ỨNG DỤNG SIÊU ÂM VÀ XÉT NGHIỆM NƯỚC TIỂU TRONG CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ BỆNH ĐƯỜNG TIẾT NIỆU TRÊN CHÓ

B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
TRƯ NG Đ I H C NƠNG LÂM THÀNH PH H

CHÍ MINH

KHĨA LU N T T NGHI P

NG D NG SIÊU ÂM VÀ XÉT NGHI M NƯ C TI U TRONG
CH N ĐOÁN VÀ ĐI U TR B NH ĐƯ NG
TI T NI U TRÊN CHÓ

H và tên sinh viên

: NGUY N TH T

Ngành

: Thú y

Niên khóa

: 2003 – 2008

Tháng 9/2008

NGA


NG D NG SIÊU ÂM VÀ XÉT NGHI M NƯ C TI U TRONG CH N
ĐOÁN VÀ ĐI U TR B NH ĐƯ NG TI T NI U TRÊN CHÓ

Tác gi

NGUY N TH T

NGA

Khóa lu n đư c đ trình ñ ñáp ng yêu c u c p b ng Bác s
ngành Thú Y

Giáo viên hư ng d n
TS. VÕ TH TRÀ AN
BSTY. VŨ KIM CHI N

Tháng 9/2008
i


XÁC NH N C A GIÁO VIÊN HƯ NG D N

H và tên sinh viên th c t p: NGUY N TH T

NGA

Tên lu n văn: “ ng d ng siêu âm và xét nghi m nư c ti u trong ch n đốn và
đi u tr b nh đư!ng ti"t ni u trên chó”.
Đã hồn thành lu n văn theo ñúng yêu c u c a giáo viên hư ng d n và các ý ki n nh n
xét, ñóng góp c a h i ñ ng ch m thi t t nghi p Khoa ngày 19 tháng 09 năm 2008.

Giáo viên hư ng d n

ii


L I C#M ƠN
Kính dâng lịng bi t ơn sâu s c c a con ñ n ba m - Ngư i ñã sinh thành, dư ng
d c, hi sinh c cu c ñ i và d y d cho con có đư c ngày hơm nay.
Xin chân thành c m ơn
Ban Giám Hi u Trư ng Đ i H c Nơng Lâm thành ph H Chí Minh.
Ban Ch Nhi m Khoa Cơ B n.
Ban Ch Nhi m Khoa Chăn Nuôi Thú Y
B môn N i Dư c
Chân thành c m ơn tồn th q th y cơ đã t n tình hư ng d n dìu d t và
truy n ñ t nh!ng ki n th c quý báu cho tơi trong su t q trình h c t p và nghiên c u
t i trư ng.
Ban Lãnh Đ o Chi c c Thú y thành ph H Chí Minh, Tr m Ch"n đốn,
Xét nghi m và Đi u tr# cùng các cô chú, anh ch# $ b ph n Đi u tr# đã t n tình h tr
và giúp đ tơi trong su t th i gian th c t p.
Bác sĩ Vũ Kim Chi n, ngư i ñã t o m i ñi u ki n và t n tình hư ng d n,
truy n đ t nh!ng ki n th c, kinh nghi m quý báu cho tôi trong su t th i gian th c t p
C m ơn toàn th b n bè trong và ngồi l p đã đ ng viên, chia s' và giúp
đ tơi trong su t th i gian h c t p và th c hi n ñ tài.
L i tri ân xin g i ñ n gi ng viên hư ng d n, Ti n Sĩ Võ Th Trà An.

iii


TÓM T%T LU N VĂN
Đ tài nghiên c u “(ng d ng siêu âm và xét nghi m nư c ti u trong ch"n đốn
và đi u tr# b nh ñư ng ti t ni u trên chó” ñư c ti n hành t i Tr m Ch"n đốn, Xét
nghi m và Đi u tr# thu c Chi c c Thú y thành ph H Chí Minh t) ngày 25/02/2008 –

25/06/2008.
Trong th i gian th c hi n ñ tài, Tr m đã ti p nh n 4278 chó đ n khám và đi u
tr#, trong đó có 649 ca ñư c ch* ñ#nh siêu âm t+ng quát. K thu t siêu âm ñã phát hi n
ñư c 329 ca có b nh lý trên đư ng ti t ni u chi m 50,69%, bao g m 102 ca có b nh lý
$ th n chi m 31% và 227 ca b nh $ bàng quang chi m 69%.
Trong 102 ca b nh lý $ th n chúng tôi ghi nh n có các b nh viêm th n, s,i th n,
th n

nư c. Trong đó, viêm th n là b nh chi m t* l cao nh t 72,55%.
B nh lý $ bàng quang bao g m b nh viêm bàng quang, s,i bàng quang, polype

bàng quang, huy t kh i bàng quang, v bàng quang và sa bàng quang. Trong đó b nh
viêm bàng quang và s,i bàng quang là hai d ng b nh lý thư ng g-p, chi m t* l l n
lư t 54,19% và 39,21% (tính theo t+ng s ca b nh $ bàng quang).
Xét nghi m 30 ca nư c ti u chó b# s,i bàng quang k t qu cho th y nư c ti u
có tính ki m (53,33%) nhi u hơn tính acid (33,33%), t. tr ng nư c ti u gi m (40%),
test protein dương tính chi m t* l cao (83,33%). M u nư c ti u có h ng c u và b ch
c u dương tính chi m t* l khá cao (70% và 76,67%). C-n nư c ti u có ch a t bào
thư ng bì th n, t bào thư ng bì bàng quang, h ng c u, b ch c u và tinh th s,i, trong
đó tinh th s,i urate chi m t* l cao 42,31%.

iv


M CL C
Trang
Trang t a...........................................................................................................................i
L i c m ơn..................................................................................................................... iii
Tóm t t lu n văn ............................................................................................................ iv
M c l c ............................................................................................................................v

Danh sách các b ng ...................................................................................................... vii
Danh sách các hình ...................................................................................................... viii
Danh sách các bi u ñ ................................................................................................... ix
Chương 1. M( Đ)U .............................................................................................................. 1
1.1. Đ-t v n ñ .............................................................................................................1
1.2. M c đích ...............................................................................................................2
1.3. u c u ..........................................................................................................................2
Chương 2. T*NG QUAN..............................................................................................3
2.1. Đ-c đi m sinh lý c a chó .............................................................................................3
2.2. C u trúc ñư ng ti t ni u...............................................................................................4
2.3. (ng d ng siêu âm trong ch"n đốn b nh đư ng ti t ni u ....................................8
2.3.1. Đ#nh nghĩa siêu âm ........................................................................................8
2.3.2. Cơ s$ v t lý c a phương pháp ghi hình siêu âm ............................................8
2.3.3. M t s thu t ng! siêu âm .............................................................................10
2.3.4. Các hi n tư ng thư ng g-p trong siêu âm ...................................................11
2.3.5. Các bư c ti n hành siêu âm .........................................................................12
2.3.6. Hình nh siêu âm th n và bàng quang bình thư ng.....................................15
2.4. Xét nghi m nư c ti u trong ch"n đốn b nh đư ng ti t ni u.............................16
2.4.1. Xét nghi m nư c ti u...................................................................................16
2.4.2. Phương pháp l y m u nư c ti u...................................................................16
2.4.3. Các thông s trong ki m tra nư c ti u .........................................................18
2.4.4. Thay đ+i v sinh lý, sinh hóa trên nư c ti u c a m t s b nh trên ñư ng ti t
ni u

.....................................................................................................................22

2.5. Phác ñ ñi u tr# m t s b nh ñư ng ti t ni u .........................................................22
v

Chương 3. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP TH+C HI N ..................................24
3.1. Th i gian và ñ#a ñi m .........................................................................................24
3.2. Đ i tư ng kh o sát..............................................................................................24
3.3. N i dung .............................................................................................................24
3.4. Phương pháp th c hi n ..............................................................................................24
3.5. Các ch* tiêu kh o sát ...................................................................................................26
Chương 4. K T QU# VÀ TH#O LU N..................................................................27
4.1. B nh lý $ các cơ quan ñư c ch"n ñoán b ng phương pháp siêu âm ..................27
4.2. B nh trên ñư ng ti t ni u ñư c ch"n ñoán qua siêu âm.....................................28
4.2.1. B nh lý $ th n ..............................................................................................29
4.2.1.1. Viêm th n ..............................................................................................29
4.2.1.2. S,i th n..................................................................................................32
4.2.1.3. Th n

nư c...........................................................................................34

4.2.2. B nh lý $ bàng quang ..................................................................................36
4.2.2.1. B nh viêm bàng quang ..........................................................................36
4.2.2.2. B nh s,i bàng quang .............................................................................38
4.2.2.3. Polype bàng quang ................................................................................40
4.2.2.4. Huy t kh i bàng quang..........................................................................41
4.2.2.5. V bàng quang ......................................................................................42
4.2.2.6. Sa bàng quang .......................................................................................43
4.3. Thay đ+i thơng s sinh lý, sinh hóa c a m t s ca s,i ñư ng ti t ni u ..............44
Chương 5. K T LU N VÀ Đ NGH ......................................................................48
5.1. K t lu n...............................................................................................................48
5.2. Đ ngh#................................................................................................................49
TÀI LI U THAM KH#O...........................................................................................50
PH L C .....................................................................................................................53

vi


DANH SÁCH CÁC B#NG
Trang

B,ng
B,ng 2.1: Ch* tiêu sinh lý, sinh hóa máu trên chó trư$ng thành ..................................4
B,ng 4.1: K t qu siêu âm t+ng quát .......................................................................... 27
B,ng 4.2: T* l các d ng b nh lý $ th n ..................................................................... 29
B,ng 4.3: T* l các d ng b nh $ bàng quang.............................................................. 36
B,ng 4.4: K t qu xét nghi m các thơng s nư c ti u trên chó b# s,i bàng quang (n=30) 44
B,ng 4.5: Tinh th s,i tìm th y trong m u nư c ti u xét nghi m tìm th y c-n (n = 26)..... 46

vii


DANH SÁCH CÁC HÌNH
Trang

Hình 2.1 H th ng ti t ni u, sinh d c trên chó cái ....................................................... 5
Hình 2.2 C u trúc th n bình thư ng ............................................................................. 5
Hình 2.3 C u trúc bàng quang c a chó......................................................................... 6
Hình 2.4 C u trúc ni u đ o trên chó đ c ..................................................................... 7
Hình 2.5 Hình b thành bàng quang.......................................................................................10
Hình 2.6 Bóng lưng s,i bàng quang ........................................................................... 11
Hình 2.7 Hình nh s,i bàng quang cho đ h i âm m nh............................................... 12
Hình 2.8 Hình siêu âm th n trái và th n ph i bình thư ng......................................... 15
Hình 2.9 Hình nh siêu âm bàng quang bình thư ng ................................................. 16
Hình 4.1 Hình siêu âm viêm th n .............................................................................. 30

Hình 4.2 Hình siêu âm viêm th n mãn tính ............................................................... 31
Hình 4.3 Hình siêu âm s,i $ th n trái và th n ph i .................................................... 33
Hình 4.4 Hình siêu âm s,i th n trái và th n bên ph i bình thư ng ............................ 33
Hình 4.5 Hình siêu âm th n

nư c $ bên trái và bên ph i ........................................ 35

Hình 4.6 Hình siêu âm viêm bàng quang.................................................................... 37
Hình 4.7 Hình siêu âm s,i bàng quang ...................................................................... 38
Hình 4.8 Hình siêu âm s n bùn bàng quang ............................................................... 39
Hình 4.9 S,i bàng quang............................................................................................. 39
Hình 4.10 Hình siêu âm polype bàng quang .............................................................. 41
Hình 4.11 Hình siêu âm huy t kh i bàng quang ....................................................... 41
Hình 4.12 Hình siêu âm bàng quang b# v ................................................................ 42
Hình 4.13 Hình nh đ i th c a sa bàng quang .......................................................... 43
Hình 4.14 Hình nh đ i th và tinh th s,i struvite ................................................... 47
Hình 4.15 Hình nh đ i th và tinh th s,i carbonat calci.......................................... 47
Hình 4.16 Hình nh đ i th và tinh th s,i ammonium urate ..................................... 47
Hình 4.17 Hình nh đ i th và tinh th s,i oxalale..................................................... 47

viii


DANH SÁCH CÁC BI U Đ
Trang
Bi u ñ- 4.1 K t qu siêu âm t+ng quát ....................................................................... 27
Bi u ñ- 4.2 T* l b nh lý ñư ng ti t ni u đư c ch"n đốn qua siêu âm..................... 28

ix

Chương 1
M( Đ)U
1.1. Đ.t v/n ñ
Cùng v i s phát tri n c a xã h i, ñ i s ng v t ch t và tinh th n c a con ngư i
ngày càng ñư c nâng cao, ngư i ta khơng ch* chú ý đ n vi c ăn, m-c mà cịn quan tâm
đ n nh!ng nhu c u gi i trí v tinh th n như là ni thú c nh, thú cưng. Trong các lồi
thú cưng, chó là lồi đ ng v t thơng minh, trung thành, giúp ích r t nhi u cho con
ngư i nên r t đư c con ngư i u thích. Ư c tính có kho ng 250.000 chó cưng ni
t i thành ph H Chí Minh.
M-c dù chó cưng đư c quan tâm, chăm sóc chu đáo nhưng b nh t t v n có th
x y ra. Vì th vi c ch"n đốn, đi u tr# cũng như phịng ng)a b nh cho chó tr$ thành
m t trong nh!ng nhu c u c a xã h i ngày nay. N m b t nhu c u thi t y u đó nhi u
phịng m ch thú y, trung tâm ch"n đốn và đi u tr# b nh cho chó ñã m$ ra ngày càng
nhi u hơn, ñ-c bi t là $ khu v c thành ph H Chí Minh.
Trong nh!ng b nh ph+ bi n thư ng x y ra trên chó thì b nh trên h th ng ti t
ni u chi m t* l không nh,. Theo kh o sát c a tác gi Lý Sơn Ca trong th i gian t)
01/2006 ñ n 05/2006 t i Tr m Ch"n đốn, Xét nghi m và Đi u tr# thu c Chi c c Thú y
thành ph H Chí Minh thì t* l chó b nh trên đư ng ti t ni u là 6,3%. Cũng t i ñ#a
ñi m trên trong th i gian t) 04/2006 ñ n 08/2006 tác gi Nguy0n Đ Như Quỳnh ghi
nh n ñư c 4,3% chó b nh ñư ng ti t ni u.
Trư c đây, vi c ch"n đốn b nh ñư ng ti t ni u thư ng d a vào khám lâm
sàng. Ngày nay, bên c nh vi c ch"n đốn lâm sàng các bác sĩ thú y cịn ñư c h tr
b$i nhi u phương ti n ch"n ñoán phi lâm sàng như siêu âm, X – quang, xét nghi m
máu, xét nghi m nư c ti u,…. Đi u này giúp nâng cao ch t lư ng ch"n đốn và giúp
cho cơng tác đi u tr# đư c hi u qu hơn.
Đư c s ñ ng ý c a b môn N i Dư c khoa Chăn nuôi Thú y trư ng Đ i H c
Nông Lâm thành ph H Chí Minh và Chi c c Thú y thành ph H Chí Minh, dư i s
1

hư ng d n c a Ti n sĩ Võ Th# Trà An và BSTY Vũ Kim Chi n, chúng tơi th c hi n đ
tài: “ ng d ng siêu âm và xét nghi m nư c ti u trong ch n đốn và đi u tr b nh
đư!ng ti"t ni u trên chó” t i Tr m Ch"n ñoán, Xét nghi m và Đi u tr# thu c Chi c c
Thú y thành ph H Chí Minh.
1.2. M c đích
Đ tài đư c th c hi n nh m:
(1) Kh o sát các trư ng h p b nh lý ñư ng ti t ni u ñư c ch"n đốn b ng
phương pháp siêu âm.
(2) Phân tích nư c ti u m t s trư ng h p s,i ni u.
(3) Ghi nh n k t qu ñi u tr# m t s ca b nh trên ñư ng ti t ni u đ góp ph n
xây d ng d! li u giúp các bác sĩ thú y ñ i chi u, tham kh o khi ch"n ñoán và ñi u tr#
b nh trên ñư ng ti t ni u.
1.3. Yêu c0u
• Ghi nh n t t c các trư ng h p b nh lý ñư ng ti t ni u đư c ch"n đốn qua
siêu âm.
• Ghi nh n k t qu xét nghi m nư c ti u m t s trư ng h p s,i ni u.
• Theo dõi hi u qu đi u tr# các trư ng h p b nh lý ñư ng ti t ni u.

2


Chương 2
T*NG QUAN
2.1. Đ.c đi m sinh lý c1a chó
2.1.1 Thân nhi t
Chó trư$ng thành có thân nhi t t) 38 – 39oC, chó con có thân nhi t t) 35,5 –
36,1oC. Nhi t đ c a cơ th chó bình thư ng ch#u nh hư$ng b$i các y u t như: tu+i
tác (thú non cao hơn thú già), phái tính (thú cái cao hơn thú đ c), s ho t ñ ng (thú
ho t ñ ng cao hơn thú ngh* ngơi), nhi t đ xung quanh,…. Thơng thư ng, nhi t ñ

bu+i sáng s m th p hơn bu+i chi u. S chênh l ch nhi t ñ c a cơ th gi!a hai bu+i
kho ng 0,2 – 0,5% (Trích d n li u Ph m Lương Hi n, 2005).
2.1.2 T0n s2 hơ h/p
Chó trư$ng thành có t n s hô h p t) 10 – 30 l n/phút, chó con t) 15 – 35
l n/phút. Chó th$ th ng c, gi ng chó l n con t n s hơ h p th p hơn chó nh, con.
T n s hơ h p thay đ+i do các y u t sau: nhi t đ bên ngồi, th i gian trong ngày, tu+i
tác, thú mang thai, nh!ng ho t ñ ng m nh,…. (Trích d n li u Ph m Lương Hi n,
2005).
2.1.3 Nh p tim
Nh#p tim chó trư$ng thành t) 70 – 120 l n/phút, chó con t) 200 – 220 l n/phút.
Nh#p tim có th thay đ+i do lồi, tu+i, t m vóc, nhu c u bi n dư ng c a thú, tình tr ng
dinh dư ng, cơng do đ ng v t cung c p, nhi t đ bên ngồi và thân nhi t (Tr n Th#
Dân và Dương Nguyên Khang, 2007).
2.1.4 Trư3ng thành sinh d c và chu kỳ lên gi2ng
Tu+i trư$ng thành sinh d c c a chó đ c t) 7 – 10 tháng tu+i, chó cái t) 9 – 10
tháng tu+i. Chu kỳ lên gi ng thông thư ng x y ra m i năm 2 l n, th i gian ñ ng d c t)
12 – 20 ngày, giai ño n thích h p cho s ph i gi ng t) ngày th 9 ñ n ngày th 13 sau
khi xu t hi n d u hi u ñ u tiên.

3


2.1.5 Th!i gian mang thai và s2 con ñ5 ra trong m6t l7a
Th i gian mang thai t) 59 – 63 ngày, s con ñ2 ra trong m t l a ph thu c vào
gi ng l n hay nh,, thông thư ng t) 3 – 15 con/l a, tu+i cai s!a t) 8 – 9 tu n tu+i.
2.1.6 M6t vài ch8 tiêu sinh lý, sinh hố máu trên chó trư3ng thành
B,ng 2.1: Ch* tiêu sinh lý, sinh hóa máu trên chó trư$ng thành
H ng c u

5,5 – 8,5.106/mm3

Hemoglobin

12 – 18 g/100 ml

Hematocrite

37 – 55 ml/100 ml

B ch c u

6 – 18.103/mm3

ASAT(aspartate aminotransferase)

<20 UI/l

ALAT (alanine aminotransferase)

<30 UI/l

Urea

0,2 – 0,5 g/l

Bilirubin

1 – 6 mg/l

Creatine

10 – 20 g/l

Alkaline phosphate

30/120 g/l

Protein t+ng s

54 – 71 g/l

Albumin

23 – 32 g/l

Globulin

27 – 44 g/l
(Trích d n li u Ph m Lương Hi n, 2005)

2.2. C/u trúc đư!ng ti"t ni u
2.2.1. Th9n
Th n có màu nâu nh t và có hình h t đ u, m-t dư i ñư c bao ph b$i m t l p
màng b ng (phúc m c). Bên ngoài, th n ñư c bao b c b$i m t l p màng mô liên k t,
l p màng này r t d0 bóc n u th n bình thư ng và dính sát khi th n b# viêm (Phan
Quang Bá, 2004).
Trên chó th tr ng kho ng 10 kg thì kh i lư ng th n kho ng 15 g v i ñ dài 5,5
cm, r ng 3,5 cm và dày 2,5 cm (Lê Vi t B o, 2002). Chó có hai qu th n: th n ph i và
th n trái n m $ tr n c a xoang b ng, hai bên các ñ t s ng th t lưng (hình 2.1). Đ ng
m ch, tĩnh m ch và ng d n ti u ñi vào th n qua r n th n. Th n ph i n m v phía ph i

và hơi $ trư c hơn th n trái, ngang v i ba ñ t s ng th t lưng ñ u tiên. Ph n trư c c a
th n n m trong h ch u c a thùy Spiegel còn ph n sau n m trong bao m . Tĩnh m ch
4


ch sau ch y sát phía trong th n ph i. Th n trái n m dư i các ñ t s ng th t lưng 2, 3,
4, sát ñ ng m ch ch sau $ c nh trong và k t tràng xu ng – t y t ng $ dư i. Khi d
dày ñ y thư ng ñ"y th n trái v phía sau. Th n trái cũng ñư c bao trong m như th n
ph i (Phan Quang Bá, 2004).

Hình 2.1 H th ng ti t ni u, sinh d c trên chó cái
(Trích d n li u La Th Huy, 2005)
Th n g m vùng v, $ ngoài và vùng tu. $ trong. Gi!a vùng v, và vùng tu. có
m t vùng r t đ m màu (hình 2.2), g i là vịng cung m ch qu n là nơi m ch máu phân
chia làm các mao qu n ñ ñ n các ñơn v# th n (Phan Quang Bá, 2004).

Hình 2.2 C u trúc th n bình thư ng
(Ngu n: />5


Th n ch a vơ s đơn v# s n xu t nư c ti u g i là ñơn v# th n. Chó có 400.000
đơn v# th n $ m i qu n c u. M i ñơn v# th n có qu n c u th n và ng th n. Qu n c u
th n là búi mao m ch n m $ vùng v,. Mao m ch qu n c u cho các ti u ñ ng m ch
vào. Búi mao m ch ñư c c p máu t) ti u ñ ng m ch vào. 3ng th n g m b n ph n:
3ng xo n g n ñ-t trong vùng v,, ph n k ti p là quai Henle ñi vào vùng tu., nhi u ng
xo n xa đi vào m t ng góp. Các ng góp nh, liên k t thành ng góp l n ñi vào vùng
tu. ñ+ nư c ti u vào b th n (Tr n Th# Dân và Dương Nguyên Khang, 2007).
2.2.2. Ni u qu,n
Ni u qu n là ng d n nư c ti u ñi vào bàng quang. 3ng d n ti u chia làm hai
ph n. Ph n b ng b t ñ u t) t th n (nơi m ch máu th n kinh, ng d n ti u ñi vào th n)

ch y ra sau, song song v i các m ch máu l n vùng th t lưng. Ph n ch u ñi vào xoang
ch u các ng d n ti u hơi ch ch xu ng dư i và vào trong ñ ñ+ vào c+ bàng quang
(Phan Quang Bá, 2004).
2.2.3. Bàng quang

Hình 2.3 C u trúc bàng quang c a chó
(Ngu n : />Bàng quang là m t túi cơ, có kích thư c r t thay ñ+i tuỳ thu c vào lư ng nư c
ti u ñang ch a. N u bàng quang r ng s' có d ng hình qu lê (hình 2.3), n m co l i
6


hoàn toàn trong xoang ch u. N u bàng quang đ y s' có d ng hình b u d c, ph n trư c
l n vào kh i ru t ñ ñi vào xoang b ng. C+ bàng quang là ph n c đ#nh $ phía sau,
liên h v i ng thoát ti u, hai ng d n ti u. Còn ph n trư c c a bàng quang t do, có
th thay đ+i v# trí. M-t dư i c a bàng quang n m trên sàn xoang ch u, m-t trên ti p
xúc v i tr c tràng, ño n cu i ng d n tinh, túi tinh nang n u là thú ñ c; v i thân t4
cung và âm ñ o n u là thú cái. Bàng quang ñư c c ñ#nh nh ba dây treo. Dây treo
dư i hay dây treo gi!a, dây này n i ph n trư c c a bàng quang ñ n c nh trư c xoang
ch u và kéo ñ n t n r n, g i là th)ng Ouraque. Hai dây treo bên, có ch a v t tích c a
hai đ ng m ch r n khi cịn là bào thai (Phan Quang Bá, 2004). G n c+ bàng quang có
hai ng d n ti u m$ vào hai bên, t o v i ng thoát ti u thành m t tam giác có đ*nh là
c4a ng thốt ti u (Trích d n li u Nguy0n Đoan Trang, 2006).
2.2.4. Ni u ñ:o
Ni u ñ o là ph n n i ti p phía sau c a bàng quang ñ th i nư c ti u ra ngoài.
Ni u ñ o $ thú ñ c (hình 2.4) g m có hai ph n. Ni u đ o trong xoang ch u: có c u t o
d ng x p và cơ hành x p. Ni u đ o ngồi xoang ch u (dương v t) g m r0 th n, qui
đ u và có xương dương v t dài 8 -10cm n m $ m-t lưng. Ph n cu i c a xương dương
v t là rãnh xo n. Nơi ñây s,i và các ch t c-n bã thư ng hay đóng l i. Hai nhánh tĩnh
m ch c a m-t lưng qui ñ u ñi ñ n xương r i nh p làm m t. Ni u ñ o thú cái tương
ñương ni u ñ o n m trong xoang ch u c a thú ñ c nhưng khơng có ch a tuy n (Tr n

Đình Cư ng, 2004)

Hình 2.4 C u t o ni u đ o trên chó đ c
(Ngu n: />7


2.3.

ng d ng siêu âm trong ch n đốn b nh ñư!ng ti"t ni u

2.3.1. Đ nh nghĩa siêu âm
Âm là nh!ng rung ñ ng c a v t ch t có th lan truy n trong t t c các mơi
trư ng như ch t khí, ch t l,ng, ch t r n nhưng khơng qua đư c kho ng chân khơng.
Mơi trư ng ch t đàn h i (khí, l,ng, r n) có th coi như nh!ng mơi trư ng liên t c bao
g m nh!ng ph n t4 liên k t ch-t ch' v i nhau. Bình thư ng, các ph n t4 này có m t v#
trí cân b ng b n. Khi có m t l c tác ñ ng vào m t ph n t4 nào đó c a mơi trư ng,
ph n t4 này s' r i v# trí cân b ng c a nó. Do tương tác t o nên b$i các m i liên k t
gi!a các ph n t4 k c nh: m t m-t s' kéo v v# trí cân b ng, m-t khác cịn ch#u tác
đ ng c a các ph n t4 có chu kỳ. Nói m t cách khác, sóng âm là hi n tư ng v t lý
trong đó năng lư ng đư c d n truy n dư i d ng dao ñ ng c a các ph n t4 v t ch t.
Đơn v# đo lư ng c a sóng là Hz (Herzt), là t n s bi u th# ch n ñ ng trong m t
giây. Sóng âm đư c chia theo d i t n s thành ba vùng chính:
Sóng âm t n s c c th p (vùng h âm) có t n s f < 20 Hz
Sóng âm có t n s tai ngư i có th nghe th y trong kho ng 20 – 20000 Hz
(20 KHz)
Sóng siêu âm có t n s trên 20 KHz.
Tai ngư i nghe đư c âm thanh có t n s t) 20 Hz đ n 20000 Hz. Nh!ng sóng
âm có t n s cao hơn 20000 Hz thu c ph m vi sóng siêu âm. Trong y h c ngư i ta s4
d ng sóng siêu âm có t n s 2 MHz – 10 MHz
2.3.2. Cơ s3 v9t lý c1a phương pháp ghi hình siêu âm

Cơ s$ v t lý k thu t ghi hình siêu âm chính là s tương tác c a các tia siêu âm
v i các t+ ch c c a cơ th . S tương tác này ph thu c vào:
(1)

T c ñ lan truy n c a sóng âm (C)
T c đ lan truy n c a sóng âm là qng đư ng mà sóng âm lan truy n sau m t

đơn v# th i gian.
Trong mơ m m, sóng siêu âm lan truy n v i t c ñ g n b ng nhau (Cnư c=
1540m/s, Cm =1450m/s, Ccơ=1600m/s,Cgan=1550m/s). Ngư c l i t c đ

lan truy n

trong khơng khí l i ch m hơn mơ xương r t nhi u (Ckhơng khí=330m/s, Cxương=3000 –
4000m/s).
(2)

Tr$ kháng âm c a môi trư ng (Z)
8


Tr$ kháng âm c a mơi trư ng đư c hi u như là ñ vang hay ñ d i c a sóng
âm trong mơi trư ng, đư c tính b ng cơng th c:
Z = c.p
Trong đó:

c (m/s) là v n t c lan truy n c a sóng âm.
p (kg/m3) là m t đ c a mơi trư ng.

(3)

Ph n x và khúc x
Khi sóng âm truy n trong mơi trư ng đ ng nh t và đ5ng hư ng, nó s' truy n

theo phương th5ng. Khi g-p m-t phân cách đ l n gi!a hai mơi trư ng có tr$ kháng
âm khác nhau, t c là có v n t c truy n âm khác nhau, sóng âm s' ñư c truy n ñi tuân
theo qui lu t ph n x hay khúc x . M t ph n năng lư ng c a sóng âm s' ph n x
ngư c tr$ l i và ph n cịn l i s' truy n ti p vào mơi trư ng th hai.
C u trúc ph n h i nhu mơ ph thu c vào các sóng ph n h i khu ch tán b$i vô
s d# v t phân tán kích thư c bé như mao m ch, các mơ liên k t,…. Chính nh c u
trúc ph n h i c a chúng mà các kh i u th r n có sóng ph n h i khác h5n v i sóng
ph n h i kh i u th l,ng.
Ph n x toàn ph n là hi n tư ng mà sóng âm s' khơng khúc x ñư c sang môi
trư ng th hai bên kia m-t phân cách và tồn b đư c ph n x tr$ l i môi trư ng th nh t.
(4)

S tán x
M t hi n tư ng khác trong vi c t o hình b ng siêu âm là s tán x c a sóng

siêu âm khi g-p m t c u trúc nh, ho-c v i m t b m-t khơng đ ng đ u. Khi đó, sóng
siêu âm s' b# tán x ñi kh p các hư ng và ch* có m t ph n nh, ch c ch n t i đư c đ u
dị. Đây là hi n tư ng quan tr ng ñ ñánh giá ñ ñ ng nh t c a các nhu mô.
(5)

Gi m âm và khu ch tán bù
Năng lư ng c a sóng siêu âm gi m d n trên đư ng lan truy n trong mơ. Đó là

nh!ng tương tác mà trong đó năng lư ng c a các chùm tia t i ñư c l y b t d n ñ
truy n l i theo hư ng khác nhau (do ph n x hay khu ch tán) ho-c b# h p thu b$i các
mơ và chuy n đ+i thành nhi t (do h p thu).

Năng lư ng siêu âm càng ñi sâu thì càng suy gi m. Đ kh c ph c hi n tư ng
đó, tín hi u ph i bù b ng h th ng khu ch ñ i nh m t o n tư ng nh ñ ng nh t $ t t
c các ñ sâu (TGC: Time Gain Compensation).
(6)

Thơng s c a sóng siêu âm và kích thư c hình h c c a t+ ch c
9


Vì sóng siêu âm ph n x trên m-t phân cách, do đó năng lư ng ph n x cịn ph
thu c vào kích thư c c a m-t phân cách và đ dài bư c sóng c a chùm tia. Sóng âm
có t n s càng cao thì càng d0 dàng phát hi n và phân bi t các v t nh,, song cũng vì
v y mà khó vào ñư c sâu.
2.3.3. M6t s2 thu9t ng< siêu âm
2.3.3.1. Hình b!
Hình b có th là liên k t m-t gi i h n gi!a hai mơi trư ng đ-c có c u trúc âm khác
nhau như gi!a gan và th n, lách và th n trái, gi!a kh i u đ-c v i nhu mơ bình thư ng. Hình
b cũng có th là gi i h n c a m t c u trúc thông thư ng ho-c b nh lý (ví d như thành
bàng quang (hình 2.5), thành túi m t, tim, u nang,…) (Trích d n li u Nguy0n Đoan Trang,
2006).

Hình 2.5 Hình b thành bàng quang (đư c ký hi u b ng mũi tên) c a chó
Berger, 2 năm tu+i.
2.3.3.2. Hình c/u trúc
Hình c u trúc ñư c phân bi t thành nhi u lo i g m: c u trúc đ-c có h i âm
đ ng nh t (nhu mơ ph t ng đ-c) ho-c khơng đ ng nh t (nhu mơ b nh lý ph t ng
đ-c); cũng có th là c u trúc l,ng r ng có h i âm bình thư ng (bàng quang, túi m t)
ho-c b nh lý (u nang, + máu t , th n

nư c). Như v y, siêu âm phân bi t đư c c u

trúc chốn ch (Trích d n li u Nguy0n Đoan Trang, 2006).
2.3.3.3. Đ6 h-i âm (m7c ñ6 ph,n âm)
Theo Nguy0n Thu Liên và c ng s (1998), đ h i âm, đơi khi g i t t là echo,
ph n ánh ñ-c trưng c a cơ quan ph n x l i sóng siêu âm.
Ngư i ta phân bi t đ h i âm thành ba m c ñ : h i âm dày (h i âm cao,
hyperechoic) cho hình nh sáng trên hình siêu âm (h i âm c a xương, ch mô,…), h i
10


âm kém (h i âm th p, hypoechoic) cho hình nh t i trên hình siêu âm (h i âm c a mô,
c a d#ch m ,…), h i âm tr ng (khơng có h i âm, sonolucent) cho hình nh đen trên
hình siêu âm (h i âm d#ch).
Đ h i âm trên máy siêu âm ph n ánh ñ sáng hay t i c a hình quan sát đư c.
Trên máy siêu âm đ u có thang đ xám chu"n, nh v y ta có th ư c lư ng đư c s
thay đ+i n u có.
2.3.3.4. M9t đ6 c1a mô
Theo Nguy0n Thu Liên và c ng s (1998), căn c vào đ h i âm ta có th ư c
lư ng ñư c t+n thương $ d ng ñ-c hay l,ng. G m 3 lo i: tính ch t ñ-c (h i âm bên
trong ñ ng nh t ho-c khơng đ ng nh t), tính ch t d#ch (nang), tính ch t h n h p, có
ph n ñ-c – có ph n d#ch.
Trên th c t , nhi u khi b n ch t mơ đ-c nhưng có đ h i âm r t kém - g n như
tr ng (ví d h ch lymphoma) hay ngư c l i, là ch t d#ch m nhưng ñ h i âm l i r t
dày (ví d abscess gan do vi trùng). Do đó c n d a thêm vào nhi u y u t khác ñ xác
ñ#nh ñư c d ng t+n thương.
2.3.4. Các hi n tư=ng hay g.p trong siêu âm
2.3.4.1. Bóng âm
Ta s' th y hi n tư ng bóng âm (hay cịn g i là bóng lưng) m i khi chùm tia
siêu âm b# m t c u trúc ph n x r t m nh ch-n l i. Trên nh siêu âm, vách ph n x
ñư c bi u hi n b$i m t sóng ph n h i r t đ m kèm theo sau đó là m t v t hình nón

c a bóng âm mà trong v t bóng âm khơng m t hình nh nào cịn th y rõ đư c (hình
2.6) (Trích d n li u Nguy0n Đoan Trang, 2006).

Hình 2.6 Bóng lưng s,i bàng quang (đư c ký hi u b ng mũi tên) c a chó Griff,
11 năm tu+i.
11


2.3.4.2. S> h-i âm m:nh
Mơ xương, vơi có đ c n âm r t l n nên khi g-p lo i mơ này h u h t sóng siêu
âm đ u b# ph n x ngư c tr$ l i. Trên nh siêu âm, mơ này cho hình nh có ñ h i âm
r t dày (r t sáng), ví d như s,i (Nguy0n Thu Liên và c ng s , 1998).

Hình 2.7 Hình nh s,i bàng quang cho đ h i âm m nh (ñư c ký hi u b ng mũi
tên) c a chó B c Kinh, 8 năm tu+i.
2.3.4.3. S> tăng âm
Tăng âm là hi n tư ng chùm tia siêu âm đi qua mơi trư ng có đ c n âm th p
(ví d như nang) thì ph n sâu s' nh n đư c nhi u tín hi u siêu âm hơn chung quanh
(Nguy0n Thu Liên và c ng s , 1998).
2.3.4.4. S> gi,m âm
Gi m âm x y ra khi chùm tia siêu âm g-p vùng mơ có đ c n âm l n, năng
lư ng chùm tia siêu âm s' b# gi m ñi nhanh chóng và ph n sâu s' nh n đư c ít sóng
âm hơn. Ta thư ng g-p hi n tư ng này trong trư ng h p gan nhi0m m (Nguy0n Thu
Liên và c ng s , 1998).
2.3.4.5. Hi n tư=ng d6i l:i (đa âm ph,n h-i)
Hình nh xu t hi n trên màn hình siêu âm là m t lo t hình nh gi c a m-t phân
cách v i nh!ng kho ng cách ñ u nhau phía sau m-t phân cách th t v i kích thư c và
ñ h i âm nh, d n (Nguy0n Phư c B o Quân, 2002).
2.3.5. Các bư c ti"n hành siêu âm
2.3.5.1. Chu n b thú

Đ d0 dàng cho vi c siêu âm, c n cho thú nh#n ăn t i thi u 6 gi trư c khi th c
hi n thao tác. Cho thú u ng nư c (kho ng dư i 0,5 lít) trư c khi siêu âm kho ng 30
phút ñ n 1 gi ñ t o ñư c lư ng nư c ti u v)a ñ trong bàng quang. Ti p theo là c o
lông vùng b ng và bôi l p gel d n âm.
12


2.3.5.2. Tư th" thú trong siêu âm b nh ñư!ng ti"t ni u
Tư th n m ng4a: tư th này ñư c xem là chu"n m c cho khám nghi m siêu âm
b ng phù h p v i tình tr ng sinh lý cơ th , cho phép s giãn cơ và làm d t l i khoang
b ng, t) tư th này có th b c l h u h t các ph t ng trong + b ng. 6 tư th nghiêng
ph i và nghiêng trái: lúc này m-t ph5ng vành c a cơ th vng góc v i m-t giư ng.
Trong m t s trư ng h p c n thi t ph i khám $ tư th ñ ng.
Ti n hành siêu âm $ tư th thú ñ ng, n m ng4a ho-c n m nghiêng tuỳ trư ng
h p. Tuy nhiên, tư th n m ng4a là tư th ñư c s4 d ng ph+ bi n và thích h p cho h u
h t trư ng h p siêu âm (Trích d n li u Nguy0n Đoan Trang, 2006).
2.3.5.3. Đ6ng tác quét ñ0u dị
Đ ng tác qt đ u dị đư c liên tư$ng như ñ ng tác s4 d ng chi c qu t tay. Khi
chi c qu t chuy n ñ ng nh l c c+ tay thì m-t ph5ng c a chi c qu t s' làm nên hình
kh i d ng kim t tháp. Tương t như v y, thay vì gi! đ u dị c đ#nh $ m t v# trí và ta
s' ch* nh n đư c thông tin trên m t m-t ph5ng c t c a đ u dị, vi c qt đ u dị giúp
nh n đư c lư ng thơng tin t) nhi u m-t c t. Nh đó, có th thăm dị khơng nh!ng tồn
b kh i th tích mơ trong kho ng th i gian ng n mà còn nh n ñư c thông tin v m i
liên h trong không gian ba chi u c a các thành ph n trong cơ quan đang thăm dị.
2.3.5.4. Đ6ng tác lia đ0u dị
Như c đi m c a ph n l n thi t b# siêu âm ngày nay là ch* t o ra trư ng kh o sát
nh, và gi i h n. Đ kh c ph c như c ñi m này, ngồi đ ng tác qt ngư i ta có th
dùng đ ng tác lia đ u dị sang hai phía m-t c t (nghĩa là hư ng chuy n đ ng c a đ u
dị lúc này vng góc v i hư ng chuy n đ ng c a ñ ng tác quét) ñ m$ r ng di n
kh o sát đ i v i đ u dị lo i r' qu t và cong, cịn đ i v i đ u dị th5ng thì di chuy n

trư t đ u dị sang hai phía.
2.3.5.5. Phương pháp siêu âm th9n
T i s n m u ki m, di chuy n đ u dị v phía ph i. Dùng gan làm c4a s+ siêu âm
ñ ñánh giá ñ h i âm c a th n. Sau khi có cái nhìn t+ng quát th n ph i, di chuy n đ u
dị v phía trái và dùng lách làm c4a s+ siêu âm cho th n trái. Đ ti n cho vi c quan
sát, nghiên c u và ñ#nh v# chính xác b nh tích, c n chú ý 5 ñư ng c t cơ b n.
Đư ng c t d c gi!a th n là ñư ng c t ưu tiên ñ quan sát t+ng quát qu th n.
Quan sát t) ngoài vào trong, ta s' th y:
13


(a) Bao th n t o nên b phân cách v i gan (th n ph i) và lách (th n trái) b ng
m t ñư ng tăng âm m nh, trơn láng và đ u. Nh hình nh này ta th y đư c hình d ng
elip ho-c b u d c c a qu th n.
(b) V, th n li n sau bao th n, có đ h i âm h n h p, m#n và ñ ng nh t. Đ h i
âm c a v, th n ngang b ng ho-c gi m âm hơn ñ h i âm c a gan nhưng l i tăng âm
hơn ñ h i âm c a lách.
(c) Tu. th n có đ h i âm kém, đơi khi khơng th y h i âm (echo tr ng).
(d) Xoang th n $ trung tâm qu th n, có đ h i âm r t tăng, g n như b ng bao
th n.
Đư!ng c@t lưng bên c1a m.t c@t d c giHình nh siêu âm c a m-t c t này g n gi ng hoàn toàn m-t c t d c gi!a th n
t c là cũng có đư ng bao th n bên ngoài và c u trúc tăng âm và vùng v, th n có đ
h i âm ñ ng nh t. Tuy nhiên, ta cũng quan sát th y s khác bi t c a vùng tu. th n và
vùng xoang th n.
Vùng tu. th n có s xu t hi n c a c u trúc tháp th n – là nh!ng vùng có đ h i
âm r t kém (echo tr ng), có d ng hình tháp ho-c tam giác, n m ngay sau vùng v, th n.
Vùng xoang th n không th nh n th y trên hình nh siêu âm $ m-t c t này vì
khơng th y rõ vùng h i âm trung tâm sáng.
Ngách b th n có hình d ng nh!ng h t tròn nh,, tăng âm n m n i ti p v i v,

th n và chia c t tháp th n – t y th n.
Đư!ng c@t ngang qua c>c trên th9n
Đây là ñư ng c t ngang. Đ có đư c đư ng c t này, thú ñư c ñ-t n m ng4a
ho-c nghiêng sang ph i ho-c trái tuỳ bên th n mu n kh o sát. Trên hình siêu âm, c c
trên th n có hình oval ho-c hình trịn. Nh!ng c u trúc ñư c mô t trên m-t c t d c
(bao th n, v, th n, t y th n, xoang th n) cũng ñư c nh n th y $ m-t c t này.
Đư!ng c@t ngang qua r2n th9n
Trên ñư ng c t này, th n ñư c nh n th y trên hình siêu âm có hình ch! C. V,
th n, tu. th n, xoang th n, m quanh xoang th n, b th n, các m ch máu và ni u qu n
có th đư c th y rõ trên m-t c t này. Đư ng vi n h i âm cho th y lưng và b ng c a b
th n và m ch máu to ra t) xoang trung tâm ñ n v, th n. Đư ng k' này ñư c dùng
ñánh giá m c ñ giãn c a b th n, m t s t c ngh'n c a h th ng m ch máu và h
th ng thoát ti u.
14


Đư!ng c@t ngang qua c>c dư i th9n
Tương t như ñư ng c t ngang qua c c trên th n nhưng $ v# trí ph n dư i c a
th n. (ng d ng m-t c t ngang trên th n và dư i th n ñ ñ#nh v# b nh m t cách chính
xác hơn.
2.3.5.6. Phương pháp siêu âm bàng quang
Trong siêu âm bàng quang c n chú ý các m-t c t sau ñây:
M.t c@t ngang:
M-t c t ngang c a bàng quang căng là c u trúc d#ch khơng h i âm.
Có d ng hình vng (khi m-t c t g n ñáy bàng quang) ho-c d ng hình trịn (khi
m-t c t g n v i đ*nh bàng quang).
Thành bên tương ng v i bó cơ th t lưng ch u.
M.t c@t d c
M-t c t d c c a bàng quang có d ng hơi gi ng hình tam giác. Đ*nh tam giác
trên hình siêu âm ng v i đ*nh bàng quang.

2.3.6. Hình ,nh siêu âm th9n và bàng quang bình thư!ng

A

B

Hình 2.8 Hình nh siêu âm th n trái (A) và th n ph i (B) $ chó v i đư ng c t ngang
qua r n th n, trên hình siêu âm th n có hình ch! “C”, đư ng vi n h i âm cho th y
lưng và b ng c a b th n và m ch máu to ra t) xoang trung tâm ñ n v, th n.
(Ngu n />
Hình 2.9 Hình nh siêu âm bàng quang bình thư ng c a chó ta, 2 năm tu+i.
15