Vấn đề tổ chức nội dung các tạp chi khoa học của ngành lâm nghiệp hiện nay (khảo sát các tạp chí khoa học lâm nghiệp, khoa học và công nghệ lâm nghiệp, rừng và môi trường năm 2016)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

NGUYỄN HÙNG NAM

VẤN ĐỀ TỔ CHỨC NỘI DUNG CÁC TẠP CHÍ KHOA HỌC
CỦA NGÀNH LÂM NGHIỆP HIỆN NAY
(Khảo sát các tạp chí: Khoa học Lâm nghiệp, Khoa học và Công nghệ Lâm
nghiệp; Rừng và Mơi trường, năm 2016)

Ngành Báo chí học
Mã số: 60 32 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS,TS. HÀ HUY PHƢỢNG

Hà Nội - 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

NGUYỄN HÙNG NAM

VẤN ĐỀ TỔ CHỨC NỘI DUNG CÁC TẠP CHÍ KHOA HỌC
CỦA NGÀNH LÂM NGHIỆP HIỆN NAY
(Khảo sát các tạp chí: Khoa học Lâm nghiệp, Khoa học và Công nghệ Lâm
nghiệp; Rừng và Mơi trường, năm 2016)

Ngành Báo chí học
Mã số: 60 32 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS,TS. HÀ HUY PHƢỢNG

Hà Nội - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học của riêng
tơi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng. Các kết
quả nghiên cứu trong luận văn do tơi tìm hiểu, phân tích một cách trung thực,
khách quan. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu
nào khác. Nếu không đúng như đã nêu trên, tơi hồn tồn chịu trách nhiệm về đề
tài của mình!
Tác giả Luận văn

Nguyễn Hùng Nam


LỜI CẢM ƠN
Trân trọng cảm ơn quý thầy, cô giáo đã giảng dạy tơi trong suốt q trình học
tập, nghiên cứu tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Trân trọng cảm ơn PGS,TS.

Hà Huy Phượng đã tận tình, chu đáo hướng dẫn tôi thực hiện luận văn này.
Trân trọng cảm ơn lãnh đạo trường Đại học Lâm nghiệp, các tạp chí: Khoa
học Lâm nghiệp, Khoa học và Cơng nghệ Lâm nghiệp; Rừng và Môi trường
cùng các đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp tơi hồn thành luận văn.
Mặc dù đã cố gắng để thực hiện đề tài một cách tốt nhất, song khó tránh
khỏi những khiếm khuyết. Tác giả mong nhận được sự góp ý của q thầy, cơ
giáo và bè bạn để luận văn được hoàn chỉnh hơn.
Trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2017

Tác giả Luận văn

Nguyễn Hùng Nam


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
TC. KHLN

: Tạp chí Khoa học Lâm nghiệp

TC. KH&CNLN

: Tạp chí Khoa học và Cơng nghệ Lâm nghiệp

TC. Rừng & MT

: Tạp chí Rừng và Môi trường

KHCN

: Khoa học công nghệ

NN&PTNT

: Nông nghiệp và phát triển nông thôn

ĐHLN

: Trường Đại học Lâm nghiệp

Viện KHLN

: Viện Khoa học Lâm nghiệp

HĐBT

: Hội đồng biên tập


DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Trang
Bảng 1.1. Sơ đồ cơ chế phản biện bài báo khoa học............................................

25

Bảng 2.1. Số bài đăng tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp có phản biện năm 2016....

41

Bảng 2.2. Thống kê bài báo gửi đăng theo lĩnh vực - Tạp chí Khoa học và
Cơng nghệ Lâm nghiệp trong năm 2016...............................................................

42

Bảng 2.3. Số lượng bài báo phân theo lĩnh vực – Tạp chí KH&CN Lâm nghiệp,
năm 2016......................................................................................................................

43

Hình 2.1. Cơ cấu bài báo theo lĩnh vực trên Tạp chí KH&CNLN năm 2016.....

43

Hình 2.2. Biểu đồ số bài đăng phân theo lĩnh vực - Tạp chí Rừng và Mơi trường,
năm 2016...................................................................................................................

44

Bảng 2.5. Đánh giá của cơng chúng về trang bìa các tạp chí khoa học................

47

Hình 2.3. Đánh giá của độc giả về trang bìa tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp...

48

Hình 2.4. Trang bìa Tạp chí Khoa học và Cơng nghệ Lâm nghiệp......................

48

Hình 2.5. Trang bìa Tạp chí Cơng nghệ sinh học và tạp chí Khoa học Lâm nghiệp

49

Hình 2.6. Trang bìa Tạp chí Rừng và Mơi trường................................................

50

Hình 2.7. Sơ đồ q trình biên tập tạp chí mã nguồn mở OJS..................................

87

Hình 2.8. Biểu đồ trình độ độc giả tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp............

55

Hình 2.9. Biểu đồ mức độ tiếp cận các tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp......

56

Bảng 2.6 Đánh giá chất lượng nội dung theo các tiêu chí cơ bản......................

58

Hình 2.10. Biểu đồ đánh giá hình thức các tạp chí ngành Lâm nghiệp................

60

Hình.3.1.Những tiêu thức chính cần thực hiện đối với tạp chí…………………

77

Bảng 3.1.Quy trình xuất bản tạp chí khoa học đề xuất….....................................

80


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỔ CHỨC
NỘI DUNG TẠP CHÍ KHOA HỌC ................................................. 10
1.1. Các khái niệm ................................................................................ 10
1.2. Đặc điểm và vai trị của tạp chí khoa học trong hệ thống báo chí ........ 14
1.3. Những tiêu chí và yêu cầu cầu của tổ chức nội dung
tạp chí khoa học... .................................................................................. 19
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ TỔ CHỨC NỘI DUNG CÁC
TẠP CHÍ KHOA HỌC CỦA NGÀNH LÂM NGHIỆP HIỆN NAY ....... 30
2.1. Tổng quan về các tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp................. 27
2.2. Vấn đề xây dựng nội dung và phương thức thể hiện thông điệp. . 31
2.3. Vấn đề sử dụng kênh truyền tải và nghiên cứu công chúng ......... 47
2.4. Đánh giá thực trạng vấn đề tổ chức nội dung các tạp chí
khoa học ngành Lâm nghiệp ................................................................. 51
Chƣơng 3: GIẢI PHÁP VÀ KHUYẾN NGHỊ VỀ VẤN ĐỀ TỔ CHỨC
NỘI DUNG CÁC TẠP CHÍ KHOA HỌC NGÀNH LÂM NGHIỆP...... 64
3.1. Những vấn đề đặt ra đối với các tạp chí khoa học nói chung
và tạp chí khoa học của ngành Lâm nghiệp nói riêng .......................... 64

3.2. Giải pháp tổ chức nội dung và phương thức thể hiện
thơng điệp của các tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp ...................... 71
3.3. Giải pháp về sử dụng kênh truyền tải và nghiên cứu cơng chúng
của các tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp ........................................ 81
3.4. Một số khuyến nghị ....................................................................... 86
KẾT LUẬN .................................................................................................... 93
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 94
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 97


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Dịng chảy mạnh mẽ của cuộc cách mạng 4.0 đang mở ra nhiều cơ hội và
thách thức cho từng quốc gia, từng ngành, lĩnh vực và tới từng cá nhân. Đứng
trước đòi hỏi của hội nhập và yêu cầu của độc giả ngày càng nâng cao, mỗi loại
hình báo chí ln phải tìm hình thức truyền tải thơng tin một cách hiệu quả nhất,
và các tạp chí khoa học cũng khơng ngoại lệ.
Với diện tích bao phủ lớn thứ hai hành tinh sau các đại dương, rừng có vai
trị đặc biệt quan trọng trong đời sống kinh tế của nhân loại và bảo vệ môi
trường sống. Để phát huy thế mạnh của rừng đối với đời sống con người, bảo vệ
môi trường sống, phòng tránh, giảm nhẹ thiên tai, một nền lâm nghiệp kỹ thuật
cao bắt kịp cách mạng công nghiệp 4.0 là mục tiêu mà nhiều quốc gia, trong đó
có Việt Nam đang hướng tới. Chiếu theo đòi hỏi ngày càng cao này thì rõ ràng
chất lượng ngành Lâm nghiệp từ đào tạo, nghiên cứu khoa học, chuyển giao
công nghệ đang đứng trước những cơ hội và thách thức không nhỏ. Giữ vai trị
chiến lược quan trọng góp phần giải quyết những thách thức trên là đóng góp
của hệ thống tạp chí khoa học chuyên ngành.
Hiện nay, các tạp chí khoa học trong nước đang đứng trước những thách

thức lớn của quá trình phát triển và hội nhập, hoạt động tổ chức nội dung thơng
tin trên các tạp chí khoa học hiện nay của Việt Nam còn tồn tại những hạn chế
nhất định, khiến hệ thống tạp chí trong nước gặp nhiều khó khăn trong đánh giá
và cơng nhận của quốc tế. Mặt khác, sự lúng túng trong công tác tổ chức nội
dung các tạp chí chuyên ngành đang gặp phải đã đặt ra yêu cầu đổi mới một
cách cấp thiết để đáp ứng yêu cầu phát triển.
Trong xu hướng tái cơ cấu kinh tế cũng như định hướng tái cấu trúc
ngành Lâm nghiệp Việt Nam, các tạp chí ngành Lâm nghiệp phát triển muộn, còn
nhiều hạn chế và chưa tương xứng với vị trí, vai trị và địi hỏi của phát triển ngành.
Yêu cầu đổi mới sản phẩm tạp chí khoa học của ngành là nhu cầu tất yếu đặt ra
mạnh mẽ nhằm nâng cao hiệu quả, tạo động lực thúc đẩy nghiên cứu khoa học,


2

chuyển giao cơng nghệ, góp phần phát triển và xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học,
phục vụ mục tiêu đào tạo, nghiên cứu và triển khai ứng dụng công nghệ ngành Lâm
nghiệp, phát triển khoa học, sản xuất và đời sống.
Điển hình hơn cả trong các tạp chí của ngành Lâm nghiệp là các tạp chí:
Khoa học Lâm nghiệp; Khoa học và cơng nghệ Lâm nghiệp và tạp chí Rừng và
Mơi trường. Đây là 3 tạp chí có những nét tương đồng nhưng cũng có những sắc
thái riêng mang tính đặc thù, sở dĩ có thể cho thấy những vấn đề rõ nét nhất
trong tổ chức nội dung sản phẩm tạp chí.
Các tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp chính là diễn đàn của giới nghiên
cứu khoa học, cơng bố những thành tựu của các nhà khoa học trong và ngoài
nước; cũng như giới thiệu những hoạt động học thuật, các cuộc hội thảo trong
nước và quốc tế về những vấn đề khoa học quan trọng, cung cấp những thơng tin
khoa học cần thiết về ngành. Qua q trình phát triển, mỗi tạp chí đã tạo được uy
tín nhất định, đóng góp vào sự phát triển khoa học cơng nghệ cũng như sự phát
triển ngành. Tuy nhiên, với nhu cầu phát triển hiện nay, vấn đề tổ chức nội dung

các tạp chí nêu trên đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết cần được nghiên cứu một
cách bài bản và đưa ra giải pháp về cách thức, quy trình tổ chức nội dung, hình
thức một cách hệ thống.
Từ yêu cầu, đòi hỏi và những vấn đề cần giải quyết nêu trên, đề tài tập
trung nghiên cứu, khảo sát qua đó đề xuất một số giải pháp giải quyết
vấn đề tổ chức nội dung các tạp chí ngành Lâm nghiệp, nhằm nâng cao chất
lượng bài báo khoa học, từng bước định hướng theo tiêu chuẩn quốc tế, góp
phần khẳng định giá trị nghiên cứu khoa học của ngành, uy tín khoa học của các
tạp chí đối với giới khoa học trong và ngồi nước. Chỉ có giải quyết tốt các yêu
cầu đặt ra trong vấn đề tổ chức nội dung thì các tạp chí khoa học của ngành Lâm
nghiệp mới khẳng định được vị thế, thu hút được sự quan tâm của cộng đồng
khoa học trong và ngoài nước từ đó có điều kiện phát triển, giải quyết được các
vấn đề tiếp theo như vấn đề tự chủ, nâng chuẩn và hội nhập quốc tế.


3

Ý thức được công tác tổ chức nội dung tạp chí rất quan trọng và cần thiết
trong sự phát triển hệ thống tạp chí khoa học, đặc biệt ở tạp chí khoa học ngành
Lâm nghiệp hiện nay. Với tâm huyết và nỗ lực nghiên cứu, nhiều thuận lợi cũng
như khó khăn trong thực tế, quá trình nghiên cứu tác giả mong muốn đóng góp
vào nguồn tư liệu, tính khoa học và thực tiễn của vấn đề tổ chức nội dung tạp chí
khoa học, bổ sung cho hệ thống lý luận hồn chỉnh hơn về vị trí đặc biệt quan
trọng trong tiến trình phát triển khoa học cơng nghệ nước nhà, tiến tới hội nhập
quốc tế.
Từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài: “Vấn đề tổ chức nội dung các
tạp chí khoa học của ngành Lâm nghiệp hiện nay (Khảo sát các tạp chí: Khoa
học Lâm nghiệp, Khoa học và Công nghệ Lâm nghiệp; Rừng và Môi trường năm
2016)” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Tài liệu nước ngồi có cuốn “ Nghệ thuật thơng tin báo chí” - tác giả Line
Ross được dịch bởi Ngọc Kha, Hạnh Ngân nằm trong tủ sách tham khảo nghiệp
vụ báo chí, NXB Thông tấn Hà Nội, 2004 đã đề cập những tri thức, kinh nghiệm
cơ bản trong thu thập, lựa chọn, sắp xếp, bố cục, viết và biên tập tin tức.
Trong sách “Nghề làm báo” (Tủ sách tham khảo nghiệp vụ) của tác giả
Philippe Gaillard - Nguyễn, Văn Đóa dịch, bên cạnh các nội dung rất cơ bản của
nghề làm báo, tác giả đã trình bày một số phương thức thu thập, xử lý truyền tải
thơng tin; biên tập báo chí; trình bày maket và kỹ thuật in ấn.
Tại Việt Nam, các đề tài nghiên cứu về loại hình tạp chí nói chung, các
tạp chí chun ngành nói riêng chưa nhiều, chưa mang tính hệ thống. Đặc biệt,
với các lĩnh vực đặc thù như lâm nghiệp thì cịn nhiều hạnh chế.
Trong Giáo trình “Tổ chức và hoạt động của tịa soạn, Đinh Văn Hường,
NXB ĐHQG Hà Nội, (2004), tác giả đã cung cấp cho người học những kiến thức
cơ bản về tòa soạn báo, cơ cấu tổ chức, bộ máy tòa soạn, đặc điểm lao động báo
chí ở tịa soạn, cơng tác phóng viên, cơng tác kế hoạch, cơng tác bạn đọc, quy


4

trình thực hiện các sản phẩm báo chí, phương tiện làm việc và nguồn tin của
phóng viên, cơng tác phát hành, người phát ngơn báo chí..
Tác giả Nguyễn Văn Dững (2006), “Truyền thông - lý thuyết và kỹ năng
cơ bản”, NXB Lý luận Chính trị, cuốn sách cung cấp những kiến thức lý thuyết
và kỹ năng truyền thông cơ bản nói chung, truyền thơng - vận động xã hội và
truyền thơng đại chúng nói riêng; cũng như cung cấp một số nội dung, khái
niệm, kỹ năng, tình huống, cơ chế, chức năng…của một số loại hoạt động truyền
thơng; chu trình, việc lập kế hoạch truyền thông, giám sát, đánh giá, phương
pháp sử dụng trong giám sát đánh giá và các hoạt động để duy trì hoạt động
truyền thơng.
Tác giả Nguyễn Văn Dững, Hoàng Anh (1988, sách dịch), trong cuốn

“Nhà báo, bí quyết kỹ năng nghề nghiệp”, (NXB Lao động) đã đề cập đến
những khía cạnh cụ thể hoạt động nghề nghiệp của phóng viên và biên tập viên,
trình bày tỉ mỉ, sinh động các kinh nghiệm xử lý thông tin, xử lý văn bản của
nhà báo - phóng viên, biên tập viên.
Nghiên cứu về tổ chức nội dung báo chí được tác giả Hà Huy Phượng đề
cập trong cuốn: “Tổ chức nội dung và thiết kế, trình bày báo in”, NXB Lý luận
chính trị, (2006). Trong cuốn sách này, tác giả đã đề cập đến các vấn đề thuộc về
nguyên tắc, phương pháp tổ chức nội dung và thiết kế, trình bày báo, tạp chí, tìm
hiểu cơng nghệ và quy trình xuất bản báo in. Cuốn sách đã giải đáp các câu hỏi
làm thế nào để triển khai kế hoạch xuất bản hiệu quả? Kỹ thuật thiết kế, trình
bày sản phẩm báo chí. Đây là một tài liệu hữu ích cho sinh viên ngành báo cũng như
người quan tâm đến cơng tác thư ký tịa soạn, biên tập và thiết kế trình bày báo in.
Tác giả Phan Văn Kiền trong Tạp chí Khoa học, Đại học Quốc Gia Hà
Nội có bài viết “Một số vấn đề của các tạp chí khoa học Việt Nam tham gia
phản biện khoa học và phản biện xã hội” đã phân tích hệ thống tạp chí khoa học
và đưa ra các nhận định cơ bản như: “ tạp chí khoa học Việt Nam tính liên
ngành cao, tính định kỳ rõ; ..tính diễn đàn và tính hệ thống yếu..mất cân đối


5

trong số lựợng, chồng chéo nội dung giữa tạp chí các ngành...quy trình thẩm
định, phản biện chưa chặt chẽ..”
Tác giả Nguyễn Thị Thu Thảo trong luận văn Thạc sĩ Báo chí học năm
2011 với đề tài “ Cách tổ chức thơng tin của Tạp chí Mặt trận” đã bước đầu
hình thành quan niệm về cách thức tổ chức thông tin, kiến giải những vấn đề
liên quan đến việc đổi mới cách thức tổ chức thơng tin của Tạp chí Mặt trận.
Luận văn Thạc sĩ Báo chí của tác giả Lị Thị Phương Nhung, 2012 với đề
tài “Xây dựng mơ hình thơng tin cho tạp chí thơng tin khoa học chính trị - hành
chính” đã hệ thống hóa và xây dựng một khung lý thuyết về mơ hình thơng tin

báo chí nói chung và mơ hình thơng tin cho loại hình tạp chí nói riêng; Trên cơ
sở lý thuyết kết hợp khảo sát, đánh giá thực trạng tại Tạp chí, đề xuất và luận
chứng cho các nội dung, giải pháp cần thiết có thể áp dụng nhằm xây dựng mơ
hình thơng tin hợp lý cho tạp chí.
Trong Luận văn Thạc sĩ ngành Báo chí học năm 2013: “Nâng cao chất
lượng hệ thống các tạp chí ngành xây dựng”, tác giả Nguyễn Thuỳ Trang đã xây
dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho hoạt động tạp chí, đồng thời đề xuất những
giải pháp để nâng cao chất lượng hệ thống tạp chí ngành Xây dựng.
Tại báo cáo chuyên đề “Một số vấn đề nghiệp vụ báo chí, xuất bản cần
quan tâm hiện nay”, (Hội nghị Tập huấn và tổng kết, đánh giá cơng tác tạp chí,
xuất bản năm 2013 do Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức). Tác
giả Nguyễn Văn Dững bày tỏ quan ngại trước những khó khăn mà hệ thống tạp
chí nói chung đang gặp phải, đó là khó khăn trong việc tiếp cận và kết nối được
với độc giả, khó khăn trong việc tạo lập hệ thống các chuyên gia và các nhà
khoa học do chế độ chính sách cịn nhiều hạn chế…
Tác giả Lê Thị Thanh Bình - Luận văn Thạc sĩ báo chí năm 2014 “Vấn đề
thiết kế và trình bày các ấn phẩm báo chí về mơi trường ở Việt Nam hiện nay” đã
hệ thống hóa các vấn đề về lý luận báo chí nói chung, về thiết kế và trình bày báo
in nói riêng. Khảo sát đánh giá thực trạng việc thiết kế và trình bày các ấn phẩm
báo chí về môi trường ở Việt Nam hiện nay, tác giả đưa ra các dữ liệu minh chứng


6

cho những thành công và hạn chế trong thiết kế và trình bày các ấn phẩm nói trên,
đồng thời chỉ ra các nguyên nhân ảnh hưởng; Đưa ra hệ thống các giải pháp,
khuyến nghị nằm nâng cao chất lượng thiết kế và trình bày các ấn phẩm báo chí nói
chung và các ấn phẩm báo chí về mơi trường nói riêng.
Trong Luận án Tiến sĩ chuyên ngành Báo chí học: "Nâng cao chất lượng
thơng tin trên các tạp chí kinh tế hiện nay", Học viện Báo chí và Tuyên truyền,

2017, tác giả Phạm Thu Phong xuất phát từ cơ sở lý luận về tạp chí thơng qua
thực tiễn đã đề xuất hệ thống giải pháp, khuyến nghị khoa học nhằm nâng cao
chất lượng thơng tin trên các tạp chí kinh tế của Việt Nam hiện nay.
Như vậy, có thể thấy đến thời điểm hiện tại, những cơng trình trên đã
nghiên cứu về mơ hình, cách thức tổ chức thơng tin trên tạp chí nói chung cũng
như một số tạp chí chuyên ngành nói riêng; hoặc dừng lại ở một vài khía cạnh
của vấn đề tổ chức nội dung tạp chí. Đối với các tạp chí khoa học ngành Lâm
nghiệp hiện nay, việc nghiên cứu vấn đề tổ chức nội dung một cách hệ thống,
chi tiết là một đề tài mới, thực tế và rất cần thiết. Đây chính là lý do tác giả lựa
chọn đề tài làm luận văn tốt nghiệp.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu, đưa ra giải pháp cải thiện vấn đề tổ chức nội dung
các tạp chí ngành Lâm nghiệp hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hố lý luận về tạp chí khoa học, vấn để tổ chức nội dung của
tạp chí khoa học. Chỉ ra các khái niệm, vai trò, đặc điểm, nguyên tắc tổ chức nội
dung tạp chí khoa học;
- Khảo sát, phân tích, tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu, những điều cịn bất
cập trong hoạt động tổ chức nội dung của các tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp;
- Đề xuất giải pháp và khuyến nghị đổi mới tổ chức nội dung và hình thức
các tạp chí.


7

4. Đối tƣợng nghiên cứu và khảo sát
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu vấn đề tổ chức nội dung của các tạp chí khoa học
chuyên ngành.

4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu trường hợp với 03 tạp chí của ngành Lâm nghiệp, gồm:
- Tạp chí Khoa học Lâm nghiệp trực thuộc Viện Khoa học Lâm nghiệp.
- Tạp chí Khoa học và cơng nghệ Lâm nghiệp thuộc Trường Đại học
Lâm nghiệp.
- Tạp chí Rừng và Mơi trường thuộc Hội Khoa học Kỹ thuật Lâm nghiệp
Việt Nam.
- Thời gian khảo sát: Năm 2016.
- Ngoài ra, luận văn tham chiếu các tạp chí: Tạp chí Nơng nghiệp và
PTNT; Tạp chí Khoa học của Đại học Quốc gia Hà Nội; Tạp chí Cơng nghệ sinh
học. Đây là những tạp chí khoa học có nhiều điểm tương đồng về quy mơ, quy
trình sản xuất và cách thức tổ chức...phục vụ công tác phân tích và so sánh.
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
- Luận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở nhận thức luận các vấn đề lý luận về
Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng, báo chí của
giai cấp vơ sản và hệ thống quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và chính
sách, pháp luật của Nhà nước ta về phát triển báo chí, truyền thông.
- Luận văn dựa trên các lý thuyết về truyền thơng, báo chí học, lý thuyết
khung lý thuyết về quy trình sản xuất sản phẩm và mơ hình tổ chức tịa soạn
các cơ quan báo chí truyền thơng. Cụ thể các lý thuyết vận dụng như: Lý thuyết
sắp đặt chương trình nghị sự, lý thuyết hai bàn tay...
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thức hiện, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên
cứu sau:


8

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tìm hiểu vấn đề lý luận liên quan

đến đề tài nghiên cứu như: Cơ chế, chính sách liên quan tới vấn đề nghiên
cứu; các sách do các nhà khoa học nghiên cứu, xuất bản; các giáo trình về báo
chí, truyền thơng; các tác phẩm báo chí, bài nghiên cứu, bài phản ánh của các
chuyên gia, nhà quản lý, lãnh đạo báo chí; các hướng dẫn, quy định của Hội
đồng chức danh Giáo sư Nhà nước về tạp chí khoa học; các chuẩn mẫu quốc
tế về bài báo khoa học..
- Phương pháp khảo sát, thống kê: thống kê, phân loại số lượng bài báo
khoa học, bài viết được đăng tải trên 3 tạp chí: Khoa học Lâm nghiệp; tạp chí
Khoa học và Cơng nghệ Lâm nghiệp; tạp chí Rừng và Mơi trường từ 01/01/2016
đến 31-12-2016. Tiến hành khảo sát về mặt hình thức, nội dung trên 3 tạp chí
lựa chọn, đưa ra sự tương đồng, dùng dữ liệu khảo sát được để so sánh, đánh
giá, từ đó xác định vấn đề cần giải quyết của đề tài.
- Phương pháp phân tích nội dung: Nhận định giá trị về nội dung, hình
thức, từ đó chỉ ra thành cơng, hạn chế của các tạp chí trong hoạt động tổ chức
nội dung.
- Phương pháp điều tra xã hội học: Tác giả xây dựng bảng hỏi thu thập
các ý kiến nhận xét của công chúng đánh giá về chất lượng, hiệu quả tạp chí, ý
kiến của cơng chúng chủ yếu là các nhà khoa học trong ngành, góp ý về nội
dung, hình thức các tạp chí. Tác giả thực hiện phát phiếu trực tiếp với tổng số
489 phiếu, thu về 477 phiếu hợp lệ, trong đó các đối tượng trả lời phiếu bao
gồm các cán bộ đã và đang cơng tác tại ba tạp chí khảo sát, các nhà khoa học
trong ngành và một số lĩnh vực liên quan; giảng viên, sinh viên trường Đại học
Lâm nghiệp.
- Phương pháp phỏng vấn sâu: Phỏng vấn trực tiếp lãnh đạo cơ quan quản
lý chun mơn, lãnh đạo tạp chí để thu thập nhận xét, đánh giá về chất lượng,
hiệu quả các bài báo khoa học nói riêng cũng như tạp chí khoa học ngành Lâm
nghiệp nói chung; tham khảo các ý kiến chuyên gia liên quan đến việc nâng cao


9

chất lượng khoa học, đổi mới chu trình tổ chức nội dung tiếp cận theo chuẩn
quốc tế.
- Phương pháp nghiên cứu trường hợp (Case study): Dựa trên nghiên
cứu, thu thập, phân tích dữ liệu từ ba tạp chí khoa học của ngành Lâm nghiệp là
Tạp chí Khoa học Lâm nghiệp; Khoa học và Công nghệ Lâm nghiệp; Rừng và
Môi trường, luận văn chỉ ra những vấn đề trong tổ chức nội dung cần giải quyết.
Đây là 3 tạp chí có những nét tương đồng nhưng cũng có những nét sắc thái
riêng mang tính đặc thù, có thể cho thấy những vấn đề rõ nét nhất trong tổ chức
nội dung sản phẩm tạp chí ngành Lâm nghiệp hiện nay.
6. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn của vấn đề nghiên cứu
6.1. Ý nghĩa khoa học
Những nghiên cứu, khảo sát về nội dung và hình thức của tạp chí khoa
học ngành Lâm nghiệp mang tính chất thơng tin khoa học ở diện hẹp, có thể mở
rộng tham khảo cho các tạp chí khoa học khác.
6.2. Giá trị thực tiễn
Luận văn có giá trị tham khảo về mặt thực tiễn tại các tạp chí ngành Lâm
nghiệp, thay đổi, nâng cao chất lượng, hiệu quả, tăng cường tiếp cận và quan
tâm của độc giả, các nhà khoa học.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục; Luận văn gồm
3 chương, 11 tiết, 22 tiểu tiết, tổng số trang: 99; có 06 bảng; 11 hình minh họa.
Cụ thể:
Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức nội dung tạp chí
khoa học
Chương 2: Thực trạng vấn đề tổ chức nội dung các tạp chí khoa học của
ngành lâm nghiệp hiện nay
Chương 3: Giải pháp và khuyến nghị về vấn đề tổ chức nội dung tạp chí
khoa học của ngành Lâm nghiệp

10

Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỔ CHỨC
NỘI DUNG TẠP CHÍ KHOA HỌC
1.1. Các khái niệm
1.1.1. Khái niệm tạp chí và tạp chí khoa học
Khái niệm Tạp chí được bắt nguồn từ tiếng Pháp “Journal”, có nghĩa là
nhật ký báo, được định hình trong tên gọi tờ tạp chí đầu tiên trên thế giới
“Journal de savants” vào ngày 05/01/1665 tại Pháp. Sau này, tờ tạp chí được gọi
là Magazine đầu tiên là tờ Gentlemen’s Magazine ở Anh(1731-1907). Nó được
coi là phương tiện giải trí.
Trong cuốn Xuất bản tạp chí (Bản dịch tiếng Việt, Khoa Xuất bản – Học
viện Báo chí và Tuyên truyền, 2010), các học giả Trung Quốc đưa ra khái niệm,
“Tạp chí có tên gọi cố định, có đánh số thứ tự theo quyển, kỳ hoặc năm tháng,
nhân bản bằng phương thức in ấn, đăng tải trên chất liệu giấy, là xuất bản phẩm
liên tục thành quyển” [21 ,tr.32].
Cùng trong cuốn Xuất bản tạp chí trên, có cơng bố của tổ chức Unesco,
“Tất cả xuất bản phẩm có cùng một tiêu đề, xuất bản liên tục định kỳ hoặc
khơng định kỳ, mỗi năm ít nhất là trên 1 kỳ (1 lần), mỗi kỳ đều ghi rõ số thứ tự
và ghi rõ ngày tháng thì gọi là tạp chí [21, tr34]”.
Theo Từ điển Tiếng Việt (Nhà xuất bản Văn hóa thơng tin) thì Tạp chí là
báo đóng tập, ra có kỳ (khơng phải hàng ngày), có nhiều mục [vần T]
Theo Đại Từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản Văn hóa thơng tin, 1999 thì
“ Tạp chí là xuất bản phẩm định kỳ, đăng nhiều bài của các tác giả khác
nhau về một ngành hoạt động nhất định, đóng thành tập: Tạp chí văn học, tạp
chí tốn học, tạp chí chuyên ngành,..[10,tr 365].
Trong thời đại bùng nổ thơng tin ngày nay, đã xuất hiện các tạp chí trên
sóng phát thanh và truyền hình xuất bản định kỳ (theo giờ, khung chương trình)

và liên tục (tạp chí điện tử).


11

Có khái niệm chung về tạp chí như sau: Tạp chí là một loại xuất bản
phẩm định kỳ, có tên gọi ổn định, có kỳ hạn xuất bản trong khoảng thời gian
nhất định (có thể là bán nguyệt san, ra hàng tháng, quý); cung cấp thông tin,
kiến thức cho những đối tượng bạn đọc nhất định.
Như vậy, có thể thấy, trước hết, tạp chí là loại báo chí được xuất bản định
kỳ hoặc liên tục có tính chất chun biệt. Có thể phân loại tạp chí theo các tiêu
chí: Theo chức năng; Theo nhiệm vụ; Theo nội dung phản ánh; Theo hình thức
thơng tin phản ánh; theo đối tượng tiếp nhận (cơng chúng).
Xét về đối tượng tiếp nhận, dù có sự khu biệt mang tính tương đối, song
trên thực tế ln có sự giao thoa giữa các nhóm đối tượng. Cụ thể, một độc giả
có thể đọc nhiều tạp chí thuộc các nhóm khác nhau, nên sự phân định theo tiêu
chí đối tượng tiếp nhận chỉ mang tính tương đối.
Xét về mặt nội dung phản ánh (bao gồm cả chức năng, nhiệm vụ, nội
dung thơng tin và hình thức thơng tin), tựu chung có thể chia các loại tạp chí in
truyền thống và tạp chí điện tử, tạp chí phát sóng thành ba nhóm sau:
Nhóm tạp chí thơng tin lý luận khoa học chuyên biệt (Tạp chí khoa học
chuyên ngành): Đây là tạp chí thơng tin về các lĩnh vực chuyên biệt như: chính trị;
chính trị xã hội, kinh tế, nơng nghiệp, lâm nghiệp…ví dụ: Tạp chí Cộng sản; Tạp
chí Tài chính; Tạp chí KH&CN Lâm nghiệp, Tạp chí Khoa học Nơng nghiệp..
Nhóm các tạp chí thơng tin chỉ dẫn - giải trí: Tiêu đề của nhóm này cũng
chỉ rõ nội dung phản ánh ví dụ: Tạp chí Thể thao; Thời trang trẻ; Tạp chí Đẹp;
Tạp chí Ơ tơ-xe máy…
Nhóm các tạp chí thơng tin tổ hợp (hay cịn gọi là tạp chí thơng tin xã hội)
ví dụ: Thế giới mới; Tri thức trẻ; Hà Nội ngày nay…
Điều 3, Mục 16 - Luật Báo chí 2016 quy định: “Tạp chí khoa học là sản

phẩm báo chí xuất bản định kỳ để công bố kết quả nghiên cứu khoa học, thông
tin về hoạt động khoa học chuyên ngành”.
Hầu hết các tạp chí chuyên ngành đều mang tính chuyên biệt cao, hướng
tới một nhóm độc giả nhất định, song cũng có một số tạp chí chun ngành có


12

phạm vi phủ sóng rộng khắp và đối tượng bạn đọc đông đảo do phạm vi bao
trùm của hệ thống chính sách mà ngành đó quản lý, tổ chức thực hiện cũng như
mức độ ảnh hưởng của ngành đó đến đời sống xã hội.
Ở khía cạnh khác, có thể hiểu: Tạp chí khoa học là một ấn phẩm định kỳ
(có thể xuất bản theo hàng tuần, tháng, quý hoặc 6 tháng) nhằm mở rộng hơn
nữa những tiến bộ khoa học bằng cách công bố các kết quả nghiên cứu mới. Các
tạp chí khoa học hầu hết mang tính chất chuyên ngành cao tuy nhiên có một số
tạp chí khoa học bao phủ rộng nhiều lĩnh vực khoa học. Tạp chí khoa học
thường đăng tải các bài báo có nội dung khoa học đã qua phản biện nhằm đảm
bảo bài viết đáp ứng đúng quy định và tiêu chuẩn chất lượng và giá trị khoa học
mà nó đề ra.
Tóm lại, tạp chí khoa học được hiểu là phương tiện truyền thơng mang
tính học thuật. Mục tiêu của nó là mang thơng tin chuyên biệt đến giới nghiên
cứu khoa học, góp phần xây dựng, hồn thiện hệ thống chính sách, pháp luật
một ngành, một lĩnh vực nào đó; hướng dẫn, chỉ đạo nghiệp vụ đối với đội ngũ
làm nghiệp vụ và phổ biến chính sách đến các đối tượng thuộc phạm vi điều
chỉnh, quản lý của ngành đó. Tạp chí khoa học chuyên ngành còn là diễn đàn
để những người làm nghiệp vụ và giới nghiên cứu về ngành trao đổi và học hỏi
lẫn nhau.
1.1.2. Khái niệm tổ chức nội dung và vấn đề tổ chức nội dung tạp chí
khoa học
+ Khái niệm tổ chức

Từ điển Tiếng Việt định nghĩa từ tổ chức như sau:
Danh từ: “Tổ chức là tập hợp người được tổ chức lại, hoạt động vì những
quyền lợi chung, nhằm một mục đích chung”[10 tr.1158]
Động từ: “Tổ chức là (1) sắp xếp, bố trí cho thành một chỉnh thể, có một
cấu tạo, một cấu trúc và những chức năng chung nhất định. (2) sắp xếp, bố trí
cho thành có trật tự, có nền nếp. (3) làm những gì cần thiết để tiến hành một
hoạt động nào đó nhằm có được hiệu quả tốt nhất [10, tr.1558].


13

Từ những khái niệm trên có thể hiểu:
Tổ chức là tiến trình thiết lập một cấu trúc về các mối quan hệ giúp cho
mọi người sử dụng một cách tối ưu những thứ được yêu cầu để thực hiện các kế
hoạch đã đề ra và thỏa mãn mục tiêu ban đầu.
Theo Từ điển Hán Việt: Nội là trong, dung là chứa. Như vậy Nội dung là
những thứ chứa bên trong của một cái gì đó, điều gì đó.
Từ điển Tiếng Việt có định nghĩa: “ Nội dung là mặt bên trong của sự vật,
cái được hình thức chứa đựng hoặc biểu hiện” [Trung tâm Từ điển học(2007),
Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, Đà Nẵng tr.1149].
Còn theo Triết học: “Nội dung dùng để chỉ toàn bộ những yếu tố, những
mặt, những bộ phận, những quá trình hợp thành một sự vật, hiện tượng cụ thể
nào đó” [Khoa Triết học – Học viện Báo chí và Tun truyền (2009), Giáo trình
Triết học, NXB Chính trị - Hành chính, Hà Nội, tr.63].
Từ những khái niệm và cách hiểu trên, tác giả đi đến cách hiểu: “vấn đề tổ
chức nội dung tạp chí, đó là cần tìm hiểu, nghiên cứu xây dựng và tổ chức thực
hiện kế hoạch sắp xếp nội dung một cách cụ thể ở một phạm vi xác định nhằm
đạt mục tiêu cần thiết.”
Theo tác giả Hà Huy Phượng, [7, tr.2]“Tổ chức nội dung báo, tạo chí là
việc lập kế hoạch nội dung từng số báo, trang báo, tạp chí sắp xuất bản, tổ chức

thực hiện để đạt được mục đích, mục tiêu và đáp ứng nhu cầu tiếp nhận thơng
tin của cơng chúng mà cơ quan báo chí đó hướng đến”.
Đối với tổ chức nội dung báo, tạp chí có thể được hiểu là: Xác định một
cơ cấu chủ định về nội dung, hình thức trình bày của một tờ báo, tạp chí theo chức
năng và nhiệm vụ được giao. Ví dụ: tổ chức các chuyên mục, chuyên trang trong
các tạp chí chuyên ngành theo từng lĩnh vực. Việc tổ chức thực hiện các nội dung
chung của báo chí tất nhiên có liên quan mật thiết đến vai trị, nhiệm vụ của
những người làm việc trong tòa soạn phải thực hiện. Vai trị đó được xây dựng
một cách có chủ đích để đảm bảo đem lại hiệu quả cao nhất của nội dung sản
phẩm báo chí. Đây chính là sự liên kết, kết hợp những bộ phận riêng rẽ thành một


14

hệ thống hài hịa, nhịp nhàng. Có thể hiểu rằng, tổ chức nội dung là hệ thống quy
trình lập kế hoạch, tổ chức sắp xếp các bài, nhóm bài, biên tập, thiết kế tạo thành
một chỉnh thể sản phẩm hoàn chỉnh cả về nội dung và hình thức. Hoạt động tổ
chức nội dung xác định khung xương, rường cột cho tồn bộ nội dung, định
hướng của sản phẩm báo chí.
Tổ chức nội dung trên báo chí địi hỏi sự hệ thống, sắp xếp một cách
khoa học để giúp độc giả dễ tiếp cận và có cái nhìn sâu sắc hơn về một vấn đề,
một sự kiện nào đó để có nhận thức và hành vi đúng, phù hợp. Đối với tạp chí,
vấn đề tổ chức nội dung là sự hệ thống, lập kế hoạch cho từng kỳ, từng trang,
tập hợp các nhóm bài viết theo từng lĩnh vực, chủ đề và tổ chức thực hiện để
đạt được mục đích, đáp ứng nhu cầu tiếp nhận thông tin của công chúng.
Đối với các tạp chí khoa học ngành Lâm nghiệp, vấn đề tổ chức nội dung
là những đòi hỏi đặt ra từ khâu lập kế hoạch xuất bản, hình thức, phương thức
truyền tải, cơ chế phối hợp thực hiện nhằm nâng cao uy tín, chất lượng tạp chí,
đáp ứng nhu cầu phát triển và hội nhập.
1.2. Đặc điểm và vai trò của tạp chí khoa học trong hệ thống báo chí

1.2.1. Đặc điểm của tạp chí khoa học
- Về nội dung và hình thức thơng tin
Dịng tạp chí khoa học chú trọng tới việc thông tin, nghiên cứu, trao đổi,
công bố nhiều chủ đề thuộc một lĩnh vực, một phạm vi, một ngành hoạt động
mang tính đặc thù, chuyên biệt hơn là thơng tin tin tức mang tính thời sự của xã
hội. Với chức năng, nhiệm vụ của mình, các tạp chí khoa học là kênh thơng tin tin
cậy giữ vai trị diễn đàn thơng tin khoa học, cung cấp các giá trị nghiên cứu phục
vụ hoạt động học tập, nghiên cứu, ứng dụng của độc giả. Tạp chí khoa học mang
thông tin về bản chất của sự vật, hiện tượng được chọn lọc, trình bày một cách
khoa học, thực hiện chủ yếu chức năng tuyên truyền tới một nhóm đối tượng xác
định. Nếu nhiệm vụ của báo là cổ vũ, động viên, thông tin tới nhiều người biết các
sự kiện trong cuộc sống thì nhiệm vụ của tạp chí lại chủ yếu là tuyên truyền tới


15

một nhóm người, thơng qua nêu vấn đề, phân tích, tổng hợp vấn đề, chỉ ra mối
liên hệ hướng tới cùng nhận thức bàn bạc giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
Đặc điểm của tạp chí khoa học rất điển hình đó là tính liên ngành cao, tính
hạn định rõ. Tính liên ngành ở đây thể hiện dưới hai khía cạnh: sử dụng các
phương pháp liên ngành để giải quyết các nội dung của ngành mình và dùng
phương pháp cơ bản của ngành mình để giải quyết các nội dung liên ngành. Với
loại tạp chí khoa học, biểu hiện tính liên ngành thứ hai (dùng phương pháp cơ
bản của ngành để giải quyết các nội dung liên ngành) được thể hiện khá rõ nét,
Sự kết hợp chặt chẽ này nếu được thực hiện một cách hệ thống, đảm bảo tính
khoa học và đúng quy trình chất lượng thì giá trị của mỗi tạp chí sẽ được tăng
lên rất nhiều so với việc chỉ dùng phương pháp nghiên cứu cơ bản của ngành
mình để phục vụ nội dung của ngành.
Về tính định kỳ của tạp chí khoa học, có thể thấy tính định kỳ của tạp chí
khoa học dài hơn nhiều so với báo và các tạp chí thơng tin, giải trí. Ở tạp chí khoa

học, tính định kỳ thưa hơn để đảm bảo tính chất nghiên cứu, các tạp chí này địi hỏi
phải có các bài báo khoa học với nội dung mới. Có những tạp chí có số lượng bài
gửi của các chuyên gia, cộng tác viên rất phong phú nhưng vẫn chỉ ra được mỗi
năm 4 số bởi tính chọn lọc bài viết khá khắt khe của tịa soạn. Tuy nhiên cũng có
một số tạp chí vì khơng có đủ lượng bài mang tính nghiên cứu nhưng đến định kỳ
vẫn phải xuất bản đã lạm dụng tin tức hoạt động trong ngành, và những thông tin
khoa học không qua phản biện đăng trên tạp chí. Điều này sẽ ảnh hưởng tới uy tín
cũng như giá trị khoa học của tạp chí, thường tạp chí sẽ khơng được đánh giá cao
về mặt khoa học.
Bên cạnh chức năng tuyên truyền giáo dục, tạp chí góp phần giải thích,
hoặc phê phán tình hình, hiện tượng nghiên cứu, đồng thời đề cập đến biện pháp
xử lý tình hình, hiện tượng ấy theo những phương pháp nghiên cứu riêng biệt,
thể hiện tính phản biện và nghiên cứu khoa học của từng loại tạp chí. Chính vì lẽ
đó, đặc trưng nổi bật của tạp chí là chức năng thơng tin lý luận và nghiên cứu
khoa học, là người bình giá kết qủa các cơng trình nghiên cứu khoa học áp dụng
trong thực tiễn.


16

Tạp chí mang tính chất nghiên cứu, trao đối và hướng dẫn nghiệp vụ, nên
các bài viết đăng tải trên tạp chí khơng nhất thiết phải là những vẫn đề đã chín
muồi, hoặc đã được khẳng định khoa học, mà có thể có những bài viết với chủ
đích chỉ nhằm “xới vấn đề” hoặc trao đổi mang tính chất học thuật, tham khảo
theo những quan điểm khác nhau. Trên cơ sở đó bạn đọc có thể khai thác, hoặc
bình giá theo quan điểm riêng về hiện tượng nghiên cứu mà mình quan tâm. Vấn
đề về “cái mới” trong nghiên cứu khoa học, đặc biệt là đối với tạp chí khoa học
là điều không thể thiếu; giá trị khoa học của một bài báo tùy thuộc phần lớn vào
nội dung của bài báo.
Để các thông tin, vấn đề được rõ ràng, hệ thống, địi hỏi các tạp chí phải

định hình các chuyên trang, chuyên mục ổn định mang tính khoa học, tùy thuộc
vào đối tượng độc giả và đặc thù thông tin của từng tịa soạn.
Trong một sản phẩm tạp chí khoa học có thể có nhiều chuyên mục, việc
sắp xếp, bố trí một cách hợp lý để q trình hoạt động đi từ kế hoạch xuất bản
đến sản phẩm tạp chí qua các cơng đoạn mang tính khoa học, hợp lý, đảm bảo
tiêu chuẩn chất lượng, hài hòa về nội dung và hình thức và đạt được hiệu quả
cao, đem lại giá trị khoa học được công nhận, thu hút sự quan tâm của độc giả,
nâng cao uy tín cho tạp chí.
Đối với các tạp chí khoa học, do tính khuôn mẫu và đặc thù thông tin nên
các thể loại tác phẩm được sử dụng cũng có nhiều hạn chế, thường chủ yếu là
các thể loại chính luận như bình luận, chuyên luận hoặc tin tức khoa học, thể
loại bài báo hoặc điều tra khoa học.
- Về phương thức truyền tải
Tạp chí khoa học trong nước cũng như trên thế giới hiện nay được truyền
tải tới công chúng chủ yếu qua hai kênh chính: Tạp chí in và tạp chí điện tử.
- Về đặc điểm cơng chúng
Tạp chí khoa học khơng giống với báo hoặc các tạp chí giải trí phổ rộng,
chúng có đối tượng tập trung theo lĩnh vực chuyên biệt, công chúng đặc thù của
ngành, của lĩnh vực nhất định.


17

Việc xác định đối tượng phục vụ của tạp chí bao gồm những loại bạn đọc
nào: là cán bộ nghiên cứu, hay cán bộ quản lý, hoặc cán bộ cơ sở. Trên thực tế
có nhiều loại tạp chí chỉ phục vụ chủ yếu cho một loại bạn đọc là cán bộ nghiên
cứu có trình độ khoa học nhất định. Nhưng cũng có loại tạp chí đối tượng phục
vụ bạn đọc vừa là cán bộ nghiên cứu, cán bộ quản lý, vừa là cán bộ chuyên môn
thực hành trong ngành cũng như các bạn đọc ngồi ngành có nhiều quan tâm và
chịu ảnh hưởng từ ngành đó.

- Về tổ chức nội dung của tạp chí khoa học, thường theo những vấn đề
hiện thực mà cơng chúng đang quan tâm, có nhiệm vụ thơng tin, định hướng và
đưa ra giải pháp thích hợp. Nội dung phản ánh của tạp chí thường được kết cấu
theo dạng thức sau:
+ Những vấn đề chung về lý luận, nghiệp vụ, khoa học.
+ Thông tin tin tức khoa học.
+ Phổ biến kiến thức kinh nghiệm.
Trong đó, những vấn đề chung về lý luận, nghiệp vụ, khoa học thường
chiếm một tỷ trọng lớn trong cơ cấu nội dung đăng tải. Với nội dung đó, các bài
viết tạp chí phải thể hiện được tính chất nghiên cứu, phát hiện những qui luật vận
động có thể trong từng lĩnh vực thuộc nghiệp vụ chuyên môn. Ở đây, chức năng
tuyên truyền về những vấn đề lý luận cách mạng, lý luận nghiệp vụ, khoa học kỹ
thuật sẽ đem lại cho độc giả nhiều kiến thức mới mẻ với nhiều ý niệm cụ thể, dễ
dàng tiếp cận với thực tế, liên hệ, vận dụng trong điều kiện cụ thể của bản thân,
đơn vị mình.
1.2.2. Vai trị của tạp chí khoa học trong hệ thống báo chí
- Tạp chí khoa học trước tiên là một sản phẩm truyền thông trong hệ
thống sản phẩm truyền thơng. Như vậy, nó thể hiện đầy đủ những vai trò trong
đời sống xã hội trên nhiều lĩnh vực như: chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội.
Những số tạp chí khoa học xoay quanh các chuyên mục vốn có đã được
định hình, nhằm tập trung cung cấp cho bạn đọc một lượng thông tin về một chủ
đề mà khoa học và cuộc sống đang đặt ra. Đó có thể là những tri thức về chính
trị, kinh tế, quản lý, tri thức về khoa học kỹ thuật... Tạp chí khoa học góp phần


18

giải thích, hoặc phê phán tình hình, hiện tượng nghiên cứu, đồng thời đề cập đến
biện pháp xử lý tình hình, hiện tượng đó theo những phương pháp nghiên cứu
riêng biệt, thể hiện tính phản biện và tính khoa học của từng tạp chí.

Là một sản phẩm trong hệ thống báo chí, tuy nhiên, tạp chí khoa học quan
tâm hàng đầu đến sự thật khách quan, đưa ra bản chất của vấn đề với các quy
luật của tự nhiên, xã hội. Và như vậy, tạp chí khoa học góp phần đắc lực trong
phát hiện, điều chỉnh, hoàn thiện quan hệ sản xuất, quan hệ xã hội.
- Tạp chí khoa học mang giá trị học thuật, góp phần phát triển nền khoa
học nói chung và khoa học chuyên ngành nói riêng.
Tạp chí khoa học là loại ấn phẩm địi hỏi đầu tư nhiều công sức, chất xám
của các nhà khoa học. Nó giữ một vai trị quan trọng trong đời sống xã hội. Giáo
sư Frank Davidoff, Tổng Biên tập Tạp chí Annals of internal Medicine (một tạp
chí y học nổi tiếng thế giới), đồng thời là một nhà khoa học hàng đầu nước Mỹ
đã khẳng định: “khoa học chỉ tồn tại sau khi kết quả nghiên cứu được công bố
trên các tạp chí”. Thực tiễn cho thấy các cơng trình nghiên cứu khoa học chỉ
hồn tất và được cơng nhận khi kết quả được cơng bố trên tạp chí khoa học uy
tín: có cơ chế phản biện chặt chẽ, bởi đó chính là thước đo, là cơng cụ kiểm định
chất lượng, chỉ số xác nhận độ tin cậy và uy tín của một cơng trình nghiên cứu
khoa học. Tạp chí khoa học là nơi lưu trữ, nguồn cung cấp những thông tin, tư
liệu nghiên cứu khoa học có giá trị, được kiểm định và sàng lọc, dùng làm tư
liệu tham khảo cho các cơng trình nghiên cứu kế tiếp hay chính là “ người gác
cổng” của những cơng trình khoa học chuẩn mực và cũng là “bà đỡ” cho những
ý tưởng sáng tạo và phát kiến, tri thức mới.
Hoạt động khoa học thường được đánh giá dựa vào số lượng và chất
lượng. Về số lượng, người ta dựa vào số bài báo khoa học được cơng bố trên các
tạp chí khoa học quốc tế. Về chất lượng, người ta dựa vào số lần được trích dẫn
(citation index) của các bài báo khoa học. Thậm chí, để việc đánh giá được
chính xác hơn, người ta cịn tính đến số cơng bố quốc tế trên 1 triệu dân, và số
trích dẫn của các bài báo có tác giả chính là người của nước sở tại (Phạm Duy