Tài liệu NHÀ DÀI CỦA NGƯỜI TAÔIH doc

NHÀ DÀI CỦA NGƯỜI TAÔIH

Dân tộc Taôih ở Thừa Thiên Huế thường quây quần sống với nhau thành
từng vel (làng, bản). Mỗi vel, thuở xưa có trên dưới vài ba chục nóc nhà (dung).
Cũng như làng của dân tộc Kinh, vel của người Taôih chứa đựng nhiều mối quan hệ
xã hội như: gia đình - gia tộc, láng giềng, chòm xóm Mỗi vel thường có một cái
tên riêng, hoặc mang tên nguồn nước, khe suối, đồi núi nơi dân vel cư trú, hoặc
khởi nguyên từ những trang huyền thoại, huyền tích của bộ tộc từ thuở xa xưa.
Vào các vel của đồng bào Taôih, ta thấy có hai loại nhà, một loại nhà của
từng hộ riêng lẻ, một loại của cả một gia tộc, và do vậy mà cấu trúc của hai loại nhà
này cũng có những nét khác nhau.
Những người có quan hệ hôn nhân và quan hệ huyết thống trong một dòng
họ lớn (Yăq), nếu sống với nhau trong một ngôi nhà - thì ngôi nhà ấy là ngôi nhà
dài, một kiểu nhà đặc biệt chỉ có ở miền núi Trường Sơn - Tây Nguyên. Sau khi đã
gieo lúa xong trên rẫy, vào thời kỳ nông nhàn - từ tháng 6 đến tháng 9, đồng bào
Taôih thường lo việc làm nhà để đến lúc vào vụ gặt là có thể đón được lúa mới về.
Họ xem hai việc nhà mới, lúa mới cùng đến được một lúc là một niềm vui, niềm
hạnh phúc lớn đối với các gia đình, gia tộc.
Nhà dài gồm nhiều gian nối với nhau và kéo dài tới chục mét; đặc biệt có
nhà dài trên dưới một trăm mét (độ dài của nhà tuỳ thuộc vào quy mô và số bếp, số
người trong gia tộc). Sàn, cột, xà nhà làm bằng các loại gỗ quý như gõ, sến, dổi
Chúng được đẽo đục công phu và liên kết với nhau theo kỹ thuật riêng của người
thợ mộc Taôih. Để chống ẩm, chống mối mọt, người ta kê cột lên các tảng đá dày
to và vuông vức. Ngôi nhà cũng nhờ vậy mà thêm vững chãi, chắc chắn, bề thế.
Vách nhà cũng được làm bằng các tấm gỗ mỏng đã bào nhẵn. Trên vách, các
ông thợ thường chạm khắc nhiều hình thù như hoa lá, chim muông để làm vật
trang trí. Đáng lưu ý là lá lợp nhà. Thường người Taôih dùng lá mây rừng để lợp
nhà dài. Loại lá mây có độ bền hơn tranh rạ, và lại mang tính thẩm mỹ cao. Người
ta vào rừng chọn các phiến lá không già quá mà cũng không non quá, cắt lấy và
đem về phơi héo, rồi ép cho phẳng theo từng lớp. Khi lợp, các lớp lá mây được nối
kết với nhau bằng các sợi mây nhỏ chuốt nhẵn. Từng lớp lá được lợp chồng lên

nhau theo một thứ tự nhất định, rất kỹ thuật đã tạo nên các mái nhà vừa phẳng phiu,
vừa đẹp mắt. Nếu như mái nhà rông của người Bana, Êđê thường cao và dốc
đứng, thì mái
nhà dài của người Taôih lại nghiêng với độ nghiêng vừa phải và trải
rộng về bề ngang. Đầu hồi nhà người ta thường gắn khúc gỗ cong như chiếc sừng
trâu chĩa thẳng lên trời. Vật này được xem như vật thiêng bảo trợ và mang đến cho
gia đình - gia tộc cuộc sống bình an, no ấm
Nhà dài được phân nhiều gian khác nhau, có gian dùng làm phòng khách
hoặc hội họp, vui chơi; có gian được dùng làm bếp, làm phòng ngủ, gian sinh hoạt
của từng gia đình nhỏ (bếp). Phòng khách nằm ở gian giữa nhà và rộng hơn các
gian khác nhiều. Các đồ thờ cúng, cồng chiêng được đặt gian này. Ngoài ra, nơi
đây còn trưng bày các loại cung tên, sừng thú, da thú v.v Vào các ngày vui của
gia tộc, mọi người cùng quây quần nơi gian khách để trò chuyện, hò hát rất say sưa,
ấm cúng Các con lớn của các bếp cũng thường tới ngủ ở gian khách.
Nối kết giữa các gian nhà là một giải hành lang dài bên ngoài và ba cầu
thang được bố trí ở ba nơi: hai ở đầu hồi và một dẫn vào gian chính. Do vậy mà
việc đi lại, vào ra rất thông suốt và tiện lợi. Bên cạnh loại nhà dài có hành lang bên
ngoài, còn có loại nhà lối đi lại được bố trí giữa lòng nhà. Nhà kiểu này, giữa các
gian (các bếp) không có vách ngăn. Các đôi vợ chồng trẻ được bố trí ở trong các
phòng lồi có phên tre che kín. Đây cũng là phòng cất giữ của cải của mỗi bếp riêng
biệt.
Thuở xưa, các thành viên trong gia tộc người Taôih sống trong các
nhà dài
thường tồn tại dưới ba dạng:
- Ở chung - làm chung - ăn chung (dạng cổ nhất) - đối với các gia tộc ít
người, ít hộ
- Ở chung - làm chung - ăn riêng
- Ở chung - làm riêng - ăn riêng
Dù là thuộc dạng nào, người cùng cư trú dưới một mái nhà vẫn luôn giữ mối
quan hệ tốt đẹp, bền chặt, ứng xử với nhau bằng tình yêu thương sâu sắc và sống có

nề nếp, kỷ cương. Mọi sự bất hoà giữa người này với người khác, giữa bếp này với
bếp khác đều được giải quyết ổn thoả, êm thấm. Phong tục, lễ nghi của bộ tộc, của
gia tộc được giữ gìn, phát huy. Lương thực, thực phẩm (gạo, ngô, rau quả, thịt cá )
là do công sức của cả gia tộc làm ra. Nó được phân chia rất công bằng cho từng
bếp. Mỗi bếp tự nấu nướng, vợ chồng con cái ăn riêng với nhau, trừ lúc cả gia tộc
có việc chung như lễ tết, cưới hỏi, ma chay Cha mẹ già thì sống với con trưởng,
song các bếp và mọi thành viên của gia tộc đều có trách nhiệm chăm nom săn sóc,
nuôi dưỡng người đã sinh thành ra mình.
Ngày nay kinh tế hộ gia đình đã phát triển đến trình độ cao. Các bếp tách
riêng thành các hộ cá thể với ngôi nhà riêng của mình. Những ngôi nhà dài ngót
trăm mét không còn nữa. Song nó mãi mãi vẫn là biểu tượng là thành tựu văn hoá
đặc sắc và là sự thể hiện cao tính cộng đồng của dân tộc Taôih trên núi rừng
Trường Sơn hùng vĩ.