Tài liệu Tài chính công ĐH_ Chương 8 docx

11/12/2009
1
NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
PGS.TS. SỬ ĐÌNH THÀNH
11/12/2009
2
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• Đặc điểm và nguyên tắc ngân sách nhà
nước
• Đolường tình trạng ngân sách
• Phân tích bội chi ngân sách
11/12/2009
3
KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ CÁC
NGUYÊN TẮC
• Khái niệm
• Đặc điểm
• Nguyên tắc
11/12/2009
4
• Ngân sách - tiếng Anh “budget” có nghĩalàcái
túi đựng tiền.
• Ngân sách nhà nước là một đạo luật tài chính cơ
bản do quốc hội quyết định, thông qua đócác
khoản thu, chi tài chính của nhà nước được thực
hiện trong một niên khóa tài chính.
•Khởi đầu là Anh quốc áp dụng thể chế ngân
sách nhà nước vào thể kỷ 17, kế đến là Mỹ và
Pháp, sau đó mô hình này lan rộng đến các
nước khác
Khái niệm ngân sách

11/12/2009
5
Đặc điểmcủa ngân sách
• Ngân sách nhà nước là một bộ luật tài
chính đặc biệt (hiến pháp, các pháp luật
khác).
• Ngân sách nhà nước là một bản dự toán
thu chi (yếu tố vật chất).
• Ngân sách nhà nước là một công cụ
quản lý.
11/12/2009
6
Nguyên
Nguyên
t
t
ắ
ắ
c
c
qu
qu
ả
ả
n
n
lý
lý
ngân
ngân

s
s
á
á
ch
ch
 Nguyên tắcniênhạn:
 Nguyên tắc này có thểđược tóm tắtvới2 nội
dung chính: (i) Mỗinămquốchộiphải thông qua
ngân sách nhà nướcmộtlần; (ii) chính phủ thi
hành ngân sách nhà nước trong thờigianmột
năm.
 Tùy theo quan điểmcủamỗiquốc gia, năm ngân
sách nhà nướccóthể bắt đầutừ ngày 1-1 củanăm
dương lịch và kết thúc ngày 31-12 hoặccóthể bắt
đầutừ ngày 1− 4 và kết thúc ngày 31- 3.
 Hạnchế củaniênhạn => ngân sách trung hạn
11/12/2009
7
– Nguyên tắc đơnnhất:
– Nguyên tắcnàyyêucầutoànbộ dự toán thu, dự
toán chi cần được trình bày trong mộtvănkiện
duy nhất.
– Nguyên tắc đơnnhất không chấpnhậnviệclập
ngân sách bằng nhiềuvănkiện không tập trung.
Chính phủ không được đệ trình ngân sách nhà
nướctrướcquốchộibằng nhiềuvănkiện khác
nhau.
–Quốchộichỉ xem xét và thông qua ngân sách
nhà nướcbằng một đạoluật duy nhất.

Nguyên
Nguyên
t
t
ắ
ắ
c
c
qu
qu
ả
ả
n
n
lý
lý
ngân
ngân
s
s
á
á
ch
ch
11/12/2009
8
Nguyên
Nguyên
t
t

ắ
ắ
c
c
qu
qu
ả
ả
n
n
lý
lý
ngân
ngân
s
s
á
á
ch
ch
– Nguyên tắctoàndiện:
– Ngân sách nhà nướcphảilàmột ngân sách toàn
diện và bao quát => các khoản thu và chi trong
ngân sách nhà nướcphải đượchợp thành một
tài liệu duy nhất, phản ảnh đầy đủ mọichương
trình tài chính của chính phủ.
–Tấtcả khoản thu và khoảnchi củaquốcgiaphải
ghi vào trong dự toán ngân sách nhà nước,
không có sự bù trừ giữa thu và chi.
11/12/2009

9
ĐO LƯỜNG TÌNH TRẠNG NGÂN SÁCH
•Giátrị danh nghĩavàgiátrị thực.
•Kế toán tiềnmặtvàkế toán vốn
• Ngânsáchtĩnh và ngân sách động
•Bội chi ngân sách
•Nợ ngầm định
11/12/2009
10
Giá trị danh nghĩavàgiátrị thực
•Giátrị danh nghĩa là giá trị được xác định theo thời
giá hiện tại. Giá trị thực là giá trị đã được loại trừ
nhân tố lạm phát => chỉ số lạm phát tăng lên, giá trị
thực giảm xuống.
–Cả khoản nợ và bội chi ngân sách đều được công
bố theo giá trị danh nghĩa
– Khi giá cả tăng lên kéo theo khoản nợ thực của
quốc gia giảm xuống. Kết quả này còn được gọi là
thuế lạm phát đánh vào các chủ nợ.
11/12/2009
11
Giá trị danh nghĩavàgiátrị thực
•Vídụ, trong năm 2006, nợ của Mỹ là 3,91 ngàn tỷ đô
la và tỷ lệ lạm phát là 1,9%. Như vậy, thuế lạm phát
trong năm là 0,019 x 3,91 ngàn tỷ đô la = 74 tỷ đô la.
Bội chi được đo lường theo cách tính truyền thống
trong năm 2003 là 375 tỷ đô la (chi ngân sách lớn hơn
thu ngân sách), nhưng nếu như chúng ta tính đến thu
thuế lạm phát thì bội chi giảm xuống còn 301 tỷ đô la
(375 – 74 = 301 tỷ đô la).

11/12/2009
12
Kế toán tiềnmặtvàkế toán vốn
• Kế toán tiền mặt (Cash accounting) là một phương
pháp đo lường tình trạng tài khóa của chính phủ
dựa vào dòng tiền chi tiêu thường xuyên và thu
thường xuyên.
• Kế toán vốn (Capital accounting) là phương pháp
đo lường tình trạng tài khóa có tính đến những thay
đổi giá trị của phần tài sản mà chính phủ nắm giữ
(sở hữu).
11/12/2009
13
Kế toán tiềnmặtvàkế toán vốn
•Vídụ, chính phủ vay nợ 2 tỷ đô la, trong đó chi tiêu
thường xuyên 1 tỷ đô la, còn lại 1 tỷ đô la xây dựng
cơ sở vật chất.
•Sự chi tiêu này đơn giản đã dịch chuyển 1 tỷ đô
tiền mặt thành 1 tỷ đô la tài sản được theo dõi ở tài
khoản vốn. Từ tài khoản vốn, chính phủ theo dõi
tình hình biến động của tài sản này.
11/12/2009
14
Ngân sách tĩnh và ngân sách động
• Mô hình hóa ngân sách ở trạng thái tĩnh: giả định
quy mô chiếc bánh kinh tế không đổi và chính sách
của chính phủ hướng đến làm thay đổi quy mô của
từng lát bánh kinh tế.
• Phân tích ngân sách ở trạng thái động: cách tiếp
cận nhằm mô hình hóa ngân sách không chỉ bao gồm

những ảnh hưởng của chính sách đến phân phối
nguồn lực mà còn ảnh hưởng đến quy mô chiếc bánh
kinh tế.
11/12/2009
15
Bội chi ngân sách
•Bội chi ngân sách nhà nước là tình trạng chi ngân
sách nhà nước vượt quá thu ngân sách nhà nước trong
một năm
•Hiện tượng ngân sách nhà nước không cân đối thể
hiện trong sự so sánh giữa cung và cầu về nguồn lực
tài chính của nhà nước.
11/12/2009
16
Bội chi ngân sách
• Phạm vi tính bội chi ngân sách
– Tùy theo phạm vi xác định bội chi ngân sách nhà nước
là bội chi toàn diện, bội chi của chính phủ hay bội chi
ngân sách trung ương.
• Nội dung kinh tế bội chi ngân sách nhà nước
– Trên giác độ nội dung kinh tế, cần phải xác định các
khoản thu, chi trong cân đối ngân sách nhà nước để
tính mức bội chi ngân sách nhà nước.
–Xácđịnh thu chi khác nhau => mứcbội chi khác nhau
11/12/2009
17
Nợ ngầm định
• Khi quốchội thông qua một đạoluật cho phép các cá
nhân nhận đượcmột khoảnthanh
toántừ chính phủ

trong tương lai (bảohiểm…), thì sẽ tạora một nghĩa
vụ nợ ngầm định, bởivìkhoản thanh toán này hiện
không ghi vào trong tiến trình ngân sách hàng năm.
– Để hiểu đượcnợ ngầm định, chúng ta phảisử dụng
khái niệmhiện giá, trong đóphânbiệt1 đôla hiện
tạivà1 đôla trongtương lai: 1 đôla tương lai có
giá trị nhỏ hơn 1 đôla hiệntại, vì 1 đô la hôm nay
đem đầu tư sẽ sinh lời.
11/12/2009
18
Nợ ngầm định
•Giả sử, vớichương trình an sinh xã hội, khi nghỉ
hưu, chính phủ phảitrả cho bạn1 đôla lợiíchan
sinh xã hội. Khi đó, theo mốiquanhệ giữagiátrị
hiệntạivàgiátrị tương lai thì chính phủ sẽ thu
tiềnthuế bảohiểmxãhộimàbạntrả hôm nay ở
mứcnhỏ hơn1 đô la, giả sử bằng 8,7 cent (tứclà
hiệngiácủa1 đô la).
11/12/2009
19
PHÂN TÍCH BỘI CHI
•Bộichi theocơ cấuvàbội chi theo chu kỳ
•Vấn đề bội chi ngân sách địaphương
•Giớihạnbội chi ngân sách
11/12/2009
20
Bộichi cơ cấuvàbộichi chukỳ
• Bội chi ngân theo cơ cấu hay được chuẩn hóa
(Structural budget deficit or Standardized deficit) là
cách tiếp cận đo lường tình hình tài khóa của chính

phủ trong dài hạn, loại bỏ các yếu tố ngắn hạn.
• Bội chi ngân sách được điều chỉnh theo chu kỳ
(Cyclically adjusted budget deficit) – cách tiếp cận
đo lường tình trạng tài khóa của chính phủ nếu như
nền kinh tế hoạt động ở mức GDP toàn dụng.
11/12/2009
21
Bộichi cơ cấuvàbộichi chukỳ
•Chẳng hạn, năm 2003, Văn phòng Ngân sách Mỹ
tính toán bội chi ngân sách cơ sở: 375 tỷ đô la
trong đó 70 tỷ bội chi là do kinh tế bị suy thoái, vì
thế bội chi ngân sách được điều theo chu kỳ là 305
tỷ đô la. Năm 2000, thặng dư ngân sách cơ sở là
236 tỷ đô la, trong đó 93 tỷ đô la là do bởi nền
kinh tế tăng trưởng với mức cao. Vì thế thặng dư
ngân sách được điều chỉnh là 143 tỷ đô la.
11/12/2009
22
Bộichi của địaphương
• Đô thị hóa là một xu hướng tất yếu, vì vậy đầu tư
cho cơ sở hạ tầng là một vấn đề quan trọng mà bất
kỳ chính quyền địa phương nào cũng quan tâm.
Mặt khác, phi tập trung hóa trong quản lý ngân
sách và giảm các khoản chuyển giao từ trung ương
cho địa phương đang trở thành một bối cảnh
chung. => chấp nhận ngân sách địa phương bội chi
vay nợ.
11/12/2009
23
Giớihạnbộichi

• Theo số liệuthống kê và kinh nghiệm điềuhành
ngân sách nhà nước ở nhiềuquốc gia, mức thâm
hụt ngân sách nhà nước không nên vượt quá 5%
GDP.