Tài liệu Bộ xương Lưỡng cư (Amphibia) ppt

Bộ xương Lưỡng cư
(Amphibia)


1. Xương sọ
- Sọ ếch không khác nhiều so với cá
xương, sọ khớp động với cột sống, sọ
não ở dạng sụn, sọ tạng khá phát triển.
Hàm trên sơ cấp là sụn khẩu cái vuông,
gắn với hộp sọ. Sụn móng hàm không
làm nhiệm vụ treo hàm mà tiêu giảm,
chuyển vào bên trong hình thành nên
xương bàn đạp. Như vây sọ lưỡng cư
thuộc kiểu autostin.
- Sọ ếch Rana có cấu tạo như sau:
+ Sọ não bao gồm những xương gốc sụn
sau: Vùng chẩm có xương bên chẩm, có
2 lồi cầu chẩm khớp sọ với đốt sống cổ.
Vùng tai có một đôi xương trước tai và
xương vảy. Vùng mặt có một xương
bướm sàng. Vùng mũi còn là sụn, có đôi
xương trán đỉnh và xương mũi ở nóc sọ.
Vùng đáy có một xương bên bướm lớn
hình chữ thập nằm ở đáy sọ, phía trước
có xương lá mía, có răng lá mía.
+ Sọ tạng: Nằm ở đáy sọ có 2 xương
khẩu cái hình que và 2 xương cánh. Sụn
khẩu cái vuông là chất sụn, gắn với hộp
sọ bằng đầu trước và đầu sau. Đây là

kiểu treo hàm autostin. Hàm trên có
xương trước hàm và xương hàm trên,
sau đó là xương vuông gò má có đầu
trước nối với xương hàm trên, đầu sau
nối với sụn khẩu cái vuông, làm thành
cung thái dương dưới cạnh miệng. Hàm
dưới chủ yếu gồm sụn Mecken, bên
ngoài có xương răng nằm phía trước
và xương góc nằm phía sau. Hàm
dưới khớp với hàm trên bởi xương
vuông.
Cung móng: Phần trên là sụn móng hàm,
hình thành xương tai nhỏ (xương bàn
đạp), đầu ngoài tiếp xúc với màng nhĩ,
đầu trong tiếp với tai trong làm nhiệm vụ
dẫn truyền âm thanh. Phía dưới cung
móng và cung mang đầu tiên hình thành
xương móng, có thân là sụn và 2 đôi
sừng. Đôi sừng trước là sụn, đôi
sừng sau là hai xương dài, tương ứng
với phần dưới cung mang thứ IV. Đáng
chú ý là sọ ếch có xương vuông chuyển
sang bên nên có sọ rộng và dẹt, liên quan
đến cơ chế hô hấp bằng nuốt không khí
(hình 18.2).
2. Cột sống
Chia làm 4 phần là cổ, thân, chậu và
đuôi:
- Phần cổ chỉ có 1 đốt sống với 2 diện
khớp với 2 lồi cầu chẩm của sọ, nên sọ

chỉ chuyển động theo chiều lên xuống.
- Phần thân gồm nhiều đốt sống: Ở lưỡng
cư không đuôi, số lượng đốt sống thân ít
nhất là 7 - 8 đốt, ở lưỡng cư có đuôi
khoảng 13 - 62 đốt, Ở lưỡng cư không
chân số lượng đốt sống đốt sống có thể
đến 200 - 300 đốt.
Đốt sống lõm hai mặt (amphixen). Sườn
chính thức chỉ có ở lưỡng cư không chân
(2 đôi ở phần cổ), còn các nhóm khác thì
tiêu giảm. Xương mỏ ác lần đầu tiên xuất
hiện ở lưỡng cư, tuy vậy chỉ có ở nhóm
lưỡng cư không đuôi.
- Phần chậu chỉ có một đốt sống, có
2 mấu khớp chặt với xương chậu tạo
thành điểm tựa vững chắc cho đai hông,
đồng thời có khớp với 1 hay 2 lồi cầu của
trâm đuôi (đây là đặc điểm chẩn loại
quan trọng).
Phần đuôi phát triển ở lưỡng cư có đuôi,
còn các nhóm khác số đốt sống thay đổi.
3. Xương chi
Bao gồm các phần sau:
- Đai vai: gồm có 3 xương là xương bả,
xương quả và xương trước quạ. Chỗ tiếp
xúc với 3 xương là ổ khớp xương chi
trước. Trên xương trước quạ có xương
đòn, phía trước xương ức là xương trước
ức nằm giữa xương quạ và trước quạ. Do
thiếu xương sườn nên xương ức của

lưỡng cư không gắn với cột sống. Như
vậy đai vai và xương ức nằm tự do trong
khối cơ ngực.

Bộ xương của ếch Rana (theo
Hickman)
1. x. mũi; 2. x. trán - đỉnh; 3. x. cánh; 4.
x. trên bả; 5. Đốt sống chậu; 6. x. ống
chân; 7. x. xựa; 8. x. gót; 9. x. trâm đuôi;
10. x. cánh chậu; 11. x. ngồi; 12. x. chày
mác; 13. x. đùi; 14. x. cán ức; 15. x. giữa
ức; 16. Sụn trên quạ; 17. Sụn quạ; 18.
Ngón phụ; 19. x. cánh tay; 20. x. quay
trụ; 21. ngón phụ; 22. Các x. cổ tay; 23.
các x.cánh tay; 24. x. hàm trên; 25. Bao
thính giác; 26. x. vảy; 27. x. trước tai;
28. x. bên chẩm; 29. x. bên bướm; 30. x.
lá mía; 31. x. x. trước hàm; 32. x. đòn;
33. x. bả
- Đai hông: gồm có 3 phần điển hình là
phần chậu, phần ngồi và phần háng. Phần
chậu có 2 xương chậu, có một đầu gắn
với đốt sống chậu, một đầu gắn với
xương ngồi và xương háng làm thành hố
khớp đùi (là đặc điểm của động vật Có
xương sống trên cạn).
- Xương chi tự do: Xương chi tự do của
lưỡng cư cấu tạo theo kiểu chi 5 ngón,
gồm nhiều phần, khớp động với nhau.
xương chi tự do khớp động với đai vai và

đai hông. Sơ đồ chung về xương chi tự
do của động vật Có xương sống như sau.
Xương chi tự do của lưỡng cư có đuôi
chi trước chỉ có 4 ngón, giảm số lượng
xương cổ tay và cổ chân. Ở lưỡng cư
không đuôi có sai khác như sau: Xương
tay quay và tay trụ gắn liền với nhau. Các
xương cổ tay cũng gắn liền với nhau. Các
xương đốt ngón không phát triển. Xương
chày và mác của chi sau gắn với nhau.
Các xương cổ chân gắn với nhau, có di
tích của ngón phụ trước ngón chân 1.
Sơ đồ chung về xương chi tự do của
động vật Có xương sống

Hoàng Vân