Các yếu tố ảnh hưởng tới tình trạng tử vong trẻ em ở nông thôn Việt Nam

B GIÁO DCăVÀăÀOăTO
TRNGăI HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH


NGUYN TH VÂN ANH




CÁC YU T NHăHNGăN T L
T VONG TR EM  NÔNG THÔN VIT NAM





LUNăVNăTHC S KINH T

THÀNH PH H CHÍ MINH ậ NMă2011





CHNGăă1:


B GIÁO DCăVÀăÀOăTO
TRNGăI HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH
CHNGăTRỊNHăGING DY KINH T FULBRIGHT


NGUYN TH VÂN ANH



CÁC YU T NHăHNGăN T L
T VONG TR EM  NÔNG THÔN VIT NAM

Chuyên ngành Chính sách công
Mã s : 603114



LUNăVNăTHC S KINH T

NGIăHNG DN KHOA HC
GS. TS. DWIGHT H. PERKINS
ThS.ăINHăVăTRANGăNGÂN





THÀNH PH H CHÍ MINH ậ NMă2011
i



LIăCAMăOAN

Tôi xin cam đoan lun vn nƠy hoƠn toƠn do tôi thc hin. Các đon trích dn và s
liu s dng trong lun vn đu đc dn ngun vƠ có đ chính xác cao nht trong phm vi
hiu bit ca tôi. Lun vn nƠy không nht thit phn ánh quan đim ca Trng i hc
Kinh t thành ph H Chí Minh hay Chng trình ging dy kinh t Fulbright.

Nguyn Th Vân Anh
TP. H Chí Minh, tháng 6 nm 2011

ii



LI CMăN

Li đu tiên, tôi xin bày t lòng bit n sâu sc đn GS. TS. Dwight H. Perkins và ThS.
inh V Trang Ngơn đã giúp tôi đnh hng nghiên cu và dành cho tôi nhng li khuyên
quý báu trong sut thi gian thc hin lun vn nƠy. Tôi cng xin gi li cm n đn TS.
Cao Hào Thi vƠ TS. inh Công Khi đã dành thi gian gii đáp các thc mc liên quan đn
kinh t lng trong lun vn ca tôi.
Xin chân thành cm n các ging viên và tr ging ca Chng trình ging dy kinh t
Fulbright đã tn tình giúp đ, truyn đt nhiu kin thc quý báu trong sut hai nm hc và
trong quá trình làm lun vn.
Tôi xin trân trng cm n ông Nguyn ình Chung - V phó V Thng kê Xã hi và
Môi trng đã to điu kin, cung cp các s liu cn thit giúp tôi hoàn thành lun vn
này.
Tôi cng cm n nhng góp ý và chia s ca các thành viên lp MPP2, đc bit cm n
bn  Huy Thip đã h tr tôi trong quá trình xin s liu, anh Châu Ngô Anh Nhân và
anh Nguyn Quc Khoa đã h tr nhng thông tin cn thit cho lun vn ca tôi.
Cui cùng, xin dành li tri ân sâu sc đn gia đình và bè bn, nhng ngi luôn bên
cnh tôi nhng lúc khó khn, đng viên và c v tôi hoƠn thƠnh tt lun vn nƠy.

Nguyn Th Vân Anh
TP. H Chí Minh, tháng 6 nm 2011

iii



TÓM TT

Là quc gia có thu nhp thp, song Vit Nam đã đt thành tu đáng k trong vic gim
t l t vong tr s sinh vƠ tr di 5 tui trong nhng nm va qua. Tuy nhiên, khong
cách v t l t vong tr em gia thành th và nông thôn đã vƠ đang lƠm cho vic đt đc

mc tiêu không còn trn vn. T thc trng này, nghiên cu s dng mô hình hi quy
logistic đ đo lng tác đng ca các nhóm nhân t ngi m, h gia đình, cng đng và
dch v y t đn t l t vong tr  nông thôn Vit Nam. Kt qu hi quy cho thy trình đ
giáo dc ca m, s con do ngi m sinh ra, tip cn ngun nc an toàn, vùng min, và
chm sóc trc khi sinh là nhng nhân t ni bt tác đng đn t l t vong tr em. Trong
khi đó, nhng nhân t nh khong cách gia các ln sinh, b sung vitamin A cho m sau
khi sinh và thu nhp h gia đình li ít có nh hng đn t l t vong tr em. Sau khi thc
hin phân tích d báo t l t vong tr, nghiên cu đa ra nhng gi ý chính sách nhm
gim t l t vong tr tp trung vƠo các chng trình h tr giáo dc, trong đó m rng
công tác tuyên truyn v sc khe sinh sn, nâng cao kin thc v sc khe sinh sn cho
bà m; gii quyt vn đ nc sch và to điu kin cho ngi m đc chm sóc vƠ t
vn sc khe trc khi sinh thông qua vic đƠo to thêm các cán b y t có chuyên môn
cho các trm y t xã.
iv



MC LC
LI CAM OAN i
LI CM N ii
TÓM TT iii
DANH MC CH VIT TT vi
DANH MC BNG vii
DANH MC HÌNH V viii
CHNGăă1:ăGII THIU 1
1.1. Bi cnh chính sách 1
1.2. Vn đ chính sách 1
1.3. Phm vi, mc tiêu vƠ phng pháp nghiên cu 2
1.4. Câu hi chính sách 3
1.5. Kt cu ca lun vn 3

CHNGăă2:ăTNG QUAN V CÁC NGHIÊN CUăTRC 4
2.1. Các nghiên cu thc nghim 4
2.2. Khung phân tích các yu t quyt đnh t l t vong tr em 8
CHNGăă3:ăTNG QUAN V TÌNH TRNGăCHMăSịCăSC KHE BÀ
M VÀ TR EM  NÔNG THÔN VIT NAM 10
3.1. Kt cu h tng nông thôn 10
3.2. C hi tip cn vi các dch v chm sóc sc khe ca bà m và tr em nông thôn 12
CHNGăă4:ăPHNGăPHỄPăLUN VÀ KHUNG PHÂN TÍCH 14
4.1. Mô t d liu 14
4.2. La chn mô hình s dng 14
4.3. Các bin trong mô hình 15
CHNGăă5:ăPHÂNăTệCHăCỄCăYU T NHăHNGăN T L T
VONG TR EM  NÔNG THÔN VIT NAM 18
5.1. Thng kê mô t 18
5.2. Kt qu hi quy 21
5.3. Phân tích kt qu 23
5.4. D báo t l t vong tr em 26
v



CHNGăă6:ăKT LUN VÀ GI Ý CHÍNH SÁCH 33
6.1. Kt lun 33
6.2. Gi ý chính sách 33
6.3. Gii hn ca nghiên cu 35
TÀI LIU THAM KHO
PH LC

vi

DANH MC CH VIT TT

ADB : Asian Development Bank
Ngân hàng Phát trin Châu Á
CSYT : C s y t
CSHT : C s h tng
DS&KHHG : Dân s và K hoch hóa gia đình
GSO : General Statistics Office
: Tng cc Thng kê
IMR : Infant mortality rate
: T l t vong tr s sinh
MDGs : Millennium Development Goals
: Mc tiêu Phát trin Thiên niên k
MICS : Multi-Indicator Cluster Sample
iu tra đánh giá các mc tiêu v tr em và ph n
MOLISA : Ministry of Labor, War Invalids and Social Affairs
: B Lao đng, Thng binh và Xã Hi
U5MR : Under five mortality rate
: T l t vong tr di 5 tui
VHLSS : Vietnam Household Living Standards Survey
: iu tra mc sng h gia đình

vii



DANH MC BNG
Bng 4.1 Tóm tt các mi quan h gia bin ph thuc và các bin đc lp 17

Bng 5.1 Mô hình hi quy Logistic 22
Bng 5.2 Bng c lng tác đng biên khi các bin đc lp thay đi 1 đn v 23
Bng 5.3 D báo t l t vong tr theo trình đ giáo dc ca m 28
Bng 5.4 D báo t l t vong tr ca nhng ngi m không đi hc theo vùng 29
Bng 5.5 D báo t l t vong tr theo nhóm ngi m không đi hc  các h gia
đình có mc sng khác nhau sng  đng bng Bc b đc và không
đc tip cn nc sch 30
Bng 5.6 D báo t l t vong tr theo nhóm ngi m không đi hc  các h gia
đình có mc sng khác nhau sng  đng bng Bc b đc và không
đc chm sóc trc khi sinh 31


viii



DANH MC HÌNH V
Hình 1-1 Chênh lch t vong tr em gia thành th vƠ nông thôn nm 2006 2
Hình 2-1 Khung phân tích các nhân t nh hng đn t l t vong tr em 8
Hình 3-1 T l lt ngi khám cha bnh ni, ngoi trú nm 2006 11
Hình 3-2 T sut sinh thô t nm 1999 ậ 2006 và phân b ph n, tr em 12
Hình 3-3 T l bà m mang thai đc chm sóc trc, sau khi sinh và t l tr em
di 5 tui đc tiêm phòng đy đ 13
Hình 5-1 c trng ca nhóm ngi m có con t vong vƠ nhóm ngi m có con
còn sng khi không đn trng 19
Hình 5-2 T l t vong tr em theo trình đ giáo dc ca m và s con do m sinh
ra 28
Hình 5-3 T l t vong tr em khi ngi m không đi hc theo các vùng đng bng 29
Hình 5-4 Mc đ ci thin t l t vong tr em khi ngi m không đi hc đc
tip cn nc sch  đng bng Bc b 30

Hình 5-5 Mc đ ci thin t l t vong tr em khi ngi m không đi hc đc
chm sóc trc khi sinh  đng bng Bc b 31
Hình 5-6 Khung phân tích các nhân t nh hng đn t l t vong tr em 32


1



CHNGăă1: GII THIU
1.1. Bi cnh chính sách
Ngày nay, hu ht các chính ph  nhiu quc gia đu dành phn u tiên đn vic ci
thin điu kin sc khe cho các công dân ca mình. Mt khi các công dân  quc gia đó
có sc khe tt hn, h s tham gia làm vic vi nng sut cao hn vƠ làm cho quc gia đó
ngày càng phát trin hn. Tuy nhiên, đ khe mnh, mi ngi phi đc chm sóc ngay
t khi sinh ra đ hn ch đc nguy c t vong và bnh tt. Perkins và cng s (2006) đã
cho rng ắmt trong nhng ch s rõ nht v tình hình sc khe chung ca mt quc gia là
t l t vong di 5 tui
1
”. Vì vy, t l t vong tr em đã tr thƠnh tơm đim ca các
nghiên cu hc thut và các nhà làm chính sách  nhiu quc gia trên th gii, và là mt
trong tám Mc tiêu phát trin Thiên niên k
2
mà 190 nhƠ lãnh đo ca các quc gia trong
Liên hip quc đã quyt tâm thc hin trong giai đon 1990 ậ 2015 (SRV, 2008).
Vit Nam là mt trong nhng quc gia đã vƠ đang phát trin rt nhanh trong sut hai
thp k qua cùng vi đa s các ch s xã hi, trong đó có t l đói nghèo vƠ các ch s sc
khe quan trng đã đc ci thin đáng k trong sut giai đon này. Trong đó, phi k đn
thành công trong vic gim t l t vong tr di 5 tui (U5MR) t 58/1.000 ca nm 1990
xung còn 23,4/1.000 ca nm 2006 vƠ t l t vong tr s sinh (IMR) t 44,4/1.000 ca

xung 16/1.000 ca nm 2006 (SRV, 2008).
Nhng thành tu kh quan này cùng vi mc tiêu đt ra ca Chng trình bo v và
chm sóc sc khe quc gia đn nm 2010 s gim IMR còn 16/1.000 ca và U5MR còn
25/1.000 ca (SRV, 2008) cho thy Vit Nam đã đi đúng hng đ hoàn thành các Mc tiêu
phát trin Thiên niên k đã đ ra đn nm 2015.
1.2. Vnăđ chính sách
Bên cnh nhng thành tu trên, Wagstaff và Nguyen (2002) s dng b d liu VLSS
thi k 1989-98 li tìm thy khong cách v trin vng sng gia nhóm tr em nghèo và


1
T sut cht ca tr em di 5 tui (U5MR) là s tr di 5 tui cht tính trên 1.000 tr sinh ra sng đc
qua ln sinh nht th 5 trong thi k nghiên cu, thng là mt nm. ơy lƠ khái nim đc V Dân s Lao
đng, Tng cc Thng kê s dng trong các cuc điu tra nh Tng điu tra dân s, iu tra bin đng dân
s, vƠ iu tra dân s gia k (trích trong Các mc tiêu phát trin ca Vit Nam).
2
Mc tiêu phát trin Thiên niên k (MDGs) bao gm tám mc tiêu vi nhng ch tiêu đnh lng kéo dài t
nm 1990 đn nm 2015. Mt trong nhng mc tiêu bao quát ca MDGs là gim t sut cht tr em di 1
tui và t sut cht tr em di 5 tui, đc bit MDGs đt ra mc tiêu gim 2/3 t sut cht tr em di 5 tui
trong giai đon 1990-2015 (SRV, 2008).
2



nhóm tr em khá gi hn đã dn dãn rng hn so vi thi k 1984-93. iu này càng
khng đnh rng tng trng thì tt cho ngi nghèo nhng không phi là tt c, đc bit
tr em lƠ đi tng rt d b nh hng bi các điu kin sng. Do đó, s phát trin nhanh
 Vit Nam trong thi gian qua cng ch tt cho mt s tr em. Chng hn, trong khong
t nm 1997 đn 2002, U5MR gim mnh nht là  trong hai nhóm ng phơn trung bình vƠ
cn nghèo, và nhóm nghèo nht đc li ích ít nht. T l tiêm chng cho tr em cng có

s phân hóa rõ rt vi nhóm ng phân nghèo nht hu nh không có ci thin, trong khi t
l tiêm chng  nhóm giàu nht tng lên 55% (ADB, 2007). Vì vy, t l t vong tr có
gim dn qua các nm song khong cách gia thành th và nông thôn vn cha có nhng
ci thin đáng k. T đó, đt ra câu hi v cht lng, cng nh mc đ tip cn ca bà m
và tr đn các dch v y t  nông thôn trong thi gian qua.
Hình 1-1 Chênh lch t vong tr em gia thành th vƠănôngăthônănmă2006

(Ngun: Tng hp ca tác gi t MICS, 2006)
1.3. Phm vi, mc tiêu vƠăphngăphápănghiên cu
Nghiên cu này s dng s liu t cuc iu tra đánh giá các mc tiêu v tr em và
ph n Vit Nam (MICS) 2006; trong đó, ch nhng ph n  nông thôn  tám vùng đa lý
ca Vit Nam đã sinh con ít nht mt ln (có hoc không có con t vong) đc la chn.
Nghiên cu tp trung phân tích các nhóm nhân t nh hng đn t vong tr em bao
gm: nhóm nhân t thuc v ngi m, gia đình, cng đng và dch v y t. Nghiên cu
cng s nhn dng nhng nhân t ni bt tác đng đn t l t vong tr em  nông thôn
14ề
16ề
24ề
30ề
0
5
10
15
20
25
30
IMR
U5MR
Tălătăvongătrăem
ChênhălchătălătăvongăgiaăkhuăvcăthƠnhăthăvƠă

nôngăthônănmă2006
ThƠnh th
Nông thôn
3



Vit Nam trong nm nƠy. Cui cùng là kin ngh nhng cách thc giúp gim t l t vong
tr em  khu vc nông thôn Vit Nam.
Nghiên cu s dng phng pháp đnh lng đ nhn dng các nhân t nh hng đn
t l t vong tr em, do d liu thu thp là cá nhân nên nghiên cu s dng phng pháp
c lng thích hp cc đi (Maximum likelihood estimation) đ xem xét t l xác sut tr
em sinh ra b t vong trên xác sut tr em còn sng.
1.4. Câu hi chính sách
Vi mc tiêu và phm vi nghiên cu đã trình bƠy, bài vit s n lc tr li câu hi
trng tâm: ắơu lƠ các nhơn t ni bt nh hng đn t l t vong tr em  nông thôn
Vit Nam?” thông qua vic ln lt tìm hiu:
 Nhng nhân t nào nh hng đn t l t vong tr em?
 Nhng nhân t này có nh hng nh th nƠo đn t l t vong tr em  nông thôn
Vit Nam?
 Cn có nhng can thip chính sách gì đ gim t l t vong tr em  nông thôn Vit
Nam?
1.5. Kt cu ca lunăvn
Bài vit bao gm 6 chng. Tip theo, chng 2 tng hp mt s nghiên cu trc và
la chn khung phân tích cho các nhân t nh hng đn t l t vong tr em. Chng 3
cung cp cái nhìn tng quan v tình trng chm sóc sc khe ca bà m và tr em  nông
thôn Vit Nam. Chng 4 tho lun đc đim ca d liu, và la chn mô hình thc
nghim cng nh mô t các bin s dng trong mô hình. Chng 5 trình bày nhng phát
hin chính, tho lun v kt qu ca mô hình hi quy, và d báo t l t vong tr. Chng
6 tng kt li nhng phát hin chính ca nghiên cu, đa ra nhng gi ý chính sách có th

can thip đc cng nh nêu ra nhng hn ch ca nghiên cu.

4



CHNGăă2: TNG QUAN V CÁC NGHIÊN CUăTRC
2.1. Các nghiên cu thc nghim
T l t vong tr em là khác nhau  các quc gia khác nhau, t nhng quc gia giàu có
nht cho đn nhng quc gia nghèo nht, hay t nhng khu vc thành th phát trin đn
nhng khu vc nông thôn chm phát trin. Chng hn, theo nghiên cu ca Perkins và
cng s (2006) cho thy có mt s chênh lch quá ln  c hi sng sót gia tr em 
Sierra Leone (Châu Phi) và tr em  an Mch (Châu Âu). iu nƠy đc lý gii qua mt
s nguyên nhơn nh: (i)  Sierra Leone, cha ti mt na các bà m khi sinh đc nhân
viên y t có chuyên môn chm sóc, trong khi  an Mch tt c các bà m đu nhn đc
dch v nƠy; (ii) đa s ngi dân nông thôn  Sierra Leone không tip cn vi ngun nc
sch hay v sinh tt, nhng mi ngi dân  an Mch đu có nc ung sch và v sinh
tiên tin. iu này đã to nên s chênh lch trong vic đu t vƠo giáo dc hay chm sóc y
t c bn gia các quc gia này, t đó dn đn s cách bit v t l t vong tr gia thành
th và nông thôn ngay c trong ni b ca quc gia đang phát trin nh Sierra Leone.
Lavy và cng s (1996) [dn trong Lay và Robilliard (2009)] tìm thy có mt khong
cách ln v tình trng chm sóc sc khe gia thành th và nông thôn Ghana thông qua
nhng khác bit ln v cht lng cng nh kh nng tip cn đn các dch v y t. Tng
t, Lalou và LeGrand (1997) [dn trong Lay và Robilliard (2009)] cng thy t vong tr 
khu vc nông thôn ti ba quc gia Sahel (bao gm Burkina Faso, Mali và Senegal) v cn
bn lƠ cao hn  thành th. Theo phân tích ca h, điu này không ch bi s yu kém ca
c s h tng (CSHT) y t nông thôn mà còn do vic s dng ắdi mc” các dch v này
 khu vc nông thôn.
Tùy theo mc đích vƠ d liu nghiên cu mà nhng yu t nh hng đn t l t vong
tr em đc tng hp thƠnh các nhóm riêng, nhng nhìn chung mi nhóm yu t đu có

nhng nh hng tích cc hoc tiêu cc đn t l t vong tr. Riêng nghiên cu ca World
Bank (2007) ti bang Orissa, n  đã tng hp các bng chng cho thy có nhiu nhân t
khác nhau có nh hng đn t l t vong tr em, vi bn nhóm chính: (i) nhng đc đim
vƠ thói quen liên quan đn ngi m; (ii) h gia đình ni ngi m và tr sng; (iii) cng
đng; và (iv) s h tr, cung cp dch v. Thông qua các nghiên cu lý thuyt và thc
5



nghim, bài vit la chn khung phơn tích đc World Bank s dng nghiên cu ti bang
Orissa, n , bao gm bn nhóm yu t nh hng t l t vong tr, c th nh sau:
Nhóm 1: Nhân t ngi m
Giáo dc ngi m
Theo nghiên cu ca Klaauw và Wang (2004) thì giáo dc ca cha m là quan trng.
c bit, tr cƠng có nguy c t vong sm khi m ca chúng ch hoàn thành bc tiu hc.
Maglad (1993) [dn trong Imam và Koch (2004)] cng cho rng giáo dc ngi m có nh
hng đáng k hn giáo dc ca ngi cha. Còn Strauss và Thomas (1995) [dn trong
Klaauw và Wang (2004)] cho rng ngi m đc giáo dc thng có sc khe tt hn vƠ
vì vy h s sinh ra nhng đa tr có sc khe tt hn, h cng s to ra mt môi trng
thun li cho s phát trin ca con nh có kin thc. Mt nghiên cu khác ca Okpala và
cng s (1996/97) [dn trong Imam và Koch (2004)] tìm thy s nm hc ca ngi m
đt đc giúp gim t l sinh vì nhng ph n đc giáo dc tt hn thng có xu hng
kt hôn tr hn vƠ nuôi dng con cái tt hn.
Tui ca ln sinh đu tiên và khong cách gia các ln sinh
Ln sinh đu tiên thng ri ro hn các ln sinh tip theo, vì vy nhng ngi m
mang thai ln đu thng kim tra sc khe trc khi sinh và sinh ti c s y t (CSYT)
nhiu hn nhng ln sinh sau đó (World Bank, 2007). Nghiên cu ca World Bank (2007)
s dng d liu kho sát RCH (Reproductive and Child Health)  n  và thy rng
ngi m sinh con ln đu  đ tui thp hn 20 d gp ri ro t vong tr cao hn. NgoƠi
ra, nghiên cu ca Nath và cng s (1994)  n  và Trussell và Hammerslough (1983)

 Sri Lanka [dn trong Pham Le Thong và cng s (2009)] cho thy tui ca ngi m c
tng thêm mt nm trong ln sinh đu tiên s tng ri ro t vong tr em lên 3%.
Nghiên cu khác ca Bhalotra và van Soest (2008) [dn trong Pham Le Thong và cng
s (2009)] s dng d liu  n  li cho thy có s nh hng rõ rt ca khong cách
sinh lên ri ro t vong tr. Ngoài ra, nghiên cu ca World Bank (2007) ti bang Orissa,
n  cng cho rng khong cách gia các ln sinh có nh hng đáng k đn t l t
vong tr di 5 tui, nu khong cách này ngn hn 24 tháng thì s tr t vong có xu
hng tng lên. Mt nghiên cu ca Lay và Robilliard (2009) cho thy ngi m đc
6



giáo dc tt hn thng có xu hng sinh con vi khong cách xa hn, nh vy càng làm
tng c hi sng ca tr.
B sung vitamin A cho m sau khi sinh và thi gian nuôi con bng sa m
Theo World Bank (2007) thì sc khe cng nh ch đ dinh dng ca ngi m
không tt cng có th gây nh hng tiêu cc đn sc khe ca tr em. Trong đó, vic
cung cp vitamin A là rt quan trng cho mt và s hot đng bình thng ca h thng
min dch ca tr (MICS, 2006). Ngoài ra, cung cp vitamin A cho bà m mi sinh đang
cho con bú có th bo v con ca h trong nhng nm tháng đu đi, đng thi bù li
lng vitamin A mà m đã mt đi trong sut quá trình mang thai và cho con bú.
Bên cnh đó, The Lancet (2003) [dn trong the World Bank (2007)] còn cho rng tr
đc bú sa m trong 6 tháng đu đi s ci thin đc kh nng sng sót  nhng nc
đang phát trin. Mc dù, nhiu nghiên cu cho rng nuôi con bng sa m ch có tác đng
đn s sng ca tr s sinh, song nghiên cu khác ca Huffman và Lamphere (1984) li
cho rng cách này s nh hng đn sc khe ca tr trong nhng nm tháng đu đi. Tuy
nhiên,  nông thôn, ph n sau khi sinh thng phi đi lƠm ngay ch không có ch đ thai
sn nh  thành th. Ngi m cng khó có th la chn công vic hay khu phn n phù
hp cho mình, điu này ch thun li đi vi nhng ngi m sng trong nhng h gia
đình khá gi [Van Dillen (2006) - dn trong World Bank (2007)].

Nhóm 2: Nhân t h giaăđình
Thu nhp/ca ci
World Bank (2007) s dng d liu RCH  n  đã tìm thy mi quan h nghch
bin gia t vong tr s sinh vƠ tr di 5 tui vi thu nhp h gia đình. Nhng bà m
mang thai sng trong các h gia đình khá gi thng có điu kin chm sóc, kim tra sc
khe trc khi sinh, cng nh đc tr giúp khi sinh ti nhng bnh vin nhƠ nc hoc t
nhân bi nhng cán b y t có chuyên môn cao. H gia đình có thu nhp cao cng d dàng
có c hi đc tip cn ngun nc sch, v sinh an toƠn hn, hay có th chi tr nhiu
khon phí khám cha bnh cho bà m và tr em khi các dch v nƠy không đc cung cp
min phí (Lay và Robilliard, 2009).
Còn nghiên cu ca Klaauw vƠ Wang (2004) đ cp đn t l t vong tr chu nh
hng bi quy mô h gia đình, nht là khi bà m có quá nhiu con s khó tp trung chm
7



sóc tt cho tr, t l t vong tr cng có tng quan nghch vi s thành viên trong gia
đình.
Tip cn ngun nc và thói quen x lý cht thi an toàn
Theo Jalan và Ravallion (2003) [dn trong Klaauw vƠ Wang (2004)] thì nc ung
không an toƠn đc xem là nguyên nhân chính gây nên bnh tiêu chy cho tr và tình trng
tr em t vong hƠng nm do bnh này.  nông thôn, nc máy là ngun nc sinh hot an
toƠn hn các ngun nc khác, tuy nhiên li có khá ít h gia đình  đơy đc tip cn vi
ngun nc. Nghiên cu ca ca Charmarbagwala và cng s (2005) [dn trong Lay và
Robilliard (2009)] cng cho thy s sn có ca ngun nc sch và v sinh an toàn quyt
đnh sc khe tr em. Tng t, Lavy và cng s (1996) [dn trong Lay và Robilliard
(2009)] cng tìm thy tác đng tích cc ca các nhân t này lên sc khe ca tr  vc
nông thôn.
Klaauw và Wang (2004) vi nghiên cu ti n  đã kt lun h thng x lý v sinh
tin nghi có th gim đáng k t l t vong tr. Bhagrave (2003) [dn trong Klaauw và

Wang (2004)] s dng d liu nghiên cu cho Utter Pradesh cho thy 11/1.000 tr em sinh
ra s đc an toàn nu h gia đình có h thng v sinh đt chun.
Nhóm 3: Nhân t cngăđng
Giá tr và tp quán sinh hot ca cng đng
Theo World Bank (2007) thì nhng nhân t thuc v cng đng bao gm các giá tr và
tp quán sinh hot s đnh hình thái đ và hành vi ca h gia đình. Vì vy, nhng đa tr
đc sinh ra trong nhng h gia đình sng trong cng đng này s chu s chi phi ca
nhng th ch vƠ đc đim riêng bit ca cng đng, mƠ điu này có th nh hng đn
trin vng sng ca tr. Tuy nhiên, vic la chn nhân t đi din cho đc đim này là
không d dàng do s hn ch v thông tin ca d liu nghiên cu. Do đó, nghiên cu
không s dng nhân t này trong mô hình.
C s h tng (CSHT) nông thôn
Theo World Bank (2007) thì CSHT nông thôn nh đng sá, CSYT là các nhân t
quan trng nh hng đn t l t vong tr em và tr s sinh. Các nghiên cu  Nigeria,
Uganda, và Tanzania cho thy đng sá yu kém, chi phí vn chuyn cao vƠ phng tin
8



đi li ít gây ra nhiu khó khn trong nhng trng hp chuyn d khn cp. Vì vy, nhng
bà m  nông thôn, đc bit là  min núi khi sinh con thng gp ri ro nhiu hn, nht là
sinh n trong mùa ma.
Nhóm 4: Nhân t dch v chmăsócăvƠăh tr y t
Lay và Robilliard (2009) cho rng s hin hu ca các CSYT (và cht lng ca nó)
có th quyt đnh s sng ca tr, nhng cng ph thuc vào kh nng chi tr ca h gia
đình cho các dch v chm sóc bƠ m và tr em. Nghiên cu ca World Bank (2007)  n
 cng cho thy cht lng ca các CSYT cng nh vic khó tip cn vi dch v y t có
th gây nh hng tiêu cc đn t l t vong bà m và tr em.
Klaauw và Wang (2004) cho rng khu vc sinh sng có bác s s gim đc t l t
vong tr sau khi sinh. Nu tt c các thôn đu có ít nht 1 bác s thì trung bình s gim

đc 3,4/1.000 ca t vong tr di 5 tui.
2.2. Khung phân tích các yu t quytăđnh t l t vong tr em
Hình 2-1 Khung phân tích các nhân t nhăhngăđn t l t vong tr em












(Ngun: Achieving the MDGs in India’s Poor States, World Bank 2007)
Nhân t h giaăđình
- Thu nhp/ca ci
- S con sinh ra
- Ngun nc an toàn
- Thói quen v sinh (ra
tay, x lý cht thi…)


Nhân t ngi m
- Giáo dc ngi m
- Tui ca ln sinh th nht và
khong cách gia các ln sinh
- Thi gian nuôi con bng sa m
- Dinh dng trong và sau thi k

mang thai

Nhân t cngăđng
- CSHT (đin, đng sá,
giao thông… đ giúp
ngi dân tip cn dch
v y t)




Nhân t dch v chmăsócăvƠăh
tr y t
- Các dch v chm sóc sc khe c
bn
- Tr giúp khi sinh con
T l t vong
tr em
9



C bn nhóm nhân t va đc phơn tích trên đơy đu đóng vai trò quan trng và nh
hng đn tình trng sc khe ca tr em. Chúng ta s thy không có mt ranh gii rõ ràng
gia bn nhóm nhân t nƠy vƠ cng không có mt nghiên cu nào cho thy nhóm nhân t
nào có v trí đc bit quan trng. Mt s nghiên cu  Vit Nam ca Swenson và cng s
(1993) và Nguyen-Dinh và Feeny (1999) [dn trong Pham Le Thong và cng s (2009)]
cho rng tr em sinh ra bi nhng ngi m mù ch s gp ri ro t vong cao hn, nhng
không tìm thy s khác bit v t l t vong tr khi m ca chúng có trình đ giáo dc
trung hc hay cao hn. Wagstaff và Nguyen (2002) cng xác nhn vai trò giáo dc ca

ngi m có th ci thin đáng k xác sut sng ca tr em khi s dng điu tra mc sng
h gia đình VLSS 1993 và 1998. Trong nghiên cu này, t vong tr có xu hng gim khi
h gia đình tip cn vi ngun nc sinh hot an toàn, trong khi h thng v sinh an toàn
li ít có nh hng đn trin vng sng ca tr.
Da trên d liu sinh t nm 1979-88, Swenson và cng s (1993) và Nguyen-Dinh và
Feeny (1999) [dn trong Pham Le Thong và cng s (2009)] tìm thy tui ca m không
lƠm tng ri ro t vong ca tr. Tuy nhiên, khong cách gia các ln sinh càng ngn càng
gây ra nh hng tiêu cc đi vi t vong tr. Khi ngi m sinh con ngay sau ln sinh
trc có th s tng gánh nng v vt cht và tinh thn trong vic chm sóc tr và phân b
ngun lc, vì vy tng ri ro t vong tr (Pham Le Thong và cng s, 2009). Nghiên cu
ca Pham Le Thong và cng s (2009) còn cho thy t l t vong tr  nông thôn cao gn
gp hai ln so vi khu vc đô th, khong mt na s khác bit này là do s khác nhau
trong giáo dc và kin thc v sinh sn.
T thc trng này, chúng ta có th thy tr em t vong không phi lƠ trng hp ngu
nhiên, mà nó chu nh hng t nhiu nhân t. Da trên mô hình nghiên cu  bang
Orissa, n , các nhân t nƠy đc tng hp thành bn nhóm chính bao gm: nhân t
ngi m, h gia đình, cng đng và các dch v chm sóc, h tr y t. Các nghiên cu
thc nghim cng cho thy có s nh hng đáng k t các nhân t thuc v ngi m hay
gia đình cùng vi s h tr ca các CSYT đn trin vng sng ca tr.

10



CHNGăă3: TNG QUAN V TÌNH TRNGăCHMăSịCăSC KHE BÀ M
VÀ TR EM  NÔNG THÔN VIT NAM
Theo báo cáo ca Liên hip quc, tr em sng  nông thôn Vit Nam có nguy c t
vong cao gp hn hai ln so vi tr sng  thành ph do s bt bình đng trong vic tip
cn vi các dch v chm sóc sc khe ban đu (Hi Dip, 2008).  có cái nhìn toàn cnh
v vn đ này, nghiên cu s trình bày và phân tích nhng bt li ca ngi dân  nông

thôn, đc bit là bà m và tr em so vi thành th trong thi gian qua.
3.1. Kt cu h tng nông thôn
Có th h thng y t không phi là yu t duy nht mang li kt qu cho sc khe
ngi dơn, đc bit là bà m và tr em  nông thôn, đng thi cng rt khó lng hóa đc
nhng tác đng ca tng yu t. Tuy nhiên, mt quc gia nói chung và khu vc nông thôn
nói riêng khó có kh nng đt đc nhng kt qu tt v y t cng nh nhng mc tiêu v
sc khe nu có mt h thng y t kém hiu qu (Báo cáo phát trin Vit Nam, 2007).
CSHT cng đóng mt vai trò quan trng không kém trong mc tiêu v sc khe ca mt
quc gia. Khi khu vc nông thôn có CSHT yu kém, nó cng góp phn làm cho vic tip
cn dch v y t ca ngi dân nói chung, bà m và tr em nói riêng tr nên khó khn hn.
Cha k đn vic tr em còn là nhng ngi ph thuc phn ln vƠo môi trng sng trc
tip ca mình trong vic đáp ng nhng nhu cu c bn và da vào s phân b ngun lc
ca cha m, gia đình vƠ cng đng (MOLISA và UNICEF, 2008).
Tính đn 01/7/2006, khu vc nông thôn Vit Nam có đn 9.017 xã có trm y t, tng
132 xã so vi nm 2001, mng li y t xã gn nh ph kín trên phm vi c nc vi
99,3% s xã có trm y t; đng thi, cng có đn 89,2% s thôn có cán b y t (Ph lc 1).
S m rng ca mng li y t xã là khá hp lỦ vì đa phn ngi dân khi mc bnh nh
đu đn trm y t gn nht, ch khi bnh nng mi s dng dch v  các CSYT tuyn trên
nh bnh vin huyn hoc tnh. Nghiên cu tng hp mt vài thông tin t d liu VHLSS
2006 cng cho thy ngi dân  nông thôn đa phn ít s dng dch v  bnh vin nhà
nc cho khám cha bnh ngoi trú, mƠ đn trm y t xã vƠ t nhơn lƠ ch yu. Nhìn
chung, so vi thành th, ngi dơn nông thôn có ít c hi đc khám cha bnh ti các
bnh vin nhƠ nc. Trong nm 2006 ch có 74% lt ngi  khu vc nông thôn khám,
11



cha bnh ni trú ti bnh vin nhƠ nc, trong khi đó, t l này  khu vc thành th là
89%.
Hình 3-1 T l ltăngi khám cha bnh ni, ngoiătrúănmă2006ă

phân theo CSYT và thành th, nông thôn

(Ngun: Tng hp ca tác gi t VHLSS, 2006)
iu này cho thy h thng y t tuy đc m rng nhng kh nng tip cn các CSYT
cng nh cht lng các dch v chm sóc sc khe bà m và tr em  nông thôn vn cha
đt nh k vng. Bên cnh đó, do s cán b y t ti các xã ít vƠ trình đ có hn nên công
tác chm sóc trc khi sinh còn hn ch c v s lng và cht lng (Hà Thanh Bình,
2009).
i vi giao thông nông thôn, đn nm 2006, c nc có đn 8.783 xã (chim 96,7%
tng s xã) có đng ô tô đn tr s UBND xã, trong khi con s này  nm 1994 là 87,9%.
iu đáng chú Ủ lƠ cùng vi vic m rng và nâng cp đng giao thông đn trung tâm xã,
h thng đng giao thông ni b xã ậ liên thôn đã đc nâng cp đáng k, có đn 3.865
xã (chim 42,6%) có đng liên thôn đc nha, bê tông hóa trên 50%, gp hn ba ln so
vi nm 2001 (Ph lc 1).
Tuy nhiên, vic m rng và nâng cp CSHT nông thôn vn còn nhiu khó khn vƠ
không đng đu gia các vùng. Gn 20% s xã  Tây Bc vƠ đng bng sông Cu Long
cha có đng ô tô đn trung tâm xã. H thng giao thông liên thôn ch yu mi đc
nâng cp  các vùng đng bng Bc b, duyên hi Nam Trung b, còn  các vùng khác,
đc bit là Tây Bc, ông Bc và Tây Nguyên vn còn hn ch.  nhng vùng này, s xã
có đng liên thôn đc nha, bê tông hóa trên 50% ch chim di 20%, riêng Tây Bc là
0.0%
20.0%
40.0%
60.0%
80.0%
Tălăltăngiăkhámăchaăbnhă
ngoiătrúănmă2006
ThƠnh th
Nông thôn
0.0%

40.0%
80.0%
120.0%
160.0%
Tălăltăngiăkhámăchaăbnhăniă
trúănmă2006
ThƠnh th
Nông thôn
12



7,1% (Ban ch đo TW, 2006). H thng h tng giao thông yu kém đã hn ch kh nng
tip cn dch v y t ca ngi dân, đc bit trong các trng hp cp cu sinh sn.
3.2. Căhi tip cn vi các dch v chmăsócăsc khe ca bà m và tr em nông thôn
Cùng vi nhng bt li v mt h thng y t và CSHT, t l sinh thô  nông thôn vn
còn cao hn thƠnh th trong các nm qua cng gơy ra nhiu khó khn cho vic chm sóc y
t ni đơy.
Hình 3-2 T sut sinh thô t nmă1999ăậ 2006 và phân b ph n, tr em
theo khu vc thành th nôngăthônănmă2006

(Ngun: Tng hp ca tác gi t iu tra bin đng DS & KHHG 01/04/2005 và MICS
2006)
Thêm vƠo đó, phơn b ph n trong đ tui sinh đ và tr em  khu vc nông thôn cao
gp khong ba ln khu vc thành th, trong khi s lng CSYT  các xã có hn, phn ln
là các trm y t xã vƠ phòng khám t vi trang thit b s sƠi, cán b y t va thiu va yu
nên không th đáp ng đc nhu cu chm sóc, t vn trc khi sinh và tr giúp khi sinh
cho rt nhiu bà m, đc bit là các ca sinh khó.

0.0

10.0
20.0
30.0
1999
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Tăsutăsinhăthôă(CBR)ăchiaătheoă
thƠnhăth/nôngăthôn,ă1999-2006
ToƠn quc
ThƠnh th
Nông thôn
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Ph n
Tr em di 5 tui
PhơnăbăphănăvƠătrăemătheoăkhuă
vcănmă2006
ThƠnh th
Nông thôn
13

Hình 3-3 T l bà m mangăthaiăđcăchmăsócătrc, sau khi sinh và t l tr em
di 5 tuiăđcătiêmăphòngăđyăđ

(Ngun: Tng hp ca tác gi t MICS 2006)
Qua d liu tng hp t điu tra MICS 2006, có th thy t l bà m mang thai đc
cán b y t chuyên môn chm sóc  thành th cao hn nông thôn. Chính tình trng này dn
đn xu hng ngi dơn nông thôn thng s dng dch v  các CSYT tuyn trên nh
bnh vin huyn và tnh. Tuy nhiên, tính đn nm 2006, h thng các bnh vin công 
thành th hu nh b xung cp. Trong tình trng thiu thn CSHT nh máy móc thit b
xét nghim, phòng khám vƠ ging bnh, các bnh vin này va phi phc v nhu cu
ca ngi dân thành th, va phi phc v c nhng ca ắvt tuyn” đã khin dch v cha
bnh  khu vc thành th tr nên quá ti (Nguyn Hoài Linh, 2010). Nh vy, hot đng
ca dch v y t  thành th khó có th đáp ng đc nhu cu và mc tiêu chm sóc sc
khe ca ngi dân nói chung, bà m và tr em nói riêng, đc bit là nhng nhóm dơn c
có thu nhp trung bình và thp  nông thôn nu h có nhu cu. Chính điu nƠy đã lƠm
gim kh nng tip cn dch v y t cng nh kh nng t bo v ca m đi vi sc khe
ca tr em  nông thôn Vit Nam trong thi gian qua và c trong nhng nm ti nu không
có s h tr ca các cp chính quyn.

0%
40%
80%
120%
160%
TălăbƠămămangăthaiăđcăchmăsócă
nmă2006ă
ThƠnh th
Nông thôn
0%

50%
100%
150%
Các bnh tr em
Sáu loi vacxin
c bn
Un ván
Tălătrădiă5ătuiăđcătiêmăphòngă
đyăđ
ThƠnh th
Nông thôn
14



CHNGăă4: PHNGăPHỄPăLUN VÀ KHUNG PHÂN TÍCH
4.1. Mô t d liu
Nghiên cu s dng d liu t iu tra đánh giá các mc tiêu v tr em và ph n Vit
Nam (MICS) nm 2006 đc thc hin bi Tng Cc Thng kê (GSO) và y ban Dân s,
Gia đình vƠ Tr em (VCPFC), vi s h tr tài chính và k thut ca Qu Nhi đng Liên
hip quc (UNICEF). D liu kho sát cung cp nhng thông tin c bn v thc trng sc
khe, s phát trin và điu kin sng ca ph n và tr em. D liu cng cung cp thông
tin v h gia đình, cng đng, dch v y t, và các ch s khác.
Cuc điu tra đc thc hin trong nm 2006 vi mu đc thit k nhm cung cp
các c lng tin cy cho nhiu ch tiêu phn ánh tình hình tr em và ph n  cp quc
gia, thành th/nông thôn vƠ 8 vùng đa lý ca Vit Nam. Toàn b mu ca cuc điu tra
nm 2006 đc chn theo phng pháp có h thng t 250 đa bƠn (tng 10 đa bàn so vi
nm 2000) đ tng c mu, đng thi tng đ tin cy cho các c lng thng kê cp
vùng, bình quân mi vùng có t 30-33 đa bƠn đc chn cho MICS 2006. Trong s 8.356
h gia đình đc la chn điu tra, có 8.355 h gia đình đã đc phng vn thành công.

Trong các h gia đình nƠy, có 10.063 ph n 15-49 tui vƠ đã phng vn thành công 9.473
ph n (MICS, 2006). Trong khuôn kh ca mc tiêu nghiên cu, ch nhng h gia đình
có ph n  nông thôn đã sinh con ít nht mt ln (có hoc không có con cht) đc la
chn. Trong đó, có 8.070 ph n đã tng sinh con vi tng s con sinh ra là 3.091 tr,
trong đó có 651 ph n đã có ít nht 1 con b t vong, bao gm 501 tr gái và 363 tr trai.
4.2. La chn mô hình s dng
Có không ít mô hình đc s dng đ c lng kh nng sng sót ca tr em trong
các nghiên cu ti nhiu quc gia, đc bit là nhng nc đang vƠ chm phát trin. C th,
nghiên cu ca World Bank (2007)  bang Orissa, n  đã s dng mô hình hi quy
tuyn tính đa bin đ tìm ra các nhân t có nh hng đn t vong tr s sinh, tr di 5
tui vƠ ngi m. Còn nghiên cu ca Imam và Koch (2004) ti các quc gia Châu Phi cn
Sahara thì s dng mô hình hi quy dng bán logarit đ tìm ra các nhân t nh hng đn
t l t vong tr s sinh vƠ tr di 5 tui da trên d liu chéo t 38 quc gia thuc khu
vc này. Các mô hình hu ht có dng bin ph thuc là bin đnh lng nên không phù
hp cho nghiên cu này.
15



Khi bin ph thuc có hai tính cht thì vic s dng chúng di dng bin ph thuc
đòi hi phi áp dng các mô hình xác sut nh: mô hình xác sut tuyn tính (LPM), mô
hình logit và mô hình probit
3
. Nhc đim ca mô hình LPM là khi bin ph thuc Y
mang các giá tr 1 và 0, khi thay các giá tr X khác nhau, s có th có các giá tr ln hn 1
hoc nh hn 0. Nh vy, s không phù hp vi giá tr Y bng 1 hoc bng 0
4
.
 khc phc nhc đim ca phng pháp OLS khi bin ph thuc mang giá tr 0 và
1 (bin ph thuc gii hn vƠ đnh tính), chúng ta xem xét mt mô hình khác. ó lƠ mô

hình hàm phân phi tích ly vi hai dng hàm probit và logit, s khác nhau c bn ca hai
dng hƠm nƠy lƠ hƠm probit có đ dc cao hn hƠm logit. Trong nhiu nghiên cu thc
nghim, hƠm logit cng thng xuyên đc s dng do đn gin hn [Gujarati (2003), dn
trong Ngo Hoang Thao Trang (2010)]. Do vy, nghiên cu s s dng mô hình logit đ
thc hin hi quy các nhân t (Ph lc 5). D liu s dng trong nghiên cu là d liu cá
nhơn nên phng pháp hi quy s dng cho mô hình lƠ phng pháp c lng thích hp
cc đi (Maximum likelihood estimation).
Hàm hi quy mu (SRF) s có dng:
ln(




) = 


+ 


X
1i
+ 


X
2i
+ 


X

3i
+ 


X
4i
+ e
i

trong đó: p
i
là t l t vong tr em
X
1i
là vect các bin thuc nhóm nhân t ngi m
X
2i
là vect các bin thuc nhóm nhân t h gia đình.
X
3i
là vect các bin thuc nhóm nhân t vùng min
X
4i
là vect các bin thuc nhóm nhân t dch v chm sóc vƠ h tr y t.
4.3. Các bin trong mô hình
Bin ph thuc


3
Mô hình LPM dùng phng pháp c lng OLS; hai mô hình logit vƠ probit dùng phng pháp c

lng hàm phân phi tích ly CDF.
4
Ngoài ra, nhng nhc đim nghiêm trng khác ca mô hình là sai s không tuân theo phân phi chun,
phng sai ca sai s thay đi, h s bin hi quy (tác đng biên) hu nh không đi và h s xác đnh R
2

không còn lƠ thc đo đ thích hp tt ca mô hình [Gujarati (1995), dn trong Ngo Hoang Thao Trang
(2010)].