(Luận văn thạc sĩ) Dạy học một số yếu tố thống kê trong môn toán tiểu học

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
–––––––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ YẾN

DẠY HỌC MỘT SỐ YẾU TỐ THỐNG KÊ
TRONG MƠN TỐN TIỂU HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2021


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
–––––––––––––––––––––

NGUYỄN THỊ YẾN

DẠY HỌC MỘT SỐ YẾU TỐ THỐNG KÊ
TRONG MƠN TỐN TIỂU HỌC
Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)
Mã số: 8 14 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thuý Ngà

THÁI NGUYÊN - 2021

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu riêng tôi. Các kết quả
nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì
cơng trình nghiên cứu nào của tác giả khác.

Thái Nguyên, tháng 7 năm 2021
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Yến

i


LỜI CẢM ƠN
Trước tiên tơi xin bày tỏ lịng biết ơn đối với TS. Trần Thúy Ngà - người
đã tâm huyết chỉ bảo, giúp đỡ tơi trong q trình học tập, nghiên cứu và giúp
tơi hồn thành luận văn này.
Trân trọng cám ơn các thầy cô, khoa Giáo dục Tiểu học, Bộ phận Sau đại
học, Phòng Đào tạo, Thư viện trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã
tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho tôi trong thời gian tham gia học tập tại trường.
Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo cùng các em học
sinh các trường Tiểu học Nguyễn Huệ, Tiểu học Nguyễn Viết Xuân, Tiểu học
Đội Cấn, Tiểu học Trưng Vương, Tiểu học Nha Trang thành phố Thái Nguyên
đã giúp tôi khảo sát và thực nghiệm các nội dung trong luận văn này.
Để hoàn thành luận văn: “Dạy học một số yếu tố thống kê trong mơn
Tốn tiểu học” tơi đã sử dụng, kế thừa có chọn lọc các nghiên cứu của các tác
giả đi trước, đồng thời nhận được rất nhiều sự quan tâm, chỉ bảo của các thầy,
cô giáo; sự giúp đỡ của bạn bè, người thân trong quá trình hồn thành luận văn.
Dù đã có nhiều cố gắng và nỗ lực để hoàn thành tốt luận văn nhưng chắc

chắn sẽ khơng tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận thêm được sự
hướng dẫn, góp ý của các thầy, cô giáo và các bạn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 7 năm 2021
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Yến

ii


MỤC LỤC
Lời cam đoan ........................................................................................................ i
Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii
Mục lục ............................................................................................................... iii
Danh mục các từ viết tắt ..................................................................................... iv
Danh mục các bảng.............................................................................................. v
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................. 2
4. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 2
5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 2
6. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2
7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3
8. Đóng góp của luận văn .................................................................................... 4
9. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.............................................. 5
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 5
1.1.1. Trên thế giới .............................................................................................. 5

1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................ 7
1.2. Dạy học mơn Tốn theo định hướng phát triển năng lực học sinh .............. 9
1.2.1. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................... 9
1.2.2. Đặc điểm dạy học mơn Tốn theo định hướng phát triển năng lực ........ 12
1.2.3. Cấu trúc kế hoạch bài học theo định hướng phát triển năng lực ............. 13
1.3. Một số yếu tố thống kê trong Chương trình mơn Tốn 2018 cấp tiểu học ...... 19
1.3.1. Mục tiêu mơn Tốn cấp tiểu học ............................................................. 19
1.3.2. Nội dung và yêu cầu cần đạt về một số yếu tố thống kê ở tiểu học ........ 20

iii


1.3.3. Đặc điểm cấu trúc nội dung một số yếu tố thống kê ............................... 22
1.4. Đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học .............................................................. 24
1.5. Thực trạng dạy học một số yếu tố thống kê ở tiểu học theo phát triển
năng lực học sinh ..................................................................................... 28
1.5.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 28
1.5.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 28
1.5.3. Thời gian khảo sát ................................................................................... 29
1.5.4. Nội dung khảo sát .................................................................................... 29
1.5.5. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 29
Kết luận chương 1.............................................................................................. 32
Chƣơng 2: DẠY HỌC MỘT SỐ YẾU TỐ THỐNG KÊ TRONG MƠN
TỐN Ở TIỂU HỌC THEO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH .... 33
2.1. Một số nguyên tắc dạy học yếu tố thống kê trong mơn Tốn ở tiểu học ... 33
2.1.1. Tuân thủ quan điểm, mục tiêu, nội dung và yêu cầu cần đạt về các
yếu tố Thống kê trong Chương trình mơn Tốn 2018 cấp Tiểu học....... 33
2.1.2. Nội dung được xây dựng phải phù hợp với đặc điếm nhận thức của HS ..... 33
2.1.3. Đảm bảo phát triển năng lực cho người học trong quá trình tổ chức
dạy học..................................................................................................... 33

2.2. Xây dựng nội dung dạy học một số yếu tố Thống kê ở tiểu học................ 35
2.2.1. Quy trình xây dựng nội dung ................................................................... 35
2.2.2. Thiết kế minh hoạ nội dung dạy học một số yếu tố thống kê ở tiểu học ...... 42
Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 64
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ...................................................... 65
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................. 65
3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ................................................................ 65
3.3. Thời gian thực nghiệm................................................................................ 65
3.4. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 65
3.5. Cách tiến hành thực nghiệm ....................................................................... 65

iv


3.5.1. Kế hoạch bài học “Thu thập, phân loại, kiểm đếm” ............................... 66
3.5.2. Kế hoạch bài học bài “Biểu đồ” (lớp 4) .................................................. 71
3.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................... 79
Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 80
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 81
1. Kết luận .......................................................................................................... 81
2. Khuyến nghị................................................................................................... 81
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CĨ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN ... 82
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 83
PHỤ LỤC

v


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DH

Dạy học

GQVĐ

Giải quyết vấn đề

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

NC

Nghiên cứu

NL

Năng lực

SGK

Sách giáo khoa

TK

Thống kê

YTTK

Yếu tố thống kê

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Nội dung và yêu cầu cần đạt về một số yếu tố thống kê mơn
Tốn lớp 2 theo chương trình mơn Tốn 2018 ................................ 20
Bảng 1.2. Nội dung và yêu cầu cần đạt về một số yếu tố thống kê mơn
Tốn lớp 3 theo chương trình mơn Tốn 2018 ................................ 20
Bảng 1.3. Nội dung và yêu cầu cần đạt về một số yếu tố thống kê mơn
Tốn lớp 4 theo chương trình mơn Tốn 2018 ................................ 21
Bảng 1.4. Nội dung và yêu cầu cần đạt về một số yếu tố thống kê mơn
Tốn lớp 5 theo chương trình mơn Tốn 2018 ................................ 22
Bảng 1.5. Thực trạng dạy học một số yếu tố thống kê ở các trường tiểu học ... 29
Bảng 1.6. Những khó khăn mà GV gặp phải trong quá trình dạy học một số
yếu tố thống kê................................................................................. 30
Bảng 2.1. Yêu cầu cần đạt và mục tiêu dạy học các yếu tố thống kê ở tiểu học .. 35

v


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Vấn đề đổi mới giáo dục đang được toàn xã hội quan tâm. Nghị quyết số
29-NQ/TW, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới

căn bản và tồn diện giáo dục và đào tạo đã khẳng định: “Tiếp tục đổi mới mạnh
mẽ phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động,
sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ
áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc; vận dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy
học một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với mục tiêu, nội dung giáo dục, đối
tượng học sinh và điều kiện cụ thể của mỗi cơ sở giáo dục phổ thơng. Tập trung
dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập
nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực” [1]. Tiến hành đổi mới căn
bản và toàn diện giáo dục là đổi mới ở tất cả các mặt nội dung, chương trình,
phương pháp giảng dạy đến kiểm tra đánh giá. Trong đó, cần khẳng định rằng
đổi mới phương pháp dạy học đóng vai trị cơ bản và cấp thiết. Luật Giáo dục đã
khẳng định: “Phương pháp giáo dục phổ thơng phải phát huy tính tích cực, tự
giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm tâm lý của từng lớp
học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, hứng thú học tập, kỹ năng hợp
tác, khả năng tư duy độc lập; phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của
người học”[12].
Với quan điểm tăng cường yếu tố thống kê và xác suất, chương trình Giáo
dục phổ thơng mơn Tốn 2018 giới thiệu mạch kiến thức Một số yếu tố thống kê
xác suất cho học sinh tiểu học ngay từ lớp 2. Một số yếu tố thống kê là một chủ
đề trong mạch kiến thức Một số yếu tố thống kê và xác suất. Do đó, để đáp ứng
được yêu cầu dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong Chương trình
giáo dục phổ thơng 2018 thì việc thiết kế những chủ đề trong nội dung một số
yếu tố thống kê là cần thiết.

1


Ngồi ra, trong thực tiễn dạy học mơn Tốn nói chung, dạy học một số
yếu tố thống kê nói riêng thì giáo viên cịn lúng túng trong thực hiện dạy học
theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Nhiều giáo viên gặp khó khăn

trong q trình triển khai dạy học ở nhà trường tiểu học.
Xuất phát từ những lí do trên chúng tôi lựa chọn đề tài “Dạy học một số
yếu tố thống kê trong mơn Tốn tiểu học” làm đề tài nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu nội dung, yêu cầu đạt của một số yếu tố thống
kê trong Chương trình Giáo dục phổ thơng mơn Tốn 2018 cấp tiểu học,
luận văn đã thiết kế một số nội dung và tổ chức dạy học theo định hướng
phát triển năng lực học sinh, góp phần thực hiện đổi mới Chương trình, sách
giáo khoa ở tiểu học.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: Dạy học mơn Tốn ở tiểu học
- Đối tượng nghiên cứu: Quá trình dạy học một số yếu tố thống kê
trong mơn Tốn tiểu học.
4. Phạm vi nghiên cứu
Dạy học một số yếu tố thống kê trong môn Tốn ở tiểu học theo
Chương trình Giáo dục phổ thơng 2018.
5. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất quy trình và thiết kế được nội dung một số yếu tố thống
kê ở tiểu học thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển phẩm
chất, năng lực HS.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu Chương trình Giáo dục phổ thơng mơn Tốn 2018.
- Tìm hiểu thực trạng dạy học một số yếu tố thống kê theo định hướng
phát triển năng lực học sinh hiện nay ở nhà trường tiểu học.

2


- Thiết kế kế hoạch bài học một số Yếu tố thống kê ở tiểu học theo
Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của một số nội
dung đã thiết kế theo định hướng dạy học phát triển năng lực học sinh.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu: thu thập thơng tin, tài
liệu, phân tích, tổng hợp,… để nghiên cứu lý luận dạy học theo định hướng
phát triển năng lực học sinh; nghiên cứu đặc điểm tâm lí lứa tuổi tiểu học;
nghiên cứu mục tiêu, nội dung và yêu cầu cần đạt một số yếu tố thống kê trong
Chương trình Giáo dục phổ thơng mơn Tốn 2018 cấp tiểu học.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phối hợp các phương pháp nghiên cứu thực tiễn để làm rõ thực trạng và
kiểm nghiệm hiệu quả khoa học của đề tài:
- Phương pháp quan sát, điều tra, phỏng vấn giáo viên, cán bộ quản lý
trường Tiểu học nhằm tìm hiểu thực trạng dạy học một số yếu tố thống kê theo
định hướng phát triển năng lực học sinh hiện nay ở trường tiểu học và ý kiến
đánh giá quá trình tác động của thực nghiệm sư phạm.
- Phương pháp chuyên gia: xin ý kiến các chuyên gia về các vấn đề thuộc
phạm vi nghiên cứu của đề tài.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm bước đầu kiểm nghiệm tính
khả thi và hiệu quả của nội dung một số yếu tố thống kê được thiết kế theo dạy
học phát triển năng lực học sinh.
- Phương pháp nghiên cứu trường hợp: nhằm góp phần khẳng định tính
hiệu quả của các nội dung đã thiết kế.
7.3. Phương pháp xử lý thông tin
Sử dụng phương pháp thống kê để xử lý số liệu sau khi điều tra thực
trạng, số liệu của quá trình thực nghiệm sư phạm.

3

8. Đóng góp của luận văn
- Luận văn đã đề xuất được quy trình dạy học một số yếu tố thống kê ở
tiểu học.
- Thiết kế minh hoạ được 5 kế hoạch bài học theo phát triển phẩm chất,
năng lực bảo đảm yêu cầu cần đạt của chủ đề Một số yếu tố thống kế ở tiểu học
trong chương trình Giáo dục phổ thơng 2018.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngồi phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị thì nội dung luận văn
được chia thành 3 chương như sau:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn.
Chương 2. Dạy học một số yếu tố thống kê trong mơn tốn ở tiểu học
theo phát triển năng lực học sinh
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.

4


Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Những kiến thức và kĩ năng tốn học cơ bản ngày càng có nhiều ứng dụng
trong cuộc sống. Nó đã giúp con người giải quyết các vấn đề trong thực tế cuộc
sống một cách có hệ thống và chính xác, góp phần thúc đẩy phát triển xã hội.
Có rất nhiều thành tựu trong và ngoài nước nghiên cứu về vấn đề dạy
học theo hướng phát triển năng lực HS trong nhà trường. Đó cũng là chủ đề của
nhiều cuốn sách, bài báo nổi tiếng của các tác giả: Penick trong Phát triển khả
năng sáng tạo trong lớp học, Reid và King (Nghiên cứu về khả năng sáng tạo
của học sinh), Torrance (Những khám phá về tư duy sáng tạo ở đầu tuổi học),
Wallach và Kogan (Các cách suy nghĩ của trẻ em), Yamamoto Kaoru (Vai trị

của tư duy sáng tạo và trí thơng minh trong thành tích học tập),… [13, tr.11].
Igonina Valentina trong “Hình thành tư duy sáng tạo của học sinh trên
các giờ học tốn thơng qua việc sử dụng phương pháp dạy học nghiên cứu và
giải quyết vấn đề” đã phân tích các cơ sở của lý thuyết hiện đại về học tập dựa
trên phương pháp dạy học NC&GQVĐ trong toán học gắn với việc hình thành
và phát triển tư duy sáng tạo của HS qua học toán [dẫn theo 7].
Kharitonova Zinaida Alekseevna trong “Phát triển các hoạt động sáng
tạo trong lớp học Tốn” cũng đã phân tích mục tiêu của dạy học phát triển trí
tuệ và năng lực sáng tạo cho HS, các biểu hiện của tư duy toán học cũng như
các phương pháp phát triển trí tưởng tượng của HS. Bà đã chỉ ra rằng trị chơi
trí tuệ và vui chơi sáng tạo là một phương tiện để phát triển năng lực của
HS và đưa ra một chương trình phát triển năng lực của HS trong lớp học
toán [dẫn theo 7].
Tác giả Norbert Herrmann (2012), từ một cách tiếp cận khác lại đưa ra
các bài toán thực tiễn gắn liền với các kiến thức, kĩ năng thực hành nhằm giúp

5


độc giả có thể thấy được vẻ đẹp của thực hành gắn với bối cảnh thực tiễn. Đối
với mỗi tình huống đưa ra, ơng đều phân tích về tình huống, bối cảnh, các kết
quả thu được qua phân tích tình huống, qua đó làm tốt lên vẻ đẹp của thực
hành gắn với bối cảnh cuộc sống [23].
Trên thế giới, cấu trúc Tốn Tiểu học Singapore có những điểm tương
đồng với cấu trúc Toán Tiểu học Việt Nam, bao gồm các mạch nội dung: Số
học; đo lường; hình học ; phân tích số liệu (yếu tố đại số, xác suất, thống kê).
Trong đó, số học cũng là hạt nhân thể hiện ở vị trí số một cả về sự phân bố các
chủ đề liên quan đến số học và mặt thời lượng. Các mạch nội dung này được đề
cập rõ ràng trong bảng nội dung chính của chương trình Tốn Tiểu học do Bộ
Giáo dục và Đào tạo Singapore phát hành. Nội dung thống kê trong chương

trình và sách giáo khoa Toán Tiểu học ở Singapore được sắp xếp nối tiếp nhau,
theo mức độ khó, mức độ phức tạp tăng dần. Được chia thành các chủ đề khác
nhau như: biểu đồ tranh; biểu đồ cột; bảng, biểu đồ đường; số trung bình cộng;
biểu đồ hình quạt.
Các nội dung này tuy được sắp xếp riêng biệt nhưng lại trong sự tổng
thể, hỗ trợ lẫn nhau, bổ sung, phù hợp với đặc điểm tư duy, nhận thức của học
sinh Tiểu học. Chẳng hạn, ở lớp 1, học sinh được học biểu đồ tranh. Lúc này,
tư duy của học sinh lớp 1 là tư duy cụ thể, nên việc học biểu đồ tranh đơn giản
với các hình ảnh cụ thể, sinh động là rất phù hợp. Lên lớp 2, học sinh tiếp tục
được học biểu đồ tranh, nhưng ở mức độ cao hơn, đó là biểu đồ tranh có tỉ lệ. Ở
lớp 3, tư duy của học sinh dần chuyển sang tư duy trừu tượng, trên cơ sở biểu
đồ tranh đã được học, học sinh được học một loại biểu đồ mới là biểu đồ cột.
Đây là bước chuyển tiếp giữa việc sử dụng hình ảnh sang kí hiệu trong việc dạy
- học cho học sinh. Lên lớp 4, học sinh được học về bảng số liệu thống kê và
được học một loại biểu đồ khó hơn là biểu đồ đường. Chuyển lên lớp 5, nhằm
giúp việc khai thác, xử lý tốt hơn các số liệu từ các biểu đồ đã học thì lớp 5 học
sinh được học về số trung bình cộng [14].

6