Xây dựng hệ thống và phương pháp giải bài tập chương động lực học chất điểm thuộc chương trình vật lí lớp 10 nâng cao nhằm bồi dưỡng học sinh giỏi








i hc Giáo dc
 ngành: ; 60 14 10
GS.TS. uy Sinh
 2011

Abstract: 


    


  

Olympic 30- 
 



Keywords: ; ; ; 

Content
MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài


 .


Xây dựng hệ thống và phƣơng pháp giải bài
tập chƣơng động lực học chất điểm thuộc chƣơng trình vật lí lớp 10 nâng cao nhằm bồi
dƣỡng học sinh giỏi
2. Mục tiêu nghiên cứu

2



3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
- 
- 

4. Giả thuyết khoa học



lí.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- .
- và p

- 

-  


6. Giới hạn của đề tài
          


7. Phƣơng pháp nghiên cứu
a. Phương pháp nghiên cứu lí luận
b. Phương pháp điều tra, khảo sát thực tiễn
c. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
8. Những đóng góp của luận văn

   

9. Cấu trúc luận văn
Chương 1: 
Chương 2:      

Chương 3: 


3
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
VỀ XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬT LÍ LỚP 10
NHẰM BỒI DƢỠNG HỌC SINH GIỎI THPT
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1 Vấn đề bồi dưỡng học sinh giỏi
1.1.1.1. Vài nét về lịch sử
a. Trên thế giới

 
b. Ở nước ta


 

1.1.1.2. Vấn đề bồi dưỡng học sinh giỏi ở nước ta trong giai đoạn hiện nay
V


1.1.2. Bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí ở trường trung học phổ thông
1.1.2.1. Những năng lực, phẩm chất cần có của học sinh giỏi
a. 
sau: Năng lực tiếp thu kiến thức, năng lực suy luận logi,năng lực diễn đạt, năng lực lao động
sáng tạo, năng lực kiểm chứng, năng lực thực hành.
b. 
là:
- 
- 
- 
1.1.2.2. Một số biện pháp phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi
K  


1.1.3. Một số vấn đề lý luận về bài tập Vật lí trong dạy học ở trường THPT
1.1.3.1. Bài tập vật lí là gì?
1.1.3.2. Vai trò của bài tập vật lí trong dạy và học

4
Bài tập vật lí 
.
Bài tập vật lí 


Bài tập vật lí 
Giải bài tập vật lí 


1.1.3.3. Phân loại bài tập vật lí



Bài tập định tính,bài tập tính toán,bài tập thí nghiệm, bài tập đồ thị;
 bài tập luyện
tập,bài tập sáng tạo,
1.1.3.4. Các yêu cầu chung trong dạy học về bài tập vật lí


1.1.4. Một số vấn đề về phương pháp dạy học bài tập vật lí ở trường THPT
1.1.4.1. Tư duy trong quá trình giải bài tập vật lí


1.1.4.2. Phương pháp giải bài tập vật lí

Bước 1: 
Bước 2: 
Bước 3. 
Bước 4: 
h tính:



1.1.4.3. Hướng dẫn học sinh giải bài tập vật lí




1.1.4.4. Các hình thức dạy học về bài tập vật lí



5
c. G


1.1.4.5. Sử dụng bài tập vật lí nhằm phát hiện và bồi dưỡng HSG:
 





e. 
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Tìm hiểu nội dung kiến thức vật lí trong các kì thi học sinh giỏi cấp tỉnh
Về hình thức thi và đề thi

Về nội dung: 
, 
  
1.2.2. Một vài nhận xét về thực tế bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí ở trường THPT Hồng
Quang – TP. Hải Dương
T- 
       
nên 


 







 


6
1.2.2.1. Một số nhận xét về nội dung chương trình và sách giáo khoa vật lí THPT hiện hành
phục vụ cho việc bồi dưỡng học sinh giỏi.
Còn


1.2.2.2. Những khó khăn và nhu cầu của giáo viên khi bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí
đứng trước thực trạng trên.
N 
         


 .
1.2.3. Vấn đề sử dụng bài tập trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi Vật lí lớp 10 THPT
1.2.3.1. Nhiệm vụ của dạy học vật lí và công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ở trường phổ thông.
1.2.3.2. Thực trạng về dạy học và bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí ở lớp 10 THPT Hồng Quang
– TP. Hải Dương


 - 64,47% ý
 
 


Chƣơng 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG VÀ PHƢƠNG PHÁP GIẢI
BÀI TẬP PHẦN ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM THUỘC CHƢƠNG TRÌNH VẬT LÍ
LỚP 10 THPT NHẰM BỒI DƢỠNG HSG

2.1. Vị trí và vai trò của Chƣơng Động lực học chất điểm - Vật lí 10 THPT
2.1.1. Vị trí và vai trò của Chương Động lực học chất điểm - Vật lí 10 THPT
C






2.1.2. Cấu trúc nội dung Chương Động lực học chất điểm - chương trình Vật lí 10 THPT

7
2.2. Phân loại bài tập chƣơng Động lực học chất điểm - chƣơng trình Vật lí 10 THPT:
2.3. Xây dựng hệ thống và phƣơng pháp giải bài tập phần động lực học chất điểm thuộc
chƣơng trình vật lí lớp 10 THPT nhằm bồi dƣỡng học sinh giỏi
Dạng 1: Bài tập tổng hợp và phân tích lực
a. Tổng hợp lực:
b. Phân tích lực
Ví dụ 1.1: 




0

= 10m/s
2
Lời giải:
Cách 1


P

21
,TT


0
21
 TTP


FTP 
1

mà tan(180
0
-120
0
) =
1
T

P
Suy ra: T
1
=
0
60tan
P
=
3
20
(N)
Do
1
T

P

F
2
= P
2
+ T
1
2
Suy ra: F =
3
40
(N) = T
2
Cách 2


0
21
 TTP
(*)

2

   

1

2
thành 2 thành ph
T
2x
và T
2y
(hình 3.2c).

2x
 T
1
= 0  T
2x
= T
1


2y

 P = 0  T
2y
= P = mg
Ta có: T
2y
= P = mg = 2.10 = 20 (N)
120
0

T
2
P
T
1
F
Hình 3.2b

8
Suy ra T
2
=
0
2
30cos
y
T
=
3
40
2

3
20

(N)
ó: T
1
= T
2x
= T
2
.sin30
0
=
3
20
(N)
Bài tập ứng dụng
Dạng 2: Bài tập áp dụng các định luật Niu-tơn
Ví dụ 2.1.  
F




t



Bài tập ứng dụng.
Dạng 3: Bài tập xác định các lực cơ học

Ví dụ 3.1.  
k
1
= 100 N/m, k
2

0

 

2
. 
Bài tập ứng dụng.
Dạng 4: Bài tập về áp dụng phương pháp động lực học cho các chuyển động thẳng
* 









.
Bước 1.  . 











, , , 



.
Bước 2.  .
Bước 3. 


















.
Bước 4. 
Ví dụ 4.1.   

F


0



t


Lời giải
Bước 1: 
F


ma sát
ms
F


P


N



hình 3.14)

9
Bước 2. 

-
F

+
ms
F

+
P

+
N

= m.
a

(1)
Bước 3. 

2
- F
ms

ma = F


cos
- F
ms
(2)

1
+ N  P

N = P - F

sin
(3)
Bước 4.  
ma = F

cos
-
t

(mg - F

sin
) = F(

cos
+

sin
t
) -

mg
t



 
g
m
F
a
tt

 sincos

* Bài toán hệ vật:
* Bài toán vật chuyển động trên mặt phẳng nghiêng
Bài tập ứng dụng
Dạng 5: Bài tập về áp dụng phương pháp tọa độ cho chuyển động ném



0
, y
0
; v
0x
, v
0y
; a
x

, a
y
           
.




-  
- 
- , v.v
Ví dụ 5.1. 
1



2


i máy


Hình 3.31

10
Lời giải:







1
 x = V
1
t
(1)

 y = 1/2gt
2

(2)


2
2
0
2
1
x
V
g
y 




và
g
h2

g
y2
t 

g
h2
Vx
1B


A
g
h2
Vt V AB
22



g
h
VVABHBHA
2
)(
21


Bài tập ứng dụng.
Dạng 6: Bài tập về áp dụng phương pháp động lực học cho chuyển động tròn
Ví dụ 6.1. 
2s. Trên b



2
và 
2
= 10
Bài tập ứng dụng:
Dạng 7: Chuyển động trong hệ quy chiếu phi quán tính
 


11
- 
Ví dụ 7.1.              


=15
0


Lời giải
            

    

qt
FPT ,,


0

qt
FPT
(1)
 - F
qt
= 0  Tsin = ma (2)
 - P

= 0  Tcos = mg (3)
tan =
g
a
 a = 2,6m/s
2
Bài tập ứng dụng
Tiểu kết chƣơng 2





Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM

3.1. Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng và phƣơng pháp của TNSP
3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm
3.1.2. Nhiệm vụ của thực nhiệm sư phạm (TNSP)
3.1.3. Đối tượng và cơ sở TNSP


Bảng 3. Thông tin về các nhóm học sinh tham gia trong quá trình thực nghiệm sư phạm

12
Lớp
Điểm trung bình
môn học
Điểm trung bình thi
chọn học sinh giỏi
trƣờng
Nhóm


Nhóm


Nhóm




Nhóm




10A,
10D,
10E
10K,
10M,
10N

8.36
8.45
6.58
6.71

Thời gian tiến hành thực nghiệm: từ 01/11/2011 đến 21/11/2011

3.2. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm
3.2.1. Thời điểm thực nghiệm: 

3.2.2. Những khó khăn gặp phải trong quá trình TNSP
3.2.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
- 
 khách quan.
- 

 

- 

các thông tin 
- C
- 

3.2.4. Các bước tiến hành thực nghiệm
3.3. Kết quả và xử lí kết quả
3.3.1. Xây dựng tiêu chí để đánh giá
3.1.1.1. Đánh giá định tính
3.1.1.2. Đánh giá định lượng
3.3.2. Phân tích các kết quả về mặt định tính

3.3.3. Phân tích các kết quả về mặt định lượng

13
*  
 

 



i


0.00
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Điểm Xi
% học sinh đạt điểm Xi
trở xuống
ĐC
TN

Hình 3.1 – Đồ thị đƣờng lũy tích – phiếu số 1
0.00
20.00

40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Điểm Xi
% học sinh đạt điểm
Xi trở xuống
ĐC
TN

Hình 3.2 – Đồ thị đƣờng lũy tích – phiếu số 2
                ,

i

i 

qua
.
Bảng 3.3. Bảng tổng hợp phân loại học sinh
theo kết quả điểm kiểm tra

14


Nhóm



sinh





Trung bình






26
15.4
19.2
65.4
TN
26
11.5
19.2
69.2



26
11.5
19.2
65.4
TN

26
7.7
15.4
76.9


là 3,9% (= 15,4 %    7,7%).



8% (= 69,2 %   65,4%).


 - 
KTra


X

S
2
S
V(%)


26
6.85
4.96
2.23
32.54

TN
26
7.62
4.61
2.15
28.19


26
6.92
5.00
2.24
32.30
TN
26
7.88
4.10
2.02
25.68


-  

2


-  


 


3.4. Đánh giá chung về thực nghiệm sƣ phạm
Điể m yế u kém Điể m TB Điể m
khá giỏ i

15
, 

 


i

 





 

Kết luận chƣơng 3
- 

-                




.

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ


 





.

16


trình.

 
 


References
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2005). Luật Giáo dục.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006). Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình sách
giáo khoa lớp 10 – Môn Vật lí
3. Bùi Hƣơng Giang (2010). Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập cơ sở chung
của hoá học dùng bồi dưỡng học sinh giỏi và học sinh lớp 10 chuyên hoá. Lu vn th s -
Tr H S ph Hà N
4. Bùi Quang Hân, Nguyễn Duy Hiền, Nguyễn Tuyến (2006). Giải toán và trắc nghiệm Vật
lí 10 Nâng cao
5. David Halliday, Robert Resnick, Jearl Walker (2003). Cơ sở vật lí – Tập 1. 


6. Đảng cộng sản Việt Nam (2006). Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X. NXB

7. Đảng cộng sản Việt Nam. Nghị quyết TW 4 khóa VII, Nghị quyết TW 2 khóa VIII NXB

8. Đỗ Hƣơng Trà, Phạm Gia Phách (2009). Dạy học bài tập vật lí ở trường THPT

9. Hoàng Thị Tâm (2010). Phát huy năng lực của học sinh trong giải bài tập chương “Động
lực học chất điểm” - Vật lí lớp 10 Ban Cơ bản. -  -

10. DS. Dƣơng Trọng Bái (2003). Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi vật lí trung học phổ
thông. 
11. Dƣơng Trọng Bái, Cao Học Viễn (2003). Bài thi vật lí Quốc tế - tập 1. 
12. Dƣơng Trọng Bái, Đàm Trung Đồn (2004). Bài thi vật lí Quốc tế - tập 2. NXB Giáo


17
13. Lƣơng Duyên Bình, Nguyễn Quang Hậu (1980) - 
I.E.Irodop, I.V.Xaveliep,U.I.Damsa. Tuyển tập các bài tập vật lí đại cương. 
CN
14. Lƣơng Duyên Bình, Nguyễn Xuân Chi, Tô Giang, Vũ Quang, Bùi Gia Thịnh (2006).
Bài tập Vật lí 10
15. Nguyễn Hữu Chí (2006). Các căn cứ lí luận và thực tiễn lựa chọn phương pháp dạy học.

16. Nguyễn Thế Khôi (Tổng chủ biên) (2006). Vật lí 10 nâng cao
16. Nguyễn Thế Khôi (Tổng chủ biên) (2006). Vật lí 10 nâng cao, sách giáo viên

17. Nguyễn Thế Khôi (Tổng chủ biên) (2006). Bài tập vật lí 10 nâng cao.   

18. Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đinh Thị Kim Thoa, Trần Văn Tính (2009). Tâm lý học giáo

dục. 
19. Nguyễn Đức Thâm, Nguyễn Ngọc Hƣng (2001). Tổ chức hoạt động nhận thức cho học
sinh trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông
20. Nguyễn Đức Thâm (Chủ biên), Nguyễn Ngọc Hƣng, Phạm Xuân Quế (2003). Phương
pháp dạy học vật lí ở trường Trung học phổ thông. 
21. Phạm Hữu Tòng (2007). Dạy học vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển
hoạt động học tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy khoa học

22. Phạm Văn Thiều (2001). Một số vấn đề nâng cao trong vật lí trung học phổ thông. NXB

23. Trần Thị Thu Hà (2010). Tổ chức dạy học theo góc nội dung kiến thức chương “Mắt và
các dụng cụ quang học” (chương trình vật lí 11 nâng cao) 
- 
Các tạp chí:
1. Phan Anh, Rèn luyện cho học sinh năng lực khái quát tình huống theo quan điểm toán học,

2. Phan Thế Bình, Rèn luyện tư duy phê phán và tư duy sáng tạo cho học sinh trung học phổ
thông trong dạy học chương điện ly (Hóa học 11 nâng cao),, 
2 tháng 6/2010.
3. TS. Nguyễn Thị Hƣơng Trang, “Một số biện pháp góp phần rèn luyện năng lực giải toán
cho học sinh trung hoc phổ thông”, 

18
Các trang web
1.           

2.           
 
3. trang web thôn
