Tài liệu Báo cáo " Vấn đề nhất thể hoá pháp luật và hài hoà hoá pháp luật trong tư pháp quốc tế " docx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
02
/
2007



41




TS. Bùi Xuân Nhự *
t trong nhng quy lut c bn phỏt
trin xó hi ng i l cng c v
phỏt trin sõu rng hot ng liờn kt mi
mt i sng cng ng ca loi ngi, nht
l trong lnh vc kinh t v lut phỏp. Vn
liờn kt phỏp lut (hay cũn gi l quc t hoỏ
phỏp lut) l quỏ trỡnh lm cỏc h thng phỏp
lut xớch li gn nhau, tng cng s tỏc ng
qua li v nh hng tng h gia chỳng.
Liờn kt phỏp lut gia cỏc quc gia
thng c th hin di hai phng din
cú s gn kt vi nhau rt cht ch, song v
ni dung v quỏ trỡnh phỏt trin ca chỳng
li cú nhng c im riờng bit, ú l nht
th hoỏ phỏp lut v hi ho hoỏ phỏp lut.

1. Vn nht th hoỏ phỏp lut
Nht th hoỏ phỏp lut (unie facere) l
quỏ trỡnh hỡnh thnh nhng kiu quy phm
thng nht nh nhau v hỡnh thc cng nh
ni dung trong phỏp lut quc ni ca cỏc
quc gia khỏc nhau. Vic ban hnh phỏp lut
l lnh vc hon ton thuc ch quyn ca
mi quc gia v tt nhiờn khụng cú bt kỡ c
quan quyn lc quc t no ng trờn quc
gia ban hnh vn bn phỏp lớ cho bt kỡ quc
gia no, iu ny cú ngha l nht th hoỏ
hoỏ phỏp lut ch cú cỏch duy nht l hp tỏc
cht ch gia cỏc quc gia.
Nh vy, nht th hoỏ phỏp lut l s
hp tỏc cht ch gia cỏc quc gia xõy
dng (ban hnh), thay i hay chm dt cỏc
quy phm phỏp lut cú hỡnh thc v ni dung
nh nhau (cỏc quy phm cú tớnh tng ng
nh nhau) trong lut quc ni ca mỡnh. S
nht th hoỏ ny thng din ra trong mt
hoc vi nhúm quc gia nht nh. V
phng din ny cho ta thy nht th hoỏ
phỏp lut cng l phng thc ca quỏ trỡnh
sỏng to phỏp lut. c trng c bn ca quỏ
trỡnh ny l nú phi din ra ng thi c
hai h thng phỏp lut: H thng lut quc t
v h thng lut quc gia cựng vi vic to
ra c ch thc thi ng b gia chỳng.
Nht th hoỏ phỏp lut gia cỏc quc gia
cú th xy ra rt nhiu lnh vc phỏp lut

trong nc, vớ nh: Lut hỡnh s (t hp cỏc
quy phm theo mt hoc vi nhúm ti
phm); lut t tng hỡnh s (ch nh dn
ti phm); lut hnh chớnh v lut ti chớnh
(nh l ban hnh mt kiu quy phm iu
chnh cỏc quan h hi quan v pht vi phm
hi quan) v.v Thm chớ quỏ trỡnh ny cũn
din ra ngay cỏc o lut cao nht ca lut
quc gia - ú l lut hin phỏp (vớ d: Cỏc
quyn c bn ca cụng dõn phự hp vi cỏc
tiờu chun chung m cng ng cỏc quc gia
ó tha nhn). Song cú l quỏ trỡnh nht th
hoỏ phỏp lut xy ra trong lnh vc t phỏp
quc t l m nột nht m kt qu ca nú cú
th gii thớch bng cỏc c thự rt riờng cho
lnh vc ny.
M

* Ging viờn chớnh Khoa lut quc t
Trng i hc Lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
42



tạp chí luật học số 02
/
2007

T phỏp quc t l mt phn ca lut
quc gia, song v bn cht li cú tớnh cht
vt ra ngoi lónh th. i tng ca nú li
l cỏc quan h mang tớnh cht quc t, ú l
cỏc quan h t phỏp cú yu t nc ngoi.
Chớnh yu t nc ngoi lm phỏt sinh vn
l cỏc quan h ú cú th iu chnh bng
lut ca hai hay nhiu nc. c im ny
ó dn n nhu cu khỏch quan l cn thit
phi nht th hoỏ phỏp lut vic iu
chnh cỏc quan h d dng v thun tin hn.
Mt nguyờn lớ quan trng trong iu
chnh cỏc quan h t phỏp quc t, nht l
i vi cỏc quan h trong lnh vc kinh t -
thng mi, ú l tớnh hiu qu cao ca cỏc
quy phm ó c nht th hoỏ. im ny l
ng lc thỳc y cỏc quc gia hp tỏc hnh
ng thng nht hoỏ phỏp lut. Lut quc
ni iu chnh lnh vc ny thng l kộm
hiu qu hn v khụng th bng vic thng
nht phỏp lut gia cỏc quc gia trong iu
chnh cỏc quan h kinh t - thng mi.
- c im ca c ch phỏp lớ nht th
hoỏ phỏp lut.
Quỏ trỡnh nht th hoỏ phỏp lut luụn ũi
hi phi din ra song hnh trong c hai h
thng phỏp lut: c trong h thng lut quc
t v c trong h thng lut quc gia.
1. Trong lut quc t l cỏc quc gia

phi t c tho thun v s thng nht
phng thc iu chnh mt nhúm quan h
nht nh c ghi nhn trong iu c
bng hng lot cỏc quy phm phỏp lut nh
l cỏc quy phm mu mc iu chnh
nhúm quan h trờn õy m cỏc quc gia ó
thng nht. t c tho thun gia cỏc
quc gia v n nh cỏc quy phm thng
nht iu chnh nhúm quan h phỏp lớ phự
hp, iu ny cha cú ngha l vic nht th
hoỏ phỏp lut ó t c.
2. Bt kỡ iu c quc t no cng ch
iu chnh quan h gia cỏc quc gia - l ch
th c bn ca iu c v nú ch cú giỏ tr
bt buc i vi cỏc quc gia - thnh viờn
ca iu c ú m thụi. Chỳng ta cú th
dn mt vi vớ d c th thy rừ hn v
vn ny.
Vớ d: Cụng c Viờn v mua bỏn hng
hoỏ quc t nm 1980. õy l Cụng c khỏ
in hỡnh v nht th hoỏ phỏp lut trong
lnh vc mua bỏn hng hoỏ quc t:
+ Cụng c ny iu chnh quan h gia
cỏc quc gia v nht th hoỏ cỏc quy nh v
mua bỏn hng hoỏ quc t m khụng trc
tip iu chnh quan h mua bỏn hng hoỏ
gia cỏc thng nhõn ca cỏc quc gia thnh
viờn Cụng c;
+ Cụng c t ra cỏc ngha v cho cỏc
quc gia thnh viờn l phi bo m vic ban

hnh cỏc lut l trong nc sao cho phự hp,
thớch ng vi cỏc quy nh ca Cụng c v
mua bỏn hng hoỏ gia cỏc thng nhõn ca
cỏc quc gia thnh viờn Cụng c. Ch khi
no cỏc quy phm ca Cụng c c a
vo cỏc quy nh trong lut l ca cỏc quc
gia thnh viờn v nú tr thnh mt phn ca
lut phỏp cỏc quc gia thnh viờn lỳc ú mi
khng nh l quỏ trỡnh nht th hoỏ phỏp
lut ó hon thnh v cú ngha l trong lut
phỏp ca mi quc gia thnh viờn ó xut
hin hng lot quy phm phỏp lut ging
nhau, nh nhau.
Núi cỏch khỏc l cỏc quy phm ca iu
c quc t cn c cỏc quc gia thnh


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
02
/
2007



43

viờn chun y thc hin bng cỏch a vo
trong lut quc gia bng cỏch ny hay cỏch
khỏc v cỏc quy phm ú cú hiu lc nh

quy phm phỏp lut bỡnh thng v trong
trng hp ny chỳng li iu chnh quan h
phỏp lut gia cỏc ch th phỏp lut quc
gia. Quỏ trỡnh bin cỏc quy phm phỏp lut
quc t thnh cỏc quy phm lut quc gia
nh th ny l giai on th hai ca quỏ
trỡnh nht th hoỏ phỏp lut. Cỏc cụng vic
quc t ó c thc hin bng c ch phỏp
lut ca quc gia mt cỏch hon chnh.
Nh vy, cú th coi nht th hoỏ phỏp
lut l quỏ trỡnh sỏng kin phỏp lut cú hai
giai on c th:
Giai on th nht l hỡnh thnh mt
tng th cỏc quy phm phỏp lut di hỡnh
thc iu c quc t v quc gia gỏnh chu
cỏc quyn v ngha v phỏt sinh t iu c
v cú trỏch nhim bo m vic thi hnh
thc tõm v thin chớ. iu c bit nht ca
giai on ny l gia cỏc quc gia hỡnh thnh
nht quỏn mt kiu quy phm phỏp lut. õy
l giai on thc s gp nhiu khú khn,
phc tp v cú th kộo di, nú tri qua nhng
cam go u tranh tỡm kim nhng gii
phỏp cú ting núi chung trong s nhõn
nhng, xung thang, tho hip bi l s
tho hip ny cú th nh hng nhiu ớt ti
chớnh sỏch, ti h thng phỏp lut v cỏc li
ớch khỏc. Cú nhng cuc thng lng kộo
di ti hng chc nm nh cỏc tho thun v
T chc thng mi th gii (WTO) v

trong khuụn kh ca t chc ny (cỏc vũng
m phỏn Uruguay hay vũng m phỏn
Doha hin nay), hay l vic xem xột D tho
Cụng c v cỏc quyn min tr t phỏp ca
quc gia ó hn hai mi nm nay trong
khuụn kh U ban lut quc t ca Liờn hp
quc cho ti nay vn cũn cha thụng qua
c v cũn ang bn tip.
Vic kớ kt v thụng qua mt iu c
quc t v tt nhiờn trong ú ghi nhn cỏc
quyn v ngha v ca cỏc quc gia, iu ny
cng ng ngha vi vic kt thỳc giai on
th nht ca vic nht th hoỏ phỏp lut gia
cỏc quc gia. Cỏc quy phm ghi nhn trong
cỏc iu c quc t cha th gi l cỏc quy
phm ó c nht th hoỏ m chỳng l cỏc
quy phm ang c nht th hoỏ. Bn cht
ca vn l ch cỏc quy phm ny ch
rng buc i vi cỏc quc gia l ch th ca
iu c. Cỏc quy phm ny ang c nht
th hoỏ cp bỡnh din quc t vi c ch
hỡnh thnh quy phm lut quc t.
Giai on th hai khụng kộm phn quan
trng l vn lut quc gia tip nhn cỏc
quy phm lut quc t ang c cỏc quc
gia nht th hoỏ trong cỏc iu c quc t
v kt qu ca nú l trong lut quc gia ca
cỏc nc thnh viờn khỏc nhau ca iu c
xut hin cỏc quy phm ó c cỏc quc
gia tho thun v ghi nhn trong iu c,

õy l cỏc kiu quy phm ging nhau v
hỡnh thc v ni dung. Cỏc quy phm ny cú
giỏ tr hiu lc bt buc cho cỏc ch th
trong lut quc gia, chỳng cú tớnh cht
cng ch cao v bo m thc thi bng
hng lot cỏc bin phỏp nh nc. Nh th
cỏc quy phm trờn õy cú hiu lc i vi
mi ch th, tt c mi thnh viờn tham gia
cỏc quan h phỏp lut cng nh cỏc c quan
bo v phỏp lut phi thi hnh.
Quỏ trỡnh tip nhn cỏc quy phm lut


nghiên cứu - trao đổi
44



tạp chí luật học số 02
/
2007

quc t bng cỏc c ch lut phỏp mi
quc gia cú ni gi l chuyn hoỏ
(transformation) phỏp lut quc t vo phỏp
lut quc gia, cú ch gi l thc thi hay thc
hin (implementation) phỏp lut quc t.
Quỏ trỡnh ny c bo m thc thi bng
c ch lut quc gia v mi quc gia c
ch ny l khỏc nhau nhng chỳng cng cú

rt nhiu im chung. Vit Nam, Lut kớ
kt, gia nhp v thc hin iu c quc t
quy nh trong iu 6 v iu c quc t v
quy nh ca phỏp lut trong nc ghi nhn
khon 2 v 3 nh sau:
+ Vic ban hnh cỏc vn bn quy phm
phỏp lut phi bo m khụng lm cn tr
vic thc hin iu c quc t m
CHXHCN Vit Nam l thnh viờn cú quy
nh v cựng mt vn ;
+ Cn c vo yờu cu, ni dung, tớnh cht
ca cỏc iu c quc t, Quc hi, Ch tch
nc, Chớnh ph khi quyt nh chp nhn s
rng buc ca iu c quc t ng thi
quyt nh ỏp dng trc tip ton b hoc mt
phn iu c quc t vi c quan, t chc,
cỏ nhõn trong trng hp quy nh ca iu
c quc t ó rừ, chi tit thc hin;
quyt nh kin ngh hoc sa i, b sung,
bói b hoc ban hnh vn bn quy phm phỏp
lut thc hin iu c quc t ú.
Nh vy, Lut kớ kt, gia nhp v thc
hin iu c quc t ó a ra nhng quy
tc c bn thc hin iu c quc t ti
Vit Nam; ú l Quc hi, Ch tch nc,
Chớnh ph l cỏc c quan ra cỏc quyt nh
m theo ú cỏc iu c quc t ca Vit
Nam cú hiu lc trờn lónh th Vit Nam (hay
núi cỏch khỏc l ch khi no cú quyt nh
ca cỏc c quan trờn õy thỡ iu c quc t

mi cú giỏ tr rng buc bt buc i vi
Vit Nam). Cỏc quyt nh ny cú th l phờ
chun, phờ duyt, hay gia nhp v.v. v chỳng
ó bin cỏc quy phm iu c quc t thnh
cỏc quy phm lut ca Vit Nam v cú giỏ tr
thi hnh nh lut Vit Nam.
Cú th rt d dng nhn thy rng nht
th hoỏ phỏp lut cú hai giai on c lp
nhng li liờn kt cht ch vi nhau v tỏc
ng tng h cho nhau: Giai on th nht
din ra trờn bỡnh din quc t v kt thỳc
bng vic thụng qua c hng lot cỏc quy
phm thng nht; giai on th hai din ra
trờn bỡnh din quc gia v kt thỳc bng vic
thụng qua cỏc vn bn nh nc v cỏc quy
phm ú c bin thnh cỏc quy phm lut
quc ni v cú giỏ tr thi hnh trong lónh th
quc gia. Hai giai on ny cú c im
chung l u phi kt thỳc bng cỏc vn bn
phỏp lớ: Th nht bng iu c quc t v
th hai bng mt vn bn phỏp lớ trong nc.
Thụng thng cỏc quỏ trỡnh ny thng din
ra trong khuụn kh ca cỏc t chc quc t v
õy cng l xu hng phỏt trin chung trong
quỏ trỡnh hp tỏc mi mt gia cỏc quc gia
trong nhng thp niờn gn õy v trong tng
li. õy cng th hin s tng cng vai trũ
ca cỏc t chc quc t trong vic liờn kt
mi mt i sng quc t gia cỏc quc gia.
Hin nay, cú nhng t chc quc t cú th

núi l chc nng chuyờn mụn l nht th hoỏ
phỏp lut nh: Cỏc hi ngh Lahaye v t
phỏp quc t, Vin nht th hoỏ phỏp lut t
cú tr s ti Rome (Italia), U ban ca Liờn
hp quc v lut thng mi quc t v.v Cỏc
t chc quc t thnh lp phi hp, hp tỏc


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
02
/
2007



45

gia cỏc quc gia theo mt chuyờn ngnh no
ú thng l t chc cú chc nng nht th
hoỏ phỏp lut theo cỏc chuyờn ngnh ca
mỡnh m trỏch, vớ d: T chc hng hi quc
t (IMO), T chc hng khụng dõn dng quc
t (ICAO), T chc lao ng quc t (ILO),
T chc s hu trớ tu quc t (WIPO) v.v
Vic vn dng c ch sn cú ca cỏc t chc
quc t liờn chớnh ph l lm tng cng thỳc
y nhanh quy trỡnh son tho v thụng qua
cỏc iu c quc t nhm nht th hoỏ phỏp
lut gia cỏc quc gia.

- Cỏc cỏch phõn loi v nht th hoỏ
phỏp lut.
Cỏch phõn loi th nht: Da vo
phng thc iu chnh phỏp lut m ta cú
th gi l nht th hoỏ lut xung t v nht
th hoỏ lut thc cht, v cú nhng iu c
quc t nht th hoỏ c lut xung t v lut
thc cht.
Nht th hoỏ lut xung t nh: Cụng
c Ginev v gii quyt xung t lut v
sộc n gin v sộc chuyn i nm 1930,
Cụng c Lahaye gii quyt xung t lut
v di chỳc nm 1961, Cụng c Lahaye v
lut ỏp dng i vi hp ng mua bỏn
hng hoỏ quc t nm 1986 v.v.; cũn nht
th hoỏ lut thc cht cú th k n cỏc
Cụng c quc t sau: Cụng c Ginev
nm 1930 v thng nht chung mt kiu sộc
n gin v sộc chuyn i, Cụng c ca
Liờn hp quc nm 1980 v hp ng mua
bỏn hng hoỏ quc t, Cụng c ễttaoa
nm 1988 v thuờ mua ti chớnh quc t;
cụng c nht th hoỏ c lut xung t v
c lut thc cht nh cỏc Cụng c iu
chnh trong lnh vc s hu trớ tu.
Cỏch phõn loi th hai: Da vo i
tng iu chnh m phõn loi, vớ d nh
nht th hoỏ lut s hu, lut s hu trớ tu,
lut tha k, lut hụn nhõn v gia ỡnh, lut
t tng dõn s. Trong lnh vc iu chnh

cỏc quan h kinh t i ngoi cú rt nhiu
cụng c quc t iu chnh mua bỏn hng
hoỏ quc t (nh Cụng c Viờn 1980, Cụng
c New York nm 1974 v thi hiu trong
mua bỏn hng hoỏ quc t, Cụng c v lut
ỏp dng i vi hp ng mua bỏn hng hoỏ
quc t nm 1986 v.v
Thnh tu ỏng k trong vic nht th hoỏ
phỏp lut l lnh vc cỏc hip nh v tng
tr t phỏp, trong cỏc hip nh ny thng
nht th hoỏ rt nhiu lnh vc k c lnh vc
t tng dõn s nh: Quyn khi kin, u thỏc
t phỏp, cụng nhn v thi hnh bn ỏn v.v
Cỏch phõn loi th ba: Da vo s lng
cỏc quc gia tham gia m chỳng ta cú th
chia ra lm nht th hoỏ ton cu, khu vc v
tay ụi.
Nht th hoỏ ton cu l cỏc iu c m
cho mi quc gia trờn th gii tham gia nh
Cụng c Viờn nm 1980 v hp ng mua
bỏn hng hoỏ quc t (iu 91), cũn nht th
hoỏ khu vc l da vo tớnh cht a lớ ca
cỏc quc gia nm mt vựng hay mt chõu
lc, vớ d nh cỏc quc gia chõu u (EU),
cỏc quc gia khu vc ụng Nam chõu
(ASEAN) v.v Cũn nht th hoỏ tay ụi
cng cú th thy trong cỏc iu c tay ụi
nh Hip nh thng mi Vit Nam - Hoa
Kỡ v Hip nh thng mi t do gia cỏc
nc. Hin nay, cỏc hip nh khu vc v

tay ụi ang chim u th trong lnh vc


nghiên cứu - trao đổi
46



tạp chí luật học số 02
/
2007

nht th hoỏ phỏp lut v s lng cng nh
ni dung cỏc vn trong quan h quc t.
- c im ca vic thi hnh cỏc quy
phm phỏp lut nht th hoỏ.
Cỏc phõn tớch trờn õy cho chỳng ta thy
rng nhỡn chung cỏc quy phm phỏp lut
c nht th hoỏ núi chung v cỏc quy phm
t phỏp quc t núi riờng phn no ú trong
mi tng quan c thc thi ging nh cỏc
quy phm phỏp lut trong nc nhng xin lu
ý rng quy phm xung t v quy phm thc
cht c nht th hoỏ trong cỏc iu c
khụng th thay th cỏc quy phm lut phỏp
trong nc m chỳng luụn luụn tn ti song
song. Nh vy, chỳng khụng th ho nhp
hay trn vo nhau m luụn tn ti tng h
nhau vỡ cỏc quy phm c nht th hoỏ
luụn cũn l quy phm iu c.

iu c bao gi cng quy nh mt
khong khụng gian v lónh th m trong ú
cỏc quy phm nht th hoỏ c ỏp dng, ú
l phm vi quan h v i tng c ỏp
dng. Song cng lu ý l i tng ỏp dng
phi c hiu theo iu c c th m
khụng c hiu theo lut trong nc. Vớ d
nh Cụng c Viờn 1980 v mua bỏn hng
hoỏ quc t ch iu chnh cỏc ngha v i
vi cỏc bờn trong hp ng mua bỏn cú tr
s hot ng thng mi nm trờn lónh th
ca cỏc nc khỏc nhau.
Vn gii thớch cỏc quy phm nht th
hoỏ trong cỏc iu c quc t cng cú c
im riờng. Cỏc quy phm nht th hoỏ phi
c gii thớch phự hp vi cỏc nguyờn tc,
mc tiờu, ni dung ca iu c nhng ng
thi cng phi nhỡn nhn chỳng trong tng
th cỏc quy phm nht th hoỏ trong cỏc iu
c thớch hp. Cỏc quy nh ny thng c
ghi nhn chớnh trong iu c ú. Vớ d: iu
7 Cụng c Viờn 1980 v hp ng mua bỏn
hng hoỏ quc t quy nh vic gii thớch cỏc
quy phm cn xột tớnh quc t ca vn v
luụn phi t c tớnh thng nht trong thc
hin da trờn cỏc nn tng ca iu c.
Mc tiờu ca bt kỡ iu c quc t no
v nht th hoỏ phỏp lut l nhm bo m
mt c ch iu chnh chung theo cỏch gii
quyt cho cỏc quan h dõn s vt ra khi

biờn gii ca quc gia. gii thớch t
c mc tiờu l vic thi hnh mt kiu
ng b cỏc nc thnh viờn c cỏc quy
phm xung t v thc cht ó c nht th
hoỏ thỡ cn phi cú s gii thớch thng nht
thớch hp cỏc quc gia. Rt nhiu cụng c
quc t ó dnh mt phn khụng nh ngay
ti phn m u ca cụng c nhm gii
thớch cỏc thut ng v a ra cỏc khỏi nim
thng nht v chỳng c coi nh cỏc quy
phm ó c nht th hoỏ cú nhng ni
dung chung nht v khụng c hiu khỏc
i. Cú th coi cỏc quy phm ny nh l cỏc
nh cho cụng c. Vớ d: iu 3 Cụng
c Seoul (Hn Quc) 1985 v thnh lp cỏc
chi nhỏnh a phng quc t bo m
u t ghi nhn ngay phn u l t
c mc tiờu ca Cụng c ny cn
phi thng nht mt s thut ng v khỏi
nim v ni dung v vic thi hnh. Nhng
cỏch gii thớch thng nht nh vy cú giỏ tr
bt buc i vi h thng lut trong nc
ca cỏc quc gia thnh viờn ca Cụng c v
nú thỳc y mt kiu, mt cỏch thc thi hnh


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
02
/

2007



47

cỏc quy phm ó c nht th hoỏ trong cỏc
iu c hin hnh.
V thi hn hiu lc ca cỏc quy phm
nht th hoỏ c hiu l theo thi hn hiu
lc ca cỏc cụng c; nu mt quc gia rỳt
khi iu c thỡ hiu lc ca cỏc quy phm
nht th hoỏ cng ng nhiờn khụng cũn
hiu lc i vi quc gia ú na.
Hin nay, Vit Nam ang c gng v
mi mt tham gia sõu v rng vo quỏ
trỡnh hi nhp quc t trong ú cú c vn
ci cỏch h thng phỏp lut sao cho phự hp
vi s phỏt trin ca h thng phỏp lut quc
t. iu ny cú ngha l chỳng ta ngy cng
xõm nhp sõu vo quỏ trỡnh nht th hoỏ
phỏp lut trong t phỏp quc t. Kt qu ca
quỏ trỡnh ny l lut phỏp Vit Nam ang
sa i cỏc quy phm phỏp lut sn cú v b
sung nhng quy phm mi (k c quy phm
xung t ln quy phm thc cht v c cỏc
quy phm t tng na). Trong vic tham gia
vo quỏ trỡnh nht th hoỏ phỏp lut v thc
hin phỏp lut, chỳng ta cn lu ý v xem
xột mt s vn sau:

+ Vn xung t hay mõu thun gia
cỏc quy phm nht th hoỏ trong cỏc iu
c quc t vi cỏc quy phm phỏp lut
trong nc thng c gii quyt bng
vic u th thi hnh cỏc quy nh ca iu
c quc t m Vit Nam l thnh viờn. Vớ
d: khon 2 iu 759 B lut dõn s
CHXHCN Vit Nam quy nh: "Trong
trng hp iu c quc t m CHXHCN
Vit Nam l thnh viờn cú quy nh khỏc
vi quy nh ca B lut ny thỡ ỏp dng
quy nh ca iu c quc t ú; cỏc quy
nh ti khon 1 iu 5 Lut thng mi
nm 2005, khon 3 iu 5 Lut u t nm
2005 v trong rt nhiu lut khỏc ca Vit
Nam cng cú quy nh tng t. Theo cỏc
hc thuyt khỏ ph bin trờn th gii c
ghi nhn trong phỏp lut ca nhiu nc thỡ
cỏc quy nh trong iu c quc t c coi
nh l lut riờng hay l lut chuyờn bit
cũn lut quc gia c coi nh lut chung
ca nh nc ú. V nh vy bao gi lut
chuyờn bit cng cú u th thi hnh so vi
lut chung theo nguyờn tc ó hỡnh thnh t
c xa l Lex specialis derogat lex generalis.
+ Xung t gia cỏc quy phm xung t
v cỏc quy phm thc cht v cựng mt
quan h hay mt vn . iu ny c gii
quyt theo cỏch l cỏc quy phm thc cht
thng nht c ỏp dng gii quyt quan h

ngay tc khc (m khụng cn gii quyt
xung t na), bi l cỏc quc gia nht th
hoỏ cỏc quy phm thc cht l nhm mc
tiờu tng cng tớnh hu hiu iu chnh
ca phỏp lut v lm cho vic thc thi phỏp
lut d dng hn. Vớ d: Cỏc quy nh ca
Cụng c Viờn 1980 v hp ng mua bỏn
hng hoỏ quc t s c thc thi trc tiờn
trong quan h hp ng mua bỏn tr nhng
vn m cũn cha nht th hoỏ c bng
cỏc quy phm thc cht.
+ Xung t gia cỏc quy phm nht th
hoỏ trong cỏc iu c ton cu, khu vc v
tay ụi. Vớ d: Vit Nam tham gia vo Cụng
c cụng nhn v thi hnh quyt nh ca
trng ti nc ngoi (Cụng c New York
1958), cỏc cụng c trong khuụn kh
ASEAN v cỏc hip nh tng tr t phỏp
gia Vit Nam vi nc ngoi v vic thi
hnh quyt nh ca trng ti. Bn cht ca


nghiên cứu - trao đổi
48



tạp chí luật học số 02
/
2007

vn õy l th t u tiờn thi hnh nh
th no? Theo quy tc quc t chung thỡ s
thi hnh iu c tay ụi trc ri n khu
vc v cui cựng l iu c ton cu. Song
cn lu ý rng i vi cỏc iu c quc t
ton cu m trong ú ghi nhn cỏc quy
phm mnh lnh (Jus cogens) thỡ cỏc quc
gia tham kt khụng cú quyn vi phm, bi
nu vi phm thỡ iu c vụ hiu ngay t
khi kớ kt. iu ny cho thy th t trờn õy
li b gt b.
2. Vn hi ho hoỏ phỏp lut
Hi ho hoỏ phỏp lut (harmonia ting
Hy Lp; harmony - ting Anh) l quỏ trỡnh
lm cho cỏc h thng phỏp lut ca cỏc quc
gia khỏc nhau xớch li gn nhau bng cỏch
tng tớnh tng ng v gim thiu ti a
nhng s khỏc bit.
Nht th hoỏ phỏp lut v hi ho hoỏ
phỏp lut l hai quỏ trỡnh cú s liờn kt v
tỏc ng hu c vi nhau. Vn nht th
hoỏ phỏp lut dn n vic cú hng lot quy
phm phỏp lut ging nhau hoc tng t
trong h thng phỏp lut ca cỏc nc khỏc
nhau v õy cng l mt trong nhng h qu
ca quỏ trỡnh nhớch li gn nhau ca cỏc h
thng phỏp lut ca cỏc quc gia, lm gim
thiu s khỏc bit ca cỏc h thng phỏp
lut. Nhng vn hi ho hoỏ phỏp lut l

khỏi nim m rt nhiu chuyờn gia phỏp lớ
cho rng nú cú ni hm rng hn khỏi nim
nht th hoỏ phỏp lut mc dự chỳng cng
cú nhng im ging v tng ng, song
nú cng cú nhng c im riờng bit. Vn
hi ho hoỏ phỏp lut theo ngha rng
ca khỏi nim ny nú cú th bao trựm c
vn nht th hoỏ phỏp lut, cũn theo
ngha hp ca t ny thỡ nú cú mt s c
im riờng bit nh sau:
- S khỏc bit c bn gia nht th hoỏ
phỏp lut vi hi ho hoỏ phỏp lut l
ch quỏ trỡnh hi ho hoỏ phỏp lut khụng
bao gi dn n vic kớ kt cỏc iu c
quc t v t ra cỏc trỏch nhim bt buc
cho cỏc quc gia;
- Hi ho hoỏ phỏp lut l mt hin
tng ó cú t lõu i trong lch s lut phỏp
quc t. Chớnh quỏ trỡnh phỏt trin phỏp in
hoỏ phỏp lut mi quc gia u cú ớt nhiu
din ra quỏ trỡnh hi ho hoỏ phỏp lut nh
khi xõy dng cỏc quy phm phỏp lut quc
gia thng tham kho hay tham kin kinh
nghim ln nhau. Ngy nay vn hi ho
hoỏ phỏp lut thng din ra ng thi vi
vic nht th hoỏ phỏp lut v chỳng ó tr
thnh hin tng khỏ ph bin trong quỏ
trỡnh ton cu hoỏ cỏc nn kinh t;
- Quỏ trỡnh hi ho hoỏ phỏp lut mi
quc gia thng l trờn c s t nguyn v

luụn luụn cú nh hng. Bn cht t
nguyn ny bc l rt rừ ch trong quỏ
trỡnh tỏc ng qua li ca cỏc h thng phỏp
lut gia cỏc quc gia s xut hin mt kiu
quy phm tng ng c la chn m
cỏc quc gia cho l hp lớ nht v a vo
h thng ca mỡnh nh l s chn lc t
nhiờn. Kt qu ca quỏ trỡnh ny l lm cho
cỏc h thng phỏp lut ca cỏc quc gia
xớch li gn nhau hn. Song trong thc tin
quc t cú khi vn hi ho hoỏ phỏp lut
cng xy ra mt cỏch cng bc, vớ d nh
trong trng hp cỏc quc gia thuc a b
cỏc quc gia ụ h (mu quc) ộp buc thi
hnh lut ca h ti cỏc thuc a v nh


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
02
/
2007



49

vy lut phỏp ca cỏc nc thuc a s
ging hoc gn gi vi lut ca cỏc nc
cai tr (Vit Nam cng b ri vo trng hp

ny di thi Phỏp thuc);
- Mt phng thc hi ho hoỏ phỏp
lut chn lc cú ch ý v theo mt nh
hng nht nh ó din ra chõu u l rt
nhiu quc gia chn cỏc quy nh ca lut
La Mó lm chun mc cho vic xõy dng
phỏp lut ca mỡnh v quỏ trỡnh ny ó hỡnh
thnh h thng lut lc a. Hoc hn na l
cú nhng trng hp mt quc gia ly gn
nh nguyờn bn lut dõn s nc khỏc ỏp
dng trờn lónh th nc mỡnh nh B lut
Napụlờụng ỏp dng nc B. Thi kỡ cũn
Liờn xụ thỡ Mụng C cho ỏp dng lut dõn
s ca Liờn bang Nga v.v.);
- Vn la chn nh hng xõy dng
phỏp lut hi ho vi cng ng ngy nay
cng ang din ra mnh m. Vớ d nh cỏc
nc thuc khi xó hi ch ngha c trc
õy v c Vit Nam cựng ang la chn mt
nh hng chung l ci cỏch v xõy dng
h thng phỏp lut phự hp vi s ũi hi
ca nn kinh t th trng. c im chung
ca vic hi ho hoỏ phỏp lut ca cỏc nc
ny l khụng la chn cho mỡnh hỡnh mu
phỏp lut ca mt nc no c m l s cht
lc kinh nghim chung ca cỏc nc phỏt
trin. Cú mc tiờu chung ca cỏc nc trờn
l khụng ch dng li vic ci cỏch h
thng phỏp lut ca mỡnh m cũn hng ti
vic hi ho hoỏ phỏp lut ca mỡnh vi

cng ng quc t bng cỏch gim thiu ti
a s khỏc bit v nhm ti s tng ng,
tng thớch gia cỏc quc gia;
- Hi ho hoỏ phỏp lut cú th l mt
bờn v cng cú th l trờn c s cú i cú li.
Hi ho hoỏ phỏp lut mt bờn l mt
quc gia s dng cỏc phng tin v cụng
c phỏp lớ ca mỡnh lm cho h thng
phỏp lut ca mỡnh xớch li gn vi lut
phỏp ca mt quc gia hay mt nhúm quc
gia. Vớ d nh la chn mt vi quy phm
hoc mt nhúm quy phm hoc thm chớ
ton b b lut v.v
Hi ho hoỏ phỏp lut cú i cú li l cỏc
bờn tham gia thụng qua nhng cỏch c bn
phỏp lut ca h nhớch li gn nhau. Hi
ho hoỏ phỏp lut cú i cú li cú th núi l
mt phng thc mi v din ra sụi ng
vo na cui th k XX. Nú hỡnh thnh v
phỏt trin di s h tr mnh m ca c
ch quc t - ú l cỏc t chc quc t liờn
chớnh ph. õy cng chớnh l c im
chung ca quỏ trỡnh hi ho hoỏ phỏp lut
hin nay. Vic hi ho hoỏ phỏp lut ny
thng c th hin di hỡnh thc thụng
qua ngh quyt ca mt c quan hay mt t
chc quc t. ú l thụng qua mt lut mu
hay mt kiu lut chung. Vớ d: UNCITRAL
son tho v biờn son lut mu v trng ti
thng mi quc t trỡnh i hi ng Liờn

hp quc v lut mu ny c i hi ng
Liờn hp quc thụng qua ngy 11/10/1985
v khuyn ngh cỏc nc thnh viờn ban
hnh lut phự hp v ó cú hng lot nc
trờn th gii trong ú cú c Vit Nam ban
hnh cỏc vn bn v trng ti thng mi
phự hp vi lut mu. õy cng cn lu ý
rng Lut mu v trng ti thng mi quc
t ch l ngh quyt ca Liờn hp quc nờn
ch cú tớnh khuyn ngh m khụng bt buc.
Cỏc quc gia tham kho v ban hnh lut


nghiên cứu - trao đổi
50



tạp chí luật học số 02
/
2007

ca mỡnh sao cho phự hp, kt qu l lut
ca cỏc nc cú tớnh tng ng m khụng
hon ton ging nhau. Quỏ trỡnh ny lm cho
lut phỏp cỏc nc nhớch li gn nhau, hi
ho vi nhau. UNCITRAL ó biờn son
khụng ớt vn bn v c i hi ng Liờn
hp quc thụng qua. Hin nay, xu hng
chung l cỏc t chc khu vc nh: EU,

ASEAN, Cng ng cỏc quc gia c lp
(SNG) cng thng thụng qua cỏc ngh
quyt cú tớnh khuyn ngh cỏc quc gia
thnh viờn ban hnh cỏc vn bn phỏp lut
phự hp vi ngh quyt chung. iu ny
chng t vic hi ho hoỏ phỏp lut cng
phỏt trin cỏc khu vc rt mnh m.
Trờn õy ó trỡnh by nhng nột c bn
ca hai quỏ trỡnh nht th hoỏ v hi ho hoỏ
phỏp lut v chỳng ta cú th nhn thy mt
s im c bn sau:
1. Nht th hoỏ phỏp lut l xõy dng
cỏc quy phm phỏp lut thng nht trong cỏc
iu c quc t cú giỏ tr bt buc i vi
cỏc quc gia thnh viờn. Trong cỏc iu c
ny xõy dng cỏc quy phm phỏp lut cú
tớnh bt buc khỏ tuyt i (cỏc quc gia
thnh viờn khụng cú quyn thay i) m cỏc
quc gia tham gia cú ngha v phi ban hnh
trong lut phỏp ca mỡnh. Cũn hi ho hoỏ
phỏp lut l quỏ trỡnh n gin hn v nh
nhng hn, nú khụng rng buc bt buc
bng ngha v phỏp lớ quc t m thng l
t nguyn mt bờn; thm chớ l trờn c s cú
i cú li cng khụng rng buc bt buc
bng ngha v phỏp lớ quc t.
2. Nht th hoỏ phỏp lut l dn n vic
ban hnh hng lot cỏc quy phm ging nhau
trong lut phỏp ca cỏc nc khỏc nhau cũn
hi ho hoỏ phỏp lut ch lm cho cỏc h

thng phỏp lut xớch li gn nhau, gim thiu
s khỏc bit; cỏc quy phm cú th cú tớnh
tng ng m khụng hon ton ging nhau.
3. Cỏc quy phm nht th hoỏ trong lut
phỏp mi quc gia cú thi hn ph thuc vo
cỏc iu c bt buc cũn cỏc quy phm hi
ho hoỏ li khụng phi ph thuc vo bt kỡ
cỏi gỡ c. Cỏc quy phm thc cht thng nht
c nht th hoỏ trong cỏc iu c quc t
lm trit tiờu vn xung t phỏp lut, cú
tỏc dng n gin hoỏ vic iu chnh cỏc
quan h dõn s cú yu t nc ngoi. Ngc
li, cỏc quy phm hi ho hoỏ khụng trit
tiờu c vn xung t phỏp lut, vớ nh
trong trng hp c Phỏp v B u ỏp
dng B lut Napụlờụng thỡ vn cú xung t
phỏp lut trong vic iu chnh cỏc quan h
ca t phỏp quc t v vn chn lut ỏp
dng vn c t ra.
4. Trong mt s trng hp c th, ụi khi
iu c quc t cng l c s cho vic hi
ho hoỏ phỏp lut l ch cỏc quc gia khụng
phi l thnh viờn cú th ban hnh trong lut
phỏp ca mỡnh theo hng cỏc quy nh ca
iu c, coi iu c nh l lut mu.
5. Nht th hoỏ phỏp lut v hi ho hoỏ
phỏp lut l hai quỏ trỡnh phỏt trin phỏp lut
ca cng ng quc t trong hp tỏc kinh t
v liờn kt kinh t sõu v rng gia cỏc quc
gia. Chỳng th hin bn cht phỏp lớ ca quỏ

trỡnh ton cu hoỏ nn kinh t ca cỏc nc
trong cng ng quc t. Hai quỏ trỡnh ny
phỏt trin tỏc ng tng h thỳc y s
phỏt trin tin b hp tỏc v mi mt gia
cỏc quc gia./.