Tiết 36 .Cách lập ý cho bài văn biểu cảm

I. NHỮNG CÁCH LẬP Ý THƯỜNG GẶP CỦA BÀI
VĂN BIỂU CẢM.
1. Liên hệ hiện tại vơí tương lai
Tác giả đang ở thời điểm nào nghĩ đến thời điểm
nào? Câu văn nào cho em biết điều đó?
Với mỗi thời điểm, tác giả muốn nói đến điều gì? Tác
giả đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật nào để
nói đến điều đó?
Trong cả bài văn, hình ảnh nào đã tác động trực tiếp
đến cảm xúc của tác giả? Nêu những cảm xúc của
tác giả?


* Đối tượng biểu cảm:

Cây tre Việt Nam

* Cách biểu cảm:
- Hiện tại: Tre gắn bó với con người: làm bóng
mát, làm đu tre, diều sáo,..
- Tương lai:
+ sắt, thép có thể nhiều hơn tre nứa.
+ Tre sẽ cịn mãi, vẫn là bóng mát, khúc nhạc tâm
tình,...
=> Liên hệ cây tre trong hiện tại với tương
lai để bộc lộ cảm xúc trực tiếp: tự hào và tin
tưởng vào sức sống trường tồn của cây tre.

2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại.
Trong các món đồ chơi, tơi say mê nhất con gà đất: một
chú trống đẹp mã, oai vệ, với chiếc kèn lá tơi cài vào ức để
tạo ra tiếng gáy. Đến bây giờ, tơi vẫn cịn cảm nhận được
niềm vui kì diệu ấy tái sinh trong tâm hồn, khi nhớ lại buổi
sáng sớm, tôi mang con gà ra đứng trước thềm, ấp nó giữa
lịng bàn tay, dồn hơi đầy ngực, ngửa mặt lên trời và gập
người dần dần lúc hạ giọng, giống y như dáng điệu con gà
lúc gáy. Còn gì vui hơn với một đứa bé, khi nó được hoá
thân thành một con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc
sớm mai: “Ĩ... ị...o"! Bao giờ tơi cũng thử rất lâu để chọn
được một con gà đất có giọng trầm; biết cách bụm hai bàn
tay để điều khiển giọng gáy thật sinh động, giống y như
người nghệ sĩ thổi kèn đồng.


Bây giờ tôi hiểu ra, những đồ chơi con trẻ thời ấy rất
hấp dẫn bởi chính tính mong manh của chúng. Chiếc trống
lùng tung bị thủng trong chốc lát, con ve bị đứt dây, con gà
đất rồi cũng vỡ trên tay đứa bé. Vâng, thử tượng tượng một
quả bong bóng khơng bao giờ vỡ, khơng thể bay mất, nó cứ
mãi như một vật lì lợm...Ơi, nếu thế thì đâu cịn là quả
bóng bay? Đồ chơi trẻ con, đó là nỗi vui mừng khi có được
trong tay, và cịn là nỗi tiếc nuối khi bỗng dưng bị mất nó.
Những con gà đất lần lượt vỡ dọc theo tuổi thơ mãi để lại
trong tơi một nỗi gì sâu thẳm, giống như một linh hồn.
(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, Người ham chơi)


2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại.

Món đồ chơi làm tác giả say mê nhất là gì? Tác giả
say mê nó như thế nào?

Từ việc say mê đó đã gợi lên cảm xúc gì trong lịng tác
giả?


*Đối tượng biểu cảm :
Con gà đất - đồ chơi của tuổi thơ

- Đoạn 1: Hồi tưởng kỉ niệm con gà
đất trong quá khứ
Tác giả say mê con gà đất:
- Dáng vẻ: “đẹp mã, oai vệ, có kèn…”
- Tình cảm gắn bó: “niềm vui diệu kì, cịn gì vui hơn, ấp nó….”

- Đoạn 2: Suy nghĩ về đồ chơi hiện tại.
- Suy nghĩ, mơ ước: hoá thân thành con gà ...trở thành
người nghệ sĩ thổi kèn đồng.
=> Biểu cảm trực tiếp từ việc hồi tưởng quá khứ mà suy
nghĩ về hiện tại.


3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn mong ước.
Cơ vừa đi vừa hỏi tôi:
- Bây giờ em đã giải được những bài tốn khó, đã làm
được những bài luận dài rồi đấy. Vậy em cịn u mến cơ
giáo cũ của em nữa không?
Và khi xuống đến chân cầu thang, cô nói to với tơi:

- Đừng qn cơ nhé!
Ơi! Cơ giáo rất tốt của em, không, chẳng bao giờ em
lại quên cô được! Sau này, khi em đã lớn, em vẫn sẽ nhớ
đến cơ, và sẽ tìm gặp cơ giữa một đám học trò nhỏ. Mỗi
bận đi ngang qua một trường học và nghe tiếng một cô
giáo giảng bài, em sẽ tưởng chừng như nghe tiếng nói
của cơ. Em sẽ nhớ lại hai năm ngồi trong lớp học của cơ,
ở đó, em đã học được bao nhiêu điều bổ ích; ở đó em đã


bao nhiêu lần nhìn thấy cơ mệt nhọc và đau đớn, nhưng
luôn luôn theo dõi lớp học, luôn luôn yêu thương mọi
người. Cô đã thất vọng khi thấy một em bé cứ cầm sai cây
bút khi viết mà không sao uốn nắn được; cô đã lo lắng
cho chúng em đến biến sắc mặt khi các vị thanh tra vào
lớp và hỏi bài chúng em; cô lấy làm sung sướng khi
chúng em đạt được những kết quả xuất sắc. Lúc nào cơ
cũng có lịng tốt và dịu hiền như người mẹ.
Khơng bao giờ, phải, khơng bao giờ em lại có thể quên
cô được, cô giáo yêu quý của em !
(Ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả)


3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn mong ước.

Đoạn văn diễn biến theo trình tự thời
gian như thế nào?
Tác giả bày tỏ lịng u q cơ giáo ra
sao?
Tình cảm của tác giả được thể hiện qua

BPNT nào?


Đối tượng biểu cảm:Cơ giáo

•Tác giả đang ở hiện tại nghĩ đến tương lai sau này
•Tình cảm của tác giả với cơ giáo: Sẽ nhớ và tìm về cơ; “và em sẽ tìm
gặp cơ giữa một đám học trị nhỏ”

-Tưởng tượng: khi trưởng thành sẽ xa cô giáo cũ .
- Hồi tưởng: lại kí ức hai năm ngồi trong lớp học của cô giáo.
- Hứa hẹn: Khi đã trưởng thành vẫn sẽ nhớ và tìm về cơ, khơng bao
giờ qn cơ được.
•Nghệ thuật liệt kê: “mệt nhọc và đau đớn; yêu thương mọi người;
cô đã thất vọng; cô đã lo lắng; lấy làm sung sướng” thấy cơ hy sinh
vì học trị và nhận ra tình cảm càng sâu sắc hơn  Như một người
mẹ

.

=> Tưởng tượng tình huống, gợi lại kỷ niệm, hứa hẹn,
mong ước để bày tỏ lịng kính yêu vô hạn đối với cô giáo.


4. Quan sát, suy ngẫm:

U tôi đã ngủ từ lâu. Nhưng tơi bng bút, nhìn
ra bốn bên, chỗ nào cũng thấy bóng u. Cái bóng đen
đủi, hịa lẫn với bóng tối, vẽ nên một khuôn mặt trăng
trắng với đôi mắt nhỏ, lịng đen nhuộm một màu nâu

đồng. Cái bóng mơ hồ yêu dấu ấy đứng bên cạnh lớp
lớp những ngày tháng ngậm ngùi đói khổ, những năm
này năm khác qua đi trong cơn thấp thỏm đợi chờ dài
dặc mang ngấn nước mắt và tiếng thở dài. Người ta,
nhiều lúc nhàn, quây quần bên cạnh người thân,
nhưng không mấy khi lại tỉ mỉ vẩn vơ mà nhìn ngắm
những người yêu mến của ta. Cho nên thỉnh thoảng


tơi sực nhớ, tơi chợt nhìn u, tơi bỗng giật mình, tơi
ngờ ngợ như người ngồi trước mặt đây khơng phải
là u tơi. Có đâu u tơi lại thế kia. Tóc đường ngơi
của u tơi lốm đốm, rụng, chỉ cịn lưa thưa. Lúc u
tôi cười, nếp nhăn ở đuôi con mắt nhăn lại, xếp lên
nhau, đến khi cười hết cũng cịn những vết rạn khía
quanh xuống hai bên gị má. Hàm răng trên của u
tôi hểnh khuyết ba lỗ đã mấy năm nay. U tôi đã già
từ bao giờ? U tôi đã già đi lúc nào? Tôi thực
không hay.
(Theo Tô Hoài, Cỏ dại)


4: Quan sát, suy ngẫm



• Đối tượng biểu cảm: U tôi.
• Cách biểu cảm:
- Quan sát: Cái bóng đen đủi... khn mặt ( trăng
trắng, đơi mắt nhỏ, mái tóc, nếp nhăn, hàm

răng ,...)
- Suy ngẫm: U tôi già đi từ bao giờ? U tôi già
đi từ lúc nào? Tôi thực không hay”
=> Quan sát, miêu tả chi tiết, suy nghĩ để bày
tỏ cảm xúc về nỗi vất vả, gian truân của U và
sự thờ ơ của mình nên thương U nhiều hơn.



* Ghi nhớ
- Để tạo ý cho bài văn biểu cảm, khơi
nguồn cho mạch cảm xúc nảy sinh, người viết có
thể hồi tưởng kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ về hiện
tại, mơ ước tới tương lai, tưởng tượng những tình
huống gợi cảm, hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm,
vừa thể hiện cảm xúc.
- Nhưng dù dùng cách gì thì tình cảm trong
bài cũng phải chân thật và sự việc được nêu ra
phải có trong kinh nghiệm. Được như thế bài văn
mới làm cho người đọc tin và đồng cảm.


II. LUYỆN TẬP.
Bài tập 1. Tập lập ý bài văn biểu cảm theo các
đề sau:
a) Cảm xúc về vườn nhà.
b) Cảm xúc về con vật ni (con bị, con chó, con
mèo…)
c) Cảm xúc về người thân.
d) Cảm nghĩ về mái trường thân yêu.