Tôn sĩ nghị, lê chiêu thống, quang trung nghiên cứu phê bình sử học

Tênsách:TƠNSĨNGHỊ-LÊCHIÊUTHỐNG-QUANGTRUNG
NGHIÊN-CỨUPHÊ-BÌNH
Tácgiả:LÊVĂNHỊE
Nhàxuấtbản:QUỐC-HỌCTHƯ-XÃ
Nămxuấtbản:1952
-----------------------Nguồnsách:scmn-vietnam.blogspot.com
Đánhmáy:ngdatthang
Kiểmtrachínhtả:ThưVõ
Biêntậpebook:ThưVõ
Ngàyhồnthành:04/12/2018


Ebooknàyđượcthực-hiệntheodựánphilợinhuận«SỐHĨA1000
QUYỂNSÁCHVIỆTMỘTTHỜIVANGBĨNG»củadiễnđànTVE-4U.ORG
CảmơntácgiảLÊVĂNHỊEvàQUỐC-HỌCTHƯ-XÃđãchiasẻvớibạnđọc
nhữngkiếnthứcqgiá.


MỤCLỤC
VẤN-ĐỀNGHIÊN-CỨU:DONHỮNGNGUN-NHÂNGÌVUAQUANGTRUNGTRONGNĂMNGÀYPHÁTANĐƯỢC20VẠNQNTHANH?
VìlẽgìqnThanhsangchiếmđóngnướcta?
QnThanhchiếmđóngnướctanhưthếnào?
VuaQuang-TrungđạipháqnThanhralàmsao?
Vìnhữngngun-nhângìvuaQuang-trungthắngmaunhưvậy?
A)Điều-kiệnkhách-quan
1)Tơn-sĩ-Nghịvơchínhtrị
2)Tơn-sĩ-Nghịkhơngbiếtdùngbinh
3)VềvuaLê-Chiêu-Thống
B)Điều-kiệnchủ-quan
1)VuaQuang-Trungđượcnhân-dântínnhiệmvàủng-hộ

2)VuaQuang-Trungcótàidùngbinh
KẾT-LUẬN
SƠ-ĐỒCUỘCTẤN-CƠNGCỦAVUAQUANG-TRUNG


NhữngbàihọcLịch-Sử
LÊVĂNHỊE

TƠNSĨNGHỊ
LÊCHIÊUTHỐNG
QUANG-TRUNG
NGHIÊN-CỨUPHÊ-BÌNH
«Ơncốtritân»KHỔNGTỬ
TỦSÁCHQUỐC-HỌC
QUỐC-HỌCTHƯ-XÃ
HÀ-NỘI
1952


QUỐC-HỌCTHƯ-XÃ
SẮPRATIẾPTRONGLOẠI

NhữngbàihọcLịch-Sử
CủaVÂN-HẠCLÊ-VĂN-HỊE
HƯNGĐẠOVƯƠNG
BÌNHĐỊNHVƯƠNG
HỒQLY
MẠCĐĂNGDUNG
LẼTỒNVONGcủaNHÀTÂY-SƠN
VUAGIA-LONG

v.v…


QUỐC-HỌCTHƯ-XÃ
MỚIPHÁTHÀNH
TỤC-NGỮLƯỢC-GIẢI
Giá10đồng
«…họcsinhmỗingườinêncómộtquyển»(LờibáoTIẾNGDÂN)
«…rấttiệndụngchohọc-sinhvànhữngaimuốnnghiêncứuquốcvăn…»(Lời
báoTIASÁNG)
«…mộtcuốnsáchcầnthiết…»(LờibáoCHÁNHĐẠO)
TÌMHIỂUTIẾNGVIỆT


VẤN-ĐỀNGHIÊN-CỨU:DONHỮNGNGUN-NHÂN
GÌVUAQUANG-TRUNGTRONGNĂMNGÀYPHÁTAN
ĐƯỢC20VẠNQNTHANH?
VìlẽgìqnThanhsangchiếmđóngnướcta?
NămBính-Ngọ(1786),Bắc-Bình-VươngNguyễn-HuệđemqnraBắc-Hàdiệt
họTrịnhrồitrảgiang-sơnchoVuaLê,kéoqnvềNam.Cảmkíchvìcáinghĩalớn
tơn-phùđó,VuaLê-Hiển-TơngphongNguyễn-HuệlàmNgun-sốiUy-quốc-cơng
vàgảcơng-chúaNgọc-Hâncho.Khơngbaolâu,Lê-Hiển-Tơngmất,Hồng-Tơnlà
Duy-Kỳlênkế-vịđặtniên-hiệulàChiêu-Thống.VuaChiêu-Thốngnghetriều-thần
phongconcháuchúaTrịnhlàTrịnh-BồnglàmÁn-đơ-VươngvàlậplạiPhủchúa.
Theotruyền-thốngnhàchúa,Trịnh-Bồnglạihiếp-chếVuaLê.
Chiêu-ThốngngầmvớiNguyễn-hữu-ChỉnhởNghệ-Anragiúp.
Nguyễn-hữu-ChỉnhđemqnradẹpnđảngchúaTrịnh,đượcvuaLêphong
chứcĐại-Tư-ĐồBằng-Trung-Cơng,vàlạiỷthếchunquyềnqchúaTrịnh.
Nguyễn-Huệđượctin,saiVũ-văn-Nhậmđemqnrađánh.
Chỉnh cùng vua Chiêu-Thống chạy lên núi Mục-Sơn hạt n-Thế. Sau, Chỉnh

bị bắt đem về Thăng-Long. Vua Chiêu-Thống trốn biệt. Vũ-văn-Nhậm phải tôn
Sùng-Nhượng-CôngLê-duy-Cẩn(chúvuaChiêu-Thống)lênlàmGiám-Quốctrông
coiviệcnước.
Quyền hành về cả Vũ-văn-Nhậm. Hay tin Nhậm có ý làm phản, Bắc-BìnhVươngNguyễn-HuệthânđemqnkỵngàyđêmđigấpđườngraThăng-Long.
GiếtVũ-văn-Nhậmxong,Bắc-Bình-VươngvẫntơnLê-duy-CẩnlàmGiám-Quốc
và để bọn Ngơ-văn-Sở, Phan-văn-Lân ở lại đất Bắc, cịn Vương lại kéo qn về
Nam.
VuaLê-Chiêu-ThốngchạyxuốngvùngHải-DươngcùngbọnbềtơilàĐinh-tíchNhưỡngloviệckhơi-phục.SauĐinh-tích-Nhưỡnglàmphản.VuaChiêu-Thốngbèn
cùngmẹlàbàHồng-Thái-HậusangTàucầucứu.VuanhàThanhnhâncơ-hộilấy
danhnghĩalàcứunhàLêđểlấynướcta,liềnsaiTổng-ĐốcLưỡngQuảnglàTơnsĩ-Nghị cất quân bốn tỉnh Quảng-Đông, Quảng-Tây, Quý-Châu, Vân-Nam, tất cả
gồmhơn20vạntiếnsangđánhnướcta.


QnThanhchiếmđóngnướctanhưthếnào?
Tơn-sĩ-Nghịchiaqnlàm3đạothọcbamũidùisangđánhnướcta.
1)MũidùiquaLào-Cai(bấygiờgọilàTun-Quang)dotổng-binhVân-Nam,
Q-Châuchỉhuy.
2) Mũi dùi thọc sang Cao-Bằng do tri-phủ Điền-Châu là Sầm-nghi-Đống chỉhuy.
3) Đại qn của Tơn-sĩ-Nghị và đề-đốc Hứa-thế-Hanh thì do ải Nam-Quan,
Lạng-Sơnkéosang.
Khi qn Tơn-sĩ-Nghị tới Kinh-Bắc (Bắc-Ninh) thì vua Chiêu-Thống ra chào
mừngrồitheovềThăng-Long.Tơn-sĩ-Nghịđóngđạiqnởgiữabãicátménam
sơngNhị-Hà,bắccầuphaogiữasơngđểtiệnđilại.
Cácđạoqnkhácthìđiều-độngchiarađónggiữcácmặtxungquanhthành
Thăng-Long.VuanhàThanhsaiđưasắcsangphongchoLê-Chiêu-ThốnglàmAnNam Quốc-Vương. Nhưng văn-thư vua Chiêu-Thống đều phải đề niên-hiệu CànLong.NgàyngàynhàVuacưỡingựacùngmấytênlínhhầusangchầu-chựcviệc
qn-quốctạidinhTơn-sĩ-Nghị.CókhinhàVualạikhơngđượcvàohầu(!).
TơnsailínhhầurabảonhàVua:«Khơngcóviệcgìxinngàicứvềnghỉ».
VuaLêđãtựhạxuốngnhưmộttênnha-lạivàTơn-sĩ-Nghịthìkiêu-cănglên
mặtcoinhưkhơngcóvuaLê.
Nhân-dânthờibấygiờđãphảinóiriêngvớinhau:«NướcNamtừkhicóvua

đếngiờ,khơngthấyvuanàohèn-hạđếnthế.Tiếnglàlàmvua,màphảitheoniênhiệuTàu,việcgìcũngphảibẩmvớiquanTổng-Đốc(Sĩ-Nghị)thếthìcókhácgìđã
lànội-thuộcrồikhơng?»
Triều-thầnthìđuanhauxu-phụTơn-sĩ-Nghĩ,cậythếSĩ-Nghịđểloviệcbáoân
báoốn,giếthạinhữngngườitrướcđãtheoTây-Sơn.
Tơn-sĩ-Nghị thấy vậy càng kiêu ngạo, coi việc binh làm thường, tự cho qn
mình là vơ-địch, lại thường thả qn-lính ra cướp phá dân-gian, làm lắm điều
nhũngnhiễu.
VuaQuang-TrungđạipháqnThanhralàmsao?
ĐượctinqnThanhsangThăng-Long(Hà-nội),Bắc-Bình-VươngNguyễnHuệ
cấptốchội-họptướng-sĩbànkếđemqnraBắc.Cáctướngđềumộtlịng,nhưng
xinvươnghãylênngơitơnđểnlịngngười,rồisẽkhởibinh.


Rồingày25tháng11nămMậu-Thân(1788),trênđànởnúiBàn-Sơn,tướngsĩq-lạytơnVươnglênngơiHồng-Đếđặtniên-hiệulàQuang-Trung.ĐoạnVua
Quang-Trungthântựđốc-xuấtthủybộchưqnrađánhgiặcThanh.Đạiqnra
tớiNghệ-An,vuaQuang-Trungchoqnsĩnghỉlại10ngày,tiệnthểđểtuyểnmộ
thêmqn.Tínhcảthảyđược10vạnqnvàhơn100convoichiến.
Điểm duyệt qn sĩ, phủ-dụ ba qn xong, vua Quang-Trung ra lệnh cho
qn-sĩngàyđêmđigấpđườngraBắc.Ngày20thángchạpratớinúiTamĐiệp
chỗgiáp-giớihaitỉnhThanh-Hóa,Ninh-Bình.
BọnNgơ-văn-Sở,Ngơ-thời-NhiệmvốnđãluiqnvềđóngởTam-Điệpđểbảo
tồnlựclượng,liềnrachàomừngvuaQuang-Trungvàxinchịutội.
Vua Quang-Trung cười mà rằng : «Chúng nó sang phen này là mua lấy cái
chết. Ta ra chuyến này thân coi việc quân, đánh giữ đã có kế rồi, đuổi giặc Tàu
chẳngquachỉtrong10ngàylàxongviệc…»
Vua truyền cho quân-sĩ tạm nghỉ ở đó và ra lệnh cho ăn Tết Nguyên-Đán
trước để đến hơm 30 Tết thì cất qn đi, hẹn ngày mồng 7 tháng giêng thì vào
thànhThăng-Longmởtiệckhaihạ.
VuaQuang-Trungđiều-độngqn-sĩchialàm5ngảtiếnraBắc-Hà.
1)Ngơ-văn-Sở,Phan-văn-Lânđemtiền-qnđitiênphongmởđường.

2)Vuathìthống-lĩnhtrung-qn;Hơ-hổ-Hầuthìđemhậu-qntậphậutheo
đườngquanbáokéothẳngraThăng-Long.
3)Đại-đơ-đốcLộc,Đại-đơ-đốcTuyếtđemhữu-qnvàthủy-qnvượtbểvào
sơng Lục-Đầu. Rồi đơ-đốc Tuyết thì chấn giữ mặt Hải-Dương, tiếp-ứng cho phía
Đơng.Đơ-đốcLộcthìđemqnđóngởvùngLạng-Giang,n-Thế,chặnlốichạy
củaqnTàu.
4) Đại-đơ-đốc Bảo và Đại-đơ-đốc Mưu, hai người chia đơi tả-qn và qn
tượng-mã.Đơ-đốcBảothìtheođườngnúiđemqntượng-mãtheođườnghuyện
Sơn-Lãng ra làng Đại-Áng thuộc huyện Thanh-Trì, tiếp-ứng cho mặt tả (tức là
theođườngVân-Đìnhđánhra).
5)Đơ-đốcMưuđemqntượng-mãxunsơnrahuyệnChương-Đức(naylà
huyệnChương-Mỹ),thẳngđườngđếnlàngNhân-Mục(tứclàngMọcbâygiờ)đánh
qnĐiền-ChâucủaSầm-nghi-Đống(tứclàtheođườngsố6Hịa-Bình–Hà-đơng
đánhra).
Qn vua Quang-Trung đến sơng Giản-Thủy (tức là bến đị Gián, Ninh-Bình


bây giờ) thì qn của vua Lê đóng ở đó tan vỡ. Đuổi đến huyện Phú-Xun thì
vuaQuang-TrungbắtsốngđượctốnqnThanhởđấy,khơngthốtmộttên.
Nửa đêm mồng 4 rạng mồng 5 tháng giêng năm Kỷ-Dậu (1789), quân vua
Quang-Trung vây chặt đồn Hà-Hồi, rồi gọi loa khuyên hàng. Quân trong đồn sợ
hãi xin hàng, bao nhiêu quân-lương khí-giới dâng nộp cả. Mờ-mờ sáng mồng 5,
vua Quang-Trung kéo quân đến đồn Ngọc-Hồi. Quân Tàu bắn ra như mưa. Vua
Quang-Trung sai lấy những mảnh ván, ghép ba mảnh làm một, lấy rơm cỏ giấp
nướcquấnởngồi,saiqnkiêudũngcứ20ngườikhiêngmộtmảnh,mỗingười
giắtmộtcondaogăm,vàcho20ngườicầmkhígiớiđisaucáimộcđỡđạnđó.
Vuathìcưỡivoiđisauđốcchiến.Qntađếncửađồn,hạvánxuống,rútdao
raxungphongvàochémgiết.QnTàuđịchkhơngnổi,bỏcảsúng,xéolẫnnhau
màchạy.
Qn ta thừa thắng đánh tràn đi, lấy được hết các đồn giặc, thây giặc nằm

ngổn-ngangkhắpcánhđồng,máuchảynhưtháonước.Quâncácđạocủađô-đốc
Bảo, đô-đốc Mưu cũng đều toàn thắng. Tướng Thanh là đề-đốc Hứa-thế-Hanh,
tiên-phong Trương-sỹ-Long, tả-dực Thượng-duy-Thăng bị tử trận. Tri-phủ ĐiềnChâulàSầm-nghi-ĐốngđóngởĐống-Đa(gầnThái-Hàấp,thuộcđịaphậnNhânMục)bịqncủađơ-đốcMưuvâygấpq,phảithắtcổtự-tử.
Nửađêmmồng4thánggiêngđượctinbáo,Tơn-sĩ-Nghịhoảng-hốt,khơngkịp
thắngnngựa,mặcáongồivộivãđemmấytênlínhkỵquasơngchạyvềphía
Bắc-Ninh.QncáctrạiđóngởbãigiữasơngNhị-HàđượctinTơnbỏchạy,xơnxaotánloạn,tranhnhauchạytheochomau.Látsau,cầuphaođổxụp,qnTàu
saxuốngsơngchếtđuối,xácchậtcảsơng.VuaChiêu-Thốngcũngđemmẹchạy
theoqnTàu.
ĐạoqnQ-Châu,Vân-NamcủaTàuđóngởmạnPhú-ThọđượctinqnSĩNghịtanvỡ,cũngvội-vãrútlui.
Trướcđịnhngàymồng7thánggiêngthìvàothànhThăng-Long,naymớitrưa
ngàymồng5thánggiêngvuaQuang-Trungđãvàothành.NhàVuapháiqntiếp
ứng cho Đại-đơ-đốc Lộc ở mạn Lạng-Giang. Qn ta đuổi đánh qn Thanh đến
mãiNam-Quan.SuốtdọcđườngtừLạng-SơntớiảiNam-Quan,ngườiTầugiắt-díu
vợconchạytrốn,đihằngngàyđườngkhơngnghethấymộttiếngngười.
Kết-quả20vạnqnThanhchialàmbađạo,thìhaiđạobịđánhtan(củaTơnsĩ-NghịvàSầm-nghi-Đống),cịnmộtđạothìkhơngđánhtựrút.Qntathắnglợi
hồn-tồn.


Thậtlàmộtvõ-cơngoanh-liệtvàchớpnhốngđệnhấtlịch-sử.
Vìnhữngngun-nhângìvuaQuang-trungthắngmaunhưvậy?
Trongmộttrậnngắnngủinămngàytrờimàphátanhaimươivạnqngiặc!
Chiến-cơng chớp nhống đó chẳng những đáng ghi là chiến-cơng oanh-liệt đệ
nhấtlịch-sửnướcnhà,màcịnđángliệtlàmchiến-cơngoanh-liệtbậcnhấttrong
lịch-sửqn-sựthế-giới.
Chúng ta có quyền tự-hào, dân-tộc ta có quyền hãnh-diện với hồn-cầu về
chiến-cơng của vua Quang-Trung. Nhưng chúng ta lại có bổn-phận phải học-tập
nghiên-cứu những nguyên-nhân đã tạo nên cuộc thắng-lợi vang dội của vua
Quang-Trung để rút lấy những bài học cần-thiết cho hiện-tại và tương-lai. Như
thếtamớicóthểmộtngàykiaphát-huyvàkế-tụccáitruyền-thốnganh-dũngcủa
vuaQuang-Trungvàviếttiếpnhữngtrangsửoanh-liệtcủadân-tộc.

Vậythìdonhữngngun-nhângìmàvuaQuang-Trungđãtồnthắngmaulẹ
chớp-nhống như thế ? Phân-tích cho kỹ, chúng ta thấy cuộc thắng-lợi của vua
Quang-Trungđãdonhữngđiềukiệnkhách-quan,chủ-quansauđâyquyết-định.
A)Điều-kiệnkhách-quan
Điều-kiệnkhách-quantứclàđiều-kiệnbênngồi,khơngdomìnhlàmchủmà
do người ngồi làm chủ. Những điều-kiện khách-quan thời bấy giờ rất thuận-lợi
chovuaQuang-Trung.Nhữngđiều-kiệnđódohainhân-vậtlàmchủlàTơn-sĩ-Nghị
vàvuaLê-chiêu-ThốngđãtạorachovuaQuang-Trungmộthồn-cảnhrấttốtcho
việc chính-trị cũng như việc qn sự.Chúng ta lần-lượt kiểm-điểm những điềukiệnđó.
1)Tơn-sĩ-Nghịvơchínhtrị
a)Tơn-sĩ-NghịkhơngbiếttơnphùvuaLê.–DânViệt-NamvàriêngdânBắcHàthờibấygiờ,dùsaocũngchưaqnđượccơng-đứccứuquốccủavuaLê-TháiTổmườinămđánhđuổigiặcMinh.Chonên,vuaLê-chiêu-Thốngdùnhu-nhượcvà
bất tài, vẫn được nhân-dân kính mến và tơn-thờ. Chính vì biết rõ lịng dân như
thế mà hai lần ra Bắc-Hà, Bắc-Bình-Vương và vua Thái-Đức nhà Tây-sơn khơng
dámđộngchạmđếngiang-sơncủavuaLê.
Tơn-sĩ-Nghịkhơngbiếtnhưvậy.TơnbạcđãivuaLê,bắtvuaLêphảitheoniên
hiệuvuaTàutrongcácgiấytờcơng-văn,bắtvuaLêsangbànviệctạiPhủmình
nhưmộtviênnha-lại.NhữngviệcđóđãlàmnhụcvuaLêvàtrướcmắtnhân-dân


Bắc-Hà,làmnhụccảquốc-thểmộtnước,vìvuaLêđượccoilàngườiđại-diệncho
cảmộtnước,cảmộtdân-tộc.
Giả-sửTơn-sĩ-Nghịbiếtđềcaouy-tíncủavuaLê,đềcaotinh-thầnđộc-lậpcủa
nước Nam, qn Thanh chỉ đóng vai bạn-bè đánh giúp, chịu sự chỉ huy sai phái
của vua Lê và triều-đình nước Nam, thì sẽ được nhân-dân tín-nhiệm và ủng-hộ.
Nhân-tàinướcNamvàBắc-Hàsẽraphù-giúpvuaLêhết.
VàvuaQuang-Trung,dùcómuốnđánhqnThanhcũngkhơngdám,vìđộng
chạmđếnqnThanhtứclàđộngchạmđếnvuaLê.ĐộngchạmđếnvuaLêtứclà
độngchạmđếndânBắc-Hà.DânBắc-HàmàchốnglạithìvuaQuang-Trungdùtài
giỏiđếnđâu,cũngkhólịngthủthắng.
Đầunày,TơnlạibỏvuaLê,tứclàbỏnhân-dânBắc-Hà.DânBắc-HàbỏTơn-sĩNghịvàhướngvềphíavuaQuang-Trunglàlẽtấtnhiên.

b)Tơn-sĩ-Nghịthảqnracướpphánhân-dân.–ĐãbỏvuaLêtứclànhândân Bắc-Hà, Tơn-sĩ-Nghị lại làm cho nhân-dân Bắc-Hà và Thăng-Long thù ghét
nữa.Tơnthảqn-línhracướpphágiết-chóc,hãm-hiếpnhân-dân.Đãcảmthấy
sâu-xa cái tủi nhục khổ sở mất nước với quân Thanh, tất nhiên là nhân-dân chỉ
đợihễcócơ-hộilànổilênchốnglại.VuaQuang-Trungchohọcơhộiđó.
c) Tơn-sĩ-Nghị ỷ lại vào qn sự thuần túy. – Chỉ cậy có quân hùng tướng
dũng, Tôn-sĩ-Nghị không biết lo tổ chức, chấn chỉnh lại việc hành chính, cai trị,
đặtchântay,taimắtkhắpnơi,gâycơ-sởchocuộcđơ-hộmàvuaThanhngầmtính
tốn. Ỷ-lại vào qn-sự đơn-thuần nên một khi qn-sự thất-bại là hồn-tồn
thất-bại.Vàkhơngcóchính-trịlàmhậu-thuẫn,thìqn-sựnhấtđịnhkhơngthể
thànhcơng.
2)Tơn-sĩ-Nghịkhơngbiếtdùngbinh
a)Chiến-lượcchiến-thuậtkhơngthực-hiệnđược.–SaukhivuaQuang-Trung
phágiặcThanh,thìcóbắtđượctờmật-dụcủavuaCàn-LongnhàThanhgửicho
Tơn-sĩ-Nghịlẫntrongđámấn-tíncủaTơnbỏlại.Xintríchđoạnchính-yếutrongtờ
mật-dụđó:
«Việc qn nên từ-đồ, khơng nên hấp-tấp. Hãy nên đưa hịch truyền thanhthếđitrước,vàchocácquannhàLêvềnướccủ-hợpnghĩabinh,tìmtự-qnnhà
LêđemrađứngđầuđểđốiđịchvớiNguyễn-Huệthửxemsựthểthếnào.Nếulịng
ngườinướcNamcịnnhớnhàLê,cóqntakéođếnaichẳnggắngsức.
«Nguyễn-Huệtấtphảitháolui.Tanhândịpấymàsaitự-qnđuổitheo,rồi


đại-binhcủatatheosau,nhưthếkhơngkhónhọcmấymànênđượccơngto.Đó
làmẹohayhơncả.
« Ví bằng suốt người trong nước nửa theo đàng nọ, nửa theo đàng kia, thì
Nguyễn-Huệtấtkhơngchịului.
«Vậytahãyđưathưsangtỏbảođườnghọaphúc,xemnóđốiđáplàmsao.
Đợikhinàothủy-qnởMân,QuảngđiđườngbểsangThuận-HóavàQuảng-Nam
rồi,bộ-binhsẽtiếnlênsau.Nguyễn-Huệtrướcsauthụ-địchthếtấtphảichịu.Bấy
giờtasẽnhânmàlàmơnchocảhaibên:tựđấtThuận-Hóa,Quảng-Namtrởvào
NamthìchoNguyễn-Huệ,tựchâuHoanchâuÁitrởraBắcthìphongchotự-qn

nhàLê.Tađóngđại-binhlạiđểkiềm-chếhaibênrồisẽcóxửtrívềsau».
Coiđó,thìchiến-lược,chiến-thuậtđãđượcvuaCàn-Longvạchsẵnrồi.Chiếnlược là « từ-đồ, khơng hấp-tấp », tức là chiến-lược « trì-cửu, lâu-dài ». Chiếnthuậtlà:
-DùngVuaLêchốngvớiNguyễn-Huệ.
-Tiếncảqnthủybộđánhmặttiền,mặthậuTây-Sơn.
-ChiếmđóngnướcNamđểkiềmchếvuaLêvàTây-Sơn,chuẩnbịcuộcđơ-hộ.
Nhiệm vụ Tơn-sĩ-Nghị là phải vâng mệnh thực-hiện chiến-lược, chiến-thuật
đó. Tơn-sĩ-Nghị đã hành động như thế nào ? Và có thực-hiện được chiến-lược,
chiến-thuậttrênkhông?
Không!Phàm muốn mưu việc lâu dài, không hấp-tấp, cứ từ-đồ, tức là thựchiện chiến-lược đánh lâu-dài, như vua Càn-Long đã vạch ra, thì phải lấy nhân
nghĩa,lấychính-trịmàthuphụclịngdân,tứclà:«dùngcáchdần-dà,nhưtằm
ănlá,thong-thảmàkhơnghamcủadân,khơngcầulấymauviệc»nhưlờiHưngđạo-Vương đã nói. Muốn vậy phải tổ-chức và chấn-chỉnh việc hành-chính cai-trị
đểmuachuộclịngdân,vàđặtdầncơ-sởđơ-hộmộtcáchngấm-ngầmkínđáo.Khi
mà,theocáchđó,chântaytaimắtđãđặtđượcởkhắpnơitrongnước,thìgiặctuy
bềngồichưacướpnướcta,nhưngbềtrongđãnắmđượctấtcảchính-quyềnvà
nhân-dântrongtayrồivậy.
Tơn-sĩ-Nghịkhơnglàmthế.Tơnkhơnglýgìđếnchính-sự.Chẳngnhữngthế,
Tơn lại «ham của dân», thả quân ra cướp phá nhân-dân. Thành ra chiến-lược
củavuaCàn-LongđãbịTôn-sĩ-Nghịtreochuông.
Về chiến-thuật cũng vậy, Tôn-sĩ-Nghị chẳng thực-hiện được phần nào. Theo
vuaCàn-Longthìchiến-thuậtquânThanhgồmbagiaiđoạn:


-Giaiđoạnthứnhất:dùngvuaLêchọivớiNguyễn-Huệ.
-Giaiđoạnthứnhì:ThủybộqntiếnđánhTây-Sơnhaimặttiềnhậu.
-Giaiđoạnthứba:ĐóngqnởnướcNamđểkiềm-chếvuaLêvàTây-Sơn.
Trừ giai đoạn thứ nhì khơng kể, vì Tơn-sĩ-Nghị khơng thể hành-động một
mình,cịnchiến-thuậttronggiaiđoạnthứnhấtvàthứbahồntồndoTơnchỉđạo.Nhiệm-vụđầutiêncủaTơnlàphảithực-hiệnchiến-thuậtchặngđầu:dùng
vuaLêvàcựu-thầnnhàLêcủ-hợpnghĩabinhchốnglạiNguyễn-Huệ.VậymàTơn
lạiphávỡchiến-thuậtđóngaytừphútđầu.TơnđãcoivuaLênhưmộttênnhalại,dođóbỏmấtcảcựu-thầnnhàLêvàdânBắc-Hà,nhưtrênđãnói.Nhưvậythì
cịnđemvuaLêvàcựu-thầnnhàLêchốngvớiNguyễn-Huệsaođược?Đólàchưa

nói đến việc tổ-chức, huấn luyện, giúp đỡ cho nghĩa-qn của vua Lê cũng là
nhiệmvụchiến-thuậtcủaTơn-sĩ-NghịmàTơnkhơnghềlàm.
Tóm lại, Tơn-sĩ-Nghị khơng thực-hiện được một phần nào chiến-lược, chiếnthuậtkhơn-khéovànguy-hiểmdovuaCàn-Longđãvạchrarấtsát-hợptình-hình
nướctahồiấy.
VíphỏngTơn-sĩ-Nghịthực-hiệnđượcchiến-lược,chiến-thuậtđó,thìchưabiết
tình-thếbuổiấysẽxoay-chuyểnrasao,vàchắc-chắnlàvuaQuang-Trungkhơng
thểthủthắng.
b)Khơngcókế-hoạchđóngqn.–Tơn-sĩ-Nghịđồntrúqnởgiữabãimé
namsơngNhị-Hà,dùngcầuphaođilại.VàchomấyđạoqnđóngởĐống-Đavà
ởđịa-hạtPhú-Thọ(bấygiờlàSơnTây).Đóngqnnhưvậylàkhơngcókế-hoạch
vàtráivớibinh-pháp:
-Đại-qnmàchođóngởgiữabãisơngkểrathìkínthật,nhưngtứphíalà
nước,nếubịđốiphươngphong-tỏathìcóphảilàkhơngcólốithốtkhơng?
-Dùngcầuphaođilạitiệnlợithậtđấy,nhưngkhicấp-báchcầuphaobịphá
hoạithìrútđiđâu?
Theo binh-pháp thì đóng quân như vậy là đóng ở tử địa tức là đất chết. Đất
chếthaytử-địalànơikhơngtiệnđườnglốigiaothơng,khótiến,khólùi.Nhấtlà
lạikhơngcóthủyqnđểbảovệ.
ĐóngqnnhưkiểuTơn-sĩ-Nghịthậtkhơngtheomộtkế-hoạchnào.Đãbiết
rằngđemqnsangnướcNamlàphảiđươngđầuvớiqncủaNguyễn-Huệ,mà
Nguyễn-HuệthìđóngđơởPhú-Xn(tứcHuếbâygiờ),vậysaokhơngpháiqn
rađónggiữkhắpmặtbiêngiớigiữaBắc-HàvàphíaNamđểđềphịng?


Đánglẽphảichấngiữhếtcácnơihiểmyếu,cáclốigiao-thơnggiữaNam-Bắc,
thì Tơn-sĩ-Nghị lại tập-trung đại-qn ở ngay thành Thăng-Long để ngày ngày
khơnglàmgìcả,ngồiviệccướppháhãmhiếpnhân-dân.
NhấtlàđạoqnQ-Châu,Vân-NamđóngởmiềnPhú-Thọ,Sơn-Tâythìmới
lạicàngvơ-vị.Trấngiữđề-phịngchiởmặtấy,khiqnTây-SơnởphíaNam.
Tiền-đồncủaqnThanhđóngởHà-Hồi,Ngọc-Hồi.ThìraqnThanhchờđợi

qnTây-SơnởcáchThăng-Longcónửangàyđường!Tơnkhơngbiếtrằngqn
Tây-SơnmàtrànđếnđóthìThăng-Longcũngkhóan-tồn.
Người ta thấy Tổng-đốc Lưỡng-Quảng Tơn-sĩ-Nghị khơng phải là một tướng
biết dùng binh. Thế mà lại khu-khu ỷ-lại vào qn-sự, thì trách gì khơng thất
bại?
c)Tơn-sĩ-Nghịkhơngbiếttổ-chứcqn-đội.–Khơngcótàidùngbinhvàthiếu
hẳn những kiến-thức sơ-đẳng về qn-sự, nên Tơn-sĩ-Nghị tổ-chức qn-đội rất
kém.Mộtđạoqngồm20vạnngườiởnướcngồivàođóngởnướcngườita,mà
việc liên-lạc tình-báo khơng được tổ-chức tinh-vi chu-đáo, thì gặp địch chết đầu
nước là đáng lắm. Cả một đồn Hà-Hồi, cả mấy đồn ở Ngọc-Hồi, cả đạo quân ở
Đống-Đa, bị vây hãm tiêu-diệt mà ông tướng họ Tơn vẫn thản nhiên gối đùi gái
hútthuốcphiện,khơnghaybiếtgì,mãiđếnkhiqnvuaQuang-Trungvâyhãm
vàxung-phongvàoThăng-Long,bấygiờmớicocẳngchạy.Liên-lạc,tình-báođạibinhcủaqnThanhnhưvậytráchgìmàchẳngthua?
d)Tơn-sĩ-Nghịtựýbỏcuộcchiến-đấu.–TathấyrõtàilàmtướngcủahọTơn
nhưthếnàorồi.Xétđếntư-cáchvàđảm-lượccá-nhâncủaTơn,tacàngthấyTơn
chỉlàmộtvịquanliêubấtlực.
Nửađêmđượctinbáocáctiền-đồnbịmất,qnTây-SơnđangkéovàoThăngLong,Tơn-sĩ-Nghịhoảnghốtkhơngkịpmặcáongồi,khơngkịpthắngnngựa,
bỏcảấn-tíntài-liệubí-mậtchạytrốn.
Trong lúc ấy thì đại-binh của Tơn đóng ở bãi giữa sơng vẫn khơng được lệnh
chuẩn-bịtác-chiến.VàđạoqnVân-Namvẫnngun-vẹnđóngnởmạnPhúThọ,Sơn-Tây.
Tiền-đồn dù bị mất song qn-lực của họ Tơn vẫn cịn hùng-hậu. Sao Tơn
khơngralệnhtập-trungqncố-thủThăng-Longvàđiều-độngqnVân-Namở
Sơn-Tâyvềứngcứu?Nếuhành-độngmaulẹvàđối-phókịpthờithìrồiqnTơn
ởtrongđánhra,qnVân-Namởngồiđánhvào,dùvịngvâycủaqnTây-Sơn
vữngchắcbựcnào,cũngsẽbịchọcthủng.VàvịtấtvuaQuang-Trungđãvàođược


Thăng-Long.
Trong tay mình ít nhất cũng cịn hàng chục vạn quân, thế mà co cẳng chạy
trướcđểquânsĩbơ-vơnhưrắnmấtđầu,đếnnỗiđượctinchủ-tướngchạy,chúng

vộivãtranhnhauchạytheo,gẫycảcầuphaochếtđuốivôkể.
Một ông tướng đảm-lược như thế, tài-năng như thế, thì có trong tay 20 vạn
qn, hay 100 vạn qn cũng khơng làm gì. Cũng như đưa thanh bảo-kiếm cho
đứatrẻlênbavậy.
3)VềvuaLê-Chiêu-Thống
Tơn-sĩ-Nghịđãbấttàibấtlực,giávuaLê-Chiêu-Thốngsáng-suốtmộtchút,thì
tình-thế may cũng cứu-vãn được đơi phần. Nếu là người sáng-suốt thì vua LêChiêu-Thốngsẽlàmmấyviệcsaunày,mấyviệcấynhàVuacóthừasứclàm:
a)Đềcaochính-nghĩa,nắmvữngnhân-dân.–DânBắc-Hàvẫnmộtlịngvới
vuaLê,dùvuaLênhu-nhượchaybất-lực.
Vậy nhân dịp có qn Tơn-sĩ-Nghị sang làm áp-lực chính-trị, vua Lê-ChiêuThốngrấtcóthểăntonóilớn,«đềcaochính-nghĩa,dẹploạnandân»,kểcơng
đứcvuaLê-Thái-Tổ,đểhiệu-triệunhân-dânchốngTây-Sơn.Nhân-dânBắc-Hàlúc
nàocũngsẵn-sàngphùgiúpvuaLê,nhưngvuaLêkhơngkêuđếnhọ.
Vua Lê-Chiêu-Thống mà đứng hiệu-triệu nhân-dân, vạch rõ mục-đích của
quân Thanh sang nước ta, dùng chính-trị để dàn xếp mọi xích-mích xẩy ra giữa
quân Thanh và nhân-dân, thì nhất định nhân-dân về vua Lê. Vì chính-nghĩa về
vuaLê.
Và vua Quang-Trung khó lịng lấy được Bắc-Hà, và nhân-dân mới không coi
quânThanhlàquânxâm-lăng.
Làm được thế là nhà Vua biến được lực-lượng viện-trợ thành lực-lượng bảnthân.VàlàmđượcthếthìqnQuang-Trungcịnphảichiến-đấuchật-vật.
b) Biếntinh-thầnủng-hộcủanhân-dânthànhlực-lượngqn-sự. – Nhà Vua
đã được nhân-dân ủng-hộ rồi, thì phải biến cái tinh-thần ủng-hộ đó thành lựclượngqn-sự.NhờcóqnThanhduytrìtrật-tựan-ninh,nhàVuaxúc-tiếnviệc
tổ-chức qn-đội, rồi nhờ qn Thanh huấn-luyện giúp đỡ cho. Như vậy thì sức
ủng-hộ của nhân-dân mới thiết-thực và có hiệu-lực. Như vậy thì một khi qn
Thanhrútđi,nhàVuamớicóđủlực-lượngmàgiữnước.MộtbêncóChính-nghĩa,
mộtbênchưacóChính-nghĩa,vuaQuang-TrungvịtấtđãhạđượcvuaLê.
Nhưng vua Chiêu-Thống khơng sáng-suốt như thế. Sự thiếu sáng-suốt của


nhàVuatrongtìnhthếbấygiờgâynênnhữngảnh-hưởngtai-hạivơcùng.Vìvừa
làmmấtuy-tíncủamìnhvừalàmmấtảnh-hưởngcủaqnThanhsanggiúp:

-VuaChiêu-Thốngtựhạmìnhq:theoniênhiệuvuaThanh,đếnphủTơnsĩ-Nghịhầuviệc.NhàVuađãlàmmấtquốc-thể,làmmấtuy-tíncá-nhânmình,và
làmchonhân-dânốnghétqnThanh.
-VuaChiêu-Thốngbất-lựctrongviệccan-thiệp–haylàkhơngdámcan-thiệp
– với qn Thanh, để xẩy ra những vụ qn-lính cướp phá hãm-hiếp nhân-dân,
khiếnnhân-dânchánvuavàghétquânThanh.
- Hoàn toàn ỷ-lại vào quân Thanh, vua Chiêu-Thống khơng quyết đốn được
việcgì,khơnglotusửachính-sựtrongnước;tứclàtựmìnhbỏngơivua.
- Khi Tơn-sĩ-Nghị chạy trốn thì vua Chiêu-Thống cũng chạy theo, thành ra
trong nước vơ chủ và Chính-nghĩa tự-nhiên về vua Quang-Trung vì vua QuangTrung được tiếng đã diệt giặc xâm-lăng. Nhân-dân biết trông cậy vào ai mà chả
theovuaQuang-Trung?GiávuaLêcứởlạiThăng-Long,dùkhơngchốnglạiqn
Tây-Sơn,thìthắngđượcgiặcThanh,dễthườngvuaQuang-Trungcũngkhóxửkia
đấy.
Tơn-sĩ-Nghị như thế, vua Chiêu-Thống như thế, trách gì vua Quang-Trung
khơng thắng dễ-dàng. Huống chi cịn nhiều điều-kiện chủ-quan đã giúp vua
Quang-Trungđại-thắng.
B)Điều-kiệnchủ-quan
Điều-kiện chủ-quan trái với điều-kiện khách-quan, là những điều-kiện do
chínhmìnhtự-tạonên,nhữngđiều-kiệntrongnội-bộ,trongbản-thân.Nếunhững
điều-kiệnkhách-quanđãthuận-tiệnchocuộctiếnqncủavuaQuang-Trung,thì
những điều-kiện chủ-quan đã quyết-định cho cuộc thắng-lợi của vua QuangTrung.Kiểm-điểmkỹchúngtanhậnthấy:
1)VuaQuang-Trungđượcnhân-dântínnhiệmvàủng-hộ
Điểmcốt-yếulàquyết-địnhchocuộcthắng-lợicủavuaQuang-Trung,làyếutố nhân-dân. Nhân-dân trong nước, và nhất là nhân-dân Bắc-Hà chẳng những
khơngchútnghi-kỵvuaQuang-Trungmàlạihếtsứctín-nhiệm.Họtín-nhiệmnhà
Vua khơng phải vì nhà Vua đại-biểu phái nơng-dân, khơng phải vì nhà Vua xuất
thân là dân áo vải. Họ tín-nhiệm vua Quang-Trung vì những lý-do vững chắc và
hùng-hồnnhưsaunày:
a)Hailầntrướcđó,vuaQuang-TrungtiếnqnrađánhBắc-Hà,thìmộtlần


đểdiệthọTrịnhchun-quyền,mộtlầnđểgiếtNguyễn-hữu-Chỉnhức-chếvuaLê.

Vàxongviệc,lầnnàonhàVuacũngtrảlạiđấtđaichovuaLê,khơngtơhàomột
tấc.Thủy,chunghành-độngcủavuaQuang-TrungchỉvìvuaLê,khơngcóthamvọng gì khác. Vì biết đề cao nghĩa tơn-phù như vậy, nên vua Quang-Trung được
nhân-dânBắc-Hàtơnkínhvàtín-nhiệmnhưmộtbựcanh-hùngcứuquốccủanhà
Lê.VìvậylầnnàycấtqnraBắc,nhân-dânđềutinrằngvuaQuang-Trungnhằm
mụcđíchdiệtgiặcxâmlăngđểcứunước,cứunhàLê.
b) Hai lần kéo qn ra Bắc, vua Quang-Trung đều thu tồn-thắng một cách
dễ-dàng. Vì vậy nhân-dân tin-tưởng ở lực-lượng nhà Vua, sẵn-sàng yên trí rằng
quânnhàVuaralàgiặcThanhđại-bại.Nhân-dânđãtín-nhiệmvuaQuang-Trung
nên hết sức ủng hộ. Họ sẵn-sàng và hết lòng ủng-hộ nhà Vua, vì những lý do
thiếtthực:
-GiặcThanhnhũng-nhiễucướpphá,quyền-lợicủahọbịchàđạp.
-Họlo-sợcuộcđơ-hộsaunàyđốivớihọcịnkhắc-nghiệthơnnhiều.
- Họ khơng tin vua Lê nữa. Họ muốn nhìn nhận vua Quang-Trung là một vị
anh-hùngcứu-quốc,giảiphóngchohọvàtrảthùchohọ.
Kết-quả của sự tín-nhiệm và ủng-hộ của nhân-dân đã cụ-thể-hóa ra bằng
nhữngviệcsauđây:
-TớiNghệ-An,vuaQuang-Trungmộthêmbinh-línhrấtmauvàrấtdễ.
-QnnhàVuavừatớibếnGián,nghĩa-binhcủavuaLêđãtan.
-TinvuaQuang-TrungtiếnqntớiGián,Phú-Xun,Hà-Hồi,Ngọc-Hồi,được
nhân-dângiữhồn-tồnbí-mậtkhơngtrìnhbáolênvuaLêvàqnThanh.Yếutốbí-mậtđóđãgiúpvuaQuang-Trungápdụngđượcchiến-thuật«xuấtkỳbấtý»
đánhchoqnThanhmộtđịnbất-thầnnhưsétđánhmangtai,khơngđề-phịng
vàđối-phókịp.
Cho nên có thể nói vua Quang-Trung đã thắng-lợi vì nắm vững được nhândân.Tuynhiênthắngvềchính-trịmàkhơngcóqn-sựmạnh-mẽbảo-vệcho,thì
cũngkhólịngtồnthắngđược.VuaQuang-Trungtồn-thắnglàvìnhàVuachínhtrịcao,vàqn-sựgiỏi.
2)VuaQuang-Trungcótàidùngbinh
a)Chiến-lượcchiến-thuậtápdụngrấtsát.
Chiến-lược. –Thấy qn Thanh án binh bất-động, vua Quang-Trung biết là
giặcđịnhtheochiến-lược«từ-đồdần-dà»tứclàchiến-lượclâudài.

Chiến-lượcnàycóthểrấtlànguyhạichotiềnđồcủanướcnhà,nếuvớithời
gian,vớitàichính-trị,Tơn-sĩ-NghịvàvuaLêđềcaođượcChính-nghĩa,độngviên
được nhân-tài và nhân-dân. Qn giặc nấp sau cái thành trì vững chắc gần như
bấtkhảxâmphạmlàChính-nghĩatơn-phùnhàLêmàhànhđộng,vớitayrathơn
tínhnướcnhàthìnguy.Đợiđếnlúcấymớikhởiqnchốnglạithìkhólịngmà
thắngđược.
Biết vậy, nên vua Quang-Trung áp dụng chiến-lược «tốc quyết » đánh mau
thắngmau,tứclàchiến-lược«chớpnhống»đểđốiphólạichiến-lược«từ-đồ»
củaqnThanh.
Chiến-lượcchớpnhốngkhơngchogiặcThanhvàvuaLêcóđủthìgiờđềcao
Chính-nghĩa, tổ chức nhân-dân, khuếch-trương thế lực, là chiến-lược rất thíchnghi và rất hiệu-nghiệm để phá chiến-lược từ-đồ của giặc. Nhất là lại nhắm vào
giữa lúc giặc Thanh khinh địch, vua Lê hôn ám khơng lo tổ-chức chính-sự là lúc
địchsơ-hở,vơbịnhất.
Nghĩalàchiến-lượccủavuaQuang-Trungrấtsáthợpvớitìnhthế.Nếugiặcáp
dụngchiến-lượclâudàimàvuaQuang-Trungcũngápdụngchiến-lượclâudài,thì
cáilâudàicủavuaQuang-Trungmỗingàymộthạichothếlựcmình,vuaQuangTrungnhấtđịnhkhơngthànhcơngđược.
Chiến-thuật. –Để phục vụ chiến-lược đó, vua Quang-Trung áp dụng chiếnthuật « du-kích vận-động chiến ». Khơng dùng chiến-thuật vận-động chiến thì
khơng thể đánh ào-ạt mau chóng.Khơng nhờ yếu tố bất thần tức là du-kích thì
khơngthểthủthắng.
Thậtvậy,muốnthực-hiệnchiến-lược«tốcquyết»hay«chớpnhống»,mà
dùng chiến-thuật du-kích, hay chiến-thuật tiêu-hao, chả hạn, để tỉa dần lơng
cánhcủađịch,thìsao«tốcquyết»được?Chiến-thuậtấychỉcóthểthíchhợpvới
cáccuộcchiếndàilâu,tràngkỳ,thídụnhưvuaLê-LợiđánhgiặcMinh.
Vua Quang-Trung thế tất phải đánh chớp nhống. Khơng dùng du-kích vậnđộng-chiến thì qn Thanh sẽ biết trước, có đủ thì giờ đề phịng và có sẵn kế
hoạchđốiphó.BấygiờvuaQuang-TrungkhólịngđánhđượcvìqnsốcủaTơnsĩ-Nghị trội hơn gấp đơi. Đó là chưa kể số nghĩa qn của vua Lê-Chiêu-Thống.
Muốn qn Thanh khơng đề phịng kịp thì phải đánh bất thình lình theo phép
dùngbinhcủaTơn-Ngơ«xuấtkỳbấtý»,tứclàđánhlốibí-mậtdu-kích.Chonên
dù trận tấn cơng Thăng-Long của vua Quang-Trung có diễn tiến ra một cách đại
quimơsongthủychungnóvẫnlàmộttrận«du-kíchvận-độngchiếnlớn».

Xét kỹ, để thực-hiện chiến-lược tốc-quyết và trong hoàn cảnh vua QuangTrung(đóngđơởPhú-Xn)khơngcóchiến-thuậtnàosáthợpvàthíchnghibằng
chiến-thuậtđó.Khichiến-lược,chiến-thuậtđềusátvớitìnhthế,thìphầnthắnglợi
đãnắmvữngtrongtayrồi.HuốngchivuaQuang-Trunglạithực-hiệnđượctriệtđể
chiến-lược,chiến-thuật.
b) Hành qn có kế hoạch. – Từ Phú-Xn qua Nghệ-An ra Bắc-Hà ; đường
đấtcóngắnđâu!Màhành-quântrênbộbấygiờchỉcómộtphương-tiệnduy-nhất
:đi bộ. Đi bộ trên một quãng đường trường dài hằng ngàn dậm đường, tốn rất
nhiều ngày giờ, thực-hiện thế nào được « du-kích vận động chiến » ? Vì trong
khoảng thời-gian hành quân lâu dài đó, quân giặc rất có thể được tin báo trước
màchuẩnbịđềphịng.
ẤythếmàvuaQuang-Trungđãthực-hiệnđược«du-kíchvậnđộngchiến»rất
kịp thời và trót lọt. Là vì vua Quang-Trung hành quân có kế-hoạch : dùng võng
cánghaingườikhiêngmột,quânsĩcắtphiênnhaunằmnghỉtrênvõng,thànhra
trong khi hành quân ai cũng được nghỉ ngơi dưỡng sức ngay ở dọc đường mà
khơnglàmchậmviệchànhqn.
Dokếhoạchđó,nhàVuađãthực-hiệnđượccuộchànhqncấptốcsuốtngày
đêm khơng nghỉ, khiến qn giặc dù có được tin nhà Vua cất qn, cũng khơng
thểngờrằngqnnhàVuatừnơicáchxangàndậmlạiđếnnơiđượcmauchóng
sớm-sủanhưthế.
Nhờcuộchànhqncấptốckỳdiệuđómàchiến-thuậtdu-kíchvận-độngđã
áp-dụngđượcvàđãthành-cơng.
c) Dùng cơng tác chính-trị củng-cố và động-viên tinh-thần qn-đội. – Một
cuộchànhqncấptốc«bấtphânnhậtdạ»trênmộtqngđườngdàinhưvậy,
dùcókế-hoạch,cũngkhơngkhỏilàmmệtsứcvànảnlịngqnsĩ.Biếtvậyvua
Quang-Trungdùngcơngtácchính-trịđểcủngcốvàđộngviêntinh-thầnqn-đội,
mộtcáchkhátàitình.
Trênđườnghànhqn,kẻnằmtrênvõngthìđượcrungủ,kẻkhiêngvõngthì
được phấn-khởi tinh-thần bằng những điệu hị, điệu hát trống-qn do vua
Quang-Trungđặtra.Nhờđiệuháttrống-qnmàqn-sĩcócáicảmgiáclàvừađi

vừachơiđùa,vàqngđườngdàihìnhnhưrútngắnlại.Chonêntrongcuộchành
qnbấtphânnhậtdạ,tinh-thầnqn-độikhơngnhữngđượccủngcốmàlạiđược
nânglênrấtcao.
Tuy nhiên vua Quang-Trung cũng không lạm-dụng kế-hoạch làm kiệt sức


qn-lính.ĐếnđịađầuNinh-Bình,chỗnúiTam-Điệp,vuaQuang-Trungchoqnsĩ nghỉ-ngơi. Chỗ này, cái tài động-viên qn-sĩ của vua Quang-Trung mới càng
đángphục.NhàVuaralệnhchoqn-sĩmổbịmổlợnăntếtNgun-Đántrước,
đểđúngngày30Tếtthìxuấtqn.Cũnglàmộtcáchkhaoqntrướckhiratrận
nhưngcáitiếng«ăntếtNgun-Đántrước»nólàmchoqn-sĩvui-sướnghứngkhởibiếtbaonhiêu.Họthấychủ-tướng(Quang-Trung)thươnguhọq,lohọ
khơngđượcăntết.
Hơnnữa,trướckhixuấtqn,nhàVualạidùnglờilẽkích-thíchkhun-nhủ
qnsĩliềuchếtphágiặccứunước,nhấtlàlạihẹntrướcngàyvàomởtiệckhao
qnởThăng-longvàtuyệtnhiênkhơngnóigìđếnvuaLê.Nhưvậylàthổiluồng
giótintưởngthắngtrậnvàođầuócqn-lính.Tinh-thầnqn-línhsaolạikhơng
dânglêncaovót?
«Qn khơng cốt nhiều mà cốt giỏi», Hưng-Đạo-Vương nói rất đúng. Qn
giỏilàqncótinh-thầnchiến-đấu,vàtintưởngởthắnglợi.VuaQuang-Trungcó
qngiỏinênthắnglàlẽtấtnhiên.
d)Tấn-cơngcókế-hoạch.–Phàmlàmviệcgì,muốnthành-cơng,cầnphảicó
kế-hoạch.Việcchỉ-đạotác-chiếnlạicàngcầncókế-hoạchchu-đáo,vìlỡthấtbại
làxơcảhàngvạnsinh-mạngvàochỗchết.VuaQuang-TrungtấncơnggiặcThanh
tồnthắnglàvìđãchuẩn-bịkếhoạchhẳn-hoi:
-Trướchếtlàbiếtlựangàygiờtấncơng:Phéptấncơnglàphảitấncơngvào
lúcnàogiặcsơ-hởnhất,khinh-địchnhất.QnThanhvốnđãkhinh-địchvàsơ-hở
trong việc đề phịng. Gặp ngày Tết Ngun-Đán, thì nhất định là chúng càng
khinh-địchvàcàngsơ-hở.ChonênvuaQuang-Trungđãchọnngàygiờtấncơnglà
đêmTrừ-TịchtứcđêmbamươiTết.
- Vua Quang-Trung chia quân làm năm ngả cùng tiến : Ba ngả tấn cơng về
Thăng-Longkhiếnchoqngiặckhơngcịnlốithốtrakhỏi.Haingảchặnđường

rútlui,khiếnqngiặckhơngtháođượcvềTàu.NhàVuacốtphávỡđạiqncủa
Tơn-sĩ-Nghị, khơi phục Thăng-Long. Cịn đạo qn Q-Châu, Vân-Nam đóng
chênh-vênh ở mạn Sơn-Tây Phú-Thọ, nhà Vua khơng cần hỏi đến. Điều động
qn-sĩtấncơngnhưvậythậtlàđắc-nghi.ĐạiqncủaTơn-sĩ-Nghịmàtanthì
cácđạoqnlẻkháckhơngđánhcũngvỡ.
đ) Ứng phó linh động và kịp thời. – Vua Quang-Trung khơng những có sức
khỏe mà lại rất thơng-minh. Chẳng những mưu-lược tính tốn sẵn đâu vào đấy,
màlúclâmsựứng-phócũngrấtmau-lẹkịpthời.


NhưkhiđánhđồnHà-Hồi,nhàVuachỉsaigọiloamàqntrongđồnbótay
hànghết,qntathuđượccảkhokhígiớiqnlương.ĐếnkhiđánhđồnNgọcHồi,qnTàubắnsúngranhưmưa,nhàVualập-tứcsaidùngvángỗvàrơmướt
đểđỡđạnbảovệchoqnxungphongồ-ạtvàolấyđồn.
KhơngcótàiứngphólinhđộngvàkịpthờithìkhinhàVuahạđồnHà-Hồithể
nàocũngphảitốnmáuvàkhivâyđồnNgọc-Hồidễphảibótay.
e) Cótướng-tágiỏi.– Vua Quang-Trung giỏi dùng binh. Nhưng nếu tướng-tá
của nhà Vua khơng giỏi dùng binh thì kế-hoạch tấn cơng cũng không thực-hiện
được.
GiảsửnhưkhiquâncủavuaQuang-TrungđãtớisátThăng-Longmàquâncủa
đô-đốc Bảo, đô-đốc Mưu đi xuyên sơn lối Vân-Đình, Chương-Mỹ chưa tới kịp để
đánhqnĐống-ĐacủaSầm-nghi-Đống,vuavàtướnghành-độngkhơngănkhớp
vớinhau,sainhaumộtvàingày,thìliệukế-hoạchtấncơngThăng-Longcủanhà
Vuacóthực-hiệnnổikhơng?haylàbấygiờđạoqncủaSầm-nghi-Đốnghợpvới
đạo qn của Hứa-thế-Hanh thành một lực-lượng lớn để bảo-vệ Tơn-sĩ-Nghị và
thànhThăng-Long?vàqncủavuaQuang-Trungsẽbịcơthế?
Cho nên nói rằng vua Quang-Trung đại-thắng một phần là nhờ có tướng-tá
giỏi, thực-hiện kế-hoạch đúng thời đúng lúc, không sớm, không muộn, ăn khớp
với bước tiến của đạo quân tiên phong. Như thế tức là vua Quang-Trung có tài
dùngngười.

KẾT-LUẬN
Trong những điều-kiện khách-quan, chủ-quan như trên, lẽ tất nhiên vua
Quang-Trungphảiđạithắngvàthắngmộtcáchmaulẹchớpnhống.
Dĩnhiêntrongcuộcđánhnhau,sựchỉđạotácchiếnchủ-quan,quyếtđịnhmột
phầnlớnsựthắngbại.
Song một phần khác, cũng cịn tùy theo những điều-kiện khách-quan, tức là
sựchỉ-đạotác-chiếncủađịch.
Người anh-hùng có thể xoay-chuyển thời-thế và tạo ra cơ-hội thuận lợi cho
mình ; nhưng trước hết người anh-hùng phải lựa chiều thời-thế, lợi-dụng cơ-hội
màhành-động.
Đóchínhlàtrường-hợpcủavuaQuang-Trung.
Cuối cùng, do cuộc đại thắng của vua Quang-Trung, chúng ta có thể rút ra
mấykinh-nghiệmsauđây,khảdĩcoilànhữngngun-tắcchiếnthắng:
1)Đượcnhân-dântín-nhiệmủng-hộthìthắng.
2)Chiến-lượcchiến-thuậtsátthìthắng.
3)Tấncơngcókếhoạchthìthắng.
4)Qn-độiđánhgiỏi(cótinhthần)thìthắng.
5)Giữđượcbí-mật,đánhbấtthìnhlìnhthìthắng.
6)Thực-hiệnđượctriệt-đểkế-hoạchtác-chiếnthìthắng.
VÂN-HẠCLÊ-VĂN-HỊE
1-8-1952


SƠ-ĐỒCUỘCTẤN-CÔNGCỦAVUAQUANG-TRUNG

LỜICHỈDẪN:
:đườngđi
Mũi tên số I : quân vua Quang-Trung tiến theo đường quan báo (nay là
đườngsố1).

MũitênsốII:quâncủađô-đốcTuyếtchấngiữmặtHải-Dương.
MũitênsốIII:quâncủađô-đốcLộcphụcởmặtLạng-Giang,Yên-Thế
Mũi tên số IV : quân của đơ-đốc Bảo xun sơn đi lối Vân-Đình đánh về
Thanh-Trì.
Mũi tên số V : quân đô-đốc Mưu xuyên sơn tiến lối Chương-Đức (nay là
đườngsố6)raNhân-Mục.