Đề bài 1: Phân tích đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây trích sử thi Đăm Săn của dân tộc Êđê.

Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

CHIẾN THẮNG MTAO MXÂY
- Trích sử thi “Đăm Săn” của dân tộc Ê đêĐề bài 1:Phân tích đoạn trích "Chiến thắng Mtao Mxây" trích sử thi "Đăm Săn"
của dân tộc Êđê.
I. MỞ BÀI
Một nhà nghiên cứu người Nga nhận xét: “Trong sử thi, con người biến thành
những nhân vật trác việt, lập được nhiều chiến công vĩ đại mà con người trong đời
thường khơng thể lập được. Vì vậy k thể thuật lại mà chỉ có thể ca hát về những chiến
cơng đó”. Đăm Săn là một trong những tác phẩm sử thi tiêu biểu nhất trong kho tàng văn
học dân gian Việt Nam, được sáng tạo từ trí tưởng tượng phong phú, bay bổng, lãng
mạn của đồng bào Ê- đê Tây Nguyên thời cổ đại.
Đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây” đã dựng lên một bức chân dung khá trọn vẹn
về người anh hùng sử thi Đăm Săn với sức mạnh, tài năng và vẻ đẹp phi thường, tiêu
biểu cho tinh thần, ý chí, khát vọng của cả cộng đồng.
II. THÂN BÀI
1. Khái quát
Sau khi lấy Hơ Nhị, Hơ Bhị, Đăm Săn trở thành tù trưởng giàu có và hùng mạnh
nhất vùng. Tù trưởng Sắt Mơtao Mxây lừa lúc Đăm Săn cùng các nô lệ xuống song bắt
cá, lên rừng săn bắn đã kéo người tới cướp phá buôn làng của chàng, bắt cóc Hơ Nhị.
Đối với người Ê-Đê theo chế độ mẫu hệ, việc bị kẻ thù cướp mất vợ là một nỗi sỉ nhục
của cả cộng đồng. Đăm Săn phải chiến đấu với kẻ thù để để chứng tỏ sự hùng mạnh của
mình, giành lại người vợ, bảo vệ danh dự của bản thân và bộ tộc, bảo vệ cuộc sống bình
yên cho gia đình cũng như của cả buôn làng.
2. Khiêu chiến và giao chiến
Vẻ đẹp của Đam Săn hiện rõ ngay từ khi chàng bước chân vào lãnh địa của Mtao
Mxây và trong cuộc giao chiến. Nếu như Mtao Mxây đớn hèn lừa lúc Đăm Săn khơng
có nhà đến bắt Hơ- Nhị và cướp phá bn làng của chàng thì Đăm Săn hồn tồn ngược
lại. Chàng khiêu chiến với kẻ thù một cách quang minh chính đại với tư thế đường

hoàng, sự dũng cảm và bản lĩnh vô song. Chàng tới tận chân cầu thang nhà kẻ thù mà
dõng dạc khiêu chiến “Ơ diêng! Ta thách nhà ngươi xuống đây đọ đao với ta đấy”.
Còn Mtao Mxây được miêu tả khá chi tiết về ngoại hình, trang bị, trang phục. và cử
chỉ: “Hắn đóng một cái khố sọc gấp bỏ múi, mặc một cái áo dày nút”, “khiên hắn trịn
như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu vồng”. Nhưng đối lập với bề ngoài sang
trọng và dũng mãnh đó, Mtao Mxây thực chất chỉ là một kẻ nhút nhát đớn hèn. Dù được
trang bị đầy đủ, và đang ở giữa buôn làng của hắn, hắn tỏ ra khiếp nhược: “hắn đi từ nhà
trong ra nhà ngoài, dáng tần ngần do dự, mỗi bước mỗi đắn đo”. Nỗi lo sợ của hắn lớn
đến mức hắn phải thú nhận: “Ta sợ ngươi đâm ta khi ta đang đi lắm”.
1


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

Đáp lại, Đăm Săn đã bộc lộ sự khinh bỉ kẻ thù bằng tinh thần thượng võ của mình:
“Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi nhỉ? Ngươi xem, đến con lợn nái của nhà ngwoi
dưới đất, ta còn k thèm đâm nữa là”.
Qua cách miêu tả song hành hai tù trưởng, ta bước đầu có thể cảm nhận, Mxây yếu
đuối, đớn hèn, nhát sợ bao nhiêu thì ĐS đàng hoàng, giàu tinh thần thượng võ và tràn
đầy dũng khí bấy nhiêu.
Bước vào cuộc giao đấu, ở hiệp thứ nhất, với tinh thần thượng võ, Đăm Săn
nhường cho địch thủ quyền chủ động tấn công nhưng Mtao Mxây lại hèn nhát đùn đẩy,
trì hỗn. Đến khi khơng thể thối thác được nữa, Mtao Mxây múa khiên, tiếng khiên của
hắn nghe thật tức cười:“kêu lạch xạch như quả mướp khô.”. Sử dụng biện pháp nghệ
thtuật so sánh đậm chất dân gian, tác giả đã cho ta thấy sự chậm chạp, vụng về, kém cỏi
của Mtao Mxây.
Còn Đăm Săn, với bản lĩnh của người anh hùng chiến trận, khi Mxây múa khiên,
chàng chỉ bình tĩnh đứng xem mà khơng hề nhúc nhích. Chứng kiến sự kém cỏi, bất tài

của kẻ thù, chàng tỏ rõ thái độ khinh thường, chế nhạo. Chàng dập tắt nhuệ khí của hắn
bằng màn múa khiên như phô diễn tất cả sức mạnh, vẻ đẹp và sự dũng mãnh “Một lần
xốc tới chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng
chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía tây”. Sử dụng nghệ thuật so sánh tăng cấp
và khoa trương, tác giả dân gian ngợi ca sức mạnh của ĐS ngang sức mạnh tự nhiên.
Khi Đăm Săn múa khiên, tốc độ di chuyển của chàng nhanh đến mức chỉ có thể đo đếm
bằng những khơng gian rộng lớn, chỉ được thê rhiện bnằg những động từ mạnh mẽ, tiết
tấu dồn dập.
Trước sức mạnh phi phàm đó của Đăm Săn, Mtao Mxây trở nên hoảng loạn chạy
trốn và nhanh chóng đuối sức. Hắn “bước cao bước thấp chạy hết bãi đông sang bãi tây”
và vung dao chém lại chàng nhưng chỉ trúng một cái chão cột trâu.
Hiệp giao đấu thứ nhât, chàng dũng sĩ Đăm Săn hoàn toàn làm chủ thế trận, tự tin
phô diễn bản lĩnh và sức mạnh của mình. Mxây rơi vào thế bị động, buộc phải phơi bày
bản chất hèn nhát, bất tài, kém cỏi, sự vụng về, yếu đuối đến thảm hại của mình.
Bước vào hiệp đấu thứ hai, Mtao Mxây cầu cứu Hơ- Nhị quăng một miếng trầu, vật
thần kì có thể tăng thêm sức mạnh. Nhưng ĐS đã nhanh nhẹn và khéo léo giành được.
Nhờ đó, sức mạnh của ĐS tăng lên gấp bội, chàng lại vung khiên múa đánh đuổi kẻ thù:
“chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc… Khi chàng múa
chạy nước kiệu, quả núi 3 lần rạn nứt, 3 đồi tranh bật rễ bay tung” .
Lần múa khiên thứ hai của chàng còn ghê gớm hơn bởi dồn chứa sức mạnh trừng
phạt. Đăm Săn đã hố thành những ngọn gió- bão – lốc. Bước chân, mũi giáo, chiếc
khiên, cả thân hình lực lưỡng và khí thế bừng bừng, sơi sục của Đăm Săn đã làm xáo
động núi rừng ... Chòi lán đổ, cây cối chết, núi rạn, đồi tranh tung gốc ... Và cây giáo
thần của Đăm Săn nhằm vào đùi, vào người Mtao Mxây mà phóng tới, lần nào cũng
đâm trúng nhưng không thủng được da thịt của Mxây.
2


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107

Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

Như vậy, ở hiệp đấu thư hai, Đắm Săn dũng mãnh thể hiện uy lực và sức mạnh của
mình, nhưng k thể hạ gục Mxây. Không hổ danh là tù trưởng Sắt, sức mạnh của Mxây là
ở những trang bị bảo về tối tân, cụ thể là bộ giáp sắt. Nó đã khiến cho ĐS k thể kết thúc
trận đấu theo ý mình, mặc dù chàng hơn hắn Mxây sức khoẻ, sự nhanh nhẹn, khéo léo
và long can đảm. Trận chiến đã lên đến đỉnh điểm, Đăm Săn thấm mệt nhưng trận chiến
vẫn bất phân thắng bại.
Bước sang hiệp giao đấu thứ ba, Đăm Săn vừa chạy, vừa mộng thấy ông trời.
Chàng cầu cứu ông trời và được ông trời chỉ dẫn. Đăm Săn như bừng tỉnh, trở nên nhanh
nhẹn, quyết liệt và dứt khoát. Nhanh như chớp chàng “chộp ngay lấy cái chày mòn ném
trúng vành tai Mtao Mxây, khiến cho cái giáp của MtaoMxây tức thì rơi xuống loảng
xoảng”.
Như vậy, một vật dụng sinh hoạt bình thường, quen thuộc trong đời sống cũng có
thể trở thành vũ khí thần kì trợ giúp cho người anh hung chiến thắng. Sáng tạo nên chi
tiết kì ảo thú vị này, tác giả dân gian đã huyền thoại hoá người anh hùng sử thi để ca
ngợi chàng. Việc Đăm Săn được ông trời giúp đỡ không hạ thấp tài năng của chàng mà
trái lại càng tăng thêm thanh thế uy danh của Đăm Săn. Nó thể hiện mối quan hệ gần
gũi, thân tình của chàng với thần linh. Nó cũng chứng tỏ cuộc chiến của chàng là cuộc
chiến chính nghĩa nên được thần linh trợ giúp. Tuy nhiên, ông trời không trực tiếp ra tay
diệt trừ Mxây, mà chỉ là người mách nước, hỗ trợ; ĐS phải dùng chính sức mạnh và
lịng can đảm của mình để chiến đấu và chiến thắng.
Bộ giáp sắt khơng cịn, Mxây trở nên hoảng loạn, tháo chạy và ẩn náu ở cả những
nơi hôi hám, bẩn thỉu nhất là chuồng lợn, chuồng trâu. Bị Đăm Săn truy đuổi, Mxây cất
lời cầu xin Đăm Săn, hứa sẽ cúng voi cho chàng. Chi tiết này cho thấy Mxây k chỉ tầm
thường kém cỏi, mà còn là kẻ đớn hèn đến thảm hại. Vì mạng sống, Mxây đã coi rẻ danh
dự của chính mình.
Tuy nhiên, Đăm Săn khơng hề khoan nhượng. Chàng kể tội, kết án kẻ thù rồi “đâm
phập một cái, cắt đầu Mtao Mxây bêu ngoài đường”. Khơng thể coi đó là hành động của
một kẻ tàn bạo, khát máu. Bởi lẽ, đó là lối hành xử quen thuộc, thường thấy ở các thủ

lĩnh anh hùng thời cổ đại khi kẻ thù xúc phạm tới danh dự, điều thiêng liêng, cao quý
nhất của họ. Hàng loạt những hình ảnh so sánh trong đoạn trích cho thấy rõ sự tương
phản giữa ĐS với kẻ thù, làm nổi bật lên sự hào hùng của chàng và sự thảm hại Mtao
Mxây.
Có thể nói, ở hiệp đấu thứ ba, ĐS hiện lên với vẻ đẹp của một anh hùng chiến trận
với tài năng và sức mạnh phi thường. Tầm cỡ, sức vóc, vẻ đẹp của chàng chỉ có thể được
đo bằng những hình ảnh kì vĩ, lớn lao trong thiên nhiên, vũ trụ, và gắn liền với nó là các
thủ pháp lien tưởng, thậm xưng độc đáo, mang đậm màu sắc sử thi.
3. Cuộc đối thoại giữa Đăm Săn với dân làng Mtao Mxây sau khi chiến thắng.

3


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

Sau khi giết chết kẻ thù, Đăm San không hề có bất cứ hành động nào làm tổn hại
tới tơi tớ, dân làng của Mtao Mxây, khơng hề có việc chàng trả thù, tàn sát buôn làng
của hắn cho hả dạ lịng, hả dạ, cũng k có chuyện cướp bóc, bắt bớ hay đốt phá.
Với mong muốn đưa dân làng của Mtao Mxây về hoà nhập với bộ tộc của mình để
cùng nhau xây dựng một cộng đồng lớn mạnh. Bằng tấm lòng nhân ái, vị tha, Đăm Săn
đã chủ động đề nghị, thuyết phục dân làng của Mtao Mxây về với bộ tộc của mình.
Chàng đã ba lần đích thân kêu gọi họ đi theo mình, mỗi lần lời gọi, cách gọi lại có sự
biến đổi ngày càng tha thiết hơn.
Điều đó cho thấy tình cảm chân thành và mong muốn tha thiêt của chàng. Vẻ đẹp
của Đăm Săn là vẻ đẹp của tấm làng cao thượng, vị tha với mục đích chiến đấu mang
đậm tính nhân văn. Là một tù trưởng anh hùng, điều mà Đăm Săn quan tâm tới không
chỉ là danh dự của cá nhân, hạnh phúc của gia đình, mà với chàng, điều quan trọng nhất
là sự giàu có, phát triển của cộng đồng thị tộc.

Cảm phục trước khí phách anh hùng, tài năng, sức mạnh và đức khoan dung của
chàng, dân làng, tôi tớ của Mtao Mxây đã hưởng ứng lời kêu gọi, thuyết phục đó. Phát
huy cao độ vai trị của nghệ thuật so sánh phóng đại, kết hợp với lối kết cấu câu đối
xứng, tác giả đã miêu tả cảnh dân làng Mtao Mxây khi tự nguyện đi theo Đăm Săn về
với bộ tộc của chàng: “Đồn người đơng như bầy càtong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn
như kiến như mối… Tôi tớ mang của cải về nhiều như ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi
chuyển hoa, như bầy trai gái đi giếng làng cõng nước”.
Điều này chứng tỏ dân làng, tôi tớ của Mtao Mxây không mấy quan tâm đến cái
chết của y, họ chỉ mong có một cuộc sống ổn định trong một cộng đồng ngày một đông
hơn, giàu hơn, hùng mạnh hơn. Mọi người đi theo Đăm Săn, tơn vinh chàng vì chàng đã
giúp cho khát vọng của họ trở thành hiện thực.
Còn Đăm Săn, ban đầu chàng khiêu chiến với Mxây là để cướp lại người vợ của
mình. Nhưng khi đã chiến thắng kẻ thù, dường như chàng quên hẳn động cơ ban đầu,
chỉ say sưa với oai danh lừng lẫy của mình và sự hung mạnh của bộ tộc.
Đây chính là một trong những đặc điểm của nhân vật sử thi: hành động có vẻ như
xuất phát từ mục đích cá nhân, nhưng lại hồn toàn phù hợp với khát vọng, lý tưởng của
cộng đồng: hướng tới cuộc sống hoà hợp, thịnh vượng. Ở đây, khát vọng, quyền lợi giữa
cá nhân người anh hùng với khát vọng, quyền lợi của cả cộng đồng có sự thống nhất cao
độ. Vẻ đẹp của người anh hùng vì thế càng trở nên rực rỡ hơn, toàn diện hơn.
4. Quang cảnh lễ ăn mừng chiến thắng của bộ tộc Đăm Săn
Chiến thắng MM là một trong những chiến công vang dội nhất của Đăm Săn. Tiêu
diệt kẻ thù, Đăm Săn đã “xéo nát đất đai của một tù trưởng nhà giàu”, đòi lại danh dự,
bảo vệ được hạnh phúc của gia đình và đem lại sự phát triển, phồn vinh cho bộ tộc.
Không những thế, với chiến thắng này, danh tiếng của chàng cũng “lớn lên như sông
nước, cao lên như cây rừng, khơng cịn ai bì kịp”. Chính vì thế, để xứng đáng với chiến
cơng, chàng và thị tộc của mình đã tổ chức một lễ ăn mừng chiến thắng thật linh đình.
4


Chị Đẹp Dạy Văn

SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

Lễ ăn mừng chiến thắng là một chuỗi những ngày hội dài “kéo dài hết mùa khô” và
được tổ chức: linh đình và sang trọng; đơng vui, nhộn nhịp; gắn với những phong tục tập
quán của đồng bào Ê- đê Tây Nguyên. ĐS đứng ra mời gọi mọi người: "Hỡi anh em
trong nhà, hỡi bà con trong làng ! Xin mời tất cả đến với ta. Chúng ta sẽ mở tiệc ăn
mừng năm mới ". Những chi tiết miêu tả tiếng chiêng vô cùng ấn tượng: “hãy đánh lên
các chiêng có tính âm vang, những chiêng có tiếng đồng tiếng bạc… Hãy đánh lên tất cả
cho ở dưới vỡ toác các cây đòn ngạch, cho ở trên gãy nát các cây xà ngang, cho tiếng
chiêng vang vọng khắp đó đây…”. Tất cả các âm thanh của dân tộc được huy động ở
cường độ cao, đó là âm thanh của chiến thắng và niềm vui. Nó vừa biểu thị sự sung túc,
giàu có của bn làng ĐS, vừa phơ diễn uy danh và sức mạnh của tù trưởng.
Quang cảnh trong nhà Đăm Săn: "Nhà Đăm Săn đông nghịt khách. Tôi tớ chật ních
cả nhà". Chàng đã trở nên giàu có đến mức của cải ê hề: „thịt lợn thịt trâu ăn k ngớt,
máu bò máu trâu đọng đen khắp sàn hiên, dây cồng dây chiêng chăng như mạng nhện“ .
Uy danh của chàng khiến cho thần linh cũng phải nể phục, và các tù trưởng bạn phải
ngưỡng mộ: „
Những chi tiết trên chứng tỏ cuộc chiến đấu của Đăm Săn không chí có mục đích
riêng giành lại vợ mà cịn thể hiện sức mạnh của cả cộng đồng. Đoạn kể là khúc khải
hoàn ca của bộ tộc Đăm Săn cho ta thấy sự phát triển, giàu có, hùng mạnh của bộ tộc
Đăm Săn sau khi chàng giành chiến thắng.; tô đậm và khắc sâu ý nghĩa thời đại của
chiến tranh bộ tộc trong sự phát triển của cộng đồng.
5. Hình tượng Đăm Săn trong lề ăn mừng chiến thắng
Miêu tả lễ ăn mừng chiến thắng, tác giả dân gian không chỉ tơ đậm tầm vóc của tù
trưởng Đăm Săn mà cịn tôn vinh, đề cao người anh hùng trong sự phát triển của cộng
đồng.
Là niềm tự hào của bộ tộc, là kết tinh vẻ đẹp, tài năng, ý chí của cả cộng đồng,
trong lễ ăn mừng chiến thắng Đăm Săn hiện lên thật đẹp, thật phi thường. Dáng nằm của
chàng thật thảnh thơi, đầy uy quyền. "Chàng năm trên võng, tóc thả trên sàn, hứng tóc

chàng là một cái nong hoa".
Việc ăn uống của chàng cũng khiến mọi người phải kinh ngạc: : "Chàng Đăm Săn
uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trị khơng biết chán".
Ngoại hình của chàng được miêu tả như là sự hội tụ của những gì đẹp đẽ, lớn lao,
kì diệu nhất: "Ngực quấn chéo một tấm mềm chiến, tai đeo nụ, sát bên mình nghênh
ngang đủ giáo gươm, đôi mắt long lanh như mắt chim ghếch ăn hoa tre. Bắp chân chàng
to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bừng ống bễ, sức chàng ngang sức voi, hơi thở
của hàng ầm ầm tựa sấm dậy".
Chàng được cả cộng đồng ngưỡng vọng, tôn vinh, ngợi ca với những điệp khúc hào
hùng: “danh vang đến thần, tiếng lừng khắp núi, đâu đâu cũng nghe danh tiếng ĐS”.
Sử dụng một loạt những thủ pháp nghệ thuật thường thấy trong sử thi như so sánh,
phóng đại, tác giả sử thi đã miêu tả một cách trực tiếp, toàn diện từ vẻ đẹp thể chất đến
5


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

vẻ đẹp tài năng, từ ngoại hình đến tính cách của người anh hùng tù trưởng Đăm Săn. Đó
là người anh hung “đầu đội khăn nhiễu, vai mang nải hoa, đánh đâu đập tan đó, vây đâu
phá nát đó”. Vẻ đẹp ấy chỉ có thể xuất hiện trong sử thi anh hùng, và chỉ có ngơn ngữ sử
thi mới đem lại những vẻ đẹp độc đáo đến thế.
Cuộc chiến giành lại vợ trong đoạn trích khơng chỉ là cuộc chiến vì danh dự, vì
hạnh phúc riêng của tù trưởng Đăm Săn mà cịn vì sự thịnh vượng và hung mạnh của
cộng đồng. Vì thế, thái độ của tác giả dân gian luôn tràn đầy long tự hào, sự ngưỡng mộ.
Đăm Săn khơng chỉ là anh hùng chiến trận mà cịn là anh hùng văn hoá.
Lời kể chuyện hấp dẫn cùng ngôn ngữ miêu tả khoa trương tạo được dấu ấn đặc sắc
của sử thi. Sử thi anh hùng Đăm Săn đã trở thành di sản quí báu của Tây Nguyên và dân
tộc Việt Nam, đánh dấu thời đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp “một đi không trở lại”.

III. ĐÁNH GIÁ CHUNG
1. Những đặc sắc của nghệ thuật sử thi qua trích đoạn
a) Trước hết, đó là nghệ thuật tổ chức ngôn ngữ :
+ Ngôn ngữ người kể chuyện biến hoá linh hoạt. Khi chậm rãi khoan thai, khi ào ạt
mạnh mẽ,... trong các đoạn miêu tả nhà Mtao Mxây, tả chân dung Mtao Mxây, tả cuộc
giao tranh giữa Đăm Săn và Mtao Mxây, nhất là những đoạn miêu tả cảnh ăn mừng sau
chiến thắng của Đăm Săn.
+ Ngôn ngữ đối thoại trong đoạn trích được khai thác triệt để từ nhiều góc độ, đã
góp phần khắc hoạ rõ nét hình tượng nhân vật (trong các lời đối thoại giữa Đăm Săn với
Mtao Mxây, lời của Đăm Săn nói với tôi tớ và dân làng của Mtao Mxây, đối thoại giữa
Đăm Săn với dân làng của mình sau chiến thắng). Đặc biệt, trong ngơn ngữ của nhân vật
có nhiều chỗ sử dụng các câu mệnh lệnh mang âm hưởng hiệu triệu, vang vọng (ơ các
con, ơ các con, hãy đi lấy rượu bắt trâu ! ; Hãy đánh lên các tiếng chiêng… ; Hãy đánh
lên tất cả…) thấm đẫm chất sử thi anh hùng.
+ Mặt khác, trong ngôn ngữ của người kể chuyện, tác giả thường xen lẫn những lời
trực tiếp hướng đến người nghe (Bà con xem… ; Thế là, bà con xem…). Dạng lời này
có tác dụng lơi cuốn người nghe nhập cuộc đồng thời góp phần bộc lộ trực tiếp thái độ,
sự phấn khích mang sắc thái diễn xướng của sử thi anh hùng, nó tạo ra sự giao tiếp sử
thi, khơi gợi mối đồng cảm cộng đồng, giao hoà sử thi.
b) Thứ hai: Việc sử dụng biện pháp tu từ so sánh và phóng đại đã tạo cho đoạn
trích những hiệu quả diễn đạt ấn tượng.
Chẳng hạn, miêu tả Mtao Mxây : "khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh
như cái cầu vồng. Trông hắn dữ tợn như một vị thần... giữa một đám đông mịt mù như
trong sương sớm” ; “Khiên hắn kêu lạch xạch như quả mướp khô".
Hoặc miêu tả Đăm Săn : "Một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh. Một lần xốc
tới nữa, chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phía đông, vun vút qua phía
tây" ; "Chàng múa trên cao, gió như bão. Chàng múa dưới thấp, gió như lốc" ; "Khi
chàng múa chạy nước kiệu, quả núi ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung" ; "đôi
6

Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

mắt long lanh như mắt chim ghếch ăn hoa tre" ; "Bắp chân chàng to bằng cây xà ngang,
bắp đùi chàng to bằng ống bễ, sức chàng ngang sức voi đực, hơi thở chàng ầm ầm tựa
sấm dậy, chàng nằm sấp thì gãy rầm sàn, chàng nằm ngửa thì gãy xà dọc"…
Bên cạnh đó, các phép so sánh, phóng đại trong ngôn ngữ nhân vật cũng được huy
động tối đa: "Cầu cho ta được bình n vơ sự, nạn khỏi tai qua, lớn lên như sông nước,
cao lên như cây rừng, khơng cịn ai bì kịp ; Hãy đánh lên tất cả cho ở dưới vỡ tốc các
cây địn ngạch… để nghe tiếng chiêng ăn đông uống vui như mừng mùa khơ năm mới
của ta vậy"…
Biện pháp so sánh, phóng đại tạo ra sức hấp dẫn cho sử thi, đó là cách diễn đạt, mơ
tả bằng hình ảnh sinh động, tạo ấn tượng về sức mạnh, vẻ đẹp thần thánh, siêu phàm
đúng với tính chất hùng tráng, mang tầm vũ trụ của nhân vật và hành động của sử thi
anh hùng.
- Nội dung: Sử thi anh hùng Đăm Săn quả thật đã hình thành ý thức và tình cảm cộng
đồng vững bền của dân tộc Ê-đê, thành di sản quý báu của Tây Nguyên và dân tộc Việt
Nam, đánh dấu thời đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp một đi khơng trở lại. Người anh hùng
Đăm Săn được tồn thể cộng đồng suy tơn tuyệt đối. Qua hình tượng người anh hùng
Đăm Săn ta thấy được sự phát triển, ý chí thống nhất của tồn thể cộng đồng Ê đê thời
cổ đại. Yêu mến, khâm phục vẻ đẹp của người anh hùng Đăm Săn khiến ta thấy tự hào,
trân trọng hơn về cha ông, về tổ tiên người Ê đê. Hình ảnh của những Đăm Săn, Xinh
Nhã... đã dựng dậy một thời kì xa xưa âm vang tiếng cồng chiêng, vang vọng tiếng voi
gầm... và vang dội tiếng những con người anh hùng đi mở đất cho cộng đồng, dân tộc.
Đề bài 2: Vẻ đẹp của người anh hùng Đăm Săn trong đoạn trích "Chiến thắng
Mtao Mxây" trích sử thi "Đăm Săn" của dân tộc Êđê.
I. Mở bài
Từ bao đời nay, người Ê-đê đã cùng quây quần bên bếp lửa từ đêm này sang đêm

khác, nghe kể không biết chán về Đăm Săn, người tù trưởng anh hùng của dân tộc mình
với những chiến cơng hiển hách trong xây dựng phát triển buôn làng và bảo vệ cộng
đồng, chống lại bao kẻ thù hung hãn. Trong những chiến công lẫy lừng ấy, ngất ngây
lòng người nhất vẫn là đoạn trích Đăm Săn đánh thắng Mtao Mxây, chứng tỏ tài năng,
bản lĩnh, lòng dũng cảm phi thường và sức mạnh vô địch.
II. Thân bài
1. Khái quát:
- Thể loại: Sử thi là thể loại thuộc loại hình tự sự dân gian, có quy mơ lớn, ngơn
ngữ có vần nhịp, hình tượng hào hùng hoành tráng, kể về những biến cố trọng đại của
cộng đồng, lưu truyền bằng phương thức hát – kể khan. Sử thi có hai loại là sử thi thần
thoại và sử thi anh hùng. Sử thi Đăm Săn là sử thi anh hùng tiêu biểu nhất của các dân
tộc Tây Nguyên.
7


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

- Tác phẩm: đã tái dựng lại lịch sử đầy biến động của cộng đồng người Ê đê cổ
đại qua hàng loạt những chiến công của người anh hùng Đăm Săn: đánh thắng các tù
trưởng Sắt, Kên Kên, mở mang buôn làng, chặt cây Sơmuk, bắt ông Trời phải làm theo
mình, chinh phục nữ thần mặt trời, …
- Đoạn trích: "Chiến thắng Mtao Mxây" (SGK Ngữ văn 10 ) nằm ở giữa tác phẩm,
kể về chiến công Đam San đánh thắng tù trưởng Sắt cứu vợ, bảo vệ thành công sự ấm
no, hịa bình của bn làng. Trong Đoạn trích, Đăm Săn đã tỏ rõ mình là người anh hùng
qua việc khiêu chiến, giao chiến trong ba hiệp, chiến thắng Mtao Mxây, thuyết phục tơi
tớ Mtao Mxây theo mình và ăn mừng chiến thắng.
2. Vẻ đẹp của người anh hùng Đăm Săn đậm chất Tây Nguyên
2.1. Vẻ đẹp về thân hình, diện mạo:

- Vẻ đẹp Đăm Săn hiện rõ ngay từ khi chàng bước chân vào lãnh địa của Mtao
Mxây. Tù trưởng sắt hung bạo dù kiêu căng ngạo mạn cũng ln phải dè chừng sự hiện
diện của chàng. Hình ảnh Đăm Săn cùng những bạn bè đồng minh hiện lên dưới mắt kẻ
thù thật dũng mãnh với khố màu sặc sỡ, đầu đội khăn đẹp cùng khí thế hừng hực: Gươm
sáng như mặt trời. Thân mình ở trần như quả dưa, mắt sáng gấp đơi gấp ba mắt
thường...Hình ảnh so sánh rất đặc trưng đã làm đậm nét phi thường của người anh hùng.
- Vẻ đẹp về đầy sức mạnh: Chàng được miêu tả với vẻ đẹp và sức mạnh của một
vị thần. bắp chân chàng to bằng cây xà ngang, bắp đùi chàng to bằng ống bễ, sức chàng
ngang sức voi đực, hơi thở chàng ầm ầm tựa sấm dậy, chàng nằm sấp thì gãy rầm sàn,
chàng nằm ngửa thì gãy xà dọc”. Bằng nghệ thuật miêu tả, so sánh gần gũi, cụ thể với
nhiều chi tiết hết sức sinh động, kết hợp với nghệ thuật ttì hỗn sử thi và cách nói phóng
đại sử thi, người dân Tây Nguyên đã biến người anh hùng của họ thành một vị thần với
tất cả sức mạnh hội tụ từ núi rừng, vũ trụ. Sức mạnh của chàng được so sánh với những
gì mạnh nhất, đẹp nhất của thiên nhiên. Vốn ngang tàng từ trong bụng mẹ, trải qua bao
cuộc chiến, Đăm Săn đã lớn lên và trở thành chiến thần. Chàng có tất cả vẻ đẹp cũng
như sức mạnh của thần linh qua trí tưởng tượng bay bổng kì diệu và lịng mến u vơ
hạn của người Tây Ngun.
- Vẻ đẹp lãng mạn: Khơng chỉ có sức mạnh dũng mãnh chàng cịn có vẻ đẹp lãng
mạn: “chàng nằm trên võng, tóc thả trên sàn, hứng tóc chàng ở dưới đất là một cái nong
hoa".
- Trang phục của chàng thể hiện sức mạnh quyền uy và sự giàu có của một tù
trưởng hùng mạnh: đầu đội khăn nhiễu, vai mang nải hoa, ngực qn chéo một tấm mền
chiến, mình khốc tấm áo chiến, tai đeo nụ, sát bên mình nghênh ngang đủ giáo gươm,
đôi mắt long lanh như chim ghếch ăn hoa tre. Chàng hiện ra là một trang tù trưởng mới
giàu lên đang tràn ngập sức trai, tiếng tăm lừng lẫy.
=> Vẻ đẹp của Đăm Săn được miêu tả bằng giọng điệu trang trọng, sùng kính thể
hiện thái độ ngưỡng mộ, tự hào. Đăm Săn là biểu tượng cho hài hoà giữa cái đẹp dữ dội
của núi rừng, vũ trụ với cái đẹp êm ả lãng mạn của tâm hồn người Tây Nguyên. Cái đẹp
8

Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

ấy vừa có sự cao cả, kì vĩ của người anh hùng lại vừa có nét kì diệu, đậm đà bản sắc Tây
Nguyên.
2.2. Tài năng, lòng dũng cảm và sức mạnh phi thường
Thể hiện rõ qua cuộc giao chiến với Mtao Mxây
- Nguyên nhân xảy ra cuộc chiến: Sở dĩ xảy ra cuộc chiến này là do Mtao Mxây
(tù trưởng sắt) đã cướp Hơ-Nhị – vợ của Đăm Săn. Đối với người Ê-đê theo chế độ mẫu
hệ, việc bị kẻ thù cướp mất vợ là một nỗi sỉ nhục của cả cộng đồng. Đánh thắng Mtao
Mxây là lần thứ hai Đăm Săn phải chiến đấu với kẻ thù để giành lại người vợ chứng tỏ
sự hùng mạnh và danh dự của người anh hùng. Chàng phải đối mặt với kẻ thù hung bạo
và cũng có sức mạnh phi thường khơng kém. Hàng loạt những hình ảnh so sánh trong
đoạn trích cho thấy rõ sự tương phản giữa Đăm Săn với kẻ thù, làm nổi bật lên sự hào
hùng của chàng và sự thảm hại của Mtao Mxây. Đó chính là nét đặc sắc trong nghệ thuật
đoạn trích này để tơn vinh vẻ đẹp người anh hùng Đăm Săn.
- Khiêu chiến: dù ngôn ngữ sử thi miêu tả Mtao Mxây cũng rất đẹp, rất dũng
mãnh nhưng vẫn lộ ra sự khiếp nhược trước Đăm Săn. Lời nói của hắn với chàng lộ ra
sự hèn nhát: Đừng đâm ta lúc ta đang xuống nhé. Đáp lại, Đăm Săn đã bộc lộ sự khinh
bỉ kẻ thù tư thế đàng hồng của mình: Sao ta lại đâm ngươi khi ngươi đang đi xuống nhỉ.
Ngươi xem, đến con lợn nái của nhà ngươi dưới đất, ta cũng không thèm đâm nữa là.
- Khi giáp chiến: Cuộc đối đầu của Đăm Săn với Mtao Mxây là cuộc chiến đấu
giữa, hai tù trưởng dũng mãnh. Phẩm chất anh hùng theo cách nhìn sử thi là ở sự chiến
thắng bằng sức mạnh và sự can đảm. Cuộc đối đầu sinh tử ấy khơng có chỗ dung thân
cho kẻ nào hèn nhát. Trong tình cảm tơn vinh người anh hùng cùa buôn làng, mọi cử
chỉ, ngôn ngữ, hành động của Đăm Săn đều nổi bật, vượt trội hơn kẻ thù.
+ Hiệp 1: Trong đoạn trích, chúng ta cùng được chứng kiến màn hai màn thi tài
múa khiên thú vị mà trong hiệp 1 là màn múa khiên của Mtao Mxây. Trái với vẻ ngoài

dữ tợn như một vị thần, vũ khí bên mình là chiếc khiên trịn như đầu cú, gươm hắn óng
ánh như cầu vồng, trái với lời khốc lác nhận mình là "một tướng quen đi đánh thiên hạ,
bắt tù binh, xéo nát đất đai thiên hạ" là sự bất tài thể hiện rõ qua minh chứng là tiếng
khiên kêu lạch xạch như quả mướp khô. Trong khi đó Đăm Săn khơng nhúc nhích, chỉ
đứng n để đánh giá kẻ thù.
+ Hiệp 2: Đăm Săn đã dập tắt nhuệ khí của Mtao Mxây bằng sức mạnh phi
thường trong màn múa khiên đầy sức mạnh. Ngôn ngữ sử thi khoa trương sức mạnh ấy
ngang sức mạnh tự nhiên: Một lần sốc tới, chàng vượt qua một đồi tranh, một đồi lồ ơ,
chàng chạy vun vút qua phía Đơng, vun vút qua phía Tây, Lần múa khiên thứ hai của
chàng còn ghê gớm hơn bởi dồn chứa sức mạnh trừng phạt Mtao Mxây. Sức mạnh Đăm
Săn có được cịn nhờ sự trợ lực của người vợ, khi Hơ Nhị ném miếng trầu giúp sức
mạnh của chàng tăng lên gấp bội.Đăm Săn múa khiên khiến chịi lẫm đổ lăn lóc, cây cối
chết rụi, làm vang lên tiếng đĩa khiên đồng, vang lên tiếng đĩa khiên kênh, khiến quả núi
ba lần rạn nứt, ba đồi tranh bật rễ bay tung... Chàng phóng mũi giáo trúng Mtao Mxây
9


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

nhiều lần mà khơng thủng. Mtao Mxây cịn cịn biết bỏ chạy, hắn vung dao cố chém
nhưng chỉ trúng cái chão cột trâu.
+ Hiệp 3: Đăm Săn đâm trúng nhưng Mtao Mxây khơng bị thủng là vì hắn có áo
giáp. Nhờ ông trời mách nước, Đăm Săn ném chiếc chày mòn vào vành tai Mtao Mxây
khiến bộ giáp của hắn rơi loảng xoảng. Hắn bỏ chạy quanh chuồng lợn, chuồng trâu,
Đăm Săn phá tan chuồng lợn, chuồng trâu khiến hắn ngã lăn ra đất. Mtao Mxây hèn nhát
mua chuộc Đăm Săn bằng lễ cầu phúc một voi, một trâu nhưng Đăm Săn đã kể tội hắn
và chém khiến đầu hắn bêu ra ngồi đường.
Đăm Săn khơng hề đơn độc trong cuộc chiến vì danh dự này. Chính nghĩa thuộc

về chàng nên chàng nhận được sự trợ giúp của người vợ,của cộng đồng và của ông Trời.
Người anh hùng trong sử thi ln có mối quan hệ với lực lượng siêu nhiên. Nhưng tất cả
chỉ đóng vai trị hỗ trợ Đăm Săn, cịn chính chàng mới là người kết liễu kẻ thù, đòi lại
danh dự, cướp lại người vợ, bảo vệ bộ tộc.
=> Phẩm chất anh hùng, quả cảm, tài năng, đầy sức mạnh, tinh thần thượng võ cùng với
sự hỗ trợ của thần linh, cộng đồng đã giúp Đăm Săn chiến thắng kẻ thù.
2.3. Lịng nhân hậu và lí tưởng cao đẹp
- Lịng nhân hậu: Giết Mtao Mxây, chính nghĩa thuộc về Đăm Săn. Chiến thắng
cùng nghĩa với việc Đăm Sàn được sở hữu tất cả tài sản, dân làng, tôi tớ của Mtao
Mxây. Quyền sở hữu này là đặc trưng gắn với thời kì chuyển từ cơng xã thị tộc sang
chiếm hữu nô lệ, làm nên vinh quang của người anh hùng. Tuy nhiên, Đăm Săn không
hề bắt ép mà kêu gọi tôi tớ của Mtao Mxây tự nguyện đi theo mình bằng một thái độ tận
tình, chân thành. Chàng gõ vào ngạch và đập vào phên của tất cả các nhà trong làng kêu
gọi bằng những lời như "Ơ nghìn chim sẻ, ơ vạn chim ngói. Ơ tất cả tơi tớ làng này! Các
ngươi có đi theo ta khơng?".
Bằng những hình ảnh sử thi hồnh tráng miêu tả đồn người tình nguyện theo
Đăm Săn: đơng như bầy cà tong, đặc như bầy thiêu thân, ùn ùn như kiến như mối. Tôi tớ
mang của cải về nhiều như bầy ong đi chuyển nước, như vò vẽ đi chuyển hoa, như bầy
trai gái trong làng đi cõng nước, tác giả dân gian đã cho thấy đăm Săn trở thành tù
trường hùng mạnh, giàu có thêm nhiều. Của cải trở thành biểu tượng sức mạnh tuyệt đối
của người anh hùng. Đăm Săn thêm quyền uy, thêm nhiều chiêng núm, chiêng bằng,
thêm nhiều đất đai, tôi tớ... Sự hưởng ứng, tự nguyện mang của cải đi theo của dân làng
và lòng trung thành tuyệt đối của tôi tớ với Đăm Săn thể hiện sự thống nhất cao độ giữa
quyền lợi, khát vọng của cá nhân đối với cộng đồng và sự suy tôn tuyệt đối của cộng
đồng với người anh hùng.
- Lý tưởng cao đẹp: Đoạn văn cũng thể hiện rõ lí tưởng cao đẹp của người anh
hùng Đăm Săn. Chiến đấu vì mục đích riêng nhưng có ích cho bộ tộc, mở rộng thêm địa
bàn cư trú. Đoạn trích nói về chiến tranh nhưng vẫn hướng về cuộc sống hòa hợp, n
vui, thịnh vượng.
2.4. Rộng rãi, tơn kính thần linh, tổ tiên

10


Chị Đẹp Dạy Văn
SĐT: 0975.243.107
Fanpage & Insta: Chị Đẹp Dạy Văn

- Không chỉ hiện lên với vẻ đẹp của sức mạnh và hình thể, Đăm Săn cịn hiện lên
trong lễ ăn mừng, ở vẻ đẹp của lịng tơn kính tổ tiên, thần linh, lòng hiếu khách. Sau
chiến thắng, Đăm Săn không quên sai tôi tớ làm lễ cảm tạ tổ tiên và thần linh đã giúp
cho chàng chiến thắng, đã giúp bộ tộc của chàng ngày một vững mạnh giàu có. “Ơ các
con, ơ các con, hãy đi lấy rượu bắt trâu, rượu năm ché, trâu bảy con để dâng thần, rượu
bảy ché, lợn thiến bảy con cầu cho ta được bình n vơ sự, nạn khỏi tai qua, lớn lên như
sơng nước, cao lên như cây rừng, khơng cịn ai bì kịp”. Cách Đăm Săn sai tơi tớ sắm đồ
lễ cúng tế chứng tỏ lịng thành kính sâu sắc với thần linh, tổ tiên của chàng. Nó cũng
chính là tiếng nói tín ngưỡng của cả cộng đồng dân tộc Ê đê.
- Đăm Săn cịn hiện lên là người phóng khoáng rộng rãi, thủy chung. Sau khi làm
lễ tạ khấn thần linh, tổ tiên Đăm Săn đã mời tất cả anh em, bạn bè, tôi tớ ăn uống: “hỡi
anh em trong nhà, hỡi bà con trong làng, xin mời tất cả đến với ta, chúng ta sẽ mở tiệc
ăn mừng năm mới…”. Chàng đã thiết đãi bạn bè, dân làng bằng tiệc ăn mừng chiến
thắng linh đình, kéo dài suốt cả một mùa khô khiến cho “cả một vùng nhão ra như nước”
vui tới mức “lươn trong hang, giun trong bùn, rắn hổ, rắn mai đều chui lên nằm trên cao
sưởi nắng, ếch nhái dưới gầm nhà, kì nhơng ngồi bãi thì kêu inh ỏi suốt ngày đêm”.
Cảnh ăn đơng uống vui, đông đúc: “Các cô gái đi lại vú đụng vú, các chàng trai đi lại
ngực đụng ngực”. Trong bữa tiệc "chàng ăn không biết no, uống không biết say, trị
chuyện khơng biết chán” thể hiện sự hịa đồng khơng phân biệt giàu nghèo. Khơng khí
ăn mừng như thế này bây giờ mới có, bởi bây giờ người Ê đê mới có người thủ lĩnh anh
hùng dũng cảm, hào hiệp đến thế.
III. Đánh giá chung
- Nghệ thuật: Cách xây dựng hình tượng đẹp đẽ lớn lao của người anh hùng trong

khơng khí đơng vui nhộn nhịp, lớn mạnh của cộng đồng là một đặc điểm nổi bật của sử
thi Tây Nguyên. Đoạn trích đã đem lại cho ta những cách nhìn độc đáo về người anh
hùng Đăm Săn trong chiến cơng bảo vệ bn làng, đem lại bình n cho bộ tộc. Lời kể
chuyện hấp dẫn cùng ngôn ngữ miêu tả khoa trương tạo được dấu ấn đặc sắc, chứa đựng
những giá trị nhân văn đặc trưng của sử thi. Sử thi anh hùng Đăm Săn quả thật đã hình
thành ý thức và tình cảm cộng đồng vững bền của dân tộc Ê-đê, thành di sản quý báu
của Tây Nguyên và dân tộc Việt Nam, đánh dấu thời đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp một đi
không trở lại.
- Nội dung: Người anh hùng sử thi được toàn thể cộng đồng suy tơn tuyệt đối. Qua hình
tượng người anh hùng Đăm Săn ta thấy được sự phát triển, ý chí thống nhất của tồn thể
cộng đồng Ê đê thời cổ đại. Yêu mến, khâm phục vẻ đẹp của người anh hùng Đăm Săn
khiến ta thấy tự hào, trân trọng hơn về cha ông, về tổ tiên người Ê đê. Hình ảnh của
những Đăm Săn, Xinh Nhã... đã dựng dậy một thời kì xa xưa âm vang tiếng cồng
chiêng, vang vọng tiếng voi gầm... và vang dội tiếng những con người anh hùng đi mở
đất cho cộng đồng, dân tộc.
11