Nghiên cứu phương pháp đánh giá tài chính toàn diện ở Việt Nam

NGHIÊN CỨU PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ TÀI CHÍNH TỒN DIỆN
Ở VIỆT NAM
ThS. NCS. Phạm Văn Hào
Học viện Tài chính
Tóm tắt
Các vấn đề liên quan đến tài chính tồn diện là một chủ đề đang được quan tâm và là một
trong những thách thức kinh tế xã hội trên các chương trình nghị sự của các tổ chức quốc tế, các
nhà hoạch định chính sách, ngân hàng trung ương, tổ chức tài chính và Chính phủ. Tuy nhiên, tài
chính tồn diện không thể chỉ được đo lường bằng các chỉ số đơn giản, chẳng hạn như tỷ lệ phần
trăm các tài khoản ngân hàng, các khoản vay, số máy rút tiền tự động (ATM) và các chi nhánh.
Những nỗ lực để đo lường tài chính tồn diện thơng qua các chỉ số đa chiều là tương đối khó
khăn và phức tạp. Đóng góp chính của bài viết này là việc đánh giá tài chính tồn diện thơng qua
phương pháp phân tích hai bước Principal Component Analysis (PCA).
Từ khóa: Tài chính tồn diện, phương pháp đánh giá, Principal Component Analysis (PCA).
Làm thế nào để đo lường tài chính tồn diện là một chủ đề đáng quan tâm của các nhà
nghiên cứu, Chính phủ và các nhà hoạch định chính sách. Cho đến nay, đánh giá tài chính tồn
diện được tiếp cận chủ yếu bằng thông tin thị trường và số lượng người sử dụng các dịch vụ tài
chính chính thức bằng cách sử dụng dữ liệu tổng hợp phía nhà cung cấp. Tuy nhiên, việc theo dõi
từng chỉ số riêng lẻ, mặc dù hữu ích nhưng khơng đánh giá tốt về tài chính tồn diện giữa các địa
phương. Những nỗ lực để đo lường tài chính tồn diện thơng qua các chỉ số tổng hợp lại thường
không đầy đủ dữ liệu và chịu các vấn đề về phương pháp và đo lường. Bài viết đặt ra giả định
mức độ tài chính tồn diện được xác định thơng qua ba yếu tố chính: Mức độ sử dụng dịch vụ,
rào cản và tính tiện dụng; đồng thời áp dụng phương pháp phân tích 2 bước PCA để khắc phục
các nhược điểm nghiên cứu phát sinh từ các nhân tố ảnh hưởng và nguồn số liệu hạn chế.
1. Các yếu tố đánh giá
1.1. Mức độ sử dụng dịch vụ
Mức độ sử dụng dịch vụ tài có thể được đánh giá bởi các yếu tố kinh tế xã hội như GDP,
vốn, nguồn nhân lực, khung pháp lý, thói quen văn hóa hoặc tình trạng phát triển. Để đánh giá
mức độ sử dụng các dịch vụ tài chính của các cá nhân, mơ hình nghiên cứu 03 yếu tố chính: Sở
hữu ít nhất một sản phẩm tài chính (account), tiền tiết kiệm (saving) và khoản vay (loan) trong
một tổ chức tài chính chính thức.

1.2. Rào cản
Rào cản đối với tài chính tồn diện phản ánh việc các cá nhân khơng có khả năng tham gia
hoặc khơng được cung cấp thông tin để tiếp cận và sử dụng các dịch vụ tài chính chính thức. Các
cá nhân có thể khơng có nhu cầu về các dịch vụ tài chính chính thức dẫn đến việc khơng tham gia
hoặc có thể vì lý do văn hóa, thiếu tiền hay chỉ vì họ khơng nhận thức được lợi ích của những sản
phẩm tài chính này. Các yếu tố tác động đến những kết quả này bao gồm thơng tin khơng hồn
hảo của thị trường, tiện ích của các dịch vụ tài chính trong quản lý rủi ro và đầu tư, tiết kiệm cho
tương lai và nhu cầu đầu tư (ví dụ đầu tư cho giáo dục hoặc mua nhà). Mơ hình tập trung nghiên
cứu các yếu tố rào cản tác động tới tài chính tồn diện như khoảng cách (distance), thiếu các tài
liệu cần thiết (document), thiếu điều kiện kinh tế (ability) và thiếu niềm tin (trust) vào hệ thống
tài chính chính thức.
84


1.3. Tính tiện dụng
Tính tiện dụng của các dịch vụ tài chính thể hiện khả năng đáp ứng nhu cầu phát sinh của
các cá nhân trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, sự tiện dụng càng gia tăng không đồng nghĩa với
mức độ tài chính tồn diện sẽ cao hơn. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tồn tại một ngưỡng cận biên
mà ở đó tính tiện dụng tăng nhưng mức độ tài chính tồn diện khơng đổi. Mơ hình phân tích tính
tiện dụng thơng qua 4 yếu tố: Số máy rút tiền tự động (ATM) (trên 100.000 người lớn), số chi
nhánh ngân hàng thương mại (trên 100.000 người lớn), số ATM (trên 1.000km2) và số chi nhánh
ngân hàng thương mại (mỗi 1.000km2).
2. Phương pháp Principal Component Analysis (PCA)
Đầu tiên, việc áp dụng phương pháp PCA nhằm đánh giá nhóm ba chỉ số phụ đại diện cho
mức độ tài chính tồn diện bao gồm: Mức độ sử dụng dịch vụ, rào cản, tính tiện dụng. Bước thứ
hai, chúng ta áp dụng lại phương pháp PCA để đánh giá chỉ số tài chính tồn diện bằng việc thiết
lập các các chỉ số phụ trước đó thành biến nhân quả.
2.1. Principal Component Analysis (PCA) - Bước 1
Áp dụng phương pháp phân tích với các tham số β, Ɵ, γ:
Yiu = β1accounti + β2savingsi + β3loani + ui

Yib = Ɵ1distancei + Ɵ2abilityi + Ɵ3documenti + Ɵ4trusti +
Yia

i

= γ1ATMpopi + γ2branchpopi + γ3ATMkm2i + γ4branchkm2i + vi

Chiều không gian được xác định như sau:

2.2. Principal Component Analysis (PCA) - Bước 2
Bước hai của phương pháp phân tích thành phần chính sẽ đánh giá tài chính toàn diện bằng
cách thay thế Yiu, Yib, Yia và áp dụng một quy trình tương tự như với bước đầu tiên:

85


Chỉ số tài chính có thể được biểu thị như sau:

3. Dữ liệu
Dữ liệu phục vụ phân tích được lấy từ số liệu thống kê của các nhà cung cấp dịch vụ cũng
như kết quả khảo sát của các nhóm nghiên cứu trên 63 tỉnh, thành phố; đối tượng là các cá nhân
trên 18 tuổi. Thời gian nghiên cứu được xem xét cho giai đoạn 2015-2018.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. BBVA Research (2014), Measuring Financial Inclusion: A Multidimensional Index
2. Jesús Fernández-Villaverde, Pablo Guerrón-Quintana, Juan F. Rubio-Ramírez (2014):
Estimating Dynamic Equilibrium Models with Stochastic Volatility, 2014
3. Morgan, P.J. and Pontines, V. (2014), “Financial Stability and Financial Inclusion”,
Asian Development Bank Institute, ADBI Working paper series.
4. World Bank (2014), Global Findex Database.
5. Carbo S., Gardener E.P., Molyneux P.(2005), Financial Exclusion, Palgrave MacMillan

86


Chủ đề 2

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TÀI CHÍNH TỒN DIỆN
TĨM TẮT
Nhóm chủ đề bao gồm 6 bài viết, trong đó có 3 bài đề cập đến các nhân tố tác động đến
phát triển tài chính tồn diện nói chung, 3 bài nghiên cứu sâu về nhân tố ảnh hưởng đến hoạt
động của một số tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính vi mơ như ngân hàng thương mại, ngân hàng
chính sách hay tổ chức tài chính khác.
Các bài viết cho thấy các góc độ tiếp cận về các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển TCTD
liên quan chủ yếu đến các phương diện là các yếu tố vĩ mơ, nhân tố từ phía cung và nhân tố từ
phía cầu của dịch vụ. Tương ứng với từng nhóm nhân tố là vai trị của 3 tác nhân chính là Chính
phủ, các tổ chức cung cấp dịch vụ và các đối tượng thụ hưởng dịch vụ.
- Môi trường kinh tế - xã hội đặc biệt đề cập đến vai trị và chính sách điều hành của Chính
phủ, ngân hàng trung ương và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý Nhà nước trong ổn định
và phát triển kinh tế xã hội, xây dựng chiến lược phát triển tài chính tồn diện, tạo lập mơi trường
pháp lý và chính sách khuyến khích cạnh tranh; củng cố định chế tài chính trong cung cấp dịch
vụ, cũng như thiết lập hệ thống chính sách bảo vệ người tiêu dùng.
- Năng lực và chất lượng dịch vụ của các tổ chức cung cấp dịch vụ: nhấn mạnh đến mức độ
mở rộng và phát triển của hệ thống các tổ chức cung ứng dịch vụ tài chính về mạng lưới bao phủ,
năng lực tài chính, năng lực cơng nghệ, năng lực hoạt động, năng lực quản lý. Bên cạnh đó sự
phát triển và đa dạng của các sản phẩm tài chính, mức độ hoạt động an tồn, hiệu quả và có trách
nhiệm sẽ tác động đến việc tiếp cận và sử dụng dịch vụ của các chủ thể trong xã hội.
- Nhận thức và khả năng tiếp cận dịch vụ của các tổ chức, cá nhân sử dụng dịch vụ. Các đối
tượng yếu thế trong sử dụng dịch vụ chủ yếu là nhóm cá nhân/hộ gia đình và nhóm doanh nghiệp
nhỏ. Trong đó, mỗi đối tượng người sử dụng dịch vụ lại có nhu cầu và đặc điểm khác nhau dẫn
đến nguyên nhân bị loại trừ tài chính khác nhau. Các nhân tố chủ yếu như đặc điểm địa lý, trình

độ học vấn, khả năng tiết kiệm, nghề nghiệp… của người tiêu dùng tài chính.
- Các nhân tố phụ trợ khác như cơ sở hạ tầng công nghệ, và cơ sở dữ liệu về tài chính tồn
diện chi tiết cả bên cung và cầu dịch vụ; Cơ chế phối hợp của các bên liên quan như các cơ quan
bảo vệ người tiêu dùng, các tổ chức cung cấp dịch vụ tài chính, công ty viễn thông, công ty
Fintech, các cơ sở giáo dục, cơ quan truyền thơng, các hiệp hội, đồn thể…
Từ các phân tích cho thấy điều quan trọng nhất trong việc thúc đẩy phát triển TCTD là sự
chủ động lãnh đạo của Nhà Nước thơng qua các chính sách liên quan tới TCTD. Đồng thời, sự
tích cực tham gia của các tổ chức cung cấp dịch vụ TCTD, và cơ chế khuyến khích tham gia dịch
vụ đối với những đối tượng khách hàng bị ngoại trừ tài chính.
VẤN ĐỀ TRAO ĐỔI
1. Yếu tố pháp lý có vai trị như thế nào trong bối cảnh cuộc cách mạng 4.0 có ảnh hưởng
mạnh mẽ trong phát triển tài chính tồn diện?
2. Những nhân tố nào được coi là rào cản chính trong việc tiếp cận dịch vụ của các đối
tượng yếu thế trong xã hội?
3. Những yếu tố bất bình đẳng trong cạnh tranh giữa các tổ chức tài chính chính thức và phi
chính thức trong cung cấp dịch vụ tài chính?
87