Thiết kế đô thị khu dân cư ven rạch Bà Lớn, quận 8, thành phố Hồ Chí Minh

Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017

Kỷ yếu khoa học

THIẾT KẾ ĐÔ THỊ KHU DÂN CƯ VEN RẠCH BÀ LỚN, QUẬN 8, THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH
Đỗ Nguyễn Trường Hải*
Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh
*Tác giả liên lạc:
TĨM TẮT
Năm 2018, trọng tâm của dự án chỉnh trang đô thị của TP. Hồ Chí Minh là tiến hành di dời
hơn 20000 căn nhà ven và trên kênh rạch thuộc địa phận quận 8; các đồ án, dự án chỉnh
trang cải tạo và quy hoạch ven kênh quận 8 còn cứng nhắt, xa rời thực tế, chưa phát huy tốt
các mặt giá trị của kênh rạch đối với đời sống người dân nói riêng và khu vực nói chung. Vì
vậy, việc nghiên cứu lại hiện trạng làm rõ các vấn đề khu vực, chỉ rõ các lợi thế và đề xuất
giải pháp mới hiệu quả, bền vững, là hết sức quan trọng và cấp thiết. Đồ án nghiên cứu các
vấn đề xoay quanh việc phát triển mới khu dân cư ven rạch Bà Lớn quận 8 TP. Hồ Chí Minh
nhằm giải quyết vấn đề bằng các giải pháp thân thiện môi trường, thích ứng biến đổi khí hẩu
với mục tiêu đạt được sự phát triển bền vững cho khu vực. Các ý giái pháp đề xuất có thể
cung cấp ý tưởng để xây dựng hộ hình cải tạo cho các khu dân cư ven và trên kênh rạch
không chỉ của khu vực mà cịn của chung dự án Chỉnh trang đơ thị của TP Hồ Chí Minh.
URBAN DESIGN: REDENTIAL AREA BESIDE BA LON CANAL,
DISTRICT 8, HO CHI MINH CITY
Do Nguyen Truong Hai*
University of Architecture of Ho Chi Minh City
*Corresponding author:
ABSTRACT
In 2018, the main point of Ho Chi Minh City Urban Embellishment project is moving over
20000 canal encroaching houses located in District 8; The present embellishment,
regeneration projects and planning of District 8 waterfront space are rigid, unrealistically
and not able to promote many advantages of the canal in residents lives and in general

development. Hence, the analyzing that clarifies area's existing problems, advantages and
propose a new effective, suitable solution, plays an extremely necessary role in area
regeneration. This project is to analyze main problems related to the new development of the
residential area among Ba Lon canal in District 8, Ho Chi Minh City; then propose some
appropriated solutions which are environmentally friendly, adapted to climate change and
also can help in the sustainable development of this area. The proposed solutions may
provide many ideas to build a reformed model for not only the residential area among Ba Lon
canal, but also other areas in the urban refurbishment project of Ho Chi Minh City.
TỔNG QUAN
Ngày 28/11/2016, Hội Kiến trúc sư TP HCM
tổ chức hội thảo “Nhà ở trên kênh rạch: Thực
trạng và giải pháp” theo đó từ năm 1993 đến
nay, TPHCM đã di dời và tổ chức lại cuộc
sống cho khoảng 36.000 hộ gia đình sinh
sống trên và ven kênh rạch, tập trung vào 5
tuyến kênh rạch chính là Tàu Hũ - Bến Nghé,
kênh Đơi - Tẻ, Tân Hóa - Lò Gốm, Nhiêu
Lộc - Thị Nghè và Tham Lương - Bến Cát rạch Nước Lên. Tuy nhiên, theo thống kê của
Sở Xây dựng, hiện TPHCM vẫn còn hơn
20.000 căn nhà lụp xụp trên và ven những

tuyến kênh ô nhiễm nặng. Thành phố phấn
đấu đến năm 2020, cơ bản hoàn tất cơng tác
di dời tồn bộ số căn nhà này, tổ chức lại
cuộc sống dân cư tốt hơn, gắn với chỉnh
trang đô thị dọc hai bên bờ kênh, rạch.Quan
điểm của hội thảo cũng chỉ định hướng chỉnh
trang, cần đảm bảo khơng gian cách ly khơng
cho ơ nhiễm thốt ra kênh rạch, tổ chức giao
thông thủy công cộng dọc ven kênh, phát

triển khu vực tiềm năng như phố dịch vụ
thương mại hoặc phố đi bộ ven kênh rạch
cũng như bảo tồn không gian quy hoạch kiến
trúc mang đặc trưng sông nước. Khu vực

492


Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017

trọng tâm hướng tới trong giai đoạn tới là
khu vực đôi bờ kênh Tẻ thuộc quận 8, ý kiến
hội thảo cũng cho rằng việc chừa hành lang
giao thông - cây xanh ven kênh Đôi đường
Phạm Thế Hiển (và một số nơi khác) là khá
đơn điệu. Bởi chỉ có mảng cây xanh xun
suốt kênh. Khơng những vậy phương án này
còn phi kinh tế do việc đầu tư quá lớn mà
không mang lại hiệu quả xã hội đáng kể.
Theo Phịng Phát triển đơ thị thuộc Sở Xây
dựng TP.HCM chương trình chỉnh trang và
phát triển đơ thị của thành phố đề ra, từ nay
đến năm 2020, TP.HCM cơ bản hoàn tất
cơng tác di dời tồn bộ 20.000 căn nhà trên
và ven kênh, rạch, tổ chức lại cuộc sống dân
cư tốt hơn, gắn với chỉnh trang đô thị dọc hai

Kỷ yếu khoa học

bên bờ kênh, rạch Trong đó, tập trung nhiều

ở địa bàn quận 8 (khoảng 9.806 căn), quận
Bình Thạnh (3.400 căn), quận 4 (1.629 căn),
quận 7 (1.479 căn), quận 6 (986 căn) và một
số quận khác như 5, 12, Phú Nhuận, Gị vấp,
Bình Tân, Tân Phú. Ngồi ra, các dự án
chỉnh trang đô thị trên và ven kênh, rạch cần
nguồn vốn đầu tư lớn, thời gian thực hiện lâu
nên không có nhiều nhà đầu tư đủ khả năng
đáp ứng về năng lực, kinh nghiệm triển khai
thực hiện. Về quỹ nhà ở tái định cư, với quy
mô di dời và tái định cư khoảng 20.000 hộ
dân, quỹ nhà ở phục vụ công tác tái định cư
cho các trường hợp bị ảnh hưởng của thành
phố hiện nay là khơng đủ.

Hình 1. Bối cảnh hiện trạng
Khu vực nghiên cứu nằm ở giao lưu của kênh pháp”- Hội Kiến trúc sư TP HCM đã đề cập,
Tẻ và rạch Bà Lớn, thuộc quận 8 TP. Hồ Chí bên cạnh đó vấn đề về phát triển thích ứng
Minh với quy mơ 43.26 ha, theo định hướng biến đổi khí hậu đảm bảo phát triển bền vững
quy hoạch khu vực sẽ trở thành khu dân cư khu vực cùng với việc kiến tạo không gian
cải tạo chỉnh trang, trong đó nhà ven và trên bờ kênh cũng là các vấn đề quan trọng, cấp
trên kênh Đôi và rạch bà Lớn sẽ bị giải tỏa di thiết trong đề xuất phương án thiết kế cho
dời chuyển đổi chức năng thành cây xanh. Vì khu vực.
thế, các thách thức của khu vực đang gặp Đồ án triển khai thiết kế đô thị trên cơ sở
phải tương tự như các vấn đề của Hội thảo định hướng quy hoạch chi tiết xây dựng đô
“Nhà ở trên kênh rạch: Thực trạng và giải thị phường 6, quận 8 TP Hồ Chí Minh và

493

Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017

định hướng quy hoạch chi tiết xây dựng đơ
phường 7, quận 8 TP Hồ Chí Minh phụ hợp
với định hướng phát triển chung của Quy
hoạch chung xây dựng đơ thị quận 8 TP Hồ
Chí Minh, với một số đề xuất điểu chỉnh cho
phù hợp với giải pháp nhằm giải quyết các

Kỷ yếu khoa học

vấn đề bất cập trong phát triển không gian
cho khu vực trên cơ sở các nghiên cứu khoa
học, mơ hình phát triển trên thế giới đã áp
dụng thành công.
VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU CƠ SỞ

XÂY DỰNG ĐỀ TÀI

• Nghiên cứu tính cấp thiết đề tài
• Nghiên cứu bối cảnh

• Xác định giới hạn phạm vi đề tài
• Xác định tầm nhìn mục tiêu của
đề tài nghiên cứu
• Xác định phương pháp nghiên
cứu

XÁC ĐỊNH CƠ SỞ
NGHIÊN CỨU

ĐỀ XUẤT Ý TƯỞNG,
GIẢI PHÁP

• Xác định cơ sở pháp lý
• Xác định cơ sở khoa học
• Xác định cơ sở thực tiễn

• Xây dựng ý tưởng giải pháp dựa
trên các vấn đề hiện trạng và các
cơ sở

THÀNH LẬP KHUNG
HƯỚNG DẪN THIẾT KẾ
ĐƠ THỊ
• Định hướng ngun tắc
phát triển khơng gian cơng
trình, khơng gian mở

HƯỚNG DẪN THIẾT KẾ
HỆ THỐNG HẠ TẦNG
XANH CHO KHU VỰC
• Định hướng tổ chức hệ
thống giao thơng thốt
nước cơng trình

NGHIÊN CỨU HIỆN
TRẠNG

• Khảo sát, thu thập thơng tin hiện
trạng
• Phân tích đánh giá vấn đề hiện
trạng
• Xác định các vấn đề cốt lõi

ĐỀ XUẤT ĐIỀU CHỈNH
SỬ DỤNG ĐẤT
• Điều chỉnh sử dụng đất để
khắc phục vấn đề hiện
trạng thúc đẩy phát triển
khu vực

ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN KHƠNG GIAN
CHUNG CHO KHU VỰC.
• Xác định ngun tắc phát
tiển khơng gian cho khu
vực

HƯỚNG DẪN TRIỂN
KHAI THIẾT KẾ ĐƠ THỊ
CHO KHU VỰC ĐẶC
THÙ
• Triển khai chi tiết cho khu
vục đặc thù

Hình 2. Phương pháng nghiên cứu và hướng giải pháp

494

Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
Với các vấn đề cốt lõi là cải tạo đời sống
người dân-tăng tính kết nối cộng đồng, phát
triển chung hòa với mặt nước hiện tại và
tương lai, phát triển giá trị cảnh quan ven
kênh rạch: một mơ hình phát triển mới của
khu vực được đề xuất dựa trên sự phát triển
các
yếu
tố
của
hiện
trạng.
Với mục tiêu cải tạo đời sống người dân-tăng
tính kết nối cộng đồng, các quỹ chưa xây
dựng và các quỹ đất ven các con rạch nhỏ
nằm sâu trong khu dân cư được cải tạo thành

Kỷ yếu khoa học

các không gian vườn rau cộng đồng. Các
vườn rau vừa là nơi sinh hoạt cộng đồng vừa
cung cấp lượng rau sạch cho người dân, vừa
là mảng xanh đơ thị và giảm thiểu chi phí
xây dựng và bảo trì cơng viên ven kênh rạch.
Các con hẻm nhỏ được giữ lại, tách biệt với

giao thông cơ giới trở thành nơi gặp gỡ giữa
hàng xóm láng giềng với nhau, là không gian
sinh hoạt của những người “sát vách với
nhau” thúc đẩy phát triển “tình làng nghĩa
xóm”.

Hình 3. Tổng mặt bằng tổ chức không gian kiến trúc cảnh quan
Với mục tiêu phát triển chung hòa với mặt nhiều ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, vì thế
nước hiện tại và tương lai, các không gian bên cạnh kênh rạch hiện hữu, viêc phát triển
ven kênh rạch hình thành các vùng cho thực khu vực gắn liền với việc mở rộng hệ thống
vật có chức năng lọc nước phát triển, các mặt nước sẽ giữ vai trò chứa lượng nước tăng
vùng kè tự nhiên được hình thành. Các khu them do biến đổi khí hậu. Để nâng cao hiệu
vực này vừa có chức năng làm sạch nước quả hệ thống mặt nước mở rộng được liên kết
kênh rạch, giảm diện tích bê tơng hóa trong với nhau để có thể dễ dàng điều tiết ứng phó
đơ thị vừa có chức năng hấp thụ phần nào với những biến đổi bất thường của thủy triều
lượng nước, và giới hạn các vùng chịu ảnh cũng như các diễn biến thời tiết. Và cuối
hưởng khi mực nước dâng do biến đổi khí cùng để sử dụng hiệu quả hơn nguồn nước
hậu; ngoài ra các khu vực với cote cao độ sạch, việc tái sử dụng nước cũng được đề
tương đối thấp hỗ trợ khả năng thốt nước xuất trong từng cơng trình.
mặt cho khu vực. Với địa thế bao quanh bởi Với mục tiêu phát triển giá trị cảnh quan ven
các con kênh rạch khu vực sẽ là vùng chịu kênh rạch, hệ thống cây xanh giữ đất được

495


Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017

đưa vào thay thế cho kè bê tơng có cai trị
như các vùng bao hấp thụ nước giảm thiểu
tác động xấu khi nước biển dâng giảm thiểu

chi phí đầu tư cho kè, tăng diện tích cây xanh
đơ thị tạo cảnh quan xanh ven bờ kênh rạch.
Cùng với các trung tập hoạt động trên bờ các
hoạt động đặc trưng tương đồng được hình
thành tăng giá trị hoạt động cho mặt nước.
Tái tạo hình ảnh trên bến dưới thuyền kết
hợp kiosk thương mại dọc bị kênh Đơi nơi
tiếp giáp với trung tâm thương mại mới của

Kỷ yếu khoa học

khu vực. Các sân hoạt động hình thành tăng
sức sống cho khu vực mặt nước, các bến
thuyền được bố trí dọc bờ kênh giúp tăng khả
năng từ mặt nước lên bờ và từ bờ xuống mặt
nước. Các hoạt động đa dạng diễn ra hai bờ
kênh rạch tăng tính hấp dẫn cho khu vực đem
lại hiệu quả cao hơn trong khai thác sử dụng
mặt nước ngồi ra cịn tạo tiềm năng du lịch
đường thủy cho khu vực trong tương lai.
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ

Hình 4. Phát triển khơng gian tương lai khu vực đình Bình Đơng
Khu dân cư ven rạch Bà Lớn từ khu vực có
trong phát triển dự án đơ thị.
nhiều vấn đề bất cập, bằng chính các lợi thế
Cùng với tốc độ đơ thị hóa chóng mặt với
sẵn có của khu vực các giải pháp đề xuất
mật độ cao, cải tạo chỉnh trang đô thị là cơ
được đề ra để giải quyết các vấn đề của khu

hội để đan xen mảng xanh vào đơ thị, giảm
vực.
mật độ bê tơng hóa, hạn chế tác động xấu từ
Cải tạo kênh rạch, chỉnh trang cho khơng bê tơng hóa đơ thị, đem lại không gian xanh,
gian ven kênh rạch, cải thiện bộ mặt cho cân bằng hệ sinh thái đô thị. Tạo thêm không
thành phố là một công tác hết sức quan trọng gian xanh trong đơ thị khơng chỉ đóng vai trị
và cấp thiết. Việc xây dựng mơ hình phát cảnh quan mà cịn đóng vai trị là hệ thống hạ
triển định hướng không gian cảnh bờ sông tầng xanh cho đô thị giúp cân bằng vi khí hậu
đảm bảo phát triển bền vững hiệu quả là thiết đơ thị vì thế sẽ đóng vai trị quan trọng trong
yếu trong điều kiện hiện nay. Trong bối cảnh việc phat triển siêu đô thị như thành phố Hồ
hiện tại, với khả năng kinh tế cịn khó khăn Chí Minh.
so với chi phí đầu tư cho các dự án cải tạo Đưa ra tầm nhìn định hướng, phát triển thành
chỉnh trang đơ thị , việc xây mơ hình hiệu phố Hồ Chí Minh thoe mơ hình bền vừng
quả nên đáp ứng các yếu tố: phát triển từ hiện thân thiện môi trường là các bước để đưa
trạng, giải quyết linh hoạt vấn đề,giải pháp thành phố trở thành một đô thị xanh – đô thị
bền vững. Đây là các yếu tố giúp thành công văn minh – hiện đại – nghĩa tình.

496


Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ XIX năm 2017

Kỷ yếu khoa học

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Quy hoạch chung xây dựng đô thị Quận 8, TP. Hồ Chí Minh.
Quy hoạch chi tiết xây dựng đơ thị Phường 6, TP. Hồ Chí Minh.
Quy hoạch chi tiết xây dựng đơ thị Phường 7, TP. Hồ Chí Minh.
Hội Kiến Trúc sư TP. Hồ Chí Minh - Hội thảo “Nhà ở trên kênh rạch: Thực trạng và giải
pháp” 2017.

KELLY SHANNON, MATTHEW NEVILLE-Water and Urban Development Paradigms:
Towards an Integration of Engineering, Design and Management Approaches 2008.
OMA WITH ROYAL HASKONINGDHV; Balmori Associates; and HR&A Advisors-Resist,
Delay, Store, Discharge: a comprehensive strategy for hoboken.

497