Tiểu luận triết học quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và sự vận dụng quy luật này ở việt nam

Trườ ng Đạ i họ c Cô ng Nghiệ p Hà Nộ i

Tiểu luận triết học:
Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và
sự vận

dụng quy luật này ở Việt Nam.

Sinh viê n

: Phan Vă n Quố c

Lớ p

: CH/K10 - KTCK

Ngườ i hướng dẫ'n KH: TS. Trầ)n Bích Huệ
TS. Phù ng Danh Cườ ng

Hà Nội, 2020


Lời mở đầu

Chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng là hạ t nhâ n lý luậ n tri ế t h ọ c c ủ-a th ế gi ớ i
khoa họ c Mác – Lê nin, là hì nh thức phát tri ể7n cao nh ấ t c ủ-a ch ủ-nghĩa. duy v ậ t, là
hệ n thố ng quan điể7m lý luậ n đượ c xác lậ p trê n c ơ s ở-gi ả-i quy ế t theo quan
điể7m duy vậ t biệ n chứng đố i vớ i vấ n đề)cơ bả-n c ủ-a tri ế t h ọ c. Do đó , n ắ=m
vữ.ng nhữ.ng nộ i dung cơ bả-n củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t bi ệ n ch ứng là đi ề)u ki ệ n tiê
n quyế t để7nghiê n cứu toà n bộ hệ thố ng qua đi ể7m khoa h ọ c c ủ-a ch ủ-nghĩa. Mác

– Lê nin.

Nộ i dung luậ n vă n gồ)m có ba phầ)n:
Phầ)n 1: Thế giớ i quan
Phầ)n 2: Chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng vớ i tư cách là hạ t nhâ n củ-a
thế giớ i quan khoa họ c
Phầ)n 3: Nhữ.ng nguyê n tắ=c phương pháp luậ n đượ c rú t ra từ thế gi ớ i
quan duy vậ t biệ n chứng và việ c vậ n dụ ng chú ng và o sự nghi ệ p đ ổ7i m ớ i
củ-a nướ c ta hiệ n nay


Phầ)n 1. THẾAGIỚEI QUAN
Là 1.1sảKhái-nphẩ7mniệmvà thếlà mộ tgiới quanbộ phậ n củ-a thế
giớ i, con ngườ i có nhu cầ)u phả-i nhậ n thức về)thế gi ớ i cũ.ng nh ư ph ả-i nh ậ
n thức về)bả-n thâ n mì nh trong mố i quan hệ v ớ i th ế gi ớ i đ ể7đi ề)u ch ỉnhhoạ t độ ng củ-a mì nh. Kế t quả-củ-a quá trì nh nhậ n th ức ấ y tạ o nê n th ế gi ớ
i quan.
Như vậ y, thế giớ i quan là toà n bộ nhữ.ng quan đi ể7m, quan niệ m củ-a
con ngườ i về)thế giớ i, về)bả-n thâ n con ngườ i, về)cuộ c s ố ng và v ị trí củ-a
con ngườ i trong thế giớ i ấ y.
Về)nguồ)n gố c, thế giớ i quan ra đờ i từ cuộ c s ố ng. Nó là k ế t qu ả-tr ự c ti ế p c ủ-a
quá trì nh nhậ n thức, song suy đế n cù ng nó là kế t qu ả-củ-a c ả-nh ữ.ng y ế u t ố chủ-quan và
nhữ.ng yế u tố khách quan, củ-a cả-hoạ t độ ng nhậ n thức và ho ạ t đ ộ ng th ự c

tiễ'n.

Hì

nh thà nh thế giớ i quan là mộ t q trì nh tấ t
yế u mà chủ-thể7củ-a nó có thể7 là cá nhâ n hay cộ ng đồ)ng
xã.hộ i.

Về)nộ i dung, thế giớ i quan phả-n ánh thế giớ i ở-ba gó c đ ộ : 1) Các đ ố i
tượ ng bê n ngoà i chủ-thể7; 2) Bả-n thâ n chủ-thể7và 3) Mố i quan h ệ giữ.a ch ủthể7vớ i các đố i tượ ng bê n ngồ i chủ-thể7. Ba gó c độ nà y v ừ a th ể7hi ệ n ý th ức
con ngườ i về)thế giớ i, vừ a thể7hiệ n ý thức củ-a con ngườ i về)chính b ả-n thâ n
mì nh.
Về)hì nh thức, thế giớ i quan có thể7biể7u hiệ n dướ i dạ ng các quan đi ể7m,
quan niệ m rờ i rạ c, cũ.ng có thể7biể7u hi ệ n d ướ i dạ ng h ệ thố ng lý lu ậ n ch ặ t
chẽ.

Về)cấ u trú c, là hiệ n tượ ng tinh thầ)n, thế giớ i quan có cấ u trú c ph ức t ạ
p và đượ c tiế p cậ n từ nhiề)u gó c độ khác nhau, song hai y ế u t ố c ơ b ả-n c ủ-a
thế giớ i quan là tri thức và niề)m tin. Tri thức là cơ sở-trự c ti ế p cho s ự hì nh thà
nh thế giớ i quan, song tri thức chỉ-gia nhậ p và o th ế gi ớ i quan khi nó đã.tr ở-thà
nh niề)m tin để7hì nh thà nh lý tưở-ng, độ ng c ơ thô i thú c con ng ườ i hà nh đ ộ
ng. Như vậ y, mộ t thế giớ i quan nhấ t quán là mộ t th ế gi ớ i quan có tri th ức và
niề)m tin thố ng nhấ t vớ i nhau tạ o nê n c ơ s ở-vữ.ng ch ắ=c cho con ng ườ i ti ế p


tụ c tì m hiể7u thế giớ i, cho con ngườ i xác đị nh thái độ , cách th ức ho ạ t đ ộ ng,
cách thức số ng nó i riê ng và xác lậ p nhâ n sinh quan nó i chung.


Chính vai trị là cơ sở-để7con ngườ i xác đị nh nhữ.ng vấ n đ ề)then ch ố t
củ-a cuộ c số ng, thế giớ i quan có các chức nă ng như: chức nă ng nh ậ n th ức,
chức nă ng xác lậ p giá trị chức nă ng bì nh xét, đánh giá, ch ức nă ng đi ề)u ch ỉnhhà nh vi, vv. mà khái quát lạ i, chức nă ng bao trù m c ủ-a th ế gi ớ i quan là ch ức nă
ng đị nh hướng cho toà n bộ hoạ t độ ng số ng củ-a con ngườ i.
1.2 Thế giới quan duy vật và lịch sử phát triển thế giới quan duy vật
Thế a)Thếgiớgiớiiquanquanduyduytâ mtâmlà vàthế thếgiớgiớiquanquanthừ aduy nhậ
nvật bả-n chấ t củ-a thế giớ i là tinh thầ)n và th ừ a nh ậ n vai trò quy ế t đ ị nh c ủ-a các y ế u t ố
tinh thầ)n đố i vớ i thế giớ i vậ t chấ t nó i chung, đố i vớ i con ngườ i, xã.h ộ i loà i ng ườ i nó i riê

ng.

Thế giớ i quan duy tâ m thể7hiệ n rấ t đa dạ ng dướ i nhiề)u cấ p độ khác nhau.
Tính đa dạ ng củ-a thế giớ i quan duy tâ m trướ c hế t phụ thuộ c và o tính đa

dạ ng trong quan niệ m về)" tinh thầ)n " củ-a nhữ.ng ngườ i có thế gi ớ i quan nà
y. " Tinh thầ)n " có thể7là ý thức củ-a con ngườ i như ý chí, tì nh c ả-m, trí th ức,
kinh nghiệ m, vv.; cũ.ng có thể7là mộ t bả-n nguyê n bê n ngoà i con ng ườ i nh ư
"Tinh thầ)n tố i cao", "ý niệ m tuyệ t đố i", "Đấ ng Sáng tạ o", v.v..
Các cấ p độ củ-a thế giớ i quan duy tâ m phụ thu ộ c và o trì nh đ ộ nh ậ n th ức
củ-a con ngườ i và tương ứng vớ i trì nh độ nhậ n thức ấ y, thế gi ớ i quan duy t ầ)m
đượ c thể7hiệ n dướ i hì nh thức thơ sơ, tơ n giáo hay triế t họ c. Về)v ấ n đề)nà y
C.Mác và Ph.ĂKngghen viế t: "Tấ t cả-nhữ.ng nhà duy tâ m, c ả-v ề)triế t họ c l ẫ'n tô n
giáo, cả-cũ.lẫ'n mớ i, đề)tin và o thà n linh c ả-m, khả-i thị , chú a cứu thế , ng ườ i sáng
tạ o kỳ diệ u, sự tín ngưỡ.ng ấ y mang hì nh thức thơ sơ, tơ n giáo hay hì nh th ức vă n
minh, triế t họ c, thì điề)u đó chỉ-phụ thuộ c và o trì nh độ giáo dụ c củ-a họ …"
Thế giớ i quan duy vậ t là thế giớ i quan thừ a nhậ n bả-n chấ t củ-a thế giớ i là vậ t chấ t, thừ a
nhậ n vai trò quyế t đị nh củ-a vậ t chấ t đố i vớ i các biể7u hiệ n củ-a đờ i số ng tinh thầ)n và thừ a nhậ

n vị trí, vai trị củ-a con ngườ i trong cuộ c số ng hiệ n

thự c.

Theo thế giớ i quan duy

vậ t thì chỉ-có mộ t thế giớ i duy nhấ t là thế giớ i vậ t chấ t, thế
giớ i vậ t chấ t khô ng sinh ra, khơ ng bị mấ t đi, nó tồ)n tạ i vĩnh. viễ'n, vô hạ n,

vô tậ n.

Thế giớ i

quan duy vậ t cũ.ng thừ a nhậ n sự tồ)n tạ i củ-a các hiệ n


tượ ng tinh thầ)n, song quan niệ m mọ i biể7u hiệ n củ-a tinh thầ)n đề)u có nguồ)n gố c từ vậ t
chấ t; vì


vậ y, trong mố i qua hệ giữ.a vậ t chấ t và tinh thầ)n thì vậ t chấ t
là cái có trướ c, tinh thầ)n có sau và bị vậ t chấ t quyế t đị nh.
Trong khi khẳMng đị nh sự tồ)n tạ i củ-a con ngườ i hiệ n thự c
và vai trò quyế t đị nh củ-a hoà n cả-nh vậ t chấ t, thế giớ i quan
duy vậ t nhấ n mạ nh tính nă ng độ ng, tính tích cự c củ-a con ngườ
i trong cuộ c số ng.
Phâ n biệ t giữ.a thế giớ i quan duy vậ t và thế giớ i quan duy
tâ m, VILê nin cho rằNng: "Khô ng trừ mộ t trườ ng hợ p nà o, chú
ng ta thấ y rằNng, đằNng sau mộ t đố ng thuậ t ngữ.tinh vi mớ i,
đằNng sau cái mớ lộ n xộ n nhữ.ng nghị luậ n uyê n thâ m kinh việ
n, là hai đườ ng lố i cơ bả-n, hai khuynh hướ ng cơ bả-n trong cách
giả-i quyế t các vấ n đề)triế t họ c".
Chủ-nghĩa. duy vậ t cho rằNng giớ i tự nhiê n là cái có tinh thầ)n là cái có
sau; nó đặ t tồ)n tạ i lê n hà ng đầ)u và tư duy và o hà ng thứ hai, Chủ-nghĩa.

Như vậ y, theo V.I.Lê nin, cơ
sở-quan trọ ng nhấ t để7xác đị nh mộ t
thế giớ i quan nà o đó thuộ c duy vậ t hay duy tâ m - cho dù duy tâ m
duy tâ m thì ngượ c

lạ i.

dướ i bấ t kỳ hì nh thức nà o (thơ sơ, chấ t phác, tô n giáo hay vă n minh, triế t
họ c ) - là xem thg giớ i quan đó quan niệ m như thế nà o về)vị trí, vai trò củ-a
vậ t chấ t, củ-a ý thức trong mố i quan hệ giữ.a chú ng.
Kể7b)từ Lịchkhisửtriế tpháthọ ctriểnra củađờ i,thếsự phátgiớiquantriể7nduycủ-avậtthế
quan duy vậ t gắ=n liề)n vớ i sự phát triể7n củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t. Tương ứng vớ i ba
hì nh thức cơ bả-n củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t là chủ-nghĩa. duy vậ t chấ t phác, chủ-nghĩa.
duy vậ t siê u hì nh, chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng là ba hì nh thức cơ bả-n củ-a thế giớ
i quan: thế giớ i quan, duy vậ t chấ t phác, thế giớ i quan duy vậ t siê u hì nh và thế giớ i

Thế giớ i quan duy vậ t chấ t phác:
Thế giớ i quan duy vậ t chấ t phác là thế giớ i quan hiệ
quan duy vậ t biệ n

chứng.

n trì nh độ nhậ n thức ngâ y thơ, chấ t phác củ-a nhữ.ng nhà duy vậ t

Thế giớ i quan duy vậ t chấ t phác thể7hiệ n rõ.nét ở-thờ i cổ7đạ i. Đâ y
là thờ i kỳ con ngườ i đã.thốt khỏ-i trạ ng thái mơ ng muộ i nhưng mọ i mặ t


củ-a đờ i số ng xã.hộ i cị n ở-trì nh độ rấ t thấ p. Lao độ ng đã.từ ng bướ c
đượ c phâ n thà nh lao độ ng trí ó c và lao độ ng châ n tay, song sả-n xuấ t vậ
t chấ t vẫ'n là hoạ t độ ng cơ bắ=p, cò n hoạ t độ ng tinh thầ)n củ-a nhữ.ng
ngườ i lao độ ng trí ó c mớ i chỉ-tạ o nê n phơ i thai củ-a


khoa họ c, do đó, trong khi thừ a nhậ n bả-n chấ t củ-a th ế gi ớ i là v ậ t ch ấ t, các nhà
duy vậ t đã.quan niệ m vậ t chấ t là mộ t hay mộ t s ố ch ấ t đ ầ)u tiê n s ả-n sinh ra

vũ.trụ .

ỞP phương Đô ng, phái Ngũ.hà nh coi nhữ.ng chấ t đầ)u viê n ấ y là Kim Mộ c - Thuỷ-- Hoả-- Thổ7; phái Nyaya - vailsesika: nhữ.ng hạ t khô ng đ ồ)ng nh ấ
t, bấ t biế n, khác nhau về)hì nh dáng và khố i lượ ng mà h ọ g ọ i là Anu; phái
Lokayata: đấ t, nướ c, lử-a, khơ ng khí; v.v..
ỞP phương Tâ y, phái Milê cho rằNng chấ t đầ)u tiê n ấ y đ ơn thu ầ)n là
nướ c ( quan điể7m củ-a Talét ), apeirô n ( quan đi ể7m củ-a Anaximan ) hay khơ
ng khí ( quan điể7m củ-a Anaximen ); Hê raclít quan ni ệ m đó là l ử-a; Lox ế p và
Đê mơ crít khẳMng đị nh là nguyê n tử-; vv..
Nhữ.ng vấ n đề)về)con ngườ i cũ.ng đượ c các nhà duy vậ t gi ả-i thích t ừ nh ữ.ng
chấ t mà họ coi là vậ t chấ t ấ y: con ngườ i là hi ệ n thâ n c ủ-a ngũ.hà nh, là s ả-n
phẩ7m củ-a khí, là sự tương tác giữ.a â m - dương, là sự kế t hợ p các nguyê n tử-, v.v..

Vớ i quan niệ m về)thế giớ i, về)con ngườ i như vậ y, nhì n chung th ế gi ớ
i quan duy vậ t chấ t phác thờ i cổ7đạ i có nhữ.ng bướ c tiế n đáng kể7so v ớ i các
thế giớ i quan khác cù ng tồ)n tạ i ở-xã.hộ i đương th ờ i, song do h ạ n ch ế v ề)l ị
ch sử- thế giớ i quan duy vậ t chấ t khác cò n nhiề)u hạ n chế , trong đó :
+ Nhậ n thức củ-a các nhà duy vậ t mang n ặ ng tính tr ự c quan, ph ỏ-ng
đốn chứ chưa có đượ c nhữ.ng că n cứ khoa họ c vữ.ng chắ=c.
+ Quan niệ m vậ t chấ t là mộ t hay mộ t s ố ch ấ t đ ầ)u tiê n s ả-n sinh ra
vạ n vậ t chứng tỏ-các nhà duy vậ t thờ i kỳ nà y đã.đồ)ng nhấ t v ậ t ch ấ t v ớ i v ậ
t thể7- mộ t số dạ ng cụ thể7củ-a vậ t chấ t
+ Việ c đồ)ng nhấ t vậ t chấ t vớ i vậ t thể7là mộ t trong nh ữ.ng nguyê n nhâ n
dẫ'n đế n nhiề)u hạ n chế trong nhữ.ng lĩnh. vự c khác, nh ư: khô ng hi ể7u đ ượ c b ả-n
chấ t củ-a các hiệ n tượ ng tinh thầ)n cũ.ng như mố i quan h ệ gi ữ.a tinh th ầ)n v ớ i v ậ t
chấ t, khơ ng có cơ sở- xác đị nh nhữ.ng biể7u hi ệ n củ-a vậ t ch ấ t trong đ ờ i s ố ng
xã.hộ i nê n cũ.ng khơ ng có cơ sở-để7đứng trê n quan đi ể7m duy v ậ t khi gi ả-i quy ế t
nhữ.ng vấ n đề)về)xã. hộ i. Điề)u đó tấ t y ế u d ẫ'n đế n quan đi ể7m duy v ậ t khô ng
triệ t để7: khi giả-i quyế t nhữ.ng vấ n đề)về)tự nhiê n họ đứng trê n quan đi ể7m duy
vậ t, cò n khi giả-i quyế t nhữ.ng vấ n đề)về)xã.hộ i h ọ đã." tr ượ t " sang quan đi ể7m

duy tâ m " v.v..

+ Thế giớ i quan duy vậ t thờ i cổ7đạ i chỉ-dừ ng lạ i ở- việ c giả-i thích
thế giớ i chứ chưa đóng đượ c vai trị cả-i tạ o thế giớ i.


Tuy cị n nhiề)u hạ n chế cả-về)trì nh độ nhậ n th ức cũ.ng nh ư n ộ i dung
phả-n ánh, nhưng thế giớ i quan duy và chấ t phác thờ i cổ7đạ i đã.có nh ữ.ng đó
ng gó p lớ n lao và o q trì nh phát tri ể7n nh ậ n th ức. Đi ề)u đó đ ượ c th ể7hi ệ n
ở-chỗ'sự ra đờ i củ-a thế giớ i quan duy vậ t th ờ i c ổ7đ ạ i đã.đánh d ấ u b ướ c
chuyể7n hó a từ giả-i thích thế giớ i dự a trê n thâ n linh sang gi ả-i thích th ế gi ớ i
dự a và o giớ i tự nhiê n, nó đị nh hướ ng cho con ngườ i nhậ n thức th ế gi ớ i ph ải xuấ t phát từ chính bả-n thâ n thế giớ i và nó đã.đ ặ t ra nhi ề)u v ấ n đ ề)đ ể7th ế
giớ i suy vậ t ở-các giai đoạ n sau tiế p tụ c phát tri ể7n, hoà n thi ệ n.
Thế giớ i quan duy vậ t siê u hì nh : Thế gi ớ i quan duy v ậ t siê u hì nh bi ể7u
hiệ n rõ.nét và o thế kỷ-thứ XVII - XVIII ở-các nướ c Tâ y ÂSu. Th ờ i kỳ nà y ph ương
thức sả-n xuấ t tư bả-n chủ-nghĩa. đã.đượ c xác l ậ p ở-nhiề)u nướ c. Sự ra đờ i củ-a
phương thức sả-n xuấ t tư bả-n chủ-nghĩa. đò i hỏ-i khoa họ c tự nhiê n ph ả-i có
nhữ.ng bướ c phát triể7n mớ i, nhưng và o thế kỷ-thứ XVII - XVII, hó a họ c cị n ởtrong hì nh thức ấ u trĩ,. chủ-yế u theo thuyế t phlogixtô n ; sinh v ậ t họ c ở- trì nh đ ộ
phơ i thai, cơ thể7củ-a độ ng, thự c vậ t mớ i chỉ-đượ c nghiê n cứu r ấ t thô s ơ và
đượ c giả-i thích bằNng nhữ.ng nghiê n cứu thuầ)n tuý máy mó c, l ị ch sử-phát tri ể7n
củ-a trái đấ t hoà n toà n chưa đượ c biế t đế n v... Trong tấ t c ả-các khoa h ọ c t ự nhiê
n, chỉ-có cơ họ c về)cơ bả-n đã. đạ t đế n mức độ hoà n bị nê n nhữ.ng đị nh lu ậ t C ơ
họ c đượ c coi là duy nhấ t đú ng đố i vớ i mọ i ho ạ t độ ng nh ậ n th ức. Đâ y là
nhữ.ng đị nh luậ t về)cơ bả-n chưa phả-n ánh đượ c trạ ng thái tự v ậ n đ ộ ng c ủ-a
các sự vậ t, hiệ n tượ ng. Cũ.ng trong thờ i kỳ nà y, vi ệ c s ử- d ụ ng ph ương pháp phâ
n tích - phương pháp tách cái toà n thể7 thà nh nhữ.ng bộ ph ậ n để7nh ậ n th ức và ít
chú ý đế n mố i liê n hệ giữ.a các bộ phậ n ấ y đã. đem l ạ i nh ữ.ng hi ệ u qu ả-to l ớ n
trong việ c tì m hiể7u nhữ.ng lĩnh. vự c cụ thể7củ-a hiệ n thự c. Khi mộ t số nhà tri ế
t họ c tuyệ t đố i hó a vai trị củ-a phương pháp nà y, coi nó là ph ương pháp t ố i ưu
để7nhậ n thức thì sự thố ng trị củ-a phương pháp tư duy siê u hì nh đ ượ c kh ẳMng

đị nh. Hầ)u hế t các nhà triế t họ c duy vậ t ở-Tâ y ÂSu th ờ i đó đề)u ch ị u ả-nh h ưởng củ-a phương pháp tư duy nà y. Nhữ.ng yế u tố biệ n chứng có xuấ t hiệ n trong họ
c thuyế t củ-a các nhà duy vậ t song nhì n chung th ế gi ớ i quan c ủ-a h ọ là th ế gi ớ i duy vậ t siê u hì nh. Tiê u biể7u cho thế giớ i quan duy v ậ t siê u hì nh th ế k ỷ-th ứ
XVII - XVIII là thế giớ i quan củ-a Bê con, Hố pxo, Lố cco, Xpinô da, Đê cá cto, La Metri,
Diđro, Hô nbách, v.v..


Các nhà duy vậ t siê u hì nh trong khi phủ-nh ậ n vai trò củ-a Đ ấ ng sáng t ạ o,
thừ a bả-n chấ t củ-a thế giớ i là vậ t chấ t đã.phát tri ể7n tư t ưở-ng coi v ậ t ch ấ t là
chấ t đầ)u tiê n tạ o ra vũ.trụ củ-a các nhà duy vậ t th ờ i c ổ7đ ạ i : Bec ơn, Đ ề)cá ct ơ
coi vậ t chấ t là " hạ t " ; Hố pxơ, La Metri, Điđrô coi là " các v ậ t th ể7riê ng l ẻ-", v, v..
Nhì n chung, theo quan niệ m củ-a các nhà duy vậ t siê u hì nh thì th ế gi ớ i là vô s ố
nhữ.ng sự vậ t cụ thể7tồ)n tạ i cạ nh nhau trong mộ t khô ng gian tr ố ng r ỗ'ng,
vĩ.đạ i.
Các nhà duy vậ t siê u hì nh đề)cao con ngườ i, đề)cao các giá tr ị c ủ-a con ng ườ i,
song quan niệ m con ngườ i cũ.ng chỉ-như mộ t c ỗ'máy : H ộ px ơ hi ể7u trái tim c ủ-a
con ngườ i như chiế c lò xo, thầ)n kinh như nhữ.ng s ợ i ch ỉ-cò n các kh ớ p x ương nh ư
nhữ.ng bánh xe ; Bệ cơn coi ý thức củ-a con ngườ i là " linh hồ)n bi ế t c ả-m giác " t ồ)n
tạ i trong ó c và l n chay theo các dâ y thầ)n kinh và m ạ ch máu ; v, v.. Khô ng hi ể7u đú
ng về)con ngườ i, tấ t yế u các nhà duy vậ t siê u hì nh cũ.ng khơ ng th ể7hi ể7u đúng
về)vị trí, vai trị củ-a con ngườ i trong thế giớ i mà con ngườ i đang số ng.

Thế giớ i quan duy vậ t liệ u hì nh thờ i cậ n đ ạ i tuy gó p ph ầ)n ch ố ng th ế
giớ i quan duy tâ m, gó p phầ)n giú p con ng ườ i đ ạ t đượ c mộ t s ố hi ệ u qu ả-trong
nhậ n thức từ ng lĩnh. vự c hẹ p, song vì phát tri ể7n tư t ưở-ng về)v ậ t ch ấ t c ủ-a các
nhà duy vậ t thờ i cổ7đạ i và phương pháp nhậ n thức là phương pháp siê u hì nh nê
n ngoà i nhữ.ng hạ n chế mà các nhà duy vậ t thờ i cổ7đạ i đã.m ắ=c ph ả-i, các nhà
duy vậ t thờ i nà y cị n mang nặ ng tư duy máy mó c, khô ng hi ể7u th ế gi ớ i là m ộ t
q trì nh vớ i tính cách là lị ch sử-phát triể7n củ-a v ậ t ch ấ t trong các m ố i liê n h ệ
đa dạ ng, phức tạ p và trong trạ ng thái vậ n độ ng khô ng ngừ ng, vĩnh. viễ'n.

Thế giớ i quan duy vậ t biệ n chứng : Thế gi ớ i quan duy v ậ t bi ệ n ch ứng
đượ c C.Mác và Ph.ĂKngghen xâ y dự ng và o gi ữ.a th ế th ứ XIX, VILê nin và nh ữ.ng
ngườ i kế tụ c ô ng phát triể7n.
Sự ra đờ i củ-a thế giớ i quan duy vậ t biệ n chứng là kế t qu ả-k ế th ừ a tinh hoa
các quan điể7m về)thế giớ i trướ c đó , trự c tiế p là nh ữ.ng quan đi ể7m duy v ậ t c ủ-a
Phoiơbắ=c và phép biệ n chứng củ-a Hê ghen ; là kế t quả-sử-dụ ng t ố i ưu thà nh t ự u
củ-a khoa họ c, trướ c hế t là thà nh tự u củ-a Vậ t lý họ c và Sinh họ c. Ph.ĂKngghen nh ậ
n đị nh : thờ i gian nà y giữ.a thế k ỷ-thứ XIX ) khoa họ c t ự nhiê n đã.phát tri ể7n và đ ạ t
đượ c nhữ.ng kế t quả-rự c rỡ., đã.cung cấ p nhữ.ng tà i li ệ u m ớ i v ớ i s ố l ượ ng ch ưa t ừ
ng có , đế n mức là m cho ngườ i ta khơ ng nh ữ.ng có th ể7kh ắ=c ph ụ c hồ n tồ n tính
siê u hì nh máy mó c củ-a thế kỷ-XVIII, mà ngay bả-n thâ n khoa họ c tự nhiê n, nh ờ


chứng minh đượ c nhữ.ng mố i liê n hệ tồ)n tạ i trong bả-n thâ n gi ớ i t ự nhiê n
mà đã. biế n từ khoa họ c kinh nghiệ m chủ-nghĩa. thà nh khoa h ọ c lý lu ậ n và
nhờ tổ7ng hợ p nhữ.ng kế t quả-đã.đạ t đượ c mà đã.tr ở-thà nh m ộ t h ệ th ố ng
nhậ n thức duy vậ t về) thế giớ i trong sự vậ n độ ng, bi ế n đ ổ7i khô ng ng ừ ng
củ-a nó .
Sự ra đờ i củ-a thế giớ i quan khoa họ c biệ n chứng cò n là k ế t qu ả-tổ7ng
kế t các sự kiệ n lị ch sử-diễ'n ra ở-các nướ c Tâ y ÂSu, khi phương th ức s ả-n xu ấ
t tư bả-n chủ-nghĩa. đã.hì nh thà nh và đã.bộ c lộ cả-nh ữ.ng m ặ t m ạ nh cũ.ng
như nhữ.ng mặ t hạ n chế củ-a nó .
Nộ i dung, bả-n chấ t củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t bi ệ n chứng – nh ữ.ng v ấ n đ ề)mà
chúng ta tì m hiể7u sau đâ y – đem lạ i cho con ngườ i khô ng ch ỉ-m ộ t b ức tranh trung
thự c về)thế giớ i mà cò n đem lạ i cho con ngườ i m ộ t đ ị nh h ướng, m ộ t ph ương pháp
tư duy khoa họ c để7con ngườ i tiế p tụ c nhậ n thức và cả-i tạ o thế giớ i.


Phầ)n 2. NỘS I DUNG, BẢPN CHẤAT CỦPA
CHỦPNGHĨUA DUY VẬS T BIỆS N CHỨENG VỚEI TƯ CÁECH

LÀX HẠ T NHÂSN CỦPA THẾAGIỚEI QUAN KHOA HỌ C

N i2.1 dungNộidungc -achủ-angh của.nghĩaduyv tduybi nvậtch
biệnng cth 7ứnghi n qua t t c -các quan i 7m, quan ni m c -a nó song
có th 7nh n th c n i dung này qua quan i 7m duy v t về)thếgi i nó i
chung vàquan i 7m duy v t về)xã.h i nó i riêng.

Tronga)Quanl chđiểms -triếtduy vậth c,vềcáthếcnhàgiớitriết h c tr
c hết ph -i gi -i áp v n ề)thế gi i làgì? Làv t ch t hay tinh th )n ? Các
nhàtriết h c duy v t cho r Nng, b -n ch t thếgi i làv t ch t. Ng c l i,
các nhàtriết h c duy tâm l i cho r Nng, b -n ch t thế gi i làtinh th )n.
Quan i 7m c -a các nhàtriết h c duy v t c .ng không ng ng

cb

7sung vàphát tri 7n g =n liề)n v i s phát tri 7n c -a khoa h c vàth c ti
'n. Kếth a t t -ng các nhàtriết h c duy v t vàc n c vào các thành t u
c -a khoa h c t nhiên, ch -ngh a. duy v t bi n ch ng i ến kh Mng nh
r Nng : b -n ch t c -a thế gi i làv t ch t, thếgi i th ng nh t ở-tính v t ch
t vàv t ch t làth c t i khách quan, t )n t i c l p i v i ý th c, quyết nh
ý th c và c ý th c ph -n ánh.
- Ch v t-cóch tm tt )nthết igi kháiduych nh tquan,vàt )nth ngt iv nh.nh tvi 'n,làthếvôgi t n,iv tvôch
t.h n, khôngThếgi sinhi

T trac và-cákhôngcs v tm thi n i. t ng trên thếgi i ề)u lành .ng d
ng t )n t i c th 7
- c ngoài-av tv tch tch thay anglàthu cv n ng.tính c -a v t ch t. Thếgi
i khơng có gìkhác

- Cánhau,cs v t,v nhi n ngt ngphát tri 7ntrongtheothếgi cáci quyv tch tlu t th ngkhách nh

tquan,ch tchuy 7nch .v hóia l 'n

ÝEth nhau,clàlàm tngu )n cg c,tínhlàc ngun-ab nã.onhânng i,vàkếtlàs qu ph -c -nấnhau.nhhi n th c khách


- quan vào b nã.o ng i.

Nh .ng n i dung trên không ph -i làsáng t o thu )n tuý t t duy
c -a các nhàduy v t bi n ch ng mànó làkhái quát các thành t u c -a

khoa h c t nhiên.


Từ phỏ-ng đốn thiê n tà i về)bả-o tồ n vậ t chấ t và bả-o toà n
vậ n độ ng củ-a Lô mô nô xố p ; từ việ c chứng minh đượ c bằNng thự
c nghiệ m sự bả-o toà n khố i lượ ng trong các phả-n ứng hó a họ c của ơ ng Lơ mơ nô xố p và Lavoadiê đế n đị nh luậ t bả-o tồ n và
chuyể7n hó a nă ng lượ ng củ-a Mâ yơ và hệ thố ng các đị nh luậ t bảo toà n củ-a vậ t lý họ c sau nà y là nề)n tả-ng khoa họ c cho kế t luậ
n về)tính bấ t sinh, bấ t diệ t củ-a thế giớ i vậ t chấ t.

Từ phát hiệ n ra tế bà o hữ.u cơ vớ i tư cách là đơn vị số ng của Svanna và Slaiđen mà cấ u tạ o và mọ i quá trì nh phát sinh, phát
triể7n củ-a các cơ thể7đã.hiệ n ra theo quy luậ t.
Từ phát hiệ n củ-a Đặ cuyn về)chuỗ'i tiế n hó a củ-a giớ i hữ.u
sinh cù ng mộ t loạ t các phát hiệ n khác trong vậ t lý họ c, hó a họ c,
sinh họ c, thiê n vă n họ c đã.dẫ'n đế n phát hiệ n về)các hì nh thức vậ
n độ ng củ-a Ph.ĂKngghen vớ i tư cách là luậ n cứ khoa họ c về)các
mố i liê n hệ phổ7biế n củ-a vậ t chấ t đang biế n đổ7i, đang chuyể7n
hó a, đang là nguyê n nhâ n, kế t quả-củ-a nhau.
Như vậ y, đú ng như các nhà duy vậ t biệ n chứng đã.tổ7ng kế t,
bả-n chấ t vậ t chấ t và tính thố ng nhấ t vậ t chấ t củ-a thế giớ i đượ c
chứng minh khô ng phả-i bằNng và i ba lờ i lẽ.khéo léo củ-a kẻ-là m trò

ả-o thuậ t, mà bằNng mộ t sự phát triể7n lâ u dà i, khó khă n củ-a triế t
họ c và khoa họ c tự nhiê n.

b) Quan điể7m duy vậ t về)xã.hộ i
Xã.hộ i, theo quan điể7m củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng, là
tổ7ng hợ p nhữ.ng con ngườ i hiệ n thự c cù ng tấ t cả-các hoạ t độ ng,
các quan hệ củ-a họ .

Đố i vớ i quá trì nh hì nh thà nh quan điể7m duy vậ t về)xã.hộ i và cơ
sở-để7xác đị nh quan điể7m duy vậ t về)xã.hộ i VILê nin viế t : " Trong khi
nghiê n cứu sâ u và phát triể7n chủ-nghĩa. duy vậ t triế t họ c, Mác đã.đưa họ
c thuyế t đó tớ i chỗ'hoà n bị và mở-rộ ng họ c thuyế t ấ y từ chỗ'nhậ n thức
giớ i tự nhiê n đế n chỗ'nhậ n thức xã.hộ i loà i ngườ i ". C.Mác và
Ph.ĂKngghen nhậ n thấ y rằNng, cũ.ng như mọ i hiệ n tượ ng trong giớ i tự
nhiê n đề)u có nguyê n nhâ n vậ t chấ t, sự phát triể7n củ-a xã.hộ i loà i ngườ
i cũ.ng do sự phát triể7n củ-a lự c lượ ng vậ t chấ t quyế t đị nh.

Nộ i dung cơ bả-n quan điể7m duy vậ t về)xã.hộ i thể7hiệ n :
Xã.hộ i là mộ t bộ phậ n đặ c thù củ-a tự nhiê n


Quá-n triệ t quan điể7m duy vậ t và o lĩnh. vự c xã.hộ i, chủ-nghĩa. duy

vậ t biệ n chứng khẳMng đị nh xã.hộ i là mộ t bộ phậ n đặ c thù củ-a giớ i tự

nhiê n. Chính sự phát


triể7n lâ u dà i củ-a giớ i tự nhiê n đã.dẫ'n đế n sự ra đờ i củ-a con ngườ i và xã.hộ i loà i
ngườ i. Xã.hộ i là sả-n phẩ7m phát triể7n cao nhấ t và là mộ t bộ phậ n đ ặ c thù c ủ-a

giớ i tự nhiê n. Tính đặ c thù củ-a xã.hộ i thể7hiệ n ở-chỗ'xã.hộ i có nhữ.ng quy luậ t vậ
n độ ng, phát triể7n riê ng và sự vậ n độ ng, phát triể7n củ-a xã.h ộ i ph ả-i thơ ng qua
hoạ t độ ng có ý thức củ-a con ngườ i đang theo đuổ7i nhữ.ng mụ c đích nhấ t đị nh.

Sả-n xuấ t vậ t chấ t là cơ sở-củ-a đờ i số ng xã.hộ i; phương thức sả-n
xuấ t quyế t đị nh quá trì nh sinh hoạ t xã.hộ i, chính trị và tinh thầ)n nó i
chung, tồ)n tạ i xã.hộ i quyế t đị nh ý thức xã.hộ i.
Triế t họ c Mác đã.khẳMng đị nh rằNng, chỗ'khác nhau că n bả-n giữ.a con
ngườ i vớ i độ ng vậ t là con ngườ i khô ng chỉ-dự a và o nhữ.ng cái đã.có sẵZn
trong tự nhiê n mà bằNng lao độ ng sả-n xuấ t, tác độ ng tích cự c và o tự nhiê n,
cả-i tạ o tự nhiê n nhằNm tạ o ra củ-a cả-i vậ t chấ t cho đờ i số ng củ-a mì nh. Sản xuấ t vậ t chấ t là cơ sở-củ-a đờ i số ng xã.hộ i. Lị ch sử-tồ)n tạ i và phát triể7n
củ-a xã.hộ i gắ=n liề)n vớ i lị ch sử-phát triể7n củ-a sả-n xuấ t ra củ-a cả-i vậ t
chấ t.

Sả-n xuấ t vậ t chấ t trong từ ng giai đoạ n lị ch sử-lạ i đượ c tiế n hà nh
bằNng mộ t phương thức sả-n xuấ t nhấ t đị nh. Phương thức sả-n xuấ t ấ y quyế
t đị nh sinh hoạ t xã. hộ i, chính trị và tinh thầ)n nó i chung. Sự thay đổ7i phương
thức sả-n xuấ t sớ m muộ n sẽ.là m thay đổ7i các mặ t khác củ-a đờ i s ố ng xã.h ộ
i.
Trong quá trì nh tồ)n tạ i và phát tri ể7n, con ngườ i khô ng chỉ-gắ=n liề)n
vớ i mộ t phương thức sả-n xuấ t nhấ t đị nh, mà cò n gắ=n liề)n vớ i điề)u ki ệ n
tự nhiê n, dâ n số và nhữ.ng điề)u kiệ n sinh hoạ t vậ t chấ t khác. Toà n b ộ
nhữ.ng điề)u kiệ n sinh hoạ t vậ t chấ t ấ y tạ o thà nh tồ)n tạ i xã.h ộ i. Tri ế t h ọ
c Mác khẳMng đị nh : " Khô ng phả-i ý thức củ-a con ngườ i quyế t đị nh sự tồ)n tạ
i củ-a họ ; trái lạ i, sự tồ)n tạ i xã.hộ i củ-a họ quyế t đị nh ý thức củ-a h ọ ".
Sự phát triể7n củ-a xã.hộ i là mộ t quá trì nh lị ch sử-- tự nhiê n
Theo- quan điể7m chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng, mộ t xã.hộ i tr ọ n v ẹ
n trong từ ng giai đoạ n lị ch sử-cụ thể7là mộ t hì nh thái kinh tế - xã.h ộ i ; m ỗ'i
hì nh thái kinh tế - xã.hộ i gồ)m nhữ.ng mặ t cơ bả-n là lự c l ượ ng s ả-n xuấ t,
quan hệ sả-n xuấ t ( mà nhữ.ng quan hệ sả-n xuấ t nà y tạ o nê n kế t cấ u kinh

tế hay cơ sở-hạ tầ)ng củ-a xã.hộ i ) và kiế n trú c thượ ng tầ)ng.
Trong quá trì nh sả-n xuấ t, lự c lượ ng sả-n xuấ t thườ ng xuyê n phát triể7n. Khi l ự
c lượ ng sả-n xuấ t phát triể7n đế n mộ t mức độ nhấ t đị nh thì quan hệ sả-n xu ấ t phả-i


thay đổ7i cho phù hợ p vớ i trì nh độ mớ i củ-a lự c lượ ng sả-n xuấ t. Lú c nà y, kế t cấ
u kinh tế - tức cơ sở-hạ tầ)ng củ-a xã.hộ i - thay đổ7i. Sự thay đổ7i củ-a cơ sở-hạ
tầ)ng sẽ. dẫ'n đế n sự thay đổ7i củ-a kiế n trú c thượ ng tầ)ng. Đế n đâ y, tấ t cả-các
mặ t cơ bả-n cấ u thà nh mộ t hì nh thái kinh tế - xã.hộ i đã.thay đổ7i. Hì nh thái kinh
tế - xã.hộ i nà y đã. chuyể7n sang mộ t hì nh thái kinh tế - xã.hộ i khác cao hơn ”.
Như vậ y, vớ i tư cách là mộ t bộ phậ n đặ c thù củ-a thế giớ i vậ t chấ t, sự
vậ n độ ng, phát triể7n củ-a xã.hộ i vừ a chị u sự chi phố i củ-a các quy luậ t chung
nhấ t chi phố i toà n bộ thế giớ i vậ t chấ t, vừ a chị u sự chi phố i củ-a các quy luậ t riê
ng có củ-a mì nh, trướ c hế t và quan trọ ng nhấ t là quy luậ t về)lự c lượ ng sả-n xuấ t
• quan hệ sả-n xuấ t, quy luậ t về)cơ sở-hạ tầ)ng - kiế n trú c thượ ng tầ)ng. Nhữ.ng
quy luậ t nà y là m sự vậ n độ ng và phát triể7n củ-a xã.hộ i loà i ngườ i biể7u hiệ n
là mộ t quá trì nh lị ch sử-tự nhiê n trê n nề)n tả-ng sả-n xuấ t ra củ-a cả-i vậ t chấ t.

Quầ)n chú ng nhâ n dâ n là chủ-thể7châ n chính sáng tạ o ra l ị ch s ửKhi- khẳMng đị nh sả-n xuấ t là cơ sở-củ-a đờ i số ng xã.hộ i, phương thức
sả-n xuấ t quyế t đị nh đờ i số ng tinh thầ)n nó i chung, đờ i số ng chính trị nó i riê
ng, và khẳMng đị nh sự phát triể7n củ-a xã.hộ i lồ i ngườ i là q trì nh lị ch sử-tự
nhiê n đượ c bắ=t đầ)u bằNng sự phát triể7n củ-a lự c lượ ng sả-n xuấ t thì chủnghĩa. duy vậ t biệ n chứng cũ.ng đã.khẳMng đị nh quầ)n chúng nhâ n dâ n là chủthể7châ n chính sáng tạ o ra lị ch sử-. Vai trị ấ y củ-a quầ)n chúng nhâ n dâ n biể7u
hiệ n cụ thể7ở-chỗ'quầ)n chú ng nhâ n dâ n là lự c lượ ng trự c tiế p sả-n xu ấ t ra
củ-a cả-i vậ t chấ t ; quầ)n chúng nhâ n dâ n là độ ng lự c cơ bả-n củ-a mọ i cu ộ c
cách mạ ng xã.hộ i ; quầ)n chúng nhâ n dâ n là ngườ i sáng tạ o ra các giá trị vă n hó
a tinh thầ)n.
Trong mố i quan hệ vớ i quầ)n chú ng nhâ n dâ n, chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng
đáhướnhnggiáchiế ncao vailượ c,trò sácủch-a lượ clã.nh chotụ tronghà nhvi ệ cđộ ngn ắ=mcáchb ắ=tm ạ ngxuth ế ;tổ7c ủch ứ-ath ờ ic,giáđ ạ i,od ụ c,đ ị nhthuy ế t

phụ c,vụ mà thố ngcáchmạ ngnhấ t ýđặ tchí,rahà nhBongđộ ngsuy chocủ-a cù ngquầ)n quầ)nchúngchúnhằNmngnhâ ngiả-i quy ế tdâ nv ẫ'nnh ữ.nglà l ự cnhiệ ml ượ ng

quyế ttụ là ngườ iđị nh sự tổ7chứtồ)nc,tạ iđị nhcủ-a hướlã.nhng,tụ ,dẫ'nquy ế td ắ=tđị nhphonguy trà o,tínvà thúsứcc đ ẩ7ym ạ nhsự củphá-alã.nhttri ể7nt ụ
.củLã.nh-a

lị ch sử-cò n quầ)n chúng nhâ n dâ n là lự c lượ ng quyế t đị nh sự phát tri ể7n ấ y.
Như vậ y, quan điể7m duy vậ t về)xã.hộ i là mộ t hệ thố ng quan điể7m thố ng
nhấ t chặ t chẽ.vớ i nhau, về)sự ra đờ i, tồ)n tạ i, vậ n độ ng phát triể7n củ-a xã.h ộ i và
các


lự c lương thự c hiệ n nhữ.ng nhiệ m vụ lị ch sử-đặ t ra trong sự vậ n độ
ng và phát triể7n ấ y.
Bả2.-Bảnnchấ tchấtcủ-acủachủ-chủnghĩnghĩa.aduy duyvậ tbiệ nvật
biệnchứngchứngđượ c thể7hiệ n ở-việ c giả-i quyế t đúng đắ=n vấ n đề)cơ bả-n củ-a triế t
họ c trê n quan điể7m thự c tiễ'n, ở-sự thố ng nhấ t hữ.u cơ giữ.a thế giớ i quan duy vậ t vớ i
phép biệ n chứng, ở-quan niệ m duy uậ t triệ t để7và ở-tính thự c tiễ'n - cách mạ ng củ-a nó .

Vấ na)Giảiđề)cơquyếtbả-nđúngcủ-a đắntriế tvấnhọ cđềlà cơmố ibảnquancủa hệ
triếtgiữhọc.atưtrênduyquanvà tồ)nđiểmtạ ithực.ỞPđâ y,tiễn mố i quan hệ nà y đượ c hiể7u là
mố i quan hệ giữ.a ý thức và vậ t chấ t. Về)vấ n đề)nà y, trong khi chủ-nghĩa. duy tâ m
tuyệ t đố i hó a vai trò củ-a ý thức, coi ý thức là nguồ)n gố c c ủ-a v ậ t ch ấ t, s ả-n sinh ra v ậ
t chấ t thì vớ iviệ c khẳMng đị nh bả-n chấ t củ-a thế giớ i là vậ t chấ t, chủ-nghĩa. duy v ậ t
trướ c Mác đã.gó p phầ)n khơ ng nhỏ-và o việ c chố ng lạ i chủ-nghĩa. duy tâ m, đ ặ t nề)n
mó ng cho sự phát triể7n củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t sau nà y. Song, hạ n chế lớ n nhấ t củ-a
chủ-nghĩa. duy vậ t trướ c Mác là duy vậ t khô ng triệ t để7 (duy vậ t v ề)t ự nhiê n nh ưng
duy tâ m về)xã.hộ i) và khô ng thấ y đượ c sự tác độ ng trở-lạ i củ-a ý thức đ ố i vớ i v ậ t
chấ t.

Có nhiề)u nguyê n nhâ n dẫ'n đế n hạ n chế trê n, song nguyê n nhâ n chủyế u và cũ.ng là "khiế m khuyế t chủ-yế u" là các nhà duy vậ t trướ c Mác thi ế u
quan điể7m thự c tiễ'n.

Thự c tiễ'n, vớ i tư cách là toà n bộ hoạ t độ ng vậ t chấ t có mụ c đích mang tính
lị ch sử-- xã.hộ i củ-a con ngườ i nhằNm cả-i tạ o hiệ n thự c mà nhữ.ng dạ ng cơ bả-n của nó là hoạ t độ ng sả-n xuấ t vậ t chấ t, hoạ t độ ng chính trị - xã.hộ i và ho ạ t đ ộ ng th ự
c nghiệ m khoa họ c, đượ c các nhà duy vậ t biệ n chứng coi là ho ạ t độ ng bả-n chấ t c ủa con ngườ i, là hoạ t độ ng đặ c trưng cho con ngườ i. Hoạ t độ ng nà y là m ắ=t khâ u
trung gian trong mố i quan hệ giữ.a ý thức củ-a con ngườ i vớ i thế giớ i vậ t chấ t.

Thô ng qua thự c tiễ'n, ý thức con ngườ i đượ c vậ t chấ t hoá, tư tưở-ng trởthà nh hiệ n thự c. Thô ng qua thự c tiễ'n, ý thức con ngườ i đã.khô ng chỉ-phả-n ánh
thế giớ i mà cò n " sáng tạ o ra thế giớ i ". C.Mác cho rằNng thự c tiễ'n là nơi con
ngườ i chứng minh sức mạ nh, chứng minh tính hiệ n thự c và tính trầ)n tụ c củ-a tư
duy ”.
BằNng việ c đưa quan điể7m thự c tiễ'n và o hoạ t độ ng nhậ n thức, đặ c biệ t việ
c thấ y vai trò quyế t đị nh củ-a hoạ t độ ng sả-n xuấ t vậ t chấ t đố i vớ i s ự tồ)n tạ i và phát


triể7n củ-a xã.hộ i, các nhà duy vậ t biệ n chứng đã.khắ=c phụ c đượ c hạ n chế của chủ-nghĩa. duy vậ t trướ c đó để7giả-i quyế t thoả-đáng vấ n đề)cơ bả-n củ-a triế
t họ c. ỞPđâ y, trong khi khẳMng đị nh vai trò quyế t đị nh củ-a các yế u tố vậ t chấ
t, các nhà duy vậ t biệ n chứng đã.khô ng loạ i trừ việ c các lĩnh. vự c tư tưở-ng, đế
n lượ t chú ng, lạ i có tác độ ng ngượ c lạ i, nhưng là tác độ ng cấ p hai lê n nhữ.ng
điề)u kiệ n vậ t chấ t ấ y... " ; khô ng loạ i trừ việ c các lĩnh. vự c tư tưở-ng "... cũ.ng
sẽ.trở-thà nh lự c lượ ng vậ t chấ t, mộ t khi nó thâ m nhậ p và o qu ầ)n chúng ".
Trướcb)SựthốngMác, nchủất-nghĩhữua.cơduygiữavậ tthếvà giớiphéquanpbiệ
nduychứvậtngvớivề)phépcơbảbiện-nbị chứngtáchrờ i nhau. Chủ-nghĩa. duy vậ t tuy có
chứa đự ng mộ t số tư tưở-ng biệ n chứng nhấ t đị nh, nhưng nhì n chung phương pháp
siê u hì nh giữ.vai trò thố ng trị , đặ c biệ t trong chủ-nghĩa. duy vậ t thế k ỷ-XVII XVIII.
Trong khi đó , phép biệ n chứng lạ i đạ t đế n đỉnh- cao ở-chủ-nghĩa. duy tâ m vớ
i quan niệ m về)sự phát triể7n củ-a " ý niệ m tuyệ t đố i " trong triế t họ c cổ7điể7n
Đức.

Việ c tách rờ i giữ.a thế giớ i quan duy vậ t vớ i phép biệ n chứng đã.khô
ng chỉ-là m các nhà duy tâ m mà ngay cả-các nhà duy vậ t trướ c Mác khô ng
hiể7u về)mố i liê n hệ phổ7biế n, về)sự thố ng nhấ t và nố i tiế p nhau củ-a các

sự vậ t, hiệ n tượ ng trong thế giớ i vậ t chấ t.
Bấ tc)Quankỳ mộ tniệmhọ cduythuyế tvậttriệttriế tđểhọ c nà o cũ.ng phả-i
thể7hiệ n quan niệ m củ-a mì nh về)tự nhiê n và xã.hộ i.
Khi giả-i quyế t nhữ.ng vấ n đề)tự nhiê n, chủ-nghĩa. duy vậ t trướ c Mác đứng
trê n quan điể7m duy vậ t vì các nhà duy vậ t đề)u khẳMng đị nh sự tự tồ)n tạ i củ-a
thế giớ i vậ t chấ t và thừ a nhậ n tính thứ nhấ t củ-a vậ t chấ t. Song, vì khơ ng hi ể7u
đú ng về) vậ t chấ t, khô ng hiể7u đú ng nguồ)n gố c, bả-n chấ t củ-a ý thức, thi ế u quan
điể7m thự c tiễ'n, thiế u phương pháp tư duy biệ n chứng và mộ t số hạ n chế khác
về)nhậ n thức, về)lị ch sử-nê n khi giả-i quyế t nhữ.ng vấ n đề)về)xã.hộ i, các nhà duy
vậ t trướ c Mác đã. lấ y các yế u tố tinh thầ)n như tì nh cả-m, ý chí, nguyệ n vọ ng, v.v. là
m nề)n tả-ng. Vì vậ y, chủ-nghĩa. duy vậ t trướ c Mác là chủ-nghĩa. duy vậ t khô ng tri ệ
t để7.
KhẳMng đị nh nguồ)n gố c " vậ t chấ t củ-a xã.hộ i ; khẳMng đị nh s ả-n xu ấ t v ậ t
chấ t là cơ sở-củ-a đờ i số ng xã.hộ i, phương, thức sả-n xuấ t quyế t đị nh quá trì nh sinh


hoạ t xã.hộ i, chính trị và tinh thầ)n nó i chung ; tồ)n tạ i xã.hộ i quy ế t đ ị nh ý thức xã.hộ i
và


coi sự phát triể7n củ-a xã.hộ i loà i ngườ i là mộ t quá trì nh lị ch sử-- tự nhiê n, chủnghĩa. duy vậ t biệ n chứng đã.khắ=c phụ c đượ c tính khơ ng triệ t để7củ-a chủ-nghĩa.
duy vậ t cũ. VILê nin nhậ n đị nh rằNng : " Trong khi nhậ n thức sâ u và phát tri ể7n
chủ-nghĩa. duy vậ t triế t họ c, Mác đã.đưa họ c thuyế t đó tớ i chỗ'hoà n bị và m ở-r ộ ng
họ c thuyế t ấ y từ chỗ'nhậ n thức giớ i tự nhiê n đế n chỗ'nhậ n thức xã.hộ i loà i ngườ
i. Chủ-nghĩa. duy vậ t lị ch sử-củ-a Mác là thà nh tự u vĩ.đạ i nhấ t củ-a tư tưở-ng khoa
họ c ".

Sự ra đờ i củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t lị ch sử-là cuộ c cách mạ ng đố i v ớ i
quan niệ m về)xã.hộ i, nó đem lạ i cho con ngườ i mộ t cô ng cụ vĩ.đạ i trong
việ c nhậ n thức và cả-i tạ o thế giớ i.

Tínhd)Tínhthự cthựctiễ'ntiễn- cá-cháchmạ ngmạngcủ-a chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng trướ c hế t
thể7

hiệ n ở- :

- Chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng là vũ.khí lý luậ n củ-a giai cấ p vô sả-n

Giai cấ p vô sả-n đượ c coi là lự c lượ ng sả-n xuấ t hà ng đầ)u củ-a tồ n thể7nhâ n
loạ i, nó có lợ i ích, có mụ c đích phù hợ p vớ i lợ i ích cơ bả-n, mụ c đích cơ bả-n c ủ-a
nhâ n dâ n lao độ ng và sự phát triể7n củ-a xã.hộ i. Chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n ch ứng ra
đờ i đã.đượ c giai cấ p vô sả-n tiế p nhậ n như mộ t cô ng cụ đị nh hướng cho hà nh
độ ng, như vũ.khí lý luậ n trong cuộ c đấ u tranh tự giả-i phó ng mì nh và giả-i phó ng
tồ n thể7nhâ n loạ i. Cơ ng cụ đị nh hướ ng nà y, vũ.khí lý luậ n nà y đã.t ạ o nê n b ướ c
chuyể7n biế n về)chấ t củ-a phong trà o cô ng nhâ n từ trì nh độ tự phát lê n trì nh đ ộ tự
giác, C.Mác và Ph.ĂKngghen nhậ n đị nh : giố ng như chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n ch ứng
thấ y giai cấ p vô sả-n là vũ.khí vậ t chấ t củ-a mì nh, giai cấ p vô sả-n cũ.ng th ấ y ch ủnghĩa. duy vậ t biệ n chứng là vũ.khí tinh thầ)n củ-a mì nh nê n ngay từ đầ)u, cái
khuynh hướng mớ i, coi lị ch sử-phát triể7n củ-a lao độ ng là chì a khố để7hiể7u tồ n
bộ lị ch sử-củ-a xã.hộ i, đã.chủ-yế u hướng về)giai cấ p vô sả-n và đã.đượ c giai cấ p vô
sả-n dà nh cho mộ t sự hưở-ng ứng mà nó khơ ng tì m thấ y và khơ ng mong ch ờ có
đượ c ở-mộ t nơi nà o khác ”.

Chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng khơ n
va i trị cả -i tạ o thế giớ i

-

Bấ t kỳ mộ t họ c thuyế t triế t họ c nà o cũ.ng khô ng trự c tiế p là m thay đ ổ7i
thế giớ i, mà thô ng qua tri thức về)thế giớ i, con ngườ i hì nh thà nh mụ c đích,

phương hướ ng, biệ n pháp, vv. chỉ-đạ o hoạ t độ ng củ-a mì nh tác độ ng và o thế gi ớ
i.


Bấ t kỳ họ c thuyế t triế t họ c nà o cũ.ng phả-i giả-i thích thế gi ớ i, song
để7thự c hiệ n đượ c vai trò cả-i tạ o thế giớ i họ c thuyế t phả-i phả-n ánh
đúng thế giớ i, phả-i đị nh hướng hoạ t độ ng cho con ngườ i phù hợ p vớ i quy
luậ t, phả-i đượ c quâ n chúng nhâ n dâ n tin và hà nh độ ng theo. N ộ i dung và
bả-n chấ t củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t biệ n chứng đáp ứng đượ c nhữ.ng yê u cầ)u
nà y.
Sức mạ nh cả-i tạ o thế giớ i củ-a chủ-nghĩa. duy vậ t bi ệ n chứng
thể7hiệ n ở-mố i quan hệ mậ t thiế t vớ i hoạ t đ ộ ng th ự c ti ễ'n c ủ-a qu ầ)n
chúng nhâ n dâ n, vớ i cuộ c đấ u tranh củ-a giai c ấ p vô s ả-n trê n m ọ i lĩnh. v ự
c.


Phầ)n 3. NHỮUNG NGUYÊSN TẮ]C PHƯƠNG PHÁEP LUẬS
N CỦPA CHỦPNGĨUA DUY VẬS T BIỆS N CHỨENG

VÀXVIỆS C VẬS N DỤ NG NÓEVÀXO SỰ NGHIỆS P
CÁECH MẠ NG ỞPVIỆS T NAM GIAI ĐOẠ N HIỆS N NAY
Nế u chỉ-có mộ t thế giớ i duy nhấ t và thóng nhấ t là thế giớ i vậ t chấ t; trong
đó thế giớ i vậ t chấ t, vậ t chấ t là nguồ)n gố c củ-a ý thức, quyế t đị nh ý thức song ý
thức có thể7tác độ ng trở-lạ i vậ t chấ t thô ng qua hoạ t độ ng thự c tiễ'n củ-a con
ngườ i thì nguyê n tắ=c phương pháp luậ n đượ c rú t ra để7đị nh hướ ng cho hoạ t độ
ng củ-a con ngườ i là : trong hoạ t độ ng thự c tiễ'n và nhậ n thức, con ngườ i phả-i tô n
trọ ng khách quan đồ)ng thờ i phả-i phát huy tính nă ng độ ng chủ-quan củ-a mì nh.
Tơ n3.1Tơntrọ ngtrọngkháchkháchquan quanlà tơ n trọ ng vai trị quyế t đị nh củ-a vậ
t chấ t. Điề)u nà y đò i hỏ-i trong nhậ n thức và hà nh độ ng con ngườ i phả-i xuấ t phát từ th ự
c tế khách quan, lấ y khách quan là m cơ sở-, phương tiệ n cho hà nh đ ộ ng c ủ-a mì nh.

Mộ t số biể7u hiệ n củ-a việ c tô n trọ ng khách quan là :
Mụ c đích, đườ ng lố i, chủ-trương con ngườ i đặ t ra khô ng đượ c xuấ t phát từ ý muố n chủ-quan mà phả-i xuấ t phát từ hiệ n thự c, phả-n ánh nhu cầ)u
chín muồ)i và tính tấ t yế u củ-a đờ i số ng vậ t chấ t trong từ ng giai đoạ n cụ

thê .
Chỉ-có nhữ.ng mụ c đích, đườ ng lố i, chủ-trương xuấ t phát từ hi ệ n th ự
c, phả-n ánh nhu cầ)u và tính tấ t yế u củ-a hi ệ n th ự c m ớ i đú ng và m ớ i có
khả-nă ng trở-thà nh hiệ n thự c.
ỞPViệ t Nam, trong khoả-ng 10 nă m sau khi thố ngnhấ t đấ t nướ c, bê n cạ
nh nhữ.ng thà nh tự u đã.đạ t đượ c, chú ng ta nô n nóng, tách rờ i hiệ n thự c, vi
phạ m nhiề)u quy luậ t khách quan trong đó quan trọ ng nhấ t là quy lu ậ t về)| sự
phù hợ p củ-a quan hệ sả-n xuấ t vớ i trì nh độ phát triể7n củ-a lự c lượ ng sả-n
xuấ t, nê n đã.phạ m nhữ.ng sai lầ)m trong việ c xác đị nh mụ c tiê u, xác đị nh các
bướ c xâ y dự ng cơ sở-vậ t chấ t - kỹ.thuậ t, cả-i tạ o xã.hộ i chủ-nghĩa. và quả-n
lý kinh tế .