Phân tích bình giảng Hình tượng người lái đò sông đà

Hình tượng người lái đị sơng Đà
Khi bàn về q trình sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ, P.Vovlenko đã từng quan
niệm: “Tơi thu thập hình tượng cũng như con ong hút mật vậy. Một con ong phải bay
một đoạn đường bằng sáu lần xích đạo trong một năm ba tháng và đậu lên bảy triệu
bông hoa để làm nên một gam mật.” Quả thực như vậy, khi bước vào quá trình sáng
tạo nghệ thuật, nhà văn, nhà nghệ sĩ luôn cần mẫn như con ong hút lấy tinh nhụy của
cuộc sống để từ đó làm nên hương sắc cho đời. Họ trút hết bầu máu nóng của mình ra
để giao cảm với đời và họ bước đi trên muôn vàn nẻo đường để khám phá hết thảy cái
hay, cái đẹp, cái hùng vĩ, nên thơ của quê hương, xứ sở mình. Họ đi đến những vùng
đất khác nhau để hiểu hơn về cuộc sống của con người như Nguyễn Minh Châu từng
chia sẻ “Phải đi nhiều, tiếp xúc với đời sống thực tế rồi viết và viết được nhiều.” Từ
Tơ Hồi ln khám phá những chân trời mới và gửi niềm thương nhớ sâu nặng đến
Tây Bắc qua “Truyện Tây Bắc” hay cho đến Nguyên Ngọc ở khu năm thâm nhập vào
Tây Nguyên để viết “Đất nước đứng lên” và đặc biệt khi theo chân nhà văn Nguyễn
Tuân - người suốt đời đi tìm cái đẹp đi thực tế trên mảnh đất Tây Bắc, ta ngỡ ngàng
khi chứng kiến vẻ đẹp của thiên nhiên và con người Tây Bắc qua linh hồn của tập tùy
bút “Sông Đà” - bài kí “Người lái đị sơng Đà”. Đến với “Người lái đị sơng đà”, ta sẽ
thấy thêm u mến và trân trọng cuộc đời, con người qua hình tượng người lái đị ở
hai đoạn trích miêu tả hai khía cạnh của người lái đị. Từ đó làm nổi bật lên được qua
niệm của nhà văn về nghệ thuật.
Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Tuân được biết đến là một cây bút
tiên phong với sự nghiệp sáng tác vô cùng đồ sộ và độc đáo. Con người cũng như sự
nghiệp văn học của ông để lại rất nhiều ấn tượng sâu đậm trong lòng độc giả cho đến
ngày nay. Ông là nhà văn tài năng với phong cách và nghệ thuật sử dụng ngôn từ điêu
luyện không trộn lẫn với bất kì ai cả. Xuất hiện trên văn đàn Việt Nam với lối chơi
độc tấu và tự nhận mình là “Chuyên viên tiếng Việt”, Nguyễn Tuân đã cho ra đời
nhiều tác phẩm đặc sắc mang đậm dấu ấn tài hoa uyên bác của nhà văn. Không chỉ
nổi tiếng từ rất sớm với “Vang bóng một thời”, sau cách mạng Nguyễn Tuân vẫn là
một hiện tượng văn học có sức ảnh hưởng lớn với tập tùy bút “Sông đà” và đặc biệt
với linh hồn của tâp tùy bút: “Người lái đị sơng Đà”. ‘Sơng đà” là thành quả của
chuyến đi gian khổ và hào hứng của Nguyễn Tuân lên miền đất Tây Bắc xa xôi và

rộng lớn những năm 1958 - 1960. Chuyễn đi không chỉ nhằm thỏa mãn niềm khát
khao xê dịch mà cịn là cuộc tìm kiếm chất vàng mười Tây Bắc của người nghệ sĩ
Nguyễn Tuân. Tác phẩm “Người lái đị sơng Đà” đã khai thác được chất vàng trong
vẻ đẹp hung bạo, hùng vĩ và trữ tình của con sơng Đà - biểu tượng của thiên nhiên
Tây Bắc và “chất vàng mười đã qua thử lửa” của Tây Bắc: vẻ đẹp tâm hồn của người
lao động Tây bắc trong sinh hoạt và chiến đấu. Qua đó, Nguyễn Tuân đã bộc lộ niềm
tự hào về cảnh sắc quê hương và con người Tây Bắc.
Trong tùy bút, Nguyễn Tuân không đặt cho nhân vật một cái tên cụ thể mà gọi thân
mật là ơng lái đị Lai Châu. Có thể nói việc khơng đặt tên nhân vật đã tạo ra một bức
chân dung có sức khái quát cho vẻ đẹp con người lao động Tây Bắc nói riêng và con
người lao động nói chung trong cơng cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội những năm 60
của thế kỉ hai mươi. Ơng lái đị xuất hiện với ngoại hình mang đậm dấu ấn nghệ
nghiệp “Tay dài lêu ngêu như cái sào, chân quỳnh quỳnh như kẹp lấy cái cuống lái
tưởng tượng. Giọng ông ào ào như tiếng nước trước mặt ghềnh sơng.” Ơng lái đị như
được sinh ra từ sóng thác hung dữ của Đà giang. Đó là diện mạo của một người lái đị
đích thực, một linh hồn mn thuở của sơng nước.
Thấp thống bức chân dung người lái đò mang vẻ đẹp phi thường, khác thường của
một anh hùng. Khi đối diện với con sông Đà hung bạo, ghê rợn mang “Diện mạo và


tâm địa một thứ kẻ thù số một” sẵn sàng nhăm nhe bất kì chiếc thuyền nào dám băng
qua nó: con sơng đà cuồn cuộn chảy với những hình ảnh sinh động “Sóng xơ gió, gió
xơ đá, đá xơ nước”, những cái hốc nước và xoáy nước kèm theo những âm thanh man
dại “Ặc ặc như rót dầu sơi vào” hay như “Một ngàn con trâu mộng giữa rừng vầu
rừng tre nứa nổ lửa” ai oán, giận dữ khiến ai cũng phải run sợ.... ơng lái đị đã xuất
hiện như một chiến binh, một anh hùng đi vào trận địa mà con sơng đà đã sắp đặt.
Người lái đị với tâm thế ung dung, dũng mãnh đã chèo vào vòng vây thạch trận với
những chiến thuật thơng minh mưu trí “Ơng đó hai tay giữ mái chèo khỏi bị hất lên
khỏi sóng trận địa phóng thẳng vào mình”. Qua đơi mắt của Nguyễn Tuân người lái
đò lúc này chẳng khác nào là một chiến binh với những nghệ thuật quân sự độc đáo,

hấp dân. Trong lúc “Mặt nước hò la vang dậy quanh mình, ùa vào mà bẻ gãy cán chèo
võ khí trên cánh tay mình. Sóng nước như thế quân liều mạng vào sát vách mà đá trái
mà thúc gối vào bụng và hơng thuyền. Có lúc chúng đội cả thuyền lên” gây bao đau
đớn, thương tổn cho người lái đị bởi những đợt tấn cơng thâm hiểm, hung bạo và
thậm chí có thể lấy mạng người lái đị nếu ơng bất cẩn lơ là. Người lái đị vẫn giữ hết
sức bình sinh “Ơng đị vẫn cố nén vết thương, hai chân vẫn kẹp chặt lấy cuốn lái, mặt
méo bệch đi như cái luồng song đánh hồi luồng, đánh đòn tỉa, đánh đòn âm vào chỗ
hiểm”. Cuộc đấu tranh giữa con người và thiên nhiên vẫn khơng có hồi kết bởi đó là
trận chiến căng thẳng, nảy lửa khơng khoan nhượng, người lái đị có thể bị bóp chết
lúc nào nếu lờ là. Nước và đá sông đà không chỉ nguy hiểm bởi sự hung bạo mà
chúng còn như chứa đựng những linh hồn biết suy tính... Đó khơng chỉ là cuộc chiến
nảy lửa về sức mà còn về trí tuệ, chiến lược và sức mạnh tinh thần “Tăng thêm mãi
tiếng hỗn chiến của nước, của thác đá. Nhưng trên cái thuyền sáu bơi chèo, vẫn nghe
rõ tiếng chỉ huy ngắn gọn, tỉnh táo của người cầm lái.” Người lái đị khơng chỉ là một
nghệ nhân, nghệ sĩ tài hoa khi thích chèo qua những đoạn địa hình hiểm trở, gập
ghềnh mà cịn mang trong mình dáng vẻ kiên cường, dũng mãn như một vị thủ lĩnh,
chiến sĩ trong những kế hoạch quân sự. Qua trận chiến ở vòng vây thạch trận, người
đọc không chỉ thỏa mãn bởi sự chống ngợp, hấp dẫn của cuộc chiến mà cịn cảm
thấy khâm phục sự đa mưu túc trí, bản lĩnh của ơng lái đị. Qua hình tượng ơng lái đị
vừa tài hoa nghệ sĩ, vừa mưu trí phi thường, ta hiểu hơn về những khó khăn, hiểm
nguy, những gì mà người dân lao động Tây Bắc phải trải qua mỗi ngày. Nó hiện lên
một cách rõ nét, sinh động qua cách xây dựng hình tượng ơng đị và vịng vây thạch
trận bằng ngòi bút điêu luyện của nhà văn Nguyễn Tuân khi kết hợp nhiều vốn tri
thức, hiểu biết phong phú, đa dạng và sâu sắc của mình về nhiều lĩnh vực như quân
sự, địa lý,... trong từng trang viết để giúp người đọc hình dung một cách chân thực và
sinh động.
Sau cuộc mưu sinh vất vả, người lái đò đã trở về với những giây phút riêng tư, với
cuộc sống thường nhật của mình. Một ngày của ơng đị khép lại với “Sóng thác xèo
xèo tan trong trí nhớ. Sơng nước lại thanh bình. Dêm ấy nhà đị đốt lửa trong hang đá,
nướng ống cơm lam và toàn bàn về cá anh vũ xanh, về những cá hầm cá hang mùa

koor nổ những tiếng to như mìn bốc phá rồi cá tùa ra đầy tràn ruộng.” Đó là hung
cảnh sinh hoạt thật thanh bình, giản đơn mà đầm ấm, hạnh phúc của những người lái
đị cùng bên gia đình, bạn bè. Khi khép lại chuỗi ngày lao động mưu sinh vất vả
“Cũng chả ai bàn thêm một lời nào nữa về cuộc chiến thắng vừa qua nởi cửa ải đủ
tướng dữ, qn tợn vừa rồi” bởi lẽ đó chính là những gì mà họ trải qua hằng ngày,
chẳng ai nhắc đến những “Sóng thách đá xèo xèo tan trong trí nhớ”, ai cũng hiểu rõ sự
vất vả, cực nhọc trong cuộc chiến mưu sinh. Giờ đây,người lái đò cởi bỏ tài năng, tài
trí hơn người cũng như sự tài hoa để nghỉ ngơi, dành thời gian bên gia đình. Nguyễn
Tuân đã đề cập đến những khía cạnh rất đỗi nhân bản của người dân lao động và cho
chúng ta thấy được công cuộc chinh phục thiên nhiên cũng như cuộc sống lao động


của những người dân lao động trong thời kì đổi mới, đi lên xã hội chủ nghĩa. Dù ở
đâu đi chăng nữa, thời bình hay thời chiến thì những người dân lao động đều mang
trong mình vẻ đẹp tâm hồn giản dị, lam lũ mưu sinh và vô cùng đẹp đẽ, đáng u,
đáng q. Khơng có ngành nghề cao q mà chỉ có những con người cao quý, lao
động hết sức mình như ơng lái đị đã tận tâm tận lực, hết lịng với cơng việc của mình!
“Người lái đị sông đà” là một trong những tác phẩm nêu bật lên phong cách và
cá tính sáng tạo của Nguyễn Tuân. Bằng nghệ thuật xây dựng hình tượng ơng lái đị
độc đáo với ngôn từ điêu luyện, sinh động và kết hợp những kiến thức, hiểu biết đa
dạng về địa lý, quân sự, chiến lược... Nguyễn Tuân đã thành công xây dựng nên một
hình tượng người lái đị trọn vẹn, tài trí hơn người và cũng rất mực tài hoa nghệ sĩ với
nhiều khía cạnh khác nhau. Hình tượng ơng lái đị cũng chính là đại diện cho những
người dân lao động Tây Bắc nói riêng và những người dân lao động nói chung vơ
cùng đáng q. Từ đó, ta cos thể thấy được tình yêu thương mà Nguyễn Tuân dành
cho thiên nhiên và con người nơi đây cũng như củng cố , khơi dậy lên trong ta tình
yêu thương đất nước, trân trọng con người sâu sắc.
Thạch Lam đã từng quan niệm: “Công việc của nhà văn là phát hiện ra cái đẹp ở
những chỗ khơng ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật, để cho người
đọc một bài học trơng nhìn và thưởng thức.” Quả thật như thế, một nhà văn, nhà nghệ

sĩ chân chính phải là người biết tìm kiếm, trân trọng vẻ đẹp của cuộc đời và con người
từ đó tái hiện lại hiện thực cuộc sống bằng bằng cái nhìn mang đậm dấu ấn cá nhân
của mình. “Người lái đị sông Đà” không chỉ là bức tranh thiên nhiên hùng vĩ, bài ca
về sức sống bất diệt của người lao động mà còn gieo rắc cho con người niềm tin, hy
vọng đến với cuộc sống tươi đẹp. Đối với Nguyễn Tn, ơng ln mang trong mình
niềm vui của “Người dẫn đường đến xứ sở của cái đẹp” và “Cái đẹp cứu chuộc thế
giới’. Nguyễn Tn ln khơng ngừng tìm kiếm và nâng niu, tơn vinh cái đẹp. Ơng
tìm kiếm cái hay, cái đẹp trong từng nếp sống, giá trị văn hóa, truyền thống tâm linh,
của những con người tài năng và gửi gắm nó qua từng trang viết. Nếu như trước khia,
Nguyễn Tuân nhận ra được ở nhân vật Huấn Cao trong “Chữ người tử tù” với vẻ đẹp
tài hoa, khí phách với thiên lương cao đẹp, với những con người có tấm lịng biệt
nhỡn liên tài để ca ngợi cái đẹp của tài hoa, khí phách và thiên lương cảm hóa con
người cịn “vang bóng” thì ngày nay Nguyễn Tn tìm thấy được vẻ đẹp trong người
lái đị sơng đà với nét đẹp đẹp lao động chiến đấu, trong khơng khí u mến thiết tha
thiên nhiên đất nước, trong niềm hồ hởi với cuộc sống mới, con người mới và ca ngợi
những nhân vật tài hoa có thể tìm thấy ngay trong cuộc chiến đấu, lao động hàng ngày
của nhân dân. Nguyễn Tuân đã có sự rung cảm mãnh liệt với cái đẹp ở quê hương xứ
sở mình. Đối với ơng, những người có tài năng trong bất cứ lĩnh vực nào cũng là một
người nghệ sĩ. Đó cũng chính là một quan niệm tiến bộ, nhân văn về cái đẹp của ơng.
Tác phẩm “người lái đị sơng đà” đã đem đến cho người đọc niềm tự hào của một dân
tộc khơng chỉ có chính nghĩa và khí phách anh hùng mà còn ở tư thế sang trọng và
tuyệt mĩ của những con người sinh ra trên một đất nước có hàng nghìn năm văn hiến.
“Nghệ thuật ln vượt qua những định luật của băng hoại. Chỉ mình nó không
thừa nhận cái chết”. Thời gian vẫn trôi đi, bốn mùa ln ln chuyển nhưng những gì
là văn chương nghệ thuật đích thực sẽ ln sống mãi cùng thời gian. Nguyễn Tn đã
mất những người và “Người lái đị sơng đà” sẽ ln sống mãi trong tình thương và nỗi
nhớ của hàng triệu quý độc giả bởi những giá trị mà tác phẩm và tài năng cuar nhà
văn để lại cho nền văn học Việt Nam. “Người lái đị sơng đà” không chỉ ánh lên vẻ
đẹp của tài năng, nhân cách nguyễn tuân mà còn là cái đẹp đời thực của thiên nhiên và
con người tây bắc. Chính lẽ đó mà tác phẩm sẽ ln sống mãi trong lịng người đọc

bao năm tháng qua!