Tài liệu Tiểu luận; "Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh ở Công ty Dụng cụ cắt và đo lường cơ khí" pdf

TRƯỜNG
KHOA……………………

TIỂU LUẬN


ĐỀ TÀI



Một số biện pháp nhằm nâng
cao hiệu quả sản xuất kinh
doanh ở Công ty Dụng cụ cắt
và đo lường cơ khí
LỜI NÓI ĐẦU


Kinh tế thị trường là việc tổ chức nền kinh tế xã hội dựa trên cơ sở một
nền sản xuất hàng hóa. Thị trường luôn mở ra các cơ hội kinh doanh mới
những đồng thời cũng chứa đựng những nguy cơ đe dọa các doanh nghiệp. Để
có thể đứng vững trước quy luật cạnh tranh khắc nghiệt của cơ chế thị trường
đòi hỏi các doanh nghiệp luôn vận động, tìm tòi một hướng đi mới cho phù
hợp. Vì vậy các doanh nghiệp phải quan tâm, tìm mọi biện pháp để nâng cao
hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh luôn là mối quan tâm hàng đầu
của các doanh nghiệp. Có nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh thì doanh
nghiệp mới tồn tại và phát triển, qua đó mở rộng sản xuất, nâng cao đời sống
cán bộ công nhân viên và tạo sự phát triển vững chắc của doanh nghiệp.
Vấn đề nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh vẫn là bài toán khó đối
với nhiều doanh nghiệp. Ở nước ta hiện nay số doanh nghiệp đạt được hiệu

quả trong quá trình sản xuất kinh doanh vẫn chưa nhiều. Điều này có nhiều
nguyên nhân như: Hạn chế trong công tác quản lý, hạn chế về năng lực sản
xuất hay kém thích ứng với nhu cầu của thị trường. Do đó nâng cao hiệu quả
sản xuất kinh doanh càng ngày càng phải được chú trọng đặc biệt là đối với
các doanh nghiệp Nhà nước.
Qua quá trình thực tập ở Công ty Dụng cụ cắt và đo lường cơ khí, với
những kiến thức đã tích luỹ được cùng với sự nhận thức về tầm quan trọng
của vấn đề này em đã chọn đề tài: "Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu
quả sản xuất kinh doanh ở Công ty Dụng cụ cắt và đo lường cơ khí" làm đề
tài cho chuyên đề tốt nghiệp của mình.
Nội dung của chuyên đề gồm 3 phần như sau:
Phần I: Nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh - Điều kiện tiên quyết
để doanh nghiệp tồn tại và phát triển.
Phần II: Thực trạng và công tác đánh giá hiệu quả hoạt động sản xuất
kinh doanh ở Công ty Dụng cụ cắt và đo lường cơ khí.

1

Phần III: Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất
kinh doanh của Công ty Dụng cụ cắt và đo lường cơ khí.
Chuyên đề này được hoàn thành với sự giúp đỡ tận tình của thầy giáo
Trần Việt Lâm và các cô chú trong Công ty Dụng cụ cắt và đo lường cơ khí.
Em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu này !

Hà Nội, tháng 3 năm 2003
Sinh viên: Tạ Duy Bộ

2

PHẦN I

NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT KINH DOANH - ĐIỀU KIỆN TIÊN
QUYẾT ĐỂ DOANH NGHIỆP TỒN TẠI VÀ PHÁT TRIỂN


I. HIỆU QUẢ SẢN XUẤT KINH DOANH VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC
NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT KINH DOANH ĐỐI VỚI CÁC DOANH
NGHIỆP HOẠT ĐỘNG TRONG CƠ CHẾ THỊ TRƯỜNG.
1. Bản chất của hiệu quả sản xuất kinh doanh.
1.1. Các quan điểm cơ bản về hiệu quả.
Trong cơ chế thị trường, các doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển
thì phải làm ăn có hiệu quả. Đây là một sụ thực hiển nhiên, một chân lý và để
hiểu rõ điều này thì trước tiên chúng ta hãy tìm hiểu về khái niệm hiệu quả.
Ngày nay, người ta vẫn chưa có một khái niệm thống nhất về hiệu quả.
Ở mỗi góc độ, lĩnh vực khác nhau thì hiệu quả cũng được xem xét nhìn nhận
khác nhau và thông thường khi nói đến hiệu quả của một lĩnh vực nào đó thì
chúng ta xem xét vấn đề hiệu quả trên các lĩnh vực: kinh tế, chính trị và xã
hội. Tương ứng ta có 3 phạm tru: hiệu quả kinh tế, hiệu quả chính trị và hiệu
quả xã hội.
1.1.1. Hiệu quả kinh tế.
Nếu xét trên phạm vi từng khía cạnh, từng yếu tố, từng ngành thì chúng
ta có phạm trù hiệu quả kinh tế. Có thể hiểu hiệu quả kinh tế là hệ số giữa kết
quả thu về và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Kết quả thu về đề cập
trong khái niệm này có thể là doanh thu, lợi nhuận, tổng sản phẩm công
nghiệp… Hiệu quả kinh tế thể hiện trình độ sử dụng các yếu tố đầu vào trong
quá trình sản xuất kinh doanh.
1.1.2. Hiệu quả chính trị, xã hội.
Nếu đứng trên phạm vi toàn xã hội và nền kinh tế quốc dân thì ta có hai
phạm trù hiệu quả chính trị và hiệu quả xã hội. Hai phạm trù này phản ánh
ảnh hưởng của hoạt động sản xuất kinh doanh đối với việc giải quyết những
yêu cầu và mục tiêu chung của toàn bộ nền kinh tế xã hội. Và hai loại hiệu

quả này có vị trí quan trọng trong việc phát triển đất nước một cách toàn diện
và bền vững. Hiệu quả chính trị, xã hội phản ánh trình độ phát triển nền kinh

3

tế xã hội ở các mặt: trình độ tổ chức sản xuất, trình độ quản lý, mức sống bình
quân.
Phải luôn có sự cân đối giữa hiệu quả kinh tế với hiệu quả chính trị, xã
hội. Đây là một nguyên tắc để phát triển kinh tế, xã hội của một quốc gia một
cách liên tục và lâu dài. Bất kỳ một sự mất cân đối nào sẽ dẫn đến những hậu
quả nghiêm trọng.
Dưới góc độ của doanh nghiệp thì ta có khái niệm hiệu quả sản xuất
kinh doanh. Hiệu quả sản xuất kinh doanh có bản chất của hiệu quả kinh tế và
cũng có bản chất của hiệu quả chính trị, xã hội (đời sống người lao động…).
Dưới đây là một số quan điểm về hiệu quả kinh tế và hiệu quả chính trị, xã
hội. Nếu áp dụng những quan điểm đó vào phạm vi của doanh nghiệp thì ta có
thể coi đó là các quan điêmr về hiệu quả sản xuất kinh doanh. Qua một số
quan điểm này chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về khái niệm hiệu quả sản xuất kinh
doanh.
1.1.3. Một số quan điểm về hiệu quả sản xuất kinh doanh.
Mặc dù đã có sự thống nhất rằng phạm trù hiệu quả sản xuất kinh
doanh phản ánh mặt chất lượng của hoạt động sản xuất kinh doanh nhưng vẫn
chưa có sự thống nhất trong quan niệm về hiệu quả sản xuất kinh doanh.
Các nhà kinh tế và thống kê có nhiều quan điểm khác nhau về hiệu quả
sản xuất kinh doanh do điều kiện lịch sử và giác độ nghiên cứu là không
giống nhau.
Quan điểm 1: Trước đây người ta coi "Hiệu quả là kết quả đạt được
trong hoạt động kinh tế, là doanh thu trong tiêu thụ hàng hóa"
1
[Xem trang 9].

Theo quan điểm này thì hiệu quả là tốc độ tăng của kết quả đạt được như: Tốc
độ tăng của doanh thu, của lợi nhuận. Như vậy hiệu quả được đồng nhất với
các chỉ tiêu kết quả hay với nhịp độ tăng của các chỉ tiêu ấy. Quan điểm này
thực sự không còn phù hợp với điều kiện ngày nay. Kết quả sản xuất có thể
tăng lên do tăng chi phí, mở rộng sử dụng các nguồn sản xuất (đầu vào của
quá trình sản xuất). Nếu hai doanh nghiệp có dùng một kết quả sản xuất tuy
có hai mức chi phí khác nhau, theo quan điểm này thì hiệu quả sản xuất kinh
doanh của chúng là như nhau. Điều này thật khó chấp nhận.
Quan điểm 2: Theo quan điểm này thì "Hiệu quả được xác định bằng
nhịp độ tăng tổng sản phẩm mà xã hội hoặc thu nhập quốc dân"
2
[Xem trang

4

9]. Xét trên phạm vi của doanh nghiệp, thì theo quan điểm này thì hiệu quả
sản xuất kinh doanh và nhịo độ tăng giá trị tổng sản lượng là một. Nhìn trên
một góc độ nào đó thì quan điểm này cũng gần giống như quan điểm một. Nó
cũng không đề cập tới chi phí bỏ ra để đạt được giá trị tổng sản lượng đó. Nếu
tốc độ tăng của chi phí sản xuất được các nguồn lực được huy động tăng
nhanh hơn nhịp độ tăng giá trị tổng sản lượng thì sao. Hơn nữa, việc chọn
năm gốc có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả so sánh. Với mỗi năm gốc khác
nhau chúng ta lại có mức hiệu quả khác nhau của cùng một năm nghiên cứu.
Quan điểm 3: Đây là quan điểm về hiệu quả được trình bày trong giáo
trình kinh tế học của P.Samueleson và W.Nordhmas (Viện quan hệ quốc tế -
Bộ ngoại giao xuất bản, bản dịch tiếng Việt năm 1991). Theo quan điểm này
thì "Hiệu quả sản xuất diễn ra khi sản xuất không thể tăng sản lượng một loại
hàng hóa mà không cắt giảm sản xuất của một loại hàng hóa khác. Một nền
kinh tế có hiệu quả nằm trên đường giới hạn khả năng sản xuất của nó"
3

[Xem
trang 275]. Nhìn nhận quan điểm này dưới giác độ doanh nghiệp thì tình hình
sản xuất kinh doanh có hiệu quả khi nằm trên đường giới hạn khả năng sản
xuất của nó. Giới hạn khả năng sản xuất của doanh nghiệp được xác định
bằng giá trị tổng sản lượng tiềm năng, là giá trị tổng sản lượng cao nhất có thể
đạt được ứng với tình hình công nghệ và nhân công nhất định. Theo quan
điểm này thì hiệu quả thể hiện ở sự so sánh mức thực tế và mức "tối đa" về
sản lượng. Tỷ lệ so sánh càng gần 1 càng có hiệu quả. Mặt khác ta thấy quan
điểm này tuy đã đề cập đến các yếu tố đầu vào nhưng lại đề cập không đầy
đủ.
Tóm lại quan điểm này là chính xác, độc đáo nhưng nó mang tính chất
lý thuyết thuần tuý, lý tưởng, thực tế rất khó đạt được.
Quan điểm 4: Quan điểm này cho rằng "Hiệu quả kinh tế nền sản xuất
xã hội là mức độ hữu ích của sản phẩm được sản xuất ra, tức là giá trị sử dụng
của nó chứ không phải là giá trị"
4
[Xem trang 9]. Theo tác giả của quan điểm
này, mức độ thỏa mãn nhu cầu phụ thuộc vào các tác dụng vật chất cụ thể chứ
không phải giá trị trừu tưoựng nào đó. Tuy nhiên quan điểm này gặp phải trở
ngại là khó (nếu không muốn nói là không thể) tính được tính hữu ích của sản
phẩm được sản xuất ra. Và nếu vậy thì chúng ta không thể so sánh được tính
hữu ích giữa các sản phẩm, do đó cũng không đánh giá được tính hiệu quả
của hoạt động sản xuất kinh doanh,.

5

Quan điểm 5: Quan điểm này cho rằng "Hiệu quả kinh tế được xác
định bởi quan hệ tỷ lệ giữa sự tăng lên của đại lượng kết quả và chi phí"
5

[Xem trang 253].
Công thức biểu diễn phạm trù này:
H =
C
K


(1)
K: Phần gia tăng của kết quả sản xuất
C: Phần gia tăng của chi phí sản xuất
H: Hiệu quả sản xuất kinh doanh
Quan điểm này phản ánh hiệu quả chưa đầy đủ và trọn vẹn. Nó chỉ đề
cập đến hiệu quả của phần tăng thêm bằng cách so sánh giữa phần gia tăng
của kinh doanh sản xuất và phần gia tăng của chi phí sản xuất chứ chưa đề
cập toàn bộ phần tham gia vào quá trình sản xuất, kinh doanh. Xét trên quan
điểm triết học Mác Lênin thì mọi sự vật, hiện tượng đều có mỗi quan hệ mật
thiết, hữu cơ với nhau chứ không tồn tại một cách riêng lẻ, độc lập. Sản xuất
kinh doanh không nằm ngoài quy luật này, các yếu tố "tăng thêm" giảm đi có
liên hệ với các yếu tố sẵn có. Chúng trực tiếp hoặc gián tiếp các động tới kết
quả sản xuất kinh doanh. Hiệu quả sản xuất kinh doanh luôn là kết quả tổng
hợp của toàn bộ phần tham gia vào quá trình sanr xuất kinh doanh. Quan điểm
này chỉ đề cập đến phần tăng thêm trong khái niệm hiệu quả là chưa đầy đủ,
thiếu chính xác/
Quan điểm 6: Theo quan điểm này "Hiệu quả kinh tế được xác định
bởi tỷ số giữa kết quả đạt được và chi phí bỏ ra để đạt được kết qủa đó"
6

[Xem trang 253].
Khái niệm chung về hiệu quả kinh tế: "Hiệu quả kinh tế của một hiện
tượng (hoặc một quá trình kinh tế) phản ánh trình độ lợi dụng các nguồn lực

(nhân tài, vật lực, tiền vốn) để đạt được mục tiêu xác định"
7
[Xem trang 9].
Từ khái niệm trên ta có công thức để biểu diễn khái quát phạm trù hiệu
quả sản xuất kinh doanh.
H =
C
K
(2)
H: Hiệu quả sản xuất kinh doanh.

6

K: Kết quả của quá trình sản xuất kinh doanh.
C: Chi phí của quá trình sản xuất kinh doanh (chi phí bỏ ra để đạt được
kết quả K).
Như vậy ta nhận thấy rằng hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp phản ánh chất lượng hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Còn kết quả của quá trình sản xuất kinh doanh (doanh thu, lợi nhuận) thì phản
ánh số lượng của hoạt động sản xuất kinh doanh. Vậy khi xem xét, đánh giá
hoạt động của một doanh nghiệp thì phải quan tâm cả kết quả cũng như hiệu
quả của doanh nghiệp đó.
Quan điểm này đã đánh giá được tốt nhất trình độ lợi dụng các nguồn
lực ở mọi điều kiện "động" của hoạt động sản xuất kinh doanh.
Việc tính toán hiệu quả hoàn toàn có thể thực hiện được trong sự vận
động và biến đổi không ngừng của hoạt động sản xuất kinh doanh, không phụ
thuộc vào quy mô và tốc độ biến động khác nhau của chúng.
1.2. Bản chất của hiệu quả sản xuất kinh doanh:
Hiệu quả sản xuất kinh doanh phản ánh mặt chất lượng của các hoạt
động kinh doanh, phản ánh trình độ lợi dụng các nguồn lực (lao động, thiết bị,

máy móc, tiền, nguyên vật liệu) để đạt được mục tiêu cuối cùng của doanh
nghiệp. Bản chất của hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp là sự
thực hiện yêu cầu của quy luật tiết kiệm thời gian.
Các Mác đã cho rằng quy luật tiết kiệm thời gian là quy luật có tầm
quan trọng đặc biệt. Mọi hoạt động của con người đều phải tuân theo quản lý
đó. Con người tạo ra của cải vật chất bằng sức lao động. Lao động được đo
lường bằng thời gian. Với một mục tiêu nhất định con người phải thực hiện
trong một thời gian lao động ít nhất hay nói một cách khác thì trong một thời
gian lao động nhất định kết quả đạt được phải cao nhất.
Vì vậy yêu cầu của việc nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh là phải
đạt kết quả tối đa với chi phí tối thiểu (thời gian hao phí lao động thấp nhất).
Điều này có nghĩa là với mức chi phí nhất định thì doanh nghiệp phải đạt kết
quả tối đa hoặc ngược lại, đạt kết quả nhất định với chi phí tối thiểu.
Tuy nhiên, để hiểu rõ bản chất của phạm trù hiệu quả kinh tế của hoạt
động sản xuất kinh doanh, cũng cần phân biệt ranh giới giữa hai khái niệm

7

hiệu quả và kết quả của hoạt động sản xuất kinh doanh. Trước đây trong lý
luận cũng như thực tiễn đã tồn tại sự nhầm lẫn giữa hai phạm trù hiệu quả và
kết quả của hoạt động sản xuất kinh doanh, khi đó đã coi kết quả là mục tiêu
mục đích và coi hiệu quả của hoạt động sản xuất kinh doanh là mục tiêu. Từ
quan niệm nhầm lẫn đó dẫn đến sự hạn chế trong phương pháp luận giải quyết
vấn đề, đôi khi người ta hay coi đạt được kết quả là đạt được hiệu quả và rõ
ràng điều đó có nghĩa là không cần chú ý đến hiệu quả sản xuất kinh doanh.
Đây là quan niệm sai lầm và cần phải được thay đổi.
Hiện nay, chúng ta có thể hiểu kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh
của doanh nghiệp là những gì mà doanh nghiệp đạt được sau một quá trình
sản xuất kinh doanh nhất định, kết quả cần đạt bao giờ cũng là mục tiêu cần
thiết của doanh nghiệp có thể là những đại lượng có thể cân, đo, đong đếm

được như số sản phẩm tiêu thụ mỗi loại, doanh thu, lợi nhuận… và cũng có
thể là các đại lượng chỉ phản ánh mặt chất lượng hoàn toàn có tính chất định
tính như uy tín của hãng, chất lượng sản phẩm… Như thế kết quả bao giờ
cũng là mục tiêu của doanh nghiệp. Trong khi đó trong khái niệm về hiệu quả
sản xuất kinh doanh, người ta đã sử dụng cả hai chỉ tiêu là kết quả (đầu ra) và
chi phí (các nguồn lực đầu vào) để đánh giá hiệu quả sản kinh doanh. Trong
lý thuyết và thực tế quản trị kinh doanh cả hai chỉ tiêu kết quả và chi phí đều
có thể được xác định bằng đơn vị hiện vật và đơn vị giá trị. Tuy nhiên, sử
dụng đơn vị hiện vật để xác định hiệu quả sản xuất kinh doanh sẽ vấp phải
khó khăn là giữa "đầu vào" và "đầu ra" không có cùng một đơn vị đo lường,
còn việc sử dụng đơn vị giá trị luôn luôn đưa các đại lượng khác nhau về cùng
một đơn vị đo lường tiền tệ. Vấn đề được đặt ra là hiệu quả sản xuất kinh
doanh là mục tiêu hay phương tiện của kinh doanh? Trước tiên, hiệu quả sản
xuất kinh doanh phản ánh việc thực hiện mục tiêu của doanh nghiệp đạt được
ở trình độ nào. Nhưng xem xét hiệu quả kinh tế không chỉ dừng ở đó mà
thông qua đó có thể phân tích, tìm ra các nhân tố cho phép nâng cao hiệu quả
sản xuất kinh doanh. Từ đó có thể có các giải pháp nhằm đạt mục tiêu của
doanh nghiệp ở mức độ cao hơn với chi phí về nhân tài, vật lực và tiền vốn ít
hơn. Như vậy, nhiều lúc người ta sử dụng các chỉ tiêu hiệu quả như mục tiêu
cần đạt và trong nhiều trường hợp khác người ta lại sử dụng chúng như công
cụ để nhận biết khả năng tiến tới mục tiêu cần đạt là kết quả.
2. Đặc điểm của hiệu quả sản xuất kinh doanh.

8

Hiệu quả sản xuất kinh doanh là một khái niệm phức tạp và khó đánh
giá chính xác. Sở dĩ phạm trù hiệu quả sản xuất kinh doanh là phạm trù phức
tạp và khó đánh giá chính xác là vì ngay ở khái niệm về hiệu quả sản xuất
kinh doanh đã cho thấy hiệu quả sản xuất kinh doanh được xacs định bởi mối
tương quan giữa hai đại lượng là kết quả đạt được từ hoạt động sản xuất

(doanh nghiệp sản xuất) hoặc kinh doanh (doanh nghiệp thương mại, dịch
vụ…) và chi phí bỏ ra để thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh đó.
Trong khi cả hai đại lượng kết quả và chi phí đều khó xác định chính xác.
Về kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh chúng ta thấy hầu như rất ít
khi các doanh nghiệp xác định được chính xác các kết quả mà doanh nghiệp
thu được ở một thời điểm nào đó do các quá trình tạo ra kết quả diễn ra trong
các doanh nghiệp thường có sản phẩm dở dang, bán thành phẩm,… Trong nền
kinh tế thị trường, doanh nghiệp không phải chỉ tạo ra kết quả (sản phẩm, dịch
vụ) mà còn phải bán được các kết quả đó và quá trình bán hàng và quá trình
tạo ra kết quả luôn không trùng nhau. Một doanh nghiệp ở một thời điểm nào
đó có thể có nhiều sản phẩm được sản xuất ra nhưng lại tiêu thụ được rất ít,
như thế chưa thể nói doanh nghiệp đã đạt được kết quả (mục tiêu). Nếu xét
trên góc độ giá trị, đại lượng kết quả của sản xuất kinh doanh không phải là
đại lượng đánh giá dễ dàng vì ngoài các nhân tố ảnh hưởng trên, kết quả sản
xuất kinh doanh còn chịu ảnh hưởng của thước đo giá trị (đồng tiền với những
thay đổi của nó trên thị trường). Mặt khác, chính hoạt động của con người là
luôn nhằm đến và đạt đến kết quả nhất định, song không phải lúc nào con
người cũng nắm chắc được, biết hết được các kết quả do chính hành động của
họ. Như vậy, phạm trù kết quả là một phạm trù phức tạp mà không phải lúc
nào chúng ta cũng đánh giá đầy đủ được nó.
Việc xác định đại lượng chi phí cũng không dễ dàng. Nếu xét trân
phương diện lý thuyết thì chi phí tính bằng đơn vị hiện vật là chi phí sử dụng
tài nguyên, chi phí "thực" để tạo ra kết quả của doanh nghiệp song điều đó
không thể xác định được trong thực tiễn. Ở mọi doanh nghiệp, việc kiểm kê,
kiểm tra xem đã sử dụng bao nhiêu đơn vị nguyên nhiên vật liệu mỗi loại
cũng không phải lúc nào cũng tiến hành được. Trong khi đó, ở mọi doanh
nghiệp lại còn nhiều loại nguồn lực đầu vào không chỉ liên quan đến một quá
trình tạo ra sản phẩm nào đó mà nó liên quan đến nhiều quá trình kinh doanh
khác nhau. Điều này dẫn tới việc xác định hao phí một cách chính xác vào

9

một quá trình kinh doanh cụ thể gặp nhiều khó khăn. Nếu xét trên phương
diện giá trị, chi phí kinh doanh thường được hiểu là giá trị của toàn bộ tài
nguyên đã sử dụng trong kinh doanh. Bản thân việc sử dụng các yếu tố đầu
vào dưới dạng chi phí sử dụng tài nguyên đã là không xác định được trong
tính toán bằng tiền, độ phức tạp và thiếu chính xác còn lớn hơn nhiều vì nó
hàm chứa rất nhiều yếu tố chủ quan của con người (chi phí là hi phí tính
toán). Cùng với sự phát triển của khoa học quản trị kinh doanh con người
ngày càng đưa chi phí tính toán tiếp cận đến gần chi phí kinh tế hơn. Hơn nữa,
không chỉ những chi phí trực tiếp trong sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp
mới đem lại kết quả cho doanh nghiệp, mà còn rất nhiều chi phí cho hoạt
động xã hội như: Giáo dục, cải tạo môi trường, sức khoẻ… có tác động không
nhỏ tới kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Các chi phí này rất khó tính
toán được trong quá trình xem xét hiệu quả kinh tế. Mặt khác, trong thực tế
khi ra các quyết định sản xuất kinh doanh của mình, các doanh nghiệp thường
hướng vào mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận nên dẫn đến xu hướng chi phí biên
cá nhân (MPC) thấp hơn chi phí biên xã hội (MSC). Điều này dẫn đến sự tách
biệt giữa kết quả và hiệu quả cá biệt xã hội. Để rút ngắn sự tách biệt này, các
biện pháp can thiệp vĩ mô của Nhà nước là hoàn toàn cần thiết. Cũng cần thấy
rằng khi doanh nghiệp ra quyết định sản xuất kinh doanh theo hướng giảm chi
phí biên cá nhân so với chi phí biên xã hội sẽ tạo ra ảnh hưởng ngoại ứng đối
với các doanh nghiệp sản xuất khác cũng như đối với người tiêu dùng và
trong nhiều trường hợp cũng ảnh hưởng trực tiếp đến bản thân doanh nghiệp
với tư cách là một thành viên trong đó. Nhiều doanh nghiệp cố tình giảm
thiểu chi phí cho việc xử lý chất thải, gây ô nhiễm môi trường và sự ô nhiễm
ngày một tăng ảnh hưởng đến cả khu vực rộng lớn và cuối cùng dẫn đến việc
đóng cửa hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bằng các biện pháp pháp
luật. Như thế kết quả và hiệu quả đạt được trước mắt của doanh nghiệp đã dẫn
đến không có hiệu quả và thậm chí phi hiệu quả kinh tế nếu xét trong thời

gian dài.
3. Sự cần thiết của việc nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của
doanh nghiệp.
Trong quá trình kinh doanh các doanh nghiệp phải luôn gắn mình với
thị trường nhất là trong một nền kinh tế mở. Do vậy mà để thấy được vai trò
của nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh đối với các doanh nghiệp trong

10
nền kinh tế trước hết chúng ta nghiên cứu cơ chế thị trường và hoạt động của
doanh nghiệp trong thị trường.
Thị trường là nơi diễn ra quá trình trao đổi hàng hóa. Nó tồn tại một
cách khách quan không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan nào. Bởi vì, thị
trường ra đời và phát triển gắn liền với lịch sử phát triển của nền sản xuất
hàng hóa. Ngoài ra, thị trường còn có một vai trò quan trọng trong việc điều
tiết và lưu thông hàng hóa. Thông qua nó các doanh nghiệp có thể nhận biết
được sự phân phối các nguồn lực thông qua hệ thống giá cả trên thị trường.
Trên thị trường luôn luôn tồn tại các quy luật vận động của hàng hóa,
giá cả, tiền tệ… như các quy luật thặng dư, quy luật giá cả, quy luật cạnh
tranh… Các quy luật này tạo thành một hệ thống thống nhất và hệ thống này
chính là linh hồn là cha đẻ của cơ chế thị trường. Như vậy, cơ chế thị trưởng
được hình thành bởi sự tác động tổng hợp của các quy luật trong sản xuất,
trong lưu thông trên thị trường. Thông qua các quan hệ mua bán hàng hóa,
dịch vụ trên thị trường cơ chế thị đường tác động đến việc điều tiết sản xuất,
tiêu dùng, đầu tư và làm thay đổi cơ cấu sản phẩm, cơ cấu ngành… Nói cách
khác cơ chế thị trường điều tiết quá trình phân phối, phân phối lại các nguồn
trong sản xuất kinh doanh nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội một cách tối ưu nats.
Tóm lại, sự vận động đa dạng, phức tạp của cơ chế thị trường dẫn đến
sự biểu hiện gần đùng nhu cầu thị trường của xã hội. Song các doanh nghiệp
không được đánh giá quá cao hoặc tuyệt đối hóa vai trò của thị trường, coi cơ
chế thị trường là hoàn hảo. Bởi lẽ thị trường luôn chứa đựng những khuyết tật

của nó như: Đầu cơ, lừa lọc, độc quyền… Do vậy mỗi doanh nghiệp phải xác
định được cho mình một phương thức hoạt động riêng phù hợp với doanh
nghiệp. Cụ thể là:
Doanh nghiệp phải xác định cho mình một cơ chế hoạt động trên hai thị
trường đầu vào và đầu ra để đạt một kết quả cao nhất và kết quả này không
ngừng phát triển nâng cao hiệu quả về mặt chất cũng như về mặt lượng. Như
vậy, trong cơ chế của việc nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh có vai trò
đối với doanh nghiệp.
- Thứ nhất: Nâng cao hiệu quả kinh tế trong kinh doanh là mục tiêu
phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần.

11
Văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần VII nếu rõ: "Một thành tựu khác
về đổi mới kinh tế là bước đầu hình thành nền kinh tế hàng hóa nhiều thành
phần theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước".
Phát triển kinh tế nhiều thành phần phải đảm bảo cho tổng sản phẩm xã
hội c+v+m và thu nhập quốc dân m+v đủ để thỏa mãn 2 yêu cầu sau:
Một là: Bù đắp đầy đủ, kịp thời chi phí về tư liệu sản xuất và chi phí
lao động đã hao phí (c+v) trong quá trình phát triển kinh tế hàng hóa nhiều
thành phần.
Hai là: Bảo đảm cho nền kinh tế quốc dân có được một bộ tích lũy quan
trọng để tái sản xuất mở rộng và đáp ứng những nhu cầu của xã hội.
- Thứ hai: Nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh là cơ sở cơ bản để
đảm bảo tồn tại và phát triển của doanh nghiệp.
Sự tồn tại của doanh nghiệp được xác định bởi sự có mặt của doanh
nghiệp trên thị trường trong khi đó lại là nhân tố trực tiếp đảm bảo sự có mặt
này, đồng thời là mục tiêu của tất cả các doanh nghiệp là: Luôn tồn tại, phát
triển một cách vững chắc. Do vậy thu nhập của doanh nghiệp phải không
ngừng nâng lên. Nhưng trong điều kiện vốn và các kỹ thuật chỉ thay đổi trong
khuôn khổ nhất định thì để tăng lợi nhuận bắt buộc các doanh nghiệp phải

tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh. Như vậy, hiệu quả sản xuất kinh doanh là
điều kiện hết sức quan trọng trong công việc đảm bảo sự tồn tại và phát triển
của doanh nghiệp.
Một cách nhìn khác sự tồn tại của doanh nghiệp được xác định bởi sự
tạo ra hàng hóa, của cải vật chất và các dịch vụ phục vụ cho nhu cầu của xã
hội đồng thời tạo ra tích lũy cho xã hội. Để thực hiện được như vậy thì mỗi
doanh nghiệp đều phải vươn lên đảm bảo thu nhập, bù đắp chi phí bỏ ra và có
lãi trong quá trình hoạt động kinh doanh. Có như vậy mới đáp ứng được nhu
cầu tái sản xuất trong nền kinh tế. Và như vậy chúng ta buộc phải nâng cao
hiệu quả sản xuất kinh doanh như là một tất yếu.
Tuy nhiên, sự tồn tại mới chỉ là một yêu cầu mang tính chất giản đơn
còn sự phát triển và mở rộng doanh nghiệp lại là một yếu tố quan trọng. Bởi
vì sự phát triển, mở rộng của doanh nghiệp không những đòi hỏi sự tồn tại
của doanh nghiệp mà còn đòi hỏi sự tích lũy đảm bảo cho quá trình tái sản
xuất mở rộng theo đúng quy luật phát triển. Như vậy để phát triển và mở rộng

12
doanh nghiệp mục tiêu lúc này không còn là đủ bù đắp chi phí bỏ ra để phát
triển quá trình tái sản xuất giản đơn mà phải đảm bảo có tích lũy đáp ứng nhu
cầu tái sản xuất mở rộng và một lẫn nữa nâng cao hiệu quả sản xuất kinh
doanh được nhấn mạnh.
- Thứ ba: Nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh là nhân tố thúc đẩy
cạnh tranh và sự tiến bộ trong kinh doanh.
Chấp nhận cơ chế thị trường là chấp nhận sự cạnh tranh. Trong khi thị
trường ngày càng phát triển thì cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng
khốc liệt hơn. Sự cạnh tranh lúc này không phải là các mặt hàng mà cạnh
tranh cả chất lượng, giá cả… Trong khi mục tiêu chung của các doanh nghiệp
đều là phát triển thì cạnh tranh là yếu tố làm cho doanh nghiệp mạnh lên
nhưng cũng có thể bóp chết doanh nghiệp trên thị trường. Do vậy, để tồn tại
và phát triển thì các doanh nghiệp đều phải chiến thắng trong cạnh tranh trên

thị trường. Để được điều này thì các doanh nghiệp phải có hàng hóa, dịch vụ
có chất lượng tốt, giá cả hợp lý.
Mặt khác hiệu quả sản xuất kinh doanh là đồng nghĩa với việc giảm giá
thành, tăng khối lượng hàng hóa bán, chất lượng không ngừng được hoàn
thiện nâng cao… Như vậy nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh chính là
hiệu quả, chính là hạt nhân cơ bản của thắng lợi trong cạnh tranh. Và các dạng
cạnh tranh nhau tức là không ngừng nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh
của mình. Chính sự nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh là con đường của
doanh nghiệp nâng cao sức cạnh tranh của mình.
II. HỆ THỐNG CHỈ TIÊU HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ PHƯƠNG PHÁP TÍNH
TOÁN CÁC CHỈ TIÊU HIỆU QUẢ KINH TẾ SẢN XUẤT KINH DOANH Ở CÁC
DOANH NGHIỆP.
1. Tiêu chuẩn hiệu quả kinh tế của hoạt động sản xuất kinh doanh.
Từ công thức định nghĩa về hiệu quả kinh tế, chúng ta thấy khi thiết lập
mối quan hệ tỷ lệ giữa đầu ra và đầu vào có thể cho một dãy giá trị khác nhau.
Vấn đề được đặt ra là trong một dãy các giá trị có thể đạt được thì giá trị nào
phản ánh tính có hiệu quả (nằm trong miền có hiệu quả), các giá trị nào sẽ
phản ánh tính hiệu quả cao cũng như những giá trị nào nằm trong miền không
đạt hiệu quả (phi hiệu quả). Chúng ta có thể hiểu tiêu chuẩn hiệu quả sản xuất
kinh doanh là thước đo, là giới hạn, là căn cứ, là một cái mốc xác định ranh

13
giới có hiệu quả hay không có hiệu quả về một chỉ tiêu hiệu quả đang xem
xét.
Xét trên phương diện lý thuyết, mặc dù các tác giả đều thừa nhận về
bản chất khái niệm hiệu quả sản xuất kinh doanh phản ánh trình độ lợi dụng
các yếu tố sản xuất, song công thức khái niệm hiệu quả sản xuất kinh doanh
cũng chưa phải là công thức mà các nhà kinh tế thống nhất thừa nhận. Vì vậy,
cũng không có tiêu chuẩn chung cho mọi công thức hiệu quả sản xuất kinh
doanh, mà tiêu chuẩn hiệu quả sản xuất kinh doanh còn phụ thuộc vào mỗi

công thức xác định hiệu quả cụ thể. Ở các doanh nghiệp tiêu chuẩn hiệu quả
phụ thuộc vào từng chỉ tiêu hiệu quả sản xuất kinh doanh cụ thể. Chẳng hạn,
với những chỉ tiêu hiệu quả liên quan đến các quyết định lựa chọn kinh tế sử
dụng phương pháp cận biên người ta hay so sánh các chỉ tiêu như doanh thu
biên và chi phí biên với nhau và tiêu chuẩn hiệu quả là doanh thu biên bằng
với chi phí biên (tổng hợp cũng như cho từng yếu tố sản xuất). Trong phân
tích kinh tế với việc sử dụng các chỉ tiêu tính toán trung bình có khi lấy mức
trung bình của ngành hoặc của kỳ trước làm mức hiệu quả so sánh và kết luận
tính hiệu quả của doanh nghiệp.
Như vậy, việc nghiên cứu để đưa ra được tiêu chuẩn cho mỗi chỉ tiêu
đánh giá hiệu quả kinh tế của hoạt động sản xuất kinh doanh và việc phấn đấu
để đạt được tiêu chuẩn đó là công việc hết sức quan trọng để thúc đẩy sự phát
triển của doanh nghiệp.
2. Hệ thống chỉ tiêu hiệu quả sản xuất kinh doanh.
Muốn có nhận thức đúng đắn hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp cần phân tích và đánh giá. Qua đó thấy được trình độ quản lý điều kiện
của doanh nghiệp cũng như đánh giá được chất lượng của phương án kinh
doanh mà doanh nghiệp đã đề ra. Thông qua đó phát hiện ra những ưu điểm
cần phát huy và những hạn chế, những nguyên nhân ảnh hưởng không tốt đến
hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, từ đó có thể đưa ra những
phương pháp, biện pháp thông qua các phương án sử dụng tối ưu các nguồn
lực.
Hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp rất phức tạp. Do vậy,
không thể sử dụng một chỉ tiêu để đánh giá mà cần phải đưa ra một hệ thống

14
các chỉ tiêu để đo lường và đánh giá chính xác, khoa học. Hệ thống chỉ tiêu
này phải đáp ứng được các yêu cầu cơ bản sau:
- Thứ nhât: Trong hệ thống các chỉ tiêu đánh giá phải có các chỉ tiêu
đánh giá tổng hợp, phản ánh chung tình hình sản xuất kinh doanh, các chỉ tiêu

bộ phận phản ánh hiệu quả kinh doanh từng mặt, từng khâu như: Lao động,
vốn… Các chỉ tiêu bộ phận là cơ sở cho việc tìm ra mặt mạnh, mặt yếu trong
quá trình sử dụng từng yếu tố tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh.
- Thứ hai: Hệ thống các chỉ tiêu đánh giá phải bảo đảm tính hệ thống
và toàn diện, tức là chỉ tiêu hiệu quả phải phán ánh hiệu quả sản xuất kinh
doanh kinh doanh của toàn bộ hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp.
- Thứ ba: Hệ thống các chỉ tiêu phán ảnh tình hình trên cơ sở những
nguyên tắc chung của hiệu quả, nghĩa là phản ánh được trình độ sử dụng lao
động sống và lao đọng vạt hóa thông qua việc so sánh giữa kết quả và chi phí.
Trong đó có các chỉ tiêu kết quả và chi phí phải có khả năng đo lường được
thì mới có thể so sánh, tính toán được theo phương pháp tính toán cụ thể,
thống nhất, các chỉ tiêu phải có phạm vi áp dụng nhất định phục vụ từng mục
đích nhất định của công tác đánh giá.
- Thứ tư: Hệ thống các chỉ tiêu phải đảm bảo phản ánh được tính đặc
thù của từng ngành kinh doanh khác nhau.
2.1. Chỉ tiêu hiệu quả sản xuất kinh doanh tổng hợp.
Chỉ tiêu hiệu quả sản xuất kinh doanh tổng hợp phản ánh khái quát và
cho phép kết luận về hiệu quả kinh tế của toàn bộ quá trình sản xuất kinh
doanh, phản ánh trình độ lợi dụng tất cả các yếu tố tham gia vào quá trình sản
xuất kinh doanh trong một thời kỳ nhất định (tư liệu sản xuất, nguyên nhiên
vật liệu, lao động… và bao hàm cả tác dụng của yếu tố quản trị đến sử dụng
có hiệu quả các yếu tố trên).
2.1.1. Các chỉ tiêu doanh lợi.
Xét trên cả phương diện lý thuyết và thực tiễn quản trị kinh doanh các
nhà kinh tế cũng như các nhà quản trị hoạt động kinh doanh ở các doanh
nghiệp đều quan tâm trước hết đến việc tính toán, đánh giá chỉ tiêu chung
phản ánh doanh lợi của doanh nghiệp. Các chỉ tiêu doanh lợi được tính cho

15

toàn bộ vốn kinh doanh của doanh nghiệp và tính riêng cho vốn tự có của
doanh nghiệp. Những chỉ tiêu này phản ánh mức sinh lời của vốn kinh doanh,
vốn tự có, khẳng định mức độ đạt hiệu quả kinh doanh của toàn bộ số vốn
doanh nghiệp sử dụng nói chung cũng như hiệu quả sử dụng số vốn tự có của
doanh nghiệp nói riêng. Nhiều tác giả coi các chỉ tiêu này là thước đo mang
tính quyết định đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
 Doanh lợi vốn kinh doanh
D
VKD
(%) =
KINHDOANH
WR
V
)( 
(3)
D
VKD
: Doanh lợi của toàn bộ vốn kinh doanh

R
: Lãi ròng

w
: Lãi trả vốn vay
V
KD
: Tổng vốn kinh doanh của doanh nghiệp
Chỉ tiêu này phản ánh sức sinh lời của toàn bộ vốn, cho biết một đồng
vốn kinh doanh tạo ra bao nhiêu đồng lợi nhuận và lãi trả vốn vay.
 Doanh lợi của vốn tự có

D
VTC
(%) =
TC
R
V
)100.(
(4)
D
VTC
: Doanh lợi vốn tự có của một thời kỳ nhất định
V
TC
: Tổng vốn tự có
Chỉ tiêu này cho biết một đồng vốn tự có tạo ra bao nhiêu đồng lợi
nhuận.
Ngoài ra, cũng thuộc chỉ tiêu doanh lợi còn có thể sử dụng chỉ tiêu
doanh lợi của doanh thu bán hàng, chỉ tiêu được xác định.
D
TR
(%) =
TR
x
R
100
(5)
D
TR
: Doanh lợi của doanh thu trong một thời kỳ nhất định
TR: Doanh thu trong thời kỳ đó

Chỉ tiêu này cho biết số lợi nhuận đạt được từ một đồng doanh thu.
2.1.2. Các chỉ tiêu tính hiệu quả kính tế.

16
Do có nhiều quan điểm khác nhau về công thức định nghĩa hiệu quả
kinh tế nên ở phương diện lý thuyết cũng như thực tế có nhiều cách biểu hiện
cụ thể khác nhau. Có thể sử dụng hai công thức sau để đánh giá hiệu quả kinh
tế.
 Tính hiệu quả kinh tế (H0
H
1
(%) =
TC
G
C
xQ 100
(6)
Q
G
: Giá trị sản lượng
C
TC
: Chi phí tài chính
H
2
(%) =
FD
TT
C
xC 100

(7)
D
T.T
: Chi phí kinh doanh thực tế.
C
PĐ
: Chi phí kinh doanh phải đạt
Ở công thức (7), chi phí kinh doanh thực tế được xác định trong kế toán
quản trị. Chi phí kinh doanh phải đạt là chi phí kinh doanh bỏ ra trong điều
kiện thuận lợi nhất.
Công thức này được sử dụng nhiều trong phân tích, đánh giá tính hiệu
quả của toàn bộ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nói chung và từng bộ
phận kinh doanh riêng rẽ nói riêng.
2.2. Chỉ tiêu hiệu quả sản xuất kinh doanh bộ phận.
Chỉ tiêu hiệu quả sản xuất kinh doanh bộ phận thường được dùng để
phân tích hiệu quả kinh tế của từng mặt hoạt động, từng yếu tố sản xuất cụ thể
nhằm tìm biện pháp tối đa chỉ tiêu hiệu quả sản xuất kinh doanh tổng hợp.
Đây là chức năng chủ yếu của hệ thống chỉ tiêu này.
Ngoài ra chỉ tiêu hiệu quả sản xuất kinh doanh bộ phận còn dùng để
phân tích bổ sung cho chỉ tiêu tổng hợp để kiểm tra và khẳng định rõ hơn kết
luận được rút ra từ các chỉ tiêu tổng hợp.
Do các chỉ tiêu bộ phận phán ảnh hiệu quả kinh tế của từng mặt hoạt
động (bộ phận) nên thường được xây dựng trong thống kê, phân tích cụ thể,
chính xác mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, từng mặt hoạt động, từng bộ
phận công tác đến hiệu quả kinh tế tổng hợp.

17
2.2.1. Hiệu quả sử dụng vốn.
Thực ra muốn có các yếu tố đầu vào doanh nghiệp cần có vốn kinh
doanh, nếu thiếu vốn mọi hoạt động của doanh nghiệp hoặc đình trệ hoặc kém

hiệu quả. Do đó các nhà kinh tế cho rằng chỉ tiêu sử dụng vốn là một chỉ tiêu
hiệu quả sản xuất kinh doanh tổng hợp. Chỉ tiêu này được xác định thông qua
công thức (2) và (3). Ở đây có thể đưa ra một số công thức được coi là đánh
giá hiệu quả sử dụng tổng vốn và từng bộ phận vốn của doanh nghiệp.
 Số vòng quay toàn bộ vốn (SV
v
)
SV
v
=
KINHDOANH
V
TR
(8)
Chỉ tiêu này cho biết toàn bộ vốn kinh doanh của doanh nghiệp quay
được mấy vòng trong kỳ. Số vòng quay càng lớn hiệu quả sử dụng vốn càng
lớn.
 Hiệu quả sử dụng vốn cố định (H
TSCĐ
)
H
TSCĐ
=
G
R
TSCD

(9)
TSCĐ
G

: Tổng giá trị tài sản cố định bình quân trong kỳ
TSCĐ
G
: Được tính theo nguyên giá tài sản cố định sau khi đã trừ đi
phần hao mòn tài sản cố định tích lũy đến thời điểm báo cáo.
Chỉ tiêu hiệu suất tài sản cố định biểu hiện một đồng tài sản cố định
trong kỳ sản xuất tạo ra bao nhiêu đồng lợi nhuận, thể hiện trình độ sử dụng
tài sản cố định trong sản xuất kinh doanh, khả năng sinh lợi của tài sản cố
định.
Ngoài ra, hiệu quả sử dụng tài sản cố định còn có thể đánh giá theo
phương pháp ngược lại, tức là lấy nghịch đảo công thức trên gọi là suất hao
phí tài sản cố định.
Suất hao phí TSCĐ =
R
G
TSCD

(10)
Chỉ tiêu này cho biết để tạo ra một đồng lợi nhuận, doanh nghiệp cần
phải sử dụng bao nhiêu đồng vốn cố định.

18
Nghiên cứu hiệu quả sử dụng vốn cố định có thể thấy các nguyên nhân
của việc sử dụng vốn cố định không có hiệu quả thường là đầu tư tài sản cố
định quá mức cần thiết, tài sản cố định không sử dụng chiếm tỷ trọng lớn, sử
dụng tài sản cố định với công suất thấp hơn mức cho phép.
 Hiệu quả sử dụng vốn lưu động.
H
VLĐ
=

LD
R
V

(11)
H
VLĐ
: Hiệu quả sử dụng vốn lưu động
V
LĐ
: Vốn lưu động bình quân trong năm
Hiệu quả sử dụng vốn lưu động còn được phản ánh gián tiếp qua số
vòng luân chuyển vốn lưu động trong năm (SV
VLĐ
).
SV
VLĐ
=
LD
V
TR
(12)
Hoặc được phản ánh gián tiếp qua số ngày bình quân một vòng luân
chuyển lưu động trong năm (SN
LC
).
SN
LC
=
TR

V
SV
LD
VLD
*360360

(13)
Chỉ tiêu số vòng luân chuyển vốn lưu động trong năm cho biết vốn lưu
động của doanh nghiệp quay được mấy vòng trong kỳ. Còn chỉ tiêu (14) cho
biết số ngày cần thiết để vốn lưu động quay được một vòng.
Có thể thấy rằng chỉ tiêu hiệu quả sử dụng vốn lưu động tính theo lợi
nhuận sẽ bằng tích của tỷ số lợi nhuận trong tổng giá trị kinh doanh nhân với
số vòng luân chuyển vốn lưu động.
H
VLĐ
=
TR
V
TR
x
TR
R
Ld
R



x SV
VLĐ
(14)

Như vậy, nếu cố định chỉ tiêu doanh lợi doanh thu bán hàng thì hiệu
quả sử dụng vốn lưu động tỷ lệ thuận với số vòng quay vốn lưu động. Số
vòng quay vốn lưu động cao sẽ có thể đưa đến hiệu quả sử dụng vốn lưu động
cao.
Trong các công thức trên vốn lưu động bình quân là số trung bình của
giá vốn lưu động ở thời điểm đầu kỳ và thời điểm cuối kỳ.

19
Các chỉ tiêu phán ánh hiệu quả sử dụng vốn lưu động được đặc biệt chú
trọng trong các doanh nghiệp thương mại. Vì ở các doanh nghiệp này vốn lưu
động chiếm tỷ trọng lớn trong toàn bộ vốn của doanh nghiệp.
 Hiệu quả vốn góp trong Công ty cổ phần được xác định bởi tỷ suất
lợi nhuận của vốn cổ phần (D
VCT
).
D
VCP
: Tỷ suất lợi nhuận vốn cổ phần
V
CP
: Vốn cổ phần bình quân trong kỳ tính toán
Chỉ tiêu này cho biết bỏ ra một đồng vốn cổ phần bình quân trong một
thời kỳ thu về được bao nhiêu đồng lợi nhuận.
2.2.2. Hiệu quả sử dụng lao động.
Số lượng và chất lượng lao động là yếu tố cơ bản trong sản xuất, góp
phần quan trọng trong năng lực sản xuất của doanh nghiệp. Hiệu quả sử dụng
lao động biểu hiện ở năng suất lao động, mức sinh lời của lao động và hiệu
suất tiền lương.
 Năng suất lao động
Năng suất lao động bình quân năm (AP

N
) xác định theo công thức:
AP
N
=
AL
Q
HV
(15)
AP
N
: Năng suất lao động bình quân năm tính bằng đơn vị hiện vật hoặc
giá trị.
Q
HV
: Sản lượng tính bằng đơn vị hiện vật hoặc giá trị
AL: Số lượng lao động bình quân trong năm
Năng suất lao động tính theo năm chịu ảnh hưởng rất lớn của việc sử
dụng thời gian lao động trong năm (Số ngày bình quân làm việc trong năm, số
giờ bình quân làm việc mỗi ngày của lao động trong doanh nghiệp) và năng
suất lao động bình quân mỗi giờ.
Năng suất lao động theo giờ (AP
G
được xác định từ chỉ tiêu năng suất
lao động năm).
AP
G
=
G
C

N
AP
N
*
*
(16)

20
N: Số ngày làm việc bình quân trong năm
C: Số ca làm việc trong ngày
G: Số giờ làm việc bình quân mỗi ca lao động
AP
G
: Năng suất lao động bình quân mỗi giờ làm việc của một lao động.
Chỉ tiêu này còn có thể được xác định bằng nhiều cách khác nhau,
chẳng hạn xác định trực tiếp từ sản lượng tạo ra trong một ca lao động hoặc
một ngày làm việc.
Về bản chất chỉ tiêu năng suất lao động được xác định phù hợp với
công thức khái niệm sản xuất kinh doanh và do đó biểu hiện tính hiệu quả
trong việc sử dụng lực lượng lao động trong doanh nghiệp.
 Chỉ tiêu mức sinh lời bình quân của lao động.
Bên cạnh chỉ tiêu năng suất lao động, chỉ tiêu mức sinh lời bình quân
của một lao động cũng thường được sử dụng. Mức sinh lời bình quân của một
lao động cho biết mỗi lao động được sử dụng trong doanh nghiệp tạo ra được
bao nhiêu lợi nhuận trong một thời kỳ nhất định. Chỉ tiêu này có thể được xác
định theo công thức:

BQ
=
L

R

(17)

BQ
: Lợi nhuận bình quân do một lao động tạo ra
L: Số lao động tham gia
Chỉ tiêu này phản ánh một lao động sử dụng trong doanh nghiệp tạo ra
được bao nhiêu đồng lợi nhuận trong một thời kỳ phân tích.
 Chỉ tiêu hiệu suất tiền lương (H
W
)
H
W
=
TL
R

(18)
TL: Tổng quỹ lương và các khoản tiền thưởng có tính chất lương trong
kỳ.
+ Hiệu suất tiền lương cho biết chỉ ra một đồng tiền lương đem lại bao
nhiêu đồng lợi nhuận cho doanh nghiệp. Hiệu suất tiền lương tăng lên khi
năng suất lao động tăng với nhịp độ cao hơn nhịp độ tăng tiền lương.

21
TR
BQ
=
L

TR
(19)
Chỉ tiêu này phản ánh một lao động có thể tạo ra được bao nhiêu đồng
doanh thu trong kỳ.
+ Chỉ tiêu tỷ lệ lao động gián tiếp L
GT

L
GT
=
AL
AL
GT
(20)
Chỉ tiêu này cho biết mức doanh thu của một lao động
AL
GT
: Số lao động gián tiếp bình quân trong kỳ
Chỉ tiêu tỷ lệ lao động gián tiếp thể hiện trình độ quản lý của doanh
nghiệp. Một doanh nghiệp có trình độ quản lý tiên tiến thì tỷ lệ lao động gián
tiếp < 10%.
2.2.3. Hiệu suất sử dụng nguyên vật liệu.
NVL
SD

Vòng luân chuyển
nguyên vật liệu
(SV
NVL
) SV

NVL
=

NVL
ĐT

(21)
NVL
SD
: Là giá trị vốn nguyên liệu đã dùng
NVL
DT
: Giá trị lượng nguyên vật liệu dự trữ
Giá vốn nguyên vật liệu đã dùng là tổng chi phí nguyên vật liệu đã sử
dụng vào quá trình sản xuất. Giá trị nguyên vật liệu dự trữ là tổng giá trị số
nguyên vật liệu dự trữ trong kỳ.
+ Vòng luân chuyển vật tư trong sản phẩm dở dang (SV
SVDD
).
Z
HHCB
SV
SPDD
=

VT
ĐT
(23)
Z
HHCB

: Tổng giá thành hàng hóa đã chế biến
VT
ĐT
: Giá trị vật tư dự trữ đưa vào chế biến
Hai chỉ tiêu trên cho biết khả năng khai thác các nguồn nguyên liệu, vật
tư của doanh nghiệp đánh giá chu kỳ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Hai chỉ tiêu trên mà cao thì cho biết doanh nghiệp giảm được chi phí nguyên
vật liệu dự trữ, rút ngắn chu kỳ về chuyển đổi nguyên vật liệu thành thành

22
phẩm, giảm bở ứ đọng của nguyên vật liệu tồn kho và tăng vòng quay vốn lưu
động. Tuy nhiên nếu quá thấp là doanh nghiệp có thể thiếu nguyên vật liệu dự
trữ, cạn kho, không đáp ứng đầy đủ nhu cầu sản xuất.
Ngoài ra, người ta còn đánh giá mức thiệt hại, mất mát nguyên vật liệu
trong quá trình dự trữ, sử dụng chúng. Chỉ tiêu này được tính như sau:
Giá trị nguyên vật liệu hao hụt,
mất mát
Tỷ lệ hao hụt
nguyên vật
liệu

=

Tổng giá trị nguyên vật liệu sử
dụng trong kỳ
(22)
Chỉ tiêu này được so sánh với các định mức kinh tế, kỹ thuật hiện hành
hoặc đối chiếu với mức hao hụt kỳ trước để đưa ra quyết định thích hợp nhằm
sử dụng vật tư tiết kiệm, đúng định mức, phù hợp với thực tế sản xuất và có
hiệu quả.

Các chỉ tiêu hiệu quả sử dụng nguyên vật liệu thường được sử dụng
trong các doanh nghiệp sản xuất vật chất, đặc biệt là các doanh nghiệp cơ khí
vì ở đó tỷ trọng chi phí nguyên vật liệu trong tổng chi phí sản xuất kinh doanh
của doanh nghiệp là rất lớn (từ 65 - 75%). Vì vậy việc sử dụng tiết kiệm, có
hiệu quả nguyên vật liệu có vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao hiệu
quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
2.2.4. Chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh ở từng bộ phận bên trong doanh
nghiệp.
Các chỉ tiêu hiệu quả hoạt động ở từng bộ phận kinh doanh của doanh
nghiệp phản ánh tính hiệu quả của hoạt động chung cũng như từng mặt hoạt
động kinh tế diễn ra ở từng bộ phận sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Đó có thể là các chỉ tiêu phán ánh hiệu quả đầu tư đổi mới công nghệ hoặc
trang thiết bị lại ở phạm vi từng doanh nghiệp hoặc từng bộ phận bên trong
doanh nghiệp, hiệu quả của từng quyết định sản xuất kinh doanh và thực hiện
các chức năng quản trị doanh nghiệp. Tùy theo các hoạt động cụ thể có thể
xây dựng hệ thống chỉ tiêu và tiến hành đánh giá hiệu quả hoạt động thích
hợp. Về nguyên tắc đối với hiệu quả của từng bộ phận công tác bên trong
doanh nghiệp (từng phân xưởng, từng ngành, từng tổ sản xuất0 có thể xây
dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động tương tự như hệ thống chỉ
tiêu đã xác định cho phạm vi tồn doanh nghiệp. Riêng hệ thống chỉ tiêu đánh

23
giá các dự án đầu tư, do đặc thù của hoạt động này đòi hỏi phải xây dựng hệ
thống chỉ tiêu phù hợp.