Học thuyết darwin, phật giáo và thiên chúa giáo

HọcthuyếtDarwin,PhậtgiáovàThiênChúa
giáo
TiếnsĩAmarasiriWeeraratne
Chàomừngcácbạnđónđọcđầusáchtừdựánsáchchothiếtbịdiđộng
Nguồn:
Pháthành:NguyễnKimVỹ.


Mụclục
HọcthuyếtDarwin,PhậtgiáovàThiênChúagiáo


TiếnsĩAmarasiriWeeraratne
HọcthuyếtDarwin,PhậtgiáovàThiênChúagiáo
ThíchNữLiênHịadịch
Lờingườidịch:NguntáctiếngAnhcủabàikhảocứungắnnày:Darwinism,BuddhismandChristanity
đượcđăngtrongtạpchíTheMahaBodhi,SriLanka,Tập82,số11&12,Nov-Dec1974,trang443–
446củaAmarasiriWeeraratne,nhànghiêncứuPhậthọcnổitiếngởTíchLan.
Thậtra,bàiviếtnàyđãđượcviếtvàđăngtảitrênvănđàncáchđâykhálâu.Dođó,bàiviếtcũngkhơngcó
gìmớimẻđốivớitràolưunhậndiệnlạibảnchấtthậtcủacáctơngiáotrênthếgiớingàynay.Tuynhiên,
khiđọclạibàikhảocứunày,ngườidịchnhậnramộtvàiđiểmkhálýthú.Khoahọccànglúccàngđưara
nhiềubằngchứngđểxácminhnhữnggìđượcgọilà“mặckhải”củaChúatrongThánhKinh,mộtbộKinh
màtrướcđâymộtphầnnhânloạibịđàotạobuộcphảitintưởnglà“khơngthểnàosailầm.”Dùbịphản
đối,chốngbáng,hămdoạ,thậmchíbịmấtmạng,cácnhàkhoahọcvẫnmiệtmàilàmviệcvànóilêntiếng
nóiđúngvớingunlývậnhànhcủavũtrụnhưthếnào.
Trướcđâygầnbathậpniên,AmarasiriWeeraratneđãmạnhdạnnhậnđịnhlạigiátrịcủahọcthuyếtTiến
Hóa,ơngphântíchrạchrịiđâuđúngđâusai.Chúngtacũngnênnhớrằng,khoảngthờigianđó,vănhóa
ThiênChúagiáocủaTâyphươngđangtấncơngsanghướngÁChâu,thếmàAmarasiri Weeraratne vẫn
khơngngạitrìnhbàyquanđiểmcủamình.Tiếngnóicủaơnggópthêmsứcmạnhvàodịngthácvạchtrần
nhữngsailầm,tộilỗicủamộttơngiáotựtơnlà“thiênkhải”,“caoq”,đểrồiđếnngày12tháng3năm
2000,GiáoHồngJohnPaulII,đạidiệncho"HộiThánh"GiaTơđãphảixưngthúnhữngđạitộicủatơn

giáomìnhtrướcthếgiới.
Phậtgiáovớihọcthuyết“DunKhởi”đãthiếtlậpnềntảngchosựsinhkhởicủavũtrụ.Cácphápnương
nhau mà tồn tại, nương nhau mà hoại diệt. Không một đấng “Sáng Tạo” nào tạo dựng nên thế giới đầy
chiếntranh,giếtchóc,hậnthù,bạođộng,khủngbố,cuồngloạnlantrànkhắpnơinhưlịchsửcủaqkhứ
vàhiệnnayđangtiếpdiễn.Mặcdầubàiviếtcủatácgiảchưakhaitriểnhếthọcthuyết“DunKhởi”của
Phậtgiáođểsoisángvấnđềvũtrụ,vìchỉdựavàomộtKinhtrongnhiềubàiKinhđềcậpđếnsựhình
thànhthếgiớimàkhaitriểnvấnđề.Nhưngdùsaonócũngthểhiệnđượcphầnnàođúngvớitinhthầncủa
Phậtgiáo,nênngườidịchxinchuyểnngữsangtiếngViệtvàxingởiđếnqđộcgiả.
*********
ChỉhơnmộttrămnămkểtừkhinhàbáchọcDarwincơngbốhọcthuyết“Sinhvậttiếnhóa”,khámphámở
ramộtkỷngunmớinàyđãlàmlunglaynhiềutriếtthuyếtcănbảncủanhiềutơngiáovànhiềutràolưu
cáchmạnghốtưtưởngởphươngTây.CácgiáosĩThiênChúagiáoởAnhQuốcbịđánhđộngvàđãcơng
kíchlạiDarwinvàhọcthuyếtTiếnHóacủaơng.Darwinmạnhdạnvàkiênđịnhđốimặtvớinhiềutrậntấn
cơngcuồngtínvàkémhiểubiếtnhưvậy.Nhiềuthếlựcdùngtiềnhịngbắtơngimtiếngđềubịthấtbại.
GiámmụcWilberforcelàmũinhọn,dẫnđầucáccuộccơngkíchcuồngtínnày.LuậnđiểmcủaGiámmục


chorằngnếuthuyếtTiếnHóalàđúngsựthậtthìcâuchuyệnvềsựtạodựngtrongphầnmởđầucủaThánh
Kinhphảisai.CácgiáosĩtinrằngDarwinđãsailầm,cịnThánhKinhlànhữnglờidạycủaChúakhơng
thểsaiđược.
Tuynhiên,nhiềungànhkhoahọckhácnhaunhưĐịachấthọc,Cổsinhvậthọc,Nhânloạihọc,Độngvật
học,Phơihọc,Sinhvậthọc,v.v…đãđưarabằngchứngxácminhvàcủngcốhọcthuyếtcủaDarwin.Học
thuyếtcủaơnggiảithíchnguồngốcsựsốngtrênthếgiớithỏađánghơnbấtkỳhọcthuyếtnàomàconngười
đãbiếtđến.Tấtcảcáckhámphákhoahọccógiátrịđãxácminhchohọcthuyếtnày,vàvớithờigiancác
khámpháđóđãkhẳngđịnhthêmgiátrịcủanó.Sựđốilậpcủanhữngngườicuồngtíndầndầnbịbàomịn
khihọđốidiệnvớisựtiếnbộcủakhoahọc.Hiệnnay,phầnlớn,nhiềugiáopháithuộcThiênChúagiáođã
dừnglạicuộcchiếnchốnglạisựtiếnhóa,vàvàigiáopháiđãcốgắngthốtkhỏigiáođiềucủahọdưới
ánhsángcủatrithứckhoahọc.Họnói:“DùchochấpnhậnthuyếtTiếnHố”,thì“cũngcómộtnănglực
nàođóvậnđộngcácnănglựcnày.”“Mộtnănglựcnàođó”phảiđượcxemlàThượngĐếvớinhữngthuộc
tínhnhưtồnnăngvàtồnbi.Mộtcơngtrìnhnghiêncứuvềhọcthuyếttiếnhóachỉrarằngđiềunàykhơng

phảivậy.Dođó,luậnđiệunàykhơngnhữngkhơngthỏađángmàcịnkhơngtựbiệnhộđượcvàkhơngthể
đứngvữngđượckhikhảosátkỹlưỡng.Ngàynay,thếgiớikhoahọcvàgiớinghiêncứuđềuđánhgiácao
họcthuyếtcủaDarwin.TấtcảsinhviênđangtheođuổiởcấpĐạihọcvàhậuĐạihọctronglãnhvựckhoa
họcđềutiếptụcnghiêncứuvấnđềnày.
MặcdùhọcthuyếtTiếnHóacủaDarwinđãlàmchonềntảngcủanhiềutơngiáovùngXê-mít(Semite)bị
sụpđổ,vàkhiếnchoThiênChúagiáobịđiêuđứng,nóvẫnkhơnggâytổnthươnghaycóảnhhưởngbấtlợi
gìchoPhậtgiáo.ĐứcPhậtkhơngdạythếgiớinàydomộtđấngThượngĐếtạodựnghayconngườichỉlà
sựsángtạođặcbiệtcủaThượngĐế.Từ“satva”(cónghĩalàchúngsanh)chỉchungchoconngười,lồi
vật,chưthiên,vàtấtcảmọilồicósựsống.Vìvậy,đạoPhậtkhơngphânbiệtconngườivớiđộngvậtnhư
ThiênChúagiáo.TrongKinhKhởiThếNhânBổn(AggđaSutta)[1],đứcPhậtđềcậpđếnđờisống
conngườicóliênhệđếnqtrìnhtiếnhóanày.Dođó,quanđiểmnàykhơngcógìlạlẫmhayhấpdẫnđối
với hàng Phật tử, và vì vậy học thuyết Tiến Hóa này được chấp nhận như là một khám phá khoa học,
khơnghềmâuthuẫnvớigiáolýcănbảncủađạoPhật.Trongbàiviếtngắnnày,tơimuốnbiệnminhvấnđề
làmthếnàobachânlýnềntảng,đólàVơthường(Anicca),Khổ(Dukkha),vàVơngã(Anatta)tạothành
giáolýtrọngtâmcủađứcPhật.Bachânlýnàyđượcxácđịnh,soisángvàủnghộbằngnhữngchứngcứ
củakhoahọc.ĐâylàvấnđềlàmchoPhậttửcảmthấyhếtsứchàohứngvàthoảmãn.
ThánhKinhdạyrằngthếgiớivàsựsốngtrongđó,lồivậtcũngnhưconngườiđượcThượngĐếtạora
trongvịng7ngày.Nhiềulồikhácnhưnhữngsinhvậtdướinước,cáclồichimbaytrênkhơng,lồibị
sát,vàđộngvậtbốnchânđượcnóilàdoThượngĐếtạorariênglẻ.Dođó,ngườiphươngTâynghĩrằng
nhữnglồinàyhồntồnkhác,khơngcómốiquanhệvớinhau.Họcũngtinrằngconngườicũngđược
ThượngĐếsángtạobằnghạtbụicủatráiđấtmàThượngđếđãthởra.Vìvậy,họtintưởngconngườilà
mộtsángtạoriênglẻvàkhơngcóliênhệgìvớicáclồiđộngvậtvềmặtsinhhọc.
Darwinđãchỉrađờisốngbắtđầuvớimộtcơthểđơnbàotrongđạidươngvàpháttriểnquanhiềugiai


đoạntiệmtiếnnhưthếnào.Ơngviệndẫnbằngchứngkhoahọcđểbảovệluậnđiểmcủamình.Luậnđiểm
nàychứngminhrằngtấtcảlồiđộngvậtcómộtnguồngốcchungvàpháttriểntừhìnhtháinàyđếnhình
tháikhácnhờvàocácbiếnđổisinhhọc.Nhờđó,ngườitađãkhẳngquyếtrằngđộngvậtkhơngphảilàlồi
độngvậtkhơngthayđổiđược,màcũngkhơngphảidoThượngĐếtạora,màchúngtiếnhóadầndầntừ
dạngthứcthấpnhấtcủasựsống,vàngaybâygiờchúngcũngvẫnđangtiếnhóaliêntụcdướinhiềudạng

thứckhácnhau.Đờisốngcủaconngườiqngắnngủiđểtheodõitrọnvẹnqtrìnhtiếnhóanày.Các
lồiđộngvậtvàthựcvậtsốngcáchđâyhàngtriệunăm,naykhơngcịnnữa.Nhiềuloạicâycỏvàđộngvật
sốnghàngtriệunămtrongtươnglaisẽkhácsovớihiệnnay.Trườnghợpconngườicũngvậy.Dođó,định
luật“Vơthường”(anicca)khơngnhữngứngdụngchocácđốitượngvơtìnhmàcịnápdụngchocáclồi
độngvậthữutình.LờiđứcPhật:“Sabbesankhàràaniccà”(Tấtcảhànhđềuvơthường)lạicàngđược
khẳngđịnhvàsoisángnhờcácbằngchứngkhoahọc.
ThánhKinhdạyrằngthếgiớinàyvàtấtcảsựsốngtrênthếgiớiđượcđấngThượngĐếđạitừ,đạilựctạo
ra.Nhưngkhinghiêncứuqtrìnhtiếnhóa,chúngtathấymọilồiđềuphảichịuđaukhổ.Kẻmạnhđàn
ápkẻyếulàchuyệnxảyraphổbiếntrongqtrìnhsốngvàtiếnhóa.Sựtồntạiởđâycónghĩalàsựkiếm
ănvàtránhbịăn.Dođó,cảtráiđấtnàyởkhắpmọinơi,ngaycảtrênđấtliền,trênkhơngtrunghaytrong
biểncảđềutừngbịđẫmướtmáucủasinhvậtbịgiết.Nhiềuđộngvậtthờicổbịtiệtchủngbởivìchúng
khơngthểchốnglạinổicáclồidãthúănthịt.Cáclồibịsátlớnđãbịtiệtchủngcóthểxemnhưnhững
điểnhình.Chúngđểlạicácbộxươngvàtừnhữngbộxươngnày,ngườitađãtáihiệnhìnhthùcủachúng.
Cáclồiđộngvậtănthịtlẫnnhaulàcáchtựđiềuchỉnhcủathiênnhiênđốivớicáclồidãthú.Nếukhơng
thìtráiđấtsẽđầydẫynhữngcơntrùngvànhiềuloạisinhvậtkhác,khơngcịnngaycảmộtinch(2,54cm)
đấtdànhchoconngười.Thúvậtlnsốngtrongtìnhtrạngsợhãicáclồidãthúcókhảnănggiếtvàăn
thịt chúng. Khơng có một người trí thức nào, những người có khả năng suy luận, những người khơng bị
niềmtinlàmcùnmịnlýtrícủamìnhlạichấpnhậnrằngThượngĐếđãvạchramộtkếhoạchsáthạiđẫm
máunhưvậylạilàmộtđấngtừái!NiềmtinvàođấngSángTạo,vàoThượngĐếvànhữngthuộctínhnhân
áicủaThượngĐếđãbịsụpđổ.Tuynhiên,Phậtngơn:“SabbeSankhàraDukkhà”(Tấtcảhànhđềukhổ)
lạiđượcthẩmđịnhnhưmộtchânlýdướiánhsángkhoahọc.TạisaoThượngĐếđầyquyềnnăngvànhân
từtạoranhữngchúngsanhtiếnhốngangquatiếntrìnhkhổsởvàchậmchạpđầyđauthươngnhiềuthếkỷ
nhưvậy?Tiếntrìnhpháttriểnnàylàmộtcuộcdịdẫmmùlịatrongbóngtốivàmọilồisốngtrongđau
khổ.QuanđiểmchorằngđâylàcơngtrìnhcủaThượngĐếtồnnăngvànhântừkhơngcịnđứngvữngnữa.
QuảthựcnếucómộtThượngĐếnhưthế,Ngàinêntạodựngmauchóng,khơngcónhữngđaukhổmịmẫm
mùlịatămtốinày.Sựsốngcủamnvậtnênđượchạnhphúcvàkhơngbịkhổđau.Nhưngkhigiápmặt
vớisựbấttồncủaqtrìnhtiếnhóavàkhổđauđínhkèmđó,quanniệmchorằngcómộtThượngĐế
nhânáiđứngsautiếntrìnhnàyđãbịđánhđổ.TrướcthờiDarwin,nhữngtínhữuKy-tơcólẽđãhỏi“Làm
thếnàothếgiớicómặtmàkhơngcómộtđấngSángTạo?”Darwinđãchỉrathếgiớinàyxuấthiệnnhưthế
nào.HọcthuyếtcủaDarwinkhơngchỉtranhluậnmàcịnhạbệlờinói“khơngthểsailầm”củaThượngĐế

trongThánhKinh.Nhưvậy,nềntảngcủaThiênChúagiáovànhữngtơngiáohữuthầnkhácbịxóimịnvà


bịsụpđổkhicơngtrìnhnghiêncứuthuyếtTiếnHóanàyđượccơngbố.
ThánhKinhdạyrằngconngườilàmộtsinhvậtđặcbiệt,nótáchbiệtkhỏithếgiớiđộngvật.Nhiềunhà
thầnhọcchorằngconngườicómộtlinhhồnmàđộngvậtkhơngcó.BertrandRussellđãnêulênnghivấn
“Trongsuốtqtrìnhtiếnhóalâudài,từmộtcơthểđơnbàochođếnconngười,linhhồnđãxuấthiệnở
giaiđoạnnào?”Khơngcócâutrảlờinàochovấnđềnày,vàđiềunàychothấyrằngquanđiểmvềlinhhồn
chỉlàmộtảotưởng.Sinhvậthọcbảorằngtrongcơthểconngườicó182cơquandấutíchcủalồithúcịn
sótlại,chúngkhơngcịnhoạtdụngnữa,nhưngchúnglàvếttíchcủanhưnggiaiđoạntiếnhóatrongq
khứ.Khơngtínhtớicáccơquanbêntrong,cáccơquannhưđiởphầncuốibộxương,vàlơngtrêncơ
thểcũngchothấychúngtacómốiquanhệhọhàngvớilồivượnkhơngđi.
Khơngnhữngconngườimàcácsinhvậtthấphơnthếgiớiđộngvậtđềucócáccơquancịnsótlại,nhưng
nhữngcơquannàykhơngcịnhoạtdụngnữa.Điềunàychứngminhrằngcáclồiđộngvậtđượcpháttriển
từcáclồiđộngvậtbậcthấp.NgànhPhơihọcchobiếtphơicủaconngườivàđộngvậtlặpđilặplạinhiều
giaiđoạntiếnhóakhácnhautrongsuốtqtrìnhthainghén.Dovậy,chúngtabiếtđượcconngườilàmột
sinhvậtcóliênquanvớinhữngđộngvậtlinhtrưởng(continhtinh)vàkhơngphảilàmộtsinhvậtđặcbiệt
cólinhhồnbấttửgìcả.Cáccơngtrìnhnghiêncứuhiệnđạiđãpháthiệnnhữngđộngvậtlinhtrưởngnhư
vượncósứchiểubiếtnhưđứabétuổilênba.Sựkhácnhaugiữaconngườivànhữngloạikhỉkhơngđi
cấpcaođâucóliênquangìđếnlinhhồn.Chúngchỉkhácnhauởchỗconngườicóbộnãopháttriểnhơn,
cókhảnănghiểubiếtnhiềuhơn.ĐâylàsựthậtxácchứnglờiđứcPhậtdạy“Sabbedhammàanattà”(mọi
phápđềukhơngcóthựcthể).
“ThuyếtTiếnHóađốilậpvớigiáođiềucủaThánhkinhvềbốnđiểm.Thứnhấtnóxácđịnhlạiquanđiểm
củacácnhàđịachấtvềtuổicủatráiđất.NhiềunhàthầnhọcKy-tơ-giáođãướctínhtuổicủatráiđấtlà
6000nămbằngcáchtínhcácthếhệtừthờiơngAdamđếnChúaJesusnhưđượctrìnhbàytrongPhúcÂm.
Chúngtathấyđiềunàykhơngtươngứngvớinhữngkhámphácủakhoahọc,vàdođó,hiệnnaycáctínhữu
ThiênChúagiáođãtừbỏquanđiểmnày.Thứhai,họcthuyếtDarwinchochúngtabiếtconngườitiếnhóa
từđộngvậtchứkhơngphảilàtừhạtbụidoThượngĐếthổira.Thứba,họcthuyếtTiếnHóaloạibỏquan
niệmphụnữđượchìnhthànhtừmộtcáixươngsườncủangườinam.Vàthứtư,họcthuyếttunbốcâycỏ,
độngvậtpháttriểncùngmộtlúcvàsựtiếnhóanàybắtđầuvàokhoảngthờigiannàođósaukhihệmặttrời

hìnhthành.Theophần“SángThếKý”củaKinhCựuƯớc,ThượngĐếđãtạoracỏ,hạtgiống,vàcâytrái
vàongàythứba;mặttrời,mặttrăngvàcácvìsaođượctạoravàongàythứtư;nhữngloạicánhưcávoi
vàcácsinhvậtdướinướckháccũngnhưcáclồichimchócđượctạovàongàythứnăm;thúvậttrênđất
liềnvàongàythứsáu.”Dođó,mộtkhilờidạytrongThánhkinhbịbácbỏvàhạbệ,chủnghĩaDarwinđã
làmchocáctơngiáohữuthầnởphươngTâybịmấtảnhhưởng.
Chúng ta khơng thể nói rằng q trình tiến hóa được đề cập trong Kinh Khởi Thế Nhân Bổn hoàn tồn
trùng khớp với học thuyết Darwin. Bài Kinh khơng minh họa các sinh vật tự thích nghi với mơi trường
sốngđểtồntạinhưthếnào,cácsinhvậtđãpháttriểncáckhảnăngđểsinhtồn,cũngnhưnhữngsinhvật
khác lại bị hủy diệt ra sao như khám phá của Darwin. Tuy nhiên, có những điểm tương đồng nổi bật.


Nhữngdạngthứccủasựsốngđầutiênđượctrìnhbàytrongkinhlàvơtính.Chúngsốngnhưdạngrongrêu
trênlớpvángởđạidương.Saumộtthờigiandài,chúngpháttriểnthànhhìnhthùvàcómàusắckhácnhau.
Khilớpvángcómùithơmbiếnmất,mộtloạinấmphátsinhvàsinhvậtpháttriểnnhữnggiớitínhkhác
biệt.TấtcảchitiếtnàytươnghợpvớihọcthuyếtDarwin,nghĩalàvạnvậttiếnhóavàpháttriểntrongmột
thờigiandài,sinhvậtmớiliêntụcphátsinhvàpháttriển,sinhvậtvơtínhcómặttrướckhicácloạisinh
vậtcógiớitínhxuấthiện.Lạinữa,sựpháttriểncủathựcvậttrongcáclớpvángnốitiếp,đólànấm,dây
leo,vàlúa;đólàqtrìnhtiếnhóacủathựcvật.
Cómộtvàiđiểmbấtđồng,dođóchúngtacóthểkếtluậnrằngKinhKhởiThếNhânBổnchứađựngmột
nộidungkhálýthú,đólàsựphatrộngiữa“nhữngkháiniệmkhoahọcvàthầnthoạihuyềnbí”.Chúngta
nênnhớrằngKinhKhởiThếNhânBổnnàyđượcbiêntậpvàokhoảng500nămsaukhiđứcPhậtnhậpvơ
dưNiết-bàn.NhữnghọcthuyếtthịnhhànhlúcbấygiờcóthểlenlỏivàobàiKinh.“Hoặcchúngtađặtgiả
thiếtrằngđứcPhậtđãdạythuyếtTiếnHóahồntồngiốngvớicơngbốcủaDarwin.Cácđệtửcủađức
Phậtlànhữngbậchiểubiếttrongcácvấnđềliênquanđếntâmlinhvàđạođức,vàcólẽkhơngbiếtvề
khoahọcnhưchúngtangàynay.Chonên,chúngtanênnghĩrằngKinhKhởiThếNhânBổnđứcPhậtmơ
tảthuyếtTiếnHóakhơngphảitừquanđiểmkhoahọc,mànhấnmạnhđếnphươngdiệntiếnhốvềđạođức
vàtâmlý.Vàngượclại,nhiềuvấnđềlớncóliênquanđếnhọcthuyếtTiếnHóangàynaydườngnhưkhơng
cógìquantrọngđốivớingườibiêntậpkinhđiểnthờikỳđầu,vàdođóchúngđượcbiêntậpnhưthếhoặc
vơtìnhbịthayđổi.”[2]
Dođó,chúngtathấyrằngtựthâmtâmcủaPhậttửkhơngcógìngầnngạikhichấpnhậnhọcthuyếtTiếnHóa

của Darwin. Người Phật tử đã tìm ra những ngun tắc cơ bản của đạo mình. Người Phật tử rất sung
sướngkhithấysựtiếnbộcủakhoahọccànglúccàngtiếnđếnnhữngsựthậtđượcủnghộvàthiếtlậpnhờ
cácbằngchứngcủacáclãnhvựcmớicủatrithứcnhânloạimàđãđượcđứcPhậttuyênthuyết.
[1] Kinh này nằm trong Trường Bộ, số 27. Bài Kinh này có nội dung tương đương với Kinh Tiểu
Duyên,số5trongTrườngA-hàm(ghichúcủangườidịch).
[2]TríchtừBuddhism,Science,andAntheismbyDouglasM.BurnsM.D.


Nguồn:
Pháthành:NguyễnKimVỹ.
Nguồn:Buddhismtoday
Đượcbạn:TSAHđưalên
vàongày:19tháng6năm2004