ngân xảy ra ở đâu? N¨m 1932, sau khi nhµ m¸y ho¸ chÊt Chisso, NhËt B¶n ®i vµo ho¹t động thì họ đã dùng luôn vịnh Minamata làm nơi chứa chất thải có chứa thuỷ ngân hữu cơ của nhà máy. Sau nhiều năm tích tụ, môi trờng biển đã bị ô nhiÔm nghiªm träng vµ ®©y lµ vô « nhiÔm m«i trêng c«ng nghiÖp lín nhÊt ë Nhật Bản trong thế kỷ XX. Hậu quả là làm cho hàng nghìn ngời nhiễm độc thuỷ ngân và hàng trăm ngời khác đến nay vẫn còn ảnh hởng tới sức khoẻ..

(59) Những ngời dân ở đây, trớc đó ăn cá đánh bát trong vịnh đã phát bệnh. TriÖu chøng ban ®Çu thêng gÆp lµ thÞ lùc gi¶m, nãi khã kh¨n, cã c¸c c¬n co th¾t, nh÷ng ngêi nÆng h¬n th× bÞ co giËt, bøt røt, ph¸t ®iªn vµ cuèi cïng lµ tö vong. Theo con số thống kê, trên 900 ngời đã bị chết và đến tháng 4/1997 có trên 17.000 ngời đợc xếp vào diện nhà nớc phải cấp giấy chứng nhận "nạn nhân Minamata" và trên 12.000 ngời khác đợc ghi nhận nhiễm độc thuỷ ngân. Trong nhiều năm, những nạn nhân bị nhiễm độc thuỷ ngân đã đấu tranh đòi bồi thờng thiệt hại. Năm 1973 lần đầu tiên nhà máy Chisso phải bồi thờng một số tiền là 18 triệu yên. Năm 1996 chính phủ Nhật đã chỉ thị cho công ty Chisso phải bồi thờng tiếp 25,8 triệu yên cho 10.353 nạn nhân trớc đây cha đợc công nhận là nạn nhân và cha đợc bồi thờng. Sau h¬n 26 n¨m duy tr× lÖnh cÊm, ®Çu n¨m 1998 chÝnh quyÒn thµnh phè chisso mới bãi bỏ lệnh cấm và cho phép hoạt động trở lại các dịch vụ đánh bắt c¸ t¹i vïng vÞnh Minamata, do t×nh tr¹ng « nhiÔm thuû ng©n t¹i khu vùc nµy đã đợc khắc phục. 164. Khói thuốc lá độc hại nh thế nào? Trong khói thuốc lá có đến 300 chất. Hầu nh tất cả các chất hữu cơ đều cã mÆt trong khãi thuèc l¸: hy®rocacbon no vµ kh«ng no, vßng th¬m vµ vßng thêng, stearin, rîu, ete, axit, phenol, ancaloit (nicotin vµ dÉn xuÊt), c¸c hîp chất vô cơ của asen, đồng, sắt, thiếc, mangan, amoniac, oxit cacbon, oxit nitơ, axit xianhy®ric... Nh÷ng ngêi kh«ng hót thuèc mµ hÝt ph¶i khãi thuèc thêng bÞ ®au ®Çu, viªm mòi vµ cã nguy c¬ bÞ ung th phæi tõ 30 - 40%. Cßn ngêi hót thuèc so víi ngêi kh«ng hót thuèc th× nguy c¬ ung th phæi lµ tõ 1000 - 2000 lÇn nhiÒu h¬n. ở Pháp, hàng năm có tới 60.000 ngời chết vì các bệnh có liên quan đến viÖc hót thuèc l¸ vµ hÝt ph¶i khãi thuèc l¸. ë Mü, hµng n¨m cã tíi 12.000 ngêi chÕt v× ung th phæi do hÝt ph¶i khãi thuèc bëi sèng chung víi ngêi nghiÖn thuèc l¸. Nạn nhân đầu tiên là trẻ em. Ngời mẹ hút thuốc sinh ra những đứa con nhẹ cân hơn những đứa con của ngời không hút thuốc tới 200g. Những bé nhẹ c©n nµy cã nguy c¬ bÞ ung th, chËm ph¸t triÓn vÒ trÝ tuÖ vµ thêng cã t¹ng ngêi thấp bé. Những đứa trẻ sinh ra từ các bà mẹ hút thuốc có nguy cơ bị các bệnh hen, eczªma, mµy ®ay t¨ng gÊp 4 lÇn. C¸c bµ mÑ hót thuèc hay bÞ sÈy thai..

(60) NhiÒu viÖc ®iÒu tra cho thÊy 42% trÎ cã bè (hoÆc mÑ) hót thuèc vµ 51% trẻ có cả bố lẫn mẹ đều hút thuốc bị đau amiđan hoặc sùi vòm họng trong khi tû lÖ Êy ë c¸c trÎ mµ bè mÑ kh«ng hót thuèc chØ lµ 28%. Rất nguy hiểm cho trẻ ở độ 3 - 4 tuổi thờng xuyên chịu ảnh hởng của khãi thuèc v× lóc Êy phæi cña trÎ ®ang ë thêi kú ph¸t triÓn m¹nh nªn dÔ bÞ hen suyÔn, sng phæi. Nhận thức đợc sự nguy hiểm khi hít phải khói thuốc lá, nhiều nớc đã cÊm hót thuèc ë nh÷ng n¬i c«ng céng nh bÕn tµu, bÕn xe, trªn tµu, xe vµ ë nh÷ng n¬i lµm viÖc, héi häp... 165. Nh÷ng nguyªn tè vi lîng nµo cÇn cho c¬ thÓ? C¬ thÓ con ngêi cã chøa tíi 18 nguyªn tè ho¸ häc. Cã 4 nguyªn tè ®a lîng lµ cacbon, oxi, hi®ro, nit¬. Chóng t¹o thµnh níc, protein, x¬ng, c¬ vµ chiÕm tíi 96% träng lîng c¬ thÓ. Sè cßn l¹i chØ chiÕm 4% nªn gäi lµ c¸c nguyªn tè vi lîng (NTVL). C¸c NTVL hç trî c¸c ph¶n øng ho¸ häc trong tÕ bµo, gióp c¬ thÓ sö dụng chất đạm, mỡ và đờng, giúp làm vững chắc xơng và điều khiển cơ, thần kinh. C¸c NTVL cßn t¬ng t¸c víi c¸c chÊt kh¸c nhau nh c¸c vitamin. C¸c NTVL, tuy chØ cÇn mét lîng rÊt nhá song l¹i rÊt quan träng v× khi thiÕu chóng, chóng ta sÏ m¾c nh÷ng c¨n bÖnh nguy hiÓm. TÊt nhiªn c¸c NTVL nằm trong thành phần của các hợp chất và cơ thể đợc cung cấp bởi thức ¨n. Sau ®©y lµ c¸c NTVL rÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ:  Ièt: ièt ®iÒu hoµ sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña x¬ng, sù ph¸t triÓn cña hÖ thÇn kinh trung ¬ng ë trÎ nhá. ThiÕu ièt tuyÕn gi¸p sÏ to ra, g©y nªn bÖnh biÕu cæ. Hµng triÖu ngêi trªn thÕ giíi bÞ khuyÕt tËt vÒ t©m thÇn do c¬ thÓ thiÕu ièt. Ièt cã nhiÒu trong h¶i s¶n. Hµng ngµy chóng ta nªn dïng muèi ièt (trén 25mg KI vµo 1kg muèi ¨n).  Sắt: Sắt rất cần để hình thành hemoglobin trong hồng cầu. Sắt cũng là thµnh phÇn cña nhiÒu lo¹i enzim. ThiÕu s¾t sÏ bÞ thiÕu m¸u, biÓu hiÖn qua lµn da nhợt nhạt, mệt mỏi, khó thở và giảm sức đề kháng. Thøc ¨n chøa s¾t c¬ thÓ dÔ hÊp thô bao gåm gan, tim vµ bå dôc. Nh÷ng thức ăn khác chứa nhiều sắt nhng khó hấp thụ hơn là lòng đỏ trứng, cá, tôm, cua, sß, hÕn, bét m× vµ rau xanh.  Kẽm: gần 10 loại enzim cần có kẽm để hoàn thành các phản ứng hoá học trong tế bào. Mất đi một lợng nhỏ kẽm làm cho đàn ông sụt cần, giảm khả.

(61) n¨ng t×nh dôc vµ cã thÓ m¾c bÖnh v« sinh. Phô n÷ trong thêi kú mang thai mµ thiÕu kÏm sÏ lµm gi¶m träng lîng trÎ s¬ sinh, thËm chÝ thai cã thÓ chÕt. Mét sè ngêi cã vÞ gi¸c hay khøu gi¸c bÊt thêng do thiÕu kÏm. KÏm cïng cÇn thiÕt cho thị lực, kẽm giúp cơ thể chống lại bệnh tật. Bạch cầu cần có kẽm để chống l¹i nhiÔm trïng vµ ung th. Nguồn thức ăn giàu kẽm là từ động vật nh thịt sữa, trứng gà, cá, tôm, cua...  Mangan: mangan gãp phÇn vµo sù v÷ng ch¾c cña x¬ng. Phô n÷ lín tuæi bÞ lo·ng x¬ng cã lîng mangan trong m¸u thÊp h¬n so víi phô n÷ cïng tuæi kh«ng bÞ lo·ng x¬ng. Mangan cßn cã vai trß quan träng trong viÖc kiÓm so¸t lîng insulin trong c¬ thÓ. C¸c thùc phÈm giµu mangan gåm g¹o, rau c¶i xanh, thÞt, trøng, s÷a...  Crom: C¸c nhµ nghiªn cøu t¹i Bé n«ng nghiÖp Mü cho biÕt thiÕu crom liên quan đến sự hạ đờng huyết làm cho bệnh nhân chóng mặt, cồn cào, nhÞp tim ®Ëp lo¹n x¹. G¹o, thÞt, men bia, phomat lµ nh÷ng thø chøa nhiÒu crom.  Flo: Flo là NTVL quan trọng đối với sức khoẻ. Một hợp chất của flo gọi là florua đợc 30 quốc gia cho thêm vào nớc máy vì chất florua phòng ngời hiÖu qu¶ c¸c bÖnh g©y tæn th¬ng r¨ng. Nguån flo rÊt phong phó trong l¸ chÌ.  Selen: Từ năm 1957 các nhà khoa học đã nhận thấy một loại bệnh tim cã nguyªn nh©n do thiÕu selen. NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy selen cã thÓ gióp phßng ngõa ung th, bÖnh tim vµ mét sè bÖnh kh¸c.  Kali: Kali gi÷ vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh c¸c protein vµ phá vỡ các cabohydrat. Nó cũng cộng tác với natri để truyền những xung thần kinh gi÷a c¸c tÕ bµo vµ trong viÖc ®iÒu tiÕt sù c©n b»ng níc. Tr¸i c©y rÊt giµu kali, nhÊt lµ chuèi, cam, quýt. Thùc phÈm t¬i chøa nhiÒu kali h¬n thùc phÈm nÊu chÝn. Nh×n chung sù thiÕu hôt kali hiÕm khi x¶y ra. Ngoµi c¸c NTVL trªn, mét sè NTVL kh¸c còng cÇn cho c¬ thÓ nh: asen, bo, đồng, niken, silic... C¬ thÓ còng cÇn mét lîng lín c¸c chÊt kho¸ng bao gåm canxi, photpho, magiª, natri, kali vµ clo. C¸c NTVL rÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ nhng chØ cÇn mét lîng nhá, nÕu d thõa chóng th× l¹i cã h¹i. Ch¼ng h¹n nh qu¸ nhiÒu s¾t sÏ nguy hiÓm v× lµm tæn th¬ng tim, gan, tuþ. Qu¸ nhiÒu kÏm trong c¬ thÓ cã thÓ g©y h¹i nh n«n möa, ®au d¹ dµy, yÕu c¬ vµ tæn th¬ng thÇn kinh. Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho biÕt.

(62) hàm lợng kẽm cao trong cơ thể có liên quan đến bệnh mất trí, hay gặp ở ngời cao tuæi. Các bác sĩ khuyên chúng ta rằng cách tốt nhất để có thể nhận vừa đủ các NTVL là cân đối khẩu phần ăn hàng ngày gồm hỗn hợp các thức ăn chế biÕn tõ lóa g¹o, rau qu¶, thÞt c¸, trøng s÷a. 166. Nh÷ng mãn thêng cã trong ngµy tÕt cã ý nghÜa ho¸ häc vµ nh©n v¨n nh thÕ nµo?  M©m ngò qu¶: TÕt nguyªn §¸n lµ tÕt lín nhÊt trong n¨m. Ngµy tÕt, trªn bµn thê nhµ nµo còng cã m©m ngò qu¶ (5 lo¹i qu¶). M©m ngò qu¶ thÓ hiÖn lßng thµnh kÝnh vµ tëng nhí cña con ch¸u víi tæ tiªn. Mµu s¾c vµ h×nh d¹ng cña c¸c tr¸i c©y trong m©m ngò qu¶ t¹o nªn sù hµi hoµ vµ sang träng cña bàn thờ, đồng thời cũng gây cho con ngời cảm giác hng phấn, sảng khoái, tính thÈm mü, gÇn gòi víi thiªn nhiªn. TriÕt lý c¬ b¶n cña m©m ngò qu¶ lµ: "con sè 5 lµ sè trung t©m cña vò trô; vò trô h×nh thµnh do tËp hîp cña ngò hµnh: kim, méc, thuû, ho¶, thæ". Số 5 đã đi vào tiềm thức của ngời Việt nam nh ngũ tạng, ngũ quan, ngũ sắc, ngũ vị, gậy trúc 5 đốt, áo bà ba 5 cúc... Ngò qu¶ Êy lµ g×? Tuú theo c©y, tr¸i ë mçi miÒn mµ m©m ngò qu¶ còng kh¸c nhau. ở miền Bắc, mâm ngũ quả gồm 2 loại quả chủ đạo là nải chuối xanh và qu¶ bëi to cßn nguyªn cuèng víi cµnh l¸. Ba lo¹i qu¶ kh¸c thêng lµ phËt thñ, cam, quýt, t¸o, hång xiªm... ở miền Nam mâm ngũ quả cũng lấy nải chuối làm chủ đạo. Ba loại trái cây khác thờng là dừa, xoài, đu đủ, mãng cầu... ý nghĩa dí dỏm là năm mới "cầu đủ xài". Về ý nghĩa hoá học, mâm ngũ quả cung cấp cho ta đờng glucozơ cùng nhiÒu lo¹i sinh tè (A, B, C,... ) c¸c axit h÷u c¬ vµ c¸c chÊt x¬ rÊt cÇn thiÕt cho hÖ tiªu ho¸.  Xôi gấc: Xôi gấc là một loại thực phẩm sang trọng thờng đợc dùng trong các dịp lễ, tết nh ngày tiễn ống Táo về Trời, lễ cúng giao thừa. Màu đỏ của xôi gấc thể hiện lòng trung thành và sự tôn nghiêm. Màu đỏ là màu của nhiÖt t×nh vµ hi väng, ý chÝ vµ vÞ tha, quyÒn lùc vµ bæng léc. VÞ ngät cña x«i.

(63) gấc là do đờng saccarozơ pha chế vào, đồng thời cũng là vị ngọt của glucozơ do tinh bét thuû ph©n t¹o ra. Màu đỏ của xôi gấc chủ yếu do caroten là licopen có trong gấc. Caroten cã c«ng thøc ph©n tö C40 H56 (chÊt mµu vµng da cam cã nhiÒu trong củ cà rốt) chứa 11 liên kết đôi C = C, hai đầu mạch là hai vòng  - ionon tạo nên một hệ liên hợp những nhóm mang màu. Caroten có 3 đồng phân , ,  trong đó đồng phân  có hoạt tính cao hơn cả. Sinh tố A hay caroten trong gÊc gióp trÎ con chãng lín, t¨ng thÞ lùc vµ ch÷a c¸c bÖnh vÒ m¾t lµm cho viÕt th¬ng mµu lµnh. Licopen cũng có công thức phân tử là C 40H56 (chất màu đỏ có nhiều trong quả cà chua chín) có 13 liên kết đôi C = C trong phân tử. VÒ mÆt dinh dìng, cø 100 gam x«i gÊc cho ta n¨ng lîng kho¶ng 287,6 Kcal. N¨ng lîng nµy t¹o ra do sù chuyÓn ho¸ cña 4,97 gam protein; 7,43 gam lipÝt, 48,37 gam gluxit, 5,53 gam caroten, 0,08 gam vitamin B1... Nh vËy x«i gÊc lµ thùc phÈm sang träng, mang tÝnh thÈm mü vµ giµu n¨ng lîng.  Mãn c¸: C¸c mãn ¨n trong ngµy tÕt rÊt phong phó vµ ®a d¹ng phÇn lớn đợc chế biến từ thịt lợn (heo) và thịt gia cầm. C¸c mãn ¨n chÕ biÕn tõ thÞt lîn nh giß, ch¶, nem, ninh, mäc... dÔ lµm cho ta ngấy khi ăn. Từ xa, ông cha ta đã thấy rõ điều đó nên nhiều địa phơng cã tËp qu¸n chÕ biÕn mãn ¨n trong ngµy TÕt tõ c¸. Trong cá có nhiều nguyên tố selen, cơ thể chúng ta cần selen để cấu thµnh lo¹i enzim, ng¨n c¶n nh÷ng gèc tù do g©y h¹i vµ lµ nguån gèc cña sù giµ nua. Nh vËy selen trong c¸ gãp phÇn chèng l·o ho¸, nã thanh xu©n ho¸ con ngêi. Các nhà khoa học đã phát hiện rằng ngời Eskimo ở Bắc cực ăn toàn mỡ c¸ kh«ng bÞ d cholesterol, rÊt Ýt bÞ cao huyÕt ¸p. Mì c¸ cã c¸c axit eicosapentaeoic và docosahexaeoic đợc gọi chung là "Omega - 3 cha no" gây ph¶n øng chuyÓn ho¸ lipoprotein, gi¶m tæng hîp apolipoprotein beta, t¨ng lîng lipoprotein tû träng cao lµ thµnh phÇn tèt cña cholesterol, gióp t¹o ra mµng tÕ bµo cïng hocmon steroit vµ axit mËt. Lipoprotein tû träng thÊp míi lµ thành phần có hại, gây tắc động mạch. Ngời Nhật có thói quen ăn mỗi tuần từ 3 đến 5 bữa cá và thờng ăn cá vào các dịp lễ tết hoặc chiêu đãi thợng khách. Do ăn nhiều cá, ít ăn thịt mà tuæi thä trung b×nh cña ngêi NhËt thuéc h¹ng cao nhÊt trªn thÕ giíi..

(64) 167. Gèm thuû tinh cã tÝnh chÊt g× ? Các nhà khoa học ở một trờng Đại học của Đức chế tạo đợc một loại gốm thuỷ tinh kết hợp đợc cả tính chất của thuỷ tinh và kim loại. Có thể gia công nó trên máy khoan, máy phay, có thể ren, đánh bóng, làm nhám. Những chi tiết bằng loại thuỷ tinh này đợc nối với nhau bằng ren vít nh kim loại. Độ bÒn ho¸ häc cña vËt liÖu rÊt cao. 168. Dïng hªli lµm nhiªn liÖu cho tªn löa cã u ®iÓm g× ? Ai còng biÕt hªli rÊt tr¬ vÒ mÆt ho¸ häc; khã t¹o thµnh hîp chÊt víi c¸c nguyªn tè kh¸c. Nhng, c¸c nhµ khoa häc Mü t¹i Trung t©m hµng kh«ng vµ du hành vũ trụ đã điều chế đợc hêli phân tử, không bền và rất dễ bị phân huỷ dới t¸c dông cña nhiÖt. Khi ph©n huû thµnh nguyªn tö, hªli sÏ t¹o ra mét nhiÖt lîng rÊt lín, tíi 200 kcal/g, nghÜa lµ lín h¬n sinh nhiÖt cña ph¶n øng m¹nh nhất là H2và F2đến 40 lần. Các nhà bác học đề nghị dùng heli phân tử làm nhiªn liÖu cho tªn löa. Nã cã søc ®Èy lín h¬n c¸c lo¹i nhiªn liÖu kh¸c, trõ nhiên liệu hạt nhân, lại có u điểm là không cho sản phẩm cháy độc hại, làm ô nhiÔm mµ chØ t¹o ra khÝ tr¬ heli. 169. Tïng h¬ng kh«ng lÊy tõ nhùa th«ng cã u ®iÓm g× ? Các chuyên gia Bungari đã chế tạo thành công tùng hơng từ các sản phẩm chế biến dầu mỏ. Về nhiều tính chất, tùng hơng nhân tạo đã vợt tùng hơng thiên nhiên lấy từ nhựa thông và đợc dùng để sản xuất các loại keo cao cÊp, dïng trong c«ng nghiÖp giÊy - xenlul«z¬. 170. Bộ lọc kim loại gốm đợc chế tạo nh thế nào ? Viện kỹ thuật Vôrônez (Nga) đã nghiên cứu đợc một loại bộ lọc mới b»ng kim lo¹i - gèm, b»ng c¸ch nung ch¶y bét niken díi ¸p suÊt. Bé läc nµy dùng để làm sạch khí khỏi bụi bẩn. Độ bền, độ chịu nhiệt và chịu hoá chất cao, tái sinh đơn giản.. khiến nó sẽ đợc dùng trong nhiều ngành khác nhau của ho¸ häc, ho¸ dÇu vµ luyÖn kim. 171 Mµn ch¾n nhiÖt lµm b»ng chÊt g× ? Qua kÝnh cöa sæ cña nh÷ng ng«i nhµ hiÖn nay, ¸nh s¸ng lät vµo dÔ dàng, nhng nhiệt thoát ra cũng dễ dàng. Để tránh hiện tợng đó, ngời ta đã tìm ra mét lo¹i mµn ch¾n míi, treo trªn khung cöa sæ. Mµn lµ mét tÊm p«lyeste, đợc phủ bằng phơng pháp chân không một lớp nhôm cực mỏng, ánh sáng qua mµn b×nh thêng, nhng 90% nhiÖt bÞ gi÷ l¹i. 172. Nylon đợc độn bằng cát dùng để làm gì ?.

(65) Nylon đợc độn bằng cát đã tỏ ra là một nguyên liệu tuyệt diệu để chế tạo các chi tiết của ô tô. Nguyên liệu này rất rẻ vì chất độn có thể lên tới 73%. Để tăng tính kết dính với nylon, cát đợc xử lý sơ bộ bằng nhựa êpôxy hoặc rªsol trong dung dÞch axªton vµ xÊy kh« ë 750 173. ChÕ t¹o sîi tõ chai lä nh thÕ nµo ? ở Anh, ngời ta đã đa vào sản xuất nhà máy sản xuất sợi thuỷ tinh từ vỏ chai lọ bỏ đi, và cả từ những mảnh chai lọ vỡ. Trớc tiên, chai lọ đợc nấu chảy rồi đùn khối thuỷ tinh nóng chảy này qua mũ phun sợi bằng thép và cuốn vào ống suốt. Loại sợi thu đợc dùng để độn cho chất dẻo. 174. Tảo có thể thay thế than đợc không ? Các nhà khoa học ở Califocnia đã thí nghiệm thành công về một nguồn nhiệt năng mới, đơn giản và rẻ tiền. Họ thành lập một “trang trại” dới đáy biển để trồng tảo nâu Micro - cystis pyrifera. Loại tảo này lớn nhanh phi thờng, mỗi ngày dài thêm đợc 60 cm và có thể hấp thụ đợc các chất dinh dỡng từ nớc biÓn. T¶o lµ nguån chÊt h÷u c¬ phong phó. Díi t¸c dông cña vi khuÈn, nã bÞ ph©n huû vµ t¸ch ra khÝ mªtan. Khi nhiÖt ph©n, nã cho nh÷ng chÊt t¬ng tù nh thµnh phÇn dÇu má. 175. Hµn b»ng níc cÊt nh thÕ nµo ? Các kỹ s Đức đã tìm ra một phơng pháp hàn rất độc đáo. Để hàn những tÊm thÐp, hä chØ dïng níc cÊt vµ hai ®iÖn cùc cã ®iÖn ¸p cao. T¹i n¬i cÇn hµn, díi t¸c dông cña dßng ®iÖn, lóc ®Çu níc cÊt bÞ ph©n huû thµnh oxy vµ hy®r«, sau đó, các khí này trong vùng hồ quang điện sẽ lại tham gia vào phản ứng kết hợp. Nhiệt độ cháy sẽ đạt tới 34000 C. Họ chế tạo đợc một thiết bị riêng điều chỉnh đợc điện cực. Thiết bị này sÏ kiÓm tra qu¸ tr×nh theo thêi gian, khi hµn ®iÓm nhá, vµ hµn kh«ng nh÷ng kim lo¹i ®en mµ c¶ kim lo¹i mµu n÷a. 176. Cã thÓ dïng chÊt polime lµm kÝnh quang häc kh«ng ? Giá trị của máy ảnh thờng đợc xác định bằng giá trị của những lăng kÝnh. ChÕ t¹o mét l¨ng kÝnh quang häc rÊt c«ng phu: Tríc hÕt, ph¶i nÊu ch¶y thuỷ tinh quang học, cắt, mài đánh bóng v.v… Từ lâu, các nhà chuyên môn mơ ớc thay thế thuỷ tinh bằng chất dẻo trong suốt, xử lý đơn giản hơn và nhanh h¬n. Viện nghiên cứu Hoá hữu cơ ở Đức đã đạt những thành công to lớn trong lĩnh vực này. Họ đã tổng hợp đợc lột loại pôlyme cứng, hoàn toàn có thể thay thế thuỷ tinh. Vật liệu này nhẹ hơn thuỷ tinh 2,5 lần và rẻ hơn đến 3 lần..

(66) Từ đó, ngời ta làm kính đeo mắt, ống nhòm, kính cho máy ảnh, máy quay và chiÕu phim, còng nh mäi thø kÝnh quang häc kh¸c. Kỹ thuật làm lăng kính rất đơn giản: chỉ cần ép chính xác, không cần mài, đánh nhẵn, vì sản phẩm có ngay một độ nhẵn lý tởng. Năng suất chế tạo cao h¬n vËt liÖu thñy tinh hµng chôc lÇn. 177. Cã vµng tõ trªn trêi r¬i xuèng kh«ng ? Mét nhãm c¸c nhµ b¸c häc Anh ®a ra c©u hái: cã ph¶i vµng trªn Tr¸i đất có nguồn gốc thiên thể không ? Họ chứng minh rằng chính những thiên thạch rơi xuống Trái đất trớc đây đã mang theo kim loại quý này. 178. Thuû tinh titan cãn u ®iÓm g× ? Các nhà hoá học đánh giá cao titan ở chỗ nó rất bền chống ăn mòn trong c¸c thiÕt bÞ tæng hîp. C¸c nhµ chÕ t¹o m¸y bay cho biÕt nã lµ vËt liÖu lý tëng cña ngµnh m×nh. Gần đây, các chuyên gia công nghiệp thuỷ tinh lại quyết định: đa Titan vào thành phần của thuỷ tinh thay cho những kim loại khác. Thí nghiệm đã thành công. Ngời ta đã chế tạo đợc những lăng kính có khối lợng riêng nhỏ, bÒn mµi mßn vµ cã chØ sè chiÕt quang kh¸ cao. 179. Aspirin cã Ých h¬n khi ë d¹ng láng hay d¹ng viªn ? Hàng năm, ngời Mỹ tiêu tốn tới 500 triệu đôla vào aspirin viên. Nhng kh«ng ph¶i d¹ng viªn bao giê còng cã lîi. Nã cã thÓ g©y ra viªm d¹ dµy, dÞ øng vµ nh÷ng hiÖn tîng kh«ng mong muèn kh¸c. Các bác sĩ Mỹ đã đi đến kết luận rằng dùng aspirin dới dạng lỏng là hợp lý hơn. Sau khi khắc phục đợc khó khăn lựa chọn dung môi (biến tính bằng glixerol), thuèc sÏ cã vÞ ngät cña hoa qu¶. 180. ChÊt dÉn ®iÖn h÷u c¬ cã nh÷ng tÝnh chÊt g× ? Tại trung tâm nghiên cứu của công ty IBM, ngời ta đã điều chế đợc các tinh thÓ h÷u c¬, kh«ng thua kim lo¹i vÒ tÝnh chÊt dÉn ®iÖn. Nh÷ng tinh thÓ nµy gồm hàng loạt phân tử mang điện tích dơng và âm. Dòng điện đi qua đợc những phân tử này. ở nhiệt độ thờng, độ dẫn điện của các tinh thể hữu cơ là trung gian giữa một số kim loại và chất bán dẫn. Hạ nhiệt độ tới nhiệt độ đóng băng ( - 400C), độ dẫn điện của chúng tăng lên, nhng nếu tiếp tục hạ nhiệt độ, chóng sÏ cã tÝnh b¸n dÉn. 181. Cã thÓ chÕ nam ch©m tõ chÊt h÷u c¬ kh«ng ? Các nhà vật lý Pháp đã chế tạo đợc nam châm từ những hợp chất hữu cơ..

(67) Nh÷ng tinh thÓ, chøa nh÷ng nhãm nitrooxyl bÒn v÷ng (ch¼ng h¹n tªtramªtyl - Piperi®inol - «xyl) cã tÝnh chÊt s¾t tõ. Nam ch©m ph©n tö ë ®©y lµ nh÷ng gèc tù do. MÆc dï nam ch©m h÷u c¬ cha t×m thÊy øng dông trong thùc tÕ, nhng nó vô cùng thuận tiện đối với những thí nghiệm thuần thuý khoa học. 182. Dùng màng mỏng pôlyamit để cách điện có u điểm gì ? §Çu tÇu ®iÖn cao tèc ch¹y trong thµnh phè cña C«ng ty Deutsche Bundesbahn (Đức) dùng loại động cơ đợc cách điện bằng màng mỏng Kapton (mét lo¹i Poliamit ) cña C«ng ty Dupont. Nhê c¸ch ®iÖn b»ng lo¹i vËt liÖu nµy, sức kéo của động cơ đã tăng thêm 20% mà không cần tăng kích thớc của nó. V× Kapton cã tÝnh c¸ch ®iÖn tèt vµ rÊt bÒn dai nªn cã thÓ gi¶m 50% chiÒu dµy cña líp c¸ch ®iÖn bäc d©y dÉn cña r«to vµ stato nªn kh«ng cÇn t¨ng kÝch thíc của động cơ. Líp c¸ch ®iÖn cña d©y dÉn gåm 2 líp: mét líp Kapton dµy 25 micron và một lớp Têflon để giữ nhiệt dày 12,5 micron. 183. Mỏ than dới đáy biển nằm ở đâu ? Gần bờ biển phía Tây của Châu phi, dới đáy biển ở độ sâu 4000m, ngời ta đã phát hiện ra một mỏ than rất lớn. Theo ý kiến các nhà bác học, mỏ than này đã chứng minh giả thuyết cho rằng xa kia Châu Phi và nam Mỹ là một dải đất liền. Sau này, trong thời kỳ hình thành Đại Tây Dơng, lục địa chung này bị phá huỷ, tách ra thành 2 phÇn (Ch©u Phi vµ Nam Mü). PhÇn gi÷a bÞ vïi s©u díi biÓn. Nh÷ng rõng c©y rậm rạp qua hàng triệu năm đã biến thành mỏ than này. 184. Dụng cụ gì làm sạch đợc nớc ? Đó là một dụng cụ điện tử đợc sản xuất ở Mỹ, kích thớc nh chiếc bút chì, trong 10 - 20 giây, có thể biến nớc ao, hồ thành nớc uống đợc. “Bút chì” khi đợc nối với pin làm xuất hiện những bọt nhỏ trong nớc, trong đó bão hoà nh÷ng ion cã kh¶ n¨ng s¸t khuÈn vµ c¸c vi trïng g©y bÖnh th¬ng hµn, t¶, kiÕt lþ vµ c¸c lo¹i vi trïng g©y bÖnh kh¸c. 185. Dùng sơn để sởi ấm nh thế nào ? ë nh÷ng xø l¹nh, mçi buång thêng ph¶i bè trÝ mét lß sëi ®iÖn hoÆc h¬i, b»ng kim lo¹i. Do vËy, lîng kim lo¹i dïng trong mçi c¨n nhµ qu¸ lín. LiÖu cã cách giải quyết khác không ? Các kỹ s Anh đã đa ra một giải pháp thú vị. Họ sơn tờng bằng một loại sơn dẫn điện. Bây giờ chỉ cần đấu 2 thanh góp bằng đồng của một nguồn điện thế 12V vào tờng, Khi đó, lớp sơn vừa là một nguồn phát nhiệt để sởi phòng vừa là một chiếc ắc quy. Lớp sơn bền đợc 40 năm làm viÖc liªn tôc..

(68) 186. Tạo lớp phủ đồ gỗ bằng chất dẻo nh thế nào ? Ngời ta phun hoặc quét lên mặt đồ gỗ một loại nhựa mônôme urêtan béo, sau khi trùng hợp trong không khí, tạo thành một lớp phủ đàn hồi (độ dãn dài 400%), có thể chịu đợc hoàn toàn tác dụng của khí quyển, các chất hoá häc vµ ¸nh s¸ng. Gç cã thÓ bÞ uèn nøt mµ mµng phim vÉn kh«ng bÞ r¸ch. H¬n n÷a, ¸nh s¸ng kh«ng lµm vµng mµng phim do tÝnh chÊt bÐo cña nhùa; kh¸c víi c¸c vÐc-ni th«ng thêng, chÊt nµy kh«ng hÒ bÞ nøt r¹n hoÆc bong thµnh vÈy. 187. Vitamin và thuốc đợc chiết xuất từ gỗ loại cây gì ? Các nhà nghiên cứu của Nga đã hoàn thành những phơng pháp đặc biệt để chiết xuất từ gỗ nhiều hoá chất dùng để chữa bệnh. Từ gỗ cây lạc diệp tùng (méleze) chứa nhiều chất thuộc nhóm vitamin P, đã lấy đợc ở dạng tinh khiết chất đihiđrôquécxêtin có tác dụng củng cố thành mạch vi huyết quản và giúp cho hoạt động của gan đợc dễ dàng, không độc đối với cơ thể; ngoài ra có thể làm phụ gia bảo quản thực phẩm. Ngời ta cũng rút đợc từ gỗ cây thông chất pinôsinvin và estemônôêtilic của pinôsinvin, là 2 chất có đặc tính chống nấm. Từ lá kim của cây tùng bách cũng đã chiết xuất đợc một chất sinh học giúp cho việc tăng phẩm chÊt sinh häc gióp vµ gi÷ c¸c h¬ng th¬m. 188. Chế phẩm nào dùng để rửa các bình đựng thuốc trừ sâu ? Những thiết bị dùng để chứa và phun thuốc trừ sâu bệnh thờng khó rửa sạch, vì trong quá trình sử dụng có trộn thêm đất, bụi, tro, dầu mỡ, dung môi.. Míi ®©y, xÝ nghiÖp liªn hiÖp ho¸ chÊt Xªbªkin (Nga) s¶n xuÊt ra mét chÕ phẩm ở dạng dung dịch có khả năng phân huỷ đồng thời các tạp chất và các thuốc trừ sâu còn sót lại thành những chất mới ít độc Chế phẩm đợc đặt tên là “complex” gåm cã natri pecborat, s«®a, muèi cña c¸c axit bÐo tæng hîp, triªtan«lamin, mªtanol vµ níc. ë 850C vµ trong thêi gian 4 giê, nã cã thÓ ph©n huû tíi 98% mªtimeckapt«ph«t vµ 80% thuèc 666. 189. Hoá chất nào dùng để diệt mầm cây ? ë nh÷ng c©y ¨n qu¶, nÕu cã nhiÒu mÇm vµ chåi non hoÆc cã c¸c bôi cá rËm mäc quanh sÏ Ýt qu¶, nh÷ng mÇm non vµ cá sÏ hót mÊt nhiÒu chÊt dinh dìng cña c©y. §Ó kh¾c phôc, tríc ®©y, ngêi ta vÉn dïng ph¬ng ph¸p chÆt mÇm và nhổ cỏ. Hiện nay, ở Anh, ngời ta đã nghiên cứu một cách giải quyết mới và đợc công nhận là tốt hơn dùng xẻng, cuốc, dao kéo nh đã làm trớc đây: đó là dïng ho¸ chÊt ®iÒu chÕ trªn c¬ së  - naptil cña axit axetic vµ c¸c rîu thuéc.

(69) nhóm alifatic. Thuốc này đợc phun vào tháng 5 khi mầm và chồi non cao khoảng 10 - 15 cm, sau đó vào giữa mùa hè lại phun một lần nữa và nh thế là có thể diệt đợc hết chồi non và cỏ rậm. 190. Pho m¸t vµ s«cola g©y nªn bÖnh ®au ®Çu ? Các bác sĩ Anh đã nghiên cứu và giả thuyết rằng một trong những nguyªn nh©n g©y bÖnh ®au ®Çu ghª gím cã thÓ lµ nh÷ng hîp chÊt ho¸ häc cã trong phomat vµ s«c«la nh c¸c chÊt tiramin vµ phªninlªtilamin. Tiramin cã thÓ bị phân huỷ thành norađrênalin, chất này có tác dụng điều hoà hoạt động của n·o. Trong c¬ thÓ cña nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh, nh÷ng hîp chÊt nµy bÞ ph©n huû nhanh chãng, cßn nh÷ng ngêi yÕu ®au kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n huû, nªn g©y ra ®au ®Çu ghª gím. 191. Dïng keo d¸n nµo thay cho hµn ? Nếu một đờng ống dẫn khi đặt dới nớc bị thủng, ngời ta thờng dùng phơng pháp hàn điện đặc biệt ở dới nớc, nhng mối hàn này thờng không chắc, không chịu đợc áp suất cao, nên thờng là ngời ta khoá các đờng ống lại và mang đoạn ống hỏng lên mặt đất để hàn. Làm nh vậy khá lâu, lại tốn kém, đôi khi còn đắt hơn là thay một đờng ống mới. ViÖn nghiªn cøu c¸c hîp chÊt cao ph©n tö thuéc ViÖn Hµn l©m khoa học ở Nga, đã điều chế ra một loại keo dán pôliurêtau có thể hàn dới nớc. Thành phần keo dán này còn có chất hoạt động bề mặt, không cho nớc làm ớt chç èng bÞ thñng. Lo¹i keo nµy ho¸ r¾n nhanh díi níc vµ t¹o ra mét mèi hµn rất bền, nên công việc sửa chữa những đờng ống đặt dới nớc không đợc còn là vấn đề phức tạp. Chỉ cần đặt một “miếng vá” có tráng lớp keo poliurêtan lên chỗ ống bị thủng và sau ít phút, đờng ống lại hoạt động bình thờng. 192. Sö dông l¹i lèp xe cò nh thÕ nµo ? Ngêi ta võa nghiªn cøu ra mét ph¬ng ph¸p sö dông l¹i lèp xe cò võa giải phóng đợc chỗ để, vừa làm sạch nớc thải. Những lốp xe cũ đợc nghiền thành bột mịn và đợc dùng làm chất hấp phụ để xử lý nớc thải. Khi nớc thải đi qua thì những kim loại nặng nh chì, c«ban… bÞ gi÷ l¹i hoµn toµn. ChÊt hÊp phô chÝnh lµ than ®en trong bét lèp «t« (tû lÖ cña nã chiÕm kho¶ng 1/3 trong lèp). §Ó t¹o nªn m«i trêng kiÒm, ngêi ta cho thêm vôi vào. Ngoài ra, bột lốp xe cũ còn có thể pha với nhựa đờng làm vật liệu rải đờng rất tốt. 193. P«lime nµo cã tÝnh chÊt kim lo¹i ?.

(70) ViÖn nghiªn cøu “Penxibau” (Mü) võa ®iÒu chÕ ra mét lo¹i cao ph©n tö nitrua lu huúnh (SN)x, ë d¹ng mµng máng lÊy tªn lµ “Politiazin”. ChÊt nµy cã nhiÒu tÝnh chÊt gièng kim lo¹i: c¸c tinh thÓ cña (SN) x dÔ bÞ chuyÓn dÞch nªn cã thÓ Ðp thµnh nh÷ng tÊm máng. §é dÉn ®iÖn cña lo¹i polime míi nµy gÇn bằng độ dẫn điện của thuỷ ngân. Vì các mạch cao phân tử của loại vật liệu mới này đợc sắp xếp song song với nhau nên khả năng dẫn điện của chúng theo chiÒu däc tèt h¬n theo chiÒu ngang. 194. Cã ph¶i « t« cµng nhiÒu chÊt dÎo th× cµng cÇn Ýt x¨ng ? Hiện nay, trung bình một chiếc ô tô con của Mỹ đã dùng tới 80 kg chất dÎo. Theo dù kiÕn th× c¸c chi tiÕt b»ng chÊt dÎo trong mét chiÕc «t« con cã thÓ tăng lên gấp đôi và năm 1985 sẽ tăng lên gấp 3 lần. Không phải chỉ nhằm mục đích thẩm mỹ và giải quyết vấn đề nguyên liệu mà càng nhiều chi tiết, phụ tïng b»ng chÊt dÎo, «t« cµng nhÑ ®i, vµ ch¾c ch¾n lµ tiªu hao nhiªn liÖu cµng thÊp h¬n. 195. Băng dính bằng chất gì có thể dùng để hàn tàu ? Mới đây, ngời ta điều chế ra một thứ hoá chất dùng để hàn những tàu đánh cá bị thủng. Các nhà hoá học của Viện nghiên cứu cao phân tử thuộc Viện hàn lâm khoa học Ukrain đã điều chế ra một loại băng dính bằng chất dẻo thuỷ tinh. Trong quá trình hoạt động, nếu tàu bị hỏng một chỗ nào đó thì ngời ta không cần phải hàn mà chỉ đắp lên chỗ thủng một tấm băng dính bằng acrilat có độ bền vững cao. Tấm băng dính này có thể khô cứng trong không khí ẩm hoặc ngay trong nớc ở nhiệt độ từ 0 - 350C. Chất kết dính là một sản phÈm phøc t¹p gåm c¸c este cña axit mªtacrilic, ®imªtil anilin vµ peroxit benzôin. Tàu đợc hàn bằng phơng pháp trên có thể chạy an toàn trên biển 3 n¨m liÒn. 196. Dïng p«liurªtan lãt b×nh chøa cã u ®iÓm g× ? Công ty Shell của Anh đã giới thiệu một phơng pháp mới chống ăn mòn cho c¸c thïng chøa khÝ ho¸ láng b»ng c¸ch phun lªn bÒ mÆt bªn trong cña thïng chøa bät p«liurªtan. Bät p«liurªtan cßn lµ chÊt c¸ch nhiÖt vµ bao phñ tốt. Nó có thể phủ cả những thùng chở amoniac ở nhiệt độ - 50 0C . Dùng chất bao phñ míi nµy cho phÐp gi¶m thêi gian chÕ t¹o thïng vµ gi¶m gi¸ thµnh ®i 10%. 197. S¶n xuÊt giÊy tõ p«liªtilen nh thÕ nµo ? ở ý, ngời ta đã nghiên cứu một công nghệ sản xuất các vật liệu tổng hợp dùng làm nguyên liệu để sản xuất giấy và cáctông. Vật liệu mới này gồm.

(71) các sợi pôliêtilen mỏng (2-4 micron), có bề mặt riêng lớn (30 - 50m 2/g) đợc ®an víi nhau. “Xenluloz¬ tæng hîp” dÔ bÞ ph©n t¸n trong níc, cã thÓ trén theo bÊt kú tû lÖ nµo víi xenlul«z¬ thêng. Ngêi ta vÉn cã thÓ dïng c¸c thiÕt bÞ s¶n xuất giấy bình thờng để sản xuất loại giấy mới này. 198. Dïng chÊt dÎo lµm vËt liÖu chÕ t¹o mµng läc cã nh÷ng u ®iÓm g× ? Ngêi ta míi t×m thªm mét c«ng dông cña chÊt dÎo xèp dïng lµm vËt liệu chế tạo các bộ phận lọc cho các động cơ pittông của máy bay. Chất dẻo xèp cã kh¶ n¨ng gi÷ l¹i nh÷ng h¹t bôi rÊt nhá thêng lµm bÈn chÕ hoµ khÝ, khã bÞ r¸ch, kh«ng mÊt tÝnh bÒn c¬ häc. Nh÷ng phô kiÖn läc lµm b»ng chÊt dÎo xèp rÎ h¬n 8 lÇn c¸c lo¹i vËt liÖu kh¸c thêng dïng tríc ®©y. 199. S¶n xuÊt chÊt dÎo tõ ng« dùa trªn nguyªn lÝ nµo ? Tõ ng«, ngêi ta ®iÒu chÕ ra gluc«z¬ vµ tõ gluc«z¬ s¶n xuÊt ra chÊt dÎo. Đó là nguyên lý chung nhất do các nhà bác học Nhật để xớng (vì ở Nhật không có dầu mỏ nhng lại có ngô). Loại cao phân tử mới sản xuất từ ngô đợc gäi lµ “Polulen”. Polulen hoµ tan trong níc nhng còng cã thÓ kh«ng tan nÕu đem xử lý thêm. Ngời ta dự kiến rằng loại polime mới này có thể dùng để sản xuất sợi và keo. Ưu điểm của nó là không sinh ra chất độc khi đốt, nên không cÇn cã b·i r¸c; díi t¸c dông cña vi sinh vËt, nã bÞ ph©n huû. 200.ChÊt chèng mê cho kÝnh « t« lµ chÊt g× ? §Ó cho kÝnh « t« kh«ng bÞ mê, ngêi ta thêng phñ b»ng mét líp mµng máng lo¹i p«lime trong suèt cã kh¶ n¨ng thÊm níc nh chÊt poli«xiªtil mªtacrilat. Nhng rÊt tiÕc lµ c¸c mµng acrilat thêng b·o hoµ níc vµ khi dïng sÏ mÊt kh¶ n¨ng chèng níc. C¸c lo¹i cop«lime cña c¸c silic h÷u c¬ vµ oxialkilen l¹i cã t¸c dông kh¸c, lµm gi¶m søc c¨ng bÒ mÆt cña níc vµ ph¸ huû c¸c h¹t níc t¹o thµnh. Nhng nh÷ng chÊt nµy l¹i tan trong níc, nªn kh«ng bÒn v÷ng bằng các màng acrilat. Mới đây, các nhà bác học Mỹ đã thành công trong việc “lai giống” hai loại trên và thu đợc một loại màng có khả năng chống mờ lâu dài cho kính. Thành phần chủ yếu của chất mới này cha đợc công bố, song ngời ta cũng cho biết là trong đó poli-ôxiêtil mêtacrilat vẫn là chất chính. 201. Lo¹i chÊt dÎo nµo dïng lµm bao gãi tr¸nh « nhiÔm m«i trêng ? Nh÷ng chÊt dÎo dïng tríc ®©y lµm bao gãi thêng khã xö lý sau khi sö dụng. ở Anh đã nghiên cứu ra một loại chất dẻo mới làm bao gói. Những chất dẻo thờng dùng nh PVC, pôliêtilen, pôlipropilen, pôlistirol đợc đem pha trộn với tinh bột theo tỉ lệ từ 10 - 40%. Loại chất dẻo này dễ bị phân huỷ trong đất và trong nớc biển, do đó đã tránh đợc ô nhiễm môi trờng. Hệ thống công nghiệp đầu tiên sản xuất loại chất dẻo mới này đã đợc xây dựng ở Anh với c«ng suÊt 185 triÖu bao gãi/n¨m..

(72) 202. Cã lo¹i ¾c quy míi nµo dïng cho «t« ®iÖn ? Míi ®©y, ngêi ta chÕ t¹o ra mét lo¹i ¨cquy míi dïng cho «t« ®iÖn. Những ngời chế tạo ra loại acquy này khẳng định rằng nó có nhiểu u điểm hơn các loại ắc quy có trớc đây. Ngời ta đã trang bị cho ôtô kiểu “Mustan 1975” lo¹i ¨cquy míi nµy (träng lîng 360 kg, dung lîng 42 kwh, ®iÖn thÕ 150v) cùng với một động cơ điện. Trong điều kiện chạy trên đờng phố, ăcquy này có thể cung cấp điện để chạy 190 km mà không cần nạp lại.Trong khoảng 23 giây có thể tăng tốc độ lên 120km/h và tốc độ tối đa là 130 km/h. Ngêi ta dïng sunfua s¾t lµm ®iÖn cùc d¬ng cña ¨cquy, cßn ®iÖn cùc ©m lµ hîp kim liti-nh«m. Dung dÞch ®iÖn gi¶i lµ hçn hîp liti vµ kaliclorua. 203. Điều chế khí đốt từ chất thải nông nghiệp nh thế nào ? ở Anh, hàng năm lợng chất thải nông nghiệp có thể lên đến 60 triệu tấn. Những chất thải này phần lớn là chất hữu cơ, là nguyên liệu quý để sản xuất khí đốt. Để sử dụng những chất thải này, ngời ta đã chế tạo ra hai thùng t¹o khÝ vi sinh vËt dung tÝch 227 vµ 1362 lÝt. M¸y t¹o khÝ nµy lµ mét thïng b»ng cao su, trong m«i trêng c¸c chÊt th¶i d¹ng láng nh ph©n chuång. C¸c vi khuÈn ph¸t triÓn t¹o ra khÝ mªtan. Dïng nh÷ng thiÕt bÞ t¹o khÝ kiÓu nµy cã thÓ cung cấp khí cho vùng ngoại ô thành phố ở Anh làm nhiên liệu để đốt, sởi ấm cho các gia đình. Ngời ta còn đang nghiên cứu những thùng có dung tích lớn để dùng cho các trang trại. 204. Lo¹i s¬n nµo chèng b¨ng tuyÕt ? ë PhÇn lan ngêi ta nghiªn cøu ra mét lo¹i s¬n kÞ níc (thµnh phÇn gåm có nhựa êpôxi và chất đóng rắn) có khả năng làm băng tuyết không bám vào tầu. Sơn này tạo ra trên bề mặt kim loại một lớp màng rắn chịu nớc, đồng thời lại có hệ số ma sát thấp. Ngời ta dùng loại sơn này để sơn tàu đánh cá trên biÓn B¾c. Khi ®i biÓn, tµu kh«ng bÞ b¨ng tuyÕt b¸m vµo, vµ do hÖ sè ma s¸t cña mµng thÊp, nªn tµu ch¹y nhanh h¬n. 205. Dùng tia laze phát hiện độ bẩn của nớc nh thế nào ? Để kiểm tra độ bẩn của nớc, ngời đã ta dùng tia laze. Khi chiếu tia laze xuống nớc thì ánh sáng phản chiếu của nó đợc thu lại qua một máy phân tích quang học. máy này sẽ ghi lại cờng độ, phơng của những tia phản chiếu. Cờng độ phản chiếu khác nhau tuỳ theo độ bẩn của nớc. Bằng phơng pháp này, ngời ta có thể tìm đợc số lợng, tính chất của các chất bẩn trong trong nớc ở độ sâu tíi 8 mÐt. 206. Cã ph¶i näc kÕn lµ chÊt kh¸ng sinh ?.

(73) N¨m m¬i n¨m vÒ tríc, cã mét loµi sinh vËt di c tõ ph¬ng Nam sang níc Mỹ: kiến lửa. Khi đốt, kiến “tiêm” vào vết thơng một chất độc, nhng không nguy hiểm chết ngời. Cho tới gần đây, ngời ta vẫn cha xác định đợc bản chất của nọc kiến mặc dù đã có giả thuyết chất độc ấy đồng thời là một chất kháng sinh. Những nghiên cứu mới nhất đã khẳng định điều này. Nọc kiến làm chết những loại nấm mốc và đa số vi khuẩn, trong số đó có các vi khuẩn gây bệnh nh liªn cÇu khuÈn (streptocoque) vµ tô cÇu khuÈn (staphi-locoque). 207. “C¾t” l«ng cõu b»ng ph¬ng ph¸p ho¸ häc nh thÕ nµo ? Viện nghiên cứu khoa học nông nghiệp Pháp vừa tìm ra đợc một phơng pháp rất độc đáo để thu hoạch lông cừu và lông thỏ làm len. Ngời ta chỉ việc cho chúng uống một liều lợng nhất định chất xiclofotfamit, hoàn toàn không độc hại đối với chúng. Cừu thì sau một tuần sẽ rụng lông, còn thỏ thì chỉ sau 12 phút đã “tự nguyện” rũ bỏ bộ lông dầy và mợt của mình, trong khi nếu cắt l«ng b»ng ph¬ng ph¸p thêng, mÊt Ýt ra lµ nöa giê. Cã ®iÒu… ph¶i gi÷ nh÷ng con vật này 3 tuần trong chỗ ẩm để chờ chúng mọc lông.. 208. Có thể dùng mật ong làm chất chỉ thị độ ô nhiễm môi trờng kh«ng ? Chính loại mật ong bình thờng lại là chất chỉ thị tốt cho ta biết độ ô nhiÔm m«i trêng. Nhµ khoa häc D-Liak t¹i trêng §¹i häc Cornell kÕt luËn nh vậy. Ông lấy những mẫu mật ong đặt tại nhiều vị trí khác nhau: bên cạnh đờng «t«, nhµ m¸y, má quÆng vµ so s¸nh víi mÉu mËt ong nguyªn chÊt. Trong những mẫu thí nghiệm đã phát hiện ra nhôm, bari, đồng, niken, mangan, m«lip®en.. tæng sè tíi 47 nguyªn tè, nghÜa lµ gÇn mét nöa b¶ng tuÇn hoµn. 209. S¬n kh« cùc nhanh, kh« nh thÕ nµo ? ở Pháp, ngời ta đã bắt đầu sử dụng một loại sơn khô trong chớp mắt, dới tác của tia tử ngoại. Sơn này gồm mônôme và các chất, khi bị tia tử ngoại chiÕu vµo lËp tøc biÕn thµnh hîp chÊt cao ph©n tö. Lo¹i s¬n míi rÊt v¹n n¨ng và dùng đợc đối với bất cứ bề mặt nh thế nào. Nó đặc biệt thích hợp với việc in ofset nhiều màu, vì hiện nay tốc độ in của máy chỉ phụ thuộc vào tốc độ kh« cña mùc. 210. Sîi tæng hîp nµo dïng lµm quÇn ¸o cho c¸c nhµ du hµnh vò trô ?.

(74) Bộ quần áo của những nhà du hành trên con tàu vũ trụ “Liên hợp 19” đợc may bằng một loại sợi tổng hợp gọi là “Lola”. Theo các chuyên gia, với các tính chất độc đáo của nó, loại sợi này có thể dùng trong các ngành luyện kim và tất cả những nơi cần các mặt hàng dệt chịu hoá chất và nhiệt độ lên tới trên 10000C. V¶i dÖt tõ “Lola” tr«ng tùa nh len vµ hoµn toµn c¸ch ®iÖn. Kh«ng những Nga mà các xí nghiệp nớc ngoài rất chú ý đến loại sợi này. 211. Cao su nào đợc dùng trong máy thay tim ? C¸c nhµ nghiªn cøu thuéc c«ng ty Goodycar Tire Rubber Co sau10 n¨m phối hợp nghiên cứu cùng với các thầy thuốc đã tìm ra một loại cao su pôliôlêfin mới, rất thích hợp để sản xuất các máy y cụ, thay thế cho hoạt động của cơ tim. Vấn đề đông máu đã đợc giải quyết bằng cách phát triển một loại nhung p«lyeste míi cã phñ p«lyurªtan dÉn ®iÖn. Nh÷ng tr¸i tim nh©n t¹o nµy đợc thí nghiệm thử với nguồn năng lợng ngoài và đã làm việc thành công trong suèt 94 ngµy. 212. Xác định hàm lợng vàng bằng máy gia tốc nh thế nào ? Vàng có khắp nơi trong thiên nhiên. Trung bình cứ 1000 tấn đất chứa khoảng 5g vàng. Thông thờng, cần xử lý hàng chục nghìn mẫu các loại đất mới xác định đợc vàng nằm trong lớp đất nào. Một nhóm các nhà nghiên cứu thuộc Viện các vấn đề vật lý Mascơva đã phát hiện cách sử dụng máy Bêtatron để phân tích các mẫu đất này. Các điện tử đã đợc gia tốc hoạt hoá các nguyên tö vµng, ph¸t ra tia X vµ chØ cÇn ®o lêng bøc x¹ nµy trong kh«ng ®Çy 1 phót cã thể xác định đợc hàm lợng vàng trong mẫu đất. Máy xác định đợc những lợng vàng vô cùng nhỏ bé, có nồng độ 1: 1300.000. 213. KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö tham gia s¶n xuÊt ph©n bãn nh thÕ nµo ? §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt, ViÖn ho¸ v« cơ ở Ustinad Zabun (Tiệp khắc) đã kết hợp kính hiển vi điện tử PSEM - 500 với các thiết bị tính toán, và áp dụng tại các nhà máy. Thiết bị tổ hợp này đã nghiªn cøu tÝnh chÊt c¬ lý cña ph©n bãn t×m ra mèi liªn hÖ trùc tiÕp gi÷a tÝnh chất vật lý của sản phẩm, cấu tạo tế vi của chúng và chế độ kỹ thuật, để từ đó điều chỉnh trở lại quá trình sản xuất. Nhờ ở độ tự động hoá cao, thiết bị mới lµm viÖc cã n¨ng suÊt cao h¬n c¸ch ph©n tÝch vµ ®iÒu chØnh s¶n xuÊt cò nhiÒu lÇn. 214. Tr¹m «z«n lín nhÊt thÕ giíi ë ®©u ? ở Mascơva (Nga) đã xây dựng xong một trạm phát sinh ôzôn lớn nhất thÕ giíi, cã kh¶ n¨ng mçi ngµy xö lý 200.000m 3 níc uèng. Do sè d©n t¨ng lªn.

(75) và thành phố đợc mở rộng không ngừng, nhu cầu về nớc ngày càng lớn, buộc phải hiện đại hóa và mở rộng các cơ sở cung cấp nớc. Riêng để xử lý nớc phía tây thành phố, trạm đã phải cung cấp 200 kg ôzôn trong 1 giờ. 215. Protein chÕ tõ phÕ liÖu xenlul«z¬ nh thÕ nµo ? Trờng Đại học tổng hợp Luisana (Mỹ) đã nghiên cứu thành công một phơng pháp mới chế tạo protein đơn bào và đang đa ra công nghiệp. Loại protein này đầu tiên đợc dùng làm thức ăn cho gia súc và tiến tới làm thực phÈm cho con ngêi. Nguyên liệu để sản xuất ra nó là phế liệu xenlulôzơ cành cây, giấy vụn, v¶i vôn cò vµ c¸c lo¹i “r¸c” kh¸c. Sau khi xö lý t¹p chÊt ngêi ta dïng mét lo¹i vi khuÈn ph¸t triÓn hÕt søc nhanh chãng, t¹o ra mét chÊt bét chøa 50% protein. Năm 1978, sản phẩm mới này đã phổ biến trên thị trờng. 216. Níc nµo cã chiÕc tµu vµ lµ nhµ mµy s¶n xuÊt axit H2SO4 ? Tại thành phố Sêxin (Ba Lan), ngời ta đã đóng một loại tàu độc đáo: tàu nhµ m¸y. Hµng ho¸ ®a xuèng tµu lµ lu hïynh láng, mét nguyªn liÖu næi tiÕng và rất phong phú của Ba Lan. Trên đờng đi, nguyên liệu này đợc chế biến và khi tàu cập bến (thờng là tại nớc ngoài, hàng hoá bốc rỡ lên đã là.. axit sunfuric. ThËt tiÖn lîi: nh÷ng khÝ th¶i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tho¸t ra ngoµi biển khơi, nên không gây ô nhiễm môi trờng nh trên đất liền. Nhiệt d từ các phản ứng đợc dùng để cất nớc biển thành nớc ngọt dùng cho các thuỷ thủ kiêm công nhân sản xuất hoá chất trên tàu, để pha vào axit và dùng cho tuyªcbin h¬i níc cña tµu. 217. Ph¬ng ph¸p nµo s¶n xuÊt oxi rÎ nhÊt ? Các nhà khoa học ở một trờng Đại học của Đức đã chế tạo một loại thiết bị mới sản xuất oxi nhờ rây phân tử, để giữ lại khí này từ không khí. Kết quả thu đợc hỗn hợp khí chứa 80% oxi. Cho đến nay, phơng pháp này là phơng pháp đơn giản nhất và cho khí oxi rẻ nhất trong công nghiệp. 218. N©ng cao chÊt lîng cña gang b»ng c¸ch nµo ? Thêm nguyên tố đất hiếm ytri vào gang xám nóng chảy làm tăng rõ rệt tính chất của gang: độ bền, độ dẻo, tính chịu nhiệt. Thay đổi tỷ lệ ytri có thể điều chỉnh đợc tính chất của gang trong một giới hạn rộng. Không những làm gang thªm bÒn, nguyªn tè nµy cßn cã t¸c dông khö c¸c t¹p chÊt cã trong gang. Loại gang này đã sử dụng trong ngành chế tạo máy và nâng cao đợc chất lợng vµ tuæi thä nhiÒu thiÕt bÞ. 219. Lß so thñy tinh cã u ®iÓm g× ?.

(76) Các nhà khoa học Nga đã chế tạo đợc một loại lò so bằng thuỷ tinh có độ bền lớn và độ đàn hồi cao. Nó có tính u việt hơn lò so bằng thép ở chỗ kh«ng bÞ ¨n mßn trong m«i trêng x©m thùc, chÞu nhiÖt vµ kh«ng cã biÕn d¹ng d. Kỹ thuật đặc biệt cho phép khắc phục đợc tính ròn của thủy tinh. Những chiếc lò so mới này đã bắt đầu thay thế thép trong ampe kế, vôn kế, cân chính xác, dụng cụ đo địa chấn và đồng hồ, đặc biệt những chiếc lò so bằng kim loại quý và đắt tiền trong các dụng cụ vật lý chính xác. 220. Sù ¨n mßn cã lîi khi nµo ? Các chuyên gia Mỹ đã giải quyết vấn đề nhiễm bẩn thiên nhiên nhờ hiÖn tîng ¨n mßn. C¸c lo¹i r¸c díi d¹ng bao g× b»ng kim lo¹i, chÊt dÎo, giÊy, gỗ… phải vứt vào những thùng rác vừa đợc sản xuất hàng loạt, có hai lớp vỏ b»ng 2 thø kim lo¹i kh¸c nhau (nh s¾t vµ nh«m ch¼ng h¹n), ë gi÷a, cã mét líp muèi, dÔ hót Èm. §ãng hép l¹i, c¸c thïng r¸c trë thµnh nh÷ng chiÕc “pin”, vµ qu¸ tr×nh ¨n mßn ®iÖn ho¸ b¾t ®Çu xÈy ra. Qua vµi tuÇn, nh÷ng thïng r¸c nµy biến thành một đống bụi xám nhỏ. 221. ở điều kiện nào nớc đã có tinh kim loại ? Ngày nay, ngời ta đã điều chế đợc hàng chục loại tinh thể nớc khác nhau nhê ¸p suÊt, nhng míi ®©y l¹i ph¸t hiÖn thªm mét lo¹i níc n÷a. ë nhiÖt độ -800 và dới áp suất hàng triệu at-môt-phe, nớc đá, kẹp giữa 2 tấm kim cơng, sÏ cã nh÷ng tÝnh chÊt cña kim lo¹i: tõ chÊt ®iÖn m«i ®iÓn h×nh thµnh chÊt dÉn ®iÖn. TÝnh chÊt nµy cña níc thÓ hiÖn c¶ trong kho¶ng kh«ng gian vò trô. 222. Kim cơng tổng hợp đợc điều chế nh thế nào ? Các nhà hoá học Nga lần đầu tiên đã thu đợc kim cơng tổng hợp dới áp suÊt thêng. So víi nh÷ng thiÕt bÞ nÆng nÒ vµ c«ng suÊt lín tríc ®©y th× thiÕt bÞ mới này rất đơn giản. Nó chỉ bằng thuỷ tinh, vì không cần đến các vật liệu chịu áp. Việc chế tạo kim cơng đòi hỏi phải cực kỳ chính xác. Chỉ một sai sót rÊt nhá so víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc tèi u còng lµm cho kim c¬ng bÞ phñ mét líp graphit. Kim c¬ng ®iÒu chÕ trªn thiÕt bÞ míi kh«ng kh¸c l¾m so víi kim c¬ng thiªn nhiªn. 223. Hợp kim nhôm đặc biệt có u điểm gì ? Sau nhiều năm nghiên cứu, các nhà khoa học Anh đã nghiên cứu ra một loại hợp kim nhôm, đặt tên là Surpral. Vật liệu này có nhiều tính chất quý báu: dẫn nhiệt và dẫn điện rất tốt, độ bền cao, sáng bóng, đồng thời lại có tính dẻo phi thêng. Mét mÈu Supral ®un nãng nhÑ cã thÓ kÐo dµi ra 10 lÇn. Tõ hîp kim này có thể chế tạo các đồ vật có hình dạng rất cầu kỳ, nên đợc dùng làm.

(77) khuôn đúc chất dẻo. Ngời ta cho rằng càng ngày vật liệu mới này càng có nhiÒu øng dông kü thuËt. 224. S¶n xuÊt glucoz¬ kh«ng cÇn axit nh thÕ nµo ? Các chuyên gia Đức đề nghị một phơng pháp hoàn toàn mới để sản xuất glucozơ không dùng axit mà dùng men để phân huỷ tinh bột. Hiệu suất so với phơng pháp cũ tăng gấp đôi. Nhng ngời ta cho rằng u điểm chính của phơng pháp là ở chỗ: glucôzơ thu đợc có chất lợng siêu tinh khiết 225. Có cách nào xác định nhanh nitơ trong đất ? Một phơng pháp mới, nhanh chóng và chính xác để định lợng nitơ trong đất ra đời ở Mỹ, rút ngắn thời gian phân tích đợc 20 lần. Chỉ việc trộn đất với một loại sơn đặc biệt, có tính chất hấp thụ các chất đạm trong đất, và tăng cờng độ màu. Mang so sánh với mẫu tiêu chuẩn, sẽ biết trực tiếp nồng độ các hîp chÊt cña Nit¬. 226. Líp vá b¶o qu¶n rau qu¶ b»ng chÊt g× ? Các nhà hoá học Nhật đã tìm ra một công thức chế tạo các lớp vỏ cho quả, rau, trứng, bơ.. cần phải bảo quản trong một thời gian dài. Thành phần để chÕ t¹o líp vá tæng hîp lµ zªlatin, tinh bét khoai t©y, s«®a vµ mét vµi chÊt phô gia kh¸c. B»ng líp vá nµy, cã thÓ gi÷ c¸c s¶n phÈm nãi trªn t¬i l©u h¬n gi÷ trong tủ lạnh đến 5 lần. 227. QuÇn ¸o ngêi nh¸i b»ng silic«n cã t¸c dông g× ? Các nhà hoá học Nhật Bản phối hợp với các nhà sinh vật đã chế tạo nh÷ng bé quÇn ¸o ngêi nh¸i dïng cho thî lÆn b»ng silicon. Nã gióp cho ngêi ta ở lâu hơn dới mặt nớc để hoàn thành một công việc nào đó. Bộ quần áo ngời nh¸i nµy gåm nhiÒu líp silic«n, cã kh¶ n¨ng hÊp thô oxi tan trong níc vµ th¶i trực tiếp đợc khí cacbônic qua mặt nạ thở. 228. T¸c dông kÐp nµo cho ng« cña thuèc trõ cá? Hungari đã tổng hợp và sử dụng rộng rãi một loại thuốc trừ cỏ cho ngô, gäi lµ “Hungazin”. Ngoµi t¸c dông trõ cá rÊt hiÖu lùc vµ t¸c dông 2 - 3 n¨m, nã cßn kÝch thÝch sù sinh trëng cña c©y ng«, rót ng¾n thêi gian trång trät. Hungazin đáp ứng đầy đủ những tiêu chuẩn ghi trong luật bảo vệ môi trờng. 229. Hîp kim cña kim c¬ng cã u ®iÓm g× ? §ã lµ tªn gäi cña mét lo¹i vËt liÖu míi do c«ng ty Dunl«p (Mü) s¶n xuÊt. Tuy kh«ng ph¶i hîp kim, nhng thµnh phÇn cña nã gåm niken vµ kim c¬ng tæng hîp ë d¹ng bét. Khi hµm lîng kim c¬ng trong vËt liÖu lªn tíi 30%, độ bền mài mòn của nó rất cao, thuận tiện để phủ lên các chi tiết hoạt động.

(78) cña m¸y mãc thiÕt bÞ. Nãi chung, thêi gian lµm viÖc cña c¸c chi tiÕt cã phñ vËt liÖu nµy t¨ng lªn tíi 6 lÇn. 230. S¬n chèng ch¸y ng¨n c¶n sù ch¸y thÕ nµo ? ở Hungari, ngời ngời ta đã chế tạo đợc một loại sơn chống cháy cho c¸c vËt liÖu dÔ b¾t löa nh gç, giÊy, cact«ng… ChØ cÇn phñ lªn bÒ mÆt mét líp sơn: dới ảnh hởng của nhiệt độ, nó sẽ phồng lên và ngăn cản sự cháy. Khi nhiÖt dé lªn tíi 1200C, s¬n biÕn thµnh mét líp xèp, cã tÝnh c¸ch nhiÖt vµ cã khả năng dập tắt cháy. Thêm chất phụ gia đặc biệt, loại sơn này chịu đợc nhiệt độ 9000 trong 3 - 5 giờ. 231. Lµm cho r¬m r¹ cã vÞ ngät nh thÕ nµo ? ở Viện nghiên cứu về chăn nuôi ở Ukrena đã nghiên cứu cho kiềm tác dụng lên rơm rạ ở áp suất 150 atmôtphe; xenlulozơ sẽ chuyển hoá thành đờng saccrôzơ và một số chất khác dễ đồng hoá. Nhờ thế rơm ạ có mùi thơm, vị ngọt và hàm lợng chất dinh dỡng tăng lên gấp đôi. Bò đực ăn loại rơm này có thể tăng trọng từ 1000 - 1200 g/ngày. 232. Lớp bảo vệ đờng ống dẫn dầu bằng chất gì ? Nh÷ng t¹p chÊt chøa trong dÇu nh H2S, CO2, c¸c lo¹i muèi vµ mét sè chất khác nữa làm cho kim loại nhanh chóng bị ăn mòn. Để bảo vệ các đờng èng dÉn dÇu, ngêi ta tr¸ng bªn trong mét líp phñ míi cã tÝnh chÊt kh¸c h¼n các loại thờng dùng: chỉ gồm hai cấu tử khá phổ biến là nhựa phênol focmanđêhit và epoxy. Hỗn hợp này dễ dàng tráng lên đờng ống và rất mau khô trong bất cứ điều kiện nào, ngay cả ở nhiệt độ gần 00C. 233. Cã ph¬ng ph¸p sinh ho¸ nµo tiªu huû chÊt th¶i ? ở Anh, mới đây đã sản xuất ra một loại chất sinh hoá đợc gọi là “Fenobac”. Chất này cho phép giảm đợc tác dụng độc hại đến môi trờng xung quanh cña c¸c ho¸ chÊt nh dÇu má, s¶n phÈm dÇu má còng nh c¸c chÊt h÷u c¬ kh¸c. Loại thuốc phân huỷ bằng phơng pháp sinh hoá này dùng để xử lý các nguån níc ¨n. Trong mét gam “Fenobac” chøa 1 tû vi khuÈn rÊt phµm ¨n nh÷ng chÊt nh benzen, x¨ng, phªnol, naphtalen vµ dÇu mì. 234. Cã ph¬ng ph¸p nµo lµm s¹ch khÝ th¶i cña «t« ? Các chuyên gia Anh vừa chế tạo đợc một máy lọc để thu hồi chì từ khói th¶i cña «t« ch¹y b»ng x¨ng cã chØ sè èc tan cao..

(79) Thµnh phÇn chÝnh cña m¸y läc gåm mét líi b»ng b«ng thÐp m¹ hi®roxit nh«m vµ natri phètph¸t hoÆc kali cacbonat. Việc đặt máy lọc vào ôtô làm tăng giá ô tô lên 10 bảng Anh và không ảnh hởng đến hoạt động của động cơ. Máy lọc này cũng có thể đặt vào các loại ôtô khác chạy bằng dầu điêzen để lọc muội than và các tạp chất khác trong khãi. 235. S¶n xuÊt axit ph«tphoric tinh khiÕt theo c«ng nghÖ míi nh thÕ nµo ? Tại Pháp, ngời ta đã sản xuất axit phốtphoric tinh khiết theo hơng pháp míi ë quy m« c«ng nghiÖp. ë giai ®o¹n ®Çu, ngêi ta chiÕt axit phètphorÝc bằng izôbutanol và rửa phần chiết bằng xút. Tuỳ theo yêu cầu về độ tinh khiết s¶n phÈm, tiÕp tôc chiÕt axit b»ng iz«bulan«l, dung dÞch kiÒm, níc hoÆc axit phôphoric loãng, Izôbutanôl sau khi tham gia vào quá trình đợc tách khỏi axit b»ng c¸ch chng cÊt. 236. Lo¹i chÊt dÎo nµo nh¹y víi ¸nh s¸ng ? Trớc đây, ngời ta dùng loại kính đen để bảo vệ mắt thợ hàn khỏi bị nh÷ng tia s¸ng chãi khi hµn. Lo¹i kÝnh nµy cã nhîc ®iÓm lµ thî hµn lu«n lu«n bÞ mét mµu ®en che kÝn m¾t, khã quan s¸t chÊt lîng mèi hµn. Ngµy nay, ngêi ta đã chế ra một loại chất dẻo rất nhạy cảm với ánh sáng gọi là Compound224 để sản xuất kính cho thợ hàn. Khi hàn, những tia chói chiếu vào chất dẻo làm cho chất dẻo lập tức bị đen lại và có thể giữ đợc 99% ánh sáng. Sau một giây, khi hết ánh sáng hàn đó, chất dẻo này lại trở lại trong suốt nh trớc. 237. Ph©n bãn tõ phÕ liÖu nhµ m¸y thuéc da cã u ®iÓm g× ? ë ViÖn nghiªn cøu khoa häc thuéc c«ng nghiÖp giÇy da t¹i Ukren ngêi ta đã nghiên cứu ra một phơng pháp xử lý phế liệu da để làm phân bón cho rau. Sản phẩm là một loại bột màu xám có chứa 9 - 14% đạm, 5% chất béo, 34% oxit crôm, , 7-8% tro. Ngoài ra, sản phẩm này còn giàu nguyên tố vi lợng nh kẽm, đồng, bo, môlipden, man-gan. Nó có thể đợc sử dụng nh là một loại phân phức hợp để bón cho rau, nho, các loại cây có tinh dầu. Ngời ta đã tiến hành thí nghiệm 2 năm loại phân bón này trên các cánh đồng và khẳng định hiệu quả sử dụng cao của nó: thu hoạch khoai tây tăng 30%, cµ chua 35%. Tại nhà máy liên hợp giày da, ngời ta đã xây dựng xởng sản xuất phân bón, và qua tính toán kinh tế kỹ thuật, đã dự tính rằng vốn xây dụng xởng sẽ đợc hoàn lại sau một năm..

(80) 238. Keo d¸n g¹ch vµ th¹ch anh cã u ®iÓm g× ? ở Acmêni, ngời ta đã nghiên cứu thành công một loại keo dán ở nhiệt độ cao trên cơ sở các hợp chất vô cơ mônô oxit kẽm, oxit silic, bo và axit octo -phôtphoric. Keo này đóng rắn ở nhiệt độ tơng đối thấp (khoảng 1500 C) và bền vững ở nhiệt độ rất cao 1150 0C. Nó có thể dán gạch, graphit, kim loại, thạc anh và thuỷ tinh. Có thể sử dụng nó vào việc che phủ để bảo vệ, chống ăn mßn. 239. Những ngôi nhà băng cát đợc xây ở đâu ? Trên những khu đất vỡ hoang ở Kha-u-dơ-khan gần thị trấn Tết -gien (Tuốc-mê-ni), xuất hiện những ngôi nhà xinh đẹp. Những toà nhà đó đã đợc x©y b»ng… c¸t lÊy t¹i chç, trong xa m¹c Ka-ra-Kum Những nhà bác học ở Mat-scơ-va đã đề xuất việc dùng cát là nguyên liệu xây dựng chủ yếu. Phơng pháp này vừa đơn giản lại vừa độc đáo: cát đợc trộn với ximăng, bột nhôm và bồ tạt theo tỷ lệ xác định. Sau khi xử lý hỗn hợp bằng không khí nóng, ngời ta đợc một chất liệu xốp, gọi là “ga-dô-bê-tông”, bÒn v÷ng nh g¹ch nung, nhÑ b»ng nöa bª t«ng thêng, vµ c¸ch nhiÖt tèt. Giữa những cồn cát của xa mạc Ka-ra-Kum, ngời ta đã xây dựng nhà m¸y ®Çu tiªn s¶n xuÊt nh÷ng cÊu kiÖn nhµ l¾p ghÐp b»ng nguyªn liÖu nµy. 240. Ngọc xa phia nhân tạo đợc sản xuất ở đâu ? Một phòng thí nghiệm tự động sản xuất những viên ngọc xa phia nhân tạo đã bắt đầu hoạt động tại Viện nghiên cứu đơn tinh thể Khác - cốp. Lần đầu tiên, trong những lò điện mạnh, ngời ta đã tạo ra đợc những viện ngọc có đủ c¸c h×nh d¸ng, kh«ng ph¶i xö lý thªm n÷a. Ngọc xa phia có những đặc tính đặc biệt không có chất gì thay thế đợc. Nó vẫn trong suốt ở nhiệt độ mà các kim loại bắt đầu nóng chảy, và ngời ta có thể dùng để chế tạo những đèn chiếu sáng cực mạnh. 241. Ph¸t hiÖn ngêi nghiÖn rîu b»ng c¸ch nµo ? B¸c sÜ Spencer -Shau vµ nhãm céng t¸c víi «ng ë BÖnh viÖn ë Brenx (Niu - Ooc) đã nghiên cứu thấy rằng trong huyết tơng ngời nghiện rợu có một lîng rÊt lín axit amin«-n-butyric. Trong huyÕt t¬ng ngêi b×nh thêng vÉn cã mặt axit amino này, nhng ở ngời nghiện rợu tỷ lệ axit amino đó ít nhất cao gấp đôi và tỷ lệ đó vẫn duy trì dù ngời nghiện đã nhịn rợu trong nhiều ngày. Ngời ta cha giải thích đợc nguyên nhân làm tăng tỷ lệ axit amino-n-buturic trong huyÕt t¬ng ngêi nghiÖn rîu. 242. Bê tông chất dẻo, bền hơn nhựa đờng nh thế nào ?.

(81) Thông thờng ngời ta phủ mặt đờng bằng một lớp “nhựa đờng” gồm có nhựa, dầu hoả trộn với đá hoặc sỏi. Sau nhiều năm nghiên cứu, các công ty SCREG và Rhône Pou-lenc (Pháp) đã thành công sử dụng ở quy mô công nghiệp nhựa than đá làm chất kết dính, trộn với một tỷ lệ cao các phế liệu PVC cán vụn, tạo thành một loại bê tông hyđrôcacbon có những đặc tính u việt để phủ mặt đờng. Loại bêtông mới này không những cho phép sử dụng nhựa than đá và các phế liệu PVC có rất nhiều, mà còn giúp giải quyết nhiều vấn đề; chống ổ gà, chống h hỏng mặt đờng do dầu hoả, xăng và các nhiên liệu, làm lớp phủ c¸c c«ng tr×nh nghÖ thuËt, lµm nÒn nhµ c«ng nghiÖp v.v... Ngoài ra còn tiết kiệm đợc nguyên vật liệu vì loại bê tông mới này rất rắn chắc nên có thể giảm bề dày của lớp phủ mặt đờng. 243. Cã than ho¹t tÝnh ë d¹ng sîi kh«ng ? Cho đến nay, than hoạt tính chỉ có ở dạng bột hoặc hạt. Ngời ta đã chế tạo đợc nó ở dạng sợi. Đây là kết quả nghiên cứu của 2 viện nghiên cứu Nhật Bản, dùng nguyên liệu cơ bản là sợi pôliacrilnitril. Độ bền của nó đối với kh«ng khÝ lín h¬n than ho¹t tÝnh bét vµ h¹t. Sù hÊp thô c¸c dung m«i h÷u c¬ hoặc các khí độc lớn hơn từ 1,5 - 3 lần. 244. Cã ®iÒu bÝ Èn g× ë hå Komek ? Hå Komek, ë vïng xa m¹c phÝa T©y níc Tu«c -mª-ni (Nga) mang trong lòng nó một điều bí ẩn. Vì sao nhiệt độ nớc hồ gần đáy lên tới 500C, còn mặt níc chØ cã 90C ? Tríc kia ngêi ta cho r»ng, cã nh÷ng m¹ch níc nãng ngÇm. Nhng ngêi ta đã phát hiện: nớc hồ gồm 2 lớp không trộn lẫn nhau, do khối lợng riêng khác nhau. Lớp trên mặt là nớc ma còn lớp dới thì mặn, đáy hồ lại có bùn đen nên hÊp thu nhiÒu nhiÖt lîng cña ¸nh n¾ng mÆt trêi h¬n líp níc trªn mÆt hå. HiÖn tợng này giúp tạo ra loại bùn hydrô sunfua có thể dùng để chữa bệnh, khối lợng ớc tính lên tới hàng nghìn mét khối. 245. §¸ bät nh©n t¹o dïng lµm g× ? Nhiều loại đá phún đợc dùng trong xây dựng, để làm bê tông nhẹ: tính nhẹ của chúng là do cấu trúc xốp đợc tạo ra khi núi lửa nổ. ở Đức đã hoàn thành phơng pháp sản xuất một loại đá bọt nhân tạo, gọi là zitan, chế biến từ đất sét tạo hạt trong một thiết bị đặc biệt, bắt chớc hoạt động nổ của núi lửa. Zitan rắn chắc và có khả năng đàn hồi, chịu đợc tác dụng của hơi nớc và nớc đá..

(82) 246.. Có loại đèn báo hiệu ban đêm nào không tiêu thụ năng lợng bªn ngoµi ? ở Mỹ vừa chế tạo một loại đèn báo hiệu ban đêm không tiêu thụ năng lợng bên ngoài. Thân đèn là một ống huỳnh quang bằng thủy tinh borôsilicat, bên trong nạp khí tritium, khi bức xạ sẽ làm đèn sáng. ánh sáng loại đèn này có thể chiếu xa đến 180m và tuổi thọ có thể đợc hàng chục năm.. 247. X¬ng nh©n t¹o lµm b»ng chÊt g× ? Ngêi ta thÝ nghiÖm thay mét vµi x¬ng nh©n t¹o cho mét con chã thÝ nghiÖm .X¬ng nh©n t¹o chÕ biÕn trªn c¬ së hi®r«xiapatit, «xit nh«m xèp hoÆc san h« trong trêng hîp nµy lµ canxi cacbonat) nhng kh«ng mét trêng hîp nµo bị sai khớp hoặc nhiễm trùng chỗ tiếp xúc. Dần dần xơng nhân tạo đợc bọc sụn và sau đó chẳng khác gì xơng thật. 248. Sợi siêu bền đợc điều chế từ chất gì ? Một công ty Nhật Bản đã nghiên cứu phơng pháp rẻ tiền để điều chế cacbua silic thµnh sîi dïng cho vËt liÖu nhiÒu líp. Sîi nµy cã kh¶ n¨ng lµm việc ở nhiệt độ tới 1.2000C. Nguyên liệu để điều chế cacbuasilic là đimêtilcloxilan, nhiệt phân trong chân không ở 1.300 0C. Nếu tăng nhiệt độ đến 1.5000C, tính bền của sợi giảm. Giới hạn bền của sợi có đờng kính từ 10 20 micrôm là 350kg/cm2 trong khi sợi bằng đồng và niken có cùng đờng kính th× giíi h¹n bÒn chØ lµ 40 - 60 kg/cm2. 249. Lµm pin mÆt trêi rÎ tiÒn tõ chÊt g× ? Hiện nay ngời ta đã nghiên cứu kỹ thuật sản xuất pin mặt trời trên cơ sở sunfat đồng và cađimi. Giá của loại pin này chỉ có 1 đôla một mét vuông, và hiÖu suÊt vµo kho¶ng 7,8%. Pin mÆt trêi kh¸c cã hiÖu suÊt tõ 15 - 20%, nhng giá ít nhất là 150 đôla một mét vuông. 250. Hµn nh«m nh thÕ nµo ? Những chuyên gia ở trung tâm khoa học Kha-ru-ele (Đức) đã nghiên cứu thành công một phơng pháp đơn giản để hàn nhôm. Trong điều kiện bình thờng, nhôm không hàn đợc, vì trên bề mặt nhôm lập tức tạo thành màng oxit, và que hàn không liền đợc với màng này. Để hàn hai bề mặt nhôm, trên bề mÆt cña nã trong ch©n kh«ng, ngêi ta phñ mét líp bét niken máng. Kh«ng cÇn lµm s¹ch bÒ mÆt v× trong ch©n kh«ng sÏ x¶y ra t¸c dông ho¸ häc gi÷a nguyªn.

(83) tử niken và màng mỏng oxit. Sự đốt nóng tự nhiên trong khi hàn không làm giảm độ bền của lớp bọc và lực kết dính với nền nhôm. 251. Chất gì xua đổi chó và mèo ? ở Canađa vừa đa ra bằng phát minh một chế phẩm mới để xua đuổi chó vµ mÌo. Trong thµnh phÇn chÊt Êy, ngoµi paraphin vµ dÇu kho¸ng, cßn cã mêtilnônixeton (CH3(CH2)8- COCH3 . Mùi của chất này, rất ít hấp dẫn đối với khứu giác rất thính của chó và mèo. Rắc ở các hiên, lò sởi và các đờng đi, loại thuèc nµy lµm cho chã vµ mÌo ph¶i l¸nh xa. 252. Dïng laze ®iÒu chÕ thuû tinh kim lo¹i nh thÕ nµo ? Dới tác dụng của tia laze CO 2rất mạnh, có thể tạo đợc một màng mỏng có độ bền vững cao gọi là thuỷ tinh kim loại. Trong khoảng khắc, tia laze làm chảy một lớp mỏng trên bề mặt kim loại hoặc hợp kim, mà nhiệt độ lên tới hàng nghìn độ. Khi ngắt tia laze, kim loại nguội rất nhanh trong phần nghìn của giây. Lúc đó trên bề mặt kim loại hình thành một màng mỏng dạng thuỷ tinh gọi là thuỷ tinh kim loại. Qua nghiên cứu, màng mỏng có độ cứng và chống ăn mòn rất cao so với bản thân kim loại hoặc hợp kim thông thờng. Ngời ta đã thu đợc thủy tinh kim loại trên nền hợp kim niken và côban. 253. Cã ph¶i silic oxit chèng hiÖn tîng vãn côc ? Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c lo¹i ph©n ho¸ häc, t×nh cê ngêi ta thÊy r»ng silic oxit cã t¸c dông ng¨n c¶n hiÖn tîng vãn côc cña c¸c lo¹i ph©n ho¸ häc. Cßn trong khi bãn c¸c lo¹i thuèc chèng s©u bÖnh cho c©y trång, c¸c nhµ khoa häc thÊy r»ng silic oxit l¹i cã t¸c dông hÊp thu chÊt g©y hiÖn tîng vãn côc. 254. Hîp kim than AT - 3 lµ hîp kim g× ? ở Nga ngời ta đã nghiên cứu chế tạo đợc một loại hợp kim titan mang nhãn hiệu AT-3, thay thế đợc cho thép không rỉ. Trong thành phần của nó có c¸c chÊt nh nh«m, cr«m, s¾t, vµ silic, víi hµm lîng kh«ng qu¸ 2 - 3%. Hîp kim nµy cã tÝnh chèng ¨n mßn rÊt cao. Nã kh«ng bÞ ¨n mßn bëi níc biÓn, peoxit hyđrô đậm đặc và axit pha loãng, thậm chí còn chịu đợc các hợp chất nãng cña clo, vµ trong dung dÞch axit sunfuric ®un nãng tíi 275 0 C ë ¸p suÊt 60 át -môt-phe trong 2000 giờ. Thí nghiệm với axit nitric cũng thu đợc kết quả nh vËy. Díi t¸c dông cña c¸c chÊt kiÒm. AT-3 kh«ng hÒ bÞ ph¸ huû. Hîp kim AT-3 còn có một loạt u điểm nữa là bền, dễ hàn, và giữ nguyên độc tính dẻo ở nhiệt độ -1950 C..

(84) Qua nhiÒu thÝ nghiÖm ngêi ta thÊy r»ng: hîp kim míi nµy tèt h¬n h¼n thÐp kh«ng gØ khi dïng trong c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. CÇn ph¶i nãi thªm lµ hîp kim AT-3 cã thÓ sö dông rÊt réng r·i.Tõ hîp kim nµy cã thÓ lµm c¸c s¶n phÈm rÌn, c¸c tÊm c¸n nguéi, èng, d©y, kim lo¹i d¸t máng tíi 0,07mm.. 255. Có thể dùng khói nhà máy nhiệt điện để làm phân bón không ? Mét nhµ m¸y c«ng suÊt 1500 - 2000 mªga-o¸t, ch¹y b»ng than mçi ngày thải vào không khí 50 tấn đioxit lu huỳnh (SO2) rất độc. Các nhà Bác học Ba-lan đã tìm cách trung hoà nó, dựa vào hiện tợng thờng xảy ra trong thiên nhiªn lµ ®ioxit lu huúnh tham gia vµo ph¶n øng víi amoni¨c trong kh«ng khÝ. Theo phơng pháp mới này thì amoniăc đợc cho thêm vào khói sẽ tạo ra amonisunfat trong kh«ng khÝ. Giã sÏ r¶i ph©n bãn nµy trong mét vïng réng lớn. Phơng pháp mới này lần đầu tiên đợc sử dụng tại nhà máy điện thành phố Tur«v«. 256. Có xích xe đạp bằng chất dẻo không ? ở Mỹ vừa đa ra thị trờng một loại xích xe đạp bằng chất dẻo, có cốt b»ng thÐp. Lo¹i xÝch nµy nhÑ h¬n xÝch thÐp 75%, kh«ng cÇn b«i tr¬n vµ kh«ng gây tiếng động. Trong thành phần chất dẻo (pôliuretan), có cho thêm phụ gia phản xạ, nên ban đêm xích sẽ sáng dới ánh đèn pha ô-tô, làm cho ngời đi xe đạp đêm an toàn hơn. 257. Cã thÓ s¸t trïng b»ng ph©n bãn kh«ng ? Các vi khuẩn, nấm, giun tròn sống trong đất, gây tác hại rất lớn cho cây trång trong n«ng nghiÖp. §Ó tiªu diÖt c¸c lo¹i cã h¹i nµy, ngêi ta x«ng khãi đất bằng các chất độc hoá học. Khả năng mắc bệnh của các cây thực vật giảm xuống, nhng không sát trùng đợc hoàn toàn. Gần đây, ngời ta đã khám phá ra một phơng pháp tốt hơn nhiều, bằng cách sử dụng phân đạm thông thờng. Ví dụ: nếu ở trung tâm gây bệnh của khoai tây trớc một số tuần, ngời ta đa vào trong đất một lợng urê (1,5kg/m2), th× trung t©m g©y bÖnh bÞ tiªu diÖt hoµn toµn. Viện Bảo vệ thực vật của Nga đã áp dụng thử phơng pháp này để bảo vệ c©y b«ng khái c¸c bÖnh nguy hiÓm nhÊt - nh bÖnh hÐo l¸ do verticillium. Những thí nghiệm tới urê vào đất (3 - 5g/1kg đất) chứng tỏ có thể hoàn toàn hoặc gần nh hoàn toàn ngăn ngừa đợc bệnh cho cây bông. Kết quả sát trùng đó tỏ ra có hiệu quả cho cả những năm sau. 258. Cã «t« bäc chÊt dÎo kh«ng ?.

(85) ở những ô tô du lịch, chất dẻo đã trở thành rất quen thuộc. Gần đây các vật liệu pôlime đã đợc sử dụng trong chế tạo thiết bị quân sự. Mỹ thông báo đã chế tạo các loại xe hơi bọc thép, trong đó các tấm pôlicacbonat đợc dùng rất réng r·i. Vỏ ôtô bọc thép mới đó đợc chế tạo nh sau: vỏ ngoài là loại thép cácbon thêng, bªn trong lµ mét líp poliuretan dµy 25mm (c¸ch ©m vµ c¸ch nhiÖt) trong cïng lµ lexan, c¸c tÊm kÝn ch¾n giã th× lµm b»ng 3 líp lªxan kh¸c nhau, lo¹i chÊt dÎo nµy sóng thêng b¾n kh«ng thñng. Lo¹i «t« bäc thÐp míi nµy nhÑ h¬n xe cò cïng lo¹i tíi hµng tÊn, mÆt khác lại rẻ hơn: chỉ giá khoảng 9000 đô la. 259. Nhiªn liÖu g× cã thÓ lÊy tõ hå Ki-vu ? Hå Ki-vu n»m ë vïng nói thuéc Trung Phi, cã thÓ trë thµnh nguån nguyên liệu quan trọng để phát triển công nghiệp cho các nớc gần đó. Nớc hồ này chứa tới 60 tỷ mét khối mêtan dới dạng hoà tan, lợng hơi đốt này có khả năng sinh nhiệt tơng đơng với 60 triệu tấn dầu lửa. Khí này sinh ra dới tác dông cña vi sinh vËt, còng nh trong c¸c hå vµ c¸c ®Çm lÇy, cã rÊt nhiÒu chÊt h÷u c¬ ph©n huû trong ®iÒu kiÖu thiÕu dìng khÝ. Ngời ta bắt đầu nghiên cứu khai thác khí thiên nhiên nhiên độc đáo này. Phơng pháp tiến hành rất đơn giản : hút nớc ở độ sâu 300 m, và cùng với sự giảm áp suất, độ hoà tan của khí cũng giảm nên khí quá bão hoà đợc tách ra. Trong những năm gần đây, đã lấy ra khoảng 20 triệu một mét khối khí mªtan tõ hå Ki-vu. 260. Cã thÓ hµn graphit kh«ng ? Graphit không những không hàn đợc mà cũng không chảy lỏng. Một số nhà nghiên cứu đã đề xuất lót miếng đệm nhôm vào mối hàn graphit, sau đó ép chặt chi tiết và đốt nóng chỗ nối cho đến nhiệt độ, mà nhôm và cacbon bắt ®Çu ph¶n øng víi nhau (kho¶ng 18000C). Cacbua nh«m sinh ra sÏ nèi c¸c chi tiết, lúc đó lại nâng nhiệt độ lên thêm 5000C. ở 23000 C cacbua nhôm bay hơi, còn các chi tiết bằng graphit thì gắn chặt lại. Chu trình hàn này (1800 0C 23000C - 18000 C) đợc lắp lại 5 lần. Toàn bộ thời gian hàn khoảng nửa giờ. Sau đó không còn nhôm trong mối hàn, còn các chi tiết graphít đợc liên kết rất bền v÷ng. 261. Thuèc trõ s©u tõ biÓn cã u ®iÓm g× ? Nhiều sinh vật sống ở biển đã cho những hoạt chất dùng làm thuốc chữa bệnh. Một giống giun biển thân đốt, có chứa trong vỏ một độc tố thần kinh gọi.

(86) là nereistexin (hải độc tố), là một amin có tác dụng làm tê liệt thần kinh trung ¬ng cña nhiÒu s©u bä. Những ngời đánh cá Nhật bản từ lâu đã biết rằng nhiều loài khi ăn phải giống giun biển trên thì chết. Nhng mãi đến năm 1934 nhà nghiên cứu Nhật bản Nitta mới tìm ra độc tố trên. Ngµy nay 20% thuèc trõ s©u tiªu thô ë NhËt lµ Pa®an, cã ho¹t chÊt lµ một dẫn suất tổng hợp nhân tạo của nereisteixin. Thuốc trừ sâu Padan đợc bán ra thị trờng nớc Nhật từ1967, tiêu diệt đợc nhiều giống rệp, bọ cánh cứng, mọt ngũ cốc và mối, kể cả những giống đã trơ với các loại thuốc trừ sâu hữu cơ chứa phốt pho và clo, nhng không độc với động vật máu nóng và chóng bị ph©n huû trong c¸c m« sinh vËt vµ ngoµi trêi. 262. L¹i mét hå kú l¹ ë ®©u ? Cái hồ kỳ lạ này mà ngời địa phơng gọi là hồ ngọt nằm ở Uran, vùng Tchêliabinsk. Quả thật nớc hồ ấy có vị hơi ngọt. Một đặc điểm nữa: ở đó ngời ta cã thÓ giÆt quÇn ¸o mµ kh«ng cÇn xµ phßng, c¶ c¸c vÕt dÇu bÈn còng s¹ch tr¬n. Làm sao giải thích đợc hiện tợng này ? Các nhà hoá học đã phân tích nớc và nhận thấy nó chứa xút (NaOH). 263. Cã thÓ tÝnh tuæi cña vò trô theo rªni nh thÕ nµo ? Gần đây, 2 nhà bác học Mỹ đề nghị xác định tuổi vũ trụ theo tỷ lệ các đồng vị của osimi và rêni: Đồng vị phóng xạ trong thiên nhiên của rêni 187 sau khi phóng xạ bêta chuyển thành đồng vị osimi 187 và có chu kỳ bán huỷ là 40 tỷ năm. Các nhà bác học ấy đã xác định tỷ lệ asimi và rêni trong các thiªn th¹ch vµ tÝnh ra tuæi cña vò trô lµ 18 - 20 tû n¨m. 264. Níc nho vµ rîu vang diÖt siªu vi trïng ? “Níc nho, rîu vang lµm gi¶m tuæi thä cña siªu vi trïng g©y bÖnh, thÝ dô siêu vi trùng pôliômêlit”. Những nhà sinh vật học Canada đã nuôi siêu vi trùng trong các nớc uống ấy, có điều chỉnh pH và đã nhận thấy rằng khả năng gây bệnh của pôliômêlit trong nớc nho (ở pH = 7.0 và nhiệt độ 4 0C) giảm hàng nghìn lần sau 1 ngày. Rợu vang tác dụng kém hơn nớc nho tơi. Ngời ta đã giải thÝch r»ng hiÖu lùc giÕt siªu vi trïng lµ cña c¸c hîp chÊt phªn«l cã trong níc nho nhiÒu h¬n trong rîu vang. 264. Chất dẻo nào đợc dùng trong đồng hồ ? Xởng sản xuất đồng hồ Êrêvan mỗi năm tiết kiệm đợc 60 vạn rúp nhờ thay một số chi tiết truyền thống kim loại trong đồng hồ bằng chất dẻo tự bôi.

(87) trơn: các đồng trùng hợp của foocmalđêhit với điôxôlan và triôxanvới ®i«x«lan. 265. Bé m× «xi ho¸ cã u ®iÓm g× ? ë Riazan, ngêi ta thÝ nghiÖm cho thªm vµo bét m× 0,3 - 0,5% bét m× biÕn tÝnh b»ng c¸ch «xi ho¸ víi hçn hîp 3 muèi: kali br«mat, kali pecmanganat và kali hipôclorit. Bánh mì sản xuất ra phồng hơn, ngon hơn, để l©u kh«ng bÞ cøng, mµ gi¸ thµnh kh«ng cao h¬n b¸nh m× th«ng thêng. 266. Lo¹i thuèc diÖt nÊm nµo kh«ng chøa thuû ng©n ? Mét c«ng ty §an m¹ch vµ mét chi nh¸nh cña c«ng ty kh¸c ë Thuþ §iÓn vừa sản xuất đợc một loại thuốc diệt nấm mới, đặt tên là panôctin, theo một quá trình sản xuất gồm 5 giai đoạn. Hoạt chất trong panôctin là 9 azô 1,17điaminoheptađêcan axêtat của guaniđin, từ nguyên liệu là axit béo. Các công ty trên đã xây dựng một nhà máy có công suất 4.000 tấn/năm từ năm 1978. 267. X¨ng c¶i tiÕn nh thÕ nµo ? Nh÷ng nhµ nghiªn cøu ë ViÖn Ho¸ h÷u c¬ thuéc ViÖn Hµn l©m khoa học của Nga bảo đảm rằng thêm 10% rợu izô - prôpilic vào xăng sẽ làm cho tÝnh chÊt cña x¨ng tèt h¬n Hçn hîp 98% x¨ng AU- 93 vµ 10% rîu iz«-pr«pilic tốt hơn xăng nguyên chất: ít muội hơn trong buồng đốt, giảm tính độc của khí thải, tỉ lệ nguyên liệu cháy không hết ít hơn, mà động cơ không bị giảm công suÊt. 268. Nhựa xốp cácbon đợc chế tạo nh thế nào ? Nhùa xèp cacbon lµ mét vËt liÖu rÊt bÒn, nhÑ vµ chÞu nhiÖt. Ph¬ng ph¸p chế biến thông thờng đi từ nhựa pôliurêtan và phênôlalđêhit, nhng quá trình chÕ biÕn rÊt dµi vµ tæn thÊt nhiÒu nguyªn liÖu. ViÖn nghiªn cøu khoa häc cña Nga đã nghiên cứu phơng pháp chế biến mới, từ pôliacrilônitril. Để tạo bọt, nhựa pôliacriloonitril đợc hoà tan trong dung dịch kẽm clorua hay natri sunfoxianua, rồi khuấy mạnh. Bọt sinh ra trớc hết đợc đun nóng đến 160 2300 để ôxi hoá, sau đó cacbon hoá bằng cách nâng dần nhiệt độ đến 600 7000 C. Phơng pháp này vừa nhanh và tiết kiệm hơn phơng pháp cũ. 269. Keo yÕm khÝ lµ keo g×? Cái tên nghe khá kỳ lạ. Nhng chính loại keo này, ngày nay đang đợc c«ng ty Anh - Mü "Loctait" sö dung. ë tr¹ng th¸i láng, khi kh«ng cã kh«ng khí, nó tồn tại nh mônôme, và nếu có không khí, nó trùng hợp ở nhiệt độ phßng. ChØ cÇn b«i mét líp keo nµy gi÷a hai vËt liÖu cÇn g¾n chÆt víi nhau, ta sẽ có đợc một mối nối bền vững không bị gẫy, giống nh PVC..

(88) 270. Dùng bọt để tinh chế khí thải nh thế nào? Công ty Thụy Điển "Anpha - Lavan" đã nghiên cứu một loại bọt thích hợp để lọc khí thải ở các nhà máy luyện kim và các nhà máy điện. Khi những h¹t bôi (hoÆc tro) tiÕp xóc víi bät (rÊt nhá) th× bät vì ra, biÕn thµnh giät, chÊt lỏng kéo cả hạt bụi vào thiết bị đặc biệt. Tại đây, cặn sẽ đợc tách khỏi chất lỏng. Sau đó chất lỏng này có thể lại đợc tạo thành bọt trong ống khói. 271.DÇu ho¶ chÕ tõ r¸c nh thÕ nµo? Khi nÊu "qu¸ chÝn" r¸c thµnh phè, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm cña c«ng ty Hitachi (Nhật Bản) sinh ra hơi quá nhiệt, thích hợp để sản xuất điện năng, nhiên liệu lỏng giống nh dầu hoả và một hỗn hợp khí đốt có nhiệt lợng cao. C«ng nghÖ xö lý r¸c h÷u c¬ bao gåm mét qu¸ tr×nh nghiÒn r¸c, lµm Èm vµ xö lý nhiÖt. PhÕ liÖu cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nµy lµ ph©n bãn lo¹i tèt, cã chøa c¸c nguyªn tè vi lîng. 272. Dùng axit xitric để khử các hợp chất của lu huỳnh nh thế nào? Khãi ë c¸c nhµ m¸y ®iÖn cã chøa oxit lu huúnh, lµm chÕt c©y cèi vµ cã hại đối với sức khoẻ con ngời. ở Mỹ gần đây đã thử nghiệm phơng pháp khử các hợp chất lu huỳnh này, bằng cách tạo ra trong ống khói một cơn ma đặc biệt: tới xuống đều đặn một dung dịch muối natri xitrat và axit xitric. Các hoạt chÊt nµy hÊp thô lu huúnh vµ biÕn nã thµnh kÕt tña d¹ng bôi, lµ nguyªn liÖu ho¸ chÊt rÊt cã gi¸ trÞ. 273. Than cã Ých cho viÖc trång rau kh«ng? Than n©u chÊt lîng thÊp (linhit) trén víi c¸c hîp chÊt nit¬, mÆt ca hoÆc các phế liệu hữu cơ khác, là một loại phân phức hợp tuyệt vời để trồng rau. Các nhà nông học Rumani đã bón phân này cho đất cát. Theo quan sát của họ, một số cây không những tăng sản lợng mà còn tăng cả tỷ lệ vitamin, đờng và pr«tªin. 274. Pôlime thay sắt tây làm vỏ đồ hộp có u điểm đỉ? ở áo, Mỹ, Nhật ngời ta đã thử đóng hộp đậu côve, thịt lợn, cà chua trong hép b»ng lo¹i p«lime míi. ¦u ®iÓm cña lo¹i bao b× míi nµy rÊt râ rÖt (bÒn nhÑ, hîp vÖ sinh vµ kh«ng bÞ ¨n mßn). Ngêi ta dù ®o¸n r»ng sau 5 - 8 n¨m n÷a, chÊt dÎo sÏ hoµn toµn thay thÕ thuû tinh vµ s¾t t©y trong c«ng nghiÖp đồ hộp trên toàn thế giới. Những sản phẩm đựng trong hộp pôlime sẽ tốt hơn và bảo quản đợc lâu hơn. 275. Gç lai chÊt dÎo cã u ®iÓm g×?.

(89) C«ng ty Anh "Sertex" b¾t ®Çu b¸n ra thÞ trêng vËt liÖu x©y dùng nhiÖt dẻo "Sanwood", là hỗn hợp PVC với bột gỗ. Từ vật liệu đó, có thể chế tạo các tấm ván, các đờng ống, các cấu kiện rỗng vì bột gỗ làm tăng rất nhiều đồ cứng cña PVC. VËt liÖu nµy chÞu mµi mßn, chèng uèn gÊp tèt, kh«ng bÞ tr¬ng, không thay đổi hình dạng trong không khí ẩm, đánh bóng dễ dàng. "Sanwood" có thể gia công trên các máy, đóng đợc đinh, dán đợc và sơn đợc nh gỗ thờng. Về giá cả, vật liệu mới này có thể cạnh tranh đợc cả với gỗ. 276. Than bïn cã nh÷ng øng dông g×? Viện than bùn Nga đã chế biến đợc than hoạt tính chất lợng cao từ than bùn và đa vào sản xuất trên quy mô công nghiệp. Viện cũng đã nghiên cứu c«ng nghÖ s¶n xuÊt men ¨n cho gia sóc tõ than bïn. §ã lµ nh÷ng chÊt protein cùc kú cÇn thiÕt cho sù sèng. Từ than bùn, ngời ta còn tách ra axit ôxalic để sản xuất chất tẩy rửa đặc biệt, để tẩy cặn cho nồi hơi. ViÖn cßn nghiªn cøu c¶ c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¸p tõ than bïn. S¸p kh«ng chØ lµm nÕn mµ dïng trong 50 ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau. 277. S¬i "Lola" vµ "Oxalon" lµ nh÷ng sîi g×? §ã lµ tªn cña c¸c lo¹i sîi tæng hîp do c¸c nhµ ho¸ häc Nga chÕ t¹o ra để dùng vào những mục đích đặc biệt. Sợi "Lola" có tính bền nhiệt, không bắt lửa ngay cả trong ngọn lửa đèn xì propan, nóng 12000C. Ngời ta dự kiến dùng loại sợi này để sản xuất quần áo chèng ch¸y, v¶i trang trÝ kh«ng ch¸y, vµ v¶i läc c¸c khÝ ch¸y. "Uglen" trong môi trờng khí trơ chịu đợc nhiệt độ 3.0000C, nhng khi có oxi thì chỉ chịu đợc có 2500C. "Uglen" dẫn điện và có thể đợc dùng để sản xuÊt giÊy dÉn ®iÖn, chÊt dÎo, cao su vµ chÊt thay thÕ da cã tÝnh chèng tÜnh ®iÖn. "Oxalon" còng lµm mét lo¹i sîi chèng ch¸y, nhng l¹i lµm b»ng nguyªn liÖu gç. V¶i dÖt tõ "oxala" lµ v¶i läc khÝ ch¸y tuyÖt vêi trong c¸c xÝ nghiÖp luyÖn kim mµu vµ luyÖn kim ®en, trong c«ng nghiÖp chÕ t¹o muéi than, c«ng nghiệp xi măng và mỏ. Và cho tới nay cha có vật liệu nào tốt hơn "oxalon" để s¶n xuÊt sîi cor® bÒn nhiÖt cho s¨m lèp. 278. ChiÕc ¸o "bät" b¶o vÖ c©y nh thÕ nµo? §Ó b¶o vÖ c©y trång khái bÞ b¨ng gi¸, ngêi ta b¾t ®Çu sö dông c¸c lo¹i bät lµm tõ polime hoµ tan trong níc; giªlatin, p«li-vinilalcol vµ mét sè chÊt h÷u c¬ kh¸c. §Ó bät khái bÞ ph¸ huû, ngêi ta cßn thªm vµo c¸c chÊt phô gia.

(90) hoạt động bề mặt, thờng dới dạng muối amoni. Thế là đã thu đợc một tấm "áo b»ng bät", kh«ng g©y báng ho¸ häc cho c©y trång vµ kh«ng bÞ h háng ë nhiÖt độ - 30C. Thí nghiệm đã chứng tỏ những chiếc áo bọt mới này chẳng những giữ đợc nhiệt độ cho cây mà còn bảo vệ cây trồng chống đợc nhiều loại bệnh tật kh¸c. 279. Hoá học giúp đỡ xây dựng nh thế nào? Trong khi xây dựng các toà nhà mới ở thủ đô Viên, các nhà kiến trúc ngời áo đã gặp các lớp nền đất ẩm không ổn định. Họ bèn cầu cứu đến hoá học nhờ phơng pháp điện phân. Họ khoan những lỗ có chiều sâu 15 mét, đổ xuống đó dung dịch muối và axit chứa flo, silic và bo, rồi cắm vào lỗ khoan nh÷ng ®iÖn cùc nèi víi líi ®iÖn. C¸c i«n trong dung dÞch chuyÓn tõ an«t sang catot, tham gia phản ứng với các thành phần vô cơ trong đất ẩm. Kết quả là tạo ra những chất khó tan, làm đất chặt lại. Và nhờ phơng pháp điện phân đó, ngời ta đã xây dựng ở đây những toà nhà chọc trời. 280. C¶ ph©n xëng b»ng thuû tinh ë ®©u? Một phân xởng toàn bằng thuỷ tinh đã xuất hiện tại xí nghiệp "Verra" sản xuất kali của Đức, phân xởng nhìn bề ngoài chẳng có gì đặc biệt. Nhng ở đây, đại đa số vật liệu từ ống dẫn, đoạn nối, bộ phận phân phối đến thiết bị phản ứng đều đợc chế tạo bằng thuỷ tinh. Trong nhiều quá trình hoá học, thuỷ tinh đã tỏ ra tốt hơn kim loại, gốm, sứ, chất dẻo. Độ tin cậy trong vận hành của thuỷ tinh cao hơn, giá thành lại rẻ hơn. Các nhà hoá học từ lâu đã đánh giá cao thuû tinh vÒ nh÷ng tÝnh u viÖt cña nã, nhng ®©y qu¶ lµ lÇn ®Çu tiªn hä míi mạnh dạn sử dụng làm các thiết bị trong một phân xởng. Thí nghiệm này đã chøng tá ph¬ng ph¸p dïng thuû tinh lµm vËt liÖu chÕ t¹o thiÕt bÞ cã nhiÒu triÓn väng. 281. Cã thÓ d¸n tr¸i tim kh«ng? Trong thời gian gần đây, ngời ta đã dùng keo để dán những vết thơng thay cho kim chỉ giải phẫu, vừa nhanh vết thơng lại vừa mau lành và không để lại sẹo. Nhng keo có một nhợc điểm cơ bản: chúng là những chất "lạ" đối với cơ thể con ngời, nên nhiều khi gây những hậu quả không lờng trớc đợc. Các nhà khoa học úc đã thành công trong việc chế tạo một loại keo dán để dán các mô sống bằng chính các mô sống. Nguyên liệu là một loại abumim cña m¸u (fibrogen), hoµ trong dung dÞch cña mét thµnh phÇn kh¸c cña m¸u lµ trombin vµ mét sè chÊt t¹m thêi gi÷ bÝ mËt, gäi lµ "Factor - 3": Lo¹i keo míi.

(91) này đợc dùng trong phẫu thuật, tỏ ra tốt hơn hẳn các loại cũ. Nó thuận tiện đặc biệt trong phẫu thuật các cơ quan nội tạng: tim, thận, phổi,... Các cơ quan đó đã "tiếp nhận" keo một cách tự nhiên và sau khi lành vết thơng, keo hoà tan trong c¬ thÓ. 282. Dïng keo d¸n èng dÉn nh thÕ nµo? HiÖn nay, khi c¸c ®o¹n èng dÉn bÞ h háng, chñ yÕu lµ thñng do gØ, ngêi ta phải thay thế bằng đoạn ống mới. Các chuyên gia Đức đã áp dụng thành công một phơng pháp mới để sửa chữa đờng ống dẫn dầu cũng nh các đờng èng kh¸c trong c¸c nhµ m¸y ho¸ chÊt. Díi ¸p suÊt, ngêi ta phun lªn chç háng huyÒn phï cña keo d¸n trªn c¬ së cao su. Sau khi kh« h×nh thµnh mét líp cứng, gắn rất chặt và rất bền, bịt kín chỗ h hởng. Phơng pháp mới đã đợc dùng để sửa chữa 450km đờng ống. Hiệu quả của việc sử dụng phơng pháp mới này là đã tiết kiệm đợc hàng triệu Mác (tiền của Đức). 283. NhiÖt vµ ¸nh s¸ng lÊy tõ r¸c nh thÕ nµo? Trong nhiều thành phố ở Mỹ, rác đợc dùng nh nguồn bổ sung năng lợng. Chẳng hạn, tại thành phố Aymơ, từ 2 năm nay, ngời ta đã xây dựng một thiÕt bÞ c«ng nghiÖp xö lý r¸c thµnh phè thµnh nhiªn liÖu cho c¸c nhµ m¸y điện. Đầu tiên, rác đợc nghiền nhỏ, rồi dùng nam châm điện để tách hết các kim loại chứa sắt... và cho đi qua bộ phận loại bỏ các tạp chất không cháy đợc. Lúc này, trong rác chỉ còn giấy, chất dẻo và các chất hữu cơ khác, theo đờng ống đi vào buồng đốt của máy phát điện. Đây là nhà máy đầu tiên dùng rác làm nguồn cung cấp nhiệt để sởi ấm và ánh sáng trong thành phố. 284. Cã thÓ lÊy uran tõ níc biÓn kh«ng? Trong mấy năm qua, Nhật Bản và Đức đã công bố kết quả những thí nghiÖm lÊy uran tõ níc biÓn. ở Đức ngời ta trồng trong nớc biển những loại rong đặc biệt, có khả năng tích tụ uran trong thân. Còn ở Nhật lại chế tạo các máy lọc độc đáo, có thể giữ lại những phần uran nhỏ nhất tan trong nớc biển. Nhật đã có cả kế hoạch dài hạn hớng vào đề tài này. Theo kế hoạch, từ năm 1990, các thiết bị sẽ thu håi hµng n¨m tíi 3400 tÊn uran tõ níc biÓn. CÇn nhí l¹i r»ng, theo tÝnh toán, nớc biển trên toàn trái đất chứa tới 4 tỷ tấn uran. 285. Loại đèn pin nào có tuổi thọ cao? Những chiếc đèn pin bình thờng nếu bật sáng, chỉ sau vài giờ ánh sáng sẽ yếu dần rồi tắt hẳn. Nhng chiếc đèn pin vừa đợc các nhà các nhà hoá học chế tạo mới đây thì khác hẳn, có thể bật sáng liên tục tới 10 năm liền mà độ.

(92) s¸ng chØ gi¶m mét nöa. Kh«ng dïng pin ®iÖn, c¬ cÊu cña nã kh¸c h¼n. Nã cã mÆt kÝnh b»ng thuû tinh bor«-silicat, phñ mét líp chÊt ph¸t quang. Trong hép đèn chứa đầy triti, phát ra liên tục dòng điện tử, đập vào mặt kính làm đèn phát ra ánh sáng. Độ sáng của nó lớn hơn của đèn pin thờng. 286. GiÊy s¸t trïng dïng lµm g×? Một nhà máy giấy ở Nga đã đa vào sản xuất một loại giấy đặc biệt: là giÊy s¸t trïng. Ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p ho¸ häc "g¾n" nh÷ng chÊt s¸t trïng hoÆc kh¸ng sinh lªn xenlul«z¬ tríc khi xeo vµo hoµn tÊt giÊy. GiÊy s¸t trïng sẽ có ứng dụng rất rộng rãi: dùng để đắp lên các viết thơng, mụn nhọt hoặc vết mæ, lµm vËt liÖu läc kh«ng khÝ cho c¸c xÝ nghiÖp dîc phÈm hoÆc phßng mæ, và nhiều mục đích khác nữa. 287. Cã bao nhiªu lo¹i vi khuÈn ¨n chÊt dÎo? Các nhà khoa học Nga đã phát hiện đợc khoảng 160 chủng loại nấm, vi khuÈn, cã thÓ ph¸ ho¹i c¸c chÊt p«lime. C¸c vi khuÈn ë kh¾p mäi n¬i trong không khí, trong đất và trong nớc. Các chất pôlime có chứa các chất độn hữu cơ lại càng dễ bị phá. Ngợc lại các chất dẻo đợc sản xuất từ nhựa êpôxi ít bị đe doạ hơn. Các thực nghiệm đã cho thấy chỉ sau vài tháng, một số sản phẩm chất dẻo bị mất độ bóng đẹp và mất dần các tính chất vật lý của nó, do tác dụng phá huỷ của nấm. Các nhà khoa học thuộc Viện Vi sinh vật Mascơva đã nghiên cứu và đề nghị với các ngành công nghiệp, hãy thay thế các thành phần "ăn đợc" của các loại chất dẻo bằng những loại bền hơn, chống đợc nấm phá huû. 288. Dây điện thoại bằng thuỷ tinh đã đợc dùng ở đâu? Các đây vài năm, một đờng dây điện thoại đầu tiên có công suất cao đã đợc giới thiệu ở Harlow (thuộc nớc Anh) trong đó các tín hiệu nói đợc truyền đi nhờ dao động của tia sáng lade thông qua những sợi tóc thuỷ tinh rất manh. Do đó ngời ta đã xây dựng một đờng dây thử nghiệm dài 9km bằng sợi dẫn ánh sáng đợc bọc trong dây cáp có đờng kính là 7mm. Theo công bố của các nhµ chÕ t¹o th× c¸c nguån lade cã thêi gian lµm viÖc l©u h¬n 20.000 giê, ë mçi khoảng cách xa 3km ngời ta lắp 2 máy khuếch đại nhằm tơng cờng và làm s¹ch c¸c tÝn hiÖu. 289. Ô tô chạy bằng nitơ đợc phát minh ở đâu? ở Anh, một số kiểu động cơ mới đã đợc đăng ký sáng chế, động cơ này chạy nhờ năng lợng đợc giải phóng ra khi nitơ lỏng bay hơi. Theo công bố của nhµ s¸ng chÕ th× lîng nit¬ tiªu tèn cho 100km lµ 5,5lÝt. MÆc dï gi¸ b¸n cña.

(93) xăng và nitơ bằng nhau, điểm u việt đặc biệt của động cơ là không làm ô nhiễm môi trờng xung quanh vì các chất độc không bị đọng lại trong ống xả. 290. Chất dẻo termoplen dùng để làm chất gì ? C¸c chuyªn gia nhµ m¸y Plastin (Nga) võa ®a ra mét mÆt hµng míi: Chất dẻo Termoplen, có độ co rất cao khi chịu tác dụng của một nhiệt độ không đáng kể, chẳng hạn nhiệt độ của bàn bay. Tính chất này rất quý khi dùng làm bao gói, nhất là để gói những đồ vật có hình dạng phức tạp, thực phÈm, c¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö, chai lä, dông cô thÝ nghiÖm. Termoplen sÏ bäc rÊt khít các đồ vật đó. Về bản chất, termoplen là pôliêtilen. Để có độ co rất cao, ngời ta chỉ việc chiếu vào màng một chùm điện tử nhanh. Termoplen đợc cuốn thành nh÷ng cuén lín hoÆc lµm thµnh tÊm cã kÝch thíc kh¸c nhau. 291. Bao gãi cho thÞt sèng lµm b»ng chÊt g×? ở Đức ngời ta đã làm ra một loại bao gói mới cho thịt sống, có thể rán và nấu đợc. Đó là những tấm màng trong suốt bằng pôlieste và pôliprôpilen, phủ bằng một lớp pôlivinilclorua. Nó chịu đợc nhiệt độ 1200C trong một thời gian dµi, cho nªn bao gãi cã thÓ lµm khö trïng cho s¶n phÈm vµ b¶o vÖ trong 3 tháng mà không làm giảm chất lợng của thịt. Loại bao gói này đang đợc dùng rộng rãi để bảo vệ nhiều sản phẩm lơng thực dễ bị h hỏng khác nữa. 292. Thùc vËt s¶n xuÊt hi®r« tõ níc nh thÕ nµo? Một phòng nghiên cứu nông nghiệp ở Mỹ đã phát hiện ra một hệ thống rất đơn giản, nhờ đó có thể sản xuất hiđrô từ nớc trong những điều kiện "nhẹ nhàng". Hệ thống đó là thực vật cộng sinh của hai loại: rong xanh Ana-bena azolla vµ d¬ng xØ níc Azolla mµ rong sèng trªn l¸ cña nã. Rong hÊp thô nit¬ tõ kh«ng khÝ vµ hy®r« tõ níc. Trªn l¸ d¬ng xØ, N2 vµ H2 sÏ kÕt hîp víi nhau thành amôniăc. Nếu nh thêm vào dung dịch một lợng nhỏ phân đạm, thì H2 thu đợc từ rong sẽ không dùng đến để làm thành "thức ăn" nữa và nh thế có thÓ lÊy riªng H2 ra. Cßn mét kh¶ n¨ng kh¸c n÷a: Gi÷ rong trong bÇu khÝ quyÓn N2 d, thì H2 cũng không bị tiêu thụ để chuyển hoá thành amôniăc. 293. T¸ch uran tõ níc th¶i nh thÕ nµo? Ai còng biÕt nguyªn tè mang sè 92 nµy trong b¶ng tuÇn hoµn ngµy mét hiÕm. Ên §é vµ NhËt B¶n thu håi uran tõ níc biÓn. Anh vµ Cana®a khai th¸c uran tõ líp quÆng th¶i sau khi lµm giµu than. Vµ gÇn ®©y TiÖp Kh¾c còng ¸p dông ph¬ng ph¸p cña m×nh sau khi nhËn thÊy níc th¶i cña nhiÒu nhµ m¸y ho¸ chất chứa những vi lợng uran. Các nhà khoa học đã nhờ đến vi sinh vật. Trong.

(94) qu¸ tr×nh sèng, mét vµi lo¹i tÝch luü uran trong c¸c tÕ bµo cña minh. Vi khuÈn thích hợp nhất để tách uran chính là những vi khuẩn dùng trong những nhà m¸y s¶n xuÊt penixilin. Sau 10 giê sèng trong níc th¶i, sinh khèi cña chóng tăng tới 2,5 gam trong một lít nớc. Lọc, xử lý với xođa, ngời ta thu đợc một nguồn nguyên liệu để thu hồi uran, đồng thời nớc thải lại sạch hơn. 294. Dùng chất phát sáng tiết kiện đợc năng lợng nh thế nào? Công ty Gêneral Electric (Mỹ) đã sản xuất một loại đèn huỳnh quang mới công suất 35W chứa một chất phát quang mới, toả ra một lợng ánh sáng tơng đơng với loại đèn 40W hiện nay, do đó tiết kiệm đợc khoảng 14% điện n¨ng. ChÊt ph¸t quang gåm 2 thµnh phÇn: Thµnh phÇn thø nhÊt ph¸t ra ¸nh s¸ng mµu vµng, cßn thµnh phÇn thø hai to¶ mét phÇn nhá trong phÇn quang phổ màu xanh, nhng ánh sáng tổng hợp của loại đèn mới này cũng giống nh của các loại đèn bình thờng. 295. ChÊt dÎo Flex dïng lµm g×? Chất dẻo Flex đợc coi là loại vật liệu cách điện vạn năng mới, đã đợc sản xuất tại Buôc-gas (Bungari). Nó là một chất lỏng quánh đợc pha chế thành nhiều màu khác nhau, chịu đợc nhiệt độ từ - 350 đến + 900C, chịu va đập, nén và kéo. Ngời ta dùng súng phun để phủ các bề mặt kim loại. Chất láng c¸ch ®iÖn nµy cã thÓ dïng trong x©y dùng d©n dông vµ c«ng nghiÖp. 296. Sîi khã ch¸y cã tÝnh chÊt g×? Díi sù híng dÉn cña gi¸o s tiÕn sÜ B. Laszkiewics, trêng §¹i häc B¸ch khoa Lodz (Ba Lan) đã chế tạo đợc một hoá chất khó cháy làm phụ gia cho sợi visc« vµ chÊt dÎo. C¸c lo¹i sîi cã chÊt phô gia nµy chØ ch¸y khi tiÕp xóc trùc tiÕp víi ngän löa. NÕu kh«ng cã ngän löa trùc tiÕp th× sÏ t¾t ngay, kh«ng ch¸y ©m Ø nh c¸c lo¹i sîi kh¸c. 297. ChÊt láng lµm kh« gç lµ chÊt g×? Viện Kỹ thuật Lâm nghiệp Mascơva đã tìm ra một phơng pháp mới để lµm kh« gç b»ng dung dÞch natri nitrat NaNO 3 ®un nãng. Víi ph¬ng ph¸p nµy thì gỗ không những khô nhanh hơn so với các phơng pháp sấy khô bằng đối lu th«ng thêng mµ cßn Ýt bÞ co ngãt vµ nøt nÎ. 298. DÇu má lµm tõ s¨m lèp cò nh thÕ nµo? Lốp xe ô tô đợc làm từ dầu mỏ... Điều ấy ai cũng biết. Nhng gần đây, tại Anh đã xây dựng một xởng thí nghiệm để làm điều ngợc lại: Từ các loại săm lốp ô tô thải ra, hàng năm với số lợng hàng triệu tấn, ngời ta đã tiến hành.

(95) nhiệt phân trong các thiết bị phản ứng đặc biệt và thu đợc dầu mỏ có chất lợng cao, tríc hÕt dïng lµm nhiªn liÖu vµ sau khi chng ph©n ®o¹n, cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh nhiÒu s¶n phÈm ho¸ chÊt cã gi¸ trÞ. Ngoµi ra, s¶n phÈm cña xëng nhiệt phân lốp ô tô cũ này còn có muội than, kim loại để nấu chảy lại và một sè ho¸ chÊt v« c¬ n÷a. 299. T×m vµng theo mïi nh thÕ nµo? Tìm vàng theo mùi là điều ngời ta đã biết từ lâu, vì rằng, quặng vàng cũng nh đồng luôn luôn có "ngời bạn đờng" là thuỷ ngân bốc hơi, xuyên qua mặt đất và đi vào khí quyển. Ngời ta đã chế tạo một máy phân tích khí đặc biệt để tìm ra mỏ vàng và đồng theo màu sắc và mùi của không khí. Nhng tất cả các dụng cụ này đều không nhậy và kém chính xác. Gần đây, Viện Địa hoá học và Tinh thể học các nguyên tố hiếm thuộc Nga đã chế tạo máy phân tích khí hấp thụ nguyên tử xách tay để "ngửi" lớp không khí thoát ra từ lỗ đào sâu dới đất. Hơi thuỷ ngân sẽ đợc hấp thụ trên một chất đặc biệt, đem đi định lợng và từ đó tìm ra một số mỏ vàng. Dụng cụ này cực kỳ chính xác và nhậy: nó có thÓ ph¸t hiÖn mét phÇn tr¨m triÖu miligam thuû nh©n trong mét lÝt kh«ng khÝ. 300. P«lyme liªn minh víi kaolanh nh thÕ nµo? PVC thuéc lo¹i chÊt dÎo hiÖn nay bÞ th¶i ra nhiÒu nhÊt trong phÕ liÖu sinh hoạt. Đốt thì không có lợi vì sinh ra các chất khí rất độc. Các kỹ s Nhật Bản đã tìm ra một cách sử dụng các chất dẻo cũ này. Từ phế liệu PVC, ngời ta đã chế tạo các tấm lát sàn trong các nhà máy hoá chất: bền, không sợ axit và kiềm, chịu lửa... Ngời ta đã xây dựng một quy trình kỹ thuật để nghiền PVC th¶i, trén víi kaolanh vµ Ðp ë ¸p suÊt rÊt cao trong nh÷ng khu«n kim lo¹i nãng. 301. Ch÷a bÖnh thèi cµ chua nh thÕ nµo? Khi b¶o qu¶n cµ chua, trªn vá thêng xuÊt hiÖn c¸c vÕt ®en loang réng dÇn vµ lµm cµ chua bÞ thèi. Nguyªn nh©n lµ do mét lo¹i vi khuÈn ph¸t triÓn vµ phá hoại cà chua. Một Viện nghiên cứu ở Mỹ đã tìm ra phơng pháp khắc phục tình trạng này một cách hết sức đơn giản và có hiệu quả. Trớc khi chuyên chở hoÆc ®a cµ chua míi thu ho¹ch vµo kho, chØ cÇn nhóng cµ chua míi thu ho¹ch vào nớc, trong đó có thêm vào một ít nớc Javen (natrihipocloit). Nhờ vậy đã chữa đợc bệnh thối cà chua do vi khuẩn với hiệu quả tới 92%. 302. Lµm ph©n bãn h÷u c¬ tõ r¬m r¹ nh thÕ nµo? Trớc đây, ngời ta thấy rằng nếu để rơm rạ trên mặt ruộng trớc khi trở thành phân bón, rơm rạ bị phân huỷ rất chậm, làm đất bị "bạc màu" đi. Vì.

(96) rằng, các vi khuẩn sống trong đất cần một lợng lớn nitơ để đồng hoá licnhin của rơm rạ. ở Mỹ và úc, ngời ta đã thực hiện thành công những thí nghiệm tận dụng rơm nhờ nấm vesenka. Loại nấm này dùng nitơ của không khí để phân huỷ licnhin. Kết quả là từ 1 tấn rơm khô, ngời ta thu đợc 1 tấn nấm ăn rất giµu protein vµ 220 kg ph©n bãn h÷u c¬. Cã thÓ thªm vµo r¬m r¹ mét Ýt giÊy cò. 303. Licnhome lµ g×? §ã lµ tªn mét s¶n phÈm míi cña c¸c nhµ ho¸ häc Ba Lan, do ghÐp 2 tõ "Lignus" lµ gç vµ p«lime. §Ó s¶n xuÊt Licnhome, ngêi ta tÈm vµo bªn trong gỗ, giữa những thớ sợi một mônôme rồi cho trùng hợp. Licnhome có độ cứng cao h¬n gç 4,8 lÇn, bÒn uèn h¬n 50 - 150%, bÒn nªn theo chiÒu ngang h¬n 6 lÇn vµ theo chiÒu däc h¬n 2 lÇn. Ngoµi ra, vËt liÖu nµy cßn kh«ng bÞ ch¸y, chống đợc những loại vi khuẩn phá hoại gỗ. Có thể khoan, bào, đục... giống nh gia công những đồ vật thờng làm bằng gỗ. 304. M©y b»ng chÊt dÎo lµm ma nh thÕ nµo? Các chuyên gia đang nghiên cứu thực hiện một đề án đặc biệt nhằm đảm bảo nớc cho vùng sa mạc khô căn ở Cô-oet. Họ chế tạo những đám mây b»ng chÊt dÎo, bÒ ngoµi tr«ng nh mét tÊm kh¨n tr¶i giêng khæng lå, bªn trong chøa mét lîng lín chÊt khÝ. Khi mÆt trêi lµm nãng chÊt khÝ, nã në ra vµ lµm cho đám mây bay lên. Nhờ dây cáp, đám mây sẽ đợc hớng vào phơng đã xác định trớc. Không khí từ cát bị nung nóng của sa mạc bốc lên, va chạm với bề mặt tơng đối lạnh của đám mây chất dẻo. Lợng ẩm chứa trong không khí này ngng tụ lại, rơi xuống đất thành ma. 305. Ngời ta đã biết bao nhiêu hợp chất hoá học? Bằng bộ nhớ của máy tính, theo dõi trên các tạp chí khoa học, tính đến tháng 11 - 1977, ngời ta đã ghi nhận đợc 4.039.907 hợp chất hoá học khác nhau. Trung b×nh mçi tuÇn, kho¶ng 6000 hîp chÊt míi xuÊt hiÖn, 96% lµ c¸c chÊt h÷u c¬. Trung b×nh c¸c hîp chÊt nµy chøa 43 nguyªn tö, nhng 22 nguyªn tử đã là hiđrô. Có khoảng 120.000 pôlime và 258.000 hợp chất phối trí. Hiện cha xác định đợc cấu tạo của trên một nửa số hợp chất. Ước chừng 3.000 hợp chất có ứng dụng trong thực tế ở những mức độ khác nhau. 306. ChÊt dÎo niplon cã u ®iÓm g×? ViÖn nghiªn cøu chÊt dÎo thuéc Liªn hîp s¶n xuÊt "Plastmass" ë Nga nghiªn cøu quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt mét lo¹i chÊt dÎo míi víi tªn th¬ng m¹i lµ "Niplon". C¸c s¶n phÈm trªn c¬ së chÊt dÎo nµy kh«ng hÒ bÞ gi¶m chÊt.

(97) lợng dới tác dụng lâu dài của môi trờng ăn mòn mạnh, nhiệt độ cao và các bức xạ. Dùng những công thức pha chế khác nhau, Niplon đã đợc gia công thành nhiÒu s¶n phÈm rÊt bÒn víi t¸c dông cña dung m«i h÷u c¬, axit v« c¬ vµ kiÒm. Do vậy, chúng sẽ đợc dùng rộng rãi trong công nghiệp hoá chất. 307. B¶o qu¶n trøng gµ b»ng parafin nh thÕ nµo? Trøng gµ lµ mét trong nh÷ng lo¹i thùc phÈm khã b¶o qu¶n l©u dµi, v× mất giá trị dinh dỡng nhanh chóng vì bị thối. Các chuyên gia Nga đã tìm ra một phơng pháp mới để giữ nguyên phẩm chất của trứng trong thời gian từ 10 đến 12 tháng. Trớc hết, nhúng trứng vào một bể chứa parafin. Sau đó xếp trứng vào buồng chứa ôzôn trong một thời gian nhất định. Ozôn sẽ ôxy hoá líp parafin trªn vá trøng, biÕn nã thµnh mét mµng b¶o vÖ cã tÝnh s¸t khuÈn rÊt cao. 308. Dùng cây cối để phát hiện ô nhiễm môi trờng nh thế nào? Để xác định mức độ ô nhiễm môi trờng, cả định tính và định lợng, phải dùng những dụng cụ phức tạp. Nhng để nhận biết các chất độc trong không khÝ, ngêi ta cã thÓ dùa vµo ph¶n øng cña c¸c lo¹i c©y nhËy c¶m víi m«i trêng. Dựa trên nhận xét này, các nhà khoa học Hà Lan đã đề nghị trồng các loại cây quanh nhà máy hoá chất và chỉ dẫn cách dựa vào chúng để phát hiện mức độ ô nhiễm không khí: cỏ linh lăng và cây thuốc lá dùng để phát hiện ozôn, rau cần tây và cây cà chua nhậy cảm với ôxit nitơ, khoai tây nhận biết đợc êtilen. 309. TÊm l¸ ch¾n tia bøc x¹ lµm b»ng chÊt dÎo nµo? Tại Nhật Bản ngời ta đã sản xuất những tấm bảo vệ khỏi tia bức xạ cho nh÷ng ngêi lµm viÖc trùc tiÕp víi tia R¬nghen vµ c¸c bøc x¹ kh¸c b»ng vËt liệu mới: chất dẻo. Nhựa pôliacrilic pha 30% chì đợc dùng vào việc này. Tấm b¶o vÖ cã u ®iÓm rÊt lín lµ trong suèt, nhng còng mang theo nh÷ng u vµ nhîc điểm cố hữu của chất dẻo nh độ dai va đập cao, đơn giản khi gia công, nhng lại dễ bắt cháy và bị biến dạng do nhiệt độ. Điều quan trọng là sau khi chiếu lâu dài bức xạ gamma (với cờng độ 105 Rad), độ trong suốt của tấm chắn bảo vệ bằng chất dẻo không bị thay đổi. Một tấm nhựa acrilic dày 33,4 mm có tính n¨ng b¶o vÖ ngang víi tÊm ch× dµy 1,6 mm. 310. Tinh bét kÕt b¹n víi chÊt dÎo cã u ®iÓm g×? Một công trình nghiên cứu có hệ thống gần đây đã xác nhận: có thể ghép lên đại phân tử tinh bột những mônôme khác nhau và thu đợc chất dẻo có tính chất tốt. Chẳng hạn ghép lên tinh bộ stiren và mêtilmêtacrilat, thu đợc c«p«lime gißn vµ cøng, nhng chØ thªm mét lîng butilacrilat th× p«lime l¹i rÊt.

(98) đàn hồi, có tính bền cơ học cao, giống nh da. Một điều đáng lu ý là các chất dẻo trên cơ sở tinh bột lại có thể phân huỷ vi sinh vật, giảm đợc khó khăn trong chèng « nhiÔm m«i trêng do chÊt th¶i r¾n. 311. ChÊt dÎo dïng lµm vá tµu cã u ®iÓm g×? Trong nhiều năm, ngời ta tìm kiếm những vật liệu tốt nhất để chế tạo vỏ tàu ngầm, với nhiều yêu cầu rất khe khắt, và chỉ mãi gần đây mới đi đến kết luận: vật liệu tốt nhất là chất dẻo. Công ty Anh "Vikers" đã sản xuất hàng loạt tµu ngÇm cã vá b»ng chÊt dÎo. Nh÷ng chiÕc tµu míi võa nhÑ, bÒn, võa hoµn toµn kh«ng cÇn b¶o vÖ chèng hiÖn tîng ¨n mßn cña níc biÓn. 312. Ai dùng nhôm thay thế bạc để tráng gơng? Các nhà hoá học Rumani đã đa vào sản xuất phơng pháp tráng gơng mới, trong đó thay bạc bằng nhôm. Những tấm gơng tráng nhôm rỏ ra có chất lîng cao h¬n g¬ng tr¸ng b¹c, nhng u ®iÓm c¬ b¶n lµ nh«m rÎ h¬n b¹c rÊt nhiÒu. NÕu nh tríc ®©y, 1m2 kÝnh cÇn 5,7 g b¹c th× nay chØ cÇn 3 g nh«m. Qu¸ tr×nh tr¸ng nh«m lªn g¬ng thùc hiÖn trong ch©n kh«ng. Do có nhiều u điẻm, nên chỉ một năm sau khi đợc phát minh, phơng pháp mới này đã đợc áp dụng cho 60% số gơng sản xuất ở Rumani. 313. V¶i th« p«lyªtylen dïng lµm g×? ở Nga ngời ta đa ra một quy trình công nghệ để sản xuất một vật liệu đặc biệt: vải thô từ pôlyêtylen. Đó là một loại "vải không dệt", có khả năng lọc rất tốt và có thể dùng để bọc các đờng ống chìm dới đất hoặc thờng xuyên tiÕp xóc víi chÊt h÷u c¬ hay v« c¬. C¸c tÊm läc b»ng p«lyªtylen tèt h¬n vµ rÎ hơn các tấm lọc bằng vải thuỷ tinh, thờng đợc sử dụng hiện nay, nên đã thay thÕ nã trong nhiÒu ngµnh kü thuËt. 314. Lu huỳnh siêu dẫn đợc chế tạo thế nào? ViÖn VËt lý ¸p suÊt cao (thuéc Nga) ph¸t hiÖn ra mét d¹ng thï h×nh míi của lu huỳnh có tính năng đặc biệt: tính siêu dẫn. Để thu đợc dạng thù hình này, ngời ta phải nén lu huỳnh dới một áp suất khá cao, tơng đơng với sức nén khoảng 10 tấn trên 1 mẫu lu huỳnh có đờng kính 0,2 mm. Dới áp suất lớn ấy, điện trở của mẫu đã giảm đi 10 vạn lần (có thí nghiệm thấy giảm 10 triệu lần). ë 5.70K, ®iÖn trë cña d¹ng thï h×nh nµy lµ 4.10-3 «m. 315. Cã bao nhiªu tro trong than? Hàm lợng tro trong các loại than thờng dao động từ 1 đến 45%. Than càng ít tro, nhiệt trị càng cao và càng có giá trị. Phơng pháp xác định tro thông thờng là đốt rồi cân, tuy đơn giản nhng lại mất thời gian. Các nhà khoa học Ba.

(99) Lan đã đề xuất một phơng pháp mới: phơng pháp đo bức xạ. Các chất vô cơ bao giờ cũng hấp thụ tia bức xạ mạnh hơn than. Chỉ cần đo sự thay đổi cờng độ bức xạ, nhờ một bảng đã tính toán sẵn, có thể trả lời ngay có bao nhiêu tro trong than. 316. Hocmon chèng ®au lµ chÊt g×? C¸c nhµ khoa häc Mü võa ph¸t hiÖn trong m¸u ngêi cã mét lo¹i hocmôn chống đau và đặt tên hợp chất mới tìm ra này là anôđin. Tiêm thử anôđin này vào vỏ não, ngời ta đã chứng minh nó có tác dụng nh mocphin và t¸c dông gi¶m ®au trong nhiÒu giê. An«®in chÝnh lµ lo¹i hocmon cã ¶nh hëng đến giấc ngủ cũng nh sự tỉnh giấc của chúng ta. 317. Đổ bêtông dùng nớc biển có đợc không? Khi đổ bêtông, cần nớc. Tiếp xúc với nớc, xi măng dính kết nhanh chóng tạo ra những khối cộng kết, gắn cát và đá dăm lại với nhau. Nớc không s¹ch sÏ rÊt phiÒn phøc: t¹o thµnh lç rçng, lµm xÊu tÝnh chÊt c¬ häc cña bª tông. Nhng gần đây, các nhà khoa học lại thành công trong việc đổ bêtông bằng nớc biển với độ mặn là 42g muối trong 1 lít nớc. Muốn dùng nớc mặn, ngêi ta ph¶i thªm mét hçn hîp phô gia, bao gåm 18 thµnh phÇn vµ dïng nhiÖt độ cao hơn. Dù sao thành công này đã giải quyết đợc khó khăn cho việc xây dùng cña nhiÒu níc vµ nhiÒu vïng trªn thÕ giíi. 318.Nhiªn liÖu h¹t lµm tõ phÕ liÖu g×? Ngời ta mới tìm ra một phơng pháp để tận dụng phế liệu của các nhà m¸y xÎ gç nh vá c©y, m¹t ca, vá bµo. Còng gièng nh r¬m, vá l¹c, b· mÝa, những phế liệu này đợc chuyển thành dạng nhiên liệu ép thành hạt. Khi cháy, lợng tro còn lại rất nhỏ (khoảng 2%) trong khi đốt than đá, lợng tro lên tới 13%. T¹i Mü, nhiªn liÖu nµy cßn rÎ h¬n khÝ thiªn nhiªn. 319. Bột đá chống ăn mòn là chất gì? Để chống ăn mòn cho các đờng ống dẫn khí và dẫn dầu, ngời ta dùng màng pôlime. Thế nhng lớp "áo" này khá đắt tiền. Các nhà khoa học Nga đã đa ra một loại vật liệu mới: bột đá nhão, dùng thay cho pôlime. Bột đã nhão trong đơn pha chế gồm một số thành phần: thuỷ tinh lỏng, một số chất phụ gia và bột đá. Sau khi trộn, chúng giống nh vữa. Vật liệu chống ăn mòn này đợc "sơn" lên bề mặt ống nhờ phơng pháp dao động điện và trát lên các chỗ nối ống. Bột đá nhão rẻ, bảo vệ tốt và chịu đợc lạnh. 320. èng th«ng giã b»ng chÊt dÎo g×?.

(100) Các ống thông gió lắp đặt trong các hầm mỏ cho tới nay đều làm bằng kim loại. Việc lắp chúng trong các kênh đào thẳng đứng và tại các cửa khá khã kh¨n. Ngoµi ra chóng bÞ gØ vµ ph¶i thêng xuyªn thay thÕ. Mét nhµ m¸y ë Bu®apest (Hungari) b¾t ®Çu s¶n xuÊt c¸c èng nµy tõ v¶i p«liamit, tÈm mét thành phần không cháy là silicôn, đồng thời bảo đảm chống tính điện. Các ống có kích thớc dới 60 cm đợc gia cố bằng lõi thép. Tính chất của các ống mềm thông gió loại này tốt hơn hẳn ống kim loại: lắp ráp nhanh chóng, độ bền cao h¬n vµi lÇn vµ rÎ h¬n. 321. Pr«tªin lµm tõ cá nh thÕ nµo? Các kỹ s Hungari đã thử nghiệm thành công việc sản xuất prôtêin nguyªn chÊt tõ cá linh l¨ng, l¸ ng« vµ mét vµi lo¹i cá kh¸c. ViÖc t×m ra nguån đạm mới này dùng làm thức ăn cho con ngời đợc đánh gia ngang với việc tìm ra ®iÖn nguyªn tö trong ngµnh n¨ng lîng. Tõ nay, t¹i Hung, mét hecta trång cá có thể thu đợc 3 tấn prôtêin có chất lợng cao, nghĩa là nhiều hơn 6 lần lợng chất đạm thu đợc khi trồng lúa mạch. Trớc hết, ngời ta nén lá cỏ thành viên, ép lấy nớc rồi làm đông tụ sẽ thu đợc prôtêin nguyên chất, chỉ việc đem sấy khô. Về giá trị dinh dớng, nó cao h¬n ®Ëu nµnh vµ chøa rÊt nhiÒu vitamin. HiÖn nay, ngoµi viÖc dïng nhiÒu lµm thøc ¨n cho gia sóc ngêi ta cßn dïng lµm kÑo b¸nh. Mét nhµ m¸y s¶n xuÊt prôtêin loại này công suất 50 T/giờ đã đợc xây dựng xong. 322. ChÊt g× thay thÕ DDT? Các nhà hoá học Hungari đã đa vào sản xuất một loại thuốc trừ sâu mới tuyệt đối không độc đối với ngời và động vật máu nóng, không có mùi, không g©y « nhiÔm m«i trêng vµ b¶o vÖ c©y trång rÊt tèt. Ho¹t chÊt lµ pirªtrin tæng hợp, giống nh hoạt chất có trong cây cúc trừ sâu. Loại thuốc này đã đợc thởng huy ch¬ng vµng t¹i TriÓn l·m ho¸ häc thÕ giíi tæ chøc t¹i TiÖp Kh¾c. 323. KhÝ hµn míi lµ khÝ g×? Các nhà hoá học Ba Lan đề nghị thay thế axêtilen trong việc cắt và hàn kim lo¹i b»ng mét hçn hîp khÝ gåm pr«pan, pr«pilen vµ mét vµi lo¹i khÝ th¶i kh¸c trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn dÇu má. Khi ch¸y, hçn hîp khÝ nµy to¶ ra mét nhiệt lợng lớn hơn của axêtilen nhiều. Điểm đặc biệt là trong một bình tiêu chuẩn, có thể chứa một lợng hỗn hợp khí lớn hơn axêtilen tới 4 lần, do đó việc chuyªn chë c¸c b×nh nµy sÏ thuËn tiÖn h¬n. 324. S«®a ho¹t tÝnh dïng lµm g×.

(101) ViÖn Ho¸ lý vµ ®iÖn ho¸ Praha (TiÖp Kh¾c) ®¨ng ký mét b»ng ph¸t minh ra khắp thế giới và rất đợc hoan nghênh: phát minh ra sôđa hoạt tính, mang tên AKSO (aktivna soda). Ai cũng biết rằng khí thải từ động cơ ô-tô chứa nhiều chất độc, chủ yếu là khí sunfurơ. Akso hấp thụ cực kỳ nhanh chãng vµ hoµn toµn chÊt nµy. So víi nh÷ng m¸y läc khÝ tèt nhÊt, nã khö SO 2 nhanh hơn tới 10 lần ở nhiệt độ 120 - 1600C, tức là nhiệt độ bình thờng của khí thải. Ngoài ra, Akso còn có công dụng đặc biệt trong ngành giấy và xenlul«z¬. 324. Từ một trăm lít xăng làm ra đợc những thứ gì? Mét tr¨m lÝt x¨ng nÕu dïng lµm nhiªn liÖu cho «t«, th× trung b×nh cã thÓ chạy đợc một nghìn cây số. Nhng nếu dùng để làm nguyên liệu cho ngành tæng hîp h÷u c¬ th× sÏ biÕn thµnh 21 chiÕc ¸o s¬mi nam hoÆc 160m èng dÉn nớc, hoặc nếu quay trở lại với ôtô, thì làm đợc một bộ xăm lốp ôtô. 325. Chất gì dùng thay xăng và axeton để tẩy mỡ? C¸c nhµ nghiªn cøu ViÖn Ho¸ v« c¬ ë Nga nghiªn cøu s¶n xuÊt mét loại chất mới, mang tên "Termos" để tẩy mỡ cho các chi tiết trớc khi sơn, tr¸ng men vµ m¹ ®iÖn, thay cho x¨ng vµ axªton thêng dïng tríc ®©y, cã mïi vµ dÔ ch¸y. "Termos" lµ dung dÞch mét chÊt nhò ho¸ trong dÇu ®iªzen, pha trộn với dung dịch một chất hoạt động bề mặt ít bọt trong nớc và chất ức chế. "Termos" đã cải tiến đợc điều kiện lao động trong các phân xởng sản xuất. 326. Lµm m¶ng b¶o vÖ bª t«ng nh thÕ nµo ? ở Nga ngời ta đã nghiên cứu đợc một phơng pháp bảo vệ các kết cấu bê tông cốt thép không bị h hỏng do ăn mòn; dán lên bề mặt cần đợc bảo vệ một màng mỏng pôlyêtylen đã xử lý bằng diện tích, nhờ một lớp keo êpôxi - cao su đàn hồi. Lớp bảo vệ này có độ bền hoá học rất cao đối với các tác nhân ăn mòn m¹nh nh axit, kiÒm… Khi dïng líp b¶o vÖ nµy, ng êi ta thÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt cao. 327. Ph¶n øng ©m thanh x¶y ra trong dung dÞch g×? Ngời ta đã biết phản ứng nổ từ lâu, trong đó sản phẩm của phản ứng là chÊt khÝ. Nhng 3 nhµ ho¸ häc Hµ Lan ph¸t hiÖn ra mét lo¹i ph¶n øng míi: phản ứng âm thanh xảy ra trong dung dịch, đồng thời phát ra những âm thanh rÊt lín. Ch¼ng h¹n ph¶n øng gi÷a dung dÞch clorua kÏm vµ dung dÞch pipazin..

(102) Khi c¸c tinh thÓ dipipazin kÏm h×nh thµnh, kÌm theo nh÷ng siªu ©m vµ c¶ những âm thanh nghe đợc. Ngời ta cha biết đợc những nguyên nhân của việc xuất hiện âm thanh nhng chắc chắn nó liên quan đến sự chuyển nhanh chóng những tinh thể nhỏ thµnh tinh thÓ lín. 328. TËn dông b· th¶i cña níc th¶i nh thÕ nµo? Các kỹ s Bungari thuộc nhà máy thuỷ phân Razlog đã tìm ra phơng pháp sản xuất khối cô đặc giàu prôtêin - vitamin từ bùn lắng bề xử lý n ớc thải sau khi làm sạch bằng phơng pháp sinh hoá. Khối cô đặc này là thành phần có giá trị đối với nông nghiệp vì chứa 15 amino axit quan trọng và các vitamin. Thêm vào khẩu phần ăn của gia súc, tốc độ tăng trọng còn cao hơn so với các s¶n phÈm giµu vitamin - pr«tªin mµ c«ng nghiÖp ®ang s¶n xuÊt. Từ 200kg bùn, ngời ta thu hồi đợc 1kg khối cô đặc giàu prôtêin vitamin này. 329. Acquy chi ca®imi cã u ®iÓm g×? ViÖn Acquy vµ Pin ë Poznan (Balan) ®a ra s¶n xuÊt mét lo¹i ¨cquy míi với điện cực là chi - cadimi. Ngoài đặc tính là dung lợng rất cao, loại ăcquy này rất bền với va chạm và làm việc đợc trong một khoảng nhiệt độ rất rộng từ - 400C đến + 500C. Dung lợng của chúng lên tới 10 nghìn ampe/giờ. Trªn thÕ giíi, ngoµi Balan, chØ cã mét vµi níc s¶n xuÊt ¨cquy lo¹i nµy lµ Mü, §øc vµ Ph¸p. 330. Tìm vi khuẩn ăn chất dẻo để làm gì? Sau khi phát hiện đợc các loại vi khuẩn sống bằng các sản phẩm dầu mỡ, ngời ta đã tiến hành tìm kiếm các loại vi khuẩn ăn chất dẻo và đã đạt đợc kết quả bớc đầu. Hiện nay, loại vi khuẩn quý giá này đang đợc thử nghiệm để thñ tiªu c¸c lo¹i nhùa tæng hîp vµ chÊt dÎo cã trong nguån níc th¶i. 331. T¹o mµng chèng l¾ng cÆn b»ng chÊt g×? ở úc, ngời ta đã bắt đầu áp dụng một phơng pháp mới để chống hiện tợng tạo cặn trên thành nồi hơi, thiết bị cô dặc và chng cất. Bản chất của phơng pháp rất đơn giản: chỉ việc thêm vào nớc một lợng rất nhỏ axit pôlyacrylic (kho¶ng 5 phÇn triÖu trong níc). Hîp chÊt nµy t¹o ra trªn thµnh thiÕt bÞ mét líp mµng p«lime rÊt máng. CÆn b¸m vµo mµng Ýt h¬n nhiÒu so víi b¸m trªn kim loại. Và khi cặn bám đến một độ dày nào đó, màng sẽ tự bong ra, rơi xuống đáy và lấy ra dễ dàng. 332. Chèng näc r¾n b»ng chÊt g×?.

(103) Ngêi ta ph¸t hiÖn ra r»ng chÊt øc chÕ cho ph¶n øng gèc tù do tá ra cã tác dụng khử độc đợc nọc rắn (trong đó, nhiều chất phá huỷ quá trình sinh tæng hîp albumin vµ axit nuclªic). Ch¼ng h¹n, mét chÊt øc chÕ cã hiÖu qu¶ nhất là prôpylgalat có tác dụng khử đợc nọc độc của rắn lục, rắn hổ mang và mét sè loµi r¾n kh¸c. NÕu tiªm dung dÞch 0,75% chÊt nµy vµo b¾p thÞt cña chuột thì sau từ 1 đến 6 phút kể từ khi bị rắn cắn, tất cả số chuột đều đ ợc cứu thoát chết, nhng nếu sau 15 phút trở lên thì tất cả đều chết. 333. Chất kích thích sinh trởng thực vật đợc chế từ nguyên liệu gì? Từ lá dừa và mỡ động vật, ngời ta đã điều chế một chất kích thích sinh trëng thùc vËt míi. ChÊt nµy khi xö lý trªn thùc vËt ë ®Çu giai ®o¹n ph¸t triÓn, sẽ tác dụng chọn lọc trên tế bào, tạo thành những mô mới và không làm ảnh hởng tới những bộ phận khác của cây. Chất kích thích mới này không độc, kh«ng g©y ra nh÷ng hiÖn tîng phô kh«ng mong muèn vµ cã thÓ xö lý trªn mét diÖn tÝch réng lín b»ng c¸ch phun th«ng thêng. 334. Thªm mét chÊt ngät nh©n t¹o n÷a lµ chÊt g×? Một nhóm các nhà hoá học Hungari mới tổng hợp đợc một chất hữu cơ mới, ngọt hơn đờng saccarôzơ hàng nghìn lần. Đờng "siêu ngọt" này đợc gọi tên là "Hinôin - 401". Hiện nay, cha đủ cơ sở đánh giá vai trò của nó trong công nghiệp thực phẩm tơng lai, nhng qua những thử nghiệm đầu tiên vè độc tính đối víi c¬ thÓ, ngêi ta cho r»ng "Hin«in" cã thÓ sÏ thay thÕ sacarin. 335. Vải đặc biệt để lót đờng làm bằng chất gì? TiÖp kh¾c võa ®a vµo s¶n xuÊt mét lo¹i v¶i hoµn toµn míi, thuéc lo¹i v¶i kh«ng dÖt. Nguyªn liÖu cña v¶i nµy lµ sîi p«lypr«pilen vµ p«lyeste, kh«ng bÞ mục bởi nấm mốc và có độ bền hoá học và cơ học rất cao. Công dụng của vải cũng rất "độc đáo": để phủ lên mặt đờng xá. Vải có tác dụng không để các lớp đất khác trộn lẫn với nhau, có thể dùng nh một tấm lọc loại trừ hỗn hợp cát, đá dăm trong xây dựng đờng xá. Một số đờng ôtô của Tiệp khắc đã đợc lót những tÊm v¶i nµy. 336. Dïng khÝ ch¸y dËp t¾t löa lµ khÝ g×? Theo phơng pháp cổ điển, để dập tắt các đám cháy trong mỏ than, ngời ta phải cho khí trơ vào những chỗ nứt nẻ. Nhng khi đám cháy lớn, lợng khí trơ cần dùng rất nhiều; nếu không đủ thì tai nạn này càng thêm phức tạp. Phơng pháp mới thay thế khí trơ bằng một khí đốt phổ biến là mêtan. Khí này có sẵn h¬n nhiÒu vµ muèn tr¸nh nguy hiÓm chØ cÇn duy tr× nghiªm ngÆt mét tû lÖ nhất định với không khí. Bơm mêtan tràn đầy vào chỗ nứt lửa sẽ tắt..

(104) 337. ChÊt g× trong löa kh«ng ch¸y, trong níc kh«ng ch×m? Hai kỹ s Tiệp khắc đơc giải thởng quốc gia của Tiệp khắc năm 1978 đã ®a ra s¶n xuÊt mét lo¹i chÊt dÎo míi, lÊy tªn lµ Resitek. Khi ®a tÊm vËt liÖu này cùng với một tấm sắt vào ngọn lửa đèn khí thì kim loại chảy, Resitek vẫn không hề thay đổi tính chất. Nhờ tính cách nhiệt, vật liệu này đã đợc làm một sè chi tiÕt trong lß cao. Do khèi lîng riªng nhá, Resi-stek næi trªn mÆt níc. C¸c nhµ khoa häc cho r»ng Resistek sÏ lµ mét trong c¸c vËt liÖu cña kü thuËt phøc t¹p trong t¬ng lai. 338. Vitamin nµo cã t¸c dông chèng ¨n mßn kim lo¹i? Axit ascorbic với cái tên phổ biến là vitamin C vừa đợc phát hiện là có kh¶ n¨ng chèng ¨n mßn kim lo¹i. NÕu phñ lªn bÒ mÆt kim lo¹i s¹ch mét líp axit ascorbic cïng víi bét m«lip®en, th× lËp tøc nã liªn kÕt víi kim lo¹i thµnh một lớp bảo vệ bền. Một số công ty lớn đã bắt đầu dùng axit ascorbic để "vitamin hoá" các kim loại nhằm mục đích bảo vệ chúng, thay thế cho axit crômic đòi hỏi phải xử lý phức tạp hơn. 339. Gạch có xenlulozơ đợc chế tạo nh thế nào ? Ngời ta biết rằng nếu chế tạo đợc gạch xốp thì rất có lợi: gạch đỡ bị vỡ và lại cách nhiệt tốt, một tính năng rất quý khi dùng để xây tờng. Nhng tạo ra những lỗ xốp trong gạch không đơn giản. ở Đức, ngời ta đã tìm đợc cách chế t¹o g¹ch xèp nµy. LÊy phÕ liÖu cña nhµ m¸y giÊy, gåm xenlul«z¬ vµ c¸c chÊt hữu cơ khác thu hồi từ nớc thải, thêm vào đất sét trớc khi nung. Thế là ngời ta thu đợc gạch có độ xốp rất cao mà tính cơ học không hề giảm sút. Ngoài ra, gi¸ thµnh cña g¹ch cßn h¹ xuèng. 340. Dùng dầu thông chạy ô tô có đợc không ? Một nhóm các nhà nghiên cứu ở Henxinki (Phần Lan) đã công bố một thµnh c«ng míi: dïng hçn hîp x¨ng vµ dÇu th«ng tinh khiÕt víi tû lÖ cao h¬n xăng để chạy ô tô. Tiêu thụ hỗn hợp nhiên liệu này trên cùng quãng đờng thấp h¬n tiªu thô x¨ng nhiÒu. T¹i PhÇn Lan, mét níc cã nh÷ng c¸nh rõng th«ng rộng lớn, các xí nghiệp gia công gỗ hàng năm có thể thu hồi đợc 40 nghìn tấn dầu thông giá rẻ, từ các phế liệu gỗ. Hiện nay, đã có kế hoạch tăng cờng thu hồi dầu thông để không những tiết kiệm xăng cho ô tô mà còn dùng để chạy động cơ cho vận tải đờng sắt. 341. Ami¨ng tæng hîp dïng lµm g× ?.

(105) Trữ lợng amiăng hầu nh đã cạn, trong khi đó yêu cầu vật liệu này để làm chất bảo ôn của công nghiệp lại tăng lên, Các nhà khoa học Mỹ đã tìm ra một quy trình mới để tạo ra sợi từ ôxit nhôm, silic, crôm và zirconi. Vải dệt từ sợi gồm các loại ôxyt này rất bền không những ở nhiệt độ cao mà còn bền với axit và kiềm nữa. ngời ta đã dùng chúng để bọc lò cao và các ống dẫn hơi nớc. Còng cã thÓ may thµnh quÇn ¸o cho "lÝnh" cøu ho¶, tèt h¬n quÇn ¸o tríc ®©y dÖt tõ sîi ami¨ng. 342. Nhiên liệu dạng sợi đợc sản xuất nh thế nào ? Phòng tiêu chuẩn quốc gia Mỹ đã quyết định cho phép sử dụng rộng rãi một loại nhiên liệu mới do các nhà khoa học bang Oregon chế tạo, Về nhiệt lợng, nhiên liệu mới ngang với than đá nhng khi cháy không làm thoát ra khí độc là ôxyt của lu huỳnh và nitơ. Nguyên liệu chính để sản xuất ra loại chất đốt mới này là các vật liệu dạng sợi: vỏ cây, rơm rạ, than bùn loại xấu, bã mía, vỏ lạc, lõi ngô, mùn ca và nhiều phế liệu khác. Tất cả đợc nghiền nhỏ, sấy khô, trộn lẫn với một loại dầu và chất kết dính, sau đó đem ép thành hạt, có đờng kính 6,6mm, dài 20mm. Chất đốt mới rẻ chỉ bằng nửa khí thiên nhiên. 343. Dïng p«lime trong khoan th¨m dß nh thÕ nµo ? Trớc đây, ngời ta thờng dùng dung dịch đất sét trong công tác khoan thăm dò dầu khí. Hiệu quả của nó đã đợc thử thách trong thực tế lâu dài. Nhng các chuyên gia Bungari (tại Học viện hoá kỹ thuật Burgas) đã đề xuất một phơng pháp mới; thay dung dịch đất sét bằng một loại polime hoà tan trong nớc. Khi thử nghiệm, các nhà địa chất đã nhận thấy dung dịch polime có những tính chất tốt hơn hẳn: độ đàn hồi lớn hơn, giảm đợc sự dao động của mũi khoan, cho phép tăng nhanh tốc độ khoan. Nhờ vậy đã tăng đợc năng suất lao động và tuổi thọ của thiết bị khoan. 344. Ph©n tÝch bÊt cø nguyªn tè nµo trong 110 nguyªn tè nh thÕ nµo? Làm thế nào phân tích đợc thành phần nguyên tố chứa trong hạt bụi mà m¾t thêng kh«ng thÊy? M¸y ph©n tÝch mang tªn "Lamma - 500" cña c«ng ty thiết bị Đức có thể làm đợc việc này. Máy có kích thớc và trọng lợng bằng một chiÕc xe du lÞch, bao gåm kÝnh hiÓn vi quang häc vµ laze, bëm siªu ch©n không, máy khuyếch đại quang điện tử, bộ phận làm lạnh... dùng xung lợng laze làm bốc hơi và ion hoá mẫu cần nghiên cứu. Sau đó, tiến hành phân tích đám mây ion bằng khối điện tử và quang phổ ký. Nó có thể phân tích bất kỳ.

(106) nguyên tố nào trong bảng tuần hoàn và chỉ 3 giây sau là đã có thể trả lời trên m¸y tÝnh ®iÖn tö.. 345. Sø cã trÝ nhí nh thÕ nµo? Từ lâu, ngời ta đã nói đến một vài kim loại (nh niken, titan) có thể "nhớ" lại hình dạng ban đầu của mình nhiều lần thay đổi hình dạng. Ngày nay, ngời ta đã phát hiện ra ngay cả sứ cũng có trí nhớ nh vậy. Các nhà khoa học ở trờng Đại học Bristol (Anh) đã bất ngờ tìm ra mọt loại sứ khi đun nóng thì biến dạng, nhng để nguội, lại trở về hình dạng ban đầu. Quá trình hồi phục lại hình dạng cũ xẩy ra tơng đối chậm. Ngời ta đang tập trung tìm kiếm khả năng sö dông hiÖn tîng míi ph¸t hiÖn ra nµy. 346. Oxalon vµ Uglen lµ lo¹i sîi g×? Đây là tên hai loại sợi tổng hợp đợc sản xuất để dùng vào những mục đích đặc biệt. Sợi OXALON dùng để dệt thành vải lọc trong ngành luyện kim và chế biến muội than. Nó cũng đợc dùng làm vải mành trong chế tạo lốp xe hoạt động trong điều kiện nhiệt độ cao. UGLEN giữ đợc độ bền tới 30000C trong khÝ tr¬ vµ 2500C trong m«i trêng «xy. V× cã tÝnh dÉn ®iÖn rÊt tèt nªn nã đợc gia công cùng với chất dẻo, sơn, chống hiện tợng tích điện. 347. Hµm r¨ng b»ng hy®r«n cã u ®iÓm g×? Trong những năm 60, các nhà bác học Tiệp Khắc đã phát minh ra một loại pôlyme đặc biệt, gọi là hyđrôn, dùng làm lăng kính dẻo áp sát vào nhãn cÇu, thay thÕ kÝnh th«ng thêng cho nh÷ng ngêi cËn thÞ vµ viÔn thÞ. Míi ®©y, các nhà bác học Mỹ dùng loại pôlyme không độc hại này để hàn răng rất nhanh. Hy®r«n hoµn toµn kh«ng kÝch thÝch c¸c m« x¬ng vµ lîi. Do d·n në khi đóng rắn, nó sẽ trám kín đợc cả những lỗ nhỏ nhất trong kẽ răng. Nhờ nhựa nµy, cã thÓ hµn r¨ng trong vßng mét phót. 348. Aspirin c¶i tiÕn lµ chÊt g×? ë Anh, ngêi ta võa ®a ra s¶n xuÊt mét chÊt thay thÕ míi cho aspirin, mét lo¹i thuèc th«ng dông nhÊt hiÖn nay. ChÊt nµy cã t¸c dông gi¶m ®au nhiÒu h¬n aspirin vµ kh«ng g©y nh÷ng hiÖn tîng phô kh«ng mong muèn cña aspirin thông thờng. Tên thơng mại của thứ thuốc đó là dôlôbit. Hợp chất này cã b¶n chÊt ho¸ häc gièng nh aspirin (axit axªtylsalixilic) chØ kh¸c ë chç trong phân tử, gốc axêtyl đợc thay thế bằng nhóm đifluophênyl. Danh pháp.

(107) đầy đủ của Dôlôbit là 2,4 - Đifluophênyl - salixilic axit. Loại aspirin cải tiến này rất đợc hoan nghênh và bắt đầu đợc sử dụng rộng rãi. 349. Làm thế nào để màng không bị dính? Mµng p«lyªtylen khi b¶o qu¶n thêng bÞ dÝnh víi nhau, nhiÒu khi chÆt đến nỗi không thể bóc rời ra. Các nhà khoa học Pháp đã tìm đợc cách khắc phôc hiÖn tîng nµy. Khi gia c«ng, hä thªm vµo thµnh phÇn pha chÕ mét c«p«lyme khèi hoÆc c«p«lyme nh¸nh cña ªtylen vµ styrol, mªtylstyr«l hoÆc clostyr«l. Hµm lîng chÊt thªm vµo kh«ng qu¸ 5%. §é trong suèt cña mµng kh«ng bÞ xÊu ®i. 350. Vải chống axit đợc dệt từ sợi gì? Nhà máy dệt liên hợp ở Nga đã sản xuất một loại vải để may quần áo bảo hộ lao động cho công nhân ngành hoá chất. Trong một thời gian dài, nó không để cho axit sunfuric và clohyđric đậm đặc, kiềm 10%, amôniăc 25%, clorua v«i 10% thÊm qua. Sau khi giÆt s¹ch trong pecloªtylen, tÝnh chÊt b¶o vÖ của vải không thay đổi. Axit sunfuric 93% không thấm ớt lên bề mặt của vải. Mét trong c¸c thµnh phÇn chÝnh cña v¶i lµ sîi p«lypr«pylen, vµ sau khi dÖt, tÈm thªm mét líp hîp chÊt h÷u c¬ chøa flo. 351. Hyđrô có độ tinh khiết cao đợc sản xuất nh thế nào? Nhà máy hoá dầu Linđen (Đức) đã đa vào hoạt động một thiết bị mới có công suất cao để sản xuất hyđrô có độ tinh khiết 99,999%. Nguyên liệu để s¶n xuÊt lµ s¶n phÈm reforming h¬i, chøa 70 - 75% H 2, cßn l¹i lµ CO, CO2 vµ CH4. Việc hấp phụ đợc tiến hành qua nhiều tháp hấp phụ chứa zêôlit và than ho¹t tÝnh ë ¸p suÊt 20 - 25 atm«phe. Sau khi tinh chÕ, hy®r« chøa díi 10-3% CO và hầu nh không còn vết CO2. Chất hấp phụ đợc tái sinh hoàn toàn. 352. ChÊt g× cã trong h¹t b«ng? Từ một tấn hạt bông, có thể chiết ra 60 kg đạm dùng làm thực phẩm, 4kg gôsipol, trên 12kg phitin, 3kg đờng cũng nh một lợng đáng kể dung môi, rîu kü thuËt, linhin. Trong h¹t cßn cã mét sè chÊt dïng lµm dîc phÈm lµ t«k«phªrol, stªrin. 353. GiÊy tæng hîp cã u ®iÓm g×? Các nhà máy và Viện nghiên cứu giấy ở Nga đã bắt đầu sản xuất giấy tæng hîp tõ chÊt dÎo. So víi c¸c giÊy tæng hîp th«ng thêng, giÊy nµy bÒn c¬ học hơn, đàn hồi hơn, chịu đợc nớc và nhiệt độ khá cao, không bị nấm và vi khuÈn ph¸ ho¹i. Trong bÒ ngoµi, nã gièng nh giÊy can, nhng cã thÓ viÕt b»ng.

(108) tất cả các loại bút. Do giá thành còn cao, nên mới chỉ đợc dùng trong một vài lĩnh vực nh in bản đồ, bản vẽ và các sơ đồ. 355. C¸c chÊt chèng kÝch næ míi lµ chÊt g×? Thông thờng, ngời ta vẫn pha têtraêtyl chì vào xăng để chống hiện tợng nổ sớm, nhng chất này rất độc và gây ô nhiễm môi trờng. Việc tìm kiếm các chất mới có tính năng tơng tự đợc tiến hành ở nhiều nớc. Hàng loạt hợp chất cơ kim đã đợc tìm ra và tỏ ra có nhiều triển vọng, nh xycl«penta®ienitricacb«nyl m¨ngan, tributyl thiÕc, trimªtyl ch×, pentacacboonyl mangan. Các chất chống kích nổ tốt nhất là các hợp chất của mangan trong đó đồng thời chứa một nguyên tử silic và chì. 356. ChÊt siªu dÎo dïng lµm g×? ViÖn p«lyme mang tªn Cargin (Nga) võa t×m ra mét chÊt siªu dÎo (superplastifiant) cho bª t«ng. ChØ cÇn thªm mét lîng rÊt nhá (1 - 2%) chÊt siêu dẻo này (tính theo lợng xi măng) đã có thể làm cho độ bền cơ học của sản phÈm t¨ng lªn 20 - 40%. BÒ mÆt bªt«ng l¹i nh½n h¬n vµ dÔ trang trÝ h¬n. HiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt lín: thªm chÊt siªu dÎo lµm cho mçi mÐt khèi bªt«ng tiÕt kiÖm đợc 50kg ximăng mà không bị giảm độ bền. Chất siêu dẻo này không chứa iôn clo gây ăn mòn bêtông và đợc sản xuất từ phế liệu của nhà máy chế tạo chÊt dÎo acrylic. 357. Van an toµn b»ng chÊt dÎo cã u ®iÓm g×? Mét kü s NhËt võa chÕ t¹o thµnh c«ng van an toµn kiÓu míi cho c¸c èng dẫn. Chi tiết cơ bản của van này là một vòng chất dẻo. ở nhiệt độ thờng, vòng không hề ảnh hởng đến dòng chảy của chất lỏng hoặc chất khí, nhng nếu có sự cố là cháy hoặc nổ, nhiệt độ tăng lên, vòng sẽ bị chảy ra, tạo thành bọt bịt kín ngay đờng ống. Chỉ cần thay đổi cơ cấu, có thể dùng van vào mục đích ngợc lại: tự động mở một ống dẫn đang bị đóng khi gặp sự cố. 358. ChÊt xóc t¸c cr¾ckinh míi lµ chÊt g×? ViÖn c«ng nghiÖp chÕ biÕn dÇu khÝ Masc¬va nghiªn cøu thµnh c«ng mét chÊt xóc t¸c cr¨cking míi cho c¸c ph©n ®o¹n nÆng vµ nhÑ cña dÇu má. ChÊt xóc t¸c nµy cho hiÖu suÊt olªfin vµ x¨ng cã chØ sè «ctan cao h¬n h¼n c¸c chÊt xóc t¸c thêng. Thµnh phÇn chÝnh cña nã lµ muèi silic vµ zirc«n trªn chÊt mang là zêôlit. Chất xúc tác này đợc sản xuất dới dạng hình cầu, có độ bền nhiÖt cao vµ rÊt dÔ dµng t¸i sinh. 359. Cã ph¶i thuèc tr s©u lÊy tõ l¸ cµ chua? Thuèc trõ s©u thiªn nhiªn quen thuéc nhÊt lµ piretrum, chiÕt tõ c©y cóc trõ s©u, c¸c nhµ ho¸ häc Mü t×m ra mét lo¹i thuèc trõ s©u thiªn nhiªn míi, gäi.

(109) là 2 - triđêcalon, lấy từ lá của một loại cà chua dại. Trong cà chua thờng trồng còng cã, nhng hµm lîng nhá h¬n 10 lÇn. Ngêi ta cho r»ng nÕu ghÐp cµ chua thờng trồng với cà chua dại thì sẽ có nguyên liệu để điều chế một loại thuốc trõ s©u thiªn nhiªn cã hiÖu lùc. 360. Khö trïng b»ng mat-tit nh thÕ nµo? Viện Hoá lý thuộc Viện Hàn lâm khoa học Biêlôrut đã sản xuất thử một lo¹i m¸t - tÝt g¾n sµn nhµ, gäi lµ "Spungi". S¶n phÈm nµy kh«ng nh÷ng cã tÝnh chÊt kÕt dÝnh rÊt tèt mµ cßn cã mét t¸c dông phô n÷a lµ khö trïng cho sµn vµ bÇu kh«ng khÝ trong phßng. Trong thµnh phÇn cña Spungi cã mét chÊt s¸t trùng không độc đối với ngời và gia súc. 361. LÊy stronti tõ apatit nh thÕ nµo? Nhu cÇu vÒ stronti rÊt lín, nªn ngêi ta ph¶i ®i t×m nh÷ng nguån cung cấp mới. Một trong những nguồn mới đợc tận dụng là quặng apatit, chứa khoảng 2,5% nguyên tố này. Một quy trình công nghệ mới đợc áp dụng: dùng axit chuyển hoá quặng để điều chế H3PO4 sản xuất phân lân, stronti sunfat sẽ kết tủa. Nhng nếu dùng HNO3 để phân huỷ quặng, stronti natrat hoà tan và đợc tách ra bằng cách chuyển hoá thành cacbônat. Từ 1 tấn apatit có thể lấy đợc 20kg SrCO3. 362. Rợu dùng chạy động cơ nh thế nào? Ba Lan là một trong những nớc đầu tiên ở châu Âu đã thêm rợu do chng khô gỗ vào nhiên liệu để tiết kiệm xăng. Tại xí nghiệp liên hiệp, hoá dầu Plock, đã sản xuất nhiên liệu hỗn hợp chứa 20% metanol. Nhiên liệu này không làm giảm công suất của động cơ mà lại xả ít khí độc hơn. 363. Ph©n bãn lµm tõ giÊy nh thÕ nµo? ë Thuþ §iÓn, trong trång rau, ngêi ta sö dông phæ biÕn mét lo¹i giÊy, gọi là Agroprox, tẩm bitum, sáp, chất đạm và thuốc diệt nấm để phủ những luèng rau. Agroprox ch¼ng nh÷ng gi÷ cho c©y khái bÞ mÊt nhiÖt mµ cßn trõ c¸c bÖnh nÊm cho rau. §Õn vô trång trät tiÕp theo, ngêi ta cµy lÉn Agroprox với đất, và nó vẫn phát huy tác dụng phân huỷ thành phân bón và cải tạo đất, giữ cho đất khỏi bị khô hạn và chống xói mòn. 364. Bí mật nào ở phụ gia khi sản xuất hợp kim đồng chì? Hợp kim đồng chì làm việc trong điều kiện có tải đợc đến 6000C. Nhng trong kỹ thuật đòi hỏi những vật liệu vừa dẫn nhiệt tốt nhng nh đồng, vừa chịu tải và làm việc ở trên dới 10000C. Các nhà khoa học Mỹ mới tìm ra đợc một.

(110) hợp kim đồng thoả mãn các yêu cầu ấy. Bí mật của kỹ thuật là ở lợng ôxyt nh«m, beri vµ ziriconi thªm vµo. 365. Dïng níc biÓn lµm chÊt ®iÖn ly trong acqui nh thÕ nµo? Đức đã công bố một bằng phát minh mới: ăcquy dùng nớc biển làm chÊt ®iÖn ly. Dung lîng cña nã cßn lín h¬n ¨cquy ch×. Mét ®iÖn cùc lµ lâi nh«m, cßn ®iÖn cùc thø hai lµ mét khèi xèp b»ng mét hîp chÊt cña nh«m. Acquy đơn giản, tiết kiệm, nhng có một nhợc điểm: ngừng làm việc khi bị dao động. Loại ăcquy này bắt đầu đợc dùng cho tàu biển. 366. Men thuû tinh mµu cho kim lo¹i cã u ®iÓm g×? Viện Hoá học vô cơ ở Nga đã nghiên cứu thành công một loại men thuỷ tinh để bảo vệ kim loại, dùng làm các cấu kiện xây dựng, đồ dùng gia đình, đồ trang søc vµ bÊt kú s¶n phÈm nµo b»ng kim lo¹i. Men thuû tinh nµy kh«ng những chống ăn mòn rất tốt mà còn có màu sắc đẹp, bền và óng ánh, tiết kiệm đợc năng lợng và không bị nứt vỡ. 367. §èi thñ cña ami¨ng lµ chÊt g×? Ngời ta cho rằng loại sợi tổng hợp Armid - T đợc nghiên cứu tại Nga quả là đối thủ của amiăng. Nó rất thuật tiện để may quần áo cho lính cứu hỏa, thî hµn, lµm vËt liÖu b¶o «n cho c¸c èng dÉn vµ v¶i läc khÝ nãng vµ chÊt láng ăn mòn. Đặc tính quan trọng của loại sợi này là chịu đợc lâu dài nhiệt độ cao (3000C) và không bị biến dạng. Nó còn đợc dùng làm chất độn cho chất dẻo có công dụng đặc biệt trong kỹ thuật điện tử. 368. Lµm kim lo¹i cã cÊu t¹o gièng thuû tinh nh thÕ nµo? Nếu làm lạnh kim loại từ hàng nghìn độ xuống nhiệt độ thờng trong khoảng một phần của giây thì nó sẽ có cấu tạo giống nh thuỷ tinh. Ngời ta đã thực hiện đợc trên những sợi dây bằng sắt có pha bo, phôtpho và crôm. Đặc điểm của dây này là không có cấu tạo hạt, do đó có độ bền chống ăn mòn rất cao. Trong tơng lai, những sợi dây này có thể thay thế đợc thép không gỉ trong nh÷ng thiÕt bÞ lµm viÖc thêng xuyªn ë 3000C. 369. Keo d¹ng tÊm opoxy dïng lµm g×? Keo giêlatin cổ điển dùng để dán đồ gỗ dới dạng tấm không phải là chuyện lạ, nhng keo êpôxy dới dạng tấm thì chỉ đợc sản xuất gần dây, và đợc dùng trong công nghiệp máy bay. Tấm keo êpoxy đợc đặt giữa 2 chi tiết cần gắn với nhau, sau đó đa vào nồi hấp ở nhiệt độ 1200C. Keo sẽ rắn lại và nối rất.

(111) chắc các chi tiết đó. Ngời ta đã kết luận máy bay dán bằng keo thay cho hàn vµ t¸n ®inh sÏ nhÑ h¬n 15% vµ rÎ h¬n 20% so víi m¸y bay tríc ®©y. 370. Thuốc trừ sâu đặc hiệu cho cam quýt là chất gì? Phôtphamit là loại thuốc trừ sâu đặc hiệu nhất đối với các loại sâu cam, chanh, quýt, bëi. ThiÕu chÊt nµy, s¶n lîng hµng n¨m c¸c lo¹i qu¶ Êy gi¶m ®i 30%. Nhng ngời ta vừa đa ra một báo động: sâu bọ phá hoại các loại quả ấy đã bắt đầu quen thuốc, và đề nghị sử dụng luân phiên phôtphamit với các loại thuốc khác, dù kém hiệu lực hơn, nhng "lạ" đối với loại sâu ấy. Bằng cách đó mới có thể duy trì tính đặc hiệu của phôtphamit. 371. Nh÷ng chiÕc tói hoµ tan dïng lµm g×? Để hạn chế đến mức tối thiểu sự tiếp xúc của ngời với thuốc trừ sâu, một công ty Mỹ đã đề nghị đa thuốc vào đất trong những túi chất dẻo. Tất nhiên túi này phải bằng chất dẻo hoà tan, để dần dần dới tác dụng của nớc ma vµ níc ngÇm, sÏ gi¶i phãng thuèc trõ s©u. §Ó b¶o vÖ thuèc khi chuyªn chë vµ bảo quản, phải bọc những túi đó bằng màng pôlyme, thờng bền với nớc. 372. Axit trªn giÊy cã t¸c dông g×? Giấy ngày càng đợc dùng nhiều làm bao bì (hộp) đựng các loại thực phẩm. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng nếu phủ bên trong hộp giấy mét líp máng dung dÞch axit sorbic th× thêi gian b¶o qu¶n t¨ng lªn rÊt nhiÒu. Thí dụ; nếu sữa chua đựng trong hộp này và giữ trong tủ lạnh thì sau 40 ngày vẫn không thấy men phát triển đáng kể. 373. ViÖn trõ muçi trong mïa hÌ chøa chÊt g×? Hãng Zoecon đã sản xuất viên trừ muỗi có chứa chất mêtôpren dới tên thơng phẩm Altosid, hoà tan đợc trong nớc và đã thử thuốc này trong mùa hè từ năm 1976. Trong năm 1977, hãng này tiến hành thí nghiệm mở rộng để nhanh chóng đa vào sản xuất trên quy mô công nghiệp. Viên Altosid đợc dùng ở những nơi muỗi sinh sản nh cống rãnh, nớc thối, mà ở đó không thể diệt muçi b»ng ph¬ng ph¸p phun th«ng thêng.. 374. Một loại đờng hoá học mới có tên là gì? Hãng Tetead Lyle (Anh) đang nghiên cứu sản xuất một loại đờng hoá học mới gọi là Talin. Loại đờng này là dịch tinh chế của hợp chất Taumatin, lÊy tõ qu¶ cña mét loµi c©y t¬ng tù nh c©y cao su Thaumatococcus danielli.

(112) mọc ở vùng Tây Phi. Độ ngọt của đờng hoá học mới này gấp 4000 lần đờng mÝa, nghÜa lµ ngät h¬n saccarin. 375. C¸c chÊt ho¸ häc trong tái cã t¸c dông ch÷a bÖnh nh thÕ nµo? Hành và tỏi là những gia vị cho nhiều món ăn nhng từ lâu cũng đã đợc biết đến nh là những vị thuốc. Tỏi đã từng dùng làm thuốc chữa chứng phát ban, viêm bạch cầu, viêm phổi và rối loạn đờng ruột trớc khi có những biệt dợc đặc hiệu. Ngày nay ngời ta đã hiểu biết khá chi tiết về thành phần hoá học trong hành, tỏi. Hàng trăm hợp chất đã đợc phân lập và phân tích cấu trúc cũng nh nghiªn cøu vÒ dîc lý. Nh÷ng hîp chÊt quan träng nhÊt lÊy tõ hµnh, tái thêng chøa tõ mét hoÆc nhiÒu nguyªn tö lu huúnh (S) trong cÊu tróc. §ã lµ c¸c hîp chÊt thiosunfua, polisunfua. Chóng cã mïi vµ ho¹t tÝnh sinh häc cao. Tuy vËy, cho đến gần đây những bí hiểm về cơ chế tác dụng sinh học của nhiều hoạt chất mới đợc tìm ra. Chẳng hạn nh phát hiện ra chất etyletan disunfinat có tác dụng ngăn ngừa bệnh ung th. Y học đã khẳng định hàm lợng nitrit cao trong dạ dày là một độc tố liên quan đến sự xuất hiện ung th dạ dày. Thế mà xét nghiệm đã cho thấy ngời có thói quên ăn tỏi sống, sau khi ăn xong, hàm lợng nitrit trong dạ dày giảm hẳn. Ngời ta cũng đã chứng minh đợc tác dụng ức chế ph¸t triÓn ung th cña c¸c hîp chÊt polisunfua kh«ng no. Ch¼ng h¹n nh chÊt ajoen lµ mét hîp chÊt chøa 3 nh©n chiÕt t¸ch tõ tái cã t¸c dông diÖt tÕ bµo ung th lympho. ChÊt diallyl diunfua cßn cã kh¶ n¨ng lµm gia t¨ng sinh trëng c¸c enzym khử độc. Tái cßn t¸c dông h¹ hµm lîng mì vµ cholesterol trong m¸u. Nh÷ng ngêi cã bÖnh tim nÕu thêng xuyªn sö dông tinh dÇu tái sÏ lµm gi¶m nguy c¬ nhåi m¸u c¬ tim hay nghÏn m¹ch bëi chÊt ajoen vµ dithin cã trong tinh dÇu tái. T¸c dông øc chÕ kÕt tô tiÓu cÇu lµ do c¸c chÊt adenosin, allixin, ajoen vµ c¸c polysunfua kh¸c cã trong tái. Sau khi ăn tỏi, hơi thở có mùi khó chịu, đó là mùi của các hợp chất allylmetyl sunfua, disunfua, diallylsunfua; 2-poropen thiol. Xoa tái díi gan bµn ch©n th× sau vµi giê cã thÓ ph¸t hiÖn mïi tái trong h¬n thë, lÝ do lµ chÊt allixin sau khi thÊm qua da cã thÓ tan trong mì vµ hÊp thô trong hÖ lympha, kh«ng bÞ ph©n huû trong m«i trêng kh«ng chøa cistein và protein và thoát ra theo đờng bài tiết. Còn ăn tỏi thì allixin sẽ phản ứng lập tøc víi c¸c nhãm cistein chuyÓn thµnh nh÷ng chÊt øc chÕ sinh ho¸ quan träng. Nh vËy, tái võa lµ gia vÞ, võa lµ mét vÞ thuèc quý..

(113) 376. Tãc cã thµnh phÇn ho¸ häc vµ cÊu t¹o nh thÕ nµo? Tãc, sõng, mãng chøa mét lo¹i protein kh¸ bÒn gäi lµ kªratin.Trong kªratin cã c¸c liªn kÕt ®isunfua nèi c¸c m¹ch dµi peptit l¹i víi nhau, ngoµi ra còn có các liên kết hiđro, liên kết các cầu muối, liên kết vander walls... để tạo thµnh c¸c vßng xo¾n. Cã hai lo¹i kªratin anpha () vµ beta (). Tãc qu¨n tù nhiên là tóc có nhiều  kêratin. Màu của tóc do hai sắc tố quyết định: sắc tố lumelanin làm cho tóc có màu từ hung nhạt đến đen tuyền, sắc tố phêomelamin làm cho tóc có màu từ hoe vàng, vàng óng, đến đỏ, kêratin trong tóc ngời chứa đến 12% xistin. Nếu làm giảm số liên kết đisunfua của tóc bằng cách khử bằng hoá chất thì độ tan của kêratin tăng đáng kể, tóc sẽ mềm ra có thÓ uèn theo bÊt k× kiÓu g× còng dÔ. ViÖc xö lÝ c¸c s¶n phÈm khö b»ng c¸c chất oxihoá sẽ đa về trạng thái ban đầu là kêratin. Đó là cách xử lí tóc để uốn tãc. 377. Plasma lµ g×? Plasma thờng đợc gọi là trạng thái thứ t của vật chất vì nó không phải là chất rắn, không phải là chất lỏng và cũng không phải là một chất khí bình thờng. Plasma là một khí ion hoá, từ một tổng thể nguyên tử đợc biến thành các ion mang điện tích dơng hoặc âm. Tuy không thờng gặp trên trái đất, nhng trong vò trô nã chiÕm tíi 99%. MÆt trêi lµ mét qu¶ cÇu löa plasma. Do có thành phần phức tạp nên plasma rất khó chế ngự, plasma đợc phân ra làm plasma "nóng" hình thành ở nhiệt độ cao và plasma "lạnh" tạo ra bëi c¸c ®iÖn trêng. Ngêi ta dù b¸o plasma "l¹nh" sÏ trë thµnh mét trong nh÷ng kÜ thuËt chñ chèt trong thÕ kØ 21. Plasma đợc dùng để tẩy sạch bề mặt có chứa vết dầu, mỡ, sáp hoặc các tạp chất khác. Plasma còn dùng để tẩy các lá nhôm và bình lọ bằng chất dẻo dùng để đựng thực phẩm trong công nghiệp chế biến, để khử trùng các dụng cô gi¶i phÉu hoÆc cÊy trång trong y häc, sinh häc... TÈy röa s¹ch b»ng plasma dÔ cho tÕ bµo sèng b¸m dÝnh vµ ph¸t triÓn, gióp dÔ dµng cÊy c¸c tÕ bµo. 378. C¸c nguyªn tè ho¸ häc h×nh thµnh trong vò trô nh thÕ nµo? ë kho¶ng kh«ng gian gi÷a c¸c v× sao tõ hµng tû n¨m tríc cã c¸c m©y khÝ hi®ro vµ bôi. Mét lîng lín vËt chÊt nµy t¹o nªn mét trêng hÊp dÉn khæng lồ, khi bị nén thành một khối. Tại tâm của khối này nhiệt độ lên tới hàng triệu độ. Trong điều kiện này xảy ra các phản ứng tổng hợp hạt nhân, dẫn đến sự h×nh thµnh c¸c nguyªn tè ho¸ häc kh¸c nhau. ThÝ dô nh c¸c ph¶n øng sau:.

(114) 2 21 H    24 He 3 42 He    126 C 12 6. C  24 He    168 O. 379. V¨n ho¸ trÇu cau cã ý nghÜa ho¸ häc vµ nh©n v¨n nh thÕ nµo ? Truyền thuyết dân gian "trầu cau" đợc lu truyền từ đời Văn Lang đến nay. Ngày nay còn rất ít ngời ăn trầu nhng miếng trầu đã đi vào đời sống văn ho¸, t×nh c¶m vµ phong tôc cña d©n téc ta hµng mÊy ngµn n¨m v¨n hiÕn. V¨n hoá "Trầu cau" mang tính độc đáo của ngời Việt Nam. Tích truyện "Trầu cau' đã đợc điện ảnh Việt Nam dựng thành phim truyện hấp dẫn, còn ca khúc về tích "trầu cau" đã có từ trớc cách mạng tháng 8 (1945)  ý nghÜa ho¸ häc : Tríc ®©y ngêi ta thêng mêi nhau ¨n miÕng trÇu cho vui, cho Êm ngêi, cho thơm miệng... có đúng ăn trầu sẽ làm cho vui, ấm và sạch miệng hay kh«ng ? L¸ trÇu cã chøa tõ 1,8 - 2,4% tinh dÇu, chñ yÕu lµ chavibetol vµ chavicol cïng mét sè phenolic kh¸c. Níc Ðp l¸ trÇu cã t¸c dông t¨ng ¸p, gi¶m mạch ngoại vi và tính kháng sinh rất mạnh. Đông y dùng trầu đánh gió, chữa c¶m cóm, báng, ch÷a vÕt th¬ng. Trong h¹t cau (y häc cæ truyÒn gäi lµ - ®inh lang) cã kho¶ng 18% tanin, 14% chất dầu, 2% muối khoáng và các hợp chất ancaloit, đặc biệt là arecolin (C6H13NO2) chiÕm 0,5%. ChÝnh arecolin cã t¸c dông lµm tiÕt níc bät, lµm co đồng tử mắt, kích thích thần kinh phó giao cảm. TrÇu cau kh«ng thÓ thiÕu v«i, kh«ng cã v«i miÕng trÇu kh«ng thÓ chuyển sang màu đỏ. Vôi là chất kiềm, khi tác dụng với arecolin, chất này có tính độc và chuyển thành arecaidin không độc mà có tác dụng gây hng phấn. Ngêi ta thêng thªm vµo miÕng trÇu mét l¸t vá rÔ c©y chay. Vá cã t¸c dông t¨ng thªm tanin cho miÕng trÇu. Nhai miÕng trÇu kho¶ng 15 - 20 phót, bắt đầu "giập bã trầu", ở nhiệt độ cơ thể 370C, các phản ứng hoá học, phản ứng sinh mµu gi÷a c¸c phenolic, arecolin, arecaidin, tanin vµ c¸c chÊt kh¸c trong môi trờng kiềm đã xảy ra. Chính các phản ứng này tạo cho ngời ăn trầu cảm giác say, hng phấn, ấm áp làm cho da mặt hồng hào, môi đỏ thắm, chống cảm cóm, diÖt khuÈn, lµm s¹ch miÖng, lµm chÆt ch©n r¨ng. ¡n trÇu chÝnh lµ mét cách trang điểm của ngời phụ nữ trớc đây. Miếng trầu làm cho đôi má thêm hồng, đôi môi thêm thắm, cho lòng thêm say..

(115)  ý nghÜa nh©n v¨n: Lá trầu, quả cau là hai thứ không thể thiếu trong các đồ tế lễ, thờ cúng thÇn th¸nh, tæ tiªn. Ngêi ta thêng nãi "h¬ng, hoa, phï, töu, b¹c lÔ chi nghi" (h¬ng, hoa, trÇu, r¬u, b¹c lÔ lµ nghi thøc). Miếng trầu có mặt trong mọi lễ nghi, cới hỏi, giỗ chạp, tang gia... đã trở thµnh phong tôc, truyÒn thèng cña ngêi ViÖt Nam. Ngµy nay tuy kh«ng ¨n trÇu nhng trong c¸c lÔ nghi ngêi ta vÉn gi÷ phong tôc truyÒn thèng nghÜa lµ vÉn cã trÇu, cau. LÔ d¹m hái cßn gäi lµ lÔ "bá c¬i trÇu". MiÕng trÇu mang rÊt nhiÒu ý nghÜa:  MiÕng trÇu dïng trong giao tiÕp, miÕng trÇu lµ ®Çu c©u chuyÖn: "TiÖn ®©y ¨n mét miÕng trÇu Hái r»ng quª qu¸n ë ®©u ch¨ng lµ "  Miếng trầu dùng để trao duyên: "TrÇu nµy trÇu quÕ, trÇu hoa TrÇu Loan, trÇu Phîng, trÇu ta, trÇu m×nh"  Miếng trầu dùng để trách ngời bạn trai chậm chân: "Ba đồng một mớ trầu cay Sao anh kh«ng hái nh÷ng ngµy cßn kh«ng Bây giờ em đã có chồng Nh lµ c¸ chËu, chim lång biÕt sao "  Miếng trầu dùng để khuyên nhủ lứa đôi "Cã ph¶i duyªn nhau th× th¾m l¹i §õng xanh nh l¸, b¹c nh v«i"  Miếng trầu dùng nói khi giúp đỡ việc cới xin: "Gióp cho quan t¸m tiÒn cheo Quan năm tiền cới lại đèo buồng cau"  Miếng trầu dùng để trang điểm: "TrÇu nµy trÇu tÝnh, trÇu t×nh Ăn vào thêm đỏ môi mình, môi ta"  Miếng trầu dùng để đo thời gian: "Láng giềng đã đỏ đèn đâu Chê em ¨n giËp b· trÇu em sang §«i ta cïng ë mét lµng.

(116) Cïng ®i mét ngâ véi vµng chi anh" HoÆc lµ: "Ngåi ch¬i míi giËp b· trÇu Mong anh nán lại, đôi câu giãi bày" Ông cha ta đã dùng miếng trầu để diễn đạt các cung bậc của tình cảm. Cây cau, giàn giầu (trầu) đã đi vào văn thơ ca. Th¬ NguyÔn BÝnh: "Nhµ em cã mét giµn giÇu Nhµ t«i cã mét hµng cau liªn phßng Th«n §oµi ngåi nhí th«n §«ng Cau th«n §oµi nhí giÇu kh«ng () th«n nµo ? " Vµ: "C¸i ngµy em ®i lÊy chång GiÇu kh«ng d©y ch¼ng buån leo vµo giµn" D©n ca quan hä B¾c Ninh" "Cau non s¸nh víi trÇu vµng Con non kÕt b¹n, trÇu vµng kÕt duyªn" Hay: "Tơng t môi đỏ dạ sầu Cha ăn mà đã thấy say miếng trầu" Vµ: "Say nhau quan hä cµng say N©ng niu mét miÕng trÇu nµy mêi nhau Đã thơng đến tận vờn cau §· yªu xin göi miÕng trÇu lµm tin" Vµ lóc gi· b¹n:. . "MiÕng trÇu c¸nh phîng hång m«i Dạt dào câu hát ngời ơi đừng về" 380. V¨n ho¸ trµ cã ý nghÜa ho¸ häc vµ nh©n v¨n nh thÕ nµo ? Từ xa xa, ngời Trung Hoa đã coi uống trà là một nghệ thuật mang đậm màu sắc văn hoá. Họ đã đúc rút kinh nghiệm, biết sử dụng triệt để các công n¨ng cña trµ vµo viÖc phßng vµ chèng bÖnh tËt. §ã lµ c¸c t¸c dông nh gi¶i khát tiêu thực, khử đờm, sáng mắt, lợi tiểu, sảng khoái tinh thần, tăng cờng Giầu không là tên cây cho lá để ăn trầu (ăn giầu).

(117) khả năng đề kháng của cơ thể. Tuy nhiên, trà cũng có hiệu ứng tiêu cực nếu sử dụng không đúng cách. Ví dụ trớc khi đi ngủ nếu uống trà sẽ làm cho ta khó ngủ hoặc mất ngủ. Buổi sáng ngủ dậy cha ăn sáng đã uống trà sẽ làm bụng cån cµo. Nh÷ng ngêi bÞ m¾c c¸c chøng cao huyÕt ¸p nÆng, bÖnh tim, loÐt d¹ dµy cÇn ph¶i thËn träng khi uèng trµ. Nh÷ng ngêi bÞ chøng suy nhîc thÇn kinh, mất ngủ, bệnh tuyến giáp thì không đợc uống trà. Phụ nữ mang thai không đợc uống trà quá đặc, quá nhiều, không đợc uống thuốc với trà, nhất là các loại có sắt trong thành phần. Ngời già không nên uống trà đặc, trẻ nhỏ kh«ng nªn uèng trµ l¹nh. Thµnh phÇn dinh dìng vµ c«ng hiÖu cña c¸c lo¹i trµ kh«ng gièng nhau. Hµm lîng vitamin C vµ mét sè chÊt kh¸c trong trµ xanh (trµ lôc) nhiÒu h¬n nhiều so với trà đen (hồng trà), trà xanh có công hiệu cao hơn trong đề kháng bøc x¹, phßng x¬ cøng huyÕt qu¶n, gi¶m mì m¸u, t¨ng tÕ bµo b¹ch huyÕt, chèng nhiÔm khuÈn. VÒ mÆt y häc, uèng trµ xanh tèt h¬n uèng trµ ®en. GÇn ®©y ngêi ta cßn ph¸t hiÖn níc trµ xanh cã kh¶ n¨ng tiªu huû tÕ bµo ung th. Allan Conney, Viện đại học New jersey (Mỹ) cho biết: Trong số chuột đã đợc cạo lông, tiếp xúc với tia tử ngoại (UV) với liều lợng cao trong 20 tuần. Sau đó, đợc xoa lên lng một dung dịch trà xanh có chứa cafeine và gallate d'épigallocathecine (GEGC), thì so với lô chuột đối chứng chỉ có 30% bị ung th da.  TËn dông hÕt kh¶ n¨ng vÒ dinh dìng cña trµ : ë Trung Quèc, theo tËp tôc, d©n ë nhiÒu vïng kh«ng chØ thÝch uèng trµ mµ sau khi uèng hÕt níc hä cßn ¨n hÕt c¶ b· trµ. Dù uống nớc trà hay ăn bã trà đều rất có ích đối với cơ thể con ngời. Vì trong trà có chứa rất nhiều vitamin và một lợng đáng kể protein, axit béo, chất kho¸ng. Uèng trµ vÒ mÆt khoa häc kh«ng tèt b»ng ¨n trµ. NÕu ¨n, vitamin trong trà đợc hấp thụ tốt hơn, làm tăng khả năng hoạt động co bóp của dạ dày, đẩy nhanh tốc độ bài tiết chất cặn, làm dạ dày tiêu hoá và hấp thụ thức ăn tốt hơn.  Uèng trµ cã thÓ b¶o vÖ thÞ lùc: ChÊt tÝm vâng m¹c trong m¾t lµ do vitamin A hîp thµnh. Khi nh×n l©u(xem tivi hay nh×n mµn h×nh m¸y vi tÝnh) chÊt nµy bÞ tæn hao, nÕu kh«ng bæ sung kÞp thêi b»ng mét lîng vitamin A th× sÏ lµm gi¶m thÞ lùc, dÉn tíi chứng quáng gà. Trong trà có chứa nhiều vitamin, trong đó có vitamin A..

(118) Y học hiện đại đã phát hiện ra nớc trà có tác dụng tiêu trừ những chất phóng xạ có hại đối với cơ thể con ngời. Trong trà chứa những chất có khả năng hấp thụ chất phóng xạ, bảo vệ công năng tạo máu, đề kháng sự bức xạ, gia t¨ng b¹ch huyÕt cÇu.  Nh÷ng ®iÒu nªn biÕt khi uèng trµ: Trà gừng có thể trị bệnh lị; trà đờng có lợi với đờng ruột, trà hoa cúc lµm s¸ng m¾t, uèng trµ qu¸ nãng sÏ lµm báng ngò t¹ng, uèng trµ sau khi ¨n sÏ cã t¸c dông t¨ng sù tiªu ho¸ thøc ¨n, uèng trµ sau khi uèng rîu cã t¸c dông gi¶i rîu, uèng trµ buæi s¸ng lµm tØnh t¸o tinh thÇn; uèng buæi tèi sÏ khã ngñ, uống trà khi bụng đói làm rối loạn tinh thần, uống trà quá nhiều làm gầy ngời, vàng da, uống trà đúng cách sẽ tăng tuổi thọ.  Trung Quèc lµ mét quèc gia trång chÌ, chÕ biÕn chÌ, uèng trµ sím nhÊt thÕ giíi. Tõ khi ngêi ta nÕm c¸c lo¹i c©y cá vµ ph¸t hiÖn ra chÌ cã t¸c dụng giải khát và làm hng phấn tinh thần thì chè đợc sử dụng rộng rãi ở Trung Quốc. Đến đời Đờng, Lục Vũ đã đem kinh nghiệm uống trà của mình viết thµnh mét cuèn s¸ch "Trµ kinh" (kinh nghiÖm uèng trµ). Ngày nay trà đợc công nhận là đồ uống tự nhiên có lợi cho sức khoẻ của con ngêi. Cây chè thờng trồng ở những vùng có khí hậu nóng, ẩm và đợc trồng theo tõng vên. Ngêi Trung Quèc cã lÞch sö trång chÌ hµng mÊy ngµn n¨m, sớm nhất là vùng Tứ Xuyên sau đó đến lu vực sông Trờng Giang và sau cùng lµ c¸c tØnh vïng duyªn h¶i. SriLanka lµ quèc gia cã s¶n lîng chÌ nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi, tiÕp theo lµ Trung Quèc vµ Ên §é. ở Việt Nam chè đợc trồng nhiều ở các tỉnh trung du của Bắc Bộ nh Phú Thä vµ ë c¸c tØnh Nam Trung Bé nh LÇm §ång...  Qui tr×nh chÕ biÕn chÌ: Trµ muèn ngon th× ph¶i tù tay h¸i nh÷ng bóp non trªn c©y, l¸ giµ th× cã thÓ dïng m¸y thu ho¹ch. Bóp chÌ qua qu¸ tr×nh lªn men th× chuyÓn tõ mµu xanh sang ®en. Trong qu¸ tr×nh lµm trµ, v× qu¸ tr×nh lªn men kh¸c nhau nªn s¶n phÈm trµ cã chÊt lîng vµ phong vÞ kh¸c nhau. Trµ xanh th× kh«ng cÇn qua lªn men. C¸c bíc chÕ biÕn c¬ b¶n nhÊt lµ: - Búp chè đã hấp đa sang làm lạnh. - Võa trén võa sÊy kh« trµ b»ng h¬i nãng.

(119) - Vò trà thật kĩ cho đến khi lá chè nhỏ dài là đợc. Tõ nh÷ng bóp chÌ chÕ thµnh trµ uèng lµ c¶ mét qu¸ tr×nh vß vµ sao nhiÒu lÇn.  C¸c lo¹i trµ: - Trµ xanh: Lµ lo¹i trµ kh«ng qua qu¸ tr×nh lªn men. Bóp chÌ h¸i xong đợc sao nhanh qua lửa. Khi pha, trà có màu xanh nên gọi là trà xanh. Trà hơng lµ trµ xanh íp hoa mµ thµnh. - Trà đen đợc sản xuất từ búp chè đợc ủ lên men, nớc có màu hung đỏ, vÞ th¬m dÞu. - Trà lipton: Búp chè sau khi sao đợc vò kĩ, tiếp theo cho lên men đầy đủ trong một thời gian cần thiết. Có 4 loại trà lipton là lipton táo, lipton nho, lipton cam, lipton phËt thñ. - Trà Ôlong: chỉ qua một nửa công đoạn lên men, đợc phân ra làm 3 loại trà có mức lên men cao, thấp hay vừa. Một loại rất đặc trng của trà này là trà ¤long.  L¸ chÌ, ngoµi chÊt cã h¬ng (tinh dÇu), chÊt kÝch thÝch (cafein) cßn chứa một lợng đáng kể tanin (từ 6 đến 12%, có khi 20%). Chất này qua chế biến cho vị chát và hơng vị đặc biệt lí thú của trà. C¸c nhµ khoa häc cho r»ng tanin ë trong trµ lµ mét phøc chÊt, cã thÓ qui vµo catechin, leucoanthocyanin vµ mét sè hi®roxi axit. Khi ta pha trµ, c¸c chuyÓn chÊt cña tanin vµ tinh dÇu sÏ thÈm tan ra trong níc trµ lµm cho níc trµ cã mµu vµng chanh hoÆc vµng n©u. NÕu gÆp ph¶i nớc cứng chứa nhiều ion Ca2+ và Mg2+ nớc trà có màu vàng nâu hay đỏ nâu.  Uống trà đã trở thành nhu cầu thiết yếu trong đời sống hàng ngày của con ngêi. Cïng víi tiÕn bé cña x· héi, ngêi ta ngµy cµng coi träng nghÖ thuËt uèng trµ. Muèn uèng trµ ngon th× ph¶i biÕt nghÖ thuËt pha trµ. Các loại trà khác nhau, cần dùng nớc ở nhiệt độ khác nhau để pha trà. Khi pha trà xanh nên dùng nớc đã đun sôi, để nguội tới khoảng 70 800C là tốt nhất, còn trà đen cần nớc có nhiệt độ khoảng 80 - 850C bởi vì nếu dùng nớc sôi sùng sục để pha trà sẽ làm phá hoại vitamin C trong trà và làm gi¶m gi¸ trÞ dinh dìng cña trµ. Tríc tiªn ph¶i röa s¹ch Êm pha trµ, cho trµ vµo ấm, đổ nớc sôi chỉ khoảng 1/3 dung lợng ấm. Để yên khoảng 5-> 10 phút rồi mới cho thêm nớc vào. Làm nh vậy sẽ giữ đợc giá trị dinh dỡng và hơng vị của trà. Pha đợc trà cần rót ra ngay để tránh chất tanic trong lá chè ngấm ra nớc, khi uống sẽ đắng..

(120)  Phơng pháp pha trà với đờng: Muèn cã chÐn trµ th¬m ngon vµ ngät cã thÓ pha nh sau: Dùng một tích pha trà sạch, đổ nớc sôi vào đó trớc rồi cho thêm một ít đờng trắng hay đờng đỏ, khuấy cho tan hết rồi cho trà. Để yên khoảng 5 phút, sau đó rót ra chén ta sẽ có chén trà vừa thơm vừa ngọt. Trong trà có chứa nhiều loại kiềm thực vật, trong số đó chủ yếu là chất caphein, chất này rất dễ hoá hợp với đờng glucozơ hoặc saccarozơ. Ngày xa các cụ thờng coi: uống trà là một nghệ thuật công phu, đợc nâng lên thành "Trà Đạo". Ngày nay uống trà đã trở nên phổ biến khắp thế giíi. C¸c d©n téc vïng Ch©u ¸ thÝch trµ víi h¬ng vÞ ch¸t ®Ëm, hËu vÞ ngät dÞu, cã thªm mïi cña c¸c lo¹i hoa: Sen, nhµi, ng©u.. hoÆc c¸c lo¹i th¶o méc chøa chÊt th¬m nh quÕ... C¸c d©n téc vïng Ch©u ¢u, Ch©u Mü l¹i thÝch uèng trµ cã vÞ ch¸t võa phải, hậu vị ngọt, có màu nớc đỏ nâu gọi là trà đen. §Ó chän Êm pha trµ th× ngµy xa c¸c cô cã c©u: "Thø nhÊt ThÕ §øc gan gµ, thø nh× Lu Béi, thø ba M¹ch ThÇn". §ã lµ tªn c¸c lo¹i Êm pha trµ cña Trung Quèc cã b¸n ë Hµ Néi (thêi nhµ v¨n NguyÔn Tu©n). Khi thëng thøc h¬ng vÞ cña trµ, theo ngêi xa chØ cÇn uèng mét chÐn, uống đến chén thứ hai là vì khát nớc quá còn chén thứ ba, thứ t thì quả là... ngu ẩm (uống nh trâu)  Để bảo quản trà đợc lâu, cần cho trà vào túi nilong sạch, hơ miệng túi qua ngọn lửa cho kín rồi bảo quản trong tủ lạnh. Làm nh vậy trà sẽ giữ đợc nguyªn mïi vÞ trong mét n¨m. 381. Chè đắng là loại chè gì ? ở Việt Nam cây chè đắng là loại cây cổ thụ mọc hoang dã trên núi đá cao ở Cao Bằng, cây cao tới 33m, đờng kính thân to từ 60 đến 120 cm. Ngoài ý nghĩa thảo dợc quí hiếm, với hơng thơm đặc biệt, vị đắng dịu nhng sau ngọt mãi... đã tạo nên một nét mới của văn hoá Trà Việt mà cái thú thởng thức cũng gièng nh c¸c trµ truyÒn thèng kh¸c. Trong lá của cây chè đắng có tới 16 axit amin chiếm 55,92% thành phÇn cña l¸. Víi 5 nhãm chÊt: Saponintritecpen, Flavonoi, axit h÷u c¬, polyssa charid và carotenoid có trong lá chè đắng đều là những nhóm chất có nhiều tác dụng sinh học quan trọng. Công dụng của chè đắng là tăng cờng.

(121) miễn dịch, giảm mỡ, giảm cholesterol, điều hoà huyết áp, an thần, giải độc, gi¶i rîu, kÝch thÝch tiªu ho¸, ngñ tèt... Hơn 2000 năm trớc, ngời Phơng Đông đã biết đến giá trị dợc liệu của cây chè đắng.. Trớc đây, chè đắng là một thảo dợc quí hiếm dành cung tiến nhà Vua dới nhiều triều đại. Ngày nay chè đắng đã đi vào sinh hoạt thờng nhật cña mäi ngêi. 382. V¨n ho¸ rîu cã ý nghÜa ho¸ häc vµ nh©n v¨n nh thÕ nµo Rîu uèng tªn ho¸ häc lµ etanol cã c«ng thøc C 2H5OH. Rîu tr¾ng lµ dung dịch của C2H5OH trong nớc với nồng độ khác nhau. Độ rợu là phần trăm thÓ tÝch cña rîu trong dung dÞch níc. Rîu 400 lµ lo¹i rîu mµ 100 ml dung dÞch rợu này thì có 40ml rợu và 60ml nớc. Rợu có nồng độ cao khoảng 80 0 90 gäi lµ cån. Về hoá học, rợu là dẫn xuất của hidrocacbon trong đó một hoặc nhiều nguyên tử hiđro đợc thay thế bằng nhóm hidroxyl (OH). Đó là khái niệm chung về rợu, nhng chỉ có etanol mới uống đợc. Trên thế giới, chẳng dân tộc nµo kh«ng dïng rîu, cã kh¸c ch¨ng chØ lµ khÈu vÞ tõng vïng. Rîu lµ con dao hai lìi, nÕu dïng Ýt vµ hîp lÝ th× cã lîi cßn khi l¹m dông dẫn đến nghiện lại là kẻ thù nguy hiểm. VÒ mÆt y häc, rîu cã tÝnh g©y ngñ vµ an thÇn, øc chÕ thÇn kinh, gi¶m đau, nếu uống ít sẽ tăng tiết dịch vị, tăng hấp thụ, tăng nhu động ruột, ăn ngon miÖng... V× vËy sÏ lµ bÊt c«ng vµ thiÕu kh¸ch quan nÕu chØ hoµn toµn lªn ¸n rîu, coi rîu lµ kÎ thï nguy hiÓm nh ma tuý vµ thuèc l¸. Ngày xa, các cụ có câu: “Nam vô tửu nh kỳ vô phong” đã nói lên tác dụng hng phấn của rợu. Rợu ngâm thuốc gọi là rợu thuốc dùng để chữa bệnh vµ tÈm bæ c¬ thÓ. C¸i nguy hiÓm lµ ai còng biÕt uèng nhiÒu rîu lµ cã h¹i nhng hay bÞ “quá chén” và dễ nghiện khi đã nghiện thì rất khó từ bỏ . Đối với một số ngời nó nh tình yêu. Nhà thơ Tản Đà đã viết: “Say sa nghĩ cũng h đời H th× h thËt, say thêi (th×) vÉn say” Trong c¸c cuéc vui chóng ta nªn “töu bÊt kh¶ Ðp” v× ng¹n ng÷ Nga cã câu: “Khi say biển chỉ đến đầu gối” mà nghiện thì “Trời chỉ bé bằng vung”. Lý Bạch một nhà thơ lớn đời Đờng ở Trung Quốc, đã quá say khi làm thơ mà nh¶y xuèng s«ng vít ¸nh tr¨ng vµng..

(122) Tæ chøc y tÕ ThÕ giíi kªu gäi mäi ngêi bá rîu v× qu¸ nhiÒu t¸c h¹i: hàng năm tiêu tốn 50 tỷ đô la ở Mỹ; 96 tỷ mác ở Đức; 70% tai nạn xe cộ; tỷ lệ nghiện và chết cao (26% do ngộ độc cấp bởi các tạp chất độc hại nh anđêhit, metanol… cã trong rîu). Thế nhng, một số nớc nh Liên Xô (cũ), Cô - oet đã cấm rợu mà không thµnh c«ng. Chóng ta kh«ng khuyÕn khÝch uèng rîu, nhng rîu vÉn tån t¹i trong cuéc sèng hµng ngµy. V× vËy còng nªn t×m hiÓu vÒ v¨n ho¸ rîu (Drrinking Culture) Rîu cã 2 lo¹i: Lo¹i chÕ tõ hoa qu¶ vµ lo¹i chÕ tõ ngò cèc.  Rợu chế từ hoa quả, trớc tiên phải kể đến rợu nho (vang nho). Có vang trắng, vang đỏ (cho phụ nữ) vang Bordeaux, Alsace (Pháp), vang Alazan (Georgie), vang M«n®avi, vang Bungari v.v... Loại vang sủi bọt, sâm banh mang địa danh Champagne (Pháp) đặc biệt vùng Reims, cách thủ đô Pari (Pháp) 140 km. Hãng Piper - Heidseik ở vùng này, thành lập từ 200 năm trớc, có hầm rợu dài tới 16 km, thờng xuyên chứa đợc 15 triệu chai và một bảo tàng dới lòng đất chuyên lu giữ các loại sâm banh cña hÇu hÕt c¸c vïng trªn Tr¸i §Êt. Cầu kì hơn là rợu Cognac. Cogac là một địa danh cách Pari 600 km. Rợu Cognac đắt vì đợc làm từ loại nho đặc biệt do đợc chọn giống kĩ. Qua quá trình lên men chng cất, ủ trong các thùng gỗ sồi đặc sẳn (loại sồi Limousin hoặc Troncais do nhà nớc quản lí) với thời gian khá dài từ 3 đến 40 năm. NÕu ñ trong kho¶ng 3 - 5, rîu cã nh·n V * S *; nÕu ñ trªn 5 n¨m: nh·n VSOP; từ 25 - 35 năm: nhãn XO. Loại này đợc 4 hãng sản xuất: Hennesy, Martel, Remy Martin, hay Martel có giá từ vài trăm đến vài ngàn đô la. Có lo¹i Cognac dµnh cho vua chóa hay tØ phó - nh·n XO trÞ gi¸ 19000 franc Ph¸p, hoặc 4000 USD (40 triệu đồng Việt Nam). ë níc ta do ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thæ nhìng kh«ng cã c¸c lo¹i nho ngon nªn dïng vang t¸o, m¬, mËn, d©u... còng theo nguyªn t¾c lªn men, chng cÊt nói trên và chỉ ủ trong thời gian ngắn. ở Hà Nội có làng rợu Mơ nổi tiếng, đã tån t¹i c¸ch ®©y 6, 7 tr¨m n¨m ë vïng B¹ch mai - Hoµng Mai - T¬ng mai nay lµ x· Hoµng V¨n Thô, Tr¬ng §Þnh thuéc quËn Hai Bµ Trng. §ã lµ rîu ngon nhÊt Hµ Thµnh, “bÊt Èm bÊt tri kú vÞ”. Trong Tam Quốc, Tào Tháo và Lu Bị đã uống rợu mơ mỗi khi bàn luận anh hùng. Vua Tấn khi đấu cờ với Chung Vô Diệm cũng dùng rợu mơ..

(123)  Rợu chế từ ngũ cộc (tinh bột); trớc hết phải kể đến rợu Whissky, tiêu biÓu vµ thêng gÆp lµ Whissky Chivas Regal ë vïng Scotland phÝa B¾c níc Anh. Whisky loaị này đợc làm từ mạch nha với 3 loại thuần chủng: Glenlivet, Long mann và Glen Grant do một thợ chuyên nghiệp pha chế. Rợu đợc ủ trong thùng gỗ sồi ít nhất 12 năm. Rợu đợc sản xuất từ năm 1801, do hãng Chivas and Glenlivet Group thµnh lËp tõ n¨m 1786. Víi ngãt 2 thÕ kØ kinh nghiệm, hãng đã cho ra thị trờng một loại rợu ngon có tiếng, khoảng 430, mỗi n¨m 3 triÖu thïng, mçi thïng 12 chai 750 ml, ë 150 níc trªn thÕ giíi. Sau nµy cã h·ng Seagram Spiret to h¬n, bao trïm c¶ Whisky Bourbon, Canda và Bắc Mỹ, còn đợc gọi là “ông hoàng Whissky” (Prince of Whisky) ë Nga, Ba Lan, §«ng ¢u cã Vodka còng lµ rîu tr¾ng, ngon nÊu tõ ngò cèc. ë Cu ba cã rîu Rhum tõ mÝa, ë NhËt cã rîu Sakª tõ g¹o, ë Trung Quèc có rợu Mao Đài, chế từ cao lơng, chng cất và ủ trong 6 năm tại một địa danh tên là mao Đài cách Bắc Kinh 700 km. Rợu Mao Đài đã đợc huy chơng vàng ë héi chî Panama do Mü tæ chøc n¨m 1913. ở Việt Nam có Lúa Mới, rợu đế (ở miền Nam). Đó đều là các loại rợu chế từ ngũ cốc, có nồng độ cao từ 40 - 600. ở miền Bắc ngày xa có rợu Tăm, rợu Ngang. Rợu Tăm là loại rợu mà khi lắc mạnh chai cho tăm rợu bốc mạnh lên nh reo, rồi để chai đứng yên, thì tăm lặn ngay lập tức. Cất 10 lít rợu thờng mới cất đợc một chai rợu tăm, vì thế nên mới có câu : “Giúp em một thúng xôi vß, mét con lîn bÐo mét vß rîu t¨m”. Cßn rîu Ngang lµ thø rîu tr¾ng mµ ngêi bán phải đựng vào bong bóng, thắt ngang lng để che mắt các nhà thi hành ph¸p luËt, v× ngµy xa cÊm nÊu rîu lËu. Ngµy nay, trong c¸c quÇy rîu ta cßn gÆp mét thø gäi lµ liqu¬ (liqueur). Chúng cũng đợc chế từ ngũ cốc (gạo, ngô, khoai, sắn...) rồi qua chng cất công nghiệp thành rợu nặng (trên 900) sau tinh chế loại bỏ bớt chất độc (anđehit, metanol; để thu đợc “cồn thực phẩm” có độ cồn thấp hơn, khoảng 40 - 60 0 . Các cơ sở sản xuất rợu dùng loại cồn thực phẩm này pha thêm đờng, màu thực phÈm vµ tinh dÇu chanh, cam, d©u, t¸o...thµnh c¸c lo¹i liqu¬ nhÑ, ngät mµ dÔ uèng mµ ta vÉn quen gäi lµ rîu mïi (rîu mµu). ë níc ta, trong phong tôc truyÒn thèng, thê cóng tæ tiªn, ma chay, cíi hỏi đều phải có trầu và rợu, đó là những thứ không thể thiếu đợc, nhất là khi cới hỏi: “Cao tay n©ng chÐn rîu hång Mõng em, em s¾p lÊy chång xu©n nay”.

(124) 383. V× sao rîu gi¶ cã thÓ lµm chÕt ngêi? Uống rợu giả có thể bị ngộ độc, có trờng hợp mù cả mắt, thậm chí cả tử vong. Nh÷ng ngêi lµm rîu gi¶ kh«ng ph¶i ®em rîu tr¾ng trén thªm níc v× lµm nh vậy sẽ biết ngay bởi nó nhạt. Thờng bọn chúng dùng rợu metylic để thay một phần rợu etylic. Loại rợu giả này rất độc. Rîu etylic vµ rîu metylic cã cïng hä nhng tÝnh chÊt cña chóng kh¸c nhau. Rợu etylic là chất lỏng trong suốt, mùi thơm dễ chịu, không độc. Rợu metylic có phân tử khối bé hơn, nó chính là chất lỏng trong suốt rất độc, nó có nhiều ứng dụng, nó có thể thay xăng làm nhiên liệu nhng không dùng để pha đồ uống. Rợu metylic rất độc đối với cơ thể ngời. Nó tác động vào hệ thần kinh và nhãn cầu, làm rối loạn chức năng đồng hoá của cơ thể gây nên sự nhiễm độc axit. Sau khi uống khoảng 8 giờ bắt đầu triệu chứng nhiễm độc axit, hôn mª, ®au ®Çu, bÊt tØnh, lo sî, co giËt, mê m¾t, n«n möa, thÞ lùc gi¶m nhanh, trêng hîp nÆng cã thÓ bÞ mï h¼n. Nghiªm träng h¬n lµ m¹ch ®Ëp nhanh vµ yÕu, hô hấp khó khăn cuối cùng dẫn đến tử vong. 384. Ngời cổ đại uống rợu có hơng vị gì ? Ngời cổ địa Neolitic cũng uống rợu không kém chúng ta hiện nay. Các nhà khoa học Hoa Kỳ phát hiện ra rằng dân Trung Đông đã từng say sa ít nhất là 7000 năm trớc đây, sớm hơn 2000 năm nh ngời ta đã tởng. Tuy nhiên những loại rợu mà ngời cổ đại thởng thức lại có mùi nhựa thông. Patrick Mc.Govern và các đồng nghiệp ở một trờng đại học Phiadelphia (Hoa Kỳ) phát hiện ra lớp cặn màu vàng trong một bình gốm cổ đợc tìm thấy ë vïng Haji Firunz Tepe cña Iran. Ph©n tÝch b»ng cacbon phãng x¹ ngêi ta biÕt đợc các bình đó đợc làm ra vào khoảng 5400 - 5000 “trớc công nguyên: Lớp cặn màu vàng là dấu hiệu của rợu nho bởi vì trong đó có viết của axit lactric. Lo¹i axit nµy cã nhiÒu trong qu¶ nho. Ngoµi ra trong líp cÆn nµy cßn thÊy c¶ nhựa thông là một chất phụ gia cho vào rợu thời cổ đại, chất này có tác dụng diệt vi khuẩn, tránh để rợu lên men thành giấm. 385. “HÇm" rîu lín nhÊt trong vò trô n»m ë ®©u ? C¸c nhµ khoa häc ngêi Anh lµ Geof Mac Donald (nhµ thiªn v¨n Trêng đại học tổng hợp ở Kent) và Tom Miller (nhà bác học và toán học ở trờng Đại học tổng hợp địa phơng) đã phát hiện một đám mây khổng lồ toàn rợu lơ lửng trong kh«ng gian, c¸ch Tr¸i §Êt kho¶ng 10.000 n¨m ¸nh s¸ng (mét n¨m ¸nh sáng tơng đơng 9500 tỷ km)..

(125) Các nhà nghiên cứu Anh đó, phối hợp với một nhóm nghiên cứu ở trờng Đại học Tổng hợp Ohio (Mỹ) đã phát hiện ra rợu trong chùm sao Aigle mà ng«i sao chÝnh lµ Altair. Đám mây khổng lồ này không thấy đợc bằng mắt thờng mà chỉ biết đợc nhờ vào việc phân tích các sóng vô tuyến thu nhận đợc qua một ăng ten ở độ cao 4000 mét trên những ngọn núi lửa đã tắt ở Mauna Kea ở Hawaii. Tỷ trọng của đám mây rất thấp: có khoảng vài ngàn phân tử C 2H5OH trong một m3, trong khi t¹i c¸c xëng s¶n xuÊt bia, sè lîng c¸c ph©n tö C2H5OH hµng tû tû lần lớn hơn. Tuy tỉ trọng thấp nhng đám mây lại chiếm một không gian khổng lå, b¸n kÝnh cì 3 n¨m ¸nh s¸ng..

(126)

385 cau hoi hoa hoc va ung dung

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về