Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn luyện kỹ năng thực hành bộ môn lịch sử cho học sinh hệ bổ túc THPT (vận dụng trong dạy học khóa trình lịch sử việt nam từ 1919 1930)

1

S d  rèn luyn k c
hành b môn Lch s cho hc sinh h b túc
THPT (Vn dng trong dy hc khóa trình lch
s Vit Nam t 1919-1930)
Mind-map application on practice skill training in History subject for Complementary high school
students (applied for teaching activities onVietnam History from 1919-1930)
NXB  114 tr. +
 Lý

i hc Giáo dc
LuLý luy hc(b môn Lch s);
Mã s: 60 14 10
ng dn: TS. Nguyn Th Bích
o v: 2012

Abstract: Tìm hi lí lun ca vic s d  rèn luyn K
c hành (KNTH) b môn lch s cho hc sinh h b túc Trung hc ph thông
(THPT) thông qua các ngun tài liu tâm lý hc, giáo dc h khoa hc.
Kho sát thc trng vic s d rèn luyn KNTH b môn lch s cho hc sinh
h b túc THPT trong dy hc lch s Vin t 1919 - 
quát thc trng vic rèn luyn KNTH lch s cho hc sinh h b túc THPT hin nay. Tìm
hi, Sách giáo khoa lch s h b túc lp 12, phn lch s Vit Nam giai
n t 1919 -  xut các bin pháp s d rèn luyn KNTH b môn
lch s cho hc sinh h b túc THPT

Keywords: Lch s; y hc;  

Content
1. Tính cấp thiết của đề tài

Thc hành nói chung và thc hành b môn lch s nói riêng là mt hong trí tu nhm
phát trich sc bit là rèn luyn tính tích cc, ch ng sáng to trong
ng ca ch th nhn thi kt qu tt nht chng ca
các hong thc hành lch s làm cho HS cm thy không b nhàm chán, áp lc khi gi hc trên
lp toàn lý thuyt khô khan, cng nhc. Tuy nhiên, vic thc hành không pht
hiu qu mong mun nu chúng ta không la chc phù hp
nhm kích thích kh  tìm tòi, t khám phá, t ng thú hc tp ca các
em. Cho nên, rèn luyn KNTH b môn lch s là mt nhim v ht s
S d, bn  - mt lo dùng tri s
ng dn ca GV là mt trong nhng công c hu hiu h tr hong hc, giúp cho vic
t hiu quc bit là rèn KNTH cho HS. Trong DHLS, nhi d hóa
- mt dng cy h rèn luyc tp cho HS. Song, do nhiu
2

nguyên nhân khách quan và ch quan nên vic hiu và vn d rèn luyn KNTH cho
HS còn hn ch không ch i vi HS ph c bit là HS h b túc THPT.
HS h b u vào chng thp ch yu do kh n thm,
ý thc t i hc T thc t y cho nên GV
dy h b u tâm huyt cho bài hc. Phn ln các thy cô ch chú trng
n vic truyt kin thng mt chiy cách hc, gn học i
các hong thc hànhch s nên còn th ng, không hng thú hc tp,
thiu kh o. Kt qu là trong các kì thi  cp quc gia (thi Tt nghip THPT) nhng
y t l  tt nghip b môn lch s ca HS h b túc THPT vn ri
 c trng vic hc tp lch s ct ra
nhng v v vic DHLS hii vi h b túc THPT.
Lch s Vin t 1919 - 1930 là mt thc bing kin nhng
c ngoi, lng phát trin ca dân tc. Bi vy, cùng vi vic trang b
tri thng rèn luyn các KNTH cho HS ng giúp các em cng c
sâu sng tri thc v mn lch s hào hùng ca dân ty lòng t hào
dân tc, hình thành ý thc trách nhim công dân trong công cuc xây dng và bo v c

hin nay.
Xut phát t nhng lí do trên, chúng tôi ch Sử dụng SĐTD để rèn luyện KNTH bộ
môn cho HS hệ bổ túc THPT (Vận dụng trong dạy học khóa trình Lịch sử Việt Nam từ 1919 - 1930)
vi mong mun góp mt phn nh vào vii mi nâng cao nâng cao chng DHLS hin nay 
ng THPT.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
2.1. Tài liệu nước ngoài
T.A.Ilina trong cun “Giáo dục học” tp II, nxb Giáo dc hành ca
t PPDH tích cc giúp các em hic lp, sáng to
ca mình. Trong tác ph cn nhiu KNTH cc vi
c tp  phòng thí nghim, thc nghin tp, làm bài t
Cun “Giáo dục học” ca Nn mnh ma công tác
th m bo vic cng c và c th hóa các tri thc lý luc,
thc hi i quan h gia lý lun và thc tin.
Tư duy của học sinha tri
giác tài lin tri vi hoTư duy diễn ra
trong mối liên hệ chặt chẽ với tri giác…nhờ tri giác mà ta thu nhận được thuộc tính và phẩm chất
bản chất hoặc không bản chất bên ngoàiy, các tài liu trê cn v
thc hành   khái nim, phân lo ra c th ng bin pháp
 rèn luyn KNTH cho HS.
3

Có nhiu cách giúp HS hiu sâu kin thc và bit vn dng chúng trong hc t
thc tic bit là s d - bản đồ tư duy Mindmap Khái nit hiu
tiên trong cun sách “Use your head” và cua tác gi 
 hong da trên hình nh và mng có kh 
huy ta b não, t c vai trò quan trng ca nó trong hc tp và trong
i sng. Hic tính có trên 500 ti s d
a Tony Buzan. Bn thân tác gi u ln sang Vi ph bin cách v và
vn dng b 

Vit v vai trò cng thc hành, trong cun“Chuẩn bị giờ học lịch sử
như thế nào” ca tác gi ng Bích Hà và Nguych, Nxb Giáo dc Hà
Nnh học là để giáo dục nên không thể dừng lại ở mức độ học thuộc lòng. Ông
cho rng kiến thức khi HS vận dụng thì được củng cố và là công cụ phát triển,công cụ giáo dục và
công cụ thu nhận kiến thức mới, chúng trở thành phương pháp nhận thức hiện tượng của đời sống
xã hội. Ông nhn mnh “Tính cụ thể, tính hình ảnh của sự kiện có một giá trị lớn lao, bởi chúng
cho phép hình dung lại quá khứ” [59; 25].
Trong cun “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào” (1976) I.F.Khar-la-
mnh vai tra vic s d dùng trc quan trong DHLS  ng ph
Việc dạy học trực quan không những làm cho quá trình học tập thêm sinh động, nó còn
góp phần rèn luyện tư duy phân tích, tập cho các em nhìn thấy bản chất của sự kiện, ẩn sau các
hình thức và biểu hiện bên ngoài, kích thích tính ham hiểu biết cho các em-106].
Có th nhn thy c -la-m cn vic rèn KNTH qua làm
bài tp lch s cn cht, ch rõ tính toàn din ca các bin pháp rèn
luyn KNTH c th mà ch dng li  vic khnh v trí quan trng ca bài tp nhn thi
vi vic phát tric lp ca HS.
Trong cun “Phương pháp dạy học lịch sử qua sơ đồ, bảng biểu và hình vẽ” các tác gi
M.B. Kô-rô-cô-va, Stu--nhi- t hiu qu trong dy hc, GV nên giao các
nhiệm vụ học tập cần được xây dựng dựa trên các mục tiêu dạy học rõ ràng, định hướng đến các
năng lực đầu ra của HS như năng lực tái hiện và tái tạo lại các biểu tượng lịch sử; năng lực phân
tích, xử lý các nguồn thông tin; năng lực tư duy logic, tư duy niên đại với các nguồn tư liệu lịch
sử; năng lực sơ đồ hoá; năng lực đánh giá sự kiện, hiện tượng lịch sử Ngoài ra, tác gi 
nhn mnh vic ôn tp, cng c thông qua hình thc giao bài tp cho HS.
2.2. Tài liệu trong nước
Tác gi Phm Ving trong cun “Giáo dục học”   tin
hành mi vi mt bài hc c th: Giáo viên đề xuất nhiệm vụ học tập; tổ chức cho học
sinh nhận thức tài liệu mới; hệ thống hóa tài liệu đã học; vận dụng kiến thức vào giải quyết các
bài tập thực hành; kiểm tra lại các kết quả học tập. Các khâu này được sắp xếp theo trình tự và
được vận dụng một cách linh hoạt. Trong đó, khâu vận dụng kiến thức vào giải quyết các bài tập
4

thực hành có mối quan hệ chặt chẽ với các khâu khác, tạo nên một quá trình dạy học thống nhất
[51; 68]. Khâu này có th tin hành  u, cui hoc kt thúc mi m cng c kin thc ca
bài hc.
Các tác gi Hà Th Ngt trong cun “Giáo dục học” tp I, Nxb Giáo dc
1987 nhn mnh mt trong nhng nguyên tn ca lý lun dy hc là nhnh phi gn tri
thc tip nhn vi thc tin bng nhng hong c thy mm bo
nguyên tc thng nht gia lý lun vi thc ting hc các tri thc, rèn k 
k xo ca HS. Quá trình thc hành này phc cng c ng xuyên thì chúng mi tn ti
mt cách vng chc.
Cu Đồ dùng trực quan trong việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông cấp II-III
(1975), ca các tác gi Phan Ngc Liên, Phm K  th dùng trc quan, v
a các lo dùng trc
chn, s dng chúng sao cho hiu qu d c xem là mt bi
phát trin các KNTH cho HS.
Cun “Rèn luyện kỹ năng nghiệp vụ sư phạm môn lịch sử” (2009), Nguyn Th Côi (ch
t vit v rèn luyng và s d dùng trc
quan  d  din t mt s kin lch s giúp HS nm vng s kin lch s
t KNTH cn rèn luyn cho HS nhm phát tric nhn thc toàn din
ca các em.
Trong cun “Phương pháp dạy học lịch sử”, GS.TS Phan Ngc Liên (ch biên) cho rng:
nhnh phi gn học vi hành  phát huy vai trò ch th ca HS trong nhn thc, khc phc
cách hu, nhi s “…đồ dùng trực quan góp phần to lớn nâng cao chất lượng kì học lịch
sử, gây hứng thú học tập cho học sinh. Nó là chiếc “cầu nối” giữa quá khứ với hiện tại” [33; 44].
Ngoài ra còn có mt s cuDạy và học tích cực – Một số phương pháp và kĩ thuật dạy
học, D án Vit B và cun Phương pháp dạy học – Truyền thống và hiện đại ca tác gi Thái
 cp rt chi tin vic rèn luyn KNTH trong các gi hc lch s.
Cùng vi các tài liu giáo dc hc và giáo dc lch s, v th cp
trong nhiu bài vit trên các tp chí, tiêu biu là:
Tác gi Trc Minh - ng Công Lng vi bài vit “Thực hành trong môn lịch sử”,

Tp chí nghiên cu giáo dc s 6/1994, trình bày mt cách vn tt s cn thit phi thc hành
trong môn lch s.
Cùng vi s phát trin ca khoa hc - công ngh, nhiu sn phm phn mm công ngh
vit v t hin. Cun “How to mind map” - Lp b  ca Nhà xut bn
ng Xã hi - 2008, Nguyn Th Anh dch vit v a tác gi t
rõ v p b 
Bên ct nhiu bài vit v Sử dụng bản đồ tư duy – một biện pháp
hiệu quả hỗ trợ học sinh học tập môn toána tác gi Trp chí Giáo dc,
5

kì 2 tháng 9/2009); Cách sử dụng phần mềm bản đồ tư duy” cng Thu Thy, Tp chí Thit
b Giáo dc, s 51, tháng 11/2009; Rèn luyện kỹ năng học tập môn lịch sử cho học sinh bằng bản đồ
tư duy” ca Nguyn Mng, Tp chí Thit b Giáo dc, s 
Nhiu khóa lun tt nghic s dy hc. Tiêu biSử
dụng phần mềm Mind Manager trong dạy học các bài ôn tập, sơ kết lịch sử lớp 10 THPT (chương trình
chuẩn) a Phan Th Tuyn, Khóa lun tt nghip, khoa Si hm Hà Ni, 2011; “Sử
dụng sơ đồ tư duy trong dạy học bài “Mắt và các dụng cụ quang” - Vật lý 11 nâng cao nhằm
nâng cao sự hứng thú học tập, chủ động, sáng tạo của học sinh” - Lin tt
nghip, khoa Si hc Giáo dc)
Thc t,  ng ph thông hin nay mt s  dy h
thc Duy  Trung tâm giáo dng xuyên Qun 4 thành ph H Chí Minh; hay
thy Try lch s ng THPT chuyên Lê Hnh) v vic
ôn tp môn lch s b
y, vic s d, b - mt lo dùng trc quan trong dy
h rèn luyng dn HS hc ti hc các nhà
giáo dc, giáo dc lch s c coi tr cn trong các tài liu giáo dc
hc, giáo dc lch s, các sách chuyên kho Tuy nhiên, s d rèn luyi
ng HS h b c ngun tài li cn. Vy, làm th nào s dng
 rèn luyn KNTH phù hp vi HS h b  tài chúng
tôi cn gii quyt.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Khnh quan nia vic s d rèn luyn
KNTH cho HS h b túc THPT trong dy hc khóa trình lch s Vin t 1919 -
1930. 



,  nh các bin pháp s d rèn KNTH phù hp vi HS h b
túc THPT.
3.2. Nhiêm vụ nghiên cứu
- Tìm hi lí lun ca vic s d rèn luyn KNTH cho HS h b
túc THPT thông qua các ngun tài liu tâm lý hc, giáo dc h khoa h
  này.
- Kho sát thc trng vic s d rèn luyn KNTH cho HS h b túc THPT
trong dy hc lch s Vin t 1919 - c trng vic rèn
luyn KNTH lch s cho HS h b túc THPT hin nay.
- Tìm hich s h b túc lp 12, phn lch s Vin t
1919 - 1930.
-  xut các bin pháp s d rèn luyn KNTH cho HS h b túc
THPT.
6

4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu:
Quá trình s d rèn luyn KNTH cho HS h b túc THPT qua dy hc phn lch s
Vin t 1919 - n).
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- 










  d rèn luyn KNTH cho HS h b túc


, SGK lch s 



.
- Do thi gian có h tài chúng tôi ch tp trung nghiên c xut các bin pháp
s d rèn luyn KNTH cho HS h b túc THPT qua dy hc khóa trình lch s Vit
Nam t 1919 - n)  ng Trung cp K thu
5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận
 n c tài là ch -ng H Chí Minh v vn
 lí lun gn lin vi thc tin, hi hành trong giáo do.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
- Tìm hi










 , ch s, tâm lý h c s d
rèn luyn KNTH cho HS h b túc THPT.
- 

 ch s Vin t 1919 - 1930 lp 12 h b
túc THPT.
- 









 , 
 d rèn luyn KNTH cho HS h b , 



,



- Khái quát lí lun và thc ti   xut các bin pháp s d  rèn luyn





















  xut
nhm nâng cao chng DHLS cho HS h b túc THPT.
- 



























.
6. Đóng góp của đề tài
Về lí luâ
̣
n: 


d- mt lo dùng tr rèn luyn KNTH cho HS h b ng thi,
giúp cho bng nghip có thêm nhng hiu bit lý lun v mt PPDH hiu qu.
Về thư
̣

c tiê
̃
n: 





, 





c ht cho


  b 

  rèn luyn KNTH thông qua s d c
.
7. Giả thuyết khoa học
Có th phát huy tính tích cc hc tp cho HS h b túc THPT, nâng cao chng
DHLS nếu vn dng các bin pháp s d rèn luy

  

 xut.
7

8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phn M u, Kt lun, Tài liu tham kho, lu  c trình bày trong 2

Chương 1. Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn lịch sử cho học
sinh hệ bổ túc THPT - Lí luận và thực tiễn.
Chương 2. Các biện pháp sử dụng sơ đồ tư duy để rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn
lịch sử cho học sinh hệ bổ túc THPT (Vận dụng vào khóa trình lịch sử Việt Nam từ 1919-1930).

CHƢƠNG 1
SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY ĐỂ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG
THỰC HÀNH BỘ MÔN CHO HS HỆ BỔ TÚC
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG- LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lí luận của việc sử dụng sơ đồ tƣ duy để rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn lịch
sử cho học sinh hệ bổ túc THPT
1.1.1. Cơ sở xuất phát
* Mục tiêu giáo dục
Lut giáo dc si, b c tiêu ca giáo dc là “Đào tạo con
người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, trí thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp,
trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách,
phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc” [35]. T mc tiêu chung ca giáo dc, mc tiêu ca giáo dc c th hóa
Giáo dục THPT nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo
dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và những hiểu biết thông thường về kỹ
thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển,
tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động” [35].
c tp HS không ch n hc hi, tip thu các kin thn
mà còn phi gn lin vi thc tin, thc không th thi các em t hoàn thin
mình và hòa nhp vi xu th phát trin chung ca th gii “thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một
nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực
tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông” [36, 496].

Tuy nhiên, la ch rèn KNTH cho HS luôn là câu hng xuyên
ca mi thy khi dy hc  các h  t hiu qu cao nh phù hp
vi xu th phát trin chung ca thi thì vic kt hp gi - c rèn KNTH
mt cách nhun nhuyn s ng yêu cn mà mc tiêu giáo dt ra.



8

* Nhiệm vụ của bộ môn
Về kiến thức
 ng ph thông, vic ht phi nhm cung cp nhng kin thn ca
khoa hc lch s  tin hành vic giáo dng, phm chc và bng kh 
nhn thng cho HS. ng thi, còn giúp HS hic mc tiêu, cu trúc, n
bn cch s  ng THc các s kin lch s
ng phát huy tính tích cc ca HS; nc các kin thc lch s thông qua các hình nh,
bic khái nim, vn dng các tri thc lch s  làm bài tp thc hành và
vào cuc sng.
Về kĩ năng
- Bn chng trong nhn thng, bi
sánh, liên h và rút ra kt lun.
- Rèn luyc tp và thc hành b  dng SGK, k p,
h thng hóa kin thc, k dit, nhng hong ngoi khóa ca môn hc và vn dng
kin thc vào cuc sng
Về thái độ
- Giáo dc, có nim tin vng chc vào s nghip xây dng
và bo v T qu h c, phu hc tp, rèn luy xây
dng và bo v c.
- Nim tin vào s phát trin hp quy lut ca xã hi và dân tc; có ý thc làm
 công dân, bit gi gìn và phát huy các giá tr c và

 khoa hc nhnh, hình thành nhng phm cht cn thit trong cuc sng có th
thích nghi vi mu kin.
* Đặc trưng của kiến thức lịch sử
Thứ nhất, việc nhận thức kiến thức lịch sử đảm bảo tính quá khứ
Thứ hai, việc nhận thức kiến thức lịch sử đảm bảo tính không lặp lại
Thứ ba, việc nhận thức kiến thức lịch sử đảm bảo tính cụ thể
Thứ tư, việc nhận thức kiến thức lịch sử tuân thủ tính hệ thống, lô gic: Thứ năm, việc nhận
thức kiến thức lịch sử đảm bảo tính thống nhất giữa sử và luận
* Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh THPT
Tâm lý hc la tui chia quá trình phát trin tâm lý ca HS ra làm ba thi k: tui nhi
ng (t n 11, 12 tui); tui thiu niên (t 11, 12 tun 14, 15 tui); tui thanh niên (14,15
tun 17, 18 tui). La tui HS THPT n tui thanh niên vi s phát trin và hoàn
thin c v th cht và tâm hn.  la tui này tâm lý ca các em có nhng bii quan trng.
Mt mt luôn luôn nhc nh i phi có trách nhic lp và phi thích ng vi
nhi ci ln; mt khác li mun các em luôn nghe li và nghe theo s qun lý ca
mình.  la tui rõ rt, tr nên cht ch, logic,
9

nh ng hp, so sánh, khái quát hóa
t sp xp tài liu hc tp theo mt trt t mi, nên nu có bin pháp khoa hc, kh
 ca các em s rt nhanh.
* Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh hệ bổ túc THPT
Cùng mang nhm chung ca la tui THPT nh b túc li mang nhiu
nét khác bin. Th cht có s i ln, ting ni tit bu hong mnh nên
ng ri lon v h thn kinh nên các em d ng, d bc tc, d ni nóng, cáu gt hay
phn ng d di, hoc th i mi nu nhi
chán nn, không có hng thú hc t mui tha thích, lêu lng vi bn bè
chính trong m ca các em có s mâu thun. Nm nc
c giáo dc nhng HS này s t kt qu bi trong thâm tâm chúng vn l m cm
thy s sai trái v c do mình gây nên. Do vy ta ph

lng HS này mà phi luôn quan tâm theo dõi và dành cho các em mng mn
tht sng thi kêu gi s  chia s  ci.
y, rõ ràng s phát trin v n tha la tui thanh
niên (dù là HS THPT hay HS b túc) có nhiu ki giáo dc ph 
ra nhng gii pháp nhm tc mnh trí tu ca HS. S dt
công c m phát huy ht sc mnh ca b u này càng phù hi
vi các HS h b túc by nhu mi mn có và tâm lý mun khng
nh mình ca các em.
* Yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh
 Vit Nam nh i mi trong giáo di mi PPDH
u cp thiu trong ci cách giáo d
ng và chính ph nh ri mi dy hng “tích cực, tự giác,
chủ động, sáng tạo” [35; 23] và dy hng v i hc, ly HS làm trung tâm.
S dng  rèn KNTH b môn cho HS là mt gii pháp hu hiu nh nâng cao
chng dy hng yêu ci mng phát huy tính tích cc. Bi vì
s d rèn luyn KNTH cho HS là mt hình thng hóa các hong nhn thc
u kim khác nhau, gi nên hc tp ca các em.
1.1.2. Một số quan niệm
* Sơ đồ tư duy - Sơ đồ - Bản đồ tư duy

 



10

Hin nay, do nhu cu phát trin ngày càng cao ca nhân loi, công ngh thông tin có nhng
c tin rõ rt nên nhing trong c  y hc bit là trong DHLS. Có
 llà trên gim trên phn mm chuyên dng iMindMap, mind maneger
trong vic dy hc mà nhii vn quen gi là B 

Có th vn dc h tr dy hc kin thc mi, cng c kin th
ôn tp h thng hóa kin thc, phát trin mng  vào tu kin c th GV
có th la chn lo thích h gi hc lch s t hiu qu cao nh nói
ba khái ni - - b t nhing nht vi nhau, trong lun
tôi xin thng nht dùng khái ni nghiên cu, tìm hiu.
* Thực hành - Kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn lịch sử
Quan niệm về thực hành
T n ting Vi    c hành “nói một cách khái quát là làm để vận
dụng lý thuyết vào thực tế” [38].
Quan niệm về kỹ năng
Có ý kin quan nim v k u thng nht r thc
hin có kt qu mng cách vn dng nhng tri thc, nhng kinh nghi
 ng phù hp vi nhu kin cho phép.
Rèn luyện kỹ năng thực hành bộ môn lịch sử
 vào lý lun DHLS, thc hành trong môn lch s gm:
Thực hành bộ môn: v , b, bi, làm bài tp (bài tp nhn thc, bài
tp thc hành)
Sử dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống
1.1.3. Các bước xây dựng sơ đồ tư duy
* Cách 1: Vẽ bằng tay trên giấy:
Bước 1: Chuẩn bị giy trng, bút.
Bước 2: Bắt đầu từ ý tưởng trung tâm vẽ các nhánh chính.
Bước 3: Vẽ bổ sung các nhánh cấp 2, 3 và chú ý sử dụng màu sắc khi vẽ vì điều này sẽ tạo
ra cảm giác dễ chịu, dễ nhớ và dễ tiếp thu kiến thức.
* Cách 2: Vẽ trên máy:
Bước 1: Vẽ phác họa ý tưởng SĐTD trên giấy
Bước 2: Thiết kế SĐTD trên máy vi tính
Bước 3: Vẽ bổ sung các nhánh cấp 2, cấp 3… và những chi tiết hỗ trợ.
Bước 4: Chỉnh sửa, bổ sung, hoàn thiện SĐTD.
1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng sơ đồ tư duy để rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn

lịch sử cho học sinh hệ bổ túc THPT
Vai trò: S d   ng xuyên s     , k
g, k xc bit là kh ng dng công ngh thông tin trong dy hc, i
11

kin thp v m ca mình, t u chnh kp thi sao cho phù
hp v nhn thc cm bo mc tiêu DHLS  ng ph thông.
S dng xuyên s ng trong vic giúp HS:
Phát trin kh m m do vic thit k phi b cc màu sng nét, các
p, sp xng khoa hc, súc tích; kích thích nhu cu, hng thú tìm hiu
các ni dung hc tt hiu qu cao cho HS; giúp HS hc tp mt cách ch ng, tích cc và
ng HS tham gia xây dng bài mt cách hào hng.
* Ý nghĩa:
S d rèn KNTH cho HS s góp phn cng c s ki bn ca bài hc; 




; góp phn hình thành khái nim cho HS; và phát tric riêng ca
tng HS v trí tu, v, vit, h thng hóa kin thc, chn lc nhng kin thn.
S dng  và rèn luyn KNTH
b môn lch s cho HS. Khi a các em s c rèn luyn và phát
trin, nhn thc, s linh hot, kh o, vn dng vào thc t ca các em s ngày càng
c nâng cao.
1.1.5. Các yêu cầu khi đánh giá kĩ năng thực hành của học sinh qua sử dụng sơ đồ tư duy
t bài thc hành thông qua vic s dc ht v hình thc cn
m bo các yêu cu sau: Sử dụng những từ ngữ đơn giản thể hiện thông tin; Sử dụng màu sắc để
tách các ý khác nhau; Sử dụng những ký hiệu và hình ảnh phù hợp; Tăng cường sử dụng các liên
kết đan chéo.
V ni dung bài thc hành cm b

Về kiến thức: Phi th hi, chính xác ni dung kin thc ca bài hc
bit là phc kin thc trng tâm.
Về kỹ năng: Hình nh, màu sc, ch ving k c b trí hp lý, khoa hc và sáng to.
Về thái độ: Kc hng thú hc tp ca HS.
1.2. Thực trạng việc sử dụng sơ đồ tƣ duy để rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn lịch sử
cho học sinh hệ bổ túc THPT
Về phía GV
u tra cho th GV u nhn thc s cn thit ca v thc hành
trong môn lch s (75%) hi tìm hiu v quan nim ci v
DHLS thì còn rt nhiu ý kin dàn tri. Khong 50% GV cho r   có vai trò
ng kh  s kin nên c h c
pháp này, vic s dc s mang tính toàn ding xuyên. Tuy nhiên,
mt tín hiu ng là không có mt GV nào cho rng HS không hng thú, tích cc
 p phi là thi gian thc hành ít hay các GV
còn lúng túng khi la chn, s d rèn KNTH cho HS.

12

Về phía HS
Nhìn chung qua bng kho sátu tra HS chúng ta có th th
thích hc lch s và th hin nhu cu mun t mình gii quyt v khi 70/150 HS (46,7%) cho
r mình thc hin mt nhim v hc tc giao. Câu tr li này phù hp vc
m tâm sinh lý la tui ca các em khi th hin nhu cu mun tìm tòi, khám phá và th hin bn
t li th rt l c HS. c hi
v các loi  rèn luyu là nh  h thng hóa li bài
hc, cng c kin thc và rng
nht vi gian làm thc hành và u mung kp thi
trong quá trình hc tc bit, mt thc t ng mu thy thích sau
khi ng d thc hành lch s  dy và hc lch s mt cách khoa
hc hp dn, phát huy hc ca HS và loi b s i vi b môn.

Xut phát t tm quan trng, thc trng và t ng ca ca vic s d
vic rèn luyn KNTH cho HS h b t s bin nht
 t hiu qu cao nht. V c trình bày  
ca lu

CHƢƠNG 2
CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY ĐỂ RÈN LUYỆN KĨ NĂNG THỰC HÀNH
BỘ MÔN LỊCH SỬ CHO HỌC SINH HỆ BỔ TÚC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
(Vận dụng dạy học khóa trình lịch sử Việt Nam từ 1919-1930)

2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung khóa trình lịch sử Việt Nam từ 1919-1930
2.1.1. Vị trí
Lch s Vit Nam t n 1930 cung cp cho HS nhng hiu bit có h thng toàn
din kin thc v các s kin, các phong trào dân tc dân ch  Vin khi
ng Cng sn Vii. i k u tra giành lc lp cho dân tc và cuc
vng chun b cho s i cng - c ngoi quan trng ca lch s.
2.1.2. Mục tiêu
* Về kiến thức: giúp HS nhn th
Hoàn cnh, na ln th hai ca thc dân Pháp và tác
ng ca chính sách khai thác thua ln th hai.
u tranh cn, tin và công nhân Vit Nam c bit là tìm hiu và
c hong ca Nguyn Ái Quc.
* Kỹ năng: rèn luy
Rèn luyn các KNTH làm bài tp lch s, tr li câu hi, v  c bit là tu kin
cho các em cng c kin thc tip thu.
13

Qua   các s kin lch s.
* Tư tưởng, tình cảm
Giáo dg quyt chng k ng cm vi

ni kh cc ca nông dân, buc h phn sng.
Giáo dc cho các em lòng bi ng, nh i anh hùng cách
mng.
2.1.3. Nội dung
Theo cu to ca SGK, phn Lch s Vit Nam t 1919  1930 l  
chuc chia làm 2 bài:
Bài 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm 1919 đến năm 1925.
Bài 13: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm 1925 đến năm 1930.
Nn ca Lch s Vit Nam t n 1930:
Thứ nhất: Việt Nam từ 1919 đến năm 1925
+ Chính sách khai thác thua ln th hai (1919 - 1929) ca thc dân Pháp và nhng
ng cn tình hình Vit Nam, nht là v mt xã hi trong nhu th k XX.
+ Nhng chuyn bin mi v kinh t, xã hi Ving c
thác thua và chính sách cai tr ca thc dân Pháp.
+ Hong cn, tin và công nhân Vit Nam.
+ Hong ca Nguyn Ái Quc
- Thứ hai: Việt Nam từ 1925-1930
+ S i và hong ca ba t chc cách mng .
+ ng Cng Sn Vit Nam.
2.2. Những yêu cầu khi sử dụng sơ đồ tƣ duy để rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn lịch sử
cho học sinh hệ bổ túc THPT
2.2.1. Sự phù hợp với đặc trưng bộ môn
 









2.2.2. Phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh hệ bổ túc THPT
T                

14




 nên tinh giản đến mức độ tối đa

  con đường dễ dàng nhất 


2.2.3. Đảm bảo phát huy tính tích cực học tập đối với học sinh hệ bổ túc THPT
Khi s d rèn luyn KNTH b môn lch s phi 

i vi
HS h b túc thì yêu cu này càng tr nên quan trng bc tích cc lp nhn thc
bic lp, t giác thì mi tc hng thú hc tp cho các em. Nu không gi hc s tr
nên nhàm chán và chng giáo dc không cao.
2.2.4. Sơ đồ tư duy được sử dụng phải phù hợp với các kĩ năng thực hành
 t hiu qu cao nht trong s d rèn luyn KNTH thì GV phi la chn
c các hình thp vi KNTH cn rèn luyn cho HS h b túc THPT. Mun làm
y, GV cn:
Lựa chọn đúng kiến thức cơ bản
Xác định mục đích thực hành
Lựa chọn sơ đồ tư duy phù hợp
2.2.5. Đảm bảo tính cụ thể, hình ảnh, điển hình, sinh động
Tính trng là nguyên tn, quan tri vi dy hc nói chung,

DHLS  ng ph thông nói riêng, xut phát t quy lut nhn thc ca V.I. Lê-Từ trực
quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng trở về thực tiễny, 
phi góp phn quan trng vào vic to bing cho HS, c th hóa các s kin và khc phc
tình trhiện đại hóach s ca HS. GV phi xây dng hoc giúp HS xây dng 
nhm bo tính c th, hình ng và sáng to, gn lin vi các s kin lch s.
2.2.6. ảm bảo tính hệ thống, tính tư tưởng, tính thẩm mỹ
Khi s d rèn KNTH, GV phm bo tính h thng ca ni dung,
kin thc lch s. Tính h thc biu hing, cc th hin, nó
m bo s logic, cht ch, b cc chia theo cu trúc ni dung theo tc chính
trng phi bài có các ch  riêng, thun
tii s dng. ng th hin  ch, ngun hc liu phi phc v li ích thit
thc cho bi tip nhn tri thc, giúp h phát tric trí tu, bng tình cm
15

c tp. Ngoài ra còn phi phm bo tính thm m, d khai thác, ngôn ng ngn gn,
ng, súc tích, d hiu.
2.2.7. Phù hợp với điều kiện cụ thể từng trường
      
   phù    


 

2.3. Các biện pháp sử dụng sơ đồ tƣ duy để rèn luyện kĩ năng thực hành bộ môn lịch sử cho
học sinh hệ bổ túc THPT (Vận dụng vào dạy học khóa trình lịch sử Việt Nam từ 1919-1930)
2.3.1. Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn luyện kĩ năng tìm hiểu sự kiện lịch sử
Theo cun t n thut ng lch s ph  kin lch s là mt vi
xy ra trong quá trình phát trin xã hi, gm nhng bin c lch s và hing lch s; Là
nhng hiu bit và ghi chép ci v mt viy ra trong lch s.
Thc t dy hc cho thy, GV ch n vic din gii các s kin mt cách nhi nhét

vi nhng con s, ngày tháng khô khan nên vic nm bc s kin ca các em gp rt nhiu
y, GV cng dn các em t tìm hiu s kin bng s d
2.3.2. Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn luyện kỹ năng ghi chép có hệ thống bài học
Mu ca vic ghi chép là ôn li thông tin nh , tái
hin li kin thn thng ng ghi chép thông tin bng các
ký tng thng, con s - cách ghi chép bài này ca HS rt dàn tri mt trong nhng
ng giúp HS hc tp tích cc là ghi chép b d ghi chép s hiu
qu  ch lc; trng, d nhìn, d hiu; vc tng th,
va bic chi tit; giúp h thng hóa kin thc và ôn tp mt cách khoa hc, nh kin thc

2.3.3. Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn luyện các năng lực tư duy
t kh t phm cht tâm sinh lý ci, v
t nhiên bn phm ca lch sa là sn phm ca lch s
phát trin xã hi. Theo cách phân l







16

2.3.4. Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn luyện kĩ năng ôn tập, củng cố, hệ thống hóa kiến thức
Trong các hon ca gi hc lch s, hong cng c kin thc là mt hot
ng quynh chng dy hc. c bii vi HS h b túc
THPT thì vic ôn tp, cng c, h thng hóa kin thc là mt khâu quan trng không th thic
trong QTDH, nhi vi hong nhn thc lp c rèn luyn KNTH.
S di mi tit hc sau khi hc xong mt bài hc hay mt ch   tiu
kt li các kin thn, trng tâm là mc sinh thc hành ôn tp li

nhc hay cng c phn kin th s dng giy, bng ph hay dùng phn
màu v lên bng trên lp, t c li toàn b kin thn trng tâm ca bài hc hoc ch
 va hi dng thuyt trình li cho c lp nghe r sung ý
kin.
2.3.5. Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn kĩ năng làm bài tập thực hành
Trong DHLS, vic rèn k p thc hành cho HS là mt trong nhng nguyên
tn ca lý lun dy hc, có vai trò quan trng và là mt khâu không th thic trong
QTDH nhm giúp HS nm vng, hiu sâu kin thc bài hi vi HS b túc, k ng này ca
các em còn y t giác cc thc hành k 
ng xuyên s giúp các em hình thành thói quen tt trong hc tp b c
sng sau này.
Khi s d tp thc hành giúp HS ng kh c và
hiu, giúp HS hc tp nhanh chóng thú v  . Ngoài ra có th k
n mt s loi bài tp thc hành tiêu biu: bài tp v lp niên bi, b dng
 giúp HS rèn luyn tt k  , b, bng bi
2.3.6. Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn kĩ năng lập kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa



: tham quan 
cá 

ong ngoi khóa mt cách c th, chi tit
i hiu qu cao nht.
2.3.7. Sử dụng sơ đồ tư duy để rèn kĩ năng chuẩn bị kiến thức bài học mới cho HS hệ bổ túc
THPT
                
 cn hoàn thành ht tt c
các yêu cu mà thnh các kin thn và t ghi nh kin thc theo
17

cách riêng ca mình.  gi hc hiu qu n khích HS s dng
t bi chun b kin thc cho bài mi.
2.4. Thực nghiệm sƣ phạm
2.4.1. Mục đích thực nghiệm
 nghiên cu lý lu xut mt s bin pháp s d rèn KNTH,
chúng tôi tin hành thc nghi kim chm khn, phù
hp ca các bin pháp s d rèn luyn KNTH cho HS h b túc THPT; khnh
tính hiu qu ca vic rèn luyn các KNTH cho HS h b ng thi tip tc hoàn
thin, nâng cao kin thc lý lun v dy hc b môn, nht là vic xây dng và s d
rèn luyn KNTH cho HS trong DHLS  ng THPT.
2.4.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm
m tin hành thc nghim chúng tôi chng Trung cp k thut
-  b túc THPT.
Chúng tôi chn lp 12A là lp thc nghim, lp 12 B

là li chy là hai lp tuy có
s ng HS khác nhau: Lp 12A là 32 HS, l nhn thc ngang
nhau.
2.4.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm
12: “Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ 1919
đến 1925” lp 12 THPT (Tit 1) th hi





   d rèn
luyn KNTH cho HS h b túc THPT theo nh xut ca luc nghim giúp HS
có nhng hiu bic ta sau chin tranh th gii th nht và nhng ca chính

sách khai thác thua ln th hai ca thc dân Pháp. Bài hc còn giúp rèn luyn cho HS các k
 c SGK, t nghiên cu tài liu, k  dng b, tranh, nh trong SGK.
2.4.4. Tiến hành thực nghiệm
 tin hành thc nghim chúng tôi s dng hai lo dy chung cho mt
bài. Lp thc nghim d    i mi s d   rèn luyn KNTH cho HS.
c khi hc bài mc dc ni dung SGK và chun b u liên quan
n bài hc.
i vi li chng dng.
2.4.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm
 lp 12B (l i chng), GV s dng PPDH truyn thng theo cu trúc SGK
 hc ch yu do GV t tìm hiu ni dung ri thông báo cho HS bit và ghi chép.
HS trong gi hc có tp trung, chú ý nghe ging, tham gia phát biu ý kin xây d
lng nhng câu hi kin thc thiu vng chc, vì khi
kim tra hong nhn thc, các em tr y  và chính xác.
 lp 12 A (lp thc nghii dung bài gin hành các bin pháp
dy hc s d rèn luyn KNTH phát huy tính tích cc, ch ng hc tp cc
18

khi vào bài hc, GV nhc HS chun b c  nhà nhng nn t khóa
trung tâm “Những chuyển biến mới về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội ở Việt Nam sau chiến tranh
thế giới thứ nhất”, bng các t qu là c

y h

 c rt kh
quan. 




















.
D, 





:
BIỂU ĐỒ SO SÁNH KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
68,7
18,8
12,5
0
37,5
15,6

28,1
18,8
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Giỏi Khá Trung bình Yếu, kém
Loại
%
Thực nghiệm 12A
Đối chứng 12B



 liu và bi 












 12








 12B - 



. T l m gii và xut sc (8, 9, 10)  lp thc nghim
t 68,7 %), chim t l t nhiu so vi li ch l m
khá  lp thc nghivi li chng, trong khi li ch t
m  mc bit, t l m yu kém ca lp thc nghim là 0%, chng t
hiu qu ca các bi xut.

 vì nó 
  và  và có


 
nhanh chóng,  .


KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
1. Kết luận


 Nó kíc
19












 


pháp n




 




2. Khuyến nghị
c thc tin vic s dng S rèn luyn KNTH cho HS h b túc THPT nói riêng

 xut mt s khuyn ngh:
2.1. Đối với GV
   






hoà

20


S



2.2. Đối với BGH nhà trường






 
.
2.3. Đối với HS
ng xuyên t l phát trin kh m m do vic thit k nó phi b
cc màu sp, sp xng khoa h

 các em “học cách học”, hc cách tip thu và vn dng kin thc vào cuc sng.
 







References
1. Châu Vân Anh (2010), Sử dụng bản đồ tư duy rèn luyện một số kỹ năng học tập cho HS”,
Tp chí Thit b Giáo dc (63).
2. Nguyễn Mạnh Hƣởng (2009), Thit k n t môn Lch s ng phát huy tính
tích cc ca hc sinh, Tạp chí Thiết bị Giáo dục (48).
3. Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị (ch biên) (1976), Phương pháp dạy học lịch sử. Nxb Giáo
dc, Hà Ni .
4. Phan Ngọc Liên – Trịnh Đình Tùng (Ch biên) (1999), Phát huy tính tích cực của HS trong
dạy học Lịch sử ở trường THCS. Nxb Giáo dc, Hà Ni.
5. Phan Ngọc Liên – Trịnh Đình Tùng – Nguyễn Thị Côi – Trần Vĩnh Tƣờng (2002), Một số
chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử. Nxb i hc Quc Gia Hà Ni.
21

6. Phan Ngọc Liên (ch biên)(2009), Phương pháp luận sử học. i hm, Hà Ni.
7. Phan Ngọc Liên (Ch biên) (2009), Nguyễn Thị Côi, Trịnh Đình Tùng, Phương pháp DHLS
tập 1. Nxb i hm, Hà Ni.
8. Phan Ngọc Liên (Ch biên), Nguyễn Thị Côi, Trịnh Đình Tùng(2009), Phương pháp DHLS
tập 2. Nxb i hm, Hà Ni.
9. Phan Ngọc Liên (2002), Từ điển thuật ngữ Lịch sử phổ thông. Nxb i hc Quc Gia Hà Ni,
Hà Nội.
10. Luật giáo dục, 2010.

11. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 8 (1996). Nxb Chính tr Quc gia, Hà Ni.
12. Lƣơng Ninh (1978), y v v nghiên cu c môn lch s, Tạp
chí Nghiên cứu giáo dục (4).
13. Hoàng Phê (1992), Từ điển Tiếng Việt. Vin Khoa hc xã hi Vit Nam, Trung tâm t n
ngôn ng, Hà Ni.
14. Trịnh Đình Tùng (1998), My bin pháp nâng cao hiu qu giáo dc ca bài hc Lch s
Tạp chí Nghiên cứu giáo dục (4).
15. Trịnh Đình Tùng (Ch biên) (2006), Hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử ở trường
THCS. Nxb i hphm, Hà Ni.
16. Thái Duy Tuyên (2008), Phương pháp dạy học - Truyền thống và đổi mới. Nxb Giáo dc, Hà Ni.
17. Phan Thị Tuyền (2011), Sử dụng phần mềm Mind Manager trong dạy học các bài ôn tập, sơ kết LS
lớp 10 THPT (chương trình chuẩn) Khóa lun tt nghip, khoa Si hm Hà Ni.
18. Từ điển Bách Khoa (2001), Nxb T n Bách Khoa, Hà Ni.
19. Nguyễn Thị Phƣơng Thanh (2009), Mối quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học trong
đổi mới PPDH Lịch sử lớp 10 trường THPT n), Luc
Giáo di hm, Hà Ni.
20. Văn kiện nghị quyết TW 2 (1997), khóa VIII. Nxb Chính tr Quc Gia, Hà Ni.
21. Văn kiện nghị quyết TW 4, khóa VIII(1997). Nxb Chính tr Quc Gia, Hà Ni.
22. Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI (2011). Nxb Chính Tr Quc Gia, Hà Ni.
23. Phạm Viết Vƣợng (2000), Giáo dục học. Nxb i hc Quc gia, Hà Ni.
24. Nguyễn Nhƣ Ý (1996), Từ điển Tiếng Việt thông dụng. Nxb Giáo dc, Hà Ni.
* Tài lic ngoài
25. I.F.Kharlamop (1970), Phát huy tính tích cực học tập của HS như thế nào. Nxb Giáo dc, Hà
Ni.
26. Macmilan (2002), English dictionnary for advance learner, Macmilan.
27. M.N. Sacđacôp (1970), Tư duy của HS. Nxb Giáo dc, Hà Ni
28. N.G. Đairi (1973), Chuẩn bị giờ học LS như thế nào. Nxb Giáo dc, Hà Ni.
29. N.V.Savin (1978), Giáo dục học tập I. Nxb Giáo dc, Hà Ni.