Tài liệu Đặc điểm cấu tạo bộ xương Chim (Aves) doc

Đặc điểm cấu tạo bộ xương
Chim (Aves)




Đặc điểm nổi bật của bộ xương chim
là tất cả các xương đều có cấu tạo
chắc, nhẹ và xốp, nhằm thích nghi với
sự vận chuyển (bay hay bơi) của
chim.
1. Xương sọ
Các xương sọ của chim gắn với nhau
thành mảng, không còn ranh giới giữa
các xương. Sọ của chim có biến đổi
cơ bản như sọ nhẹ, hộp sọ lớn, lỗ
chẩm ở đáy sọ. Thay thế răng bằng
mỏ sừng để làm nhẹ phần đầu khi
bay. Hàm dưới là một xương phức
hợp gồm một số xương quay quanh 2
xương nhỏ có thể di chuyển được,
giúp cho miệng chim mở rộng. Hàm
trên gồm xương trước hàm và xương
hàm trên, thường gắn với xương trên
trán. Một số loài chim như vẹt, hàm
trên khớp động với sọ, giúp cho mỏ
chim rất linh hoạt khi lấy thức ăn và
tạo ra cho nhiều loài chim ăn côn
trùng có thể bắt được mồi khi bay.

Cấu trúc xương của chim (theo
Hickman)
Xương xốp, nhẹ nhưng rất chắc, giúp
cho chim bay thuận lợi

2. Cột sống
Có một số biến đổi nhằm thích nghi
với sự bay. Chia làm 4 phần là cổ,
ngực, chậu và đuôi. Đốt sống có kiểu
lõm khác (heteroxen), đặc trưng cho
chim. Đốt sống cổ rất linh hoạt có
khoảng 13 - 14 đốt. Phần ngực có 7
đốt, gắn chặt với nhau và gắn chặt với
phần chậu. Tất cả các đốt sống ngực
đều mang xương sườn, gồm có 2
đoạn là đoạn lưng và đoạn bụng khớp
với nhau. Nhờ khớp này mà lồng
ngực có thể phồng lên hay xẹp xuống,
có tác dụng tốt cho sự hô hấp. Xương
mỏ ác có gờ lưỡi hái rất lớn là nơi
bám của cơ ngực đập cánh. Phần chậu
gồm 13 - 14 đốt, gắn liền với nhau
gồm các đốt sống thắt lưng, một số
đốt đuôi với đai hông thành bộ xương
chậu tổng hợp, làm chỗ dựa vững
chắc cho các chi sau. Các đốt
sống đuôi cuối cùng gắn liền với
nhau thành xương phao câu.
3. Xương chi

Bộ xương và vị trí các lông cánh chim
(theo Hickman)
a. Lông cánh sơ cấp trên xương cổ
bàn; b. Lông cánh thứ cấp trên xương
tay trụ; c. Ba lông cánh mọc trên
ngón cái.
1. Khe lông cánh sơ cấp; 2. Lông
cánh sơ cấp; 3. Các ngón tay; 4. X.
bàn tay; 5. Ngón tay; 6. x. cổ tay; 7. x.
tay (quay - trụ); 8. x. cánh; 9. Ổ mắt;
10. Lỗ mũi; 11. Hàm trên; 12. Hàm
dưới; 13. x. vuông; 14. x. đòn; 15. x.
quạ; 16. x. bả; 17. cột sống; 18. x. ức;
19. x. sườn; 20. x. mác; 21. x. chày;
22. x. bàn chân; 23 -25. các x. ngón
chân; 26. gót; 27. x. đùi; 28. x. ngồi;
29. x. háng; 30. x chậu; 31. Lông vai
3.1 Đai vai
Gồm có 3 xương có hình dạng và vị
trí thích hợp với sự bay và làm cho
chim đập cánh dễ dàng. Xương bả
có dạng lưỡi kiếm, nằm phía trên
phần gốc xương sườn, song song
với cột sống và gắn với xương quạ
làm cho đai vai được cố định. Xương
quạ to khoẻ, thẳng đứng là chỗ tựa
vững chắc cho xương cánh. Xương
đòn có một đầu gắn với xương quạ,
đầu kia gắn với nhau làm thành chạc.
3.2 Xương chi trước

Có những biến đổi quan trọng so với
chi 5 ngón điển hình của động vật Có
xương sống, cấu tạo nên cánh chim.
Tất cả xương của chi trước chỉ ăn
khớp theo mặt phẳng để dương cánh
hay cụp cánh thuận lợi và vững chắc.
3.3 Đai hông
Có cấu tạo thích hợp với việc đẻ trứng
lớn có vỏ cứng, xương đai hông
không khớp với nhau và phần bụng
mở rộng. Xương hông lớn gắn phần
chậu với cột sống, xương ngồi gắn
với xương hông, xương háng
mảnh, dài nằm mép ngoài xương
hông.
3.4 Xương chi sau
Xương chi sau ít biến đổi hơn
xương chi trước, gồm 3 phần là
xương đùi, xương ống chân (gồm
chày lớn và xương mác nhỏ) và
xương bàn chân và các ngón chân.
Đáng chú ý là xương đùi nằm sâu vào
hai bên hông chim. Xương ống gồm
xương chày lớn, xương mác tiêu giảm
thành các xương nhỏ. Xương bàn
chân chỉ còn lại một xương lớn, tạo
thành "giò" chim. Đa số chim có 3
ngón hướng về phía trước, 1 hướng về
phía sau. Một số chim trèo có 2 ngón
hướng về phía trước, 2 ngón hướng về

sau, một số ít loài có 2 ngón.
Hồng Vân