Tài liệu Công thức "nấu" một bài toán lai thường gặp pptx

Công th c "n u" m t bàiứ ấ ộ
toán lai th ng g p ườ ặ
A. S ch :ơ ế
Nguyên li u đ u vào là các s li u màệ ầ ố ệ
phép lai cho, có th d ng s li u chínhể ở ạ ố ệ
xác (305, 41 ), t l (9:6 ), ph n trămỉ ệ ầ
(45%, 5% ) Nh ng x lý cái gì? B nư ử ạ
ph i xét xem có bao nhiêu tính tr ngả ạ
đang đ c đ c p đ n trong bài, có thượ ề ậ ế ể
1, 2, 3 th ng g p nh t là 2. Và cũngườ ặ ấ
nh khi x lý các nguyên li u n u ăn,ư ử ệ ấ
b n ph i x lý t ng th m t, t c là t ngạ ả ử ừ ứ ộ ứ ừ
tính tr ng m t. V i nh ng tính tr ngạ ộ ớ ữ ạ
riêng r này, b n ph i suy đ c:ẽ ạ ả ượ
1. Tính tr ng do 1 hay 2 gen quy đ nh?ạ ị
và xác đ nh ki u gen t ng ng c a cị ể ươ ứ ủ ơ
th lai: tùy vào s t h p đ i con c aể ố ổ ợ ở ờ ủ
t ng phép lai và tính tr i l n hoàn toànừ ộ ặ
hay không hoàn toàn th h lai:ở ế ệ
+ Phép lai hai cá th d h p (th ng làể ị ợ ườ
cho F1 giao ph i v i nhau) cho s t h pố ớ ố ổ ợ
không quá 4 thì th ng do 1 gen quyườ
đ nh; s t h p h nị ố ổ ợ ơ 4 nh ngư không quá
16 th ng do 2 gen quy đ nh ườ ị
* Ví d nh lai F1 d h p đ c F2 phânụ ư ị ợ ượ
ly t l 11:2:2:1 (t ng có 16 t h p) thìỉ ệ ổ ổ ợ
ch c ch n không ph i là 1 gen quy đ nhắ ắ ả ị
+ Phép lai phân tích F1: n u cho s tế ố ổ
h p không quá 4 nh ng không ph i 1:1,ợ ư ả
lúc này l i do 2 gen quy đ nh ạ ị
* Ví d nh lai phân tích đ c 3 đ : 1ụ ư ượ ỏ

xanh (4 t h p) thì cũng ch c ch nổ ợ ắ ắ
không ph i là 1 gen.ả
+ Lai v i 1 cá th b t kì: s t h p t iớ ể ấ ố ổ ợ ố
đa khi lai hai cá th d h p v i nhau, tể ị ợ ớ ừ
đó có th lo i tr các kh năng khôngể ạ ừ ả
đúng.
*VD khi lai hai cá th b t kì v tínhể ấ ề
tr ng A mà cho con t i 8 t h p thì ch cạ ớ ổ ợ ắ
ch n tính tr ng do 2 gen quy đ nh, trongắ ạ ị
đó 1 cá th d h p c 2 gen, 1 cá th dể ị ợ ả ể ị
h p 1 gen (th ng là d h p và đ ng h pợ ườ ị ợ ồ ợ
l n gen còn l i) ặ ạ
2. Gen này có gây ch t khôngế : D uấ
hi u c a ki u này là s t h p đ i conệ ủ ể ố ổ ợ ở ờ
không ch nẵ , có th là 3, 7, thay vì 4,ể
8 Đây là 1 d u hi u ít g p nh ng v nấ ệ ặ ư ẫ
ph i nghĩ đ n. ả ế N u đ i con phân ly tế ờ ỉ
lệ đ c bi tặ ệ VD 2:1 thì g n nh có thầ ư ể
ch c ch n là ắ ắ gen gây ch tế , và th ng làườ
gây ch t tr ng thái đ ng h p tr iế ở ạ ồ ợ ộ .
3.S di truy n c a tính tr ng có liênự ề ủ ạ
quan đ n gi i tính hay gen trong tế ớ ế
bào ch t hay không?ấ
+ N u ế phép lai thu n ngh ch cho k tậ ị ế
qu khác nhauả thì tính tr ng ạ ho c ch uặ ị
nh h ng c a gen t bào ch t, ho cả ưở ủ ế ấ ặ
ch u nh h ng c a gi i tính.ị ả ưở ủ ớ
Thông th ng, n u do gen trong t bàoườ ế ế
ch t thì đ i con ấ ở ờ không có s phân lyự
theo gi i tínhớ , s khác nhau duy nh t làự ấ

t vai trò c a b m đ i đ u.ừ ủ ố ẹ ờ ầ
Ví d đ n gi n là phép lai thu nụ ơ ả ậ
ngh chị b xanh x m đ -> con đ ; bố ẹ ỏ ỏ ố
đ x m xanh -> con xanh => gen TBC.ỏ ẹ
Đ ng nhiên là không có s phân tính ươ ự ở
đ i con.ờ
Khi s phân ly có ự khác nhau hai gi iở ớ ,
c n đ t gi thuy t là gen n m trên NSTầ ặ ả ế ằ
gi i tính (vùng t ng đ ng ho c khôngớ ươ ồ ặ
t ng đ ng), gen ph thu c gi i tínhươ ồ ụ ộ ớ
ho c ch u nh h ng c a gi i tính ặ ị ả ưở ủ ớ
Nghĩa là có s tham gia c a NST gi iự ủ ớ
tính!
+ N u không có phép lai thu n ngh ch,ế ậ ị
s phân ly tính tr ng có khác nhau haiự ạ ở
gi i thì ch c ch n có liên quan đ n gi iớ ắ ắ ế ớ
tính. N u tính tr ng do 2 gen quy đ nh thìế ạ ị
có th 1 trong 2 gen đó n m trên NSTể ằ
gi i tính ớ
L u ý: Nh ng tr ng h p liên quan t iư ữ ườ ợ ớ
NST gi i tính th ng g p:ớ ườ ặ
a. Gen trên vùng không t ng đ ngươ ồ
c a NST Y (vi t đ n gi n là gen trênủ ế ơ ả
Y)
Đây là tr ng h p ít g p, và cũng dườ ợ ặ ễ
nh n d ng do nó ch truy n t XY sangậ ạ ỉ ề ừ
XY (di truy n th ng). Bài t p hay g p làề ẳ ậ ặ
trong ph h , khi ông n i truy n cho t tả ệ ộ ề ấ
c con trai, cháu n i là con trai t ngả ộ ươ
ng. Tuy nhiên ph i l u ý vì ngoài genứ ả ư

trên Y v n có th có kh năng khác x yẫ ể ả ả
ra.
b. Gen trên vùng không t ng đ ngươ ồ
c a NST X (vi t đ n gi n là gen trênủ ế ơ ả
X)
Đây là tr ng h p hay g p, chi m đaườ ợ ặ ế
s . Và th m chí có th ch c ch n là thiố ậ ể ắ ắ
ĐH và TN s g p ph i. Đ làm bài nàyẽ ặ ả ể
chính xác t t nh t b n nên vi t s đ laiố ấ ạ ế ơ ồ
t ng ng. Khi đã ti p xúc nhi u, b nươ ứ ế ề ạ
s nh n d ng bài toán nhanh h n.ẽ ậ ạ ơ
c. Gen trên vùng t ng đ ng c a X vàươ ồ ủ
Y
Tr ng h p này cũng r t hi m g p và làườ ợ ấ ế ặ
kh năng cu i cùng khi gi thuy t genả ố ả ế
trên X không th a mãn đ bài.ỏ ề
d. Ngoài ra còn có d ng tính tr ng ch uạ ạ ị
nh h ng b i gi i tính. ả ưở ở ớ VD gen hói
đ u là tr i A. tuy nhiên ng i ph n ,ầ ộ ở ườ ụ ữ
ki u hìnhể Aa không bi u hi n hói, cònể ệ
nam bi u hi n. Đó là lý do t i sao n hóiể ệ ạ ữ
ít h n nam.ơ
M t đi u ph i c c kì th n tr ng đó làộ ề ả ự ậ ọ
b NST gi i tínhộ ớ c a loài đang xét.ủ
Nhóm loài sinh v tậ
Gi iớ
cái
Gi iớ
đ cự
Ng i, thú, ru i gi m,ườ ồ ấ

cây gai, cây chua me
XX XY
Chim, b m, bò sát,ướ
l ng c , đa s cácưỡ ư ố
loài cá, cây dâu tây
XY XX
B xít, châu ch u, r pọ ấ ệ XX XO
B nh yọ ạ XO XX
B. Ch bi n - ph i h p:ế ế ố ợ
Khi x lý xong nguyên li u, cái nào raử ệ
cái n y, t c là s di truy n c a t ng tínhấ ứ ự ề ủ ừ
tr ng là thông su t, vi c c n làm là ph iạ ố ệ ầ ố
h p đ tìm ra m i quan h gi a chúngợ ể ố ệ ữ
v i nhau.ớ
1. Đ u tiên là nhân th các tính tr ng,ầ ử ạ
xem m i quan h gi a chúng là gì.ố ệ ữ
*VD: hai tính tr ng (1)ạ có t l 3:1ỉ ệ và (2)
có t l 1:1. N u là ỉ ệ ế phân ly đ c l pộ ậ thì
t l hai tính tr ng ph i là 3:3:1:1 N uỉ ệ ạ ả ế
không ph i, ph i nghĩ đ n vi c các genả ả ế ệ
này có s di truy n liên k t v i nhau.ự ề ế ớ
- N u là ế liên k t hoàn toànế , s có hi nẽ ệ
t ng c p tính tr ng luôn đi v i nhau, vàượ ặ ạ ớ
s t h pố ổ ợ đ i con (c a 2 tínhở ờ ủ
tr ng)ạ luôn r t h n chấ ạ ế (ý nghĩa c aủ
liên k t hoàn toàn là gi m s bi n d tế ả ố ế ị ổ
h p, giúp các nhóm gen luôn di truy nợ ề
v i nhauớ ). Nh ng n u chúng cho raư ế
nhi u lo i t h pề ạ ổ ợ nh ng t l ư ỉ ệ không
gi ng phân ly đ c l pố ộ ậ thì nguyên nhân

là do x y ra ả hoán v gen.ị
2. Xác đ nh t n s hoán v gen - n uị ầ ố ị ế
có.
- Hoán v gen đ n gi n nh t là khi 1 genị ơ ả ấ
quy đ nh 1 tính tr ng, khi đó, ta th ngị ạ ườ
l u ý đ n t l giao t mang 2 alen l nư ế ỉ ệ ử ặ
ab. N u t l này ế ỉ ệ l n h n 25%ớ ơ thì s làẽ
liên k t đ ng, t c là d ng , còn n u ế ồ ứ ạ ế nhỏ
h n 25%ơ thì th ng là liên k t đ i, t cườ ế ố ứ
là d ng .ạ Xác đ nh đ c đi u này giúpị ượ ề
chúng ta xác đ nh t l hoán v gen dị ỉ ệ ị ễ
dàng h n.ơ
- Hoán v gen ph c t p h n đó là 1 genị ứ ạ ơ
quy đ nh 1 tính tr ng nh ng tính tr ngị ạ ư ạ
còn l i do hai gen quy đ nh, t ng tácạ ị ươ
v i nhau theo 1 cách nào đó (mà ta đãớ
bi t nh khâu s ch phía trên!). Khi đó,ế ờ ơ ế
cách "nhanh" nh t và cũng là đúng nh tấ ấ
đó là ng i th ! Th ng cũng ch ph cồ ử ườ ỉ ư
t p đ n đ v a có di truy n đ c l p,ạ ế ộ ừ ề ộ ậ
v a có hoán v gen. Còn khó h n, 1 là ítừ ị ơ
g p, 2 là th ng m c HSG, ít liênặ ườ ở ứ
quan đ n thi t t nghi p và đ i h c.ế ố ệ ạ ọ
- Cũng c n l u ý đ n ầ ư ế t n s hoán vầ ố ị
gen khác nhau hai gi iở ớ . Đi u này ítề
g p các loài thông th ng, ch c n l uặ ở ườ ỉ ầ ư
ý khi đ bài nói đ n. Nh ng có 1 loài màề ế ư
ta c n th n tr ng đó là ru i gi m. Khiầ ậ ọ ồ ấ
nh c đ n loài này trong bài mà l i có sắ ế ạ ự
hoán v gen, ph i đ nh h ng trong đ uị ả ị ướ ầ

là hoán v ch x y ra con cái (cái này cóị ỉ ả ở
nêu trong sgk nên kh năng đ ng đ n làả ộ ế
r t cao).ấ
C. N m và nêm gia v .ế ị
Đây là 1 khâu r t thú v khi th ng th cấ ị ưở ứ
thành qu ! Tên g i thông th ng c aả ọ ườ ủ
khâu này là quy c gen và l p s đ laiướ ậ ơ ồ
(th ng vi c quy c gen ph i b t đ uườ ệ ướ ả ắ ầ
t trên đ i v i bài toán r c r i). Theoừ ố ớ ắ ố
đúng nh ng gì đã làm, vi t s đ lai. Cóữ ế ơ ồ
th b n ch suy lu n đ c đ n v y, cònể ạ ỉ ậ ượ ế ậ
có nhi u kh năng x y ra. Khi đó b nề ả ả ạ
c n làm ra nháp tr c, đ xem kh năngầ ướ ể ả
nào đúng thì m i vi t vào bài làm, cònớ ế
l i có th lo i đi. Khâu này c n khạ ể ạ ầ ả
năng t c kí.ố
Nh ng n u khi n m th y không v aư ế ế ấ ừ
mi ng, t c là không gi ng v i nh ng gìệ ứ ố ớ ữ
đ ra. Khi này ph i th ng kê l i t đ uề ả ố ạ ừ ầ
xem mình thi u sót nh ng gì, khâu nào,ế ữ
tính toán l i c n th n. Đ c bi t ạ ẩ ậ ặ ệ đ ngừ
cu ngố r i đ h t n i th c ăn đi nhé!ồ ổ ế ồ ứ
D. Bí quy t cho món ăn nhanh và ănế
ti c.ệ
- Ăn nhanh đ c hi u là thi tr c nghi m.ượ ể ắ ệ
Khi đó, bài không khó, th ng ch d ngườ ỉ ừ
l i n a b c th hai là hoàn thi n.ạ ở ử ướ ứ ệ
Quy lu t di truy n chi ph i không ph cậ ề ố ứ
t p, th ng ch đ ng đ n 2 quy lu t làạ ườ ỉ ộ ế ậ
nhi u. Có 1 bài toán d ng cho hai conề ạ

ki u gen xác đ nh, VD AABbCcdd xể ị
AabbCCDd và xác đ nh s phân ly đ iị ự ở ờ
con. Quy lu t đây là phân ly đ c l pậ ở ộ ậ
c a các tính tr ng, ch c n xét s phân lyủ ạ ỉ ầ ự
riêng r và nhân chúng l i v i nhau làẽ ạ ớ
xong.
1 m o nh đó là n u ẹ ỏ ế liên k t đ iế ố , d ngạ
x và ru i gi m (ở ồ ấ hoán v gen ch x yị ỉ ả
ra 1 gi iở ớ là gi i cái) thì dù t n s hoánớ ầ ố
v gen là bao nhiêu đi n a, s phân ly ị ữ ự ở
đ i con ờ luôn là 1A-bb: 2A-B-: 1aaB-
(không tin th l i coi!)ử ạ
- Ăn ti c, nghĩa là thi t lu n (dù khôngệ ự ậ
nhi u). Theo kinh nghi m b n thân thìề ệ ả
vi c tìm ra quy lu t di truy n chi ph iệ ậ ề ố
quan tr ng h n r t nhi u so v i vi cọ ơ ấ ề ớ ệ
vi t đúng s đ lai (nh ng đ ng bế ơ ồ ư ừ ỏ
b c này đi nhé) Do v y đ ng quá loướ ậ ừ
vi c vi t s đ lai. Hãyệ ế ơ ồ trình bày c nẩ
th n rõ ràng nh ng b c tìm ra quy lu tậ ữ ướ ậ
di truy n đ ng i ch m d nh n ra (vàề ể ườ ấ ễ ậ
không đ ý nh ng ph n sai sót quáể ữ ầ
m c), cu i cùng vi t s đ lai coi nhứ ố ế ơ ồ ư
t ng k t.ổ ế
Chúc các b n ngon mi ng!ạ ệ