dai cuong sinh thai hoc ECL 301

TR

NGă

IăH CăDUYăTỂN

KHOA MỌIăTR

NG

T PăBĨIăGI NG
Mơnăh că:ă

IăC

NGăSINHăTHỄIăH C

S ătínăch : 02

LỦăthuy t: 02

Mưămônăh c:ăECL 301
Th căhƠnhăăă: 00

DƠnhăchoăsinhăviênăngƠnh:ăCôngăngh ăvƠăK ăthu tăMôiătr
Khoa

: Môiătr

B căđƠoăt o:ă
H căk ăăăă: 2

ng

iăh căậ Caoăđ ng
N măh că: 2015 - 2016

à N ng, tháng 01 n m 2016

ng


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

L I GI I THI U
Sinhătháiăh călƠăkhoaăh cănghiênăc uăcácăm i quan h th ng nh t gi a sinh v t
thu căcácăm c t ch căkhácănhauă(qu n th , qu năxưăsinhăv tầ)ăv i môiătr

ngăvƠă

tr thƠnhăm t khoa h c v c uătrúcăc aăthiênănhiên.ăTuyăm iăraăđ iăcáchăđơyăh năm t
th k ,ănh ngăsinhătháiăh c,ăt

ngăt nh ăcácăl nhăv c khoa h căkhác,ăđưăcóănh ng

đóngăgópătoăl n cho n năv năminhănhơnălo i,ăđ c bi t trong vi c qu nălỦătƠiănguyênă
thiênănhiên,ăqu nălỦăc hƠnhăviăconăng

tr

iăđ i v iăthiênănhiên,ăqu nălỦăvƠăb o v môiă

ng cho s phátătri năxưăh i b n v ng.

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang i


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

M CL C
L I GI I THI U ........................................................................................................ i
M C L C .................................................................................................................. ii
CH

NGă1 ................................................................................................................ 1
1.1.ă nh ngh a ..................................................................................................... 2
1.2.ă
1.3. L

iăt

ng c aăsinhătháiăh c .......................................................................... 3

c s phátătri năsinhătháiăh c.................................................................... 3

1.4.ăCácăphơnămônăc aăsinhătháiăh c ................................................................... 5
1.5.ăPh

ngăphápănghiênăc uăsinhătháiăh c ......................................................... 6

1.6. M i quan h gi aăsinhătháiăh c v iăcácămônăh căkhác ................................. 6
1.7.ăụăngh aăc aăsinhătháiăh c .............................................................................. 7
Cơuăh iăônăt p ...................................................................................................... 8
TƠiăli u tham kh o ............................................................................................... 8
CH

NGă2 ................................................................................................................ 9
2.1. NH NGăKHỄIăNI MăSINHăTHỄIăH CăC ăB N ................................. 10
2.1.1. Ngo i c nh ......................................................................................... 10
2.1.2.ăMôiătr

ng ......................................................................................... 10

2.1.3. Sinh c nh ........................................................................................... 11
2.1.4. H đ m hay h chuy n ti p ............................................................... 11
2.1.5.ăN iăs ngăvƠă sinhăthái ...................................................................... 11
2.2.ăCỄCăY U T MỌIăTR
2.3.ăCỄCă

NGăVĨăSINHăTHỄI ...................................... 11

NH LU TăSINHăTHỄI ................................................................. 12

2.3.1. Quy lu tătácăđ ng t ng h p. .............................................................. 12
2.3.2. Qui lu t v gi i h năsinhătháiăc aăShelfordăhayăđ nh lu t ch ng ch u
.................................................................................................................................. 13
2.3.3. Qui lu tătácăđ ngăkhôngăđ ngăđ u c aăcácănhơnăt sinhătháiălênăch c
ph n s ng c aăc ăth . ............................................................................................... 16
2.3.4. Qui lu tătácăđ ng qua l i gi a sinh v t v iămôiătr

ng..................... 18

2.3.5. Quy lu t t i thi u ............................................................................... 18
2.4. PH N NG C A SINH V T V I TỄCă NG C AăCỄCăY U T MỌIă
TR NG ................................................................................................................. 19
2.5. NHăH

NG C Aă I U KI NăMỌIăTR

2.5.1. nhăh

NGăLểNăSINHăV T ...... 20

ng c aăcácăy u t sinhătháiăvôăsinhăđ n sinh v t ................. 20

2.5.2.ăCácăy u t sinh h c ........................................................................... 54
2.5.3. nhăh

ng c aăđi u ki nămôiătr

ng v tălỦălênăconăng

i .............. 55

Cơuăh iăônăt p .................................................................................................... 58
TƠiăli u tham kh o ............................................................................................. 59
BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang ii


KhoaăMôiătr
CH

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

NGă3 .............................................................................................................. 60
3.1.ă

NHăNGH AăVĨă

3.1.1.ă

Că I M QU N TH ............................................ 61

nhăngh a. ........................................................................................ 61

3.1.2.ăCácăđ căđi m c a qu n th , g m m t s đ căđi m: .......................... 62
3.2. C UăTRÚCăC A QU N TH .................................................................. 62
3.2.1. Kíchăth

căvƠăm tăđ c aăqu năth ................................................... 62

3.2.2. C uătrúcăkhôngăgianăc a qu n th ..................................................... 65
3.2.3.ăThƠnhăph n tu i ................................................................................. 67
3.2.4. C uătrúcăgi iătínhăvƠăc uătrúcăsinhăs n .............................................. 70
3.2.5. S phơnăd c aăcácăcáăth trong qu n th . ......................................... 72
3.3. M I QUAN H GI AăCỄCăCỄăTH TRONG QU N TH .................. 73
3.2.1. Nh ngăm iăt

ngătácăơm ................................................................... 73

3.2.2. Nh ngăm iăt

ngătácăd

3.4.ă

ng ............................................................. 74

NGăH CăQU NăTH .......................................................................... 75

3.4.1.ăM căsinhăs năc aăqu năth ................................................................ 75
3.4.2.ăM căt ăvongăvƠăm căs ngăsót ........................................................... 77
3.4.3.ăS ăt ngătr

ngăs ăl

ngăc aăqu năth ............................................... 80

3.4.4.ăS ădaoăđ ngăs ăl ngă(s ăbi năđ ngăs ăl ng)ăvƠănguyênănhơnăc aăs ă
bi năđ ngăs ăl ngăcáăth ăc aăqu năth .................................................................... 82
3.5. C UăTRÚCăDỂNăS C A QU N TH NG

IăVĨăDỂNăS H C.... 89

Cơuăh iăônăt p .................................................................................................... 90
TƠiăli u tham kh o ............................................................................................. 91
CH

NGă4 .............................................................................................................. 92
4.1. M T S KHỄIăNI M CHUNG ................................................................ 93
4.1.1.ă

nhăngh a ......................................................................................... 93

4.1.2.ăTínhăch t c a qu năxưăsinhăv t .......................................................... 94
4.1.3. Tênăg iăc aăqu năxư........................................................................... 94
4.2. C UăTRÚCăC A QU NăXĩăSINHăV T ................................................ 95
4.2.1.ă aăd ngăv ăloƠi,ăv ăc uătrúcăvƠăv ăgen .............................................. 95
4.2.2. C uătrúcăv ăkhôngăgianăc aăqu năxư ................................................. 98
4.3. M IăQUANăH ăGI AăCỄCăLOĨIăTRONGăQU NăXĩ ....................... 103
4.3.1.ăCácăm iăt

ngătácăơm...................................................................... 104

4.3.2.ăCácăm iăt

ngătácăd

ng ................................................................ 106

Cơuăh iăônăt p .................................................................................................. 107
TƠiăli u tham kh o ........................................................................................... 108
CH

NGă5 ............................................................................................................ 109
5.1.ă

NHăNGH A. .......................................................................................... 110

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang iii


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

5.2. C UăTRÚCăC A H SINHăTHỄI .......................................................... 112
5.3.ăCỄCăVệăD V H SINHăTHỄI ............................................................. 114

5.3.1.ăCácăh ăsinhătháiăt ănhiên ................................................................. 114
5.3.2.ăCácăh ăsinhătháiănhơnăt o ................................................................. 116
5.4.ăM IăQUANăH ăGI A QU NăXĩăSINHăV TăVĨăMỌIăTR

NG. ... 116

5.5.ăTệNHăB NăV NGăC AăH ăSINHăTHỄI. ............................................. 117
5.6.ăCỂNăB NGăSINHăTHỄI ......................................................................... 119
5.6.1.ă

nhăngh a ....................................................................................... 119

5.6.2.ăCơnăb ngăsinhătháiăđ ng t nhiênăvƠăcơnăb ngăsinhătháiăđ ngănhơnăt o
................................................................................................................................ 120
5.6.3.ăCácăy u t

nhăh

ngăđ năcơnăb ngăsinhăthái ................................. 121

5.7.ăCỄCăCHUăTRỊNHăV T CH TăVĨăDọNGăN NGăL
NG TRONG H
SINHăTHỄI ............................................................................................................ 123
5.7.1.ăCácăchuătrìnhăv t ch t ...................................................................... 123
5.7.2.ăDòngăn ngăl ngătrongăh ăsinhătháiăvƠăs ăphơnăb ăn ngăsu tăs ăc p
................................................................................................................................ 141
5.8.ăS ăPHỄTăTRI NăVĨăTI NăHOỄăC AăH ăSINHăTHỄI ...................... 148
5.8.1.ăNh ngăkháiăni m ............................................................................. 148
5.8.2.ăQuáătrìnhădi năth ăvƠănh ngăkhuynhăh ngăbi năđ iăc aăcácăch ăs ăsinhă
tháiăliênăquanăđ năqătrìnhăđó ............................................................................... 151

5.8.3.ăKháiăni măv ăđ nhăc că(Climax) ..................................................... 155
5.9.ăTỄCă

NG C AăCONăNG

Iă

N H SINHăTHỄI .................. 156

Cơuăh iăônăt p .................................................................................................. 158
TƠiăli u tham kh o ........................................................................................... 160
CH

NGă6 ............................................................................................................ 161

6.1.ă TĨIă NGUYểNă VĨă S SUYă THOỄIă TĨIă NGUYểNă DOă HO Tă
NG
C AăCONăNG
I ................................................................................................ 162
6.1.1ăTƠiăngunăkhơngăsinhăv t: g măđ t,ăn

căvƠăkhốngăs n. .................... 162

6.1.2. Nh ng d ngătƠiănguyênăsinhăv t ...................................................... 166
6.2.ăỌăNHI MăMỌIăTR

NG ....................................................................... 177

6.2.1.ăỌănhi mămơiătr

ngăđ t .................................................................. 178

6.2.2.ăỌănhi mămơiătr

ngăn

c ............................................................... 179

6.2.3.ăỌănhi măkhíăquy n .......................................................................... 180
6.3. BI Nă

IăKHệăH UăTOĨNăC U .......................................................... 185

6.3.1.ăăKháiăni m th i ti t,ăkhíăh uăvƠăbi năđ iăkhíăh u ............................ 185
6.3.2. H u qu c a vi c bi năđ iăkhíăh uătoƠnăc uăvƠăVi t Nam .............. 186
6.3.3. M t s bi năphápăh n ch bi năđ iăkhíăh uătoƠnăc u
6.5. CHI NăL

C CHO S

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Vi t Nam. . 188

PHỄTăTRI N B N V NG ............................ 191
Trang iv

KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

Cơuăh iăônăt p .................................................................................................. 192
TƠiăli u tham kh o ........................................................................................... 193

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang v


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

CH

NGă

1

NH PăMỌN
M cătiêu:

 Hi uăđ

c kháiăni m sinhătháiăh c.

 Bi t l ch s hìnhăthƠnhăngƠnhăsinhătháiăh c.
 Hi uăđ

căỦăngh aăvƠăt m quan trong c aăsinhătháiăh c v iăcácăngƠnhăkhoaă

h căkhácănóiăchungăvƠăngƠnhămơiătr
 N măđ
Ph

ngănóiăriêng.

căcácăphơnămơn c aăngƠnhăsinhăthaiăh c ng d ngătrongămơiătr

ng.

ngăphápăgi ng d y:
 Trìnhăchi u slide;
 H iăđápăg i m v năđ .

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 1

KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

Sinh thái h c là m t ngành khoa h c tr , song nh k th a nh ng thành t u c a các
l nh v c khoa h c sinh h c và các ngành koa h c khác nó đã tr thành công c đ
con ng

i khám phá t nhiên, s ng hài hòa v i t nhiên.

1.1.ă nhăngh a
T khiăconăng

iăraăđ i, h đưăbi t ph iătìmăn iă , ch ki mă nătránhăthúăd

vƠăcácăđi u ki n b t l i c a t nhiên.ă i uăđóăđưăg năbóăconăng

i v i t nhiênăvƠă

d y cho h nh ng s hi u bi t nh tăđ nh v t nhiên.ăNh ng ki n th căđóănayătaăg i
lƠăki n th căsinhătháiăđưătr thƠnhănhuăc u hi u bi t c aăconăng
phátătri n, d aăvƠoăthiênănhiênăconăng
c aămìnhăv aăduyătrìăs
m i quan h conăng

iăđưătìmăcácăph

i.ăTrongăqătrìnhă

ngăphápăphátătri năv năminhă

năđ nh c aăthiênănhiên.ăDoăđó,ăkinhănghi măvƠăhi u bi t v

i v iăthiênănhiênăb tăđ uăđ

cătíchăl yăvƠăphátătri năthƠnhănh ng

kháiăni m,ănguyênălỦăkhoaăh c th c s .ă óălƠăconăđ

ngăđ aăđ n s raăđ iăngƠnhă

khoa h c m iăắsinhătháiăh cẰ.
Thu t ng sinhătháiăh c (Ecology) b t ngu n t ti ng Hy L p:ăOikosăvƠălogos,ă
oikosălƠănhƠăhayăn iă vƠălogosălƠăkhoaăh c hay h c thu t. N u hi u m tăcáchăđ nă
gi nă(ngh aăh p)ăthìăsinhătháiăh călƠăkhoaăh cănghiênăc u v ắnhƠẰ,ăắn iă Ằ c a sinh
v t. Hi u r ngăh n,ăsinhătháiăh călƠăkhoaăh cănghiênăc u m i quan h gi a sinh v t
ho c m tănhómăhayănhi uănhómăsinhăv t v iămơiătr

ng xung quanh.

Thu t ng sinhătháiăh c xu t hi n t gi a th k XIX. M tăđ nhăngh aăchungă
l năđ uătiênăv sinh tháiăh căđ

cănhƠăkhoaăh căng

iă

călƠăHaeckelăE.ănêuăraăvƠoă

n mă1869.ăTheoăông:ăắChúng ta đang hi u v t ng giá tr kinh t c a t nhiên: nghiên
c u t h p các m i t

ng tác c a con v t v i mơi tr

ng c a nó và tr

c tiên là m i

quan h “b n bè” và thù đ ch v i m t nhóm đ ng th c v t mà con v t đó ti p xúc
tr c ti p ho c gián ti pẰ.ăNóiătómăl i,ăsinhătháiăh călƠămônăh cănghiênăc u t t c m i
quan h t

ngătácăph c t pămƠăC.ăDarwinăg iălƠăcác đi u ki n s ng xu t hi n trong

cu c đ u tranh sinh t n.ăTuyănhiên lúcăb y gi , nhi uănhƠăkhoaăh căkhôngădùngăthu t
ng sinhătháiăh c,ănh ngăh cóănhi uăđóngăgópăchoăkhoătƠngăki n th căsinhătháiăh c
nh ăLeuvenhookăvƠănh ngăng

iăkhác.ăX.X.ăChvartchă(1975)ăđưăvi tăắSinh thái h c

là khoa h c v đ i s ng c a t nhiên. N u sinh thái h c đã xu t hi n cách đây h n
100 n m nh m t khoa h c v m i t

ng h gi a c th và mơi tr

ng thì ngày nay,

nó tr thành m t khoa h c v c u trúc c a t nhiên, khoa h c v cái mà s s ng bao

ph trên hành tinh đang ho t đ ng trong s tồn v n c a mìnhẰ.ă
BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 2


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

V y sinh thái h c là m t khoa h c c b n trong Sinh v t h c, nghiên c u v
m i quan h t

ng tác gi a sinh v t v i sinh v t và sinh v t v i môi tr

ng

m i

m c t ch c khác nhau, t cá th , qu n th , đ n qu n xã và h sinh thái.
iăt

1.2.ă

ng c aăsinhătháiăh c
iăt

tr

ngănghiênăc u c aăsinhătháiăh călƠăm i quan h c a sinh v t v i môi

ng hay c th h n,ănghiênăc u sinh h c c a m tănhómăcáăth vƠăcácăqătrìnhă

ch căn ngăc aănóăx yăraăngayătrongămơiătr

ng c aănó.ăL nhăv cănghiênăc u c a sinh

tháiă h c hi nă đ iă lƠă nghiên c u v c u trúc và ch c n ng c a thiên nhiên. Trong
nh ngăn măcu i c a th k XX, nhi m v c aăsinhătháiăh căđ c bi tăphùăh p v i m t
trong nh ngăđ nhăngh aăc a t đi năWebstere:ăắă

it

t t c các m i liên h gi a c th sinh v t v i môi tr
ni m m r ngăắSinh h c môi tr
1.3. L

ng c a sinh thái h c - đó là
ngẰ,ătaăc ngăcóăth dùngăkháiă

ngẰă(EnvironmentalăBiology).ă

c s phátătri năsinhătháiăh c
Cóăth tómăt tăl
- Th i k tr

c s phátătri năsinhătháiăh c h cănh ăsau:

c th k XIX

Ngay t nh ng th i k l ch s xaăx aăconăng

iăđưăcóănh ng hi u bi t nh t

đ nh v ắSinhăthái h cẰădùăr ng h khôngăbi t thu t ng nƠy.ă
Cóăth nêuălênănh ngăcơngătrìnhăcóăđ c păđ năsinhătháiăh cănh ăsau:ăTrongă
nh ngăcơngătrìnhăc aănhƠăbácăh c Aristote (384 - 322ăTCN)ăvƠăcácătri t gia c Hy
L păđ uăcóănhi u d n li uămangătínhăch tăsinhătháiăkháărõănét.ăTrongăcơngătrìnhăc a
mình,ăAristoteăđưămơăt 500ăloƠiăđ ng v tăcùngăv iăcácăđ cătínhănh ădiăc ,ăs ng
đôngăc aăcácăloƠiăchim,ăkh n ngăt v c a m c,ăcácăho tăđ ngăvƠăxơyăt c a chim ...
Ho cănh ăE.ăTheophrateă(371-286ăTCN),ăng
chúăỦăđ n nhăh

iăkhaiăsinhămônăh c th c v t h căđưă

ng c a th i ti t,ămƠuăđ tăđ n s sinhătr

ng, tu i th c aăcơyăvƠă

th i k qu chín,ătácăđ ng qua l i gi a th m th c v t v iăđ aăhình,ăđ aălỦ.ăỌngăđưăs
d ngăcácăđ căđi măsinhătháiălƠmăc ăs cho vi căphơnălo i th c v t.
Trong th i k Ph căH ngă(th k XV - XVI) A. Caesalpin (15/19/1603)ălƠă
ng

iăxơyăd ng h th ngăphơnălo i th c v t d aăvƠoănh ngăđ căđi m quan tr ng c a

cơy.ăD.ăRayă(1623ă- 1705), G. Tournefort (1626 - 1708)ăvƠăm t s ng
c păđ n s ph thu c c a th c v t,ăđi u ki năsinhătr

iăkhácăđưăđ

ngăvƠăgieoătr ng ph thu căvƠoă

n iăsinhăs ng c aăchúngă...ă

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 3


KhoaăMơiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

Trongăcơngătrìnhănghiênăc u v sơuăb c aăA.ăReomură(1734),ăôngăđưăđ c p
đ năcácăkháiăni m v t păquán,ăki u s ng c aăđ ng v t. J.L. Bupphon (1707-1788)ăđ
c păđ n cácăy u t mơiătr

ngăđưăbi n m tăloƠiănƠyăthƠnhăm tăloƠiăkhácăvƠăxemăđóălƠă

ngunăt căc ăb n c a s ti năhoáăc aăcácăloƠiăsinhăv t. B.G. Lamark (1744-1829)ălƠă
ng

iăđ aăraăh c thuy t ti năhóaăđ uătiên,ăơngăđưăchoăr ng nhăh

môiătr

ng c aăcácăy u t

ngălƠ m t trong nh ngăngunănhơnăquanătr ngăđ i v i s thíchănghiăvƠăs

ti năhóaăc a sinh v t.
- Th i k th k XIX: Ph iănóiăđơyălƠăth i k ph n th nh c aăsinhătháiăh c,
trong th i k nƠyăđưăcóănhi uăcơngătrìnhănghiênăc u, nhi uăt ăli u v sinhătháiăh c.
Cóăth nêuăraăm t s nhƠăkhoaăh cătiêuăbi u:
A. Hurmboldt (1769 - 1859)ăchúăỦăđ n nh ngăđi u ki năđ aălỦăđ i v i th c
v t. K. Glogher (1833) vi t v s thayăđ i c aăchimăd
Faberă(1826)ăchúăỦăđ năđ căđi m sinh h c c aăchimăph

i nhăh

ng c aăkhíăh u. T.

ng B c.

C. Darwin (1809-1872) v iătácăph m n i ti ngăắNgu n g c c aăcácăloƠiădoă
ch n l c t nhiênăhayălƠăs b o t năcácănịiăthíchănghiătrongăđ u tranh sinh t nẰăcùngă
v i m t s cơngătrìnhăkhácălƠănh ng b ng ch ngăphongăphúăvƠăhùngăh n cho h c
thuy t ti năhóa c aăơng.ă óăc ngălƠăn nămóngăc aăsinhătháiăh c.
Ng

iă đ xu t thu t ng ắSinhă tháiă h cẰă lƠă nhƠă sinhă h că ng

iă

c - E.

Haeckel (1834-1919) trong quy năsáchăắăSinhătháiăchungăc aăc ăth Ằ.ăỌngăxácăđ nh
sinhătháiăh călƠăkhoaăh c chung v quan h gi a sinh v tăvƠămơiătr
chínhălƠăng

ng.ăỌngăc ngă

i ng h tíchăc c h c thuy t ti năhóaăc a C. Darwin.

T n a sau c a th k XIX, n iădungănghiênăc u c aăsinhătháiăh c ch y uălƠă
cácănghiênăc u v đ i s ng c aăđ ng th c v tăvƠăs thíchănghiăc aăchúngăv iănhơnăt
khíăh u.ăTiêuăbi uănh ăE.ăWarmingă( anăM ch) trong cơngătrìnhăắ

aălỦăsinhătháiă

th c v tẰă(1895).ăA.N.ăBekesoră(Nga)ăđưălƠmăsángăt m i quan h gi aăhìnhătháiăvƠă
gi i ph u c a th c v t v i s phơnăb đ aălỦ.ă
- Th i k t th k XXăđ n nay:ă ơyălƠăth i k sinhătháiăh căngƠyăcƠngăđ

c

nghiênăc uăsơuăvƠăr ng h n.ă
H i ngh qu c t v th c v t l n th 3

Bruxelle (B )ăvƠoăn mă1910,ăđưătáchă

sinhătháiăh c th c v tăthƠnhăhaiăb mônăriêngă:ăSinhătháiăh căcáăth (Autoecology)ăvƠă
sinhătháiăh c qu năxưă(Synecology).ăTheoăE.ăOdumă(1971)ăthìăsinhătháiăh c qu năxưă
nghiên c uăcácănhómăcáăth t oăthƠnhăth th ng nh tăxácăđ nh.
BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 4


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

T nh ngăn mă20ăc a th k nƠy,ăng

iătaăđưăt ch căcácăH iăsinhătháiăh căvƠă

ra t păchíăsinhăthái.ăMơnăsinhătháiăh c b tăđ uăđ

c gi ng d y

N mă1935ăA.Tansleyă(Anh)ăđưăđ aăraăm t h
căquanătơmăvƠăđ

ngăđ i h c.

ng nghiênăc u m iălƠăh sinh

tháiă(Ecosystem),ănh ngămưiăđ n n a sau c a th k XX,ăh
đ

cácătr

ngănghiênăc uănƠyăm i

căđ y m nh.

S phátătri n c a h sinhătháiăđưălƠmăc ăs cho m t h c thuy t m i v sinh
quy nădoănhƠăkhoaăh căng

i Nga V.I.ăVernadkiăđ ra.ăTheoăôngăsinhăquy nălƠăm t

h sinhătháiătoƠnăc u d aătrênăc ăs nh ng qui lu tăsinhătháiăt oănênăs cơnăb ng v t
ch tăvƠăn ngăl

ng.

Doăđ ngătr
h tătƠiănguyên,ăl

c m t th c tr ngăxưăh iăloƠiăng
ngăth c,ămôiătr

iăđangăb de d a b i s thi u

ng b ôănhi m ... M tăch

gi iăđưăhìnhăthƠnhăt n mă1964.ăCh

ngătrìnhănƠyăđưăđ raătr

ngătrìnhăsinhăh c th
căxưăh iăloƠiăng

i

hi n nay m t nhi m v to l nălƠăph iăng năng a s pháăv cơnăb ngăsinhătháiătrênă
toƠnăc u...ămƠăsinhătháiăh călƠăc ăs lỦăthuy t ch y uăđ th c hi n nhi m v nƠy.ă
1.4.ăCácăphơnămônăc aăsinhătháiăh c
a. C n c vào m c đ t ch c c a h th ng s ng có:
- Sinhătháiăh căcáăth ;
- Sinhătháiăh c qu n th ;
- Sinhătháiăh c qu năxư;ă
- H sinhăthái;
- Sinh quy n h c.
b. C n c vào m c đích nghiên c u có:
- Sinhătháiămơiătr
tr

ngăc ăb n:ăNghiênăc uăcácăkhíaăc nh c aăsinhătháiămơiă

ngăvƠăđ aăraăcácălỦăthuy t v môiătr
- Sinhătháiămôiătr

ng ng d ng:

t đ qu nălỦăvƠăc i t oămôiătr

ng d ngăcácăki n th călỦăthuy tăvƠoăth c

ng.

c. C n c vào tính ch t c a mơi tr
- Sinhătháiămơiătr

ngăđ t,

- Sinhătháiămơiătr

ngăn

- Sinhătháiămơiătr

ngăkhơngăkhí.ăă

ng:

c,

d. C n c vào tính ch t c a môi tr
- Sinhătháiămôiătr

ng h c.

ng nh ng theo m t h quy chi u khác:

ng r ng,

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 5


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

- Sinhătháiămôiătr

ng bi n,

- Sinhătháiămôiătr

ngăsông,ăă

- Sinhătháiămôiătr

ng ven bi n,

- Sinhătháiămôiătr

ngănôngăthôn,

- Sinhătháiămôiătr

ngăđôăth .

e. Theo m t h quy chi u khác c a tính ch t mơi tr
- Sinhătháiămơiătr

ng t nhiên,

- Sinhătháiămơiătr

ngănhơnăt o.

ng:

NgoƠiăraăcịnăcóăr t nhi uăc năc đ phơnăđ nh nh ng lo iăhìnhăsinhătháiămơiă
tr

ngăkhácănhauănh ătínhăch t c aămôiătr

tr

ngầă

ng, t ng lo iămôiătr

ng,ăđ năv môiă

ngăphápănghiênăc uăsinhătháiăh c

1.5.ăPh
Ph

ngăphápănghiênăc u c aăsinhătháiăh c g mănghiênăc u th căđ a,ănghiênă

c u th c nghi măvƠăph

ngăphápămôăph ng.

- Nghiênăc u th căđ aă(hayăngoƠiătr i) lƠănh ngăquanăsát,ăghiăchép,ăđoăđ c, thu
m u... tƠiăli u c a nh ng kh oăsátănƠyăđ

căchínhăxácăhốăb ngăph

ngăphápăth ng

kê.ă
- Nghiênăc u th c nghi măđ

c ti năhƠnhătrongăphịngăthíănghi măhayăbánăt

nhiên,ănh mătìmăhi u nh ngăkhíaăc nh v cácăch tiêuăho tăđ ng ch căn ngăc aăc ă
th hay t pătínhăc a sinh v tăd
cáchăt

iătácăđ ng c a m t hay m t s y u t môiătr

ng m t

ngăđ i bi t l p.

T t c nh ng k t qu c aă2ăph

ngăphápănghiênăc uătrênălƠăc ăs choăph

phápămơăph ngăhayămơăhìnhăhố,ăd aătrênăcơngăc lƠătốnăh căvƠăthơngătinăđ
lỦ.ăKhiănghiênăc u m tăđ iăt
th

ngăs d ng nhi uăph

ng hay m t ph c h păcácăđ iăt

ngăđ

cx

ng,ăcácănhƠăsinhătháiă

ngăphápăvƠănhi uăcơngăc m tăcáchăcóăch n l c nh m t o

nênănh ng k t qu tin c nh, ph n nhăđúngăb n ch t c aăđ iăt
đ iăt

ngă

ng hay c a ph c h p

cănghiênăc u.

1.6. M i quan h gi aăsinhătháiăh c v iăcácămônăh căkhácă

Sinhătháiăh călƠămônăkhoaăh căc ăb n trong sinh v t h c,ănóăcungăc p nh ng
nguyênăt c,ăkháiăni m cho vi cănghiênăc uăsinhătháiăh căcácănhómăngƠnhăphơnălo i
riêngăl nh ăsinhătháiăh căđ ng v t, sinhătháiăh c th c v t...ăhayăsơuăh năn aănh ăsinhă
tháiăh c t o,ăsinhătháiăh c n m,ăsinhătháiăh căchim,ăsinhătháiăh căthú....ă

ng th i

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

Trang 6

ng


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

sinhătháiăh c s d ngăcácăki n th c c aăcácămơnăh cănƠyămƠăsinhătháiăh căcóăth gi i
thíchănh ngăđ căđi măthíchănghiăv m t c u t oăvƠăch căn ngăc a sinh v t trong nh ng
đi u ki n s ng nh tăđ nh.ă

c bi tăsinhătháiăh căđưăs d ng ki n th c v phơnălo i

h că(phơnălo i th c v t,ăphơnălo iăđ ng v t)ăkhiănghiênăc uăcácăqu n th , qu năxưăvƠă
h sinhăthái.ăVìăn uăkhơngăbi tăđ

c tênăkhoaăh căchínhăxácăc a m tăloƠiăsinhăv tănƠoă

đóăthìăkhóătìmăraăm iăliênăh gi aăloƠiăhayăgi aăcácăloƠi.ăPhơnălo i h căcịnăgiúpăchoă
sinhătháiăh c hi uărõăs ti năhóaătrongăsinhăgi i.ăE.ăOdumă(1971)ăđưănóiă:ăắSinh thái
h c là mơn c b n c a sinh h c, c ng là m t ph n c a t ng b ph n và c a t t c
môn phân lo i h cẰ.ă
Bênă c nhă đó,ă sinhă tháiă h că cóă liênă quană ch t ch v iă cácă mơnă h c v th
nh

ng,ăkhíăt

ngăvƠăđ aălỦăt nhiên,ăvìăsinhătháiăh c s d ng ki n th căvƠăk t qu

nghiênăc u v khíăh u,ăđ tăđai,ăđ a m oăvƠăng
mơnăh cănƠyăgi iăthíchăđ

c nhi u hi năt

c l iăsinhătháiăh căđưăgiúpăchoăcácă

ng t nhiên.ă

Sinhătháiăh căcònăs d ngăcácătrangăthi t b phơnătíchăchínhăxácăc a v tălỦăh c,
th ngăkêăxácăxu tăvƠăcácămơăhìnhătốnăh c.ă

c bi t g năđơyămônăđi u khi n sinh

h că(Biocybernetic)ăđưăxemăkhoaăh c v h sinhătháiălƠăm t ph n c aămônănƠy.ă
Nh s phátătri n c aăsinhătháiăh c hi năđ iăvƠăs k th aăthƠnhăt u c aăcácă
l nhăv c khoa h c sinh h căvƠăcácăkhoaăh căkhácănh ătốnăh c, v tălỦăh c... trong
sinh h c c ngăhìnhăthƠnhănênănh ng khoa h cătrungăgianăliênăquanăđ năsinhătháiăh c

nh ăsinhălỦă- sinhăthái,ătốnăsinhăthái,ăđ aălỦă- sinhăthái...cịnăb năthơnăsinhătháiăh c
c ngăphơnăchiaăsơuăh n:ăC sinhătháiăh c,ăSinhătháiăh c ng d ng,ăSinhătháiăh c t p
tính...ă
Hi nănay,ăkhiănghiênăc u v n ngăsu tăvƠăsinhătháiăconăng

i, nhi uănhƠăsinhă

tháiăh căđưăs d ngăcácăki n th c v xưăh i h căvƠăkinhăt h c,ăng

c l iăcácămônă

nƠyăngƠyăcƠngăs d ng nhi u ki n th căsinhătháiăh c.
1.7.ăụăngh aăc aăsinhătháiăh c
C ngănh ăcác khoa h căkhác,ănh ng ki n th c c aăsinhătháiăh căđưăvƠăđangă
đóngăgópătoăl n cho n năv năminhăc aănhơnălo iătrênăc haiăkhíaăc nh:ălỦălu năvƠăth c
ti n.
Cùngăv iăcácăl nhăv căkhácătrongăsinhăh c,ăsinhătháiăh căgiúpăchúngătaăngƠyă
cƠngăhi u bi tăsơuăs c v b n ch t c a s s ng trong m iăt
môiătr

ngătácăv iăcácăy u t c a

ng, c hi n t iăvƠăquáăkh ,ătrongăđóăbaoăg m cu c s ngăvƠăs ti năhoáăc a

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 7

KhoaăMơiătr
conăng

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

i.ăH năn a,ăsinhătháiăh căcịnăt oănênănh ngănguyênăt căvƠăđ nhăh

ho tăđ ng c aăconăng

ng cho

iăđ i v i t nhiênăđ phátătri n n năv năminhăngƠyăm t cao

theoăđúngăngh aăhi năđ i c aănó,ăt călƠăkhơngălƠmăhu ho iăđ năđ i s ng sinh gi iăvƠă
ch tăl

ng c aămôiătr

ng.

Trong cu c s ng,ăsinhătháiăh căđưăcóănh ngăthƠnhăt u to l năđ

căconăng

i

ng d ng vƠoănh ng l nh v cănh :ă

- Nơngăcaoăn ngăsu t v tănuôiăvƠăcơyătr ngătrênăc ăs c i t o cácăđi u ki n
s ng c aăchúng.ă
- H n ch vƠătiêuădi tăcácăd ch h i, b o v đ i s ng cho v t nuôi,ăcơyătr ngăvƠă
đ i s ng c a c conăng

i.

- Thu năhốăvƠădiăgi ngăcácăloƠiăsinhăv t.
- Khaiăthácăh pălỦătƠiăngunăthiênănhiên,ăduyătrìăđaăd ng sinh h căvƠăphátă
tri nătƠiănguyênăchoăs khaiăthácăb n v ng.
- B o v vƠăc i t oămôiătr

ng s ngăchoăconăng

iăvƠăcácăloƠiăsinhăv t s ng

t tăh n.ă
Sinhătháiăh c gi đơyălƠăc ăs khoa h c,ălƠăph
tri n b n v ng c aăxưăh iăconăng

ngăth c cho chi năl

căphátă

iăđangăs ngătrênăhƠnhătinhănƠy.
------------

Cơuăh iăơnăt p
1. Sinhătháiăh călƠăgì?ăNêuăđ iăt

ngănghiênăc uăvƠăcácăph

ngăphápănghiênă

c uăngƠnhăsinhătháiăh c.
2. Nêuăm i quan h gi aăsinhătháiăh căvƠămơiătr

ng.ăChoăvíăd .

3. NêuăỦăngh aăsinhătháiăh căvƠăchoăvíăd v i ho tăđ ng c aăconăng

i

TƠiăli u tham kh o
1. V ăTrungăT ng, 2000, C s sinh thái h c, nhƠăxu t b năđ i h c qu c gia
,HƠăN i.
2. V ăTrungăT ng, 2007, Sinh thái h c h sinh thái, nhƠăxu t b n GiáoăD c,HƠă
N i.

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 8


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

CH

NGă

2

CỄCăM I QUAN H T NGăTỄCă
GI AăC ăTH V IăMỌIăTR
NG
M cătiêu:
 N m v ngăcácăkháiăni măc ăb nătrongăsinhătháiăh c;
 Phơnăbi tăđ

căkháiăni m y u t môiătr

ngăvƠăy u t sinh thái;

 N m v ngăcácăđ nh lu tăsinhăthái;

Ph

nhăh

ng c aăcácăy u t môiătr

ngăđ n sinh v t.

ngăphápăgi ng d y:

 Trìnhăchi u slide;
 H iăđápăg i m v năđ .

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 9


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

Nguyên lý c b n c a sinh thái h c hi n đ i là nh ng khái ni m v s th ng
nh t và đ i l p m t cách bi n ch ng gi a c th và môi tr ng. M i cá th , qu n
th loài sinh v t b t k nào, k c con ng i đ u s ng d a vào môi tr ng đ c tr ng
c a mình, ngồi m i t ng tác đó sinh v t khơng th t n t i đ c. Môi tr ng n
đ nh, sinh v t s ng n đ nh và phát tri n h ng th nh. Ch t l ng mơi tr ng suy
thối thì sinh v t c ng b suy gi m c v s l ng và ch t l ng. N u môi tr ng
b phá hu thì sinh v t c ng ch u chung s ph n.
Trong m i t ng tá gi a c th và môi tr ng, sinh v t đ u tra l i l i s bi n
đ i c a các y u t môi tr ng b ng nh ng ph n ng thích nghi v sinh lý, sinh thái
và t p tính.
ng th i ch đ ng làm cho môi tr ng bi n đ i nh m gi m th p tác
đ ng b t l i c a các y u t môi tr ng.
2.1. NH NGăKHỄIăNI MăSINHăTHỄIăH CăC ăB N
2.1.1. Ngo i c nh

Ngo i c nh hay th gi iăbênăngoƠiălƠăthiênănhiên,ăconăng

iăvƠănh ng k t qu

ho tăđ ng c aănó,ăt n t i m tăcáchăkháchăquanănh ătr iămơy,ăthƠnhăquách,ăl ngăt m,...
2.1.2.ăMôiătr

ng

Kháiăni m v môiătr
kháiăni m v môiătr
- Môiătr

ngăđưăđ

c th o lu n r t nhi uăvƠăt lơu vƠăcóănhi u

ngănh :

ng bao g m t t c cácănhơnăt xung quanh sinh v t,ăcóătácăđ ng tr c

ti p ho căgiánăti p t i sinh v t;ălƠmă nhăh

ngăđ n s t n t i,ăsinhătr

ng,ăphátătri n

vƠănh ng ho tăđ ngăkhácăc a sinh v t.
- Môiătr

ngălƠăm t ph n c a ngo i c nh, bao g măcácăhi năt

ngăvƠăcácăth c

th c a t nhiênămƠă đó,ăcáăth , qu n th ,ăloƠiăcóăquanăh tr c ti p ho căgiánăti p
b ngăcácăph n ngăthíchănghiăc aămình.ăT đ nhăngh aănƠyătaăcóăth phơnăbi tăđ
đơuălƠămơiătr

ng c aăloƠiănƠyămƠăkhơngăph iălƠămơiătr

i v iăconăng

i,ămơiătr

c aăUNESCOă(1981)ăthìămơiătr

c

ng c aăloƠiăkhác.

ng ch aăđ ng n i dung r ngăh nănh ăđ nhăngh aă
ng c a con ng

nhiênăvƠăcácăh th ngădoăconăng

i bao g mătoƠnăb cácăh th ng t

i t o ra, nh ngăcáiăh uăhìnhă(đơăth , h ch a...)ăvƠă

nh ngăcáiăvơăhìnhă(t păquán,ăni m tin, ngh thu t...),ătrongăđóăconăng

i s ng b ng

laoăđ ng c aămình,ăh khaiăthácăcácătƠiănguyênăthiênănhiênăvƠănhơnăt o nh m tho
mưnănh ng nhu c u c aămình.ăNh ăv y,ămơiătr
ch lƠăn iăt n t i,ăsinhătr

ng s ngăđ i v iăconăng

iăkhôngă

ngăvƠăphátătri n cho m t th c th sinh v tălƠăconăng

cònălƠăắkhungăc nh c a cu c s ng, c aălaoăđ ngăvƠăs ngh ng iăc aăconăng

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

iămƠă
iẰ.

Trang 10


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

T i Vi tăNam,ăkháiăni mămôiătr

ngăđ

c hi uălƠăh th ngăcácăy u t v t ch t

t nhiênăvƠănhơnăt oăcóătácăđ ngăđ i v i s t n t iăvƠăphátătri n c aăconăng
v t (Lu t b o v môiătr

iăvƠăsinhă

ng 2014).

2.1.3. Sinh c nh
Sinh c nh (Biotop)ălƠăm t ph n c aămôiătr
nh t c aăcácăy u t caoăh năsoăv iămơiătr

ng v tălỦ,ămƠă đóăcóăs th ng

ng,ătácăđ ngălênăđ i s ng sinh v t.

2.1.4. H đ m hay h chuy n ti p
H đ m hay h chuy n ti pă(Ecotone)ălƠăm c chia nh c a h sinhăthái,ănóă
mangătínhăch t chuy n ti p t m t h nƠyăsangăm t h khác,ădoăph thu căvƠoăcácă
y u t nh ăv tălỦ,ăđ aăhình,ăkhíăh u, th yăv nầ
2.1.5.ăN iăs ngăvƠă sinhăthái
N iăs ngălƠăkhôngăgianăc ătrúăc a sinh v t ho călƠăkhơngăgianămƠă đóăsinhă
v tăth

ng hay g p

2.2.ăCỄCăY U T

MỌIăTR

Cácăy u t môiătr
th c th hay hi năt

NGăVĨăSINHăTHỄI

ngănh :ăánhăsáng,ănhi tăđ ,ăcácăch tăkhí,ăn

ng t nhiênăc uătrúcănênămơiătr

c,...ălƠăcácă

ng.ăCácăy u t mơiătr

đ ngălênăc ăth s ngăkhôngănh ănhau.ăM t s y u t khôngăth hi n nh h
lênăđ i s ng c a sinh v t,ăvíăd nh ăm t s khíătr ăch aătrongăv ătr .ăNg
nh ng y u t

nhăh

ngătácă
ngărõăr t
c l iăcóă

ng quy tăđ nhălênăđ i s ng sinh v t. Nh ng y u t môiătr

ng

khiăchúngătácăđ ngălênăđ i s ng sinh v tămƠăsinhăv t ph n ng l i m tăcáchăthích nghi
thìăchúngăđ

c g iălƠăcácăy u t sinhătháiă(Víăd nh ăánhăsáng,ăn

c, nhi tăđ ,ăcácă

ch tăkhoángă...)ă
* Theo ngu n g căvƠăđ cătr ngătácăđ ng c aăcácăy u t sinhăthái,ăng

i ta

chiaăcácănhơnăt sinhătháiăthƠnhă3ănhóm:ă
- Nhómăcácăy u t sinhătháiăvơ sinh: bao g măcácăy u t khíăh uă(ánhăsáng,ă
nhi tăđ ,ăđ

m,ăkhơngăkhí),ăđ aăhìnhăvƠăđ t.

- Nhómăcácăy u t sinhătháiăh u sinh: g măcácăsinhăv t.
- Y u t conăng

i: nhi uătácăgi trongăkhiăphơnălo i y u t sinhătháiăđưăk t

h p y u t đ ng v t, th c v t vƠăconăng
M c dùătrongăđ i s ngăconăng

iăvƠoănhómăcácăy u t h u sinh.

i v n ph i ch uătácăđ ng c aăcácăquiălu t t

nhiên,ătuyănhiênăvi c k t h păcácăy u t nƠyăkhơngăth t th aăđángăvìă:ă

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 11


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

+ Th nh tălƠăconăng
t xưăh iămƠătr

iătácăđ ngăvƠoăt nhiênăđ

căxácăđ nh b iănhơnă

c h tălƠăch đ xưăh i,ăcònăđ cătr ngătácăđ ng c aăđ ng th c v t

mangăđ căđi m sinh v t.
+ Th haiălƠăconăng

iătácăđ ngăvƠoăt nhiênăcóăỦăth c

+ Th baălƠăquyămơătácăđ ng c aăđ ng v tăvƠăth c v tăkhôngăth so
sánhăđ

c v iăquyămôătácăđ ng c aăconăng

i nh tălƠătrongăđi u ki n ti n b c a

khoa h c - k thu t.
* V đ cătr ngătácăđ ng c aăcácăy u t sinhăthái, nhi uătácăgi chiaăraăcácă
nhómăy u t sinhătháiătácăđ ng tr c ti p,ănhómăy u t sinhătháiătácăđ ngăgiánăti p.
Tuyănhiên,ătrongăth c t cóănhi u y u t sinhătháiăv aătácăđ ng tr c ti p v aătácăđ ng
giánăti p,ăvíăd nh ăđ aăhìnhăv aătácăđ ngăc ăh c tr c ti pălênăs bámătr c aăcơyăv a
giánăti p thayăđ iămôiătr

ng s ng, ho cănh ăgióăm nh, tr c ti pălƠmăcơyăgưyăđ vƠă

cùngăm tălúcăgiánăti p nhăh

ngălênăch đ nhi t,ăđ

măkhơngăkhíăvƠăđ t,ầăVìăv y,

đơyăch cóăth nóiăđ năcácăd ngătácăđ ng tr c ti păhayăgiánăti p c aăcácăy u t sinh
tháiălênăcác sinh v t.
*ăNgoƠiăraătheoă nhăh

ng c aătácăđ ng thìăcácăy u t sinhătháiăđ

c chia

thƠnhăcácăy u t ph thu căvƠăkhôngăph thu c m tăđ .
- Y u t khôngăph thu c m tăđ lƠăy u t khiătácăđ ngălênăsinhăv t, nhăh

ng

c aănóăkhơngăph thu căvƠoăm tăđ c a qu n th b tácăđ ng. Ph n l năcácăy u t
sinhătháiăvôăsinhălƠănh ng y u t khôngăph thu c m tăđ .
- Y u t ph thu c m tăđ lƠăy u t khiătácăđ ngălênăsinhăv tăthìă nhăh

ngătácă

đ ng c aănóăph thu căvƠoăm tăđ qu n th ch uătácăđ ng, ch ng h n b nh d chăđ i
v iăn iăth aădơnă nhăh

ngăkémăh năsoăv iăn iăđôngădơn.ăHi u su t b t m i c a v t

d kémăhi u qu khi m tăđ con m iăquáăth p... Ph n l năcácăy u t h uăsinhăth

ng

lƠănh ng y u t ph thu c m tăđ .
2.3.ăCỄCă

NH LU TăSINHăTHỄI

2.3.1. Quy lu tătác đ ng t ng h p.
Môiătr

ng g m nhi uănhơnăt sinhătháiă(ánhăsáng,ănhi tăđ ,ăn

cầ)ăg năbóă

ch t ch v iănhauăthƠnhăm t t h păsinhătháiăvƠăcùngătácăđ ng t ng h pălênăc ăth
sinh v t.
-

i v i t nhiên:ăTrongăt nhiên,ăkhơngăcóăm tănhơnăt nƠoăt n t i m t cáchă

đ c l p,ăkhôngăm tămôiătr

ngănƠoăch cóăm tănhơnăt sinhăthái,ăc ngăkhơngăcóăm t

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 12


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

sinh v tănƠoăch c n m tănhơnăt sinhătháiămƠăcóăth s ngăđ

c.ăTrongămơiătr

ng,

nhơnăt nƠoăc ngăcóătácăđ ngălênăsinhăv tăvƠătácăđ ngălênănhơnăt khác;ăt t c cácă
nhơn t đ u g năbóăch t ch v iănhauăthƠnhăm t t ng h păsinhăthái.ăă
-

i v i sinh v t:ăđ t n t iăvƠăphátătri n, m i sinh v t s ngăkhôngăch ph

thu căvƠoăm tănhơnăt ,ămƠăcùngăm tălúcăchúngăc n ph iăcóănhi uănhơnăt khác;ăc ngă
nh ăcùngăm tălúcăchúngăph i ch u s tácăđ ng t ng h p c a nhi uănhơnăt sinhătháiă
(ánhăsáng,ănhi tăđ ,ăđ

m,ădinhăd

ngầ).ă

- Cácănhơnăt sinhătháiăl iăcóătácăđ ng nhăh

ng qua l i l n nhau, s bi năđ i

c aănhơnăt nƠyăcóăth d năđ n s thayăđ iăcácănhơnăt khácăvƠăt đóăc ngătácăđ ng
đ n sinh v t.
- M iănhơnăt sinhătháiăch cóăth bi u hi năhoƠnătoƠnătácăd ng c aănó,ăkhiăcácă
nhơnăt khácăđangăho tăđ ngăđ yăđ
- Trong t ng h păcácănhơnăt sinhăthái,ăn uănhơnăt ch đ o bi năđ i ch tăvƠă
l

ngăthìăcóăth d n t i s bi năđ i ch tăvƠăl

ng c aăcácănhơnăt sinhătháiăkhácăvƠă

s lƠmăthayăđ iătínhăch tăvƠăthƠnhăph n c a sinh v t.ăTrongăqătrìnhăs ng, sinh v t
ch uătácăđ ng c a nhi uănhơnăt ,ănh ngănhơnăt ch đ oălƠănhơnăt sinhătháiăn i b t
nh t chi ph iăcácănhơnăt khác.ăKhiănhơnăt ch đ oăthayăđ i s d n t i s thayăđ i
c năb n v ch t c aătoƠnăb t h păsinhătháiăc ,ăt oănênăm t ki u t h păsinhătháiă
m i,ăkhiăđóăcóăth m tănhơnăt khácăl i n i b tălênăthƠnhănhơnăt ch đ o m i.ăVíăd ,
trongăđ tăđ m l y,ăn

c quá th aălƠănhơnăt ch đ o,ănh ngăn uăcóăbi năphápălƠmă

khơăđ tăthìăcóăth ánhăsángăl iălƠănhơnăt ch đ o m i.ăL uăỦălƠ,ăkhơngăbaoăgi cóăs
bùătr cácănhơnăt sinhăthái,ădùngănhơnăt nƠyăđ cóăth thay th hoƠnătoƠnăchoănhơnă
t khác,ănh ădùngănhi tăđ thayăđ

m,ăphơnăbónăthayăánhăsángầă

2.3.2. Qui lu t v gi i h năsinhătháiăc aăShelfordăhayăđ nh lu t ch ng ch u
N i dung qui lu t: S tácăđ ng c aăcácănhơnăt sinhătháiălênăc ăth sinh v t
khơngăch ph thu căvƠoătínhăch t c aăcácănhơnăt ,ămƠăcịnăph thu căvƠoăc c
đ c aăchúng. S t ngăhayăgi măc

ngăđ tácăđ ng c aănhơnăt ,ăraăngoƠiăgi i h n

thíchăh p c aăc ăth s lƠmăgi m kh n ngăs ng.ăKhiăc
ng

ng cao nh t ho c xu ngăqăng

c ăth thìăsinhăv tăkhơngăt n t iăđ

ng

ngăđ tácăđ ngăv

t qua

ng th p nh t, so v i kh n ngăch uăđ ng c a

c.

Di n gi i qui lu t: S t n t iăvƠăphátătri n c a sinh v tăkhơngăch ph thu c
vƠoăs cóăm t c a c t h păcácănhơnăt sinhătháiămƠăcịnăph thu căvƠoătínhăch tăvƠă
BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 13


KhoaăMôiătr
c

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

ngăđ tácăđ ng c a t ngănhơnăt đó.ă

n ngă ch uă đ ng
ng

m tă ng

i v i m iănhơnăt ,ăc ăth sinh v tăcóăkh

ng th p nh t (minimum - đi m c c h i th p)ă vƠă m t

ng cao nh t (maximum - đi m c c h i cao). Kho ng gi i h n gi aăhaiăng

đóăđ

ng

c g iălƠăsinhătháiătr hay gi i h năsinhătháiăc aăloƠi đ i v iănhơnăt đó.ăă
Trong gi i h năsinhăthái,ăbaoăgi c ngăcóăđi m c c thu năđ i v iăloƠi,ăđóălƠă

m căđ tácăđ ngăcóăl i nh t c aănhơnăt đóăđ i v iăc ăth .ăCƠngăxaăđi m c c thu n
thìăcƠngăb t l iăvƠăn uăv

t qua kh iăđi m c c h i th păhayăđi m c c h i caoăthìăsinhă

v tăcóăth b ch tă(khơngăt n t iăđ

c).

G năhaiăbênăđi m c c thu nălƠăvùngăc c thu nă(optimum),ăđóălƠăvùngăsinhă
tr

ngăvƠăphátătri n t t nh t,ăcóăm cătiêuăphíăn ngăl

ng th p nh t. G năđi m c c

h i th păvƠăcaoălƠăvùngăch ng ch u th păvƠăvùng ch ng ch u cao v nhơnăt c th
ngh aălƠăt iăhaiăvùngănƠyăc ăth sinhătr

ngăvƠăphátătri năkhơngăbìnhăth

y,

ng,ălúcănƠy,ă

tácăđ ng c aănhơnăt đưăraăngoƠiăgi i h năthíchăh p c aăc ăth vƠăs lƠmăgi m kh
n ngăs ng c a sinh v tă(hìnhă2.1).ă

S c
s ng
%

đi măvƠă
vùngăc c thu n
(Optimum)

A

Vùngăch ng ch u

Vùngăch ng ch u

B

C

0

o

Sinh s n
Sinhătr

Minimum
(c c ti u)

C

ngăphátătri n
Hôăh p

Maximum
(c c đ i)

Hình 2. 1.
th mơ t gi i h n sinh thái c a các loài A, B, C đ i v i nhân
t nhi t đ : Hai loài B, C có gi i h n sinh thái h p h n so v i loài A, nh ng loài B a l nh
(Oligoctenothermal) cịn lồi C a m (Polyctenothermal).

Taăcóăth minh h aăđ th c a qui lu tătrênăb ngăđ th di n gi iăd

iăđơy,ăn u

taăđ tăkỦăhi u c a t ngăđi m, t ngăvùngăc aăchúngăb ng nh ng ch inăhoaătrênătr c

hoƠnhăc aăđ th theo m tăquiă

cănh ăsau:ă

OălƠăđi m c c thu nă(đct),ăCDălƠăvùngăc c thu nă(vct),ăBEălƠăvùngăsinhătr
vƠăphátătri năbìnhăth

ng

ngă(vstptbt),ăABălƠăvùngăch ng ch u th pă(vcct),ăEFălƠăvùngă

ch ng ch uăcaoă(vccc),ăAălƠăđi m c c h i th pă(đcht),ăFălƠăđi m c c h iăcaoă(đchc),ă
AFălƠăgi i h năsinhătháiăc aăloƠiăv nhơnăt đó.ăă
BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 14


KhoaăMơiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

V iănhơnăt khácătaăcóăth lƠmăt

ngăt .ăđ th minh h a gi i h năsinhătháiăv

m tănhơnăt nƠoăđóăc aăloƠiănghiênăc uă(hìnhă2.ă2).ăăă
Sức sống
(% )

Loài A

ĐCT
VCT

VCCT

VCCC
Loài B

Loài C

B

C

O D

E

F

o

t A

Hình 2. 2. Di n gi i minh h a đ th miêu t Gi i h n sinh thái c a các loài A, B, C đ i v i
nhân t nhi t đ : Hai lồi B, C có gi i h n sinh thái h p h n so v i loài A, nh ng loài B a
l nh và loài C a m. O: đct; CD: vct; BE: vstptbt; A, F: đi m c c h i th p và cao; AB: vcct;
EF: vccc; AF: gi i h n sinh thái v nhân t đó.

T qui lu t gi i h năsinhătháiăvƠănhi u d n ch ng th c t khác,ăng

iătaăđưăđ aă

ra m t s k t lu năđ m r ng:
M t sinh v tăcóăth cóăgi i h năsinhătháiăr ngăđ i v i m tănhơnăt sinhătháiă
nƠy,ănh ngăl i h păđ i v i m tănhơnăt sinhătháiăkhác,ăloƠiăđóăs cóăvùngăphơnăb h n
ch .
M t sinh v tă cóă gi i h nă sinhă tháiă r ngă đ i v i nhi uă nhơnă t sinhă tháiă thìă
th

ngăcóăvùngăphơnăb r ng, tr thƠnhăloƠiăphơnăb toƠnăc u (cosmopolis).
Khi m tănhơnăt sinhătháiătr nênăkémăc c thu nă(khơngăthíchăh p)ăchoăđ i

s ng c aăloƠiăthìăgi i h n ch ng ch uăđ i v iăcácănhơnăt sinhătháiăkhácăc ngăb thu
h p.ăVíăd , khi nhi tăđ t ngăs d năđ năđ

m gi măthìăgi i h năsinhătháiăv đ

m

c aăđ ng v t s b thu h p.
Trongăthiênănhiên,ănh ng sinh v tăr iăvƠoăđi u ki n s ngăkhôngăphùăh p v i
vùngăc c thu n,ăthìăm tănhơnăt hay m tănhómănhơnăt sinhătháiăkhácăs tr nênăquană
tr ngăvƠăđóngăvaiătrịăthayăth .

Khiăc ăth thayăđ i tr ngătháiăsinhălỦăc aămìnhă(nh ăăgiaiăđo n mang thai, sinh
s n hay c khi măđau,ăb nh t tầ)ăvƠănh ngăc ăth cịnăđangă giaiăđo năphátătri n
s m (tr ng, uătrùng,ăconănonầ)ăthìălúcănƠyănhi uănhơnăt sinhătháiăc aămôiătr
s tr thƠnhănhơnăt gi i h năvƠăgi i h năsinhătháiăv m tănhơnăt nƠoăđóăth
h năsoăv iăcácăgiaiăđo nătr

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ngăthƠnhăvƠăcácăgiaiăđo năbìnhăth

ng

ng

ng h p

ngăkhác.ă

Trang 15


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

Ngayăđ i v i m tăc ăth , m i ho tăđ ng ch căn ngăc ngăcóănh ng gi i h n
sinhătháiăxácăđ nhăriêng,ăkhácăv iăcácăcáăth khácăcùngăloƠi.ăSinhăs nălƠăth iăđi mămƠă
c ăth cóăs c ch ng ch uăkémănh t so v iăcácăgiaiăđo n s ngăkhác,ăcịnăhơăh păthìăcóă

gi i h năsinhătháiăr ng nh t.
Khiăđ ngăriêngăl m tămình,ăm i sinh v t s cóăm t gi i h năsinhătháiănh t
đ nh,ănh ngăkhiăchúngăđ ng trong m t qu n th , qu năxưăthìăcácăy u t gi i h n sinh
tháiăc aăchúngăs b thayăđ i, y u t gi i h năsinhătháiăđ
thêmănƠyăđ

c m r ng. Ph n m r ng

c g iălƠăs bùăc aăcácăy u t sinhăthái,ăvìăgi aăcácăcáăth cùngăloƠiăhay

khácăloƠiălnăcóăm i quan h ch t ch v i nhau nhăh

ng l n nhau, nh tălƠăv th c

năvƠăn iă , d năđ n gi i h năsinhătháiăriêngăc a t ngăcáăth c ngăb thayăđ i.
Cóănhi u lo i y u t gi i h năsinhătháiăđ i v i sinh v t,ăcácăsinhăv tăkhácănhauă
cóăcácăy u t gi i h năsinhătháiăc ngăkhácănhau.ăTrongăkhíăquy n,ăoxyăítăkhiătr thƠnhă
y u t gi i h năsinhăthái,ănh ngătrongămơiătr

ngăn

căthìă nhi uătr

ng h pănóăl i

lƠăy u t gi i h năsinhăthái,ănh ăV.I.ăVernaskiă(1967)ăđưănói:ăắCu c s ng c a th y
sinh v t lƠăcu căđ u tranh sinh t năvìăoxyẰ.ăăă
*ăụăngh aăquiălu t: Qui lu t gi i h n (ch ng ch u) c aăShelfordăcóăỦăngh aălỦă
lu năvƠăth c ti n quan tr ng,ăchoăphépăchúngătaănh n bi tăđ

c s phơnăb cóăquiălu t

c a sinh v tătrênăhƠnhătinhăc ngănh ăs hi u bi t v cácănguyênălỦăsinhătháiăc ăb n
khácătrongăm i quan h gi aăc ăth v iămôiătr

ng.

Trong vi c b o v v tănuôi,ăcơyătr ng, c năchúăỦănghiênăc uăcácăy u t gi i
h n c a sinh v tăcóăh iătr

c,ăđ xemăchúngăcóăth trùngăl p v i s phátătri n c a

sinh v tăni tr ngăkhơng.ăT đóărútăraăbi năphápăt t nh tăđ lo i tr cácăsinhăv tăcóă
h iămƠăkhơngălƠmăh n ch s phátătri n c aăcácăsinhăv tăcóăích.ăăăă
2.3.3. Qui lu tătácăđ ngăkhôngăđ ngăđ u c aăcácănhơnăt sinhătháiălênăch c
ph n s ng c aăc ăth .
N iădung:ăCácănhơnăt sinhătháiătácăđ ngăkhôngăđ ngăđ uălênăcácăch c ph n
c aăc ăth s ng,ănóăc c thu năđ i v i q trìnhănƠyănh ngăl iăcóăh i ho c nguy hi m
cho q trìnhăkhác.ă
Víăd 1:ă

ng v t bi n nhi t,ăkhiăt ngănhi tăđ khơngăkhíălênăt i 40-50oCăthìă

chúngăs t ngăc

ngătraoăđ i ch t,ănh ngănhi tăđ l iăkìmăhưmăs di chuy n, khi n

chúngăđiăl i ch m ch păvƠăth n kinh b đ đ năvìănóng.ă

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 16


KhoaăMơiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

Víăd 2:ăTácăđ ng c aăcácăy u t dinhăd
th c v t.ăPhơnăđ mătácăđ ng t tăđ năsinhătr

ngălênăsinhătr

ngăvƠăphátătri n c a

ng (l n lên)ăc aăcơy,ănh ngăl iăcóăh i

đ n q trìnhăphátătri n (ra hoa, t o qu ),ănh ălúaăn uăbónăthúcăq nhi uăđ măthìăs
b l p.ăPhơnălơnăvƠăkaliăcóătácăđ ng t tăđ n quá trìnhăraăhoaăvƠăt o qu h nălƠăquáă
trìnhăsinhătr

ng (ch

m căđ nh tăđ nh).

Víăd 3: LoƠiătơmăheă(Penaeusămerguiensis)ă n

đo năthƠnhăth c sinh s năchúngăs ng

cătaălƠăloƠiătơmăbi n,

giai

ngoƠiăbi năkh iă(cáchăb 10 ậ 12ăkm)ăvƠăđ

đó,ăn iăcóăn ngăđ mu i NaCl cao (32 - 36 ề),ăđ pH = 8.

uătrùngăc ngăs ng

bi n,ănh ngăchúngădiăc ăd n vƠoănh ngăvùngăg n c aăsơng.ăSangăgiaiăđo n h u u
trùngă(postălarvae)ăthìăchúngăs ng

n iăn

c l cóăn ngăđ mu i th p (10 - 25 ề),

trongăcácăkênhăr chăvùngăr ng ng p m năchoăđ năkhiăđ tăkíchăth
giaiăđo n uătrùng,ătơmăkhơngăs ngăđ

m i di chuy n ra bi n.

cătr

ngăthƠnhă

cătrongăn

căcóă

n ngăđ mu i th p.
víăd th nh t: M tănhơnăt nƠoăđóă( đơyălƠănhi tăđ ) thu n l i cho quá
trìnhănƠyă(s traoăđ i ch tăt ng)ănh ngăl iăcóăh i, nguy hi m cho q trìnhăkhácă(s
v năđ ng, th n kinh).

víăd th hai:ănhơnăt phơnăđ măhayălơn,ăkaliăthu n l i cho

q trìnhă(giaiăđo nănƠy)ănh ngăl iăcóăh iăchoăqătrìnhă(giaiăđo n)ăkhác.ăQ trìnhă
sinhătr

ngăhayăphátătri n

đơyăt

ngă ng v iăngh aăgiaiăđo n.

ví d th ba: Tuy trong t ngăgiaiăđo n s ng c aătômăheă( uătrùng,ăh u u
trùng,ăconănon,ăconătr

ngăthƠnhăhayălúcăsinhăs n)ăđ u di năraăcácăq trìnhăchuy n

hóaăv t ch t,ăhơăh p, tu năhoƠn,ătiêuăhóa,ăbƠiăti t, v năđ ngầ,ănh ngăuăc u v n ng
đ c aănhơnăt đ m năcóăkhácănhauă t ngăgiaiăđo n s ngăkhácănhau.ăN ngăđ mu i
10 - 25 ề ( vùngăc aăsông,ăn
đ năkhiătr

c l )ălƠăc c thu năchoăcácăgiaiăđo n t h u uătrùngă

ngăthƠnh;ăn ngăđ mu i 32 - 36 ề ( bi n,ăn

c m n)ălƠăc c thu n cho

giaiăđo nătơmăđ (q trình sinh s n)ăvƠă uătrùng.ăDoăđó,ăchúngăph i di chuy năđ n
n iăcóăn ngăđ mu iăphùăh p v i t ngăgiaiăđo n s ng.
Nhi u lo i sinh v t trong t ngăgiaiăđo n s ngăkhácănhau,ăcóănh ngăyêuăc u v
m tănhơnăt sinhătháiănh tăđ nhăkhácănhauă(nh ăv c
trong t ngăgiaiăđo n s ng,
Bi tăđ

ngăđ , th i gianătácăđ ng);ăvìă

c ăth non s khácăv iăc ăth tr

c qui lu tănƠy,ăconăng

iăcóăth bi tăđ

ngăthƠnh.ăă

căcácăth i k trongăchuătrìnhă

s ng c a m t s sinh v tăđ ni,ătr ng, b o v ho căđánhăb tăvƠoălúcăthíchăh p.

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 17

KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

2.3.4. Qui lu tătácăđ ng qua l i gi a sinh v t v iămôiătr

ng

N i dung: Trong m i quan h qua l i gi a qu n th , qu năxưăsinhăv t v iămơiă
tr

ng,ăkhơngănh ngămơiătr

đ năcácănhơnăt mơiătr

ngătácăđ ngălênăchúngămƠăcácăsinhăv tăc ngă nhăh

ng

ngăvƠăcóăth lƠmăthayăđ iătínhăch t c aăcácănhơnăt đó.ăă

Víăd : R ng lim

H uăL ngăậ L ngăS n.ăSauăkhiăb đ ngăbƠoăch tăphá,ăl y

g ,ăđ t r ngăđ lƠmăn iăch năth giaăsúc,ăr ngăđưătr ătr i,ăng

iădơnăb thi uăn

cầ;ă

nh cóăs qui ho chăvƠăb o v c a B Lơmănghi p, r ng đưătáiăsinhăt nhiên.ăSauăh nă
30ăn m,ăvùngănƠyăđưăthayăđ i h n. Nh ng r ngălimăcóăk t c u nhi u t ngăđưăđ

c

hìnhăthƠnhăvƠăphátătri n. R ng r m r p, xanh t t,ăchúngăđưăc i t oămôiătr

c

đơyăb tr ătr i,ăđ t b r aătrơi,ăkhơăc năvƠăkhanăhi măn

ngătr

c. Nh cóăr ngălimăđ

ph c,ăláăvƠăcƠnhăkhơăr ng xu ngăđưăt oăthƠnhăt ng th m m c, gi đ

căn

ch i
cămùaă

khô,ăđ t r ngăluônă m. M t h sinhătháiăm tăđ t xu t hi n v i nhi u vi sinh v t,ăthơnă
m m,ăgiunăphơnăhu ch t h uăc .ăNhi uăđ ng v tăđ n sinh s ng trong r ng.ăđ tăkhôngă
b xóiămịnămƠăngƠyăcƠngămƠuăm ,ănênăcơyăsinhătr

ngănhanh.ăNhơnădơnăđ aăph

ngă

lnăcóăn

căquanhăn m,ănh cóăm chăn

c

c s n xu tăvƠăsinhăho t, do su iăđưăcóăn

ng m ch yăth

ngăxuyên.ăăă

2.3.5. Quy lu t t i thi u
Quy lu tănƠyă đ

cănhƠăhoáăh căng

iă

căJustusăVonăLiebigăđ xu tăn mă

1840ă trongă cơngă trìnhă ắHốă h c h uă c ăvƠă s d ngă nóă trongă sinhă lỦă h că vƠă nôngă
nghi pẰ.ăỌngăl uăỦăr ngăn ngăsu tămùaămƠngăgi m ho căt ngăt l thu n v i s gi m
hayăt ngăcácăch tăkhốngăbónăchoăcơyă đ ng ru ng.ăNh ăv y, s sinh s n c a th c
v t b gi i h n b i s l

ng c a mu iăkhoáng.ăLiebigăch ra r ngăắM i m tăloƠiăth c

v tăđòiăh i m t lo iăvƠăm tăl
thi uăthìăs t ngătr

ng mu iădinhăd

ngăxácăđ nh, n uăl

ng mu iălƠăt i

ng c a th c v tăc ngăch đ t m c t i thi uẰ.ă

Khiăraăđ i, quy lu tăLiebigăth
th i gian, ng d ngănƠyăđ
trongăđóănhi tăđ vƠăl

ngăápăd ngăđ i v iăcácălo i mu iăvôăc .ăTheoă

c m r ng, bao g m m t ph r ngăcácăy u t v tălỦ,ămƠă

ngăm aăth hi nărõănh t. Tuy v y quy lu t nƠyăc ngăcóănh ng

h n ch vìănóăch ápăd ngăđúngătrongătr ngătháiă năđ nhăvƠăcóăth cịnăb qua m i
quan h khác. Ch ng h n,ătrongăvíăd v ph tăphoă(phosphor)ăvƠăn ngăsu t, Liebig
cho r ng ph tăphoălƠănguyênănhơnătr c ti pălƠmăthayăđ iăn ngăsu t.ăSauănƠyăng
th y r ng s cóăm t c a mu iănit ă(nitrogen)ăkhôngăch nhăh

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

ngălênănhuăc uăn

i ta
c

Trang 18


KhoaăMôiătr

ng

Ths. Nguy n Kh c Ti p

c a th c v tămƠăcịnăgópăph nălƠmăchoăth c v t l yăđ
th đ ngăhốăđ
2.4. PH N
TR

c ph t pho d

i d ngăkhôngă

c.ăNh ăv y, mu iănit ăălƠăy u t th 3 ph i h p t o ra hi u qu .

NG C A SINH V T V I TỄCă

NG C AăCỄCăY U T

MỌIă

NG
Sinh v t ph n ngălênănh ngătácăđ ng c aăđi u ki nămôiătr

haiăph

ngăth c: ch y tr năđ tránhănh ng tai h a c aămôiătr

ng x y ra b ng

ngăngoƠiă(ph

ngă

th cănƠyăch y u đ ng v t) ho călƠăt o kh n ngăthíchănghi.ăThíchănghiălƠăkh n ngă
c aăcácăsinhăh ,ăcácăc ăth s ng ph n ng h pălỦălênănh ngătácăđ ngăthayăđ i c aăcácă
y u t mơiătr

ngăbênăngoƠiăđ t n t iăvƠăphátătri n.

S thíchănghiăc aăcácăc ăth sinh v tăđ nătácăđ ng c aăcácăy u t môi tr

ng

cóăth cóăhaiăkh n ng:ăthíchănghiăhìnhătháiăvƠăthíchănghiăsinhălỦ.ă
Ph n ngăthíchănghiăx y ra trong su t th i gian s ng c aăc ăth sinh v tăd
tácăđ ngăthayăđ i c aăcácăy u t môiătr

i

ngănh ăánhăsáng,ănhi tăđ ...ăVíăd nh ăăs

di chuy n c a l c l p trong t bƠoăth c v tăraăthƠnhăt bƠoăkhiăcóătácăđ ng c a s
chi uăsángăm nh,ăhayăt ngăqătrìnhăthốtăh iăn
đ ng c aăkheăkhíăkh ngăd

c b ngăcáchăt ngăs l

ngăvƠăho t

iătácăđ ng c a nhi tăđ cao.ăCáăth năb năcóămƠuăs căbênă

ngoƠiănh ămƠuăs c c aăđ tăn iăchúngăc ătrú,ăđ t tr ngăchúngăcóămƠuătr ng, sang ch
đ t l măđ m b i nh ngăhịnăđáăcu iăđen,ătr ngăthìăcáăth năb năthayăđ iămƠuăs căthƠnhă
l măđ m. S thayăđ iămƠuădaălƠăm t ph n ng ph n x ph c t p, b tăđ u b ng th
giácăc aăcáăvƠăsauăcùngăs phơnăph i l iăcácăh tămƠuătrongăt bƠoăda.ăNh ngăconăcáă
th năb nămùăkhơngăcóăkh n ngănƠy.ăNh ăv yăthíchănghiăhìnhătháiăx y ra do s thay
đ i c aăcácăy u t môiătr

ngătácăđ ng,ăcácăsinhăv t ph i ph n ng m tăcáchănhanhă

chóngălênăcácătácăđ ngăđó.ă
S thíchănghiădi truy n,ăng

c l iăđ

c xu t hi nătrongăquáătrìnhăphátătri năcáă

th c aăcácăc ăth khơngăph thu căvƠoăs cóăm t hay v ng m t c aăcácătr ngătháiă
mơiătr
đ

ngămƠătrongămơiătr

ngăđóăcóăth cóăíchăchoăchúng.ăNh ngăthíchănghiăđóă

căc ngăc di truy n,ăvìăth g iălƠăthíchănghiădiătruy n.ăMƠuăs c c aăđ ng v t c

đ nh,ăkhơngăthayăđ i ph thu căvƠoăs thayăđ i c aămơiătr
thíchăh pătrongătr

ngăxungăquanh.ăChúngă

ng h păkhiămƠuăs căn iă phùăh p v iămƠuăs c b năthơn.ă

BƠiăgi ngăSinhătháiăh căđ iăc

ng

Trang 19