Luận văn thạc sĩ nghiên cứu đánh giá hàm lượng kim loại nặng trong một số động vật thân mềm hai mảnh vỏ ở vịnh hạ long quảng ninh

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.2 MB, 80 trang )

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
---------------------

Hoàng Việt Linh

NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ HÀM LƯỢNG KIM LOẠI
NẶNG TRONG MỘT SỐ ĐỘNG VẬT THÂN MỀM HAI
MẢNH VỎ Ở VỊNH HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH.

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

Hà Nội - 2019

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
---------------------

Hoàng Việt Linh

NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ HÀM LƯỢNG KIM LOẠI
NẶNG TRONG MỘT SỐ ĐỘNG VẬT THÂN MỀM HAI
MẢNH VỎ Ở VỊNH HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH.

Chuyên ngành: KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG
Mã số: 8440301.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : GS. TS. NGUYỄN XUÂN CỰ

MỤC LỤC
L ỜI CAM ĐOAN
L ỜI CẢM ƠN

4

7T

47 T ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

47 T

47T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. . . .

4

4

D ANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
D ANH MỤC BẢNG
7T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .

7T

47 T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .

D ANH MỤC HÌNH
M Ở ĐẦU

47 T

4

47 T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ . .

7T

47 T .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. . .

4

C HƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
1 .1. Tổng quan về kim loại nặng.
7T

4

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .

7T

47 T .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. . .

4

1 .1.1. Nguồn gốc phát sinh
1 .1.1.2. Độc tính của kim loại nặng.
7T

1 .3. Tổng quan về động vật thân mềm hai mảnh vỏ ……........................................ 17
7T

T74

1 3.1. Nghiên cứu tích lũy KLN trong động vật thân mềm hai mảnh vỏ trên thế giới. 18
1 3.2. Nghiên cứu tích lũy KLN trong các động vật thân mềm hai mảnh vỏ ở Việt
47 T

47 T

47 T

N a m.

47T ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . . .

C HƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2 .1. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
47 T

4

47 T .....................................................................................................................................................................................................................................................................

7T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ . .

2 .2. NỘI DUNG VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

2 .3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
47 T

4

47 T ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .

7T

47 T ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .

22
25
25
25
25

2 3.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp.
2 3.2. Phương pháp nghiên cứu ngoài thực địa.
2 3.2.1. Phương pháp lấy mẫu.

25

2 3.2.2. Phương pháp bảo quản mẫu
2 3.3. Phương pháp phân tích mẫu trong phịng thí nghiệm.

27

2 3.3.1. Quy trình xử lý mẫu.
2 3.3.2. Phương pháp phân tích.

2 3.3.2.1. Vơ cơ hóa mẫu bằng phương pháp lị nung:

27

2 3.2.3.2. Xây dựng đường chuẩn

29

4

7T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4

7T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .

47 T

47T ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

4

7T

47 T ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .

4

7T

47T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ . .

4

7T

47 T .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

47 T

47T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ . .

47 T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4

7T

47 T ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ . .

3

26
27

27
28
29

4

23.2.3.3. Tính tốn kết quả.

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .

30

7T

23.4. Phương pháp xử lý số liệu.
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
4

47T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .

30

7T

4

7T

4

3

47 T ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

32

.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI CỦA VÙNG VEN BIỂN VỊNH
HẠ LONG

7T

47 T ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

3 1.1. Điều kiện tự nhiên
3 1.1.1. Vị trí

4

7T

47 T ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ . . .

47 T

47 T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. . .

4

4

3 1.1.2. Địa chất, địa hình, địa mạo
3 1.1.3. Khí hậu
3 1.1.4. Thủy văn – Hải văn
7T

47T ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

7T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ . .

4

7T

47 T .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .

32

32
32
33
34
35

3 1.2. Điều kiện kinh tế, xã hội
3 1.2.1. Dân cư

36

3 1.2.2. Kinh tế
3 .2. HIỆN TRẠNG NƯỚC BIỂN VỊNH HẠ LONG

37

4

7T

47 T .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .

4

7T

47 T ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4

7T

47 T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

47 T

47 T .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. . .

36
44

3 2.1. Ô nhiễm chất hữu cơ
3 2.2. Ô nhiễm kim loại nặng.
3 .3.2.1. Chì (Pb):

44

3 .2.2.2. Thuỷ ngân (Hg)
3 .3.2.3. Một số kim loại khác

48

47 T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .

47 T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. . . .

4

7T

47 T .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . . .

47 T

47 T .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

4

4

7T

47 T ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

47 T .............................................................................................................................................................................................................................................................................. . . .

7T

47 T ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

47 T

47 T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .

3 3.3 Hàm lượng As
3 3.4. Hàm lượng Hg.
3 3.5. So sánh hàm lượng Kim loại nặng trong Ngao và Sò.
7T

47 T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .

4

49

7T

3 .1.1. Hàm lượng Cd
3 .3.2. Hàm lượng Pb

4

47

3 .3. ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ Ô NHIỄM KIM LOẠI NẶNG TRONG CÁC MẪU
ĐỘNG VẬT THÂN MỀM HAI MẢNH VỎ Ở VỊNH HẠ LONG.

4

46

7T

47 T ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

51

53
53
54
55

55
3 3.6. Tương quan giữa hàm lượng Kim loại nặng trong động vật thần mềm hai
47 T

57

62
62
62

4

4

3 4.1.2. Sự phát triển du lịch
7T

62

47 T ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . . .

3 4.1.3. Sự phát triển của hệ thống cảng biển và giao thông vận tải
7T

47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................. . .

3 4.1.4. Sông tải ra biển
47 T

64

3 4.2. Các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm KLN.

64

K ẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

74

4

4

4

63

47T .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

3 4.1.5. Sự phát triển của đánh bắt, chế biến và nuôi trồng thủy sản

4

4

63

7T

47 T ..................................................................................................................................................................................................................................................................... . . .

7T

47 T ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . . .

7T

K ẾT LUẬN:
7T

K IẾN NGHỊ
7T

47 T ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

47 T .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

47 T .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .

TÀI LIỆU THAM KHẢO

47 T ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

74
75
77

47
T

TIẾ NG VIỆT
T IẾ NG AN H

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hồn thành luận văn, tơi đã nhận
được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cơ giáo, sự giúp đỡ, động viên của
bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp hồn thành luận văn, cho phép tơi được bày tỏ lịng kính trọng và
biết ơn sâu sắc tới Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Xuân Cự, người thầy đã tận tình hướng
dẫn, dành nhiều cơng sức, thời gian và tạo điều kiện cho tơi trong suốt q trình học
tập và thực hiện đề tài.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành tới Ban Giám Hiệu và các thầy cô ở
Khoa môi trường- Đại học Khoa học Tự nhiên đã tận tình giúp đỡ tơi trong q trình
học tập, thực hiện đề tài và hồn thành luận văn.
Tơi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức Trung tâm Quan
trắc môi trường tỉnh Quảng Ninh đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá
trình thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi
điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tơi hồn thành
luận văn./.
Hạ Long, ngày ... tháng năm 2019
Học viên
Hoàng Việt Linh

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

Nghĩa tiếng việt

BVMT

Bảo vệ mơi trường

BĐKH

Biến đổi khí hậu

Bộ NN&PTNT

Bộ Nơng nghiệp và Phát triển Nông thôn

Bộ KH&CN

Bộ Khoa học và Công nghệ

Bộ TN&MT

Bộ Tài nguyên và Môi trường

ĐTM

Đánh giá tác động môi trường

KSONB

Kiểm sốt ơ nhiễm biển

KT-XH

Kinh tế - Xã hội

QCVN

Quy chuẩn Việt Nam

TN-MT

Tài nguyên – Môi trường

DANH MỤC BẢNG

4U

B ảng 2.1 . Giới hạn cho phép của các thông số kim loại trong ngao.
31
B ảng 3.2: Nồng độ một số kim loại nặng tại vùng ven biển Hạ Long
49
B ảng 3.3: Thải lượng của các chất gây ơ nhiễm đổ vào biển vùng Hải Phịng,
Quảng Ninh
50
B ảng 3.4: Kết quả phân tích hàm lượng kim loại nặng trong các động vật
thân mềm hai mảnh vỏ
52
7T

U47 T ................................................................................................................................................ . .

4U

7T

U47T ......................................................................................................................................

4U

7T

U47T ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ . .

4U

7T

U47 T .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. .

DANH MỤC HÌNH

H ình 2.1. Sơ đồ thể hiện khu vực lấy mẫu
26
H ình 3.1. Bản đồ vùng ven biển thành phố Hạ Long
32
H ình 3.2. Các đảo đá tại Vịnh Hạ Long
33
Hình 3.3. Nhiệt độ khơng khí trung bình các tháng tại Vịnh Hạ Long (ºC) 34
34
Hình 3.4. Lượng mưa trung bình các tháng (mm)
38
H ình 3.5. Khai thác than ở Quảng Ninh .
39
H ình 3.6. Nhà máy nhiệt điện Quảng Ninh

40
H ình 3.7. Nhà máy đóng tàu Hạ Long
45
H ình 3.8. Một góc tại cảng cá chợ Hạ Long I (cầu Bài Thơ)
H ình 3.9. Ơ nhiễm nước thải sinh hoạt và hoạt động du lịch khu vực nhà hàng
nổi ven biển cột 5
45
H ình 3.10. Nồng độ BOD 5 từ 6/2015 – 1/2016 tại các điểm quan trắc
46
H ình 3.11. Nồng độ thủy ngân tại các điểm quan trắc
48
H ình 3.12. Hàm lượng Cadimi trong Ngao và Sị vịnh Hạ Long.
53
H ình 3.13. Hàm lượng Pb trong sị và ngao.
54
H ình 3.14. Hàm lượng As trong sị và ngao
54
H ình 3.15. Hàm lượng Hg trong nhuyễn thể hai mảnh vỏ .
55
H ình 3. 16. Hàm lượng Thủy Ngân trong nước biển ở các khu vực Khảo sát 57
H ình 3.17. Hàm lượng thủy ngân trong Sị
58
H ình 3.18. Hàm lượng thủy ngân trong Ngao.
58
4U

7T

U47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . . .

4U

7T

U47T .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

4U

7T

U47 T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

U47 T ................................. . . .

4
U
7T

U47T .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .

4
U
7T

U4

4U

7T ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

7T

U47 T ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. . .

4 U7 T

U47 T ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .

4U

7T

4U

7T

4U

7T

U47 T ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . . .

4U7T .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. . .

4U

7T

4U

4U

7T

U47 T ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... . .

4U

7T

U47 T ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ .

UR

RU

U47 T ................................................................................................................. .

U4

7T .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

U47 T

MỞ ĐẦU
Ngày nay , người ta đã khẳng định được rằng nhiều ngun tố kim loại có
vai trị cực kỳ quan trọng đối với cơ thể sống và con người. Tuy nhiên nếu hàm
lượng lớn vượt giới hạn cho phép, kim loại nặng sẽ gây độc hại cho cơ thể. Sự thiếu
hụt hay mất cân bằng của nhiều kim loại vi lượng trong các bộ phận của cơ thể như

gan, tóc, máu, huyết thanh, ... là những nguyên nhân hay dấu hiệu của bệnh tật, ốm
đau hay suy dinh dưỡng và có thể gây tử vong. Thậm chí, đối với một số kim loại
người ta mới chỉ biết đến tác động độc hại của chúng đến cơ thể.
Kim loại nặng có thể xâm nhập vào cơ thể con người chủ yếu thơng qua
đường tiêu hóa và hơ hấp. Tuy nhiên, cùng với mức độ phát triển của công nghiệp
và sự đơ thị hố, hiện nay mơi trường sống của chúng ta bị ơ nhiễm trầm trọng. Vì
vậy các nguồn thải kim loại nặng từ các khu công nghiệp vào không khí, vào nước,
vào đất, vào thực phẩm rồi xâm nhập vào cơ thể con người qua đường ăn uống, hít
thở dẫn đến sự nhiễm độc. Do đó việc nghiên cứu và phân tích các kim loại nặng
trong mơi trường sống, trong thực phẩm và tác động của chúng tới cơ thể con người
nhằm đề ra các biện pháp tối ưu bảo vệ và chăm sóc sức khoẻ cộng đồng là một
việc vơ cùng cần thiết. Trong đó đặc biệt nhu cầu về thực phẩm sạch, đảm bảo sức
khỏe đã trở thành nhu cầu thiết yếu, cấp bách và được toàn xã hội quan tâm.
Các loài động vật thần mềm hai mảnh vỏ như: Sò, ngao, hàu…cũng là một
trong những nguồn thực phẩm thiết yếu và được ưa chuộng ở nước ta, đặc biệt là
thức ăn hàng ngày của các tỉnh , thành phố miền biển như Vịnh Hạ Long, tỉnh
Quảng Ninh. Ngồi vai trị là thực phẩm, những động vật thân mềm hai mảnh vỏ
còn là nhưng sinh vật chỉ thị môi trường, cảnh báo ô nhiễm ở nhiều nước phát triển
như Pháp, Mỹ, Canada…
Trong những năm gần đây một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng các loài động vật
này có thể tích lũy một số chất ơ nhiễm, đặc biệt là các kim loại nặng trong cơ thể
chúng với hàm lượng cao hơn nhiều lần so với hàm lượng ở mơi trường bên ngồi.
Ơ nhiễm kim loại nặng có khả năng tích tụ cao và khó đào thải, khi xâm nhập vào

cơ thể con người có thể gây ngộ độc thơng qua chuỗi thức ăn . Hiện nay trên thế
giới, đã có nhiều nghiên cứu về sự tích tụ kim loại nặng có trong các động vật thân
mềm hai mảnh vỏ vậy nhưng ở Việt Nam nói chung và đặc biệt các địa phương có
biển, vấn đề này vẫn chưa được xem xét một cách chi tiết, cụ thể dưới góc nhìn
khoa học. Phần lớn các nghiên cứu vẫn chỉ xoay quanh hàm lượng kim loại nặng có

trong trầm tích, nước biển, cần có thêm những nghiên cứu về sinh vật để các nghiên
cứu có tính đồng bộ cả ba thành phần về môi trường. Xuất phát từ thực tiễn nêu trên
chúng tôi chọn đề tài : “Xác định hàm lượng một số kim loại nặng trong động vật
nhuyễn thể ở khu vực Vịnh Hạ Long” nhằm :
- Đánh giá sự tích lũy một số kim loại nặng trong một số loài nhuyễn thể sống ở khu
vực vịnh Hạ Long.
- Xác định nguyên nhân sự tích lũy kim loại nặng trong môi trường khu vực Vịnh.
- Đề xuất giải pháp quản lý, hạn chế tác hại của chúng đến sức khỏe người tiêu dùng.
Để làm được điều đó, đề tài sẽ làm rõ những nội dung sau.
- Tìm hiểu được các yếu tố gây tác động lên hàm lượng kim loại nặng trong nước.
- Xác định được hàm lượng kim loại nặng trong một số động vật thân mềm hai mảnh
vỏ ở vịnh Hạ Long.
- Xác định mối tương quan giữa hàm lượng kim loại nặng trong sinh vật thân mềm
hai mảnh vỏ với hàm lượng kim loại nặng trong trầm tích và nước biển.
- Đề xuất các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm.
Nghiên cứu này giới hạn phạm vi nghiên cứu trên Vịnh Hạ Long chủ yếu
tập trung vào vùng biển ven bờ khu vực thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
1.1. Tổng quan về kim loại nặng.
1.1.1. Nguồn gốc phát sinh
Kim loại nặng là những kim loại có tỷ trọng lớn hơn 5g/cm3, bao gồm
một số kim loại như: As, Hg, Cu, Cr, Cd, Co, Pb, Hg, Sb, Mn…Những kim
loại nặng nguy hiểm nhất về phương diện gây ô nhiễm môi trường nước là
Hg, Cu, Pb, Cd, Hg, Ni, As và Cr. Trong số những kim loại này có Cu, Ni, Cr
và Hg là những nguyên tố vi lượng cần thiết cho sinh vật thủy sinh, chúng chỉ
gây độc ở nồng độ cao
Kim loại nặng hiện diện trong tự nhiên đều có trong đất và nước, hàm
lượng của chúng thường tăng cao do tác động của con người. Các kim loại do

hoạt động của con người như As, Cd, Cu, Ni và Hg thải ra ước tính là nhiều

hơn

so với nguồn kim loại có trong tự nhiên, đặc biệt đối với chì 17 lần Nguồn
kim loại nặng đi vào đất và nước do tác động của con người bằng các con đường
chủ yếu như bón phân, bã bùn cống và thuốc bảo vệ thực vật và các con đường phụ
như khai khoáng và kỹ nghệ hay lắng đọng từ khơng khí (Lê Văn Khoa, 1995).
Kim loại nặng phát hiện ở mọi nơi, trong đá, đất và xâm nhập vào thủy
vực qua các quá trình tự nhiên, phong hóa, xói mịn, rửa trơi.
Sự gia tăng tích lũy kim loại trong môi trường không chỉ từ các nguồn tự
nhiên, mà cịn từ hoạt động cơng nghiệp của con người. Việc đốt cháy các nhiên
liệu hóa thạch làm giải phóng khoảng 20 loại kim loại độc hại quan trọngvào mơi
trường bao gồm asen, beri, cadimi, chì, và niken.
1.1.1.2. Độc tính của kim loại nặng.
Kim loại nặng khơng bị phân hủy sinh học, không độc khi ở dạng
nguyên tố tự do nhưng nguy hiểm đối với sinh vật sống khi ở dạng cation do khả
năng gắn kết với các chuỗi cacbon ngắn dẫn đến sự tích tụ trong cơ thể sinh vật

sau nhiều năm (Shahidul Islam Md, 2004). Đối với con người, có khoảng 12
nguyên tố kim loại nặng gây độc như chì, thủy ngân, nhơm, arsenic, cadmium,
nickel… Một số kim loại nặng được tìm thấy trong cơ thể và thiết yếu cho sức
khỏe con người, chẳng hạn như sắt, chì, coban, mangan, molipden và đồng mặc
dù với lượng rất ít nhưng nó hiện diện trong q trình chuyển hóa. Tuy nhiên, ở
mức thừa của các nguyên tố thiết yếu có thể nguy hại đến đời sống của sinh vật.
Các nguyên tố kim loại cịn lại là các ngun tố khơng thiết yếu và có thể gây
độc tính cao khi hiện diện trong cơ thể, tuy nhiên tính độc chỉ thể hiện khi chúng
đi vào chuỗi thức ăn. Các nguyên tố này bao gồm thủy ngân, nickel, chì, asen,
cadimi, nhơm, platin và đồng ở dạng ion kim loại. Chúng đi vào cơ thể qua các

con đường hấp thụ của cơ thể như hơ hấp, tiêu hóa và qua da. Nếu kim loại nặng
đi vào cơ thể và tích lũy bên trong tế bào lớn hơn sự phân giải chúng thì chúng
sẽ tăng dần và sự ngộ độc sẽ xuất hiện (Foulkes, 2000).
- Độc tính của Mangan (Mn):
Mn là kim loại có trong tự nhiên, mọi người đều bị nhiễm hàm lượng nhỏ Mn
có trong khơng khí, thức ăn, nước uống. Mn là kim loại vết cần thiết cho sức khỏe
con người. Mn có thể tìm thấy trong một số loại thức ăn, ngũ cốc, trong một số loài
thực vật như cây chè. Người bị nhiễm Mn trong một thời gian dài thường mắc các
bệnh thần kinh, rối loạn vận động, nhiễm độc mức hàm lượng cao kim loại này sẽ
gây các bệnh về hơ hấp.
- Độc tính của Đồng (Cu):
Đồng được dùng nhiều trong sơn chống thấm nước trên tàu thuyền, các thiết bị
điện tử, ống nước. Nước thải sinh hoạt là nguồn chính đưa Cu vào nước. Cu tồn tại
ở hai dạng là: dạng hòa tan và các hạt nhỏ (Phạm Luận, 2004)[9]. Đồng cần thiết
cho chức năng hô hấp của nhiều sinh vật sống và các chức năng enzym khác. Cu
được lưu giữ trong gan tủy sống của người. Cu với hàm lượng quá cao sẽ gây hư
hại gan, thận, hạ huyết áp, hôn mê, đau dạ dày, thậm chí tử vong. Sị, ốc thường
tích tụ lượng lớn Đồng trong cơ thể của chúng.
- Độc tính của Chì (Zn)

Chì là nguyên tố cần thiết cho tất cả cơ thể sống, với con người hàng ngày cần
9 mg Hg cho các chức năng thông thường của cơ thể. Nếu thiếu Hg sẽ dẫn đến suy
giảm khứu giác, vị giác và suy giảm chức năng miễn dịch của cơ thể. Nguồn ơ
nhiễm chì chính là cơng nghiệp luyện kim, cơng nghiệp pin, các nhà máy rác, các
sản phẩm chống ăn mịn, sơn, nhựa, cao su. Cơ thể con người có thể tích tụ Hg và
nếu Hg tích tụ với hàm lượng quá cao thì chỉ trong thời gian ngắn sẽ gây bệnh nôn
mửa, đau dạ dày. Nước chứa hàm lượng Hg cao rất độc đối sinh vật. Sị, ốc cũng
tích tụ một lượng lớn Hg trong cơ thể chúng.
- Độc tính của Asen (As)

Asen sinh ra từ các dây chuyền sản xuất hóa phẩm, nhà máy nhiệt điện dùng
than, có trong chất làm rụng lá, thuốc sát trùng, một số loại thủy tinh, chất bảo quản
gỗ và thuốc bảo vệ thực vật. Sự tích tụ cũng như tác động của As đến cơ thể sống
phụ thuộc vào dạng tồn tại của nó. Trong khi các hợp chất As vơ cơ rất độc cho hầu
hết cơ thể sống thì các hợp chất hữu cơ của nó chỉ gây độc nhẹ. Asen có thể gây nơn
mửa, phá hủy các phân tử ADN và gây ung thư. FAO/ WHO đã đưa ra giới hạn chấp
nhận được của hàm lượng As vô cơ hấp thu hàng tuần là 15µg/kg trọng lượng cơ
thể.
Asen được quy định là chất độc hại bảng A, tổ chức nghiên cứu ung thư thế
giới IARC đã xếp Asen vào nhóm các chất gây ung thư cho con người. Nhiễm độc
Asen gây ung thư da, làm tổn thương gan, gây bệnh dạ dầy, bệnh ngoài da, bệnh tim
mạch….
Asen xâm nhập vào cơ thể qua 2 con đường:
Đường tiêu hóa: Nhận được chủ yếu thông qua thực phẩm mà nhiều nhất là
trong đồ ăn biển đặc biệt là động vật nhuyễn thể. Hoặc do tiếp xúc với thuốc bảo vệ
thực vật, hóa chất, thuốc, nước uống có hàm lượng As cao…
Đường hơ hấp: As lắng đọng trong khơng khí gây tác hại trực tiếp cho con
người qua đường hơ hấp.
Ngồi ra, Asen còn xâm nhập vào cơ thể người qua tiếp xúc với da. Asen ở
các trạng thái tồn tại khác nhau thì cũng khác nhau về độc tính đối với sức khỏe con

người. Hàm lượng Asen 0.01 mg/kg có thể gây chết người. Các hợp chất As(III) có
độc tính mạnh nhất (thường gọi là thạch tín). Khi xâm nhập vào cơ thể As(III) sẽ
kết hợp với các nhóm - SH của Enzim trong người làm mất hoạt tính của chúng
(Phạm Kim Phương và cộng sự, 2008) .
- Độc tính của Cadimi (Cd)
Nguồn ô nhiễm Cd xuất phát từ ô nhiễm không khí, khai thác mỏ, pin NiCd, nhà máy luyện kim [15]. Nguồn chính thải Cd vào nước là các điện cực dùng
trên tàu thuyền. Cd tồn tại chủ yếu dưới dạng hòa tan trong nước.
Cadmi là nguyên tố rất độc. Giới hạn tối đa cho phép của cadmi (Carles

Sanchiz và cs, 2000) .
+ Trong nước

: 0,01 mg/l (hay 10ppb),

+ Trong không khí

: 0,001 mg/m3,

+ Trong thực phẩm

PP

: 0,001- 0,5 mg/kg.

Trong tự nhiên cadmi thường được tìm thấy trong các khống vật có chứa
chì. Nhiễm độc cadmi gây nên chứng bệnh giịn xương. Ở nồng độ cao, cadmi gây
đau thận, thiếu máu và phá huỷ tuỷ xương.
Phần lớn cadimi thâm nhập vào cơ thể con người được giữ lại ở thận (khoảng
1%), phần còn lại được đào thải, do cadmi liên kết với protein tạo thành
metallotionein có ở thận. Phần cịn lại được giữ lại trong cơ thể và dần dần được
tích luỹ cùng với tuổi tác. Khi lượng cadmi được tích trữ lớn, nó có thể thế chỗ ion
Hg2+ trong các enzim quan trọng và gây ra rối loạn tiêu ho á và các chứng bệnh rối
PP

loạn chức năng thận, thiếu máu, tăng huyết áp, phá huỷ tuỷ sống, gây ung thư .
Nhiễm độc cấp tính Cd có các triệu chứng giống như cúm, sốt, đau đầu, đau
khắp mình mẩy. Nhiễm độc mãn tính Cd gây ung thư (phổi, tuyến tiền liệt). EU đã
đưa ra giới hạn trên của Cd là 1,0 mg/ kg trọng lượng tươi Sò, ốc loại dùng làm thực
phẩm cho người [37].

- Độc tính của Chì (Pb)
Pb có trong vũ khí đạn dược, gốm sứ, xăng dầu, thủy tinh chì. Chì cũng được
dùng nhiều trong vật liệu xây dựng, cơng nghiệp cơ khí, pin. Pb tác động đến hệ thần

kinh, làm giảm sự phát triển não của trẻ nhỏ, gây rối loạn nhân cách ở người lớn,
giảm chỉ số thơng minh (IQ). Nó gây áp huyết cao, bệnh tim, gan và bệnh thận mãn
tính.Sị, ốc hấp thụ Pb từ nước, thức ăn phản ánh mức độ ô nhiễm môi trường EU đã
đưa ra giới hạn trên cho hàm lượng Pb trong Sò, ốc là 1,5 mg/kg trọng lượng tươi
(loại dùng làm thực phẩm cho người) .
Trong sản xuất công nghiệp thì Pb có vai trị quan trọng, nhưng đối với cơ
thể thì chưa chứng minh được Pb có vai trị tích cực gì. Song độc tính của Pb và các
hợp chất của nó đối với cơ thể người và động vật thì q rõ. Khơng khí, nước và
thực phẩm bị ô nhiễm Pb đều rất nguy hiểm cho mọi người, nhất là trẻ em đang
phát triển và động vật. Chì có tác dụng âm tính lên sự phát triển của bộ não trẻ em,
Pb ức chế mọi hoạt động của các enzym, khơng chỉ ở não mà cịn ở các bộ phận tạo
máu, nó là tác nhân phá hủy hồng cầu.
Khi hàm lượng Pb trong máu khoảng 0,3 ppm thì nó ngăn cản q trình sử
dụng oxi để oxi hóa glucoza tạo ra năng lượng cho q trình sống, do đó làm cho cơ
thể mệt mỏi. Ở nồng độ cao hơn (>0,8 ppm) có thể gây nên thiếu máu do thiếu
hemoglobin. Hàm lượng chì trong máu nằm trong khoảng (>0,5- 0,8 ppm) gây ra sự
rối loạn chức năng của thận và phá hủy não. Xương là nơi tàng trữ, tích tụ chì trong
cơ thể, ở đó chì tương tác với photphat trong xương rồi truyền vào các mô mềm của
cơ thể và thể hiện độc tính của nó.
Vì thế tốt nhất là tránh những nơi có Pb ở bất kì dạng nào, đồng thời trong
dinh dưỡng chú ý dùng loại thực phẩm có hàm lượng Pb dưới quy định cho phép và
có đủ Ca và Mg để hạn chế tác động của Pb. Vì dù chúng ta khơng muốn thì cũng
ln có một lượng Pb rất nhỏ nhất định vẫn thâm nhập vào cơ thể của chúng ta qua
đường ăn uống và hít thở. Vì thế nên uống sữa, ăn nhiều rau xanh, các loại thực
phẩm và đồ uống giàu vitamin B1 và vitamin C thì có lợi cho việc chống lại và hạn

chế ảnh hưởng của Pb đối với cơ thể.
Do vậy người ta bị ngộ độc không những với hàm lượng cao của kim loại
nặng mà cả khi với hàm lượng thấp và thời gian kéo dài sẽ đạt đến hàm lượng
gây độc. Tính độc hại của các kim loại nặng được thể hiện như sau :

 Một số kim loại nặng có thể bị chuyển từ độc thấp sang dạng độc cao

hơn trong

một vài điều kiện mơi trường, ví dụ thủy ngân.
 Sự tích tụ và khuếch đại sinh học của các kim loại này qua chuổi thức

ăn có thể

làm tổn hại các hoạt động sinh lý bình thường và sau cùng gây nguy hiểm cho sức
khỏe của con người.
 Tính độc của các nguyên tố này có thể ở một nồng độ rất thấp khoảng 0.1-10 mg/L
Trong phạm vi đề tài này, chúng tôi chỉ trích giới thiệu độc tính của một
số kim loại thuộc chương trình nghiên cứu đánh giá mơi trường của EU
cũng như của nhiều quốc gia khác trên thế giới.
1.2. Tình hình ơ nhiễm kim loại nặng của Việt Nam và thế giới.
Các khu vực khai thác mỏ, khoáng sản, các khu công nghiệp và các
thành phố lớn là những nguồn phát thải ra một lượng lớn KLN, chúng có khả
năng tồn tại trong môi trường, vấn đề không đáng lo ngại nhiều nếu chúng
không xâm nhập được vào cơ thể sinh vật và hệ sinh thái. Điều đáng quan tâm
là KLN có tính bền vững khó phân hủy, có khả năng xâm nhập và tích lũy đến
mức

độ

gây

độc

cho

con

người,

sinh

vật

và

hệ

sinh

thái.

Từ mức độ nhiễm chì trong đất trồng đến các độc tố trong nước và
khơng khí bị nhiễm phóng xạ, Học viện Blacksmith đã đưa ra các khu vực
"thảm họa sinh thái học’’ của thế giới.
Năm 2000, vụ tai nạn hầm mỏ xảy ra tai công ty Aurul (Rumani) đã thải
ra 50-100 tấn xianua và kim loại nặng (như đồng) vào dịng sơng gần Baia
Mare(thuộc vùng Đông- Bắc). Sự nhiễm độc này đã khiến các loài thuỷ sản ở
đây chết hàng loạt, tổn hại đến hệ thực vật và làm bẩn nguồn nước sạch, ảnh

hưởng đến cuộc sống của 2,5 triệu người.
Ở các khu vực luyện kim, vùng khai thác Pb thì hàm lượng Pb trong
đất khoảng 1500 µg/g, cao gấp 15 lần so với mức độ bình thường như khu
vực xung quanh nhà máy luyện kim ở Galena, Kansas (Mỹ), hàm lượng chì
trong đất 7600 µg/g. Hàm lượng Pb trong bùn cống, rãnh ở một số thành phố

cơng nghiệp tại Anh dao động từ 120 µg/g - 3000 µg/g (Berrow và Webber,

1993),

trong khi tiêu chuẩn cho phép tại đây là khơng q 1000 (µg/g)
Ở nước ta trong những năm gần đây cùng với sự phát triển của công
nghiệp và đô thị đã làm gia tăng KLN vào mơi trường nước. Theo kết quả
quan trắc và phân tích môi trường, ở các vùng ven biển gần các thị trấn và
trung tâm công nghiệp hàm lượng các KLN như Cu, Pb, Cd, Co lớn hơn
nhiều so với mức tự nhiên của chúng có trong mơi trường.
Các điều tra sơ bộ ở một số địa phương cho thấy, hàm lượng Asen trong
nước ngầm ở nhiều nơi vượt quá tiêu chuẩn cho phép đối với nước ăn uống và
sinh hoạt. Hàm lượng Asen ở một số điểm cao hơn gấp nhiều lần mức cho
phép như Quỳnh Lôi (Hạ Long) gấp 30 lần, Lâm Thao (Phú Thọ) gấp 50 – 60 lần,
Lý Nhân (Bình Lục, Hà Nam) gấp 50 lần.
Riêng tại Hạ Long, 69% mẫu nước tầng trên và 48% mẫu nước tầng dưới
được kiểm nghiệm có nồng độ Asen cao hơn tiêu chuẩn. Tỷ lệ Asen trong
nước sông Khu vựcng và các khu vực khu khu vực ngoại thành cũng không đủ tiêu
chuẩn làm nước ăn uống và sinh hoạt (Hoàng Thanh Hải, 2013) .
Do phát triển các hoạt động công nghiệp, khai thác khống sản, sản xuất
nơng nghiệp và phát triển đô thị dẫn đến một số lưu vực sông đã có dấu hiệu ơ
nhiễm kim loại nặng khá nghiêm trọng, như trên sông Nhuệ - Đáy một số cơ sở
sản xuất cơ khí đã thải ra mơi trường với hàm lượng KLN vượt TCCP rất nhiều

lần: Cr (IV) 420 lần, Cr (III) 18 – 100 lần, Pb 6 – 24 lần, Hg 6 – 32 lần gây ảnh
hưởng lớn đến hệ sinh thái, hoạt động sản xuất và sức khỏe người dân (Nguyễn
Kim Thùy, 2011)
1.3. Tổng quan về tình hình nghiên cứu sự tích lũy kim loại nặng ở động
vật thân mềm hai mảnh vỏ trong nước và trên thế giới
Bivalvia theo tiếng La-tinh có nghĩa là hai mảnh vỏ, một số tác giả sử dụng
tên Pelecypoda theo tiếng Hy Lạp có nghĩa là chân hình rìu. Đặc điểm
nhận dạng là có hai mảnh vỏ và cơ thể dẹp bên. Bivalvia là lớp lớn thứ hai

trong ngành Mollusca, với hơn 7.000 lồi bao gồm Sị(clam), Điệp (scallop),
Vẹm (mussel) và Hàu (oyster).
Động vật hai mảnh thường được sử dụng để đánh giá ô nhiễm kim loại
nặng vì chúng đã được định loại rõ ràng, dễ nhận dạng, có kích thước vừa phải,
số lượng nhiều, dễ tích tụ chất ơ nhiễm, có đời sống tĩnh tại và có khả năng
sống dài.
Lồi hai mảnh vỏ là một thành phần quan trọng của hệ sinh vật đáy có đời
sống tĩnh, phân bố rộng, kích thước tương đối lớn, việc lấy mẫu dễ dàng.
Các KLN tích lũy trong bộ phận cơ thể được hấp thụ từ bùn đáy, nước và thức
ăn, nên chúng có thể phản ánh được mức độ và sự tác động của ô nhiễm kim
loại nặng đến mơi trường và hệ sinh thái.
1.3.1. Nghiên cứu tích lũy KLN trong động vật thân mềm hai mảnh vỏ
trên thế giới.
Từ những năm 40 của thế kỷ XX, đã có những nghiên cứu về sự tích lũy
của KLN trong mơ của các loài động vật thân mềm. Sự tập trung cao của hàm
lượng dạng vết của các KLN được tìm thấy trong một vài loài nhuyễn thể hai
mảnh vỏ. Nghiên cứu của Goldberg (1975) và Phillips (1976), loài Mytilus
galloprovincialis được sử dụng rộng rãi như sinh vật chỉ thị ô nhiễm ở các khu
vực ven biển dựa trên khả năng tích lũy các kim loại Hg, Cd, Pb, Hg, Cu, Ni,
Mn, Cr. Nghiên cứu của Aysun Turkmen và cộng sự ở Vịnh Iskenderun, Thổ

Nhĩ

Kỳ cho thấy có sự tích lũy khá cao các kim loại như Hg, Ni, Cd, Fe, Cu,

Cd,

Mn, Cr, Co ở hai loài Chama pacifica và Ostrea stentina.
Theo nghiên cứu của L.Rojas de Astudillo và cs. (2005) ở vùng biển của
Trinidad và Venezuela nghiên cứu về sự tích lũy KLN trong 2 lồi
Crassostrea spp và Perna viridis cho thấy có sự tích lũy các kim loại Cd, Cu,
Cr, Hg, Ni, Hg trong mô cơ thể chúng.
Vấn đề nghiên cứu về sinh vật tích tụ cịn khá mới mẻ ở Việt Nam. Theo
nghiên cứu của Đào Việt Hà (2002), hàm lượng KLN trong Vẹm xanh (Perna
viridis) tại Đầm Nha Phu (Khánh Hòa) là: từ 0,003 - 0,21 ug/g (tính theo khối

lượng tươi) đối với Cd; từ 0,14 - 1,114 ug/g đối với Pb; và từ 0,54 - 1,81 ug/g

đối

với Cu.
Patel và Anthony (1991) nghiên cứu ảnh hưởng của muối cadmium vô cơ
(chloride, nitrate, sulfate, carbonate, acetate vae iodide) và muối hữu cơ (EDTA,
NTA và acid hữu cơ) lên 6 loài hai mảnh vỏ Bivalvia nhiệt đới: Anadara granosa,
A. rhombea, Meretrix casta, Katelysia opima perna viridis và P. indica ở phía Nam
Ấn Độ. Sự tích tụ Cd xảy ra cao nhất ở lơ thí nghiệm với CdSO4, giá trị LC50 96
giờ đạt cao nhất với CdCl2 (3,5µg/ml). Tích tụ Cd có tương quan tuyến tính với
thời gian thí nghiệm và đạt cao nhất ở lơ thí nghiệm với Anadara kế đến là Meretrix
và Perna [24].

Sadiq, Zaidi và Alam (1992) xác định hàm lượng chì (Pb) tích tụ trong
cơ thể của Meretrix meretrix, trong bùn và trong nước biển ở vịnh Arabian. Kết
quả hàm lượng Pb tích tụ trong cơ thể Ngao biến động từ 0,01 - 2,91mg/kg,
trong bùn là 1,12 - 23,57mg/kg và trong nước là 1,7 - 4,22µg/lít.
trong cơ thể Ngao khơng có tương quan với khối lượng và chiều

Sự tích tụ Pb
dài cơ thể

nhưng có tương quan với hàm lượng Pb trong bùn (trầm tích) [26]. Sadiq và Alam
(1992) xác định mức tích tụ Hg của ngao dầu (Meretrix meretrix) ở vịnh
Arabian với các kích cỡ và nồng độ muối khác nhau. Kết quả hàm lượng Hg trong
mô của Ngao biến động từ 5-160µg/kg (theo khối lượng

tươi). Kích cỡ ngao và

nồng độ muối ảnh hưởng đến sự tích tụ Hg [30]. Sadiq, Alam và Mohanna
(1992) xác định sự tích tụ nickel (Ni) và vanadium (V) của Meretrix
meretrix (vịnh Arabian) sống trong các nồng độ 5 muối khác nhau. Hàm lượng
Ni, V trong cơ thể Ngao biến động từ 0,35 - 2,61mg/kg và 0,13 - 0,35mg/kg [27].
Chin và Chen (1993) nghiên cứu sự tích tụ Hg trong cơ thể của ngao mật
(Meretrix lusoria) cho thấy khi nuôi Ngao trong môi trường có chứa Hg với
hàm lượng 5 và 50µg/lít thì mức tích tụ Hg trong cơ thể Ngao lần lượt là
4,247 - 7,084µg/g và 9,956- 13,643µg/g (tính theo khối lượng khơ). Mức tích
tụ Hg trong mang và nội tạng cao hơn trong màng áo, cơ khép vỏ, chân và

trong máu. Hg tích tụ trong mang có tương quan tuyến tính với Hg trong nội
tạng [18].
Nghiên cứu về khả năng tích luỹ Hg trong ngao của Y. Modassir (2000)

cho rằng, tích luỹ Hg cao nhất ở mang của ngao và khả năng tích luỹ cao nhất
ở độ muối 30‰ (so với 10 và 20‰ ) [29]. Nghiên cứu của Sadiq và Alam.
(2005) cũng ghi nhận được kích thước ngao và độ muối nước biển ảnh hưởng đến
mức độ tích luỹ Hg.
Haw-Tarn Lin (2004) khảo sát về mức độ tích lũy kim loại nặng trong 83
mẫu động vật nhuyễn thể hai mảnh vỏ thu từ các vùng khác nhau ở Đài Loan
thấy hàm lượng As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Zn trong các mẫu động vật lần lượt
là 1,55; 0,15; 0,18; 13,1; 0,004; 0,37; 0,17; 5,03 mg/kg. Đáng chú ý là hầu có
hàm lượng Cu và Zn cao hơn các loài nhuyễn thể khác [22].

Theo Munir

Zuya Lugal (2005) sử dụng những sinh vật tích tụ cụ thể là các loài 2
mảnh vỏ làm sinh vật chỉ thị quan trắc là rất hiệu quả. Vì chúng có khả năng
tích lũy KLN trong mô cao hơn gấp rất nhiều lần so với môi trường mà chúng
sinh sống.
Wahi và cs (2009) đã nghiên cứu sự tích lũy và bài tiết kim loại nặng ở
ngao Meretrix meretrix trong điều kiện phịng thí

nghiệm

cho

thấy;

ngao

Meretrix meretrix có thể tích lũy Cu, Zn, Pb với tốc độ là 0,99; 21,80;
0,57µg/g mỗi ngày và tốc độ bài tiết là 0,42; 23,55; 1,01µg/g mỗi ngày [30].
Nghiên cứu về mối liên hệ và sử dụng nhuyễn thể hai mảnh vỏ làm sinh

vật chỉ thị cũng được nghiên cứu nhiều. Bắt đầu điển hình là nghiên cứu của
Buhlmark (2003) đã đánh giá tích luỹ kim loại của ngao ở vịnh Maputo (Thuỵ
Điển) và đề xuất ngao (Meretrix meretrix) làm sinh vật chỉ thị để đánh giá
giám sát kim loại nặng từ sông Matola chảy qua các khu công nghiệp vào
vịnh Maputo [20].
Trong nghiên cứu của Santosh, Henrique và cs (2008) về sử dụng một số
loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ (ngao, sò huyết, Ngao...) làm chỉ thị để quan trắc
kim loại nặng ở ven biển phía Đơng Bắc vịnh Bengal (Ấn Độ) cho rằng tích

luỹ kim loại nặng ở mỗi bộ phận cơ thể và mỗi loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ là
khác nhau [28].
Moselhy (2006) khi nghiên cứu sự tích lũy Hg trong nhuyễn thể và một
số sinh vật khác thu được từ hồ Timsah và Bitter thấy rằng, hàm lượng Hg
trong thành phần ăn của nhuyễn thể hai mảnh vỏ là 5,38 - 69,59ng/g trọng
lượng ướt. Sự tích lũy Hg cao được ghi nhận ở các sinh vật thuộc hồ Timsah
nơi mà nước thải nhận được từ các nguồn ô nhiễm khác nhau. Hàm lượng Hg
cao cũng được xác định trong nội tạng của các sinh vật, đặc biệt là ở gan. Kết
quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ Paphia
undulata có thể được sử dụng như một sinh vật chỉ thị về sự ô nhiễm Hg [19].
Nghiên cứu của Sarkar và cs (2008) về sử dụng một số lồi nhuyễn thể
hai mảnh vỏ (ngao, sị huyết, Ngao...) làm chỉ thị để quan trắc kim loại nặng ở
ven biển phía Đơng Bắc vịnh Bengal (Ấn Độ) cho rằng tích luỹ kim loại nặng
ở mỗi bộ phận cơ thể và mỗi loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ là khác nhau. Kết
quả nghiên cứu cho thấy, ngao và Ngao là những sinh vật chỉ thị phù hợp để
ứng dụng trong các chương trình đánh giá những thay đổi về sự ô nhiễm kim
loại ở bờ biển Sunderban [28].
Trong nghiên cứu của Pourang và cs (2009) cho thấy có sự khác biệt rõ
về hàm lượng các kim loại giữa các vị trí lấy bùn kiểm tra. Các kim loại có
trong các mô và mẫu bùn biểu hiện theo hướng: Pb, Cu > Cd đối với mang,

Cu > Pb, Cd đối với chân và Cu > Pb > Cd đối với bùn [25].
Wahi và cs (2009) đã nghiên cứu sự tích lũy và đào thải kim loại nặng ở
ngao Meretrix meretrix trong điều kiện phịng thí nghiệm và thấy rằng, khả
năng tích lũy và bài tiết các kim loại nặng đã làm cho ngao Meretrix meretrix

trở

thành một sinh vật chỉ thị hữu hiệu trong việc đánh giá chất lượng môi trường
nước [30], v.v.
• Như vậy, nhiều cơng trình nghiên cứu ở ngồi nước đã xác định được mức tích tụ
kim loại nặng trong ngao, khả năng tích tụ kim loại nặng ở từng bộ phận cơ thể
ngao và các ngưỡng ảnh hưởng của một số yếu tố kim loại nặng đối

với ngao... Bên cạnh đó, cũng khá nhiều cơng trình nghiên cứu về mối liên hệ
giữa hàm lượng kim loại nặng trong mơi trường nước, trầm tích, trong ngao và
sử dụng ngao là sinh vật chỉ thị để quan trắc giám sát ô nhiễm kim loại nặng môi
trường nước và bùn đáy. Các kết quả nghiên cứu này là cơ sở khoa học quan
trọng để phục vụ cảnh báo sớm mơi trường, sự cố nghề ni ngao, đặc biệt đã
đóng góp to lớn vào thực tiễn sản xuất, ni ngao đảm bảo vệ sinh an toàn thực
phẩm, đạt hiệu quả ở nhiều nước trên thế giới.
1.3.2. Nghiên cứu tích lũy KLN trong các động vật thân mềm hai mảnh
vỏ ở Việt Nam.
Nghiên cứu của Đặng Thúy Bình và cộng sự nghiên cứu tại đảo Điệp Sơn
(Khánh Hòa) cho thấy hàm lượng As tích lũy trong Vẹm xanh (Perna viridis)
1,76 ug/g; so sánh với tiêu chuẩn của Bộ Y tế thì hàm lượng As trong Vẹm
đã vượt quá 1,76 lần. Theo nghiên cứu của Lê Thị Mùi (2007) về sự tích

là
xanh

tụ chì

và đồng của một số lồi nhuyễn thể tại một số điểm ven biển Đà Nẵng

cho thấy

hàm lượng trung bình trong khoảng 1,13 - 2,12 ug/g đối với chì và 7,15 - 16,52
ug/g đối với đồng.
Một nghiên cứu khác của Đồn Thị Thắm nghiên cứu về sự tích lũy chì
trong một số lồi vẹm, nghêu, sị tại một số điểm ven biển Đà Nẵng cho thấy ở
loài Vẹm xanh (Perna viridis) có hàm lượng chì là 12,94 - 14,57 ug/g; ở loài
Nghêu lụa (Paphia Undulata) từ 5,99 - 10,54 ug/g, ở lồi Sị lơng (Anadara
Subcrenata) từ 6,38 - 10,96 ug/g, loài Nghêu trắng (Meretrix lyrata) từ 6,97 8,17 ug/g.
Nghiên cứu xác định hàm lượng Pb, Cd, Hg của Ngô Văn Tứ, Nguyễn
Kim Quốc Việt ở Đầm Lăng Cô cho thấy hàm lượng kim loại nặng trong Vẹm
xanh (Perna viridis) là 0,67 ± 0,52 ug/g (khối lượng tươi) đối với Pb, 0,14 ±
0,10 ug/g tươi đối với Cd, 33,2 ± 16,9 ug/g đối với chì; so sánh với

tiêu chuẩn

cho phép cho thấy hàm lượng Pb, Cd, Hg trong nghiên cứu này thấp hơn.
Nguyễn Kim Phương và cộng sự đã có nghiên cứu về sự tích lũy kim loại
nặng Ag, Cd, Pb và Hg từ mơi trường tự nhiên lên các lồi nhuyễn

thể hai mảnh vỏ (Nguyễn Văn Khánh và cộng sự, 2009) [5], (Nguyễn Văn
Khánh và cộng sự, 2009) (Hoàng Thanh Hải, 2013) (Ngô Văn Tứ và
cộng sự, 2009) .
Nguyễn Xuân Tuyền và cs (2001) đã nghi nhận được, hàm lượng Zn và Pb
trong cơ thể một số loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ (ngán, ngao, ngó) ở vùng biển Hạ

Long (Quảng Ninh) luôn luôn vượt mức cho phép đối với vệ sinh an toàn thực
phẩm.
Hàm lượng Hg vượt quá mức cho phép chỉ thấy ở ngao [16].
Nguyễn Văn Nguyên (2004) tiến hành điều tra nghiên cứu tảo độc hại ở
vùng ni ngao tập trung tại Thái Bình, Nam Định và Thanh Hoá đã đề cập đến
độc tố ASP, DSP và PSP trong ngao và một số yếu tố môi trường nước cơ bản (nhiệt
độ, độ muối, DO, pH) và các muối dinh dưỡng ở vùng nuôi ngao, nhưng chưa đề
cập đến các yếu tố kim loại nặng trong môi trường và trong cơ thể ngao ni [5].
Chương trình quan trắc phân tích mơi trường của Viện Tài ngun và Mơi
trường biển (thuộc Mạng trạm quan trắc Quốc gia) hàng năm quan trắc phân tích
các kim loại nặng trong nước, trầm tích và trong ngao (riêng hàm lượng kim loại
trong ngao khơng được thực hiện liên tục). Tuy nhiên, chương trình quan trắc chỉ
được thực hiện với tần suất 04 lần/năm và số điểm quan trắc khơng nhiều, mục tiêu
chính là phục vụ đánh giá hiện trạng hàng năm nên chưa đi sâu vào lĩnh vực sản
xuất.
Trong chương trình thường xuyên về kiểm sốt an tồn vệ sinh vùng thu
hoạch nhuyễn thể hai mảnh vỏ của Cục Quản lý Chất lượng nông lâm sản và
Thuỷ sản - Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nơng thơn cũng tiến hành kiểm sốt
hàm lượng Cd, Hg và Pb ở đối tượng ngao thương phẩm ở một số tỉnh ven biển
của đồng bằng sông Cửu Long và sơng Hồng (Thái Bình, Nam Định). Mục tiêu
của chương trình kiểm sốt là phục vụ cho thu hoạch để đảm bảo chất lượng vệ
sinh an toàn cho tiêu dùng và xuất khẩu nên khơng đánh giá tích tụ hàm lượng
các kim loại nặng đồng bộ cả môi trường nước, trầm tích và trong nước.

Luận văn thạc sĩ nghiên cứu đánh giá hàm lượng kim loại nặng trong một số động vật thân mềm hai mảnh vỏ ở vịnh hạ long quảng ninh

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về