Nghiên cứu thị trường phái sinh Việt Nam

Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka lần 20 năm 2018

Kỷ yếu khoa học

NGHIÊN CỨU THỊ TRƯỜNG PHÁI SINH VIỆT NAM
Bùi Thị Thùy Dương*, Nguyễn Bảo Cát Khánh
Nguyễn Phạm Huệ Linh, Nguyễn Ngô Thảo Nhi
Trường Đại học Kinh tế - Tài chính TP. Hồ Chí Minh
*Tác giả liên lạc:
TÓM TẮT
Ngày 8 tháng 10 năm 2017, thị trường chứng khóa n phái sinh Việt Nam chính
thức khai trương, đánh dấu một bước phát triển mới của thị trường tài chính.
Thơng qua việc thu thập các dữ liệu thứ cấp và những tài liệu liên quan, bài viết
trình bày tóm lược về thị trường phái sinh Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy
thị trường phái sinh Việt Nam có rất nhiều cơ hội để phát triển nhưng do đây là
thị trường mới ra đời nên còn gặp nhiều thách thức trong thời gian tới. Thơng
qua phân tích SWOT, bài viết để xuất một số hàm ý cho các giải pháp hồn thiện
thị trường.
Từ khóa: Chứng khóa n phái sinh, công cụ phái sinh, phái sinh, thị trường phái
sinh, thị trường tài chính.
RESEARCH ON VIETNAMESE DERIVATIVE MARKET
Bui Thi Thuy Duong*, Nguyen Bao Cat Khanh
Nguyen Pham Hue Linh, Nguyen Ngo Thao Nhi
The University of Economics and Finance Ho Chi Minh City
*Corresponding Author:
ABSTRACT
In October 8th 2017, Vietnam derivative market is officially luanched, marking a
great milestone in the process of Vietnam financial market developing. Through
secondary data and documents related, the paper presents the issues of Vietnam
derivative. The results show that the market has many strenghs beside mane
threatens due to the new market. Through SWOT analysis, the paper suggested

some solutions for the market in the next time.
Keywords: Derivatives, VietNam financial markets, Instruments in financial
market, derivative securities, hedging instruments.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Tồn cầu hóa thị trường tài chính dẫn
đến sự tăng trưởng to lớn về khối lượng
và đa dạng hóa các giao dịch tài chính
trong đó các giao dịch phái sinh là một
trong những minh chứng của sự tăng
trưởng này. Công cụ phái sinh đóng
một vai trị rất quan trọng trong quản lý
rủi ro, khi được sử dụng để phịng vệ,
các cơng cụ phái sinh chuyển rủi ro từ
những người không muốn chịu rủi ro
sang cho những người có thể chịu được
rủi ro tốt hơn hoặc sẵn sàng chịu rủi ro,

giúp phân bổ rủi ro hiệu quả giữa các
cá nhân và nhóm khác nhau trong nền
kinh tế. Các nhà đầu tư cũng có thể sử
dụng các sản phẩm phái sinh để suy
đóa n và tham gia vào hoạt động kinh
doanh chênh lệch giá. Ngoài việc quản
lý rủi ro, các sản phẩm phái sinh đóng
một vai trị kinh tế rất hữu ích trong
việc phát hiện giá và sự chênh lệch giá.
Các nhà đầu tư có thể sử dụng các giao
dịch phái sinh tài chính dựa trên kỹ
thuật đòn bẩy để thu những khoản lợi
nhuận khổng lồ từ số tiền đầu tư nhỏ.

452


Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka lần 20 năm 2018

Tuy nhiên, đây một thị trường bậc cao,
phức tạp và chứa đựng rủi ro tiềm ẩn,
đây cũng chính là một trong những
nguyên nhân dẫn đến cuộc khủng
hoảng tài chính tồn cầu năm 2008. Thị
trường chứng khóa n phái sinh Việt
Nam chính thức khai trương vào ngày
8/10/2017, đánh dấu một bước tiến rất
quan trọng của thị trường tài chính, đáp
ứng được yêu cầu của các nhà đầu tư
và doanh nghiệp. Tuy nhiên, để thị
trường phát triển một cách hoàn thiện
cần có những bước đi chắc chắn, bảo
đảm hạn chế ảnh hưởng tới thị trường
cơ sở hiện nay. Vì vậy, việc nghiên cứu
thị trường phái sinh Việt Nam ngay từ
lúc chính thức bắt đầu hoạt động để có
các đề xuất cho hướng đi hiệu quả, ít
rủi ro trong thời gian tới là điều cần
thiết và cấp bách hiện nay.
Thị trường phái sinh Việt Nam
Thị trường phái sinh là nơi giao dịch
các công cụ phái sinh, đây là thị trường
tương đối mới so với các loại thị

trường khác trong phân loại thị trường
tài chính nhưng phát triển rất mạnh mẽ.
Thị trường phái sinh đóng vai trị quan
trọng trong thị trường tài chính và nền
kinh tế, giúp tạo cơ chế xác lập giá,
thông tin giá của các hợp đồng kỳ hạn
và tương lai là một trong những cơ sở
quan trọng để thiết lập tỷ giá giao ngay
trong tương lai. Bên cạnh đó, thị
trường phái sinh cung cấp các công cụ,
phương tiện để quản lý rủi ro, tăng hiệu
quả đầu tư và tăng tính hiệu quả của thị
trường. Thị trường phái sinh Việt Nam
nhìn một cách tổng thể về các giao dịch
chính thức và tự phát đã hội đủ các loại
tài sản cơ sở bao gồm chứng khóa n,
hàng hóa, lãi suất, tiền tệ, kim loại quý
(vàng).
Thị trường chứng khóa n phái sinh
Qui mơ thị trường chứng khóa n Việt
Nam rất nhỏ so với khu vực và thế giới,
chỉ bằng 0,09% so với giá trị vốn hóa
tồn quốc tế. Qui mơ thị trường vốn so

Kỷ yếu khoa học

với nền kinh tế cũng nằm trong nhóm
thấp nhất, với tỷ số thị trường vốn so
với GDP đạt 33,7%. Theo thống kê, giá
trị giao dịch của nhà đầu tư tổ chức

trong 12 tháng qua chiếm khoảng
14,5% tổng giá trị giao dịch toàn thị
trường.
Hệ thống cơ sở hạ tầng của thị trường
về cơ bản đã được thiết lập bao gồm Sở
giao dịch, Trung tâm lưu ký chứng
khóa n (gọi tắt là VSD). Trong đó, Sở
giao dịch chứng khóa n phái sinh Việt
Nam được thành lập với nguyên tắc
hoạt động đảm bảo tính cơng bằng,
hiệu quả và minh bạch. Đây là nơi thực
hiện thiết kế, niêm yết và tổ chức giao
dịch các sản phẩm phái sinh. Trung
tâm lưu ký chứng khóa n Việt Nam
đóng vai trị là đối tác bù trừ trung tâm,
đảm bảo thanh tóa n giao dịch, quản trị
rủi ro, quản lý tài sản thế chấp và ký
quỹ của nhà đầu tư. Hợp đồng tương
lai với chỉ số cổ phiếu làm tài sản cơ sở
được chọn là sản phẩm phái sinh đầu
tiên cho thị trường chứng khóa n phái
sinh, đây được đánh giá là sản phẩm
phái sinh đơn giản nhất, phù hợp với
thông lệ quốc tế và đáp ứng điều kiện
thị trường Việt Nam ở thời điểm hiện
tại. Cơng ty cổ phần chứng khóa n Sài
Gịn và trung tâm lưu ký chứng khóa n
đã thống nhất thiết kế các sản phẩm
hợp đồng tương lai chỉ số VN30,
HNX30 và hợp đồng tương lai trên trái

phiếu chính phủ có kỳ hạn 5 năm. Hợp
đồng tương lai chỉ số cổ phiếu VN30Index được Ủy ban chứng khóa n nhà
nước chấp thuận là sản phẩm phái sinh
đầu tiên được đưa vào giao dịch của thị
trường chính thức. Mỗi hợp đồng
tương lai chỉ số VN30-Index sẽ có 4
tháng đáo hạn bao gồm tháng hiện tại,
tháng kế tiếp và 2 tháng cuối 2 quý gần
nhất, tức là sản phẩm sẽ có 4 mã chứng
khóa n tương ứng, mức ký quỹ ban đầu
vào khoảng 10% đến15% giá trị hợp
đồng.

453


Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka lần 20 năm 2018

Tuy mới thành lập nhưng thị trường
chứng khóa n phái sinh hoạt động khá
thành công, nâng cao hiệu quả và thu
hút thêm vốn, tăng giá trị giao dịch
cũng như tăng thanh khoản cho thị
trường chứng khóa n cơ sở. Theo số
liệu thống kê của Sở Giao dịch Chứng
khóa n Hà Nội (HNX) 5 tháng của năm
2017, tổng khối lượng giao dịch trên
thị trường đạt 1.106.353 hợp đồng,
tổng giá trị tính theo quy mơ danh
nghĩa hợp đồng đạt hơn 96.297 tỷ

đồng, bình quân khối lượng giao dịch
đạt 10.954 hợp đồng/phiên, giá trị giao
dịch đạt hơn 953 tỷ đồng/phiên, khối
lượng mở của toàn thị trường đạt 8.077
hợp đồng, tăng gấp 3,7 lần so với thời
điểm cuối tháng 8/2017. Tháng
1/2018, với việc chỉ số trên thị trường
cơ sở tăng mạnh nên giá các hợp đồng
đều tăng lần lượt 14,29% và 28,4% so
với tháng 12/2017. Khối lượng giao
dịch trung bình đạt 14.548 hợp
đồng/phiên, giá trị giao dịch theo quy
mô danh nghĩa đạt 1.971,6 tỷ
đồng/phiên, tăng lần lượt 9,09% và
22,57% so với tháng trước. Khối lượng
mở tồn thị trường tiếp tục tăng mạnh,
tính đến 31/1/2018 đạt 10.896 hợp
đồng, tăng 34,9% so với cuối tháng
năm 2017. Giao dịch trên thị trường
luôn tăng trưởng mạnh dần lên theo
thời gian về khối lượng và giá trị giao
dịch. Ngày 12/12/2017 khối lượng
giao dịch của thị trường là 27.994 hợp
đồng, tương ứng với 2.508,56 tỷ đồng
và phiên giao dịch ngày 18/1 cũng đạt
mức 26.372 hợp đồng, tương ứng
2.709,48 tỷ đồng, đạt mức kỷ lục trong
khi các thị trường có lịch sử phát triển
lâu đời khác trong khu vực cũng chỉ đạt
từ 130 nghìn đến 150 nghìn hợp

đồng/phiên. Năm 2017 có 17.252 tài
khoản của nhà đầu tư được đăng ký
trên hệ thống bù trừ và thanh tóa n,
tăng 5,3 lần so với ngày khai trương thị
trường, tổng giá trị thanh tóa n lãi, lỗ vị

Kỷ yếu khoa học

thế là hơn 450 tỷ đồng và khơng có
trường hợp nào phải sử dụng đến quỹ
bù trừ để bảo đảm khả năng thanh tóa
n. (Minh Hải, 2018). Hoạt động giao
dịch trên thị trường chứng khóa n phái
sinh trong quý I/2018 tập trung chủ yếu
ở các nhà đầu tư cá nhân trong nước
chiếm khoảng 98% tổng giá trị thị
trường. Đối tượng nhà đầu tư nước
ngoài chiếm tỷ trọng rất thấp do khi
đầu tư vào Việt Nam, các nhà đầu tư
này bị ràng buộc chỉ đầu tư cổ phiếu cơ
sở và không đầu tư phái sinh. Nhà đầu
tư tổ chức trong nước chỉ chiếm
khoảng 1,81%, hoạt động tự doanh của
các cơng ty chứng khóa n chiếm
1,59%, các nhà đầu tư tổ chức khác
chiếm 0,22% khối lượng giao dịch toàn
thị trường. Tuy nhiên, các nhà đầu tư
nước ngoài cũng tham gia giao dịch
phái sinh nhiều hơn với tổng khối
lượng giao dịch trong quý I đạt 4.981

hợp đồng, chiếm 0,18% tổng khối
lượng giao dịch toàn thị trường, đặc
biệt tăng mạnh trong tháng 3, gấp 3 lần
so với tháng 1 và gấp 1,3 lần so với
tháng 2. Điều này đã phản ánh được sự
chưa quan tâm của các nhà đầu tư có tổ
chức và đặc biệt là các nhà đầu tư nước
ngoài đối với thị trường chứng khóa n
phái sinh. Bên cạnh đó, giao dịch trong
phiên chiếm tỷ trọng lất át, với khối
lượng trong ngày cao gấp 2 - 3 lần khối
lượng mở cuối phiên cho thấy các nhà
đầu tư tham gia vào thị trường nhằm
mục đích đầu cơ hơn là phòng vệ rủi
ro.
Thị trường phái sinh hàng hóa
Mặc dù Việt Nam ln nằm trong số
những nước dẫn đầu về xuất khẩu nông
sản nhưng thị trường hàng hóa tại Việt
Nam ln chịu rủi ro cao về biến động
giá. Chính vì vậy, thị trường Việt Nam
rất cần những sản phẩm phái sinh hàng
hóa vì đây là những cơng cụ hữu hiệu
giúp các doanh nghiệp kiểm sóa t rủi ro
của sự biến động này, thị trường phái

454


Giải thưởng Sinh viên nghiên cứu khoa học Euréka lần 20 năm 2018

sinh hàng hóa chính thức xuất hiện từ
giai đoạn 2005, 2006 với sản phẩm hợp
đồng tương lai hàng hóa được cung cấp
bởi những nhà mơi giới là các ngân
hàng thương mại. Trong giai đoạn thị
trường chứng khóa n tăng trưởng nóng
2007 – 2008, một số sản phẩm phái
sinh, chủ yếu là các hợp đồng quyền
chọn cổ phiếu đã được giao dịch trực
tiếp trên thị trường OTC giữa các cơng
ty chứng khóa n với khách hàng.
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
Đối với nhà đầu tư, điều quan trọng
nhất để thực hiện phòng ngừa rủi ro
hiệu quả là cần hiểu rõ bản chất của các
sản phẩm phái sinh. Tuy vậy, nhà đầu
tư tham gia giao dịch trên các hợp đồng
tương lai hiện tại chủ yếu là các nhà
đầu cơ, việc phổ biến kiến thức đến nhà
đầu tư cần được các cơ quan quản lý và
các cơng ty chứng khóa n đẩy mạnh và
tiến hành thường xuyên.
Về việc cải thiện thanh khoản đồng
thời có thêm sự lựa chọn chiến lược
cho nhà đầu tư, quy định về cách tính
số ký quỹ ban đầu cũng cần được xem
xét. Tại nhiều thị trường phát triển trên
thế giới, cách tính số ký quỹ ban đầu
dựa trên quy mơ số lượng vị thế rịng

của các sản phẩm phái sinh khác nhau.
Chẳng hạn, khi chỉ có hợp đồng tương
lai chỉ số VN30, số ký quỹ ban đầu nên
được tính dựa trên số lượng rịng các vị
thế ngược nhau ở các tháng đáo hạn
khác nhau, như vậy nhà đầu tư sẽ chỉ
cần số yêu cầu ký quỹ nhỏ hơn để thực

Kỷ yếu khoa học

hiện nhiều vị thế hơn, tạo sự chủ động
và có nhiều sự kết hợp các chiến lược
khi giao dịch.
Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật
liên quan đến thị trường chứng khóa n
phái sinh. Bên cạnh đó, cần xây dựng
các văn bản pháp lý, chế tài kiểm tra,
kiểm sóa t giao dịch chứng khóa n phái
sinh.
Một yếu tố tiên quyết để thị trường
chứng khóa n phái sinh thành công là
nhà đầu tư phải quen thuộc với tài sản
cơ sở, do đó cần một thị trường chứng
khóa n đủ lớn, đáp ứng yêu cầu phát
triển công cụ phái sinh.
Xây dựng được hệ thống các chỉ số
đáng tin cậy, phản ánh đúng tình hình
cung - cầu của thị trường, để tham
chiếu trong các giao dịch phái sinh.
Hoàn thiện thị trường mua bán giao

ngay hàng hóa nơng sản, xây dựng
khung pháp lý và quy chế giao dịch
chặt chẽ, linh hoạt và minh bạch, hạ
tầng kỹ thuật tốt có khả năng kết nối
với các thị trường khác trong nước và
trên thế giới.
Xây dựng thêm sản phẩm phái sinh
mới để giúp nhà đầu tư có thêm cơng
cụ phịng ngừa rủi ro, tìm kiếm lợi
nhuận, cả trong thị trường giá lên và
xuống để thu hút thêm nhiều đối tượng
khách hàng. Hoàn thiện hệ thống
phịng ngừa rủi ro, tăng cường quản lý
và cơng bố thơng tin có liên quan, triển
khai cơ chế tạo lập thị trường cho sản
phẩm phái sinh nhằm giúp cho giao
dịch trên thị trường sôi động hơn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
ALDINGTON REPORT (1985). Report from the Select Committee of the
House of Lords on Overseas Trade. London: HMSO.
ERIA SME RESEARCH WORKING GROUP (JUNE, 2014). ASEAN SME
policy index 2014: towards competitive and innovative ASEAN SMES.
p.81-p.106
KIM HIỀN (2017). Quản trị công ty ở Việt Nam còn yếu kém.

455