Chính sách tài chính công trong mối liên hệ với chính sách phát triển kinh tế - xã hội, trường hợp Tỉnh Tuyên Quang

i

B GIÁO DCăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T TP.HCM
CHNG TRÌNH GING DY KINH T FULBRIGHT


Phm Th Hng

CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH CÔNG TRONG MI LIÊN H
VI CHÍNH SÁCH PHÁT TRIN KINH T - XÃ HI,
TRNG HP TNH TUYÊN QUANG


Chuyên ngành: Chính sách công
Mã s: 603114


LUNăVNăTHCăSăKINHăT



NGIăHNG DN KHOA HC:
TS. Phan Hin Minh



TP. H Chí Minh ậ Nmă2012
i

LIăCAMăOAN

Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s liu s
dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi hiu
bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh quan đim ca trng i hc Kinh
t Thành ph H Chí Minh hay Chng trình Ging dy Kinh t Fulbright.

TP. H Chí Minh, ngày 25 tháng 4 nm 2012
Tác gi lun vn


Phm Th Hng

ii

LI CMăN

Tôi xin dành li tri ân sâu sc nht ti Quý thy, cô ti Chng trình ging dy kinh t
Fulbright đã đem li cho tôi và các bn hc viên mt môi trng hc tp nghiêm túc, cht
lng. Trân trng cm n đn tin s Phan Hin Minh, ngi hng dn lun vn cho tôi,
trân trng cm n tin s V Thành T Anh đư có nhng ý kin đóng góp vô cùng hu ích
vào đ tài này.
Cm n các bn hc viên lp MPP3, nhng ngi bn thân thit ca tôi trong sut quá
trình hc tp và cng giúp đ tôi rt nhiu trong quá trình thc hin lun vn. Xin cm n
các đng nghip đư h tr tôi thu thp s liu, và đóng góp nhng ý kin hu ích cho đ tài
này.
Cm n gia đình, nhng ngi thân yêu nht đư luôn  bên ng h, đng viên tôi.

iii

TÓM TT LUNăVN

Tuyên Quang là mt tnh min núi nm  phía Bc Vit Nam, c s h tng yu kém, kinh
t chm phát trin, thu nhp bình quân đu ngi thp. Do đó, Phát trin kinh t - xã hi là
mc tiêu hàng đu ca chính quyn tnh Tuyên Quang. Chin lc phát trin kinh t - xã
hi ca tnh nhm chuyn dch nn kinh t theo c cu công nghip - dch v - nông
nghip, tp trung vào xây dng h tng công nghip và giao thông.
Tuy nhiên, vi ngun lc thu ngân sách trên đa bàn ch chim gn 40% chi thng xuyên
và trên 20% tng chi ngân sách ca đa phng, thì khong 80% chi tiêu ngân sách tnh
còn li ph thuc vào tr cp t ngân sách trung ng, trong đó chi cho đu t phát trin
gn nh hoàn toàn ph thuc vào tr cp ngân sách cp trên. Các khon thu ngân sách
thiu tính bn vng, ph thuc nhiu vào các khon thu đc bit. Khon thu bn vng ca
ngân sách t doanh nghip còn chim t trng nh. Doanh nghip nhà nc vn chim u
th trong c cu thu ngân sách, trong khi đó doanh nghip t nhân hu ht là doanh nghip
nh và rt nh, do vy mc dù to ra nhiu vic làm hn hn song đóng góp ngun lc cho
ngân sách ca khu vc doanh nghip này còn hn ch. Hn na, chi ngân sách li không
theo đúng vi nhng u tiên phát trin kinh t - xã hi ca tnh. Chi cho đu t phát trin
ch chim khong 30% trong c cu chi, trong đó các khon chi cho xây dng h tng công
nghip, h tng giao thông li chim t l vô cùng nh. Ngoài ra, các dch v h tr doanh
nghip t nhân yu kém cng là mt rào cn cho s phát trin bn vng.
Nhng vn đ đó đt ra cho chính quyn tnh cn phi ch đng ngun lc bn vng cho
phát trin kinh t - xã hi, trc ht đm bo cho chi thng xuyên, k tip là tng ngun
lc cho chi đu t phát trin. V thu ngân sách, tnh Tuyên Quang cn gim dn s ph
thuc vào các khon thu đc bit, cng nh nhng khon thu không n đnh, m rng các
khon thu bn vng t doanh nghip.  đt đc điu đó, chính quyn tnh cn đy mnh
các chính sách h tr s phát trin ca doanh nghip nói chung và doanh nghip t nhân
nói riêng. i vi chi ngân sách, chính quyn nên chi đúng u tiên trong chin lc phát
trin kinh t - xã hi, đc bit là khon chi cho h tng công nghip và giao thông. Chính
quyn trung ng cn có s h tr trong xây dng c s h tng khu vc Min núi phía
Bc. Ngoài ra, không nên đa ra chính sách phân cp chung cho các tnh đang nhn tr cp
ca ngân sách trung ng, mà cn phù hp vi đc trng phát trin ca tng đa phng.
iv

MC LC

LIăCAMăOAN i
LI CMăN ii
TÓM TT LUNăVN iii
MC LC iv
DANH MC CÁC T VIT TT vi
DANH MC BNG BIU vii
DANH MC HÌNH V viii
DANH MC PH LC ix
Chngă1 1
NHNG VNă CHUNG 1
1.1. Bi cnh chính sách 1
1.2. Mc tiêu nghiên cu 3
1.3. i tng, phm vi nghiên cu 4
1.4. Phng pháp nghiên cu và ngun thông tin 4
1.5. Câu hi nghiên cu 5
1.6. Kt cu ca nghiên cu 5
Chng 2 6
CăS LÝ THUYT VÀ TNG QUAN NHNG NGHIÊN CUăTRC 6
2.1. C s lý thuyt 6
2.1.1. Các khái nim 6
2.1.1.1. Tính bn vng ca ngân sách 6
2.1.1.2. Cu trúc thu, chi ngân sách 7
2.1.1.3. Cân đi ngân sách 7
2.1.2. Khung lý thuyt v phân cp ngân sách 7
2.2. Tng quan nhng nghiên cu trc 8
Chngă3 11
v

ÁNHăGIÁă THU,ă CHIă NGỂNă SÁCHă NHĨă NCă TRểNă A BÀN TNH TUYÊN
QUANG TRONG MI LIÊN H VI CHÍNH SÁCH PHÁT TRIN KINH T-XÃ HI
11
3.1. Chính sách phát trin kinh t - xã hi tnh Tuyên Quang 11
3.2. Mô hình tài chính công tnh Tuyên Quang 18
3.2.1. Tng quan mô hình tài chính công tnh Tuyên Quang 18
3.2.2. ánh giá tính bn vng ca c cu thu ngân sách tnh Tuyên Quang 20
3.2.2.1. Phân chia theo sc thu 21
3.2.2.2. Phân chia theo s hu 25
3.2.2.3. Phân chia theo ngành kinh t 27
3.2.3. S tng thích ca c cu chi ngân sách đi vi chính sách phát trin kinh t -
xã hi tnh Tuyên Quang 28
3.2.3.1. C cu chi thng xuyên 29
3.2.3.2. C cu chi đu t phát trin 31
3.3. So sánh c cu thu, chi ngân sách tnh Tuyên Quang vi các tnh lân cn 33
Chngă4 35
KT LUN VÀ KHUYN NGH CHÍNH SÁCH 35
4.1. Kt lun 35
4.2. Khuyn ngh chính sách 37
4.2.1. Khuyn ngh đi vi chính quyn đa phng tnh Tuyên Quang 37
4.2.2. Khuyn ngh đi vi chính quyn trung ng 39
4.2.3. Khuyn ngh đi vi các tnh thành khác 39
4.2.4. Tính kh thi ca các khuyn ngh 40
4.3. Nhng hn ch ca đ tài 40
TịMăLC KT QU NGHIÊN CU 42
TÀI LIU THAM KHO 43
PH LC 46

vi

DANH MC CÁC T VIT TT

CHXHCN
:
Cng hòa xã hi ch ngha
CN
:
Công nghip
DNNN
:
Doanh nghip nhà nc
DNTN
:
Doanh nghip t nhân
FDI
:
(Foreign direct investment)
u t trc tip nc ngoài
GDP
:
(Gross domestic product)
Tng sn phm quc ni
KT-XH
:
Kinh t - xã hi
NSP
:
Ngân sách đa phng
NSNN

:
Ngân sách nhà nc
NST
:
Ngân sách trung ng
OECD
:
(Organization for Economic Cooperation and Development)
T chc Hp tác và Phát trin kinh t
PCI
:
(Provincial Competitiveness Index)
Ch s nng lc cnh tranh cp tnh
TP
:
Thành ph
TP.HCM
:
Thành ph H Chí Minh
VNCI
:
(Vietnam competitiveness Initiative)
D án sáng kin cnh tranh Vit Nam
UBND
:
y ban nhân dân
UNDP
:
(United Nations Development Programme)
Chng trình Phát trin Liên hip quc

vii

DANH MC BNG BIU
Bng 1.1: C cu thu, chi ngân sách đa phng 3
Bng 3.1. T phn đóng góp ca các khu vc kinh t vào GDP 13
Bng 3.2. C cu ni ngành công nghip 13
Bng 3.3. C cu GDP theo khu vc kinh t 14
Bng 3.4. C cu GDP ngành công nghip, xây dng. 14
Bng 3.5. C cu lao đng theo ngành kinh t 15
Bng 3.6. T trng đóng góp ca các thành phn kinh t vào GDP 15
Bng 3.7. C cu vn theo thành phn kinh t 16
Bng 3.8. C cu lao đng theo thành phn kinh t 16
Bng 3.9. Ch s nng lc cnh tranh cp tnh 2011 17
Bng 3.10. C cu thu, chi ngân sách tnh Tuyên Quang 19
Bng 3.11. C cu thu ngân sách đa phng giai đon 2001 – 2010 22
Bng 3.12. C cu các khon thu phân chia 23
Bng 3.13. C cu các khon thu thng xuyên 24
Biu 3.14: C cu các khon thu đc bit ca ngân sách tnh Tuyên Quang 25
Bng 3.15. C cu đóng góp ca các thành phn doanh nghip vào ngân sách 26
Bng 3.16. C cu thu ngân sách theo ngành. 27
Bng 3.17. C cu chi thng xuyên 30
Bng 3.18: Mt s ch tiêu ngân sách tnh Tuyên Quang so sánh vi các tnh lân cn 34


viii

DANH MC HÌNH V

Hình 3.1. C cu thu ngân sách tnh Tuyên Quang giai đon 2001 – 2010 20
Hình 3.2. C cu chi ngân sách đa phng tnh Tuyên Quang 29
Hình 3.3. C cu chi đu t phát trin tnh Tuyên Quang t 2004 – 2010. 32
Hình 3.4. C cu vn đu t phát trin giai đon 2001 – 2010 phân theo ngun vn 33


ix

DANH MC PH LC
Ph lc 1: Các ch s chính 46
Ph lc 2: S liu ngân sách tnh Tuyên Quang 48
Ph lc 3: Chính sách phân cp thu, chi ngân sách ti Vit Nam 51
Ph lc 4: Quy hoch tng th phát trin tnh Tuyên Quang 56
Ph lc 5: Chính sách u đưi đu t 58


1

Chngă1
NHNG VNă CHUNG
1.1. Bi cnh chính sách
Vic thu hút các ngun lc phc v cho phát trin kinh t là nhu cu chung và cn thit ca
các tnh nhm ci thin s phát trin ca nn kinh t đa phng. Tuy nhiên, đ thu hút
đc ngun vn đu t ph thuc nhiu vào chính sách, kh nng tip cn ngun vn, lao
đng và c s h tng ca đa phng (VNCI, 2012). Trong điu kin huy đng các ngun
vn khác còn hn ch thì kênh chi tiêu ca ngân sách hiu qu s đóng vai trò quan trng
to ra nng lc cnh tranh cho tnh. c bit, phân cp ngân sách s to đng lc cho các
tnh huy đng và s dng ngun vn có hiu qu hn.
Phân cp ngân sách nhà nc đang tr thành xu hng chung trên th gii ngay c 
nhng nc đang phát trin, khi s khác bit v c cu qun tr đang dn thay đi, quá

trình phân cp giúp cho chính quyn đa phng có s ch đng trong vic qun lý thu, chi
ngân sách nhm thc hin các mc tiêu phát trin kinh t - xã hi (KT-XH) ca đa
phng.
Theo Lut Ngân sách nhà nc nm 2002 (sau đây gi là Lut Ngân sách), phân cp ngân
sách bao gm phân cp ngun thu và nhim v chi gia ngân sách trung ng (NST) và
ngân sách các cp chính quyn đa phng, nhm đm bo cho chính quyn đa phng
đc ch đng trong thc hin nhim v đc giao. Phân cp ngân sách đã to ra li th
ln cho mt s tnh có ngun thu di dào và ngun lc phát trin cao. Tuy nhiên đi vi
nhiu đa phng còn ph thuc nhiu vào tr cp ngân sách s chu tác đng bi s thng
giáng ca NST. iu đó to ra tính hai mt ca mt vn đ. Mt mt “thúc đy và duy trì
c ch “xin cho” trong phân b ngun lc t lâu đư tr thành thông l trong mi quan h
gia trung ng và đa phng” (Ninh Ngc Bo Kim và V Thành T Anh, 2008). Mt
khác, to đng lc cho các tnh xin h tr ngân sách lp k hoch thu thp đ gi li phn
dôi d, đng thi phân cp chi ngân sách cng không phn ánh đc đúng đn các yu t
chi phí và nhu cu (Phm Lan Hng, 2006). Thông qua quá trình phân cp, các đa
phng cng đc phép huy đng nhiu ngun lc hn cho đu t xây dng kt cu h
tng, nhng vn phi đm bo kh nng cân đi ca ngân sách đa phng.
2

Tuyên Quang là mt tnh min núi nm  phía Bc vi dân s 731 nghìn ngi, mc tng
trng bình quân giai đon 2001 - 2005 đt 11,04% và giai đon 2006 – 2010 đt 13,53%,
thu nhp bình quân đu ngi 12,6 triu đng/nm (ng b tnh Tuyên Quang, 2010).
Mc dù đt đc tc đ tng trng cao, song Tuyên Quang vn là mt tnh nghèo, mc
thu nhp bình quân ch bng 60% trung bình chung ca c nc, t l đô th hóa đt
khong 13%, nng lc cnh tranh cp tnh theo đánh giá ca VNCI (2012) còn thp, ch
đng th hng 56 so vi 63 tnh thành.
 đy nhanh tc đ phát trin kinh t, bt nhp đc vi xu hng phát trin chung ca c
nc, hng phát trin kinh t ca tnh Tuyên Quang tp trung vào c cu kinh t công
nghip - dch v - nông lâm nghip vi trng tâm phát trin mt s ngành công nghip có
li th nh ch bin lâm sn, sn xut vt liu xây dng, khai thác, ch bin khoáng sn.

Do đó, chính sách ca tnh là tp trung xây dng kt cu h tng công nghip, giao thông,
chuyn dch c cu kinh t theo hng tng t trng công nghip, dch v (ng b tnh
Tuyên Quang, 2005). Chính sách phát trin KT-XH đt ra cho chi ngân sách cn phi đáp
ng đc nhu cu nâng cao nng lc sn xut, xây dng c s h tng cho tnh. Do xut
phát đim là mt tnh nghèo, vic huy đng các ngun lc cho phát trin kinh t ngoài
ngân sách gp nhiu khó khn, nên ngun lc t tài chính công s là đòn by chính đ tác
đng ti tng trng kinh t ca đa phng. Mc dù vy, chi tiêu ca khu vc công tnh
Tuyên Quang vn ph thuc ch yu vào tr cp ca NST. Ngun thu ngân sách đa
phng (NSP) cha đm bo và đáp ng đi vi các khon chi thng xuyên ca tnh,
gn nh toàn b ngun lc s dng cho chi phát trin là ngun tr cp t NST. iu đó
đư làm gim tính t ch trong thc hin các chng trình phát trin KT-XH. Mt khác, c
cu thu ngân sách thiu bn vng, ph thuc nhiu vào các khon thu đc bit nh thu t
chuyn quyn s dng đt và các khon thu nht thi, thiu tính n đnh. Ngun lc ngân
sách tnh cha m rng nhiu ra các ngun thu khác ngoài s h tr t NST. Tng doanh
thu t thu, phí trên đa bàn bình quân giai đon 2001 – 2010 ch đáp ng đc gn 40%
khon chi thng xuyên ca tnh, trong khi 60% chi còn li gn nh ph thuc hoàn toàn
vào tr cp ca NST. c bit, ngun vn cho đu t phát trin ch yu t tr cp ngân
sách cp trên, trong khi các hình thc huy đng đu t t nhân cha phát trin và m rng.
Do đó, vic huy đng ngun vn cho phát trin kinh t là mt thách thc ln cho chính
quyn tnh Tuyên Quang. Hn na ngun thu t tr cp NST v tng đi li đang có xu
3

hng gim dn, điu đó đt ra thách thc cho tnh phi tng cng huy đng ngun thu
t ngân sách đa phng, trc ht là đm bo cho các khon chi thng xuyên, k tip
s hng ti tng ngun lc cho chi đu t phát trin.
Bng 1.1. Căcu thu, chi ngơnăsáchăđaăphng

Nhìn vào c cu thu, chi ngân sách ca tnh có th d dàng nhn thy ngân sách tnh đang
chu s ph thuc rt ln vào NST. iu đó đư làm gim tính linh hot, ch đng ca
chính quyn đa phng khi quyt đnh các khon chi cho đu t phát trin, đc bit là chi

xây dng c s h tng “cng” nhm nâng cao nng lc thu hút đu t, to nn tng cho s
phát trin ca doanh nghip.
1.2. Mc tiêu nghiên cu
Nghiên cu này đc thc hin nhm đt đc 3 mc tiêu. (i) Lun vn nghiên cu chính
sách phát trin KT-XH ca tnh đ t đó đa ra mt mô hình tài chính công hp lý. (ii)
Tip đó tác gi s đánh giá tính bn vng ca c cu thu và s tng thích ca c cu chi
ngân sách ca tnh, đ t đó phân tích tác đng ca cu trúc thu, chi ngân sách hin ti ti
chính sách phát trin KT-XH ca tnh. (iii) Cui cùng xem xét c cu thu, chi ngân sách
ca mt s đa phng có điu kin tng đng vi Tuyên Quang nh Bc Giang, Bc
Kn, Yên Bái, Cao Bng đ t đó rút ra nhng khuyn ngh chính sách đi vi chính sách
tài chính công ca tnh.
năvătính:ă%
STT
Ch tiêu
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Bình
quân
1
Thu NSNN trên đa bàn/tng
thu NSNN đa phng
17,7

20,2
19,8
19,7
20,4
22,9
18,8
20,3
21,9
22,9
20,4
2
Thu NSNN trên đa bàn/
Tng chi NSP
18,4
21,4
25,2
21,3
21,0
22,9
19,1
20,7
22,2
23,2
21,6
3
Thu NSNN trên đa bàn/ Chi
thng xuyên
34,9
38,1
39,3

35,3
38,8
42,6
33,1
36,6
43,9
44,5
38,7
4
Thu tr cp t NST/Tng
chi
78,1
79,0
94,5
63,0
72,4
64,7
65,1
64,5
59,5
55,3
69,6
5
Thu chuyn ngun nm trc
sang/Tng chi
4,2
4,0
5,3
19,4
8,5

11,2
16,8
15,4
17,3
21,4
12,4
6
Thu khác ca ngân sách/
Tng chi đu t phát trin
8,1
4,2
8,6
12,5
4,3
5,4
3,3
7,3
12,0
4,1
7,0
7
Tng chi NSP/Tng thu
NSP
96,1
94,5
78,4
92,5
96,9
99,8
98,0

97,9
98,4
99,0
95,2
Ngun: S Tài chính tnh Tuyên Quang, Quyt toán NSNN nm 2001 - 2010
4

1.3.ăiătng, phm vi nghiên cu
 nghiên cu chuyên sâu v lnh vc tài chính công ca tnh Tuyên Quang, đ tài này s
tp trung ch yu vào c cu thu, chi ngân sách ca tnh trong bi cnh phân cp ngân sách
theo quy đnh ca Lut Ngân sách trong giai đon t 2001 – 2010. Bên cnh đó, s liên h
gia c cu thu, chi ngân sách vi chính sách phát trin KT-XH s làm rõ mc đ phù hp
ca c cu này vi chính sách. Ngoài ra, nghiên cu cng la chn mt s ch tiêu thu, chi
ngân sách tng hp đ so sánh vi các đa phng có điu kin tng t tnh Tuyên Quang
nh Bc Giang, Bc Kn, Yên Bái, Cao Bng.
1.4.ăPhngăphápănghiênăcu và ngun thông tin
Lun vn s dng phng pháp nghiên cu đnh tính. Da trên các nghiên cu trc, tác
gi s la chn khung phân tích v tài chính công thông qua thu thp, tng hp các d liu
quyt toán v thu, chi ngân sách và chính sách phát trin KT-XH ca tnh Tuyên Quang đ
đánh giá tính bn vng ca c cu thu, chi ngân sách t đó đa ra nhng khuyn ngh
chính sách phù hp. Bên cnh đó, bài vit cng vn dng các quy đnh ca Lut Ngân sách
đ đánh giá nhng bt cp và vn đ còn tn ti trong c cu thu, chi ngân sách tnh.
Tác gi thu thp s liu Quyt toán thu, chi ngân sách t h thng d liu lu tr ca S
Tài chính, Cc Thu tnh Tuyên Quang t nm 2001 - 2010. Mt s thông tin khác t Vn
phòng Tnh y, y ban nhân dân, Cc Thng kê, Ban Kinh t và ngân sách tnh Tuyên
Quang, trang web ca B Tài chính nhm đm bo tính xác thc nht cho nhng kt lun
ca mình. Thêm vào đó, tác gi cng thu thp thông tin đánh giá nng lc cnh tranh cp
tnh ca VNCI nhm so sánh nng lc hin ti ca tnh vi mt s đa phng có điu kin
tng đng.
 có đc cái nhìn chân thc nht v tình hình KT-XH cng nh chính sách tài chính

công mà đa phng áp dng, tác gi thc hin phng vn các chuyên gia trong lnh vc tài
chính công  đa phng. Da trên vic phân tích, đánh giá d liu đư thu thp, tác gi đa
ra nhng khuyn ngh đi vi chính sách tài chính công đm bo tính phù hp vi chính
sách phát trin KT-XH ca đa phng.
Tài chính công là mt lnh vc nhy cm, mc dù tác gi đư n lc ht sc đ thu thp s
liu, song không tránh khi thiu sót. Các c quan, đn v có liên quan ti lnh vc này
5

thng hn ch chia s thông tin ra bên ngoài, do đó khi đc tip nhn đy đ s liu hn,
có th s làm thiên lch nhng kt lun ca tác gi.
1.5. Câu hi nghiên cu
Nghiên cu này s tp trung tr li cho hai câu hi ln sau:
(i) Mc đ bn vng ca c cu thu ngân sách tnh Tuyên Quang nh th nào? Cu trúc chi
ngân sách có phù hp vi chin lc phát trin KT-XH ca tnh hay không?
(ii) Tnh Tuyên Quang có th làm gì đ tng tính bn vng ngân sách?
1.6. Kt cu ca nghiên cu
Nghiên cu này bao gm 4 chng. Chng 1, nêu lên nhng vn đ chung ca nghiên
cu. Chng 2, trình bày v c s lý thuyt ca đ tài và tng quan nhng bài nghiên cu
trc. Chng 3, đánh giá thc trng tình hình thu, chi ngân sách nhà nc trên đa bàn
tnh Tuyên Quang trong mi liên h vi chính sách phát trin KT-XH ca tnh. Chng
này s đ cp ti chính sách phát trin KT-XH ca tnh và phân tích, đánh giá tính bn
vng ca c cu thu, chi ngân sách có h tr cho chính sách phát trin ca tnh hay không.
Chng cui cùng s đa ra kt lun và các khuyn ngh chính sách, cng nh đ cp đn
nhng hn ch trong quá trình thc hin đ tài nhm gi ra các hng nghiên cu tip
theo.

6

Chngă2
CăS LÝ THUYT VÀ TNG QUAN NHNG NGHIÊN CUăTRC

2.1.ăCăs lý thuyt
2.1.1. Các khái nim
2.1.1.1. Tính bn vng ca ngân sách
Có nhiu khái nim v tính bn vng ca ngân sách, theo Schick (2005) thì ngân sách bn
vng phi đm bo 4 yu t: (i) tình trng có th tr đc n - kh nng ca chính ph
trong vic thc hin các ngha v tài chính; (ii) tng trng - chính sách chi tiêu đm bo
cho kinh t tng trng; (iii) n đnh - kh nng ca chính ph trong vic đáp ng các
ngha v trong tng lai bng gánh nng thu hin ti; (iv) Công bng - kh nng ca
chính ph trong vic chi tr các ngha v hin ti mà không chuyn gánh nng chi phí lên
th h tng lai.
Tính bn vng ngân sách theo cách tip cn ca Nhóm công tác chung gia Chính ph
Vit Nam và các nhà tài tr v đánh giá chi tiêu công (2000) là “tình trng ngân sách có
th duy trì đc trong trung hn mà không làm tng thái quá tng gánh nng n và nh
hng đn n đnh kinh t v mô hay không”.
Tính bn vng ca ngân sách theo nhiu nghiên cu khác đc tip cn theo c cu thu,
chi ngân sách. Có th chia thu ngân sách ra thành các khon thu đc phân chia, thu
thng xuyên và thu bt thng (thu đc bit), các khon chi cng đc phân chia thành
chi thng xuyên và chi đu t phát trin.
Các khon thu đc phân chia đem li thu nhp bn vng cho ngân sách. Thu thng
xuyên là mt dng thu nhp bn vng trong khi thu đc bit là loi thu nhp bt thng và
do đó không bn vng. Trong khon thu thng xuyên thì thu v l phí môn bài và trc
b không phi ngun thu bn vng và gim dn theo thi gian. Các khon thu đc bit nh
thu t bán nhà và quyn s dng đt li không bn vng (Rosengard và đtg, 2006).
Tng t theo Ninh Ngc Bo Kim, V Thành T Anh (2008) thì các khon thu t chuyn
đi đt không bn vng vì ngun thu này sm mun cng s cn, còn thu t x s kin
thit là khon thu không to ra “giá tr gia tng”. Ngoài ra V Thành T Anh và đtg (2011)
7

cho rng s sn có ca ngun tài nguyên hay v trí đa lý có th đóng góp cho s thnh
vng cng ch có gii hn. Do đó, ngun thu t thu tài nguyên là không bn vng.

2.1.1.2. Cu trúc thu, chi ngân sách
Cu trúc thu, chi ngân sách đc đnh ngha theo nhiu cách khác nhau. Theo Lut Ngân
sách, các khon thu ngân sách nhà nc bao gm: các khon thu NST hng 100%, các
khon thu phân chia theo t l phn trm (%) gia NST và NSP và ngun thu NSP
hng 100%. Ngoài ra còn có các khon thu huy đng t đu t xây dng các công trình
kt cu h tng. C cu chi ngân sách nhà nc bao gm: chi đu t phát trin, chi thng
xuyên, các khon chi tr n và các khon chi khác (xem ph lc 3).
Còn theo Ninh Ngc Bo Kim, V Thành T Anh (2008) thì c cu ngân sách “là phn
đóng góp ca nông nghip, công nghip và dch v trong GDP ca tnh. C cu ngân sách
ca mt tnh phn ánh mc tiêu phát trin ca tnh đó cng nh các li th cnh tranh so
vi các tnh khác”.
Ngoài ra, theo cách tip cn khác c cu thu ngân sách còn đc th hin theo các lnh
vc, ngành ngh sn xut, kinh doanh. C cu thu ngân sách nhà nc đc B Tài chính
s dng đc chia theo loi hình doanh nghip nh doanh nghip nhà nc (DNNN),
doanh nghip t nhân (DNTN), doanh nghip có vn đu t nc ngoài (FDI), khu vc
công, thng nghip, dch v ngoài quc doanh (gi chung là doanh nghip t nhân).
2.1.1.3. Cân đi ngân sách
Nguyên tc vàng ca cân bng ngân sách là dùng doanh thu t thu đ tài tr cho các
khon chi tiêu thng xuyên ca chính ph, và vay mn (di dng phát hành trái phiu)
đ tài tr cho các khon đu t công. Th hin ngân sách cân bng khi các khon thu t
thu đ bù đp cho các khon chi tiêu thng xuyên. Bên cnh đó, Lut Ngân sách cng đ
cp đn tính cân đi ca ngân sách khi tng s thu t thu, phí, l phí phi ln hn tng s
chi thng xuyên và góp phn tích ly cao vào chi đu t phát trin.
2.1.2. Khung lý thuyt v phân cp ngân sách
Theo Lut ngân sách, phân cp ngân sách bao gm phân cp ngun thu và nhim v chi
gia các cp ngân sách. Các nghiên cu trc v phân cp ngân sách đư ch ra rng s
8

phân cp nói chung trong đó có phân cp ngân sách là mt tt yu khi xu hng qun lý
công dn thay đi, chuyn t nn kinh t đóng sang nn kinh t toàn cu hóa. S phân cp

s đem li cho các đa phng tính ch đng, đem li hiu qu, bn vng cho phát trin
kinh t, tng cng s tham gia ca ngi dân đi vi hot đng ca cp chính quyn.
Phân cp qun lý ngân sách mang li nhng c hi to ln cho chính quyn đa phng:
“vic đa phng qun lý ngân sách có th dn đn huy đng và phân b ngun lc tt
hn; các dch v cung ng s phù hp hn và đáp ng tt nhu cu và mong mun ca
ngi dân đa phng; và vic cung ng dch v cng hiu qu hn ng vi điu kin và
tình hung c th ca đa phng” (Phm Lan Hng, 2006).
Tuy nhiên, phân cp ngân sách mt mt đem li nhiu c hi m rng ngun lc hn cho
các đa phng có tim nng phát trin, mt khác làm cho các tnh phát trin kém hiu qu
phi chu s ph thuc nhiu vào tr cp ca NST (Ninh Ngc Bo Kim, V Thành T
Anh, 2008). Khi ngun thu t thu không đ đáp ng cho nhu cu chi ngân sách thì phi đi
vay, đi vi NSP nu thu đa phng và thu chia s không đ đáp ng nhu cu chi tiêu
ngân sách s đc tr cp bi ngân sách cp trên. Mc tiêu ca tr cp ngân sách nhm
đm bo: (i) V kinh t, đm bo ngun lc đc phân b có hiu qu, và góp phn tng
hiu qu trong thu thu; (ii) V xã hi, nhm đm bo công bng dc và công bng ngang
thông qua phân phi li thu nhp gia các đa phng. (iii) V chính tr/th ch, nhm đm
bo qun tr nhà nc tt và n đnh chính tr quc gia.
2.2. Tng quan nhng nghiên cuătrc
Mc đ đóng góp theo các khu vc kinh t vào GDP là yêu cu quan trng và c bn đ
đánh giá s phát trin kinh t ca đa phng theo chin lc đư phê duyt. Các nghiên
cu v tài chính công đa phng thng đánh giá s chuyn dch ca nn kinh t đa
phng theo mc đ đóng góp ca tng khu vc vào GDP. C th là ba khu vc kinh t
trng đim bao gm: khu vc I (nông, lâm nghip), khu vc II (công nghip, xây dng) và
khu vc III (dch v). Ngoài ra, đánh giá mc đ phát trin ca nn kinh t còn đc th
hin  s phát trin ca các loi hình doanh nghip, trong đó khu vc t nhân đc xem là
đòn by cho s phát trin bn vng vì s nng đng, tính cnh tranh cao Do đó, nhiu
nghiên cu v nhân t cho s phát trin kinh t đa phng đư đ cp đn s ln át ca
9

DNNN đi vi DNTN. Theo nghiên cu ca Nguyn ình Cung và đtg (2004), chính

quyn thân thin vi DNNN hn nn kinh t s kém nng đng và ít cnh tranh hn.
Nghiên cu này cng ch ra ti sao có h cách tng trng gia nn kinh t các tnh phía
Bc so vi các tnh phía Nam. Kt qu nghiên cu cho thy chi phí đt đai cao và mc h
tr cho phát trin ca khu vc t nhân thp là nguyên nhân tt hu v kinh t ca các tnh
phía Bc. Bên cnh đó nhng rào cn trong vic tip cn ngun vn làm hn ch s phát
trin ca khu vc t nhân gây ra tác đng tiêu cc cho quá trình phát trin ca các tnh phía
Bc.
Chính sách phân cp nói chung và phân cp ngân sách nói riêng đư đem li mt nn tng
tt cho s phát trin ca nn kinh t ca các đa phng. Vn đ này đư đc mt nghiên
cu ca Ninh Ngc Bo Kim, V Thành T Anh (2008) ch ra “Phân cp cho phép chính
quyn đa phng áp dng chính sách linh hot hn và có quyn t quyt ln hn trong
vic theo đui các mc tiêu phát trin”. Ngoài ra, nghiên cu cng khng đnh, khi phn
chia s ngun thu ngân sách ca đa phng n đnh, nhng phn chia s chi tiêu li tng
thì mt s đa phng s phi đi mt vi mc thâm ht ngân sách ngày càng ln.
Phân cp ngân sách đem li nhng li th cho chính quyn đa phng ch đng đc
ngun lc đ phát trin. Tuy nhiên, đ to ra đc ngun lc n đnh thì các khon thu
ngân sách phi đm bo tính bn vng, d tng và c s thu rng. Phân tích ca
Rosengard và đtg (2006) đư ch rõ “nhng khon thu và l phí da trên nhng c s thu
đa phng có tính kh thi lâu dài s có hiu qu kinh t, công bng xã hi và có li v mt
ngân sách hn”.
Ngoài vic đm bo tính bn vng ca ngun thu, h tr nn kinh t đa phng phát trin
bn vng và to nn tng c s ngun lc vng chc thì kênh chi tiêu ngân sách hiu qu
s có tác đng tích cc ti phát trin kinh t, to đng lc thúc đy thu ngân sách trong
tng lai. Tuy nhiên, chi ngân sách phi đm bo hp lý gia chi thng xuyên và chi đu
t phát trin. Chính quyn đa phng s dng quá nhiu ngun lc cho chi thng xuyên
s khó thc hin nhng d án ln giúp ci thin cht lng c s h tng (Brodjonegoro,
2004). Thêm vào đó, nghiên cu cng ch ra rng “Ngân sách đa phng nên đc xem
nh nhng phng tin kích thích kinh t đa phng ch không phi là mc đích sau
cùng”. Ngoài ra, tc đ tng chi ngân sách không đc vt quá tc đ phát trin kinh t.
10

Còn theo Rosengard và đtg (2006) thì ngân sách chi cho đu t phát trin s có tác đng
tích cc ti phát trin kinh t bn vng.
Phát trin kinh t đa phng đòi hi có s tác đng ln nhau ca nhiu yu t. Trong đó,
yu t ngun lc là không th thiu, tuy nhiên đ phân b và s dng ngun lc có hiu
qu đòi hi nng lc ca cán b đa phng nh mt tác nhân thit yu.  cp đn nhng
tiêu chí tác đng ti nng lc cnh tranh ca đa phng, VNCI hàng nm cng đa ra các
tiêu chí quan trng v c s h tng “cng” nh h tng công nghip, đng giao thông
và c s h tng “mm” nh tính nng đng và tiên phong ca lãnh đo tnh, dch v h tr
doanh nghip, các chi phí không chính thc



11

Chngă3
ÁNHăGIÁăTHU,ăCHIăNGỂNăSÁCHăNHĨăNCăTRểNăA BÀN TNH TUYÊN
QUANG TRONG MI LIÊN H VI CHÍNH SÁCH PHÁT TRIN KINH T-XÃ HI
3.1. Chính sách phát trin kinh t - xã hi tnh Tuyên Quang
Tuyên Quang xut phát t mt tnh nghèo, thu nhp bình quân đu ngi thp di mc
bình quân chung ca c nc, nn kinh t chm phát trin, h thng c s h tng yu kém,
v trí đa lý cách xa các trung tâm kinh t ln ca min Bc nh Hà Ni, Hi Phòng. Bên
cnh đó, các ngành sn xut công nghip truyn thng ch yu tp trung vào khai thác tài
nguyên thiên nhiên nh xi mng, qung barit, qung st, than, khoáng sn, lâm sn
Doanh nghip ca tnh hu ht là nhng doanh nghip nh và rt nh, vn đng kỦ kinh
doanh di 10 t chim ti 80%. Nng lc cnh tranh ca tnh thp, theo đánh giá ca
VNCI (2012) v ch s nng lc cnh tranh cp tnh (PCI), Tuyên Quang ch đng v trí
56/63 tnh, thành ph. So sánh vi các tnh xung quanh, nng lc cnh tranh ca Tuyên
Quang gn đng v trí cui bng, đc bit v ch s tip cn đt đai và chi phí gia nhp th
trng, cng nh tính nng đng ca lưnh đo đa phng còn nhiu hn ch.

n nm 2000, Tuyên Quang mi có mt s doanh nghip hot đng, mà hu ht là
DNNN. Doanh nghip sn xut công nghip ch cht li ch thiên v các lnh vc sn xut
“phong trào” trong c nc nh xi mng, mía đng, và khai thác khoáng sn nh đá,
qung thic và barit, lâm sn C s h tng trong tnh kém phát trin, toàn tnh ch có
26% đng đc nha hóa, bê tông hóa, các nút tht giao thông đng quc l cht lng
kém (VNCI, 2012). Giao thông đng thy không phát trin, tnh ch có mt bn cng
sông duy nht nhng hin nay gn nh không hot đng. Trong giai đon t 2005-2010,
toàn tnh mi thu hút đc 38 d án công nghip, trong đó ch yu là các d án công
nghip ch bin nông, lâm sn (chim ti 58,4% tng vn đng kỦ đu t). Tng giá tr sn
xut công nghip ca tnh ch đt 1.005 t đng trong nm 2006. Giá tr xut khu thp,
mt hàng xut khu ch yu là hàng sn xut thô nh qung barit, chè, vàng mã

(S Công
thng tnh Tuyên Quang, 2009). Trình đ lao đng có k nng thp, t l lao đng đư qua
đào to ch đt 20%, trong đó đào to ngh là 9% (VNCI, 2010).
12

Chính sách phát trin kinh t ca tnh giai đon 2001-2005, trng tâm phát trin kinh t
nông nghip theo hng công nghip hóa, hin đi hóa

(ng b tnh Tuyên Quang,
2000). Song đn giai đon 2006-2010, vn đ đt ra vi tnh là phát trin kinh t đt trng
tâm vào đy mnh phát trin các ngành công nghip trng yu, tp trung vào ch bin
nông lâm sn, sn xut vt liu xây dng, khai thác khoáng sn (ng b tnh Tuyên
Quang, 2005). C th là tnh đt u tiên phát trin c s h tng đ thu hút đu t, đc bit
là phát trin giao thông đng b, đng st, vn ti, xây dng kt cu h tng làm tin đ
cho phát trin kinh t. Chin lc phát trin KT-XH ca tnh đt trng tâm cho phát trin
công nghip: mt mt nhm chuyn dch nn kinh t sang khu vc có giá tr gia tng cao
hn; mt khác, nhm tn dng nhng li th v tài nguyên ca tnh
1

. Bi vy trong Quy
hoch tng th phát trin KT-XH tnh Tuyên Quang đn nm 2020 đư đ cp đn:

Mt ln na chính sách phát trin kinh t cng đc nhn mnh trong Ngh quyt đi hi
đi biu ng b tnh:



1
Phng vn ông Nguyn Vn Li, Phó Ban kinh t - Ngân sách, Hi đng nhân dân tnh Tuyên Quang, ngày
08/3/2012.
“Phát huy sc mnh đoàn kt ca toàn ng b và nhân dân trong tnh, khai thác có hiu
qu mi tim nng, ngun lc đ tng trng kinh t nhanh và vng chc, chuyn dch
mnh c cu kinh t theo hng công nghip - dch v - nông, lâm nghip. y mnh s
nghip giáo dc và đào to, khoa hc và công ngh. Gii quyt tt các vn đ xã hi Gi
vng n đnh chính tr, đm bo an ninh, quc phòng, trt t an toàn xã hi”.
Tp trung phát trin nhanh các ngành dch v ch yu và xây dng kt cu h tng. Huy
đng mi ngun lc, khuyn khích các thành phn kinh t đu t phát trin nhanh du lch,
giao thông vn ti theo quy hoch đn nm 2010, đnh hng phát trin đn nm 2020 đư
đc phê duyt…” (ng b tnh Tuyên Quang, 2005).
“Xây dng Tuyên Quang phát trin toàn din, tip tc duy trì phát trin kinh t tc đ cao
và bn vng, xã hi vn minh, môi trng sinh thái đc gi gìn, an ninh, quc phòng
đc gi vng. Chuyn dch mnh c cu kinh t theo hng công nghip hóa, hin đi
hóa vi c cu kinh t là công nghip - dch v - nông lâm nghip. Phn đu đn nm 2020,
Tuyên Quang tr thành tnh phát trin khá trong khu vc min Bc và đt mc trung bình
ca c nc” (Chính ph, 2008).
13

Vi mc tiêu chuyn dch c cu kinh t theo hng công nghip - dch v - nông, lâm
nghip, đnh hng c cu ca các ngành kinh t đc đ ra qua các giai đon là tp trung

u tiên phát trin công nghip, gim dn t trng nông nghip, ngoài ra tnh cng chú
trng đn nhng đóng góp ca các thành phn kinh t khác (xem bng 3.1).
Bng 3.1. nh hng c cu GDP theo khu vc kinh t
c bit, chính sách phát trin cng nhn mnh vào c cu ni ngành ca ngành công
nghip. Trong đó, đng nng tng trng chính nhm vào công nghip ch bin, hng ti
gim t trng công nghip khai thác.
Bngă3.2.ăCăcu ni ngành công nghip

Tuy nhiên, thc t phát trin li cho thy mc đ đóng góp ca ngành công nghip li
không có s chuyn bin đáng k, thm chí còn có s st gim v t trng. Trong khi đó,
nông nghip dù có chuyn dch theo hng gim dn, nhng vn là ngành đóng góp chính
cho s phát trin kinh t ca tnh. Dch v li là lnh vc có s chuyn dch rõ rt nht
(xem ph lc 1).
NgƠnhăcôngănghip
Giaiăđonă2006-2010
Giaiăđonă2011-2015
Khai thác
5,4%
3,9%
Chăbin
91,6%
85,8%
inănc
3,0%
10,3%
Ngun: UBND tnh Tuyên Quang
Khuăvc
Giaiăđonă
2001-2005
Giaiăđonă2006-

2010
Giaiăđonă2011-
2015
KhuăvcăI
42%
25%
18%
KhuăvcăII
27%
40%
46%
KhuăvcăIII
31%
35%
36%
Ngun: ng b tnh Tuyên Quang, Vn kin đi hi đi biu đng b tnh Tuyên Quang ln th XIII,
XIV, XV

14

Bngă3.3.ăCăcu GDP theo khu vc kinh t
i vi khu vc II, khi tách riêng ngành công nghip và xây dng thì t trng công nghip
đóng góp vào GDP bình quân c giai đon 2001-2010 ch đt 12,6%. c bit, t phn
ca ngành công nghip ch bin li có s st gim đáng k. Có th thy đng nng tng
trng chính ca ngành công nghip trong giai đon 2006 - 2010 li là ngành công
nghip đin nc, trái ngc vi chính sách phát trin ngành công nghip ch bin ca
tnh.
Bngă3.4.ăCăcu GDP ngành công nghip, xây dng

Mc dù, trong c cu kinh t ca tnh, ngành dch v chim t trng rt ln, song lao đng

làm vic trong ngành này li ch chim 12,4%. Ngành công nghip và xây dng to ra s
vic làm ít hn hn, trong khi nông nghip vn là ngành thâm dng lao đng nht. iu
đáng mng là lng lao đng làm vic trong lnh vc công nghip đang có s gia tng,
nhng mc đ tng không đáng k.
n v tính: %
NgƠnhăkinhăt
Bìnhăquơnăgiaiăđon
2001-2005
2006-2010
Côngănghip
12,2
13,1
Khai thác
13,1
12,4
Ch bin
71,2
65,9
in nc
15,7
21,7
Xơyădng
12,2
11,0
Côngănghip,ăxơyădng
24,4
24,0
Ngun: Cc Thng kê tnh Tuyên Quang, Niên giám thng kê tnh Tuyên Quang nm 2000-2005, 2008, 2010
Khuăvc
Bìnhăquơnăgiaiăđon

2001-2005
2006-2010
KhuăvcăI
41,6%
38,5%
KhuăvcăII
24,4%
24,0%
KhuăvcăIII
34,0%
37,5%
Ngun: Cc Thng kê tnh Tuyên Quang, Niên giám thng kê tnh Tuyên Quang nm 2000 – 2005,
2008, 2010
15

Bng 3.5.ăCăcuălaoăđng theo ngành kinh t

Khi phân chia c cu GDP theo khu vc kinh t, bình quân trong giai đon 2001-2010 khu
vc t nhân chim ti 64,6% GDP; còn khu vc nhà nc chim 35,4%, trong đó DNNN
ch đóng góp 19,2%. iu này cho thy vai trò quan trng ca khu vc kinh t t nhân đi
vi s phát trin kinh t ca tnh.
Bng 3.6. T trngăđóngăgópăca các thành phn kinh t vào GDP

 đánh giá rõ nét hn v thc trng chm chuyn dch kinh t cn quan tâm nhng đóng
góp vào s phát trin kinh t ca các loi hình DNNN, DNTN, và doanh nghip FDI.
Nhng đóng góp ln nht ca các doanh nghip thng đc xem xét  các góc đ lao
đng và vn đu t.
Có th d dàng nhn thy c cu vn đu t cng có s bin đi rõ rt, ngun vn đu t 
khu vc DNNN trong giai đon 2001-2005 chim t trng áp đo. Ngc li, đn giai đon
n v tính: %

ThƠnhăphn
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Bình
quân
KhuăvcănhƠănc
34,8
34,1
37,3
39,1
35,8
34,4
34,6
31,1
35,7
37,3
35,4
Trong đó: DNNN
19,7
19,5
20,8
23,7

19,0
16,8
16,3
13,6
21,1
21,1
19,2
Khuăvcătănhơn
65,2
65,9
62,7
60,9
64,2
65,6
65,4
68,9
64,3
62,7
64,6
KhuăvcăFDI
NA
NA
NA
NA
NA
NA
NA
NA
NA
NA

NA
Ngun: Cc Thng kê tnh Tuyên Quang, Niên giám thng kê tnh Tuyên Quang nm 2000-2005, 2008, 2010
n v tính: %
Ngành
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Nông nghip
83,9
82,6
81,6
80,8
80,4
80,1
79,8
78,0
Công nghip
3,4
3,7
4,2
4,5
4,5
5,0
5,2
5,6

Xây dng
1,9
2,5
2,2
2,1
2,4
2,1
1,9
2,9
Dch v
10,8
11,3
12,0
12,6
12,7
12,8
13,1
13,5
Ngun: Cc Thng kê tnh Tuyên Quang, Niên giám thng kê tnh Tuyên Quang nm 2000-2005, 2008, 2010