(SKKN CHẤT 2020) một số biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học qua phân môn tập đọc cho học sinh lớp 4 trường tiểu học phong thủy

Nội dung bài viết

Trang
A- Phần mở đầu............................................................................................................................ 2
B- Nội dung................................................................................................................................................ 4
I- Cơ sở lý luận........................................................................................................................................... 4
II- Thực trạng dạy học................................................................................................................................ 4
III- Biện pháp tiến hành......................................................................................................................... 6

1. Biện pháp 1: Trau dåi høng thó cho häc sinh khi tiÕp xóc víi
th¬ văn......................................................................................................................................................... 7
2.

Biện pháp 2: Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và trang

bị những
kiến thức văn học cơ bản......................................................................................................... 8
3. Biện pháp 3: Rèn kĩ năng đọc hiểu.......................................................................... 10
4. Biện pháp 4: Rèn kĩ năng đọc diễn cảm................................................................ 12
5. Biện pháp 5: Rèn luyện kĩ năng cảm thụ văn học............................................. 13
6.

Biện pháp 6: Kết hợp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học qua các phân
môn khác của môn Tiếng Việt......................................................................................... 14

IV- Kết quả sau khi áp dụng sáng kiến.......................................................................................... 15
V- Giải pháp trong thời gian tới............................................................................................................ 16
C- Kết luận và khuyến nghị....................................................................................................... 17
I. Kết luận................................................................................................................................................. 17
II. Một số khuyến nghị....................................................................................................................... 17
III. Kế hoạch và thời gian viÕt s¸ng kiÕn...................................................................................... 18

1

download by :


A-Phần mở đầu
I, Lí do chọn đề tài

Bớc sang thế kû XXI, ®iỊu kiƯn kinh tÕ x· héi níc ta có những thay
đổi lớn. Đất nớc bớc vào thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Vấn đề
hội nhập, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, xu hớng toàn cầu
hoá trong kinh tế đang đặt ra ngày càng cấp bách. Trong xu hớng
đó,Ngành giáo dục cũng phải đổi mới để vơn lên.
Giáo dục tiểu học đặt nền móng cho sự phát triển tình cảm, đạo
đức, trí tuệ, thẩm mỹ và thể chất của mỗi con ngời
Trong quá trình học tiểu học, nhân cách học sinh sẽ dần dần hình
thành và phát triển thông qua các hoạt động dạy học và giáo dục trong
nhà trờng. Một trong những vấn đề quan trọng trong việc hình thành
và phát triển nhân cách học sinh đó là :" Dạy Tiếng Việt cho học sinh
tiểu học".
Phân môn Tập đọc trong chơng trình Tiếng Việt ngoài nhiệm vụ
rèn đọc đúng còn có hai nhiệm vụ quan trọng là rèn đọc diễn cảm và rèn
năng lực cảm thụ văn học cho học sinh. Đây là hai khâu có quan hệ mật
thiết với nhau: Cảm thụ văn học tốt giúp cho việc đọc diễn cảm tốt và
ngợc lại đọc diễn cảm tốt giúp cho việc cảm thụ nội dung, t tởng của
những bài văn, bài thơ thêm sâu sắc.
Một giáo s, tiến sĩ ngời Nga đà nhận định:
"... Chỉ có các tác phẩm nghệ thuật đợc ngời đọc thể nghiệm trên
phơng diện thẩm mĩ míi cã thĨ béc lé néi dung, t tëng, nghƯ thuật

khách quan của nó, tác động đến t duy và tình cảm, quan điểm và
niềm tin của ngời đọc đó".
2

download by :


Đọc hiểu và cảm nhận đợc cái hay, cái đẹp của các tác phẩm văn học
sẽ giúp các em mở mang thêm tri thức, phong phú về tâm hồn. Có năng
lực cảm thụ văn học tốt các em sẽ càng hứng thú khi viết văn, càng thêm
yêu quý Tiếng Việt và có ý thức giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt.
Trên thực tế, năng lực cảm thụ văn học của học sinh còn hạn chế.
Phần lớn các em còn " cảm" với cách " cảm" của thầy cô. Bên cạnh đó là
việc các em chỉ thích xem những truyện tranh mà bỏ qua những tác
phẩm văn học đích thực. Đó phải chăng là biểu hiện của sự tái diễn
hình ảnh đơn điệu? Khởi đầu của những tâm hồn đơn giản? Vậy làm
thế nào để nâng cao năng lực cảm thụ văn học qua phân môn Tập đọc
cho học sinh?
Xuất phát từ những lý do trên, tôi mạnh dạn đa ra "Một số biện pháp
bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học qua phân môn Tập đọc cho học
sinh lớp 4 Trêng tiĨu häc sè 2 Phong Thủ, LƯ Thủ - Quảng Bình,,
với hy vọng đợc cùng đồng nghiệp tự nâng cao trình độ, bồi dỡng kiến
thức, góp phần nhỏ của mình trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo thế
hệ trẻ.
II, Mục đích nghiên cứu:

Đề tài nghiên cứu một số biện pháp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn
học qua phân môn Tập đọc cho học sinh lớp 4; nhằm nâng cao kỹ năng
cảm thụ văn học - một kỹ năng quan trọng của phân môn Tập đọc trong
chơng trình Tiếng Việt ở bậc Tiểu học.

III, Nhiệm vụ nghiên cứu:

Để đạt đợc mục đích nghiên cứu, đề tài có nh÷ng nhiƯm vơ sau:

3

download by :


1.Nghiên cứu về cơ sở lí luận của việc dạy kĩ năng cảm thụ văn học
trong phân môn Tập đọc lớp 4.
2.Tìm hiểu thực trạng việc dạy kĩ năng cảm thụ văn học qua phân môn
Tập đọc 4 tại trờng TiĨu häc sè 2 Phong Thủ.
3.§Ị xt mét sè biƯn pháp nhằm nâng cao chất lợng cảm thụ văn học
trong phân môn Tập đọc 4 ở trờng tiểu học.
IV, Đối tợng nghiên cứu:

Đề tài nghiên cứu một số biện pháp rèn kỹ năng cảm thụ văn học qua
phân môn Tập ®äc 4 ë trêng TiĨu häc sè 2 Phong Thủ - Lệ Thủy
Quảng Bình.
V, Phạm vi nghiên cứu:

Trong phạm vi đề tài, tôi đề cập đến công tác giảng dạy kỹ năng
cảm thụ văn học trong phân môn Tập đọc 4.
VI, Phơng pháp nghiên cứu:

Để thực hiện đợc đề tài này, tôi sử dụng hai nhóm phơng pháp sau:
1. Nhóm phơng pháp nghiên cứu lý thuyết:
-Nghiên cứu các khái niệm lý thuyết liên quan đến đề tài.
-

Nghiên cứu các chỉ thị, hớng dẫn của Bộ GD - ĐT, tra cứu Tạp chí

hàng tháng, SGK, SGV,... có liên quan đến đề tài.
2. Nhóm phơng pháp nghiên cứu thực tiễn:
-

Khảo sát thực tiễn.

-

Quan sát, phỏng vấn, thống kê.

-

Tổng kết kinh nghiệm.

4

download by :


B- phần Nội dung
I- Cơ sở lý luận của đề tài

Trong chơng trình tiểu học nói chung và lớp 4 nói riêng, quá trình
cảm thụ văn học diễn ra nhiều nhất trong các giờ Tập đọc. Cảm thụ văn
học tốt là cơ sở để hình thành năng lực đọc tốt.
1.Vậy thế nào là cảm thụ văn học?
Cảm thụ văn học là quá trình tiếp nhận, hiểu, cảm đợc tác phẩm văn

chơng. Đây là một quá trình nhận thức tinh tế, phức tạp và mang tính
chủ quan cá nhân rõ nét.
2.Vai trò của cảm thụ văn học trong chơng trình môn Tiếng Việt ở bậc
tiểu học nói chung và chơng trình bồi dỡng học sinh giỏi Tiếng Việt nói
riêng :
Cảm thụ văn học càng sâu thì sẽ càng rút ra đợc những nhận xét,
đánh giá tinh tế. Có thể nói, cơ sở của quá trình cảm thụ văn học là mối
liên hệ giữa tác giả, tác phẩm và ngời đọc. Chính vì vậy việc dạy Tiếng
Việt ở lớp 4 không chỉ nhằm cung cấp những hiểu biết nhất định về
xà hội và tự nhiên, về văn hoá, văn học mà còn phải bồi dỡng tình yêu
Tiếng Việt và hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng Tiếng Việt
cho các em.
II- Thực trạng dạy học kỹ năng cảm thụ văn học qua phân môn tập đọc 4 ở
trờng tiểu học số 2 phong thuỷ- lệ thuỷ quảng bình.
ở

lứa tuổi học sinh lớp 4, óc phân tích, năng lực so sánh, tổng hợp,

khái quát cha hoàn thiện. Chính vì vậy, khi đọc tác phẩm văn học các
em chỉ phân tích đợc những biểu hiện bề ngoài của nhân vật, của
hành động, của ngôn từ. Còn phần đặc điểm, tính cách nhân vật hay
cao hơn nữa là ý nghĩa,
5

download by :


cảm xúc phần hàm ngôn trong tác phẩm văn học, các em thờng cảm
nhận một cách hời hợt, cha sâu sắc. Mặt khác do kiến thức thực tế còn
ít nên khi tiếp xúc với các tác phẩm văn học, các em thờng sa vào những

chi tiết cụ thể, thiếu khả năng khái quát, tổng hợp, so sánh...
Bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4 hiện nay là một
trong những vấn đề cha đợc các nhà giáo quan tâm đúng. Qua thực tế
giảng dạy và trao đổi với đồng nghiệp, tôi nhận thấy: phần lớn các em
có kỹ năng đọc trơn là chủ yếu, khả năng đọc diễn cảm còn cha cao.
Các em học nội dung bài song không biết phát hiện yếu tố nghệ thuật
sử dụng trong bài; Có thể biết hình ảnh này đẹp, câu thơ này hay
nhng không trả lời đợc nó hay đẹp ở điểm nào. Trong các giờ Tập đọc,
giáo viên mới chỉ tập trung rèn đọc nhiều, còn việc khai thác nội dung
nghệ thuật chỉ dừng ở một vài nhóm học sinh có kỹ năng đọc tốt. Bên
cạnh đó, do tình hình xà hội, các em (kể cả gia đình các em) thờng chú
trọng nhiều đến môn Toán, Tin học, Anh văn mà không thích học Văn.
Các em thờng không có thói quen suy nghĩ độc lập và sáng tạo, ít tiếp
xúc với các tác phẩm văn học hay.

Năm học 2010 - 2011, tôi đợc nhà trờng phân công dạy môn Tiếng
Việt lớp 4A. Ngay từ đầu năm học tôi đà tìm hiểu, khảo sát thống kê một
số vấn đề sau:
1- Tìm hiểu nội dung chơng trình phân môn tập đọc lớp 4:
Cả năm học có 35 tuần, mỗi tuần có 2 tiết Tập đọc ( trừ tuần 10;
18; 28; 35- ôn tập giữa kỳ và cuối kỳ). Tổng số có 62 bài tập đọc thuộc
các loại hình văn bản nghệ thuật, báo chí, khoa học, trong đó có 45 bài
văn xuôi, 1 vở kịch, 17 bài thơ (2
6

download by :


bài thơ ngắn đợc dạy trong cùng một tiết) đợc sắp xếp theo 10 chủ
điểm sau:

-

Thơng ngời nh thể thơng thân.

-

Măng mọc thẳng.

-

Trên đôi cánh ớc mơ.

-

Có chí thì nên.

-

Tiếng sáo diều.

-

Ngời ta là hoa đất.

-

Vẻ đẹp muôn màu.

-

Những ngời quả cảm.

-

Khám phá thế giởi.

-

Tình yêu cuộc sống.
2- Đặc điểm - tình hình lớp 4A:

Lớp 4A do tôi phụ trách có 36 học sinh. Trình độ văn hoá khá đồng
đều. Đa phần phụ huynh quan tâm đến việc học tập của con em
mình.
*

Tôi đà tiến hành khảo sát bằng 3 loại bài và thu đợc kết quả sau;

a- Đọc: Là một kỹ năng rất quan trọng ảnh hởng đến việc chiếm
lĩnh, am hiểu, cảm thụ văn bản nên việc đầu tiên tôi yêu cầu học sinh
đọc một đoạn văn ngắn để phân loại khả năng đọc của từng em.
Kết quả :
- Đọc diễn cảm: 6 em chiếm 16,7%
- Đọc to, rõ ràng, phát âm chuẩn: 15 em chiếm 41,7%
- Đọc ®óng nhng nhá: 7 em chiÕm 19,4%
- §äc ngäng (s/x): 3 em chiÕm 8,3%
- §äc sai dÊu thanh (hái/ng·): 5 em chiếm 13,9%
b- Bài tập phát hiện ý và nghệ thuật của bài văn:
7

download by :


Tôi đa ra một bài tập đọc đà học, yêu cầu học sinh tìm ý nội dung
và chỉ ra những biện pháp nghệ thuật đà đợc sử dụng.
Kết quả :
-

Nêu đợc nội dung và phát hiện đợc nghệ thuật sử dụng: 6 em

chiếm 16,7%.
-

Nêu đợc ý nội dung : 19 em chiếm 52,8%
Không nêu đợc nội dung và nghệ thuật: 11 em chiếm 30,5%

c- Bài tập cảm thụ một đoạn thơ đà học :
-

Điểm 9, 10: 3 em chiếm 8,3%

-

Điểm 7, 8 : 9 em chiÕm 25%

-

§iĨm 5, 6 : 14 em chiÕm 38,9%

-

§iĨm 3, 4 : 10 em chiÕm 27,8%

Qua việc khảo sát thực tế đầu năm cho thấy mức độ cảm thụ văn
học của các em chỉ dừng lại ở mức trung bình. Việc nắm các bài tập
đọc chỉ dừng lại ở nội dung đơn giản, cha tiếp cận đợc với nghệ thuật.
Vốn ngôn ngữ của các em còn nghèo nàn, khả năng cảm nhận đợc cái
hay, cái đẹp của bài văn, thơ còn yếu.
III-một số biện pháp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học qua phân môn tập
đọc cho học sinh lớp 4a trờng tiểu học số 2 phong thuỷ- lệ thuỷ - quảng bình.

Cảm thụ văn học là một quá trình lâu dài có nhiều cấp độ, nhằm tái
tạo và sáng tạo mới hình tợng nghệ thuật dựa theo đặc điểm cá nhân và
cảm xúc của từng ngời. Để đạt đợc kết quả đó, quá trình cảm thụ của
học sinh phải đảm bảo đi đúng hớng. Vì vậy quá trình cảm thụ vừa
mang tính chủ quan, vừa phụ thuộc vào nội dung, ý nghĩa khách quan
cđa t¸c
8

download by :


phÈm, võa phơ thc vµo vèn sèng, vèn hiĨu biÕt văn học và đặc
điểm nhân cách mỗi học sinh. Những tác phẩm có giá trị về nội dung và
nghệ thuật phù hợp với đặc điểm lứa tuổi có tác dụng giáo dục tích cực,
các em sẽ đợc phát triển những hiểu biết văn học, xà hội, con ngời và các
kỹ năng nghe nói, đọc , viết, phát triển những phẩm chất nhân cách,
năng lực t duy và nhận thức thẩm mỹ từ đó năng lực cảm thụ văn học của
các em sẽ phát triển một cách hoàn thiện đậm nét.
Đối với học sinh tiểu học, năng lực cảm thụ văn học mới chỉ ở mức độ

ban đầu, nghĩa là dần dần hình thành và phát triển . Để năng lực văn
học của các em có thể hình thành và phát triển tốt nhất thì ngay từ lớp 4
chúng ta cần có những biện pháp phù hợp nhằm bồi dỡng năng lực cảm
thụ văn học cho các em.
Trên cơ sở khảo sát tìm hiểu nguyên nhân, nghiên cứu nội dung
chơng trình, mục đích yêu cầu và phơng pháp dạy Tập đọc lớp 4 tôi đÃ
suy nghĩ, tìm tòi và mạnh dạn áp dụng một số biện pháp bồi dỡng năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4 qua phân môn Tập đọc nh sau:
1- Trau dồi hứng thú cho học sinh khi tiếp xúc với thơ văn :
Trên tinh thần đổi mới phơng pháp dạy học học sinh sẽ là ngời chủ
động, sáng tạo nắm bắt kiến thức để cảm thụ văn học tốt và học giỏi
môn Tiếng Việt.
Khi một học sinh cha thích văn học, thiếu sự say mê cần thiết, nhất
định em đó cha thể xúc động thực sự với những gì đẹp đẽ đợc tác giả
diễn tả trong bài văn, bài thơ ấy. Có hứng thú khi tiếp xúc với thơ, văn, các
em sẽ vợt qua đợc những
9

download by :


khó khăn trở ngại, cố gắng luyện tập . Muốn đạt đợc điều đó ngời thầy
cần giúp học sinh thâm nhập vào tác phẩm bằng nhiều cách khác nhau.
a- Giới thiệu tác giả, tác phẩm:
Để học sinh có hứng thú khi tiếp xúc với các bài thơ, văn tôi đà tìm
đọc các tác phẩm đó, tìm hiểu về tác giả, hoàn cảnh ra đời của tác
phẩm.... để giới thiệu cho học sinh nhằm gây sự chú ý bớc đầu cho các
em.
Ví dụ: Khi dạy bài tập đọc "Mẹ ốm" (Tiếng Việt 4 tập 1), tôi đà kể
cho các em nghe đôi nét về tuổi thơ của Trần Đăng Khoa, về tập thơ

"Góc sân và khoảng trời" của anh. Từ đó các em rất háo hức khi đọc và
tìm hiểu bài thơ này.
b- Hớng dẫn chuẩn bị bài ở nhà:
Để học sinh có ý thức chủ động và sáng tạo tìm hiểu nội dung nghệ
thuật của mỗi bài tập đọc, tôi yêu cầu các em cần phải soạn bài kĩ ở
nhà trớc giờ học. Và để định hớng cho các em chuẩn bị bài đạt hiệu
quả cao, tôi gợi ý những câu hỏi trong phần hớng dẫn về nhà cho các
em.
Ví dụ: Để giúp học sinh chuẩn bị bài "Tuổi Ngựa" (Tiếng Việt 4
tập 1) tôi đà hớng dẫn học sinh bằng những câu hỏi cụ thể sau:
-

Đi chơi khắp nơi nhng Ngùa con vÉn nhí mĐ nh thÕ nµo? Tõ ngữ

nào thể hiện điều đó?
-

Trong khổ thơ cuối "Ngựa con" đà nhắn nhủ với mẹ điều

-

Cần nhấn giọng ở những từ ngữ nào để diễn tả tình yêu của cậu

gì?
bé Ti Ngùa ®èi víi mĐ?
-

Em h·y vÏ mét bøc tranh minh hoạ bài thơ.

c- Sử dụng đồ dùng trực quan:

10

download by :


Trong phân môn Tập đọc, đồ dùng trực quan thờng đợc dùng để
giới thiệu bài giảng nội dung bài nhằm lôi cuốn hấp dẫn học sinh vào bài
giảng. Đồ dùng trực quan có thể là tranh ảnh, mô hình, vật thật, băng
hình ... và đặc biệt chính giọng đọc của giáo viên cũng là một trực
quan đặc biệt hữu hiệu. Nh ở bài "Đoàn thuyền đánh cá", sau khi
quan sát tranh ảnh về cảnh tàu thuyền đánh cá trên biển lại đợc nghe
giọng đọc truyền cảm của tôi thì bất cứ học sinh nào cũng háo hức
muốn tiếp cận ngay bài đọc để xem vẻ đẹp của biển nh thế nào?
Công việc lao động của ngời đánh cá ra sao?
Mặt khác, tôi còn giao cho học sinh su tầm những tranh ảnh, đồ
dùng trực quan có liên quan đến nội dung bài Tập đọc.
Ví dụ: Học bài "Vẽ về cuộc sống an toàn" tôi có yêu cầu các em su
tầm những bức tranh theo chủ điểm (đăng trên các báo, tạp chí). Học
sinh đà rất thích thú và su tầm đợc nhiều bức tranh đẹp theo yêu cầu.
Từ đó các em cã niỊm say mª, høng thó rÊt lín khi tiếp xúc với các bài
thơ, văn.
2- Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và trang bị
những kiến thức văn học cơ bản.
a- Tích luỹ vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống:
Cảm thụ văn học là quá trình nhận thức có ảnh hởng bởi "vốn sống"
của mỗi ngời. Cái "vốn sống" ấy trớc hết đợc tích luỹ bằng những hiểu
biết và cảm xúc của bản thân qua sự hoạt động và quan sát hằng ngày
trong cuộc sống. Nó còn đợc tích luỹ trong văn học thông qua việc đọc
sách thờng xuyên, Mỗi cuốn sách có biết bao điều bổ ích và lý thú.
Để học sinh đọc sách có hiệu quả, đồng thời giúp học sinh học tốt

các bài tập đọc, tôi hớng dẫn cho các em chọn nh÷ng

11

download by :


quyển sách phù hợp với lứa tuổi, có ích cho việc học tập và tu d-ỡng.

Ví dụ: Để các em học tốt bài "Dế Mèn bênh vực kẻ yếu", tôi hớng
dẫn các em tìm đọc tác phẩm "Dế Mèn phiêu lu kí" của Tô Hoài; học
bài "Tuổi Ngựa", tôi cho học sinh tìm đọc tập thơ, truyện "Bầu trời
trong quả trứng" của Xuân Quỳnh.
Có sách tốt rồi, tôi thờng hớng dẫn cho các em cần tập trung t tởng
cao khi đọc sách và luôn suy nghĩ về những điều đang ®äc ®Ĩ thÊy
c¸i hay, c¸i ®Đp cđa t¸c phÈm (vỊ cả nội dung và nghệ thuật). Các em
cần đọc sách với thái độ say mê - có nghĩa là sống cùng với nhân vật,
biết vui, buồn, sớng khổ hay yêu, ghét ...cùng nhân vật, đồng thời cảm
nhận đợc những hình ảnh đẹp, những câu văn hay, những chi tiết xúc
động,...
Để tích luỹ vốn hiểu biết về cuộc sống và văn học, sau mỗi bài tập
đọc, tôi hớng dẫn các em cách chọn lọc, ghi chép để thu nhận, tích lũy
những điều bổ ích. Các em tập cho mình có thói quen ghi " Sổ tay
Tiếng Việt và Văn học" những từ ngữ hay, những hình ảnh đẹp, những
điều cảm nhận đợc qua bài tập đọc.
Hơn thế nữa, để củng cố, bổ sung "vốn sống" của học sinh, tôi
thờng xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khoá văn học sau mỗi chủ điểm
(tổ chức vào tiết sinh hoạt cuối tuần). Để buổi sinh hoạt ngoại khoá có
hiệu quả, tôi đà thành lập 4 nhóm: nhóm đọc diễn cảm, nhóm kịch,
nhóm báo chí (sáng tác thơ, truyện ngắn), nhóm hài (sáng tác và đóng

tiểu phẩm gây c-ời). Các nhóm sẽ trình bày tác phẩm của mình về chủ
điểm

12

download by :


vừa học xong. Để gây hứng thú cho học sinh, tôi còn tổ chức cho các
nhóm giao lu, chơi trò chơi và thi có thởng.
b- Trang bị những kiến thức văn học cơ bản.
Nếu vốn sống là cơ sở của quá trình cảm thụ thì những kiến thức
văn học cơ bản cũng có tầm quan trọng không kém.
Những kiến thức văn học cơ bản là các khái niệm: Tác giả, tác phẩm,
chi tiết, hình ảnh, đoạn văn, câu thơ, khổ thơ ... là các biện pháp tu từ,
so sánh, ẩn dụ, nhân hoá ... là những kiến thức mà bất kỳ một ngời nào
muốn cảm thụ tốt tác phẩm văn học đều phải biết.
Ví dụ: ở bài "Trăng ơi ... từ đâu đến?" (Tiếng việt 4 - tập
2)

nhờ biện pháp so sánh "Trăng hồng nh quả chín" "Trăng tròn nh mắt

cá" các em thấy đợc sự khám phá rất độc đáo của nhà thơ về trăng, thấy
đợc sự gần gũi của trăng với trẻ thơ.
Muốn năng lực cảm thụ của học sinh hình thành và phát triển tốt thì
công việc song song với bồi dỡng vốn sống là trang bị cho học sinh
những kiến thức cơ bản. Việc trang bị kiến thức cơ bản cho học sinh
đợc tôi tiến hành thờng xuyên ở từng tiết học. Sau mỗi một khái niệm,
một biện pháp nghệ thuật đợc cung cấp, tôi thờng xuyên sử dụng lại và
kiểm tra mức độ tiếp thu và sử dụng của học sinh. Nếu có những vấn

đề khó hiểu cần nhiều thời gian, tôi sẽ cung cấp cho các em vào tiết
sinh hoạt thơ văn cuối tuần.
3- Rèn kĩ năng đọc hiểu:
Đọc hiểu có vai trò quyết định đến quá trình cảm thụ của học
sinh. Kĩ năng đọc hiểu của học sinh đợc dần dần hình thành và rèn
luyện, phát triển trong suốt quá trình ở tiểu học. Chính vì vậy mà việc
đọc hiểu càng trở nên quan trọng hơn. Có đọc hiểu tốt thì mới cảm thụ
tốt bài học. Nếu kỹ năng đọc
13

download by :


hiểu yếu, khi đọc một bài văn, thơ các em sẽ chẳng biết nên bắt đầu
nh thế nào để tìm hiểu bài, sẽ chẳng hiểu câu "Nhịp chày nghiêng
giấc ngủ em nghiêng" ý nói gì. Tại sao nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm lại
viết "Lng đa nôi và tim hát thành lời"? ... Những điều đó các em cha
hiểu thì cha thể cảm thụ đợc tác phẩm mà chỉ có thể gọi là đọc tác
phẩm.
Để dạy đọc hiểu, tôi đà hớng dẫn các em tìm hiểu nội dung, ý
nghĩa của từng đoạn văn, khổ thơ hay cả bài rồi từ những hiểu biết đó
các em đa ra cách đọc phù hợp chứ không áp đặt các em phải có cách
đọc ra sao.
Tôi đà áp dụng một vài biện pháp để rèn kĩ năng đọc hiểu trong giờ
tập đọc nh sau:
a- Sử dụng hệ thống câu hỏi:
Đây là biện pháp trung tâm trong việc rèn kĩ năng đọc hiểu. Biện
pháp này đợc sử dụng xuyên suốt từ đầu đến cuối tiết học và có vai trò
chủ đạo trong việc tìm hiểu bài và luyện đọc cho học sinh. Chính vì
vậy mà yêu cầu đặt ra với hệ thống câu hỏi là phải bám sát văn bản về

nội dung, nghệ thuật và ý nghĩa. Tránh những câu hỏi rờm rà, thừa ý,
hay những câu hỏi chỉ trả lời "có" hoặc "không". Hệ thống câu hỏi cần
đợc thiết kế sao cho có tính lôgic chặt chẽ. Ví dụ: Khi hớng dẫn các em
tìm hiểu đoạn 2 của bài "Đôi giày ba ta màu xanh" (Tiếng Việt 4 - tập
1), tôi đa ra câu hỏi "Chị phụ trách Đội đà làm gì để động viên câu bé
Lái trong ngày đầu tới lớp?", "Tại sao chị lại chọn cách làm đó?".

Việc dùng câu hỏi rèn kĩ năng đọc hiểu đợc tôi sử dụng theo các
dạng sau:
-

Câu hỏi tái hiện nội dung.

-

Câu hỏi tìm từ, giải nghĩa tõ.
14

download by :


-

Câu hỏi nhằm phát hiện tín hiệu nghệ thuật.

-

Câu hỏi tìm hiểu thái độ, tình cảm của tác giả.

-

Câu hỏi về cách đọc.

Ví dụ: Để tái hiện đợc những cống hiến xuất sắc cho sự nghiệp
Quốc phòng của giáo s Trần Đại Nghĩa (Bài "Anh hùng lao động Trần
Đại Nghĩa"- Tiếng Việt 4, tập 2) tôi đà sử dụng câu hỏi: "Giáo s Trần Đại
Nghĩa đà có đóng góp gì lớn
trong kháng chiến?".
Trong khi dạy bài "Bè xuôi sông La" (Tiếng Việt 4- tập 2), tôi đÃ
dùng câu hỏi: "Chiếc bè gỗ đợc ví với cái gì? Cách nói ấy có gì hay?". Với
câu hỏi này, học sinh dễ dàng phát hiện đợc nghệ thuật so sánh mà tác
giả đà sử dụng trong bài. (Chiếc bè gỗ đợc ví với đàn trâu đằm mình
thong thả trôi theo dòng sông: Bè đi chiều thầm thì, Gỗ lợn đàn thong
thả, Nh bầy trâu lim dim, Đằm minh trong êm ả. Cách so sánh nh thế làm
cho cảnh bè gỗ trôi trên sông hiện lên rất cụ thể, sống động.)
Trong quá trình dạy học, tôi thờng rất quan tâm chú ý đến cách sử
dụng hệ thống câu hỏi nhằm giúp học sinh phát hiện đợc nội dung,
nghệ thuật cũng nh ý nghĩa của tác phẩm văn học. Qua đó, các em sẽ
cảm thụ tác phẩm tốt hơn và các em sẽ tiếp cận đợc với mọi vấn đề xung
quanh bài học.
b- Sử dụng ®å dïng trùc quan.
§å dïng trùc quan gióp häc sinh say mê tiếp cận với văn thơ. Bên cạnh
đó, đồ dùng trực quan còn có thể đợc dùng để giải nghĩa từ. Ví dụ
trong bài "Đờng đi Sa Pa" (Tiếng Việt 4- tập
2)

tôi đà dùng tranh để giải nghĩa từ "chênh vênh", "dốc cao" để giúp

học sinh hiểu rõ hơn các từ ngữ này.
Khi dạy bài "Sầu riêng", tôi đà su tầm và mang đến lớp một quả sầu

riêng, kết hợp với tranh minh hoạ trong sách giao
15

download by :


khoa để giúp các em miêu tả những nét đặc sắc của quả sầu riêng đợc
cụ thể và sinh động hơn.
4- Rèn kĩ năng đọc diễn cảm.
Trong quá trình cảm thụ, việc đọc diễn cảm cũng là một khâu rất
quan trọng. Qua đọc diễn cảm, chúng ta sẽ biết đợc mức độ tiếp thu bài
của học sinh.
Từ việc hiểu tác phẩm, đọc đúng và lu loát văn bản, các em sẽ có
sáng tạo hợp lý trong cách đọc sao cho đạt hiệu quả cao nhất. Nếu một
bài đọc học sinh đọc rất lu loát, đúng về ngắt nghỉ, nhấn giọng, lên
giọng ... nhng toàn bộ bài em đọc với giọng khô khan, thiếu tình cảm
thì bài đọc đó coi nh cha đạt kết quả. Chính vì thế mà ngữ điệu
đóng vai trò rất quan trọng trong đọc diễn cảm. Đọc diễn cảm là một
kĩ năng phải rèn giũa công phu của giáo viên không chỉ ngày một ngày
hai mà có đợc. Tôi đà áp dụng rèn kĩ năng đọc diễn cảm thông qua các
biện pháp:
-

Đàm thoại, thảo luận: Tôi tổ chức cho các em thảo luận nhóm để

trao đổi, tìm giọng đọc của đoạn, bài sao cho phù hợp với tình huống
miêu tả trong văn bản.
-

Đọc mẫu: Giáo viên hoặc mét em häc sinh cã chÊt giäng tèt ®äc.

-

Lun ®äc nhóm (học sinh đọc cho nhau nghe theo nhóm đôi,

ba, bốn).
-

Luyện đọc cá nhân: Đây là lúc tôi kiểm tra kết quả của việc thực

hiện các biện pháp nêu trên. Qua biện pháp này, tôi nắm đợc khả năng
của từng học sinh và thực hiện uốn nắn cho mỗi cá nh©n häc sinh.

16

download by :


Sau một quá trình thực hiện nâng cao dần việc đọc diễn cảm thì
kĩ năng đọc diễn cảm của các em đà đợc trau dồi và rèn luyện rất
nhiều.
5- Rèn luyện kĩ năng cảm thụ văn học.
Để từng bớc rèn luyện năng lực cảm thụ văn học cho các em, tôi đÃ
xây dựng một số dạng bài tập cho học sinh luyện tập. Cụ thể có các
dạng bài tập sau:
a- Bài tập tìm hiểu tác dụng của cách dùng từ đặt câu sinh
động.
Ví dụ: Cho đoạn văn sau:
"Mặt trời lên cao dần. Gió đà bắt đầu mạnh. Gió lên, nớc biển càng
dữ. Khoảng mênh mông ầm ĩ càng lan rộng mÃi vào. Biển cả muốn nuốt

tơi con đê mỏng manh nh con mập đớp con cá chim nhỏ bé". (Thắng
biển - Tiếng Việt 4 - tập 2).
+ Ba câu ngắn ở đầu đoạn văn thể hiện điều gì?
(Ba câu ngắn ở đầu đoạn văn thể hiện cơn bÃo biển đến rất
nhanh).
+

Tìm những từ ngữ nói lên sự đe doạ của cơn bÃo biển? (Gió bắt

đầu mạnh, nớc biển càng dữ, nuốt tơi con đê mỏng manh).
b- Bài tập phát hiện những hình ảnh, những chi tiết
có giá trị gợi tả.
Ví dụ: Tìm những hình ảnh nói lên vẻ đẹp huy hoàng của biển
trong khổ thơ sau:
"Câu hát căng buồm với gió khơi Đoàn
thuyền chạy đua cùng mặt trời;
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi".
(Đoàn thuyền đánh cá - Tiếng Việt 4, tập 2)
17

download by :


(Những hình ảnh nói lên vẻ đẹp huy hoàng của biển là: Mặt trời
đội biển nhô màu mới - Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi ).
c- Bài tập tìm hiểu và vận dụng một số biện pháp tu từ gần
gũi với học sinh.
Ví dụ: "Mai sau,
Mai sau,

Mai sau,
Đất xanh tre m·i xanh mµu tre xanh"
(Tre ViƯt Nam - TiÕng Việt 4- tập 1)
Tác giả đà sử dụng biện pháp tu từ gì trong đoạn thơ trên? Viết nh
vậy nhằm khẳng định điều gì? (Tác giả đà sử dụng điệp từ "xanh" và
điệp ngữ "Mai sau" thể hiện rất đẹp sự kế tiếp liên tục của các thế hệ
tre già, măng mọc và khẳng định sự trờng tồn của sức sống dân tộc
Việt Nam).
d- Bài tập về bộc lộ cảm thụ văn học qua một đoạn viết ngắn.
Ví dụ: Trong bài "Bè xuôi sông La" (Tiếng Việt 4 - tập 2)
nhà thơ Vũ Huy Thông có viết:
"Sông La ơi sông La
Trong veo nh ánh mắt
Bờ tre xanh im mát
Mơn mớt đôi hàng mi"
Đoạn thơ trên giúp em cảm nhận đợc vẻ đẹp của dòng sông La nh
thế nào?
(Tham khảo: Đoạn thơ giúp ta cảm nhận đợc vẻ đẹp thật quýên rũ
của dòng sông La. Nhà thơ đà "nhân hoá" sông La, gọi tên sông trìu
mến nh gọi một con ngời. Cách so sánh dòng sông La "Trong veo nh ánh
mắt" làm cho ta thấy sắc màu
18

download by :


trong xanh của dòng sông cũng đậm đà tình cảm. Những luỹ tre rủ
bóng xuống mặt sông cũng đợc nhân hoá thành "Bờ tre xanh im mát.
Mơn mớt đôi hàng mi". Vẻ đẹp của dòng sông, của bờ tre chẳng khác
nào vẻ đẹp của một ngời con gái quê h-ơng. Đó chính là vẻ đẹp đậm đà

tình cảm yêu thơng gắn bó với con ngời).
*

Việc rèn kĩ năng cảm thụ văn học thông qua các bài tập thực sự đÃ

mang lại những hiệu quả nhất định. Các em đà đợc rèn luyện từng bớc
(từ dễ đến khó) để có đợc năng lực cảm thụ văn học tốt và viết đợc
những đoạn văn hay.
6- Kết hợp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học qua các phân môn
khác của môn Tiếng Việt.
Nếu chỉ chú trọng áp dụng các biện pháp trên qua phân môn tập
đọc để nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh thì kết
quả thu đợc sẽ không nh mong muốn. Chính vì vậy việc rèn năng lực
cảm thụ văn học cho học sinh còn phụ thuộc rất lớn vào các phân môn
khác của môn Tiếng Việt.
Ví dụ: Nắm vững kiến thức phân môn Luyện từ và câu, các em
không chỉ nói mà còn có thể cảm nhận đợc nét đẹp của nội dung qua
những hình thức diễn đạt sinh động và sáng tạo. Đọc đoạn văn tả cảnh
Sa Pa (Đờng đi Sa Pa - TiÕng ViƯt 4- tËp 2), nÕu n¾m ch¾c kiÕn thøc
lun từ và câu các em sẽ chú ý đến cách đặt câu rất hay của nhà văn
Nguyễn Phan Hách: "Thoắt cái, lác đác lá vàng rơi trong khoảng khắc
mùa thu. Thoắt cái, trắng long lanh một cơn ma tuyết trên những cành
đào, lê, mận. Thoắt cái, gió xuân hây hẩy nồng nàn với những bông hoa
lay ơn màu đen nhung hiÕm quý".

19

download by :

Nếu thiếu đi cái trạng ngữ gây ấn tợng về thời gian "Thoắt cái" và
đảo vị ngữ "trắng long lanh", những câu văn trên sẽ không thể làm cho
ngời đọc cảm nhận đợc vẻ đẹp huyền ảo và nên thơ của thắng cảnh Sa
Pa.
Ngoài việc chú trọng truyền đạt kiến thức cơ bản trong ch-ơng
trình Tiếng Việt cho học sinh, tôi còn tổ chức các cuộc thi kể chuyện,
thi đọc diễn cảm, đóng tiểu phẩm hay tập viết văn thơ qua các buổi
"Hội vui học tốt" của lớp. Hình thức này cuốn hút hầu hết các em tham
gia và đà đạt đợc kết quả nhất định.
IV- kết quả bớc đầu và bài học kinh nghiệm:

I, Kết quả đạt đợc:
Nhờ vận dụng những biện pháp thích hợp với nhiều hình thức
phong phú, nhờ vào sự cố gắng của cả thầy và trò, sau một học kỳ năng
lực cảm thụ văn học của các em đà có tiến bộ rõ rệt. Giờ đây, với mỗi bài
tập đọc, việc trả lời câu hỏi, phát hiện những biện pháp nghệ thuật hay
tìm nội dung, ý nghĩa không còn là vấn đề quá khó với các em. Cái đẹp
của văn thơ đà bắt đầu thâm nhập vào tâm hồn và đợc bộc lộ qua lời
nói, cử chỉ của các em. Các em đà biết xúc động khi đọc một câu thơ
hay, một đoạn văn có hình ảnh đẹp.
Đặc biệt, vốn văn học và vốn sống của các em đợc tích luỹ ngày
một nhiều. Giờ đây, mỗi em đều có một bộ su tầm về các t liệu phục
vụ học tập nhất là môn Tiếng Việt. Hầu nh không có em nào mang
những cuốn truyện "rẻ tiền" đến lớp đọc. Tủ sách của các em bây giờ là
"Dế Mèn phiêu lu kí", là "Góc sân và khoảng trời", "Bầu trời trong quả
trứng" hay "Đất rừng phơng Nam".

20

download by :

Bên cạnh học sinh làm đề kiểm tra Tiếng Việt định kì (cuối học
kì I), tôi bổ sung thêm để kiểm tra cảm thụ văn học với từng học sinh.
Kết quả cụ thể nh sau:
-

Điểm 9, 10: 8 em chiếm 22,2%

-

§iĨm 7, 8: 24 em chiÕm 66,7%

-

§iĨm 5, 6: 4 em chiếm 11,1%

Trên đây là một số kết quả mà học sinh lớp tôi đà đạt đợc về vấn
đề cảm thụ văn học qua một học kỳ I vừa qua. Kết quả đạt đợc tuy mới ở
mức độ khiêm tốn nhng cũng đà động viên đợc cả thầy và trò cùng cố
gắng nhiều hơn nữa để đạt đợc kết quả cao hơn trong thời gian tới.
Trong thời gian tới, tôi sẽ tiếp tục tiến hành áp dụng các biện pháp trên
đây để bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp mình. Đặc
biệt, tôi sẽ cố gắng tổ chức nhiều hơn các hoạt động ngoại khoá, các
buổi "Hội vui học tốt" nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học
sinh.
Để kỉ niệm ngày chiến thắng 30/4 các em sẽ tìm hiểu về anh bộ
đội cụ Hồ, về công cuộc giải phóng, thống nhất đất nớc qua các tác
phẩm văn học. Hớng tới kỉ niệm ngày sinh nhật Bác 19/5, tôi sẽ tổ chức
cho các em su tầm và tìm đọc những bài thơ, tập thơ của Bác và thi viết

về Bác Hồ kính yêu, tổ chức cho lớp thi kể chuyện về tấm gơng đạo
đức của Bác Hồ... qua đó để giúp các em có điều kiện tiếp xúc, cảm
thụ những bài văn hay, những tác phẩm có giá trị nghệ thuật và điều
quan trọng nhất là các em sẽ thể hiện bằng cảm xúc của mình qua
những tác phẩm đó một cách sinh động nhất.
II, Bài học kinh nghiệm:
Qua thời gian giảng dạy, tuy kinh nghiệm cha nhiều song tôi cũng mạnh
dạn nêu ra một số ý kiến để các bạn đồng nghiệp
21

download by :


tham khảo trong quá trình dạy học và bồi dỡng cho học sinh năng lực cảm
thụ văn học qua phân môn Tập đọc lớp 4, đó là:
1.

Muốn bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh đạt hiệu

quả cao, trớc hết ngời giáo viên phải bồi dỡng và rèn luyện cho mình năng
lực cảm thụ văn học, đồng thời phải biết dẫn dắt, hớng dẫn các em tự
cảm thụ các tác phẩm văn học.
2.

Để học sinh có đợc nhận thức đúng, tình cảm đẹp đến với mỗi

bài tập đọc, mỗi tác phẩm một cách say mê, ngời giáo viên cần trau dồi
hứng thú cho học sinh khi tiếp xúc với thơ văn bằng nhiều biện pháp linh
hoạt phù hợp.
3.

Trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần chú trọng tròn việc sử

dụng các phơng tiện dạy học một cách có hiệu quả, đặc biệt là các thiết
bị nh giáo án điện tử, hình ảnh, t liệu phải sinh động và sử dụng đúng
chỗ, đúng thời điểm. Tạo đợc hấp dẫn và cảm xúc cho HS một cách tối u
nhất.
4.

Ngời giáo viên cần cho học sinh rèn luyện liên tục, có hệ thống các

bài tập cảm thụ văn học sau mỗi giờ tập đọc, mỗi chủ điểm.
5.

Để hỗ trợ cho vấn đề cảm thụ văn học qua phân môn tập đọc đạt

kết quả cao, ngời giáo viên cần chú trọng truyền đạt đầy đủ các kiến
thức cơ bản về Tiếng Việt cho học sinh thông qua các phân môn khác
của môn Tiếng Việt.
Trên đây là một số kinh nghiệm mà tôi đà tiến hành áp dụng các
biện pháp nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4.
Rất mong sự đóng góp chân thành của các cấp lÃnh đạo đối với bản
thân tôi cũng nh bản sáng kiến kinh nghiệm này để giúp chúng tôi có
kinh nghiệm bồi dỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh nói riêng và
dạy tốt các môn học khác nãi chung trong nhµ trêng tiĨu häc.

22

download by :

C. Kết luận chung

Tập đọc là một phân môn chiếm nhiều thời lợng trong ch-ơng trình
Tiếng Việt. Đây là phân môn đợc nhiều giáo viên quan tâm, băn khoăn
trăn trở trong quá trình giảng dạy. Dựa trên nội dung, chơng trình và SGK,
phơng pháp giảng dạy đặc trng của phân môn, bài viết này chỉ có một
vài kinh nghiệm nhỏ để bàn về biện pháp bồi dỡng năng lực cảm thụ văn
học qua phân môn Tập đọc cho học sinh líp 4A trêng TiĨu häc sè 2
Phong Thđy, LƯ Thđy- Quảng Bình. Do khả năng và thời gian còn hạn
chế, bài viết không tránh khỏi những sai sót. Rất mong sự đóng góp quý
báu của các đồng nghiệp.
Ngời viết

Lê Thị Toán

ĐGXL của HĐKH trờng Tiểu học số 2 Phong Thủy.
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
.....

23

download by :


§G,XL cđa H§KH PGD - §T LƯ Thđy.

......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
.....

24

download by :


Phòng giáo dục - Đào tạo lệ thủy Trờng tiểu học số 2 phong thủy
--------------------------

Đề tài

Một Số biện pháp bồi dỡng năng lực
cảm thụ văn học Qua phân môn tập ®äc
cho häc sinh líp 4 a
trêng tiĨu häc sè 2 phong thuỷ

Năm học 2010 - 2011

25

download by :