Tài liệu HỒ SƠ ĐỆ TỨ QUỐC TẾ VIỆT NAM ppt

H S  T QUC T VIT NAM
(TP 1)
T SÁCH NGHIÊN CU
2000

H s  t Quc t Vit Nam (tp 1)
Tái bn ln th nht,
có sa cha và b sung
T sách Nghiên cu
Boite Postale 246
75224 Paris Cedex 11
France

5
M
Y LI NÓI U
V PHONG TRÀO  T VIT NAM

(Hoàng Khoa Khôi)
Tha các anh, các ch,
Tôi xin thành thc cm n báo "Thông lun" đã mi tôi trình bày v "Phong trào 
t Quc t", mt vn đ "cm k", không nhng trên đt nc Vit Nam hin nay mà còn
ngay c
 trong nhiu t chc hay hi đoàn ca Vit kiu ta  hi ngoi.
Tôi xin thành thc cm n các anh ch đã dành cho tôi mt khong thì gi quý báu ca
mình ngi nghe tôi phát biu, mc du bit rng  t Quc t là phong trào theo ch
ngha mác-xít, mt ch ngha đang b mt trào lu mnh m xua đui. Cuc hp hôm nay
chng t chúng ta đã thc thi dân ch không nhng trong li nói mà trong thc hành. V
đim n
ày, báo "Thông lun" đã có công đi hàng đu, nêu ra mt tin l cho phong trào đòi
dân ch

 đa nguyên ca chúng ta hin nay.
Tha cá
c anh, các ch,
Nói ti my ch "quc t", chc có nhiu anh, ch đt câu hi: "Mình là ngi Vit
Nam, sao li nói quc t?" Cách đây my chc nm, chính tôi cng đt cho mình câu hi
nh th! Nhng thc t đ
ã cho thy, du mun hay không, nhìn v phía nào, Vit Nam
cng không tránh khi nh hng và s chi phi ca các điu kin quc t. Hn na, vn
đ tôi đ cp hôm nay có li
ên quan mt thit ti mt giai đon lch s đu tranh gii phóng
ca dân tc ta, trong đó, hai t chc  tam và  t đã đ li nhng du n không th ph
nhn. Hôm nay tôi ráng trình bày s khác bit gia hai t chc này và ráng gii thích vì sao
đng Cng sn Vit Nam ( tam Quc t) đang đi vào đ v, theo chân các đng Cng
sn ông Âu và Liên Xô
Khi bàn t
i tính quc t ca vn đ Vit Nam, chúng ta còn nh, vào đu th k này,
các b
c tin bi quc gia cách mng, đ tìm đng cu nc, đã tìm tip thu t tng cách
mng ca Trung Quc và Nht Bn và tìm da vào lc lng ca hai nc này. Sau đó,
vào khong nhng nm 30, nhng ngi cng sn cng hành đng tng t. T nc
ngoài, h đã tìm cách du nhp vào Vit Nam t tng cách mng ca ch ngha mác-xít.
Ch
 khác nhau là mt bên tìm vào sc mnh ca nhng quc gia nc ngoài, mt bên tìm
d
a vào đng lc đu tranh ca phong trào lao đng quc t. Theo hc thuyt mác-xít,
phong trào lao đng chng bóc lt  các x t bn và phong trào gii phóng dân tc các
nc b tr có c
ùng mt đi tng: t bn đ quc hoàn cu.
Nhng, s du nhp ch ngha mác
-xít vào Vit Nam không đn thun nh nhiu

ngi tng và không nh đng Cng sn Vit Nam đ
ã trình bày. Ngay t bui đu, vào
nh
ng nm 30, đã có s phân chia ra hai trng phái, nói gin d hn, hai khuynh hng:
xta-lin-nít và trt-kít,  tam và  t.  tam do Nguyn Ái Quc, sau này là H Chí
Minh, đng đu.  t do T Thu Thâu đi din. Khuynh hng th nht xut phát t
Stalin, ngi cm đu đng Cng sn Li
ên Xô và Quc t Cng sn ( tam Quc t).
Khuynh hng th hai bt ngun t t chc
T đi lp do Trotsky th xng, chng li
Stalin và ch ngha xta-lin-nít, đc coi là ch ngha tiêu biu cho đám quan liêu đang


Bài phát biu trong cuc hi lun do báo "Thông lun" (Paris) t chc vào ngày ch nht 15-12-1989.
6
bành trng  Liên Xô. Tôi nói hai khuynh hng bi vì trong thi gian trc đó, c
Trotsky ln Stalin đu là y viên B Chính tr ca đng Cng sn Nga, đu là nhng cng
s thân cn Lenin trong ban lãnh đo cách mng tháng Mi 1917  Nga. Sau khi Lenin
mt (1924), cuc cách mng này b phn bi ri b suy thoái. Nm 1938, nhn thy đng
Cng sn Nga và  tam Quc t quá suy đi, không th ci đi đc na, và chính quyn
 Liên Xô đ
ã hoàn toàn lt vào tay đám quan liêu phn cách mng "thermidor"
1
, Trotsky
và
T đi lp đã tuyên b thành lp  t Quc t.
Trong gii hn thì gi, tôi không th trình bày đy đ cng lnh và hot đng ca 
t Quc t gm 30 phân b trên th gii. Tôi ch xin nói v Vit Nam và  đây cng xin
nói s lc.
Nm 1929, khi c

òn  Pháp. T Thu Thâu và các đng chí tham gia T đi lp ca
Trotsky. Cng vào thi đim này,  Hng Công, H Chí Minh vn đng thành lp đng
Cng sn Vit Nam.  Pháp, Trn Vn Giu, Nguyn Vn To gia nhp đng Cng sn
Pháp và  tam Quc t.
Vào l
úc y, s la chn gia khuynh hng trt-kít và khuynh
hng xta-lin-nít, gia  t và  tam, là s la chn đy th thách.  tam có c mt
quc gia Liên Xô đng sau và đng đu là Stalin, ngi mà hu ht lao đng trên th gii
coi là "bc thiên tài li lc", "mt lãnh t nhân tài, bác ái", "đáng kính, đáng yêu" ca
phong trào lao đng quc t.  t ch có mt nhóm nh ngi, gia d li b trên đe di
búa. Mt đng b các lc lng đàn áp ca các nc t bn sn đui, đng khác, b Stalin
và các đng xta
-lin-nít, thông qua b máy tuyên truyn khng l ca h, dán cho cái nhãn
hi
u "gián đip", "tay sai đ quc t bn", "tay sai phát-xít c, Nht" v.v Nm 1939,
trong ba bc th
2
gi t Trung Quc v cho đng Cng sn Vit Nam, ông H Chí Minh
nói Trotsky và ch ngha trt-kít không còn là mt khuynh hng chính tr na, mà đã tr
thành "mt đàn chó sn ca phát-xít Nht và phát-xít quc t". Cng trong nhng bc th
y, ông H tán th
ành nhng v án ngy to mà Stalin dng nên  Moscow t nm 1936
đn nm 1938, nhm đ
àn áp và dit tr nhng ngi trt-kít. Xuyên qua nhng v án này,
70%
y viên Ban Trung ng đng Cng sn Nga và hu ht các y viên B Chính tr, tr
Stalin, b x bn hoc ám sát. Trong s 1.956 đi biu ca i hi XVII, có 1.108 ngi -
ngh
a là hn na s đi biu - b bt và th tiêu vì ti "phn cách mng"
3

. Hn 10 triu
nhân dân Liên Xô, trong đó có hàng triu đng vi
ên cng sn, b b mng. Khu hiu ca
Stalin đa ra cho các đng Cng sn các nc l
à phi "dit tr bn trt-kít phn cách
mng".  xng ha, trong bc th gi Ban chp hành  tam Quc t nm 1939, ông
H Chí Minh vit: "Phi dit tr bn trt-kít bng chính tr". Nm 1945,  min Nam,
Trn Vn Giàu, Dng Bch Mai đã chp hành ch lnh y bng khu hiu ngn gn hn:
"Phi trit ngay bn trt-kít!"
4
Mc du nhng cuc đàn áp cha tng có y, mc du khng b, da nt, vu cáo,
nhng ngi trt-kít Vit Nam vn bn vng tip tc đng đi ca mình vì h tin rng s
tht s thng di trá, ch ngha vô nhân đo ca Stalin và bè đng s không th tn ti đng
trc cuc tin hóa ca lch s.
Nm 1930, b trc xut khi nc Pháp, sau cuc biu t
ình trc dinh tng thng
Pháp (in Elysées) phn đi v x t nhng chin s Quc dân đng  Y
ên Bái, T Thu
Thâu cùng các đng chí Hunh Vn Phng, Phan Vn Chánh v nc. Nm 1931, T
Thu Thâu t chc T đi lp  min Nam, sau đi thành ông Dng Cng sn đng. nh
hng
ca trt-kít lan rng nhanh chóng. Do đó, nm 1931, phái xta-lin-nít ca Nguyn
Vn To, Dng Bch Mai công nhn bt tay vi trt
-kít, thành lp "chin tuyn duy nht"

1
- Ám ch đám ngi phn cách mng xut hin sau cuc cách mng t sn Pháp, h da vào thoái trào cách mng, m
cuc tàn sát nhng ngi cách mng.
2
- Coi "H Chí Minh toàn tp", tp 3, trang 97-100.

3
- Coi "T trình bí mt ca Khrushchev v Stalin" (Tp chí Nghiên cu s 9, trang 21), do Nhóm trt-kít Vit Nam xut
bn ti Pháp nm 1983.
4
- Coi tp chí "Cahiers Léon Trotsky" s 46, trang 59 (Juillet 1991).
7
(front unique) đng xung quanh t báo "La Lutte" (Tranh đu) xut bn bng ting Pháp,
trên c s "
bo v quyn li ca th thuyn". Hai bên giao kt đình ch vic ch trích ln
nhau: phía trt-kít tm gác s phê bình Liên Xô, Stalin và ch ngha xta-lin-nít, phía xta-
lin-nít thôi không vu cáo tr
t-kít.
Trong th
i k hp tác này, t 1934 đn 1937, nhóm "La Lutte" tham d nhiu cuc
bu c nh Hi đng Thành ph, Hi đng Qun ht v.v Danh sách bng c gm nhiu
thành viên  t ln  tam. Nhiu ln, đng viên đôi bên đu đc trúng c. Nm 1936,
nhân c hi chính ph Mt trn B
ình dân ra đi  Pháp, nhóm "La Lutte" đ ngh liên hip
vi nhóm Quc gia Lp hin, thành lp ông Dng i hi (Congrès Indochinois), mc
đích tho ra "
yêu sách dân ch" gi cho chính ph Pháp. Nm 1937, theo lnh đng Cng
sn Pháp (coi bc th ca Guitton đ ngày 19-5-1937), các đng viên ca đng Cng sn
Vit Nam rút khi nhóm "La Lutte". Chim đi đa s trong b biên tp nh có kh nng
vit báo, phái trt-kít đng ra nm gi t "La Lutte", tip tc xut bn và thêm mc vit
bng ting Vit. (Sau này, ông H Chí Minh và ban lãnh đo đng Cng sn Vit Nam
công kích và kim tho vic hp tác vi trt-kít).
"
Chin tuyn duy nht" ca nhóm "La Lutte" tan v sau ba nm hot đng. Cuc bút
chin gia  t và  tam tái din, náo nhit và cng thng nh lúc đu.  t ch trích
nhng quan đim nh "thc hin ch ngha xã hi trong mt nc", "cách mng tng giai

đon", ch đ đc đng và đng đc khi
", "chính sách manh đng trong cuc ni dy ca
Xô-vit Ngh Tnh", "vai trò ca nông dân trong cách mng" và đc bit là vn đ dân ch
đa nguyên trong phong trào lao đng.  t kch lit chng s s
ùng bái cá nhân Stalin và
s
 l thuc vào chính sách sai lm ca Stalin và  tam Quc t, bng chng rõ rt nht là
vi
c ng h "phiu quc trái 33 triu đng" ca chính ph thc dân lp ra đ "phòng th
ông Dng
". Theo chân đng Cng sn Pháp, đng Cng sn Vit Nam đng ra tuyên
truy
n c đng nhân dân Vit Nam mua phiu quc trái ca thc dân Pháp. Bi l Liên Xô
v
a ký hip c tng tr vi Pháp (Hip c Stalin Laval nm 1935), nc Pháp tr
thành đng minh ca Liên Xô, các đng Cng sn có nhim v phi bo v nc Pháp, bo
v b cõi thuc đa ca Pháp. Ngi ta quên rng "phòng th ông Dng" tc là giúp cho
ch
 đ thc dân Pháp kéo dài nn thng tr ca h trên đt nc Vit Nam. Da trên quan
đim này,  t Vit Nam kch lit công kích vic mua phiu quc trái. Nh có thái đ đó,
trong cuc bu c Hi đng Qun ht, bng c ca T Thu Thâu, Phan Vn Hùm, Trn
Vn Thch đc thng c to
àn din. Bng c ca phái  tam Nguyn Vn To hoàn toàn
b
 tht bi, không mt ai trúng c.
Trong thi k làm báo "La Lutte" và tham gia các cuc bu c, nhng đng viên  t
cng nh  tam đu b truy t hoc b x tù. Riêng T Thu Thâu nm ln b bt và b đa
ra tòa án, ba ln b x hai nm tù, mt ln ba tháng. Hai ln tuyt thc, ln đu 11 ngày, ln
th hai 12 ngày. Nm 1939, t "La Lutte" b cm. T Thu Thâu b x nm nm tù, 10 nm
qun thúc và mt công quyn. Tháng Mi 1940, ông b đày Côn o cùng vi nhiu đng

chí trt-kít khác nh Phan Vn Hùm (giáo s), Trn Vn Thch (giáo s), Nguyn Vn S
(nhà giáo), Trn Vn S v.v
Cui nm 1944, sau khi đc tr t do t Côn o, T Thu Thâu d b thành lp đng
Xã hi Th thuyn. Khong gia nm 1945, ông ra Bc, mc đích bt liên lc vi các đng
chí trt-kít nh Lng c Thip, Khng Hu An đang xut bn t báo "Chin đu", c
quan ca đng Xã hi Th thuyn  min Bc. Ông tham d các cuc hp bí mt ca lao
đng v
à nông dân  Nam nh, Hi Phòng, Hi Dng. Khi tr v Nam, T Thu Thâu b
Vit Minh đón bt  Qung Ngãi ri b bn cht vào tháng Chín 1945. Nm 1946, tr li
nhà vn Daniel Guérin, ông H Chí Minh nói: "
T Thu Thâu là mt nhà yêu nc có tm
c (grandpatriote), tôi khóc cái cht ca ông y"
1
. Nhng, nh tôi đã nói  trên, ông H
Chí Minh nm 1939 li bo trt
-kít đã tr thành "gián đip". Các sách báo ca đng Cng

1
- Coi cun "Au Service Des Colonisés" ca tác gi Daniel Guérin.
8
sn Vit Nam c công khai tip tc t cáo T Thu Thâu và các đng chí ca ông là "mt
thám", "tay sai ca phát-xít Nht" Huyn thoi này đã đc lan truyn khp th gii,
khin nhiu nhà vn, nhà báo, s gia quc t ngay thng nh ông Jean Chesneaux (Pháp)
hay J. Buttinger (M) v.v tin là s tht và chép li nhng li vu cáo y trong sách v ca
h. S gia Jean Chesneaux đã vit th cho báo "Chroniques Vietnamiennes" (s 3, Juillet
87) xin li và xin ci chính. Nhng còn bit bao s gia khác cha có dp nhìn ra s tht!
Vào nm 1945
-46, ngoài v T Thu Thâu b ám hi, còn rt nhiu các đng chí ca
ông cng b ngã gc di bàn tay đm máu ca Vit Minh. Cng nh hi cách mng Tây
Ban Nha nm 1936, đi vi Stalin và các đng Cng sn xta

-lin-nít trên th gii, k thù
chính không ph
i là đ quc hay phát-xít mà là nhng ngi trt-kít và nhng ai dám lên
ti
ng đi lp vi h v chính tr. Trong s nhng ngi trt-kít b h sát hi cách mng
tháng Tám, có Phan Vn Hùm, Phan Vn Chánh, Trn Vn Thch, Nguyn Vn S, L
ê
Ng
c, Lê Vn Hng v.v , phn đông đu là nhng ngi đã b thc dân Pháp đem đi đày
 Côn o va mi th v. Nm 1948, bt đc liên lc vi mt khu kháng chin, Nguyn
Vn Linh cùng vi Lu Khánh Thnh v
à mt đng chí trt-kít ngi Hoa (Liu Jialiang) kéo
nhau vào chin khu, gia đng b Vit Minh n súng. Ba ngi đu b cht ngày 13-5-
1948. Sau đó, đài phát thanh kháng chin gi h là "tay sai ca thc dân Pháp"! S gia
Daniel Hérmery
1
đã có mt nhn đnh rt chính xác: nhng ngi trt-kít đó đã b git hai
ln, ln đu bng nhng viên đn bn vào gáy h, ln th hai bng nhng li thóa m gii
lên hng hn h.
Stalin git hi trt-kít vì không th tha th bên hông mình mt t chc đi lp có kh
nng chính tr v
à lý lun, đa ra mt đng li có h thng, có th chiêu m qun chúng đe
da chính quyn ca mình. C
ng đi t quan nim đc quyn lãnh đo, ông H Chí Minh
và đng Cng sn Vit Nam đã m cuc dit tr t hu, t trt-kít đn quc gia, không
cho
mt mm mng đi lp nào có th tri lên đc. Hn na, trong giai đon sau cách
mng tháng Tám, chính ph H Chí Minh cn đc rnh tay đ cu hòa và thng thuyt
vi Pháp, gia lúc đng trc cuc phn công ca Pháp, trt-kít và quc gia li chng
Pháp d di. i vi Vit Minh, nc Pháp khi đó không phi là k thù trc mt, k thù

nguy hi
m nht là Trung Quc và Tng Gii Thch và đng sau Tng là nhng đng
phái quc gia thân Trung Quc. Di mt Vit Minh, nc Pháp còn là "nc Pháp mi",
vì có
đng cng sn Pháp đng trong chính ph De Gaulle. Nc Pháp ca De Gaulle đang
đc Stalin o b, ve v
ãn, kéo làm đng minh ca Liên Xô trong cuc "chin tranh lnh"
v
a mi m đu, gia Liên Xô và M. Vì nhng l nói trên, đng Cng sn Pháp không
mun ông Dng ri b nc Pháp, s s "ri vào tay M". Chính ph H Chí Minh
cng không mun ri khi Liên bang ông Dng và Liên hip Pháp!
Thc t li oái om, chính "nc Pháp mi" đã đem quân sang đ b  Vit Nam
nhm thôn tính li ông Dng. Chính quân đi Pháp ch không phi quân đi Trung
Quc ca Tng, đã m các cuc tn công  Hi Phòng và Hà Ni, xô đy Vit Nam vào
vòng chi
n tranh tai hi kéo dài đn gn mi nm. Rõ ràng ông H Chí Minh và Vit
Minh đ
ã "lm" vì đã đánh giá sai k thù Nhng cái "lm" này, mc du có "hi" cho dân
t
c và đt nc, li có "li" cho đng Cng sn Vit Nam. Nh có Hip đnh S b mng
sáu tháng Ba (6-3-1946), chính ph H Chí Minh đc chính thc công nhn, ngha là
đc hp pháp hóa đi vi d lun trong và ngoài nc. Nhng cng Hip đnh y đã đ
cho quân đi tng Leclerc đ b  Vit Nam, phân chia Vit Nam l
àm hai, tuy nhiên vn
không tránh khi chin tranh! Vn đ này theo ý tôi, mt ngày kia s đc lch s xét li,
ch không nh s gii thích ca đng Cng sn Vit Nam
2
.
Vào nh
ng nm 1945-46, nhng ngi trt-kít Vit Nam hoàn toàn bt đng ý kin

vi chính sách ca Vit Minh, đc bit là thái đ ca Vit Minh đi vi Pháp. Theo kinh

1
- Nhà s hc Daniel Hémery là ngi đã vit lun án tin s đi hc v T Thu Thâu và nhóm trt-kít  Vit Nam.
2
- ng Cng sn Vit Nam gii thích s d ký kt là đ "bo toàn lc lng", "tránh tình th bt li
" v.v
9
nghim,  t hiu rng Vit Minh là đng Cng sn Vit Nam và đng này tùy phc vào
chính sách Stalin và Liên Xô. Các hi
p c Yalta, Potsdam và Téhéran phân chia th gii
thành các vùng nh hng ca ba đi cng quc (Liên Xô, M và Anh). Chính sách ca
Stalin không phi là làm lan rng cách mng trên th gii mà là bành trng th lc ca
Liên Xô ra ngoài biên gii nc này, khin nc này tr thành mt đi cng quc. Stalin
không giúp cho mt nc nào làm cách mng c, càng không giúp cho Vit Nam đánh
đui quân Pháp thc s. Stalin (v
à Mao Trch ông cng vy) ch giúp Vit Nam  chng
mc mà nh hng và uy quyn quc gia ca mình đc lan rng. Bài phát biu ca ông
Nguyn C Thch, cu b trng ngoi giao, đc trc i hi VII ca đng Cng sn
Vit Nam, đã gián tip công nhn điu này, mt s thc mà phn đông các chính gii
phng Tây đu nh
ìn rõ. Nhng khi nhng ngi trt-kít nói ra, h đã b đng Cng sn
Vit Nam buc cho cái ti "nói xu Liên Xô".
ng trc bi cnh Vit Minh tìm đng hòa hoãn vi Pháp, khu hiu ca nhng
ngi trt
-kít đa ra lúc đó - nh "Trit đ chng thc dân t bn Pháp", "t v dân cày",
"
Xng máy v th" - là nhng khu hiu ngc hn vi đng li ca đng Cng sn
Vit Nam. Nhng đáng l phi gii thích và tranh th bng chính tr, đng này đã dùng
phng pháp "dit tr" theo li Stalin!

T chc nhng cuc sát hi ngi trt-kít, đng Cng sn Vit Nam tng rng ri
đây s không c
òn mt bóng ma nào ti ám nh h na. Nhng ngi ta có th dit tr thân
th nhng ngi trt-kít, ngi ta khó có th dit tr t tng ca h. Nm 1946, khi qua
Pháp thng thuyt, ông H Chí Minh và phái đoàn theo ông, ngc nhi
ên khi nhn thy
trt-kít vn cha cht.  khp các cng tri ca 15.000 công binh (th Vit Nam), h nhn
thy trong hu ht các y ban đi din đu có bóng dáng nhng đi biu trt-kít. áng chú
ý hn na, đa s nhng y ban này đu lên ting phê bình nhng điu khon ca Hip đnh
S b mng sáu tháng Ba, chng Li
ên hip Pháp (đc gi là " quc trá hình"), chng
khu hiu "Nc Pháp mi" (đc gi là "nc Pháp t bn thc dân"). Ngoài ra, trong t
chc Tng y ban i din Vit Nam (Délégation Générale des Indochinois, sau này đi
thành Vit Kiu Liên minh) thay mt cho 25.000 Vit kiu, ngi ta nhn thy có ti gn
mt phn t đi biu - trí thc có, lao đng có - là ngi trt-kít, bên cnh nhng đi biu
trí thc, lao đng quc gia.
Tóm li, phong trào Vit kiu ti Pháp chng chin tranh thc dân  Vit Nam đã lt
ngoài vòng nh hng ca đng Cng sn (P.C.F.) Pháp và ngoài s kim soát ca Vit
Minh. Phong trào này li là mt phong trào có tính cht tin b, nh đòi cho th Vit Nam
đc hc ch hc ngh, đc n lng nh th Pháp, đ
òi đc kim soát kho lng thc,
qun áo, v sinh, nhà  trong tri, c đng th dc, th thao, c đng chng nn c bc, c
đng v
ào nghip đoàn, gây tình thân thin vi lao đng và nhân dân Pháp. Mt thành công
đáng ghi nh là chin dch chng nn mù ch đã đt ti kt qu 90%; cn bit rng ti đi
đa s công binh lúc ra đi không bit đc v
à bit vit ch quc ng.
Mt phong trào nh th, nht đnh Vit Minh phi bao trùm, không th đ cho nó
đng  v trí đc lp. Chin thut ca ông H Chí Minh l
à tìm cách đp tan khi đoàn kt

(chúng tôi gi là khi "chin tuyn duy nht") gia ngi lao đng và trí thc quc gia vi
nhng ngi trt-kít. Qu nhiên ông đã thành công! Nhng ch thành công mt na. c
trân trng "chiêu hi", mt s trí thc quc gia đã t b s hp tác vi trt-kít, đi theo
ting gi ca Vit Minh, nhng đa s công binh trong các cng tri li cng đu không
chu. Sau đó, ông Trn Ngc Danh, đi biu ca chính ph H Chí Minh ti Pháp, đã phi
dùng ti mt phng pháp "mnh" hn: đánh vào các y ban đi din trong các cng tri,
phân r
 ai chng, ai theo?  thc hin ý đ này, ông không ngn ngi da vào đám côn đ
là nhng phn t mun phá t chc và trt t trong tri đ đc t do ru chè, c bc, gác
đ Ông Danh có ng đâu, ông đ
ã gây ra mt thm ha vt ngoài ý mun! Vào mt bui
ti (đêm 15-5-1948)  tri Mazargues (gn tnh Marseilles), mn c m cuc hp đ t
chc sinh nht H Chí Minh, bn côn đ cùng vi mt s thân hu ca h tuyên b nhng
10
li khiêu khích đi vi ban trt t trong tri. Tc thi, mt phn ng mnh m ni dy và
lan ra trong tr
i. Mt cuc u đ đáng tic đã xy ra. Kt qu sáu ngi cht (trong đó có
mt ngi trách nhim y ban trt t b cnh sát Pháp ti can thip bn cht) và hn ba
mi ngi b thng nng. Lúc đu, báo chí Pháp tr
ình bày s kin đó nh mt "cuc sát
pht ca nhng ngi theo Vit Minh loi tr nhng ngi theo Bo i". Sau đó, h dn
dn đi ging, cho nó là mt cuc "chém git gia  t và  tam". T nht báo
"Humanité" (Nhân đo), c quan ngôn lun ca đng Cng sn Pháp, không ngn ngi
vch mt, ch tên "bn trt-kít khiêu khích"! Sau này,  Vit Nam, my nhà báo, nhà vn
bi bút, cng vit theo lp lun ca đng Cng sn Pháp. S tht, nhng ngi cht không
có ai là  tam v
à nhng ngi b thng hay d cuc cng không có ai là  t. ây ch
là mt cuc u đ, gia mt bên là công binh b khiêu khích và mt bên là côn đ kéo theo
mt s nh ngi c tin và thiu suy ngh. Mt điu đáng chú ý:  tri này, đi biu trt-kít
r

t ít vì l trc đó, nhiu ngi đã b nhà cm quyn Pháp bt gii v nc. (Ngày 31-1-
1948, lính Pháp đn vây tri, bt 126 đi biu và nhng ngi trách nhim trong tri, áp
gii v Vit Nam).
Công bình mà nói, công binh hu ht các cng tri hi đó đu ng h chính ph H
Chí Minh, tôn trng H Chí Minh nh mt v ch tch, mc du không ni nào làm l sinh
nht H Chí Minh và không ni nào có s th phng H Chí Minh nh đng Cng sn
Vit Nam mong mun. V mt chính tr, công binh có thái đ "ng h phê bình" (soutien
critique).
ng h chính ph H Chí Minh chng ngoi xâm, nhng phê bình nhng gì
không đng ý, ví d: Hip đnh S b, Tha hip án, Liên hip Pháp, "nc Pháp mi"
v.v Ngoài ra, báo chí c
a công binh có thái đ ch trích đi vi đng Cng sn Pháp, đi
vi Stalin và đi vi Liên Xô. Bng y th cng đ cho ngi ta chp cho h cái m "trt-
kít
". Thc ra, đi đa s công binh ch là nhng ngi quc gia tin b, trng l phi trong
s thc. H đã đu tranh vi nhng ngi trt-kít, h không th chp nhn nhng li vu
cáo cho trt-kít là "tay sai đ quc", "phát-xít Tito" v.v mà các c quan báo chí ca phái
xta-lin-nít, di quyn ch đo ca đng Cng sn Pháp, tung ra thi đó. D nhiên, mt s
thái đ chính tr ca công binh gn gi vi thái đ trt
-kít và chính vì th mà nhiu ngi
đ
ã gi phong trào công binh là trt-kít.
Nhóm tr
t-kít Vit Nam đc phát trin nh có phong trào công binh. Nó xut phát t
nhóm "Tranh đu" mà c quan ngôn lun là t báo "Tranh đu" xut bn sau hi nc
Pháp đc gii phóng. Nhóm "
Tranh đu" là mt "chin tuyn" bao gm đa s nhng
ngi quc gia v
à mt s nh nhng ngi trt-kít. ng trc Hip đnh S b mng sáu
tháng Ba do H Chí Minh ký kt vi Pháp, nhóm "Tranh đu" b phân hóa. Mt b phn

dao đng, ngng hot đng, mt v
ài phn t theo Vit Minh. B phn cn bn và qu
quyt nht thành lp Nhóm trt-kít Vit Nam ti Pháp. Ngoài s phát hành nhng t báo
ting Vit nh "Vô sn", "Tranh đu", "Ting th", "Din đàn mác-xít", "Quan sát",
"
Nghiên cu" v.v , chúng tôi còn phiên dch nhng tp sách do  t Quc t xut bn
bng ting Pháp. Nm 1981, chúng tôi là nhng ngi Vit Nam đu tiên dch "T trình bí
m
t ca Khrushchev v Stalin", phát hành 2.000 s. Trong nhng nm 50, báo "Ting th"
và "
Vô sn" vit nhiu bài tranh lun vi các ông Trn c Tho, Nguyn Khc Vin v
ch đ Liên Xô, v ch ngha xta-lin-nít, ch ngha mao-ít v.v Nm 1948, đng trc v
xung đt gia Stalin v
à Tito, chúng tôi m mt chin dch chng s vu cáo ca Stalin đi
vi Nam T, bút chin vi các t báo nh "Công nhân", "Vn hóa Liên hip" v. v , lúc y
vào hùa vi Stalin và đng Cng sn Pháp. Nm 1950, chúng tôi t chc mt đoàn đi biu
gm 30 thanh niên lao đng và sinh viên Vit Nam, đáp xe la sang Nam T kho cu v
tình hình x này, xem có phi là mt x "phát-xít" nh các đng Cng sn xta-lin-nít trên
th
 gii tuyên truyn hay không? ng trc nhng bin đng  ông Berlin nm 1953, 
Hungary nm 1956,  Tip Khc nm 1968,  Ba Lan nm 1981 v.v , nht nht chúng tôi
đu có thái đ chn
g các ban lãnh đo xta-lin-nít và chng s can thip ca quân đi Liên
Xô vào nh
ng x này. Hin nay, chúng tôi xut bn tp chí "Chroniques Vietnamiennes"
11
bng ting Pháp, vi mc tiêu phá cái bc tng kiên c ca đng Cng sn Vit Nam
ngn cách mi ngun thông tin gia Vit Nam vi th gii b
ên ngoài. Mùa xuân 1989, t
"Chroniques Vietnamiennes" m chin dch đòi "phc hi danh d cho T Thu Thâu"; t

kêu gi thu thp đc hn mt trm ch ký ca ngi Pháp và ngi Vit, đi đa s là
nh
ng nhân vt ni ting trong các gii chính tr, khoa hc, trí thc và vn ngh  Pháp.
i vi hai cuc kháng chin chng Pháp v
à chng M, chúng tôi đng v phía kháng
chin, ng h nhân dân đu tranh giành đc lp. i vi chính ph H Chí Minh, chúng tôi
có thái đ "
ng h phê bình", ng h chng ngoi xâm, nhng phê bình phng pháp và
đng li mà đim quan trng nht l
à vn đ dân ch lao đng. Trên bình din quc t, tt
c các phân b ca  t Quc t  châu Âu, châu Á,  M La Tinh v.v và  ngay c sào
huy
t nc Hoa K, đu có thái đ ng h kháng chin Vit Nam; ng h không nhng
bng hành đng chng chin tranh mà còn là ng h bng tin bc. Thái đ ng h này
n
m trong chin lc cách mng hoàn cu, mt đim cn bn ca chng trình  t. 
t ng h kháng chin Vit Nam cng nh ng h kháng chin Algeria, hoc bt k mt
cuc kháng chin nào nhm mc tiêu chng ngoi xâm, đòi đc lp, đòi quyn dân tc t
quyt. i vi chúng tôi, đây là mt vn đ nguyên tc. Mt điu cn nêu ra: trong thi k
kháng chin, đng Cng sn Vit Nam đã đón nhn mi s ng h ca các phân b  t
các nc, k c tin bc, nhng không mt lúc n
ào h đng trên báo chí cho nhân dân Vit
Nam đc bit.
ng trc Hip c Gen
ève (1954), chúng tôi nhn xét Hip c này không tng
xng và không đáp ng kt qu ca thng li in Biên Ph. Bi l Trung Quc và Liên
Xô, vì quy
n li quc gia ca h, đã ép buc Vit Nam phi ký kt. Chúng tôi d báo hip
c đó cha đng mm mng mâu thun s l
àm ny sinh mt cuc chin ln th hai. ng

trc Hip đnh Paris (1973), chúng tôi công nhn vai tr
ò đc lp ca đng Cng sn Vit
Nam đi vi Trung Quc và Liên Xô, nhng phê b
ình thái đ cc đoan ca đng đi vi
Mt trn Gii phóng min Nam, đi vi vn đ thng nht và đi vi nhân dân min Nam.
Thái
đ này to ra cho nhân dân min Nam ý ngh quân đi min Bc ti áp đt cho h
mt ch đ mà h cha chp thun. ng trc cuc tin quân sang Campuchia, chúng
tôi trit đ chng li. Vì đng c ca nó không phi là giúp cho nhân dân Campuchia tránh
kh
i nn dit chng ca Polpot, mà là ch mu to dng, bng binh lc, mt th "Liên
bang ông Dng", trong đó Vit Nam đóng vai trò "đàn anh nc ln"! S can thip này
không nh
ng đã làm cho Vit Nam hao tn, kit qu trong lúc cn xây dng. Nó còn gây ra
m
t tin l cho Trung Quc mn c kéo quân sang Vit Nam tàn phá và git hi dân
chúng.
Ngoài nh
ng cuc đu tranh chính tr nói trên, chúng tôi còn đu tranh bo v nhng
nguyên lý ca ch ngha mác-xít mà Stalin và các đng Cng sn xta-lin-nít đã sa đi,
xuyên tc. V phng din này, xin nêu vài đim chính:
Th
 nht: Vn đ dân ch.
Nhân danh "tp trung dân ch", phái xta-lin-nít cho rng trong mt ch đ xã hi ch
ngha, ch có th có mt đng đc nht. Trong đng ch có th có mt khuynh hng,
khuynh hng ca ban l
ãnh đo. Mi khuynh hng khác đu b coi là phn đng. H vin
Marx, vin Lenin, nhng Lenin cng nh Marx không bao gi và không  đâu đã vit hoc
phát biu nhng ý kin nh th. Thi Lenin còn sng, trong đng Cng sn Nga, có ít nht
ba khuynh hng. Mi khuynh hng đc quyn t chc trong đng và đc quyn đa

ra mt lp trng tranh th chim đa s trong mi đi hi ca đng.
Trong mt đng, trong mt giai cp hay trong mt nc, khuynh hng là hin tng
t nhiên, do phn nh ca điu kin đi sng, do t duy khác bit mi ngi. Ngn cn vc
lp khuynh hng, lp đng, lp các t chc chính tr là ngn cn s thc hin dân ch.
Khu hiu "tp trung dân ch" có hai v: t
p trung và dân ch. Di các chính th
xta-lin-nít, có
tp trung nhng không có dân ch. Dân ch là phi công nhn cho các
12
khuynh hng đc quyn đi lp, phát biu, t chc, trình bày ý kin, lp trng trc
d lun, tranh th t thiu s tr thành đa s. Quan nin "đc đng và đng đ
c khi" dn
đn "đng thanh" (ch không có đa s, thiu s) v
à to ra ch đ đc tài quan liêu, đc tài
đng và đc tài lãnh t.
Không phi bây gi mà đã t lâu,  t tranh đu cho s t do khuynh hng, t do
lp đng, t do lp t chc chính tr. Da theo kinh nghim,  t còn ghi vào chng
trình ca mình mt quan nim cha đc đ cp ti vào thi Lenin, đó là t do cho nhng
ngi có khuynh hng t sn th
ành lp các chính đng t sn trong mt ch đ xã hi ch
ngha.
Th
 hai: Chuyên chính vô sn.
Quan nim này cng b xuyên tc nh khu hiu "tp trung dân ch". Trong cun
"Nhà nc và cách mng" xut bn my tháng trc cuc cách mng tháng Mi (nm
1917), Lenin gii thích rt rành mch v vn đ này. My t "chuyên chính vô sn" đc
nhc ti là đ so sánh vi "chuyên chính t sn" trong cuc cách mng t sn và trong các
ch
 đ t sn. Theo ông, "chuyên chính vô sn" là s cn thit đ đp tan b máy Nhà nc
c, thành lp mt Nhà nc mi. Cuc cách mng t sn Pháp chng hn, đã làm nh th

đi vi nhà nc phong kin.
Nhng
ngay khi đc thành lp. Nhà nc vô sn phi
dân ch hóa đ ri đi vào quá trình "tiêu vong". Ngha là, nó phi dn dn trao li nhng
chc nng ca mình cho xã hi dân s (société civile). So vi "chuyên chính t sn" da
vào thiu s nhng ngi có tin có ca, "chuyên chính vô sn" da vào đi đa s dân
chúng là lao đng v
à nông dân, t nó, nó có tính cht dân ch hn và tin b hn "chuyên
chính t sn". Nh Lenin tng khng đnh, "khi chính quyn càng đc đa s đm nhn,
chính quyn đó s mi ngày tr nên không cn thit na." ("Lenin toàn tp", tp 25, trang
454). Nói mt cách khác, khi chính quyn đc xã hi dân s đm nhn, chính quyn đó s
mt nhng hình thc cng ch đ ri không còn cn thit na.
Sa đi t tng nói trên ca Lenin, Stalin nêu ra quan nim "càng đi ti xã hi ch
ngha, cuc tranh đu giai cp càng gia tng ", "Nhà nc vô sn càng phi đc cng
c." T hi hn na, thay vì Nhà nc, đng đng ra làm chuyên chính, áp đt trên đu xã
h
i dân s mt chính th đc tài đng tr, xô đy đt nc vào ch b tc không li thoát.
Th
 ba: Thc hin ch ngha xã hi riêng bit trong mt nc.
Quan nim này do Stalin đ xng nm 1924, trái ngc hn vi quan nim ca Lenin
và các nhà lãnh đo cách mng tháng Mi nm 1917. Nó cng trái ngc ngay c vi ý
kin mà Stalin tng phát biu cho ti đó.
Theo quan nim ca Lenin đã trình bày trong nhiu vn kin, đc bit trong các ngh
quyt và tuyên ngôn ca bn đi hi đu tiên ca Quc t Cng sn (t nm 1919 đn nm
1920), cuc cách mng tháng Mi  Nga ch là bc m đu cho các cuc cách mng
quc t, nhm mc tiêu lt đ ch đ t bn. Nu không có cuc cách mng ni dy thng
li trong mt s các nc t bn tin tin  châu Âu, cách mng Nga s b cô lp gia th
gii t bn và s đi vào con đng thoái hóa, "mc nát di chân mình". Vì l đó, Lenin và
đng Cng sn bôn-sê-vích Nga mi ch trng thành lp Quc t Cng sn ( tam Quc
t), chun b cho các đng Cng sn các nc giành chính quyn.

Thuy
t "thc hin xã hi ch ngha trong mt nc" đã bin đi t chc  tam Quc
t thành mt công c phc v cho chính sách ngoi giao ca Liên Xô đi vi các nc t
bn. Nhiu đng Cng sn các nc đt nhim v đó vào hàng đu, trong lúc đáng nh
phi đu tranh giành chính quyn hoc đu tranh chng t bn x mình. Bi vy, nhiu
phong trào cách mng bùng n nh  Trung Quc (1925-1927),  Tây Ban Nha và Pháp
(1936) và cu
c đu tranh chng phát-xít  c (1932-1933), đu đã tht bi vì thiu s
lãnh đo và dn thân ca các đng Cng sn  nhng x này. Nhng cuc tht bi đó đã
đa phong trào cách mng quc t vào ch b tc và càng b tc, càng "chng minh" cho
cái thuy
t "thc hin xã hi ch ngha  Liên Xô" ca Stalin.
13
T b ch ngha cách mng quc t, Stalin và  tam Quc t ch chm lo bành
trng th lc và đt đai ca Liên Xô. Theo h, "Liên Xô tr nên hùng mnh s gây lc
lng cho s gii phóng các dân tc
". Np sau cái chiêu bài y, Stalin thc ra ch nhm
mc đích thc hin cái mng xây dng mt quc gia "i Nga" (Grande russie) mà Lenin,
nm 1924, đã phê phán rt nghiêm khc trc khi qua đi. (ây là mt trong các nguyên
nhân đã gây ra s đon tuyt chính tr gia Lenin và Stalin, trc khi Lenin mt).
Ch ngha cng sn quc t tr thành ch ngha "cng sn dân tc" (communisme
nationnal). Sau cu
c chin tranh th gii va qua, nhiu đng Cng sn cng hc đòi Stalin.
M
i đng tìm cách xây dng riêng l "ch đ xã hi ch ngha"  nc mình. Kt qu,
nhiu đng Cng sn, vì quyn li quc gia, xâu xé, chém git ln nhau: Trung Quc
chng Liên Xô, Vit Nam chng Trung Quc, Polpot chng Vit Nam và cui cùng, tt c
phi cu cu đn s trng tài ca các nc t bn. Vit Nam chinh chin gn mi nm 
Campuchia, tiêu hao sc ngi, sc ca và bit bao nhân mng, đ ri phi rút quân v
nc không trng, không k

èn và phi yêu cu ông cu hoàng Xihanuc tr li làm quc
trng, gii quyt vn đ cho m
ình!
Bài h
c mà nhng ngi cng sn cn rút ra: s sp đ ca Liên Xô và các nc
ông
Âu là s cáo chung vnh vin ca cái thuyt "thc hin xã hi ch ngha riêng l
trong mt nc"!
Th
 t: Vn đ sáng tác vn ngh.
Vn ngh là sn phm đc thù ca trí tu, không th coi là mt phng tin tuyên
truy
n chính tr, càng không th coi là mt th hàng hóa. Trotsky, trong cun "Vn hc và
cách m
ng" (Littérature et Révolution) đã lên ting chng li nhng quan nim sai trái nh
"vn ngh vô sn", "vn ngh phc v chính tr", "vn ngh hin thc xã hi ch ngha"
Ông đòi cho vn ngh s đc t do hoàn toàn sáng tác theo cm hng, cm ngh, quý h
không chng đi cách mng trong thi k cách mng. Tóm li, "sáng tác vn ngh phi tr
li cho vn ngh s"!
D
a vào quan nim "vn ngh hin thc xã hi", phái xta-lin-nít buc vn ngh s
phi sn xut theo đng li chính tr ca đng Cng sn và đúng vi ý mun ca ban lãnh
đo. Vn ngh s ch đc din t nhng gì gi là "hin thc" tt đp ca ch đ. Nhng
mt trái ca xã hi không đc nói ti. Mi s phê bình, đi kháng, du ch bóng gió, đu
b coi là "chng ch đ", "phn cách mng". Chng am hiu gì v vn ngh, Stalin đ
xng "
vn ngh vô sn". Không vit ni mt câu vn, Brezhnev, tng bí th đng Cng
sn Liên Xô, đc trao tng gii thng vn hc hng nht. Ch làm th và vit vn  tm
c trung bình, ông H Chí Minh đc đ cao nh mt nhà th nhà vn đi tài, xut chúng,
li lc, mc du chính ông đã thú nhn "bác không hay th và th bác cng không hay"!

Nm 1936, sau khi Hin pháp mi ra đi khng đnh Liên Xô đã thc hin xong giai đon
xã hi ch ngha, thuyt "vn ngh hin thc xã hi ch ngha" đc tung hô, mc du lao
đng  Liên Xô cha đt ti tr
ình đ sáng tác vn ngh và mc du xã hi Liên Xô cha có
mt tí gì là "xã hi ch ngha". Khi vn ngh phc v chính tr, nó đ ra nhng quái thai
nh th!
Trên đây, tôi ch n
êu ra mt vài nguyên lý cn bn và vch ra mt vài khác bit v
thuyt lý gia  t và  tam. i vi chúng tôi, thuy
t mác-xít không phi là "Kinh
Thánh"
b
t di, bt dch. Nó ch là mt phng pháp suy lun. Ngoài ra nó cn phi bin
chuyn và cn đc b khuyt đng nhp vi s tin hóa ca xã hi. Thi Karl Marx, cha
có nguyên t, cha có máy tính đin t, cha có nhng phng tin thông tin đi chúng
ni lin nm châu trong khonh khc nh ngày nay. Nhng s b khuyt phi nhm theo
chiu hng tin b, to dng nhng quan nim, nhng ch đ dân ch hn, t do hn,
công bng và nhân đo hn Nói tóm li, phi đi ti cu cánh gii phóng con ngi ra
khi mi ràng buc vt cht và tinh thn, đ con ngi đc t do ny n và phát trin.
S sa đi ca Stalin và phái xta-lin-nít, ngc li đã dn đn ch đ chuyên quyn,
14
đc tài, h thp nhân phm con ngi. Bi vì nó không nhm gii phóng con ngi mà nó
ch
 có mc đích bo v quyn lc và quyn li chó đám quan liêu ng tr trên đu dân
chúng.
Trong cu
n "Cuc cách mng b phn bi" vit vào nm 1936, Trotsky trình bày rt
chi tit s thoái hóa ca Liên Xô. (Cun sách này chúng tôi va dch xong ting Vit và s
xut bn nay mai). c gi ch cn thay ch Liên Xô bng hai ch Vit Nam trong nhng
trang sách, s thy hai ch đ Vit Nam và Liên Xô, mc du hai thi đim khác nhau,

nhng ging nhau nh ht. Cng mt quá tr
ình quan liêu hóa đng kéo theo s quan liêu
hóa Nhà nc. Cng mt tng lp quan liêu có đc li, đc quyn. Cng nhng thói tc th
phng cá nhân, thn thánh hóa đng và lãnh t. Cng nhng t nn xã hi: tham ô, đu c,
hi l. Nói di, xuyên tc s tht, xuyên tc lch s. Gi di, ngh mt đàng, nói mt no.
Cng nh th ch làm tê lit b máy sn xut, tê lit sánh lkin. Ngi tài không đc s
dng, k nnh b đc thng quan tin chc. C nói là xã hi ch ngha mà nng xut lao
đng cha đt ti mt phn mi các nc t sn! C nói là nhân đo, công b
ình mà xã
h
i đy ry nhng bt công áp bc!
Cng trong cun sách nói trên, Trotsky nêu ra ba gi thuyt v s sp đ ca ch đ:
1.
Tng lp quan liêu b đui ra khi chính quyn do mt đng cách mng có tt c
nhng phm cht ca ch ngha Lenin. ng này quét sch các c quan Nhà Nc, ty tr
bn quan liêu, phc hi nên dân ch xã hi ch ngha trong các Xô-vit và nghip đoàn,
ph
c hi quyn t do ca các đng phái Xô-vit. V phng din kinh t, duy trì ch đ
công cng và quv hu hóa, nhng thay đi c quan điu khin.
2.
Ch đ quan liêu b mt đng t sn lt đ, lp li ch đ t sn.  trng hp này,
đi b phn tng lp quan liêu s t nguyn tr thành giai cp t sn mi.
3.  trng hp cách mng và phn cách mng đu không nm đc chính quyn. S
bin đi tng quan xã hi  Liên Xô vn không ngng. i b phn quan liêu, đ bo v
đc li, đc quyn cho vng chc hn, s tranh th đ tr th
ành giai cp t sn mi.
Trng hp th ba đ
ã xy ra nh li Trotsky phng đoán, đi b phn quan liêu 
Liên Xô hin nay đang ch trng thit lp mt ch đ t sn. H có làm ni không? ây
là vn đ khác!

ng trc nhng chuyn bin nói tr
ên, chúng tôi nhn thy có nhng mt lc quan
và có nhng phng din đáng lo ngi. Lc quan bi vì ch đ xta-lin-nít và ch ngha xta-
lin-nít s
p đ, m ra mt khong t do cho s phát trin nhng t tng tin b và cách
m
ng. Hi còn sinh thi, nhà trit hc Jean Paul Sartre có nói: "Ch ngha xta-lin-nít đã
làm cho ch
 ngha mác-xít cng đng, không phát trin đc trong c mt thi k". T nay,
bc tng ngn cn không cho ch ngha mác-xít biu l thc cht ca nó không còn na.
S sp đ ca các ch đ xta-lin-nít s giúp cho phong trào lao đng toàn th gii rút ra
nhng bài hc kinh nghim cn thit cho cuc đu tranh ngày mai ca h. Ch đáng lo
ngi là cuc bin chuyn, tuy có s tham gia ca qun chúng, nhng vai trò lãnh đo vn
nm trong tay nhng ngi hôm qua còn nm gi nhng chc v quan trng ca chính
quyn. Theo dõi nhng hành đng ca h, chúng tôi thy h bo v gh ngi và quyn li
quan liêu ca h nhiu hn là bo v quyn li ca qun chúng. B ngoài vic tái lp mt
ch đ kinh t t bn (điu này không phi là d), h có th to dng mt nn dân ch theo
mô hình các x phng Tây đc không? Nhiu triu chng báo hiu cho ta thy kh nng
tin ti dân ch rt ít mà vin cnh tr thành mt x t bn đc đoán nh kiu các x  M
La Tinh nhiu hn. Mt điu ai cng thy rõ, đám
ngi hôm qua da vào ch đ công
hu đ chim gi đc li đc quyn hôm nay chuyn qua ch đ t hu mt cách mau
l vi tham vng không giu gim là tr thành nhng tay triu phú đ. Ma mai thay, mt
s trong bn h, trc đây li là nhng lý thuyt gia có ting, đã tng ging dy thuyt
mác-xít trong các c quan tuyên hun hay trong các trng đi hc! Hôm qua lên án s bóc
lt ca ch đ t bn. Hôm nay đ cao nó nh mt cu tinh ca xã hi. D lun không th
15
không đt câu hi: "Lúc nào nhng ngi này thành thc vi chính mình?"
 Vit Nam, s sp đ ca Liên Xô và các nc ông Âu đã gây ra chuyn c "tht
cht" v chính tr ca đng cng sn Vit Nam. Chin lc "ni th" ca ông Nguyn Vn

Linh b b ri gia đng và khó có kh nng tái din. Ban lãnh đo s rng chính sách
"m ca" theo li Gorbachev s nh anh phù thy gi ma tà v ri không ch ng ni.
ng li hin nay l
à "đóng ca" v chính tr và "m ca" v kinh t. Ngi ta coi nh có
th phát trin v kinh t mà không cn có dân ch. Nhng ngi ta quên rng kinh t và
dân ch
 là hai mnh đ có mi tng quan h tr. Ngi ta cng quên rng con ngi
không nhng ch sng bng cm go mà còn sng bng t do tinh thn. Nhân dân x Tip
Khc, trc ngày đa ông Havel lên chính quyn, cng đc n ung tng đi no đ,
không thiu thn nh các nc khác  ông Âu. Th mà h đã xung đng lt đ ch đ!
Ngn cn t do dân ch, đng cng sn đang cha cht n xung quanh m
ình. S sp đ ca
ch đ là điu khó tránh khi!
Chúng ta  hi ngoi, có th đóng góp tích cc vào phong trào đu tranh trong và
ngoài nc, bng cách cùng nhau tìm ra mc tiêu chung mà mi ngi có th đng thun.
Mc tiêu y, theo ý tôi, là đòi dân ch đa nguyên, đa đng, bu c và ng c thc s t do,
bu c Quc hi Lp hin, bu c Hi đng Nhân dân các cp theo li toàn dân đu phiu.
Nhng yêu sách đó, đa s nhân dân trong nc và Vit kiu ngoài nc có th chp nhn,
vì nó là nhng yêu sách ti thiu. i vi chúng tôi, nó là "yêu sách dân ch"
(revendications démocratiques) có ghi trong "
Chng trình giao thi" ca  t Quc t.
D nhiên chng trình ti đa và dài hn ca chúng tôi còn có nhiu đim khác na và có
th
 khác vi ý kin ca các anh em quc gia. Nhng đó là vic đu tranh cho tng lai,
không phi là vn đ hin ti. Trong hin ti, đt nc đang đau kh và b tc, chúng ta
hãy cùng nhau tìm ra nhng mc tiêu chung, gây sc mnh, đu tranh cho mt s thay đi
ít tn hi nht. V tng lai, mi t chc hay mi ngi chúng ta có th có nhng nhn
đnh v
à ch đích khác nhau. Nói gì gia chúng tôi vi "Thông lun", ngay gia "Thông
lu

n" vi các anh em quc gia cng có th ny sinh nhng t tng bt đng, có khi nan
gii. Kinh nghim Ba Lan hay Tip Khc cho thy nhng nhóm chng chính quyn "cng
sn", hôm qua cng tác vi nhau lên chính quyn, hôm nay phân ra tng mnh, đi chi
nhau kch lit.
Chúng tôi không giu gim, chúng tôi là nhng ngi cng sn chân thành vi lý
tng. Cuc đu tranh ca chúng tôi trong hn 50 nm chng quan li
êu và ch ngha Stalin,
hôm nay đ
ã đc thc t xác nhn. Nhng đây ch là mt b phn ca nhng ha đng ca
 t chúng tôi m
à thôi. Phn khác, phn cn bn là cuc đu tranh chng ch đ và ch
ngha t bn. Trong lúc mi ngi hoan h s sp đ ca các ch đ "cng sn", nhiu
ngi qu
ên mt ch đ t bn cng chng hay ho gì hn. Ba phn t th gii, gm các
nc chm tin, đang sng qun qui trong đí nghèo, trong lúc các công ty t bn ngoi
quc không thôi rút ra nhng tài nguyên ca nhng x này.  các nc t bn tin tin, k
thut càng tin cao, đáng l to ra đi sng tt đp cho mi ngi, thì li ném ra va đng
hàng triu ngi tht nghip. Tin bc, hàng hóa các nc phng Tây cht đng, gia lúc
nhiu ngi đói n phi nga tay xin bát xúp b thí. Các t nn xã hi ny ra còn nhiu hn
các x "cng sn": ma túy, mãi dâm, cp ca, git ngi, tng tin,bt cóc, cp trm v.v
Nc M là nc gi
àu có nht, nhng cng là nc chim k lc cao nht v các t nn xã
h
i này! Mt s đông thanh niên nam n sng sa ngã, đi try, không tng lai, không hy
vng. Nói v dân ch thì ch có hình thc b ngoài, b trong trng rng.  mt nc vn
minh tin tin nh nc M, mi ln bu c, ch có mt na dân chúng đi b phiu. Mt
na nm nhà vì không tin bu ca. Mà không tin cng đúng. C nc M ch có hai đng
(Cng hòa và Dân ch) đu là đng ca t bn. H thay phiên nhau gi chính quyn và gi
chc Tng thng. Chng ai và chng đng phái nào có th chen vào đó đc. Hai đng này,
đng này mt tín nhim thì đng kia đng ra thay th, tuy chng trình không khác nhau

m
y. Nhng h to cho nhân dân M cái cm tng có quyn "t do la chn". Mt ông
16
tng thng đc đc c vi mt phn t s phiu ca c tri. Ông Kennedy, mt ông tng
thng khác có ting là thông minh, là dân ch, còn đem tin nh bn mafia mua các lá
phiu ca c tri đ đc trúng c. Mt ch đ nh th, mt ch đ mà đng đô-la ng tr
trên mi giá tr, làm sao có th gi là mt ch đ dân ch kiu mu?
T bn cha "
ry cht", nhng không th coi ch đ t bn là lành mnh. Mt t báo
Pháp mà không ai có th nghi là thiên v, t "Le Monde Diplomatique" (s tháng
Novembre 91) đ
ã phi đi đn kt lun: "Ch đ t bn cng nh ch đ cng sn" đu t ra
bt lc gii quyt vn đ cm áo và t do cho nhân loi.
Nu phi chn cho Vit Nam mt mô hình, c hai mô hình đu không thích hp.
Ngi Vit Nam phi chn cho m
ình mô hình th ba, cha đâu có, rút t nhng bài hc
ca hin ti. Nhiu ngi coi kinh t th trng là chìa khóa gii quyt mi khó khn,
nhng quên rng nhiu nc ln ( Nam M chng hn) có ch đ th trng m
à vn làm
n ln bi. Nc Vit Nam còn chm tin, mt b phn ca nn kinh t tt nhiên phi là
kinh t
 th trng. Nhng nu đ kinh t th trng tràn ngp ht thy các ngành công
nghi
p c bn, lt ngoài s kim tra ca nhà nc, vn t bn ngoi quc tràn vào, Vit
Nam s mt đc lp. Cha nói ti nhng h qu tt yu ca mt nn kinh t th trng:
tng gia tht nghip, tng gia ch
ênh lch xã hi, gim lc mua ca dân chúng v.v Tóm li,
tt c cái giá mà các nc chm tin hin nay đang phi tr, mt khi nn kinh t hoàn toàn
b
 t bn quc t chi phi!

S sp đ ca các nc ông Âu và Liên Xô không do bn cht ca nn kinh t k
hoch Nhà nc, cng không do s công hu hóa các phng tin sn xut nh nhiu
ngi nói. Nu nh th, l
àm sao t mt nc lc hu thi Nga hoàng, Liên Xô đã tr nên
m
t đi cng quc, đng hàng th hai trên th gii. Trong nhng nm đu sau cuc cách
mng tháng Mi, chính nh có s thay đi quan h sn xut, nn kinh t ca Liên Xô đã
phát tri
n vt bc,vi t l cao hn và nhanh hn các nc t bn Anh, Pháp, M
1
. Vào
nh
ng nm 60, s phát trin vn còn tip tc, mc du chm hn trc. Ch t 1970, nn
kinh t Liên Xô mi b cng đng. Nn quan liêu đã tin ti mc tác hi quyt đnh.
S sp đ, thc ra, là do nn quan liêu đã ng tr trên Nhà nc, chim đot
ht thy mi quyn hành trong mi ngành hot đng, loi b xã hi dân s ra ngoài
ch
c v kim tra và tham gia đi sng xã hi, kinh t và chính tr. Do nn quan liêu,
xã h
i tr nên tê lit, không phát trin đc. Sáng kin, tài nng b ngn hãm. Thm
chí, nhân phm con ngi cng b chà đp!
áng nh phi đem ra gii pháp ct b chính quyn ca đng cp quan li
êu
(nomenclatura), l
p li nn dân ch xã hi Xô-vit tht s, ngi ta li đi tìm "th
phm"  cách mng tháng Mi! áng nh phi ty tr ht thy các nhân viên ca
ban lãnh đo c, thay vào bng lp ngi mi, ngi ta li thy hin ra sân khu
nhng con ngi c mà không ai có th cam đoan h đu tranh cho mt lý tng,
vì s chuyn đi quá nhanh chóng trong các thái đ ca h.
S

 sp đ ca ch đ Liên Xô và các x ông Âu không phi là s phá sn
ca ch ngha mác-xít mà là s cáo chung ca ch ngha xta-lin-nít. Hai ch
ngha này nhm mc tiêu khác nhau. Mt đng đu tranh cho s gii phóng con
ngi, mt đng buc con ngi phi khut phc quyn lc ca mt bn quan li
êu
mà đa v và quyn li không th dung hòa vi đa v và quyn li ca qun chúng.
Mc du nhng li tuyên truyn di trá, s thc đã hin nhiên: di các chính th
xta-lin-nít, con ngi không đáng k, b máy đ ch ng con ngi là chính.
Ròng rã h
n na th k, b máy tuyên truyn khng l ca đng cng sn Liên

1
- Coi cun "Cuc cách mng b phn bi" (La Révolution Trahie) ca Leon Trotsky, Nhà xut bn Les Editions De
Minuit, Paris.
17
Xô và các đng Cng sn xta-lin-nít trên th gii đã t chc mt cuc la đo
khng l cha tng có trong lch s. H đã che mt ht thy mi ngi, k c
nhng ngi minh mn và thc tâm nht. t 1924 đn 1956, trong vòng my chc
nm, h đ
ã giu gim t "di chúc chính tr"
1
ca Lenin, trong đó Lenin tuyên b
đon tuyt vi Stalin và đ ngh thay th Stalin  chc v tng bí th.
Bng nhng
s che đy, giu gim, ct xén, thêm bt, gi mo lch s, Stalin và đng cp quan
liêu  Liên Xô đã trình bày cho d lun hiu lm h là nhng ngi k nghip
Marx - Lenin. Cho nên khi chúng tôi thy anh em quc gia nh "Thông lun"
ch
ng hn, lên án ch ngha "cng sn", chúng tôi coi nh lên án ch ngha xta-lin-
nít. Vì nh

ng điu bình lun, ch trích (nh các vn đ đc tài, đc đng hay dân
ch v.v ) cha vào ch ngha xta-lin-nít ch không có dính dp gì ti ch ngha
mác-xít. Khi chúng tôi thy ngi ta lt đ tng Marx hay Lenin, sau khi đã lt đ
tng Stalin, chúng tôi coi đó l
à l d nhiên, do mt s ln ln ca lch s. Thc t
ri đây s phân bit trng đen và s đt li chân lý. Mt điu chc chn mà mi
ngi có th đng ý v
ào lúc này: Stalin và ch ngha xta-lin-nít đã b cáo chung
mt cách vnh vin.
Tha các anh, các ch
2
,
Trc khi chm dt, tôi xin phép nói thêm vài li v t chc  t Quc t,
nhn xét trên bình din quc t.
Ra đi t nm 1938  Pháp,  t Quc t tip
ni truyn thng phong trào lao
đng quc t. Trc đó, đã có  nht,  nh và  tam Quc t. Mi Quc t có
nhim v và vai trò,  mi thi đim lch s và đã đ li nhng du n trong phong
trào lao đng th gii.
 nht Quc t th
ành lp  Luân ôn nm 1864, vào lúc ch ngha t bn còn
phôi thai và phong trào lao đng va mi chm n. Nhng lúc y, nhng nhà t
tng nh Karl Marx hiu rng ch đ t bn s bành trng v
à lan rng toàn th
gii.  đng đu vi nó, phong trào lao đng cn phi t chc và kt hp lc
lng tr
ên phm vi th gii. Sau tht bi ca Công xã Paris (1871),  nht Quc
t t đng gii tán (1876) vì bt lc đem ra mt gii pháp đu tranh hu hiu.
Sau đó  nh Quc t đc th
ành lp nm 1889  Paris, đng ra thay th,

gm các đng Xã hi Dân ch. Quc t này đã có công xây dng các chính đng
ca lao đng, có công ph bin hc thuyt mác-xít và có công bênh vc quyn li
ca lao đng. Nhng nó đã tr nên ci lng và t nguyn gi vai trò qun lý cho
ch đ t bn. Nó đã t ra bt lc ngn cn s bùng n ca cuc chin tranh đ
quc 1914-18, mc du đã t đt cho mình cái s mnh đó. Vì vy, nó đã mt ht
nh hng. Hin nay,  nh Quc t vn c
òn, nhng hu danh vô thc, bao gm
mt s các đng Xã hi và Xã hi Dân ch  các nc châu Âu. Hàng nm, mt s
lãnh t hi hp đôi ba ln, trao đi ý kin, nhng không ly quyt ngh hành đng.
ng X
ã hi Pháp ca tng thng Mitterrand là mt trong nhng thành viên ca 
nh Quc t.
ng trc s bt lc v
à suy thoái ca  nh Quc t, nm 1919, hai nm sau
thành công ca cuc cách mng tháng Mi  Nga, Lenin và đng Cng sn bôn-
sê-vích Nga tri
u tp đi hi  Moscow, tuyên b thành lp  tam Quc t, gm

1
- T di chúc này, phong trào  t Quc t đã nói ti t lâu, nhng mãi ti i hi XX (1956) ca đng Cng sn
Liên Xô, nó mi đc Khrushchev đem ra công b.
2
- Vì thì gi hn hp, đon này không đc đc trong cuc hi lun.
18
các đng Cng sn (gi là các phân b)  các nc. Sau khi Lenin mt (1924), 
tam Quc t, di quyn lãnh đo ca Stalin, tr nên suy đi, bin thành công c
phng s cho chính sách ngoi giao ca Stalin và Liên Xô. Nm 1943, nhn thy t
chc này không còn li ích gì cho mình na và di áp lc ca các nc t bn,
Stalin đã ra lnh gii tán.
Nói theo tinh thn và truyn thng quc t nói trên,  t ch trng tp hp

lc lng phong trào lao đng các nc bng s thành lp phân b  mi nc.
Hin nay  t có 30 phân b, phn đông  các nc t bn tin tin nh c,
Pháp, Ý, Tây Ban Nha, B
 v.v  các nc M La Tinh,  t có nhiu phân b
có lc lng gây khó d cho các chính ph t bn  nhng x này. Ngoài các phân
b
, còn có hn mi t chc cm tình, cha gia nhp, nhng có nhng hot đng
chung trên nhiu lnh vc.
Lp trng chính tr ca  t da trên tinh thn cn bn ca bn đi hi đu
tiên ca Quc t Cng sn ( tam Quc t), thi Quc t này còn cách mng.
Thêm vào đó, c
òn có chng trình hot đng, gi là "Chng trình giao thi" đ ra
các nhim v và khu hiu giao thi cho các chin s hot đng. Thí d v vn đ
Vit Nam, khu hiu ca chúng tôi lúc này là đu tranh đòi "dân ch đa nguyên, đa
đng
", ch
 yu là đòi cho nhân dân Vit Nam đc t do phát biu, ng c, bu
c t do chn la ch đ tng lai ca mình.
Khác vi t chc  tam, các phân b  t  mi nc không bao gi t coi
mình nm gi đc quyn chân lý. Không bao gi t coi t chc ca mình là t chc
đc nht cách mng. Các phân b  t sn s
àng kt hp bình đng vi các khuynh
hng khác, vi các t chc khác, quý h nhm mc tiêu chung là đu tranh chng
t bn ch ngha v
à bênh vc quyn li nhng ngi b áp bc, b bóc lt. Chin
lc kt hp này đ
ã và đang thc hin  nc Brasil, là mt trong nhng nc ln
nht  M La Tinh (hn 120 triu dân, din tích sáu ln to hn nc Pháp).  đây
đ
ã đc thành lp mt chính đng ly tên là đng Lao đng Brasil (Parti Brésilien

des Travaileurs), gi tt là đng P.T., do s kt hp ca nhiu nhóm, nhiu đng,
nhiu khuynh hng: trt-kít (c hai nhóm trt-kít), Xã hi Dân ch, cu  tam,
cu mao-ít v v Hin nay đng P.T. có mt ngh s trong Thng ngh vin, 35
ngh s trong H ngh vin và nm gi 25 Hi đng Thành ph, trong đó có thành
ph
 Sao Paulo là thành ph ln nht vi hn sáu triu dân). ng P.T. có liên h
cht ch vi Tng công hi C.U.T. là nghip đoàn ln nht Brasil. Trong cuc bu
c tng thng va qua (1989), đng Lao đng Brasil chim ti 47% s phiu
1
,
ngh
a là ch còn thiu hn 3% s đc trúng c.
Nhiu ngi thng coi  t nh mt phong trào không hp thi vì nó không
lan r
ng và không có tm vóc nh  tam trc đây. Nói nh th là quên nhng
điu kin khách quan trong v
òng my chc nm gn đây. Tip theo cuc chin
tranh 1939-45 là cuc "chin tranh lnh" chia th gii làm hai khi: khi t bn do
M đng đu và khi Liên Xô tiêu biu cho lao đng th gii. Nhng t chc hay
trào lu đc lp vi hai khi n
ày khó lòng mà tìm đc mt "k h" đ bành trng.
Gia d, phong trào lao đng quc t li b đng Cng sn Liên Xô và các đng Cng
sn xta-lin-nít ch ng, phân vn (atomisé), khin lao đng mt phng hng và
không th
 to cho mình mt đung li đu tranh đc lp. Th nhìn tình hình lao
đng  Nga hin nay thì đ rõ s tác hi ca ch ngha xta-lin-nít trong hn 50 nm

1
- Coi "Le Monde" ngày 4-12-1991 và "Libération" ngày 4-12-1991.
19

đã ti mc đ nào? Mc dù nhng điu kin khó khn y,  t vn gi vng đc
lp trng và gi vng đc t chc. So vi các khuynh hng và các trào lu
khác,  t l
à t chc đc nht đã vt qua nhiu th thách mà không b tiêu tán.
Các t
 chc xut hin  nc này hay nc khác đu tip nhau đi vào con đng
đào thi. Ch trên phng din n
ày cng đ chng t lý thuyt ca Trotsky là mt
lý thuyt có cn bn vng chc. Hin nay sách ca ông dch ra khp th ting: Anh,
Pháp, Ý, Tây Ban Nha, Trung Hoa, Nht, Nam T, Ba Lan, Tip Khc, Hy Lp
v.v  Pháp và  Nht đã thit lp Vin Nghiên cu Trotsky (Institut Trotsky)
1
. 
nc Nga, sách ca Trotsky đ
ã bt đu đc n hành bi mt s s gia đng đn,
chú tâm tìm tòi s tht. Trong các trng đi hc, nhiu sinh viên Nga đòi hi đc
gii thích v ch ngha trt-kít và Trotsky mà h coi là ngi đu tiên đã vch ra s
tai hi ca Stalin và ch ngha xta-lin-nít
2
. Mt điu đáng chú ý: nm 1989,
Gorbachev và B Chính tr đng Cng sn Nga đã phc hi danh d cho đi đa s
các lãnh t ca cách mng tháng Mi, sau tr thành nn nhân ca Stalin. Tuy
nhiên, Trotsky, nn nhân chính ca t bo hành xta-lin-nít li không đc ra ting,
mc du Séva Volkov, ngi cháu ca ông, đã nhiu ln lên ting đòi hi. Vì sao?
Vì
Trotsky
không nhng chng Stalin mà còn chng c tng lp quan liêu mà
Stalin ch
 là ngi đi din. Tng lp quan liêu này, mc du đã phân tán và loi
b ln nhau, nhng vn còn đang nm gi chính quyn  Liên Xô. Trc cng nh

sau, h coi Trotsky và nhng ngi trt-kít là k thù bt cng đái thiên ca h. S
im lng ca h đi vi Trotsky là mt thái đ đy ý ngha.
 Vit Nam, đng Cng sn chng nhng không phc hi danh d cho T Thu
Thâu và các đng chí ca ông m
à còn tìm cách xóa b mi vt tích dính líu xa gn
ti nhng ngi trt-kít. Cách đây cha lâu, đng ra lnh xóa tên đng ph T
Thu Thâu  gn ch Bn Thành, đng ph Phan Vn Hùm  Ngã Sáu và đng
ph Trn Vn Thch  Phú Nhun. Làm nh th, đng tng rng s không còn ai
bi
t ti tên tui nhng ngi trt-kít na. Nhng  Pháp, vào dp k nim 200 nm
cuc cách mng Pháp, trong mt cuc trin lãm long trng  "Vòm tri hu ngh"
(Arche De La Fraternité) t
i khu La Défense (Paris), "y ban nc Pháp ca kiu
dân, nc Pháp ca t do
" (France Des Immigrés, France des Libertés) đã trình
bày
nh và tiu s ca T Thu Thâu trên mt bc tng ln, bên cnh nh và tiu
s ca H Chí Minh. Hai nhân vt này đc các s gia Pháp ca ban t chc cuc
trin lãm coi là nhng nhân vt đã đu tranh cho nn đc lp ca Vit Nam. Quan
đim đó ho
àn toàn khác vi quan đim ca đng Cng sn Vit Nam!
Xóa b tên tui nhng ngi trt-kít, đng thi đng li tìm cách duy trì và
b
o v tên tui Stalin! Nhà báo Thành Tín cho bit vào tháng 7-1989, mt ch th
ca Ban T tng và Vn hóa Trung ng đã đc gi đi cho tt c nhng ngi
ph trách báo chí, đài phát thanh, truyn hình v.v , cm không ai đc nói ti
Stalin
3
. ng bit rng, trong hoàn cnh hin nay, vi tt c s phát giác v Stalin,
nói ti Stalin là phi nói ti bn báo cáo "mt" ca Khrushchev v nhng ti ác ca

Stalin (mà đng vn giu kín), phi nói ti nhng đng li v
à chính sách ca
Stalin (mà đng vn cha gt ra đc ht), phi nói ti trách nhim ca Stal
in và

1
- Vin Nghiên cu Trotsky  Pháp xut bn "Trotsky toàn tp", đã phát hành ti tp 43.
2
- Coi báo "Libération" ngày 20-11-1991 (mc "URSS, Université").
3
- Ch th này cm không đc nói đn Stalin và không đc nói ti đa đng. (Coi "Hoa xuyên tuyt" ca Thành Tín,
trang 45-46, Nhà xut bn Nhân Quyn nm 1991).
20
ch ngha xta-lin-nít trong s sp đ ca ch đ Liên Xô và các x ông Âu (mà
đng vn c mun gán cho "bàn tay và mu mô ca đ quc"!)
úng là hin nay  Vit Nam không ai dám nói ti Stalin! Nhng các sách và
t liu ca đng vn trng bày đy ry nhng li ca ngi v
à vn nhc nh nhng
công n Stalin! M cun "
H Chí Minh toàn tp", tp 6, ngi ta thy ngay nhng
câu nh sau ca ông H Chí Minh, vit nhân dp đám tang ca Stalin nm 1653:
"c tin đng chí Xtalin, v lãnh t v đi, ngi thy yêu mn, ngi bn
thân thit ca chúng ta, ca nhân dân lao đng toàn th gii, qua đi, toàn đng và
toàn dân Vi
t Nam vô cùng đau thng."
"
i vi nhân dân lao đng toàn th gii, đi vi nhân dân Vit Nam, công
đc ca đng chí Xtalin vô c
ùng to ln. ng chí Xtalin mt là mt s thit thòi
không b

 bn cho toàn th loài ngi."
1
Cách đây hn 50 nm, nm 1937, nói v Stalin, Leon Trotsky vit:
" Di sc nng nhng ti ác ca y, Stalin s bin đi trên sân khu chính tr
nh mt ngi đ
ã đào m chôn vùi cách mng và có mt b mt ghê tm nht ca
lch s "
Ba nm sau khi vit nhng hàng ch nói trên, nm 1940, Trotsky đã b mt tên
th
 h ca Stalin ám sát ti Mexico!
Theo ý tôi, nhng gì thuc v s kin xác thc ca lch s, không ai có quyn
xóa b, che du hay sa cha! Nhng câu vn nói trên cn đc lu gi và công b
đ cho th h ng
ày nay và ngày mai suy ngm và đ cho lch s phán quyt. Vn đ
tôi va nói  trên, lch s đã phán quyt!

1
- Coi "H Chí Minh toàn tp", tp 6, trang 384-385.
21
AI 
à ÁM SÁT T THU THÂU
VÀ NH
NG NGI
TR
T-KÍT VIT NAM?
(Hoàng Khoa Khôi)
Tên tui T Thu Thâu đã gn lin vi cuc đu tranh chng thc dân Pháp trong sut
các thp niên 30 và 40. Tham gia đng Vit Nam c lp ca Nguyn Th Truyn ti Pháp
vào nm 1927, nm 1929, ông gia nhp
T đi lp ca Trotsky. Sau cuc biu tình trc

in Elysée phn đi cuc đ
àn áp khi ngha Yên Báy, T Thu Thâu b trc xut v nc
nm 1930. Ti đây, ông t chc phong tr
ào "T đi lp" trt-kít và bt đu cuc sng gia
các hot đng cách mng bng mi phng tin (làm t "La Lutte", ng c Hi đng
Thành ph Sài Gòn, Hi đng Thuc đa ). Và nhng ln vào tù ra khám: t 1932 đn
1940, ông b bt sáu ln và b kt án nm ln, tng cng 13 nm tù và 10 nm bit x. T
Côn o tr v, ông d đnh th
ành lp đng Xã hi Th thuyn vào nm 1944. Sau khi
Nht đu hàng, trên đng t Bc v, T Thu Thâu b sát hi vào tháng 9-1945 ti M Khê
thu
c tnh Qung Ngãi, trên mt cách đng dng liu trên b bin khi ông 39 tui.
*
Vào tháng 5-1978, nhà ngôn ng hc M ni ting th gii Noam Chomsky vit th
cho s gia Pháp Daniel Hémery, hi v v ám sát T Thu Thâu và nhng ngi cm đu
nhóm trt-kít  Vit Nam. Nguyên do lúc đó  M ni lên ý kin chng đng Cng sn
Vit Nam vì v ám sát này. Báo chí li dng vn đ đ bài xích ch đ cng sn. Ông
Noam Chomsky là ngi đ
ã phn đu chng chin tranh M  Vit Nam, ông mun hiu
rõ nguyên nhân s tht đ đi đáp vi phe đi lp.
Th ông Chomsky đc ông Hémery tr li ng
ày 5-5, sau đó, đng trong tp chí
"Cng sn Phê bình" (Critique Communiste) s 18 và 19, xut bn ti Paris. Trong th,
ông Hémery nói mc du đã điu tra công phu, ông vn cha bit s tht mt cách đy đ.
Tuy nhiên ông có th chc chn mt điu: "Vit Minh đã h sát nhng ngi trt-kít 
min Nam Vit Nam." Nhng ai là k đng đu, ai là ngi ra lnh? Ông cha có bng
chng. Theo ông, mun hiu rõ ht s thc, cn phi nghiên cu kho tài liu ca thc dân
Pháp hin đang lu tr ti tnh Aix en Provence  min Nam nc Pháp. Nhng cha ai
đc phép m r
a kho tài liu này. Trong điu kin hin nay, ông ch có th đa ra ba gi

thuyt:
1.
Gi thuyt th nht, cng là gi thuyt ca s gia Philippe Devillers trong cun
"Lch s Vit Nam", ngi ch trì cuc ám sát là Nguyn Bình vì lúc y Nguyn Bình là
ng
i ch huy quân đi  min Nam.
2.
Gi thuyt th hai, có mt s ngi đa ra là, Trn Vn Giàu và Dng Bch Mai,
vì hai ông này là lãnh t công khai ca đng Cng sn Vit Nam  Sài Gòn và là nhng
ngi khét ting l
à xta-lin-nít hng nht.
3.
Gi thuyt th ba là chính ông H Chí Minh đã ra lnh. V gi thuyt này, ông
Hémery không tin, vì "
nó đi ngc li vi đng li chính tr ca H Chí Minh hi đó."
Theo ông Hémery, "
ông H Chí Minh không có li gì mà trit tiêu nhng ngi trt-kít,
tr
 phi mun tng thêm s k thù, mt điu vô lý v chính tr, trong lúc quân đi Trung
Hoa và Pháp đang kéo ti. Công nhn nhng ngi quc gia ca Vit Nam Quc dân đng
vào trong chính ph min Bc và ám sát nhng ngi trt-kít  min Nam là hai hành
đng trái ngc." Nhng ông Hémery nói "đây cng ch là mt gi thuyt mà thôi", cn
22
đc nghiên cu thêm.
Còn m
t gi thuyt khác na là "nhng ngi trt-kít b hi sinh cho s cu vãn cái hi
v
ng mng manh hòa gii vi Pháp." Gi thuyt này, ông Hémery coi nh không có lp s
vng chc.
Tóm li, theo ông Hémery, ngi ra lnh T Thu Thâu và đng bn, không phi là ban

lãnh
đo đng Cng sn Vit Nam, càng không phi là H Chí Minh. Theo ông, "có l là
nh
ng cán b khu vc hay cc b." Nhiu "ngi bn Vit Nam" cng nói vi ông rng
"vic hành quyt nhng ngi trt-kít không do cp lãnh đo hi đó ch tâm mun nh
th!" Tuy nhiên, ông khng đnh: "V phng din chính tr, đng Cng sn Vit Nam phi
chu trách nhim. Rng hn, tt c nhng ngi cng sn nh trng hp tôi trc đây
1
phi chu trách nhim." Vì các v y "là s tip ni ca các v án Moscow nhng nm
1936-1938."
Ti
p theo, ông Hémery nói "mc du nhng bo hành, nhng sai lm, nhng khng
b, cuc cách mng Vit Nam không th ch đc coi là mt cuc tàn sát." Nhng s gia,
nhà báo xng đáng vi danh ngha ca mình "không th ch cn c vào đó mà đánh giá
lch s." Cng nh th "rút ngn li" cuc cách mng Anh hay Pháp trong khuôn kh
nhng cuc khng b "u tròn" (Têtes Rondes) hay "Tháng Chín" (Septembre). Ông kt
lun: "Du sao không th xóa nhòa nhng vt thng đau kh ca nhng nn nhân b git
hi, cuc đi ca h b kt liu bt công." H không nhng "đã b th tiêu v th xác mà
hng hn h còn b vu khng, thóa m trong các sách báo lu hành  Hà Ni." Hu nh
"h đã b git hai ln!"
R
t nghiêm khc đi vi nhng chính sách khng b nhng ngi cách mng, ông
Hémery nói: "Các v ám sát đt đã phi tr bng giá rt đt", bi vì nó đã "to thêm khí
gi
i" cho s tuyên truyn chng ch ngha cng sn. Vì vy "phi điu tra ai là k trách
nhim". Theo ông: "Nhng hành đng y đi ngc vi quyn li ca cuc cách mng Vit
Nam" (À mon avis, ces acts allaient à l'encontes des intérêts de la révolution
Vietnamienne).
Cu
i th, tác gi nhc li li tng thut ca "mt ngi bn Vit Nam" nói rng, nm

trc đây, nhân dp k nim t
ù nhân  Côn o, ông Lê Dun đã đc din vn "kính chào
các chi
n s cng sn, quc gia và trt-kít, đã b mình hoc đã b giam cm  ni này."
Hémery nói thêm: "
Tun va qua, t báo "Le Monde" ra ngày 26-4-1978, di ngòi bút
c
a Patrica De Beer, đng tin đng Cng sn Vit Nam đã gi quà tng v mt chin s
trt-kít b thc dân Pháp git hi."
c bc th nói trên ca ông Hémery, đc gi ai cng phi công nhn s thc tâm và
th
n trng ca ông trong vic đi tìm s tht. Là mt s gia chuyên môn v vn đ Vit
Nam, ông đ
ã vit rt nhiu sách báo v Vit Nam và đã chn "Phong trào trt-kít và T
Thu Thâu" làm đ tài cho lun án tin s trình bày trc trng đi hc Pháp. Vi ngòi bút
s
c so và chân thc, ông đã đc các s gia Pháp và các nc tôn trng và trích dn. Vic
nhà ngôn ng hc ni ting Noam Chomsky tìm hi ý kin, chng t s tin cy ca các s
gia và hc gi th gii đi vi ông.
Nghiên
cu v các v ám sát trt-kít  Vit Nam, ông Hémery đã gp tr lc trc
nh
t là s che giu ca đng Cng sn Vit Nam. Vì thiu bng chng c th, ông ch có
th nêu ra các "gi thuyt" và chn "gi thuyt" nào đúng lý hn. Chính vì ch đó, gi
thuyt mà ông chn đã thiu cn bn vng chc.
T ngày ông Hémery vit th cho ông Chomsky ti nay, có nhiu s kin mi, mt
phn do s tìm tòi ca nhng ngi trt-kít còn sng sót, mt phn do nhng s liu ca
đng Cng sn xut bn gn đây, nhng ý kin phng đoán ca ông Hé
mery cn đc b
khuyt, đc bit v vn đ ai đã ch mu và v thái đ ca ông H Chí Minh đi vi nhng

ngi trt
-kít thi đó. Chúng tôi tin chc, nu ngày nay cn vit li, ông Hémery s vit

1
- Ông Hémery trc đây là đng viên đng Cng sn Pháp.
23
mt cách khác.
Gi thuyt th nht, coi Nguyn Bình là ngi ch mu, theo s su tm và nhn xét
ca chúng tôi, gi thuyt này không đúng. Th nht, Nguyn Bình (theo li nói ca s gia
Devillers) là cu đng viên ca Quc dân đng. Gia trt-kít và Quc dân đng xa nay
không có thâm thù gì đn ni Nguyn Bình phi cho ngi đi lùng bt và h th trt-kít,
trong lúc c
n t chc chng quân đi Pháp. Nu ông ta làm vic y là do lnh trên đa
xung. Th hai, trong h thng t chc ca đng Cng sn Vit Nam, ngi ch huy quân
đi không phi là ngi ch huy chính
tr. Mà ám sát ti T Thu Thâu và nhng ngi trt-
kít là m
t hành đng chính tr. c cun "Lch s đng Cng sn Vit Nam", trong đon
nói v thi k 1945  min Nam, ngi ta không thy tên tui Nguyn Bình đâu c. Ngi
ta ch thy tên nhng lãnh t xta-lin-nít nh Hoàng Quc Vit (trang 470), Lê Dun và Tôn
c Thng (trang 472) là nhng ngi đng giao phó cho trách nhim điu khin min
Nam. Th ba, v ám sát Phan Vn Hùm, Trn Vn Thch, v.v xy ra ti D An, Th c
 min Nam, cn v th ti
êu T Thu Thâu li  Qung Ngãi, không trc thuc khu vc ca
Nguyn Bình.
Gi
 thuyt th hai: Trn Vn Giàu và Dng Bch Mai là ngi th xng. Gi
thuyt này có lý  ch hai ông Giàu và Mai đc d lun coi là xta-lin-nít hng nht, trung
thành vi Stalin hng nht. Nhng theo s su tm ca chúng tôi, hai ông này lúc đó ch là
nh

ng "lãnh t công khai", h không phi là lãnh t lãnh đo thc s  min Nam. Trong
cun "Lch s đng Cng sn Vit Nam", tên tui ca hai ông không thy đc ghi chép.
Trong cuc hp X y Nam B  Cây Mai (Ch Ln) ngày 23-9-1945, cng nh cuc hp
X y m rng  Thiên H (M Tho) ngày 25-10 đ quyt đnh v vic đi phó vi cuc
tin công đánh chim ca quân đi Pháp, ngi có trách nhim min Nam không phi hai
ông Trn Vn Giàu, Dng Bch Mai mà là các ông Hoàng Quc Vit, Lê Dun, Tôn c
Thng.
Mùa
hè nm 1989, nhân dp qua Pháp, ông Trn Vn Giàu cng chng thc
nhng điu nói trên. Khi hi v vic ai đã git T Thu Thâu  Qung Ngãi, ông Giàu qu
quyt không phi ông vì lúc đó ngi trách nhim là ông Hoàng Quc Vit đc đng c
ra thay ông (nguyên do ông b kim tho vì đã thc hin mt đng li khác vi đng li
ca đng). Ông Giàu gián tip nói nhng gì xy ra trong giai đon này thuc v trách
nhim ông Hoàng Quc Vit. Ông còn qu quyt nói thêm gia ông và T Thu Thâu có
mi tình bng hu, không th nào ông nhn tâm làm đc vic y. Ông thut li chuyn
ông đ
ã đc T Thu Thâu nuôi n, nuôi  trong nhà và đc T Thu Thâu vay tin bà ch
cp cho ông xut ngoi, trách vic lùng bt ca S Mt thám Pháp (nhng li nói này ca
ông Giàu đ
ã đc ghi âm).  mt bui hp khác, ông "cao hng" ha hn khi ông tr v
nc s "
ra ting" cho T Thu Thâu, nu đng Cng sn Vit Nam không chu "ra
ring"! (T y đn nay đã hn ba nm, ông Trn Vn Giàu vn im ting!)
Khi hi v các v ám sát các lãnh t trt-kít khác  min Nam nh Phan Vn Hùm,
Trn Vn Thch, Hunh Vn Phng, v.v ông Trn Vn Giàu li rt lúng túng, không
qu quyt nh câu tr li v v ám sát T Thu Thâu. Thái đ lúng túng y khin c ta có
cm tng ông có dính líu đn nhng v này, hoc ít ra ông cng bit ai là th phm.
Dù sao, cn phi xác đnh mt điu: ông Trn Vn Giàu cng ch là ngi tha hành
l
nh trên mà thôi. Không phi là điu tình c, v ám sát T Thu Thâu  Qung Ngãi, min

Trung, xy ra cùng mt lúc vi nhng cuc ám sát nhng ngi trt-kít khác  min Nam.
iu n
ày chng t tt c các v ám sát đó đã theo mt k hoch đnh sn và t cp trên đa
xung.
Gi thuyt th ba mà ông Hémery đa ra là vai trò và trách nhim ca ông H Chí
Minh. C theo lý lun thông thng, "ông H Chí Minh không có li gì mà trit tiêu nhng
ngi trt
-kít" vì l lúc đó đng Cng sn Vit Nam thi hành chính sách "thêm bn bt
thù", "đoàn kt, đi đoàn kt." Nhng đây ch là mt "phi" ca vn đ (ch "phi" hiu
theo ngha đen và ngha bóng). Mt trái là s liên h ca ông H Chí Minh vi  tam
24
Quc t, vi Stalin và ch ngha xta-lin-nít, tri qua mt chui dài lch s. V đim này,
chúng tôi th
y công trình nghiên cu ca s gia Hémery còn có nhiu ch trng.
úng nh ông Hémery nói, ông H Chí Minh "
cn bn và trc nht là ngi yêu
nc" (cng nh các ông Mao Trch ông và Tito) vì nu các ông này trung thành tuyt
đi 100% vi Stalin th
ì không bao gi các ông lên đc chính quyn  Vit Nam, Trung
Quc và Nam T. Nhng t đó mà đi đn kt lun h không theo Stalin trong mi vn đ
h trng, là mt thái đ thiu lp s vng chc. Ch cn nói mt đim đin hình nht là s
"sùng bái cá nhân": trong sut c mt thi k, s sùng bái H Chí Minh, Mao Trch ông,
Tito không thua kém gì s th phng Stalin. Nu Stalin đc gi là "cha già các dân tc",
Mao, H
, Tito cng đc gi là "cha già ca dân tc".  bc thp hn nh Maurice
Thorez, tng th ký đng Cng sn Pháp, đc gi là "con ca nhân dân." Ngoài vn đ
th phng cá nhân, còn c mt quan nim v lý thuyt và chính tr, c mt quan nim v
phng pháp t chc v
à hot đng.
Trên

tt c nhng lãnh vc c bn đó, Vit Nam, Trung Quc, k c Nam T, đã
r
p khuôn theo mu Liên Xô, mc du, trong giai đon này hay giai đon khác, có nhng
khía cnh khác bit, nhng cn bn là chính sách quan liêu, mnh lnh, nói di, vu oan, chà
đp dân ch, khinh th qun chúng, tiêu dit ngi đi lp.
Mt trong nhng đc tính ca h là ch thuyt "kt qu bin minh cho phng tin"
(la fin justifie les moyens). B
t k phng tin gì, dù đc ác, xu xa ti đâu, đu có th s
dng, quí h loi b đc đi phng trc mt. V git hi 26 ngàn quân nhân và dân
chúng Ba Lan
 rng Katyn là bng chng đin hình
1
.
Nói v
 s trung thành đi vi Stalin, ông H Chí Minh là ngi trung thành nht, so
vi Mao và Tito
2
. i sng chính tr ca ông gn lin vi  tam Quc t, đc bit trong
giai đon t chc này đ
ã b Stalin hoàn toàn khng ch. Nu nhng lãnh t cng sn nh
Togliati (Ý), Thorez (Pháp) bui đu còn do d vi Stalin, ông H Chí Minh không bao
gi có thái đ nh th. T lúc đt chân đu tiên lên Liên Xô (1924) ti khi Stalin cht
(1953), xuyên qua nhng v án Moscow đm máu, ông đc chng kin nhng cuc đo
ln, ty tr mà 90% nhng cu đng chí ca Lenin thuc ban lãnh đo Liên Xô b git hi,
H Chí Minh không h đt mt câu hi, nói mt câu hay vit mt ch t ý bt đng. Là đi
din ca đng mình trc Quc t Cng sn, ông còn gi chc v y viên Ban Chp hành
 tam Quc t. Ông đã áp dng trung thành đng li ca Stalin, tr mt giai đon rt
ngn, nm 1930, ông đa ra lp trng dân tc
3
, không phù hp vi lp trng "giai cp

chng giai cp" ca chuyn c chính tr mi ca Quc t Cng sn lúc đó. Nhng sau khi
b "kim tho", ông dp ngay chính kin, tr li đng trong hàng ng và đc Quc t
Cng sn giao cho nhng chc v quan trng. Nm 1953, vào dp Stalin mt, ông đã vit
nhng câu xut phát t đáy lòng: "i vi nhân dân lao đng th gii, đi vi nhân dân
Vit Nam, công đc ca đng chí Stalin vô cùng to ln. ng chí Stalin mt là mt s thit
thòi không b bn cho toàn th loài ngi"
4
.
Nm 1956, i hi XX ca đng Cng sn Liên Xô nêu ra các ti ác ca Stalin, ông
vn còn dai dng, bo v Stalin bng cách nói: "ng chí Stalin có sai lm, nhng cng có
nhiu công trng." Cng ti đem ra cân nhc, công nhiu hn ti!
Liên h gia H Chí Minh và Stalin là mi liên h hài hòa, không mâu thun vì đng
tâm hp ý. c bit là vn đ đi x vi Trotsky và nhng ngi trt-kít. Di đây chúng
tôi xin trình bày mt s t liu do t tay ông H Chí Minh vit v nhng ngi trt-kít.

1
- Ngày 14-10-1992, chính ph Nga ca ông Yeltsin công b ngh quyt ca Stalin h lnh bn không xét x 26 ngàn
quân nhân và thng dân Ba Lan b bt giam. (Coi báo "Le Monde" ngày 16-10-1992).
2
- Mao và Tito đã có nhng thi k chng đi Stalin.
3
- Nhiu ngi mi đi tìm s khác bit chính kin gia H Chí Minh và Stalin, quên rng lp trng dân tc này sau đó
đ
ã đc Stalin áp dng  Liên Xô trong cuc chin tranh chng phát-xít c (1941-1944). Sau đó các đng Cng sn
các nc, k c đng Cng sn Vit Nam, đ
ã theo gng áp dng vào x mình.
4
- Coi "H Chí Minh toàn tp" (tp 4, trang 384-385).
25
T liu th nht là t trình ca H Chí Minh nm 1939 gi Ban Chp hành Quc t

Cng sn, có đon:
"i vi bn trt-kít, không th có mt tha hip nào, mt nhân nhng nào c. Phi
tìm mi cách lt mt n chúng nh bn tay sai ca phát-xít, phi tiêu dit chúng v chính
tr"
1
.
ã gi trt-kít là tay sai ca phát-xít thì làm sao có th cng tác đc vi nhng ngi
trt-kít, trong cuc chin tranh chng phát-xít? ó là điu mà s gia Hémery cha lu ý
đúng mc.
Tài liu th hai là ba bc th
2
ca ông H Chí Minh, nm 1939, t Trung Quc gi v
Vit Nam. Ông vit:
"Trc kia, ch ngha T-rt-xki đi vi tôi cng nh đi vi nhiu ngi khác, hình
nh là mt vn đ tranh cãi trong ni b gia các phe phái khác nhau ( ) Nhng ít lâu
trc khi xy ra chin tranh ( ) nhng s c đng đy ti li ca bn t
-rt-xkít đã làm
cho chúng tôi sáng m
t ra ( ) Bn t-rt-xkít Trung-quc (cng nh bn t-rt-xkít nc
ngoài) ( ) Chúng ch là nhng bè l bt lng, nhng con chó sn ca ch ngha phát-xít
Nh
t (và ca ch ngha phát-xít quc t"
3
.
S
 "sáng mt ra" ca H Chí Minh, thc ra không do "s c đng đy ti li" ca
nhng ngi trt-kít mà nó bt ngun t mt bài báo ca Stalin đng trong t "Pravda"
(S
 tht) v nhng ngi trt-kít. Xin trích dn mt đon bt h nh sau:
"Ch ngha trt-kít dùng phng pháp đu tranh hèn h nht, nh bn nht, khn nn

nht. Chng trình ca nó là tái thit t bn ch ngha. Np sau bóng ti, đàn chó trt-kít
t
 tp nhng k đu trâu mt nga, nhng đa không còn phm giá con ngi, nhng tên
s
n sàng gây mi ti ác. Hin nay bn trt-kít đang bt đu chun b mt lot ti ác ghê
t
m nht trong lch s loài ngi ( ). Bn chúng đã bán r t quc tng mnh và toàn b
cho k thù phá hoi. Chúng làm gián đip cùng vi bn tay sai gián đip phát-xít, chúng
gây ra nh
ng v phá hoi, nhng khng b cá nhân chng phá cách mng, chun b mt
s phn bi khôn lng trong trng hp xy ra chin tranh. ó là phng pháp hành
đng ca bn chó sn trt
-kít"
4
.
Bài báo nói trên vi
t nm 1937 gia lúc Stalin đang t chc các v ám sát, sau này gi
là "nhng v án Moscow". ó là ting còi báo hiu mt cuc tàn sát cha tng có trong
lch s. (T 1936 đn 1938, hàng vn, hàng triu chin s cng sn, trt-kít và không trt-
kít, đã b x tù, x bn, hoc b đày đi Gulag). Noi gng Stalin, ông H Chí Minh cng
vit:
"Bn t-rt-xkít không ch là k thù ca ch ngha cng sn, mà còn là k thù ca nn
dân ch và tin b. ó là bn phn bi và mt thám ti t nht ( ) Chc các bn đã đc
bn án x bn t-rt-xkít  Liên-xô. Nu các bn cha đc thì tôi khuyên các bn nên đc
và làm cho bn bè mình cng đc nó. c bn án này rt b ích. Nó s giúp các bn thy
rõ b mt tht đáng ghê tm ca ch ngha T-rt-xki và bn t-rt-xkít"
5
em so sánh ba bc th ca H
Chí Minh vit nm 1939 vi bài báo ca Stalin vit
nm 1937, ngi ta thy nó ging nhau nh ht.

Ging v ni dung, ging c v t ng.
Stalin dùng ch "đàn chó", "nh bn" đ ch danh nhng ngi trt-kít, H Chí Minh cng
dùng nguyên vn nhng danh t đó. Stalin nói "
ghê tm", H Chí Minh cng nói "ghê
t
m". Stalin vit "nhng k đu trân mt nga", H Chí Minh cng vit "mt l bt
lng.
" Nhng t ng thóa m đó đã có ch đích gán cho nhng ngi trt-kít cái ti "gián
đip", "mt thám", "tay sai cho phát-xít".

1
- Coi cun "H Chí Minh vit ting Pháp", Nhà xut bn Ngoi vn, Hà Ni (tp 2, trang 22, 1962).
2
- Ba bc th này vit ting Pháp, ký tên là Line, đng trong t báo "Notre voix" (Ting nói ca chúng ta), s tháng 6
và tháng 7-1939.
3
- Coi "H Chí Minh toàn tp", tp 3, trang 97.
4
- Báo "Pravda" ngày 14-2-1937.
5
- "H Chí Minh toàn tp", tp 3, trang 99.