Tài liệu Tiểu luận triết học "Những mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam" ppt

Tiểu luận:
Triết học "Những mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam"
1
MỤC LỤC
A. LỜI MỞ ĐẦU
B. NỘI DUNG
I/ MÂU THUẪN LÀ NGUỒN GỐC, ĐỘNG LỰC CỦA MỌI VẬN ĐỘNG VÀ PHÁT
TRIỂN.
1. Nội dung của qui luật
2. Vai trò của qui luật mâu thuẫn trong hoạt động thực tiễn của con người
II/ Tính tất yếu phải xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam.
III/ Những mâu thuẫn trong quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
1. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mâu thuẫn cơ bản
trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
2. Cơ chế thị trường và những mâu thuẫn xunh quanh nó
3. Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích tập thể, lợi ích xã hội
4. Mâu thuẫn giữa kinh tế thị trường và mục tiêu xây dựng con người xã hội chủ
nghĩa
5. Thực trạng và những mâu thuẫn nảy sinh giữa các thành phần kinh tế ở nước
ta
a) Thực trạng các thành phần kinh tế của nứơc ta hiện nay.
b) Mâu thuẫn giữa các thành phần kinh tế
6. Tính tự phát và tính tự giác là hai mặt đối lập trong quá trình phát triển nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
2
7. Mâu thuẫn giữa lợi ích của người lao động và lợi ích của người thuê mướn

lao động.
C. KẾT LUẬN
A. LỜI MỞ ĐẦU
Việt Nam - trong công cuộc đổi đã thực sự đem lại nhiều kết quả to lớn, làm thay đổi
bộ mặt đất nước và cuộc sống nhân dân, củng cố vững chắc độc lập dân tộc và chế độ
xã hội chủ nghĩa, nâng cao vị thế và uy tín của đất nước ta trên trường quốc tế. Nhân tố
quan trọng nhất quyết định thành công của sự nghiệp đổi mới đó là chiến lược phát
triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, được khởi xướng từ sau đại
hội Đảng lần thứ VI.
Ăng Ghen nói: “ Sự phát triển của chính trị, luật pháp, triết học, tôn giáo, văn học,
nghệ thuật đều dựa trên cơ sở phát triển kinh tế ”. Kinh tế là nền tảng vững chắc cho
mọi hoạt động vật chất của con người, là yếu tố quan trọng nhất của đời sống xã hội.
So với thế giới, nước ta vẫn là một nước đang phát triển, nền kinh tế còn gặp rất nhiều
khó khăn, những tàn dư của chế độ tập trung quan liêu bao cấp vẫn còn tồn tại khá
nhiều. Khi chuyển sang cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, thì ngoài những
khó khăn về kinh tế, còn tồn tại những mâu thuẫn giữa cái cũ và cái mới, kìm hãm sự
phát triển. Chính vì thế mà việc nghiên cứu tìm ra hướng đi đúng đắn cho nền kinh tế,
phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh đất nước, phù hợp với khu vực, thế giới và thời đại là
hết sức cần thiết.
Nghiên cứu đề tài: “Những mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam ” dưới góc độ triết học, trong tổng thể các
3
mối quan hệ biện chứng, sẽ giúp chúng ta hiểu một cách sâu sắc hơn, bản chất hơn
những vấn đề xunh quanh việc phát triển kinh tế.
Là một sinh viên năm thứ nhất, với kiến thức và kinh nghiệm còn hạn chế, nên nội
dung bài tiểu luận này không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong được sự nhận
xét, đóng góp ý kiến của các thầy cô trong trường. Điều này sẽ giúp em bổ sung kiến
thức, kinh nghiệm, nhằm không ngừng hoàn thiện mình, xứng đáng với sự mong muốn
của nhà trườngvà của công cuộc đổi mới xây dựng đất nước.

4
B. NỘI DUNG
I/ MÂU THUẪN LÀ NGUỒN GỐC, ĐỘNG LỰC CỦA MỌI VẬN ĐỘNG VÀ PHÁT
TRIỂN
1. Nội dung của qui luật
Qui luật mâu thuẫn còn được gọi là qui luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối
lập, là một trong ba qui luật của phép biện chứng. Nghiên cứu qui luật này để thấy rõ
được nguồn gốc, động lực của sự vận động và phát triển
Trong thế giới vô vàn sự vật hiện tượng, mỗi sự vật, hiện tượng tồn tại được đều là
một thể thống nhất được tạo thành bởi các mặt, các thuộc tính, các khuynh hướng đối
lập nhau và phát triển ngược chiều nhau, tạo thành mâu thuẫn tồn tại trong lòng sự vật
hiện tượng đó.
Mâu thuẫn tồn tại từ khi sự vật xuất hiện cho đến sự vật kết thúc. Trong cùng một sự
vật, hiện tượng không chỉ có một mâu thuẫn mà có thể có rất nhiều mâu thuẫn, khi mâu
thuẫn này được giải quyết thì mâu thuẫn khác lại hình thành và cứ như vậy thế giới
vật chất luôn vận động, biến đổi không ngừng.
a) Mâu thuẫn là một hiện tượng khách quan và phổ biến.
Trong quan điểm của triết học Mác thì rõ ràng vật chất tự thân vận động, nó hoàn
toàn không phụ thuộc vào một lực lượng siêu nhiên nào, kể cả con người.Chính vì vậy
mà khi thừa nhận mâu thuẫn là nguồn gốc của vận động thì nó đã bao hàm mâu thuẫn
là một hiện tượng khách quan, nó không những không lệ thuộc vào ý thức của con
người mà còn chi phối, qui định cả hoạt động thực tiễn của con người.
Mâu thuẫn tồn tại trong tất cả các lĩnh vực: tự nhiên, xã hội và tư duy con người.
Trong xã hội, có những mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, cơ sở
hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
b) Sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập
5
Đối lập là sự khái quát những mặt, những thuộc tính, khuynh hướng phát triển ngược
chiều nhau, cùng tồn tại bên trong sự vật, hiện tượng và tạo nên sự vật hiện tượng đó.
Không phải bất kì hai mặt đối lập nào cũng hình thành nên mâu thuẫn. Bởi chính bên

trong sự vật đã có rất nhiều mặt đối lập, chỉ có những mặt đối lập nào thống nhất với
nhau như một chỉnh thể mới tạo thành mâu thuẫn.
Sự thống nhất của các mặt đối lập là sự nương tựa vào nhau là điều kiện tồn tại của
nhau. Nếu thiếu một trong hai mặt đối lập chính tạo thành sự vật thì không tồn tại sự
vật đó. Bởi vậy, sự thống nhất của các mặt đối lập là điều kiện không thể thiếu trong
bất kì sự vật hiện tượng nào.
Đấu tranh giưã các mặt đối lập là điều tất yếu trong cùng một sự vật, đó là động lực
phát triển của bản thân sự vật hiện tượng ấy. Chính vì vậy mà Lênin khẳng định: “Sự
phát triển là một cuộc đấu tranh giữa các mặt đối lập”. Đấu tranh diễn ra trong một
thể thống nhất, từ đó sẽ sự phá vỡ thể thống nhất cũ và thiết lập một thể thống nhất mới
và làm cho sự vật vận động và phát triển. Bản chất của quá trình đấu tranh đó là sự
triển khai của các mặt đối lập, diễn ra vô cùng phức tạp và được chia làm nhiều giai
đoạn, mỗi giai đoạn thể hiện một đặc điểm riêng.
Khi bàn luận về mối quan hệ thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập, Lênin
khẳng định rõ: “ Mặc dù thống nhất chỉ là điều kiện tồn tại của sự vật, hiện tượng, và
thông qua nó chúng ta nhận biết được sự vật hiện tượng tồn tại trong thế giới khách
quan. Song bản thân sự thống nhất chỉ tương đối tạm thời. Đấu tranh giữa các mặt đối
lập mới là tuyệt đối. Nó diễn ra trong suốt quá trình tồn tại của mình.”. Như vậy thống
nhất và đấu tranh của các mặt đối lập luôn diễn ra liên tục, và đó chính là cơ sở để giải
thích vì sao vật chất tự thân vận động
c) Sự chuyển hoá của các mặt đối lập
Như chúng ta đã biết, không phải bất kì sự đấu tranh nào của các mặt đều dẫn đến sự
chuyển hoá giữa chúng. Chỉ có sự đấu tranh của các mặt đối lập phát triển đến một
mức độ nhất định, hội tụ tất cả các điều kiện cần thiết thì mới dẫn đến sự chuyển hoá,
bài trừ phủ định lẫn nhau.
6
Khi có sự chuyển hoá của các mặt đối lập, thì lúc đó mâu thuẫn được giải quyết, sự
vật cũ mất đi, sự vật mới ra đời. Quá trình này diễn ra hết sức phức tạp, phong phú
nhiều vẻ.
Nói tóm lại, trong thế giới vô vàn sự vật, hiện tượng, sự vật hiện tượng nào cũng chứa

đựng mâu thuẫn được thể hiện ở những mặt, những thuộc tính, khuynh hướng phát
triển trái ngược nhau. Khi mâu thuẫn này được giải quyết thì sự vật mới ra đời kéo theo
mâu thuẫn mới tồn tại trong sự vật đó Cứ như vậy thế giới vật chất của chúng ta luôn
vận động biến đổi. Với câu nói nổi tiếng của Hêra crít càng minh chứng rõ điều này:
“Không ai có thể tắm trên cùng một dòng sông” .
2. Vai trò của qui luật mâu thuẫn trong hoạt động thực tiễn của con người

Mâu thuẫn là hiện tượng phổ biến, nó tồn tại trong mọi mặt của đời sống xã hội dưới
nhiều hình thức khác nhau: mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài, mâu thuẫn
cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản, mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu, mâu
thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng.
Trong hoạt động thực tiễn, mâu thuẫn tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau, việc
phân tích mâu thuẫn có ý nghĩa rất quan trọng. Như chúng ta đã biết, trong mỗi một sự
vật, hiện tượng, không chỉ có một mâu thuẫn mà cùng một lúc có thể có rất nhiều mâu
thuẫn. Việc giải quyết mâu thuẫn là điều tất yếu, nhưng không thể cùng một lúc chúng
ta giải quyết được tất cả các mâu thuẫn. Chính vì thế mà phải xác định xem mâu thuẫn
nào cần phải giải quyết trước. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “ Bất cứ địa phương nào, cơ
quan nào, thường trong một lúc có nhiều công việc trọng yếu. Trong một thời gian đó,
lại có một công việc trọng yếu nhất và vài ba việc trọng yếu vừa. Người lãnh đạo trong
địa phương hoặc cơ quan đó phải xem xét kĩ hoàn cảnh mà sắp đặt công việc cho
đúng. Việc chính, việc gấp thì làm trước. Không nên luộm thuộm, không có kế hoặch,
gặp việc nào làm việc ấy, thành thử việc nào cũng là việc chính, lộn xộn, không có
ngăn nắp “
Ví dụ: Một trong những nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội hiện
thực ở Liên Xô và Đông Âu là: Tiến hành cải tổ không theo một trình tự rõ ràng, đã có
7
sự phê phán đối với “sự trì trệ” nhưng không xác định được mâu thuẫn nào cần được
giải quyết trước, và chúng được thực hiện theo sự nhất quán nào, vào thời gian
nào,trong điều kiện nào. Từ đó dẫn đến hiện tượng luống cuống, hỗn độn, mất ổn định
của nhà nước và xã hội.

Trong hoạt động thực tiễn, phát hiện và nhận thức mâu thuẫn là rất quan trọng, không
nên lảng tránh và che dấu mâu thuẫn. Hơn nữa, mâu thuẫn được giải quyết bằng quá
trình đấu tranh theo qui luật khách quan. Cho nên rong đời sống xã hội chúng ta phải
coi hành vi đấu tranh là chân chính.
II/ Tính tất yếu phải xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam
Đại hội Đảng lần thứ VI có ý nghĩa lịch sử, đánh dấu bước ngoặt chuyển đất nước ta
sang thời kì mới, thay thế nền kinh tế hiện vật với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp,
sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ( KTTT ĐH XHCN ).
KTTT định hướng XHCN, thực chất là kiểu tổ chức nền kinh tế vừa dựa trên những
nguyên tắc và qui luật của KTTT, vừa dựa trên nguyên tắc và bản chất của CNXH. Do
đó, KTTT định hướng XHCN có hai nhóm nhân tố cơ bản tồn tại trong nhau, kết hợp
với nhau và bổ sung cho nhau. Đó là nhóm của KTTT đóng vai trò như là “động lực”
thúc đẩy nền sản xuất xã hội phát triển nhanh và nhóm nhân tố của xã hội XHCN, đóng
vai trò hướng dẫn, chỉ định sự vân động của nền kinh tế theo những mục tiêu đã xác
định.
Vai trò quản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị trường hết sức quan trọng. Sự quản
lý của nhà nước bảo đảm cho nền kinh tế tăng trưởng ổn định, đạt hiệu quả, đặc biệt là
sự đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội. Không có ai ngoài nhà nước lại có thể giảm
bớt được sự chênh lệch giữa giàu và nghèo, giữa thành thị và nông thôn, giữa công
nghiệp và nông nghiệp, giữa các vùng của đất nước Chính vì vậy mô hình kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một đặc trưng cơ bản của nước ta, nó hoàn toàn
khác với mô hình kinh tế thị trường của các nước trên thế giới.
8
Mô hình kinh tế hiện vật chỉ phù hợp trong thời chiến, lúc đó chúng ta cần tập trung
toàn bộ sức người, sức của để phục vụ cho tiền tuyến. Nhưng trong thời bình, mô hình
đó tỏ ra không phù hợp và thực chất đó là mô hình phi kinh tế. Hơn thế, đất nước ta sau
chiến tranh rơi vào trong tình trạng trầm trọng nhất của khủng hoảng kinh tế – xã hội:
sản xuất đình đốn, lạm phát tăng vọt, đất nước bị bao vây kinh tế, đời sống nhân dân
hết sức khó khăn Duy trì mô hình hiện vật, không những không giải quyết được vấn

đề hiện có mà nó còn cho thấy rõ khuyết tật bên trong kìm hãm sự phát triển : nền kinh
tế không có động lực, không có sức đua cạnh tranh, không phát huy được tính chủ
động sáng tạo của người lao động, của các chủ thể sản xuất kinh doanh, sản xuất không
gắn với nhu cầu, ý chí chủ quan đã lấn áp ý chí khách quan và triệt tiêu mọi động lực
và sức mạnh nội sinh của bản thân nền kinh tế, làm cho nền kinh tế suy thoái, thiếu hụt
hiệu quả thấp, nhiếu mục tiêu của chủ nghĩa xã hội không được thực hiện.
Thực tế cho thấy, sự phát triển của thị trường tự do chen lẫn thị trường có tổ chức, sự
lẳng lặng vi phạm các qui tắc, các chuẩn mực lúc bấy giờ là những phản ánh sự bất lực
của một cơ chế quản lý cứng nhắc. Đứng trước tình hình đó, Đảng đã kịp thời có những
chuyển biến, bắt đầu uốn nắn những lệch lạch trong phong trào hợp tác hoá, công
nghiệp hoá đến việc thay đổi thể chế chính sách. Nghị quyết Trung ương lần thứ VI
được đánh dấu như một cái mốc trong quá trình chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế: cho
sản xuất bung ra, thừa nhận quan hệ hàng hoá - tiền tệ, cho tự do lưu thông. Và như thế
nền kimh tế hàng hoá nhiều thành phần ra đời, tạo tiền đề cần thiết để chuyển sang nền
kinh tế thị trường. Đó là một hệ quả tất yếu, là bước phát triển không thể thiếu trong
nền kinh tế
Trên con đường đi lên chủ ngihĩa xã hội, Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện
nhất quán lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động
theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, đó chính là nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa.
Mục đích của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực
lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã
9
hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với
xây dựng quan hệ sản xuất mới phù hợp trên cả ba mặt sở hữu, quản lý và phân phối.
Chủ trương xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
thể hiện tư duy, quan niệm của Đảng ta về sự phù hợp giữa QHSX với tính chất và
trình độ của lực lượng sản xuất. Đó chính là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta
trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội.

III/ Những mâu thuẫn trong quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Sau đại hội Đảng lần thứ IV, đất nước ta bắt đầu tiến hành công cuộc đổi mới toàn
diện, và cho đến nay, sau 15 năm thực hiện đã thực sự đem lại kết quả to lớn trong mọi
mặt của đời sống xã hội: đưa đất nước ta ra khỏi khủng hoảng kinh tế – xã hội, tổng
sản phẩm trong nước tăng gấp ba, từ tình trạng hàng hoá khan hiếm nghiêm trọng nay
sản xuất đã đáp ứng được nhu cầu thiết yếu của nhân dân, kết cấu hạ tầng kinh tế xã
hội tăng nhanh. Trong GDP, tỷ trọng nông nghiệp từ 38,7% giảm xuống 24,3%, công
nghiệp và xây dựng từ 22,7% tăng lên 36,6%, dịch vụ từ 38,6% tăng lên 39,1% Bên
cạnh những kết quả mà ta đạt được, là những khó khăn trong khi xây dựng nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trước hết phải nói đến điểm xuất phát của ta
khi chuyển dịch cơ chế, từ nền kinh tế yếu kém, mang đậm tính tự cung, tự cấp sang
nền kinh tế hàng hoá vận hành theo cơ chế thị trường đòi hỏi phải có sự tích luỹ dồi
dào, khoa học công nghệ phát triển và một nền kinh tế vững mạnh Tiếp theo đó là cơ
chế quản lý của nhà nước, mặc dù đường lối của Đảng đặt ra là đúng đắn, nhưng việc
thực hiện nó không đồng bộ. Y thức hệ còn chưa được rõ ràng, tác phong cá nhân yếu
kém Chính những khó khăn trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế thị trường,
đã nảy sinh nhiều mâu thuẫn kìm hãm bước phát triển.
1. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là mâu thuẫn cơ bản
trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
10
Trong công cuộc xây dựng và phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận
hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước, thì vấn đề lực lượng sản xuất
và quan hệ sản xuất là một vấn đề hết sức phức tạp. xét trên phương diện triết học, thì
lực lượng sản xuất là nội dung, còn quan hệ sản xuất là ý thức, lực lượng sản xuất là
yếu tố động, luôn luôn thay đổi, và là yếu tố quyết định quan hệ sản xuất. Khi lực
lượng sản xuất phát triển đến một trình độ nhất định thì quan hệ sản xuất lúc này tỏ ra
không còn phù hợp nữa và trở thành yếu tố kìm hãm. Để mở đường cho lực lượng sản
xuất phát triển thì cần thay đổi quan hệ sản xuất cũ bằng quan hệ sản xuất mới phù hợp
với lực lượng sản xuất.

Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất có mối quan hệ biện chứng với nhau, nó là
thước đo để đánh giá sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Ơ Việt Nam, mặc dù nhà
nước đã có rất nhiều chính sách để cân đối sao cho LLSX – QHSX phát triển song
song đồng bộ. Nhưng thực tế cho thấy, khi bắt tay vào xây dựng và phát triển nền kinh
tế thị trường thì LLSX luôn tỏ ra mâu thuẫn với QHSX.
Tính cạnh tranh và năng động là một trong những đặc điểm cơ bản của nền kinh tế thị
trường, thì ngược lại chúng ta lại chậm tháo gỡ các vướng mắc về cơ chế, chính sách
để tạo động lực và điều kiện cho doanh nghiệp nhà nước nâng cao hiệu quả hoạt động,
phát huy vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân. Việc thí điểm cổ phần hoá doanh
nghiệp nhà nước còn làm chậm. Chưa quan tâm tổng kết thực tiễn, kịp thời chỉ ra
phương hướng, biện pháp đổi mới kinh tế hợp tác, để hợp tác xã nhiều nơi tan rã hoặc
chỉ còn là hình thức, cản trở sản xuất phát triển, chưa kịp thời đúc kết kinh nghiêm,
giúp đỡ các hình thức kinh tế hợp tác mới phát triển. Chưa giải quyết tốt một số chính
sách để khuyến khích kinh tế tư nhân phát huy tiềm năng, đồng thời chưa quản lý tốt
thành phần kimh tế này. Quản lý kinh tế hợp tác liên doanh với nước ngoài còn nhiều
sơ hở. Kinh tế vĩ mô còn những yếu tố thiếu vững chắc. Công tác tài chính, ngân hàng,
giá cả, kế hoạch hoá, qui hoạch xây dựng, quản lý đất đai còn yếu kém, thủ tục đổi mới
hành chính chậm. Thương nghiệp nhà nước bỏ trống một số trận địa quan trọng, chưa
phát huy tốt vai trò chủ đạo trên thị trường. Quản lý xuất nhập khẩu còn nhiều sơ hở,
tiêu cực, một số trường hợp gây ra tác động xấu với sản xuất. Chế độ phân phối thu
11
nhập còn bất hợp lý, bội chi ngân sách và nhập siêu còn lớn Đó là một số hạn chế
của QHSX kìm hãm LLSX phát triển và điều đó làm cho quá trình xây dựng đất nước
của ta gặp nhiều khó khăn.
Một trong những vấn đề bức xúc đối với chúng ta hiện nay đó là việc làm, tình trạng
thất nghiệp là một biểu hiện rõ ràng để chứng tỏ được rằng giữa LLSX – QHSX có sự
mất cân đối.
Khi QHSX phù hợp, nó không những giải phóng được sức sản xuất mà còn tạo tiền đề
để thúc đẩy bước phát triển của LLSX. Vì vậy vấn đề đặt ra cần đặt ra là làm thế nào
để giải quyết được mâu thuẫn này?

Cần đổi mới và hoàn thiện khung pháp lý, tháo gỡ mọi trở ngại về cơ chế, chính sách
và thủ tục hành chính để huy động tối đa mọi nguồn lực, tạo sức bật mới cho phát triển
sản xuất, kinh doanh của mọi thành phần kinh tế với các hình thức sở hữu khác nhau.
Mọi doanh nghiệp, mọi công dân được đầu tư kinh doanh theo hình thức do luật định
và được pháp luật bảo vệ. Mọi tổ chức kinh doanh theo các hình thức sở hữu khác nhau
hoặc đan xen hỗn hợp đều được khuyến khích phát triển lâu dài, hợp tác, cạnh tranh
bình đẳng và là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa. Phát triển mạnh các doanh nghiệp nhỏ và vừa, từng bước hình thành
một số tập đoàn kinh tế mạnh.
Tiếp tục đổi mới và phát triển kinh tế nhà nước để thức hiện tốt vai trò chủ đạo trong
nền kinh tế. Phát triển doanh nghiệp nhà nước trong những sản xuất và dịch vụ quan
trọng: Xây dựng các tổng công ty nhà nước đủ mạnh để làm nòng cốt trong những tập
đoàn kinh tế lớn, có năng lực cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế
Đổi mới cơ chế quản lý, phân biệt quyền của chủ sở hữu và quyền kinh doanh của
doanh nghiệp. Chuyển các doanh nghiệp nhà nước kinh doanh sang hoạt động theo cơ
chế công ty trách nhiệm hưũ hạn hoặc công ty cổ phần. Bảo đảm quyền tự chủ và tự
chịu trách nhiệm đầy đủ trong sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp, cạnh tranh
bình đẳng trước pháp luật,xoá bỏ bao cấp của nhà nước đối với doanh nghiệp.
12
Thực hiện chủ trương cổ phần hoá những doanh nghiệp mà nhà nước không nắm giữ
100% vốn để huy động thêm vốn, tạo động lực và cơ chế quản lý năng động thúc đẩy
doanh nghiệp làm ăn có hiệu quả.
Phát triển kinh tế tập thể với các hình thức hợp tác đa dạng, phát triển hợp tác xã kinh
doanh tổng hợp đa ngành hoặc chuyên ngànhđể sản xuất kinh doanh, dịch vụ, tạo điều
kiện mở rộng qui mô sản xuất, kinh doanh phù hợp với nền kinh tế thị trường
Hình thành đồng bộ và tiếp tục phát triển, hoàn thiện các loại thị trường đi đôi với
việc xây dựng khuôn khổ pháp lý thể chế, để thị trường hoạt động năng động, có hiệu
quả. có trật tự, kỉ cương trong môi trường cạnh tranh lạnh mạnh, công khai minh bạch,
hạn chế và kiểm soát độc quyền kinh doanh.
Phát triển thị trường vốn và tiền tệ, tổ chức và vận hành an toàn, hiệu quả thị trường

chứng khoán, thị trường bảo hiểm, Hình thành và phát triển thị trường bất động sản, thị
trường lao động. Tạo điều kiện công ăn việc làm cho người dân, từ đó nâng cao đời
sống xã hội.
Và điều cuối cùng là việc đổi mới chế độ sở hữu, đó là mấu chốt quan trọng nhất
trong việc cân bằng mối quan hệ giữa LLSX và QHSX. . Hiện nay ở nước ta, một số
hình thức sở hữu đã được hình thành, một số hình thức khác đang được khôi phục hoặc
mới bắt đầu hình thành. Chế độ nhiều hình thức sở hữu trong nền kinh tế là hoàn toàn
có cơ sở khách quan. Đó là những thay đổi diễn ra trong suốt quá trình phát triển kinh
tế. Trình độ phát triển LLSX và xã hội hoá sản xuất trong các khu vực kinh tế quốc dân
không giống nhau. Có những khoảng cách đáng kể trong phát triển kỹ thuật ở các xí
nghiệp, các ngành, các vùng khác nhau. Chính vì vậy mà cần điều chỉnh lại cơ cấu
QHSH.
Trong việc đổi mới các quan hệ sở hữu, xác lập nhiều hình thức sở hữu, cần phải xem
xét, đánh giá đúng, tăng cường vai trò chủ đạo của các hình thức sở hữu nhà nước,
bằng cách cải tổ khu vực này: những xí nghiệp nào cần được duy trì, những xí nghiệp
nào cần được giải thể và việc giải thể đó ra sao, là những vấn đề hết sức phức tạp.
Chính vì thế trong quá trình phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ
nghĩa càng đòi hỏi phải có sự điều hành hợp lý của Nhà nước.
13
2. Cơ chế thị trường và những mâu thuẫn xunh quanh nó
Thị trường là điều kiện tồn tại của nền sản xuất hàng hoá, do vậy kinh tế hàng hoá
càng phát triển thì thị trường càng được mở rộng, ngược lại, thị trường càng được mở
rộng thì càng thúc đẩy kinh tế hàng hoá phát triển, đó là mối quan hệ biện chứng gắn
bó hữu cơ với nhau. Và xunh quanh mối quan hệ biện chứng đó là những mâu thuẫn
khách quan, tồn tại trong cơ chế thị trường.
Các bộ phận hợp thành cơ ché thị trường là :
Giá cả thị trường: là thứ giá cả hình thành trên thị trường bởi sự tác động của các lực
thị trường. Trên mỗi thị trường, mỗi hàng hoá, dịch vụ đều có một giá nhất định và
toàn bộ những giá cả đó tạo thành hệ thống giá cả thị trường
Cầu hàng hoá: là số lượng hàng hoá mà người mua mong muốn mua và có khả năng

mua theo mức giá nhất định. Như vậy, để có cầu hàng hoá phải có ba điều kiện: mong
muốn mua, có khẳ năng mua và mức giá.
Cung hàng hoá: là số lượng mà người sản xuất hàng hoá mong muốn sản xuất và có
khả năng bán trên thị trường với giá nhất định. Để có cung hàng hoá cũng phải có ba
điều kiện: mong nuốn sản xuất, có khả năng sản xuất và mức giá. Khi cung hàng hóa
nào đó trên thị trường vừa bằng cầu về hàng hoá đó, thì mức giá cả là bình quân.
Cạnh tranh trên thị trường: cạnh tranh giữa những người sản xuất hàng hoá với nhau
theo ba hướng; giá cả, chất lượng và dịch vụ tương ứng. Cạnh trang giữa những người
mua với nhau. cạnh tranh giữa một bên là người bán và một bên là người mua. Trên thị
trường không bao giừo có chuyện “đơn phương độc mã” mà là “buôn có bạn, bán có
phường”.
Bốn bộ phận hợp thành cơ chế thị trường kể trên có quan hệ mật thiết với nhau, như là
những khâu trong một guồng máy. Giá cả là cái nhân của thị trường, cung – cầu là
trung tâm và cạnh tranh là linh hồn, là sức sống của thị trường.
Trong nền KTTT, tồn tại một số loại thị trường sau đây:
Thị trường độc quyền đơn phương; là loại thị trường chỉ có một người, nói đúng hơn
là một chủ thể bán ( người sản xuất duy nhất ) không có sản phẩm nào khác có thể thay
14
thế. Đó là hình thái thị trường độc quyền của một chủ thể duy nhất bán hàng hay còn
gọi là độc quyền tự nhiên. Ơ các nước trên thế giới cũng như nước ta, hình thái thị
trường này chỉ tồn tại trong một số ngành sản xuất nhất định như : điện nước, bưu điện,
hàng không Trong hình thái thị trường này, nhu cầu về sản phẩm ít co dãn, nên
người bán có thể kiểm soát hoàn toàn khối lượng hàng hoá, dịch vụ bán trên thị trường
và tự quyết định giá cả. Để bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng, Nhà nước phải tham gia
quản lý vĩ mô đối với loại thị trường này bằng những biện pháp chống độc quyền như :
thuế, kiểm soát giá cả, kiểm soát tồn kho hàng hoá, quy định luật lệ cấm liên kết để
hình thành độc quyền, bảo vệ tự do cạnh tranh.
Thị trường độc quyền đa phương: là loại thị trường, trong đó số người bán vừa đủ để
cho những hoạt động của một người có ảnh hưởng đến lượng cung và giá cả của những
doanh nghiệp khác ( ví dụ : sản phẩm xi măng, sắt thép ). Do tên thị trường độc

quyền đa phương còn có cạnh tranh, nên giá cả cũng luôn biến đổi
Thị trường cạnh tranh độc quyền: là thị trường, trong đó, có nhiều người bán hàng
cùng một sản phẩm, nhưng sản phẩm của mỗi người có ít nhiều khác nhau về chất
lượng, mẫu mã và giá cả ( ví dụ thị trường sản phẩm ngành dệt, thị trường sản phẩm
ngành giày dép ).
Thực tế trong nền KTTT, thì cạnh tranh mang tính mâu thuẫn, nó vừa là động lực thúc
đẩy sự phát triển kinh tế, vừa là yếu tố kìm hãm, sự phá sản, tình trạng thất nghiệp, sự
phân hoá giàu nghèo giữa các vùng và các bộ phận dân cư, và nhất là không thể tránh
khỏi những tệ nạn xã hội do mặt trái của KTTT gây ra.
Thực tế cho thấy, sản phẩm hàng ngoại tràn lan trên thị trường Việt nam, lấn áp hoàn
toàn hàng hoá trong nước. Nguyên nhân chủ yếu, đó là do sức cạnh tranh của nước ta
còn yếu, tâm lý người dân muốn dùng hàng ngoại. Mặc dù hàng ngoại bán trên thị
trường có thể đắt hơn so với giá trị thực của nó, song những người mua hàng luôn có
suy nghĩ rằng giữa hàng ngoại và hàng trong nước luôn có sự khác nhau cả về chất
lượng lẫn mẫu mã của sản phẩm. Một số doanh nghiệp nhà nước bị phá sản, phải đóng
cửa vì không đủ sức để có thể cạnh tranh được trên thị trường. Hàng hoá trong nước
15
không được ưa chuộng, do mẫu mã cũng như chất lượng sản phẩm không thể cạnh
tranh được với hàng ngoại được sản xuất với dây truyền công nghệ hiện đại.

16
3. Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích tập thể, lợi ích xã hội
Trong hoạt động kinh tế, lợi ích là mục tiêu hàng đầu, vì vậy để thực hiện tăng trưởng
kinh tế cần phải coi trọng mọi lợi ích: lợi ích cá nhân, lợi ích tập thể vầ lợi ích xã hội.
Trong nền KTTT, mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội chẳng những không
bị mất đi mà còn có những diễn biến phức tạp hơn. Trước hết là phải nói đến ưu điểm
của nền KTTT, nó tạo điều kiện cho mọi cá nhân phát huy năng lực, trí tuệ, thị trường
được tạo ra là một thị trường tự do, tự do giao dịch KTTT có sự quản lý của nhà
nước, một mặt nó đảm bảo tính ổn định của thị trường, mặt khác nó lại tạo điều kiện tốt
cho hoạt động tham nhũng, buôn lậu của một số người lạm dụng chức trách của

mình. Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội nếu không được giải quyết đúng
đắn sẽ biểu hiện thành những hiện tượng bất công bằng xã hội. Trong mối quan hệ này,
nếu lợi ích cá nhân bị vi phạm thì xã hội sẽ mất đi một động lực to lớn của sự phát triển
xã hội. Còn ngược lại, nếu các nhân có lợi, nhưng lợi ích xã hội bị vi phạm, thì nạn
nhân của sự bất công lại là cộng đồng xã hội.
Ví dụ: Vì lợi ích cá nhân mà trong hoạt động sản xuất kinh doanh, người ta có thể phá
hoại môi trường sống, có thể làm những việc phi pháp, phi đạo đức, phi nhân tính, để
có lợi cho bản thân, làm thất thoát tài sản của nhà nước Trong trường hợp này hậu
quả do cá nhân đó tạo ra làm ảnh hưởng đến cộng đồng xã hội.
Chúng ta cần biệt lợi ích chính đáng với lợi ích ích kỉ cá nhân. Lợi ích chính đánh của
cá nhân là động lực phát triển của xã hội, là cái mà xã hội phải tôn trọng và phát huy,
còn lợi ích ích kỉ của cá nhân là nguồn gốc của chủ nghĩa cá nhân, là nguyên nhân dân
đến sự thoái hoá, biến chất, trộm cắp, tham nhũng của một số cá nhân trong bộ máy
của nhà nước. Nếu xã hội không có những biện pháp tích cực và có hiệu quả thì những
tệ nạn này chẳng những không giảm đi, mà trái lại càng gia tăng, vì cùng với sự phát
triển kinh tế, của cải xã hội, phúc lợi tập thể sẽ tăng lên và những thứ này lại được giao
cho cá nhân trực tiếp quản lý.
Thực tế cho thấy rằng ở Việt Nam, trong quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì tình trạng tham nhũng, suy thoái về tư
tưởng chính trị, đạo đức và lối sống ở một bộ phận không nhỏ cán bộ đảng viên là rất
17
nghiêm trọng. Sở dĩ có tình trạng trên là do nguyên nhân chủ quan trong quá trình thực
hiện đường lối của Đảng:
Việc tổ chức thực hiện nghị quyết, chủ trương, chính sách của Đảng chưa tốt, kỉ luật,
kỉ cương chưa nghiêm. Tình trạng tuỳ tiện, thiếu ý thức tổ chức, kỉ luật và tinh thần
trách nhiệm, không chấp hành chỉ thị, nghị qyuết của Đảng, pháp luật, chính sách của
nhà nước, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, làm cho đường lối của Đảng khó đi
vào cuộc sống. Công tác chỉ đạo, điều hành ở các cấp, các ngành còn bất cập, thiếu
kiểm tra, đôn đốc và chưa có sự phối hợp chặt chẽ, hiệu lực và hiệu quả chưa cao.
Nhiều cán bộ, đảng viên vi phạm pháp luật và Điều lệ của Đảng còn chưa được xử lý

thật kiên quyết.
Một số quan điểm, chủ trương chưa rõ, chưa có sự nhận thức thống nhất và chưa
được thông suốt ở các cấp, các ngành. Cải cách hành chínhtiến hành chậm, thiếu kiên
quyết, hiệu quả thấp. Tổ chức bộ máy nhà nước còn công kềnh, trùng lặp chức năng
với nhiều tầng nấc trung gian và những thủ tục hành chính phiền hà, không ít trường
hợp trên và dưới, trung ương và địa phương hành động không thống nhất, gây khó
khăn cho việc phát triển kinh tế xã hội và là giảm động lực phát triển. Một số người và
cơ quan do lợi ích cá nhân, cục bộ không muốn đẩy mạnh cải cách hành chính, cải cách
tổ chức bộ máy nhà nước
Trên đây là những tiêu cực của một số cá nhân có chức quyền và lạm dụng nó để tiến
hành mưu lợi riêng cho mình, gây tổn thất nặng nề cho nền kinh tế quốc dân. Còn đối
với các chủ thể sản xuất kinh doanh bất chấp pháp luật để chạy theo lợi nhuận. Hiện
tượng làm hàng giả, hàng lậu vẫn tiếp tục phát triển làm ảnh hưởng đến chất lượng sản
phẩm.
Như vậy, chính mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội nảy sinh trong nền
kinh tế thị trường, càng cho thấy rõ được tầm quan trọng trong vai trò quản lý của nhà
nước đối với việc phát triển kinh tế. Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những tiêu cực
trong xã hội đó là sự quản lý yếu kém, không đồng bộ của nhà nước. Chính vì vậy mà
trong nghị quyết trung ương Đảng lần thứ IX, chủ trương chỉnh đốn Đảng, tạo ra sự
thống nhất về quan điểm, ý chí và hành động trong toàn Đảng, lãnh đạo tổ chức thực
18
hiện, xây dựng và kiện toàn bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh. Cần nhận thức
rằng: “Đường lối đúng đắn của Đảng là nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp
đổi mới”.
4. Mâu thuẫn giữa kinh tế thị trường và mục tiêu xây dựng con người xã hội chủ
nghĩa
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội trước hết phải có
con người XHCN. Yêu tố con người giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong sự nghiệp cách
mạng, bởi con người là chủ thể của mọi sáng tạo, của mọi nguồn của cải vật chất và
văn hoá. Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phung phú về

tinh thần, trong sáng về đạo đức là động lực của sự nghiệp xây dựng xã hội mới, là
mục tiêu của CNXH. Chúng ta phải bắt đầu từ con người làm điểm xuất phát”.
Kinh tế thị trường là một loại hình kinh tế mà trong đó các mối quan hệ kinh tế giữa
con người với con người được biểu hiện thông qua thị trượng, tức là thông qua việc
mua bán, trao đổi hàng hoá tiền tệ trên thị trường. Trong kinh tế thị trường, các quan hệ
hàng hoá tiền tệ phát triển, mở rộng, bao quát trên mọi lĩnh vực, có ý nghĩa phổ biến
đối với người sản xuất và người tiêu dùng. KTTT phản ánh đầy đủ trình độ văn minh
và phát triển xã hội, là nhân tố phát triển sức sản xuất, tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy xã
hôi tiến lên. tuy nhiên KTTT cũng có những khuyết tật như: sự cạnh tranh lạnh lùng,
tính tự phát mù quáng dẫn đến phá sản, thất nghiệp, khủng hoảng chu kỳ
Xuất phát từ sự phân tích trên dây, chúng ta đã thấy rằng đổi mới ở nước ta hiện nay,
không thể xây dựng con người nếu thiếu yếu tố KTTT. Do hậu quả của nhiều năm
chiến tranh, nền kinh tế kém phát triển, mô hình kinh tế không phù hợp, nước ta đã bị
tụt hậu nghiêm trọng so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Trong bối cảnh
đó, KTTT là điều kiện rất quan trọng đưa nền kinh tế nước ta ra khỏi khủng hoảng và
đi vào phục hồi, đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng, bắt kịp bước tiến của thời đại.
Trong những năm qua, KTTT ở nước ta đã được nhân dân hưởng ứng rộng rãi và đi
vào cuộc sống rất nhanh chóng, làm cho nền kinh tế sôi động hơn,. Đây là kết quả đáng
mừng và cần được phát huy, nó thể hiện sự vận dụng đúng đắn các quy luật khách quan
19
của xã hội. Quá trình biện chứng đi lên CNXH từ khách quan đang trở thành nhận thức
chủ quan trên qui mô toàn xã hội.
Bên cạnh đó, có một khía cạnh khác cũng cần được đề cập đến: KTTT ở nước ta hiện
nay khônng chỉ tạo điều kiện vật chất để xây dựng và phát huy nguồn lực của con
người mà còn tạo ra môi trường thích hợp cho con người phát triển toàn diện cả về thể
chất lẫn tinh thần. KTTT tạo ra sự cạnh trnah và chạy đua quyết liệt. Điều đó buộc con
người phải năng động sáng tạo, linh hoạt, có tác phong nhanh Từ đó nâng cao năng
lực hoạt động thực tiễn của con người.
Tuy nhiên, cần phải thấy rõ rằng không phải cứ xây dựng được KTTT là những phẩm
chất tốt đẹp đó tự hình thành trong con người. Có những lúc KTTT không những

không làm cho con người ta năng động hơn, tốt đẹp hơn mà ngược lại, còn làm tha hoá
bản chất con người, biến con người thành kẻ sùng bái đồng tiền hoặc kẻ đạo đức giả
chỉ biết tôn trọng sức mạnh và lơị ích cá nhân, sẵn sàng trà đạp lên nhân phẩm, đạo đức
Bên cạnh những tác động tích cực, KTTT còn có nhiều khuyết tật, gây ra những tác
động xấu. Quan hệ hàng hoá, tiền tệ làm sôi động thị trường, nhưng cũng làm sói mòn
nhân cách và phẩm chất con người. Ngoài ra đi kèm với nền kinh tế thị trường là hàng
loạt các tệ nạn xã hội: cờ bạc, rượu chè, ma tuý, buôn lậu, hối lộ, tham nhũng đó là
những vấn đề nổi cộm nhất trong nền KTTT mà không rễ ràng khắc phục.
Những phân tích trên đây cho thấy, KTTT là mục tiêu con người XHCN, là một mâu
thuẫn biện chứng trong thực tiễn nước ta hiện nay. Đây thực chất là hai mặt đối lập của
mâu thuẫn xã hội. Giữa KTTT và quá trình xây dựng con người vừa có sự thống nhất,
vừa có sự đấu tranh. KTTT vừa tạo ra những điều kiện để xây dựng và phát huy con
người, vừa tạo ra những độc tố để huỷ hoại con người. Việc giải quyết mâu thuẫn này
là một việc không hề đơn giản. Đối với nước ta, mâu thuẫn giữa KTTT và quá trình
xây dựng con người được giải quyết bằng vai trò lãnh đạo của Đảng, bằng sự quản lý
của Nhà nước theo định hướng XHCN. Đảng ta xác định “ sản xuất hàng hoá không
đối lập với CNXH mà là thành tựu phát triển nền văn minh nhân loại, tồn tại khách
quan, cần thiết cho công cuộc xây XHCN và cả khi CNXH được xây dựng” . Như vậy
Đảng vạch rõ sự thống nhất giữa KTTT và mục tiêu xây dựng con người của CNXH.
20
Việc áp dụng cơ chế thị trường đòi hỏi phải nâng cao năng lực quản lý tầm vĩ mô của
Nhà nước, đồng thời xác nhận đầy đủ chế độ tự chủ của các đơn vị sản xuất kinh
doanh. Thực hiện tốt vấn đề này sẽ phát huy được những tác động tích cực to lớn, cũng
như ngăn ngừa hạn chế khắc phục những tiêu cực, khiếm khuyết của nền KTTT. Các
hoạt động sản xuất kinh doanh phải hướng vào phục vụ công cuộc xây dựng nguồn lực
con người. Cần phải tiến hành các hoạt động văn hoá, giáo dục nhằm loại bỏ tâm lý
sùng bái đồng tiền, bất chấp đạo lý, coi thường các giá trị nhân văn, phải ra sức phát
huy các giá trị tinh thần nhân đạo, thẩm mỹ, các di sản văn hoá nghệ thuật của dân tộc.
Đây chính là công cụ, phương tiện quan trọng để tác động góp phần giải quyết những
mâu thuẫn nêu trên.

5. Thực trạng và những mâu thuẫn nảy sinh giữa các thành phần kinh tế ở nước
ta
a) Thực trạng các thành phần kinh tế của nứơc ta hiện nay.
Chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần của Đảng, một mặt tạo điều kiện cho
QHSX phát triển, giải phóng sức sản xuất, tạo công ăn việc làm cho nhân dân, mặt
khác, nó tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy quá trình công ngiệp hoá -
hiện đại hoá đất nước. Sau đây là năm thành phần kinh tế cơ bản mà Nhà nước chủ
trương phát triển:
Kinh tế tư bản Nhà nước: Hiện nay việc nhận thức thành phần kinh tế còn rất hạn hẹp
và rất đơn giản, mặc dù nó chiếm một vị trí rất quan trọng trong cơ cấu kinh tế của
nước ta. Thành phần kinh tế này rất phát triển, nó bao gồm các loại hình doanh nghiệp
thuộc hình thức sở hữu hỗn hợp. Sau đổi mới cơ cấu thành phần kinh tế và cơ chế quản
lý kinh tế, đã có một số chuyển biến bước đầu, một số xí nghiệp đã vượt qua được khó
khăn tạo nên thế ổn định, bắt đầu phục hồi và đi lên. Song những nhân tố đó chưa
nhiều và những chuyển biến đó chưa có cơ sở vững chắc và lâu dài.
Kinh tế tập thể: dựa trên sở hữu tập thể về tư liệu sản xuất. Đây là thành phần kinh tế
tuy trình độ xã hội hoá tư liệu sản xuất, tổ chức và quản lý sản xuất còn thấp hơn kinh
tế quốc dân, nhưng sản xuất với lượng hàng hoá cung ứngcho sản xuất và tiêu dùng đời
21
sống xã hội. Trước biến động có tính bước ngoặt của nền kinh tế chuyển sang kinh tế
thị trường, kinhtế tập thể phát triển với nhiều hình thức hợp tác đa dạng, trong đó hợp
tác xã là nòng cốt. Nhà nước giúp hợp tác xã đào tạo cán bộ, ứng dụng khoa học cônng
nghệ, nắm bắt thông tin mở rộng thị trường, xây dựng các quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác
xã, giải quyết nợ tồn đọng. Khuyến khích việc tích luỹ, phát triển có hiệu quả vốn tập
thể trong hợp tác xã. Tiếp tục đổi mới và kiệ toàn kinh tế tập thể theo nguyên tắc tự
nguyện, dân chủ, bình đẳng phát huy và kết hợp hài hoà sức mạnh của tập thể và của xã
viên. Phát triển các hình thức hợp tác, đa dạng và mở rộng các hình thức kinh tế tập thể
nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, mua bán, tín dụng ở những nơi cần thiết và có điều
kiện.
Thành phần kinh tế tư nhân: Trên thực tế thành phần kinh tế tư nhân ở nước ta bao

gồm: các xí nghiệp tư nhân, hộ tư nhân và cá thể, tuy nhiên việc phân loại này chưa có
sự thống nhất. Mặc dù thành phần kinh tế này mới được hồi sinh và mở rộng, nhưng
cho đến nay đã thực sự phát triển mạnh. Đặc biệt Nhà nước lại tạo môi trường thuận lợi
cho các hoạt động sản xuất kinh doanh cả về chính sách và pháp lý. Các doanh nghiệp
có thể liên doanh, liên kết với nhau, kể cả đầu tư ra nước ngoài, chuyển thành doanh
nghiệp cổ phần, bán cổ phần cho người lao động
Kinh tế cá thể, tiểu thủ: thành phần kinh tế này có thể kinh doanh như các tác nhân
kinh tế độc lập, nhưng cũng có thể là các vệ tinh cho các doanh nghiệp nhà nước hay
hợp tác xã. Ơ đây chúng ta cũng thấy chính sách kinh tế cũng đan xen với nhau, về bản
chất là kinh tế cá thể, tiểu chủ, nhưng biểu hiện ra là các cơ sở gia công cho doanh
nghiệp hoặc hợp tác xã. Kinh tế cá thể được khuyến khích phát triển trong các ngành cả
ở thành thị lẫn nông thôn, không bị hạn chế mở rộng kinh doanh, có thể tồn tại độc lập,
tham gia các loại hình hợp tác xã, liên kết với các doanh nghiệp lớn bằng nhiều hình
thức. Thành phần kinh tế này dựa trên sở hữu cá nhân về tư liệu sản xuất và lao động
trực tiếp của bản thân người lao động. Kinh tế cá thể có đặc điểm kỹ thuật thủ công,
năng suất lao động thấp, sản xuất nhỏ phân tách, nhưng khi có chính sách kinh tế đúng,
kinh tế cá thể có khả năng đóng góp nhiều cho lợi ích xã hội như : tiền vốn, sức lao
22
động, kinh nghiệm truyền thống. Tuy nhiên Nhà nước cũng cần có những biện pháp
quản lý thị trường chặt chẽ để hạn chế khắc phục tính tự phát của nó.
Kinh tế quốc doanh: dựa trên sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất, theo số liệu thống
kê năm 1989, cả nước có 12080 xí nghiệp quốc doanh với vốn tương ứng là 10 tỉ đồng
USD. Trong đó công nghiệp chiếm 49,3% tổng số vốn, xây dựng chiếm 9% tổng số
vốn, nông nghiệp chiếm 8,1% tổng số vốn, lâm nghiệp chiếm 1,2% tổng số vốn,
thương nghiệp chiếm 11,6%, các nghành khác chiếm 5,93% tông số vốn. Hàng năm
thành phần kinh tế này tạo ra khoảng 35 – 40% GDP và từ 22 – 30% thu nhập quốc
dân, đóng góp vào ngân sách từ 60 – 80% số thu của ngân sách Nhà nước. Thành phần
kinh tế này nắm giữ toàn bộ công nghiệp nặng, hàng tiêu dùng chiếm tỉ trọng phần lớn
những sản phẩm chủ yếu. Trong tất cả các thành phần kinh tế, thì thành phần kinh tế
này đống vai trò quan trọng nhất trong nền kinh tế. Tuy đã đạt được một số thành tích,

song khu vực kinh tế này chưa đảm bảo được tái sản xuất giản đơn. Hiện nay, sau đổi
mới cơ cấu thành phần kinh tế và cơ chế quản lý kinh tế, tuy đã bước đầu có sự chuyển
biến nhưng sự chuyển biến đó chưa có cơ sở vững chắc và lâu dài.
Ngoài các thành phần kinh tế nói trên, trong đại hội Đảng lần thứ IX, còn chủ trương
phát triển thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Thành phần kinh tế bao gồm
phần vốn đầu tư của nước ngoài vào các cơ sở sản xuất, kinh doanh ở nước ta.
b) Mâu thuẫn giữa các thành phần kinh tế
Mâu thuẫn trong các thành phần kinh tế của nước ta hiện nay được biểu hiện giữa một
bên là những lực lượng và khuynh hướng phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa
với một bên là khuynh hướng tự phát và những lực lượng gây tổn hại cho quốc tế nhân
sinh. Mâu thuẫn cơ bản này quyết định những mâu thuẫn kinh tế xã hội khác cả về
chiều rộng lẫn chiều sâu trong quá trình xây dựng KTTT. Chính sách phát triển cơ cấu
kinh tế nhiều thành phần đòi hỏi có sự khuyến khích kinh tế tư nhân phát triển mạnh
mẽ, vì hiện nay sự phát triển đó còn thấp, chưa tương xứng với tiềm năng hiện có.
Trong nền kinh tế nước ta hiện nay, các thành phần kinh tế bình đẳng trước pháp luật,
nhưng không có vai trò như nhau trong quá trình hình thành và xây dựng và phát triển
23
kinh tế. Như vậy, bên cạnh mối quan hệ thống nhất, có liên quan mật thiết đến nhau,
còn tồn tại các mâu thuẫn giữa các thành phần kinh tế về lợi ích, những ngành độc
quyền như công nghiệp quốc phòng, Ngân hàng nhà nước, Bưu chính viễn thông
cạnh tranh khốc liệt trên thị trường. Sự cạnh tranh đó tạo điều kiện cho các doanh
nghiệp phát triển hơn về chất lượng và số lượng của sản phẩm. Chuyển sang nền kinh
tế thị trường tất yếu phải hoà nhập vào nền kinh tế thế giới. Trong thời đại ngày nay,
mọi nền kinh tế, nếu không hướng tới xuất khẩu, không vươn ra ngoài hoà nhập thì
không thể đưa đất nước đi lên theo kịp bước tiến của nhân loại.
Để giải quyết được mâu thuẫn này, thì hệ thống quản lý của Nhà nước phải đảm bảo
được tính đồng bộ, quán triệt mọi hành vi vi phạm của tổ chức hay cá nhân. Bên cạnh
đó, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động tổ chức kinh doanh của các thành phần
kinh tế,thúc đẩy tiến trình phát triển kinh tế.
6. Tính tự phát và tính tự giác là hai mặt đối lập trong quá trình phát triển nền

kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Nền kinh tế thị trường trong điều kiện sản xuất nhỏ là phổ biến, bởi thị trường hàng
hoá luôn luôn biến động, đòi hỏi phải có sự thay đổi nhanh chóng về mẫu mã cũng như
chất lượng sản phẩm để đáp ứng nhu cầu của thị trường tiêu dùng. Đối với đất nước ta
trong điều kiện kinh tế như vậy thì tất nhiên chưa thể thoát khỏi tính tự phát TBCN.
Ngay cả việc chuyển đổi nền kinh tế từ nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang
nền kinh tế thị trường cũng không phải là sự phát triển tự phát, mà là kết quả của sự
nhận thức và vận dụng một cách tự giác xu hướng và quy luật khách quan của sự phát
triển xã hội trong thời đại ngày nay. Như vậy, trong quá trình phát triển nền kinh tế thị
trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, tồn tại sự đấu tranh giữa hai mặt đối lập đó là
tính tự phát và tính tự giác.
Chúng ta thừa nhận rằng, trong hoàn cảnh đất nước ta hiện nay thì tính tự phát vẫn
còn là cái cần thiết và không trành khỏi trong việc điều chỉnh các mối quan hệ giữa sản
xuất và tiêu dùng, trong vấn đề giải quyết những khó khăn về việc làm, trong lưu thông
hàng hoá Tuy nhiên, nếu để nền kinh tế phát triển chủ yếu dựa trên tính tự phát thì
24
không thể thực hiện được mục tiêu của CNXH. Còn hoạt động tự giác là hoạt động dựa
trên sự nhận thức đúng đắn xu thế tất yếu và quy luật khách quan của đời sống xã hội,
nhưng nếu có sai lầm trong nhận thức và nhất là sai lầm trên bình diện quốc gia thì, thì
hậu quả của nó thật khôn lường. Trong hoạt động kinh tế cũng vậy, nếu nhận thức sai
về quan điểm, đường lối phát triển, thì rất dễ rơi vào tình trạng phá sản, thất thoát tài
sản quốc gia Việc giải quyết mâu thuẫn giữa tính tự giác và tính tự phát trong phát
triển kinh tế – xã hội là hết sức khó khăn và phức tạp. Không thể một lúc có thể xoá bỏ
hoàn toàn tính tự phát, biến mọi hoạt động của con ngườithành hoạt động tự giác. Phải
phát huy ngày càng cao tính tự giác trên cơ sở nâng cao năng lực nhận thức khoa học
cũng như năng lực tổ chức, quản lý phối hợp hoạt động trên bình diện xã hội, hạn chế
dần tính tự phát trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người.
7. Mâu thuẫn giữa lợi ích của người lao động và lợi ích của người thuê mướn lao
động.
Chúng ta phát triển KTTT trong thời kỳ quá độ tức là chấp nhận tồn tại nhiều thành

phần kinh tế, trong đó có thành phần TBCN, chấp nhận các hình thức sở hữu và kinh
doanh có thuê mướn lao động và có bóc lột sức lao động. Trong khi đó, mục tiêu lâu
dài của cách mạng XHCN là xoá bỏ bóc lột. Ơ đây, một số mối quan hệ có mâu thuẫn
cần được nghiên cứu và giải quyết thoả đáng, đó là mối quan hệ giữa các lợi ích: lợi ích
của người lao động và lợi ích thuê mướn lao động.
Không có cơ sở để khẳng định rằng, trong thời kỳ quá độ lên CNXH, hinh thức kinh
doanh có thuê mướn lao động sẽ ngày càng giảm đi. Cũng là sai lầm nếu cho rằng, cỉ
có thành phần kinh tế nhà nước và thành phần kinh tế hợp tác xã là phát triển theo định
hướng xã hội chủ nghĩa và thay thế dần các thành phần kinh tế còn lại. Trên thức tế thì
không phải vậy, tất cả cácc thành phần kinh tế đều phát triển theo một định hướng duy
nhất: định hướng XHCN. Cùng với sự trưởng thành của CNXH, các thành phần có
thuê mướn lao động sẽ giảm dần mức độ bóc lột của nó. Tất nhiên, điều này chỉ có thể
hoàn toàn được thực hiện được khi có sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước
25