Tài liệu Kỹ thuật môi trường docx

Kỹ thuật môi trường
K thût Mäi trỉåìng


CẠC KHẠI NIÃÛM CÅ BN VÃƯ MÄI
TRỈÅÌNG & TI NGUN


=============================================================


1.1 - KHOA HC MÄI TRỈÅÌNG
Khoa hc mäi trỉåìng nghiãn cỉïu mäúi quan hãû giỉỵa mäi trỉåìng v
con ngỉåìi trong quạ trçnh phạt triãøn ca x häüi. Hay nọi mäüt cạch khạc khoa
hc mäi trỉåìng nghiãn cỉïu mäi trỉåìng säúng trong cạc mäúi quan hãû kinh tãú x
häüi nhàòm âm bo hiãûu qu sỉí dủng, bo täưn tại tảo v lm phong phụ hån
cháút lỉåüng ca mäi trỉåìng säúng.

Khoa hc mäi trỉåìng l mäüt ngnh khoa hc ráút räüng låïn, phỉïc tảp v cọ tênh
liãn ngnh cao, âỉåüc dỉûa trãn cå såí ca nhiãưu ngnh khoa hc tỉû nhiãn, x häüi
v cäng nghãû nhỉ sinh thại hc, sinh hc, thäø nhỉåỵng hc, âải dỉång hc
1.2 -
CẠC KHẠI NIÃÛM CÅ BN VÃƯ MÄI TRỈÅÌNG
1.2.1- Khại niãûm mäi trỉåìng :
Mäi trỉåìng bao gäưm cạc úu täú tỉû nhiãn v úu täú váût cháút nhán tảo
quan hãû máût thiãút våïi nhau, bao quanh con ngỉåìi, cọ nh hỉåíng âãún âåìi
säúng, sn xút, sỉû täưn tải v phạt triãøn ca con ngỉåìi v thiãn nhiãn - (Lût
bo vãû mäi trỉåìng). Báút cỉï 1 váût thãø, mäüt sỉû kiãûn no cng täưn tải v diãùn
biãún trong mäi trỉåìng.
Mäi trỉåìng säúng l täøng håüp cạc âiãưu kiãûn bãn ngoi cọ nh hỉåíng tåïi
sỉû säúng v phạt triãøn ca cạc cå thãø säúng.
Mäi trỉåì
ng säúng ca con ngỉåìi l täøng håüp cạc âiãưu kiãûn váût l, họa
hc, sinh hc, x häüi bao quanh v cọ nh hỉåíng tåïi sỉû säúng v phạt triãøn ca
cạ nhán v cäüng âäưng con ngỉåìi. Mäi trỉåìng säúng ca con ngỉåìi l c v trủ
= 2 =
Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

bao la. Trong õoù coù hóỷ Mỷt Trồỡi, trong hóỷ coù Traùi ỏỳt laỡ bọỹ phỏỷn aớnh hổồớng
trổỷc tióỳp vaỡ roợ róỷt nhỏỳt.
1.2.2- Cỏỳu truùc cuớa mọi trổồỡng:
Trong mọi trổồỡng sọỳng luọn coù sổỷ tọửn taỷi vaỡ tổồng taùc giổợa caùc thaỡnh
phỏửn vọ sinh vaỡ hổợu sinh.
Vóử mỷt vỏỷt lyù Traùi ỏỳt õổồỹc chia laỡm 3 quyóứn vọ sinh: khờ quyóứn, thuớy
quyóứn vaỡ õởa quyóứn; chuùng õổồỹc cỏỳu thaỡnh bồới caùc nguyón tọỳ vỏỷt chỏỳt vaỡ chổùa
õổỷng nng lổồỹng dổồùi caùc daỷng khaùc nhau: quang nng, thóỳ nng, cồ nng,
õióỷn nng, hoùa nng
Vóử mỷt sinh hoỹc Traùi ỏỳt coù sinh quyóứn, bao gọửm caùc cồ thóứ sọỳng vaỡ

nhổ
ợng bọỹ phỏỷn cuớa thaỡnh phỏửn vọ sinh taỷo nón mọi trổồỡng sọỳng cuớa caùc cồ thóứ
naỡy.
a/ Thaỷch quyóứn (mọi trổồỡng õỏỳt) :
Laỡ lồùp voớ Traùi ỏỳt coù õọỹ daỡy 60-70 km trón phỏửn luỷc õởa vaỡ 2-8 km
dổồùi õaùy õaỷi dổồng. Tờnh chỏỳt vỏỷt lyù vaỡ thaỡnh phỏửn hoùa hoỹc cuớa thaỷch quyóứn
tổồng õọỳi ọứn õởnh, coù aớnh hổồớng to lồùn õóỳn sổỷ sọỳng trón Traùi ỏỳt.
b/ Thuớy quyóứn (mọi trổồỡng nổồùc) :
Laỡ phỏửn nổồùc cuớa Traùi ỏỳt bao gọửm õaỷi dổồng, sọng, họử, ao, suọỳi, nổồùc
ngỏửm, bng tuyóỳt vaỡ hồi nổồùc Tọứng lổồỹng nổồùc 1.454,7x10
6
km
3
, lổồỹng
nổồùc naỡy nóỳu phuớ lón bóử mỷt Traùi ỏỳt seợ taỷo nón 1 lồùp nổồùc daỡy 0,3-0,4 m bao
gọửm nổồùc mỷn, nổồùc ngoỹt vaỡ nổồùc lồỹ. Thuớy quyóứn õoùng 1 vai troỡ cổỷc kyỡ quan
troỹng, khọng thóứ thióỳu õổồỹc trong vióỷc duy trỗ cuọỹc sọỳng cuớa con ngổồỡi, sinh
vỏỷt vaỡ cỏn bũng khờ hỏỷu toaỡn cỏửu.
c/ Khờ quyóứn ( mọi trổồỡng khọng khờ ) :
Laỡ lồùp khọng khờ bao quanh Traùi ỏỳt. Khờ quyóứn õoùng vai troỡ cổỷc kyỡ
quan troỹng trong vióỷc duy trỗ sổỷ sọỳng vaỡ quyóỳt õởnh tờnh chỏỳt khờ hỏỷu thồỡi tióỳt
trón Traùi ỏỳt.
d/ Sinh quyóứn :
Bao gọửm caùc cồ thóứ sọỳng, thaỷch quyóứn, thuớy quyóứn vaỡ khờ quyóứn taỷo
nón mọi trổồỡng sọỳng cuớa sinh vỏỷt. Hay noù
i mọỹt caùch khaùc sinh quyóứn laỡ thaỡnh
= 3 =
K thût Mäi trỉåìng

pháưn mäi trỉåìng cọ täưn tải sỉû säúng. Sinh quøn gäưm cạc thnh pháưn hỉỵu sinh

(cọ sỉû säúng) v thnh pháưn vä sinh cọ quan hãû chàût ch, tỉång tạc phỉïc tảp
våïi nhau. Khạc våïi cạc quøn váût l vä sinh, sinh quøn ngoi váût cháút v
nàng lỉåüng cn chỉïa cạc thäng tin sinh hc våïi tạc dủng duy trç cáúu trục v cå
chãú täưn tải, phạt triãøn ca cạc váût säúng. Dảng thäng tin phỉïc tảp v phạt triãøn
cao nháút l trê tû con ngỉåìi cọ tạc âäüng ngy cng mảnh m âãún sỉû täưn tải v
phạt triãøn ca Trại Âáút.
Nhỉỵng biãún âäøi sáu räü
ng, mảnh m trãn Trại Âáút, cng nhỉ nhỉỵng hoảt
âäüng ban âáưu ca con ngỉåìi åí trong v trủ âãưu do trê tû con ngỉåìi tảo nãn.
Tỉì nháûn thỉïc âọ hçnh thnh khại niãûm trê quøn. Trê quøn bao gäưm cạc bäü
pháûn ca Trại Âáút , tải âọ cọ tạc âäüng ca trê tû con ngỉåìi. Trê quøn chênh l
nåi âang xy ra nhỉỵng tạc âäüng to låïn vãư mäi trỉåìng m khoa hc mäi trỉåìng
cáưn âi sáu nghiãn cỉïu.
1.2.3- Cạc chỉïc nàng cå bn ca mäi trỉåìng :
Âäúi våïi mäüt cạ thãø con ngỉåìi, cng nhỉ våïi cäüng âäưng nhiãưu ngỉåìi v
c x häüi loi ngỉåìi, mäi trỉåìng säúng cọ thãø xem l cọ 3 chỉï
c nàng cå bn:
- Mäi trỉåìng l khäng gian säúng ca con ngỉåìi.
- Mäi trỉåìng l nåi cung cáúp ti ngun cáưn thiãút cho cüc säúng v
hoảt âäüng sn xút ca con ngỉåìi.
- Mäi trỉåìng l nåi chỉïa âỉûng cạc phãú thi do con ngỉåìi tảo ra
trong cüc säúng v hoảt âäüng sn xút ca mçnh.
a/ Mäi trỉåìng l khäng gian säúng ca con ngỉåìi:
Trong cüc säúng ca mçnh con ngỉåìi cáưn cọ mäüt khäng gian säúng v
hoảt âäüng våïi mäüt phảm vi (âäü låïn) cng nhỉ mäüt cháút lỉåüng nháút âënh.
Trại Âáút, bäü pháûn mäi trỉåìng gáưn gi nháút ca loi ngỉåìi trong h
ng
tràm triãûu nàm qua khäng thay âäøi vãư âäü låïn. Trong khi âọ dán säú loi ngỉåìi
trãn Trại Âáút lải tàng lãn theo cáúp säú nhán. Diãûn têch bçnh qn âáưu ngỉåìi
theo âọ â gim sụt ráút nhanh chọng (bng1.1).

Bng 1.1 :
Quạ trçnh tàng trỉåíng dán säú v thu hẻp diãûn têch bçnh qn âáưu ngỉåìi trãn thãú giåïi:
Nàm -10
6
- 10
5
10
4
0 1650 1840 1930 1994 2010
Dán säú ( triãûu ) 0,125 1,0 5,0 200 545 1000 2000 5000 7000
Diãûn têch âáút /ngỉåìi.ha 120000 15000 3000 75 27,5 15 7,5 3,0 1,88
= 4 =
K thût Mäi trỉåìng

Sỉû hản chãú khäng gian säúng cn bë sỉû phán bäú khäng âãưu vãư máût âäü
dán säú cng lm thãm càng thàóng. Tải cạc vng âä thë, khu cäng nghiãûp, vng
thám canh näng nghiãûp diãûn têch âáút bçnh qn âáưu ngỉåìi chè bàòng 1/100
tháûm chê 1/1000 trë säú trung bçnh trãn ton Trại Âáút.
Mäüt säú âãư ti nghiãn cỉïu cho tháúy ràòng máût âäü dán säú quạ âäng âục dáùn
âãún sỉû máút äøn âënh x häüi, tan våỵ gia âçnh, tr em khäng âỉåüc ni dỉåỵng
giạo dủc chu âạo, täüi phảm tàng nhiãưu. Khäng gian säúng quạ cháût chäüi g bọ,
con ngỉåìi s bë ỉïc chãú, hãû thäúng näüi tiãút bë âo läün, tỉì âáy sinh ra nhiãưu càn
bãûnh tháưn kinh, tưn hon, ung thỉ v dãù dng bë cạc ngưn bãûnh khạc xám
nháû
p.
Con ngỉåìi âi hi khäng gian säúng khäng chè vãư phảm vi räüng låïn m
cn c vãư cháút lỉåüng. Khäng gian säúng cọ cháút lỉåüng cao trỉåïc hãút phi sảch
s, tinh khiãút; củ thãø l khäng khê, âáút, nỉåïc tiãúp xục våïi con ngỉåìi v âỉåüc
con ngỉåìi sỉí dủng khäng chỉïa hồûc chỉïa êt cháút báøn, âäüc hải âäúi våïi sỉïc khe
ca con ngỉåìi, cnh quan tỉåi âẻp, hi ha, tha mn vãư tháøm m v tám l

ca con ngỉåìi.
b/ Mäi trỉåìng l nåi cung cáúp ti ngun :
Mäi trỉåìng l nåi con ngỉåìi khai thạc ngưn lỉûc vãư váût liãûu, nàng lỉåüng
cáưn thiãút cho cüc säúng v s
n xút ca mçnh. Táút c cạc nãưn sn xút tỉì sàn
bàõt, hại lỉåüm, qua näng nghiãûp âãún cäng nghiãûp âãưu phi sỉí dủng cạc ngun
liãûu: âáút, nỉåïc, khäng khê, khoạng sn láúy tỉì Trại Âáút v cạc dảng nàng lỉåüng
ci, gäù, than, dáưu khê, nàõng, giọ bàõt ngưn tỉì nàng lỉåüng Màût Tråìi hồûc
nàng lỉåüng ngun tỉí khai thạc tỉì nàng lỉåüng tiãưm tng trong váût cháút cáúu
thnh Trại Âáút.
Våïi sỉû phạt triãøn ca vàn minh loi ngỉåìi nhiãưu ngưn váût liãûu thiãn
nhiãn khäng tại tảo trãn Trại Âáút ngy cng suy gim. Âãø khàõc phủc tçnh
trảng ny con ngỉåìi tiãún hnh thàm d, kho sạt, khai thạc cạ
c ti ngun
tiãưm tng trong lng âáút, dỉåïi biãøn c âãø cọ thãm ngun liãûu måïi. Khoa hc
v cäng nghãû cng â âỉåüc sỉí dủng v chãú tảo nãn cạc váût liãûu nhán tảo thay
thãú váût liãûu thiãn nhiãn hồûc täø håüp cạc tênh nàng ca váût liãûu thiãn nhiãn
trong mäüt váût liãûu nhán tảo. Váût liãûu måïi trong nhiãưu trỉåìng håüp l nhán täú
tảo nãn nhỉỵng tiãún bäü quan trng vãư khoa hc v cäng nghãû. Nhỉng mäüt säú
trỉåìng håüp gáy nãn nhỉỵng váún âãư gay cáún ca mäi trỉåìng nhỉ mäüt säú nhỉûa
= 5 =
K thût Mäi trỉåìng

täøng håüp khäng thãø phán hy theo con âỉåìng tỉû nhiãn hay mäüt säú họa cháút trỉì
sáu diãût c cọ chu k phán hy kẹo di nhiãưu nàm.
c/ Mäi trỉåìng l nåi chỉïa âỉûng phãú thi :
Trong sỉí dủng ngun liãûu v nàng lỉåüng trong cüc säúng sinh hoảt v
sn xút ca mçnh con ngỉåìi chỉa bao giåì v háưu nhỉ khäng bao giåì âảt hiãûu
sút 100%. Nọi cạch khạc con ngỉåìi ln ln tảo ra phãú thi: phãú thi sinh
hoảt v phãú thi sn xút. Mäi trỉåìng chênh l nåi chỉïa âỉûng cạc phãú thi âọ.

Trong cạc x häüi chỉa cäng nghiãûp họa máût âäü dán säú tháúp, cạc phãú thi
thỉåìng âỉåüc tại sỉí dủng. Cạ
c cháút bi tiãút âỉåüc dng lm phán bọn, cạc phãú
thi tỉì näng, lám sn âỉåüc dng lm thỉïc àn gia sục hồûc nhiãn liãûu. Nhỉỵng
cại khäng thãø tại sỉí dủng, tại chãú thỉåìng âỉåüc phán hy tỉû nhiãn båíi vi sinh
váût sau mäüt thåìi gian tỉång âäúïi ngàõn âãø tråí lải thnh håüp cháút hồûc ngun täú
dng lm ngun liãûu cho quạ trçnh sn xút måïi. Trong x häüi cäng nghiãûp
họa, máût âäü dán säú cao, lỉåüng phãú thi thỉåìng ráút låïn, khäng â nåi chỉïa
âỉûng, quạ trçnh phán hy tỉû nhiãn khäng â sỉïc xỉí l. Nhiãưu cháút phãú thi
khäng thãø phán hy tỉû nhiãn hồûc cọ âäüc tênh ráút cao våïi mäüt lỉåüng nh
. Váún
âãư chỉïa âỉûng v xỉí l phãú thi tråí thnh váún âãư càng thàóng ca mäi trỉåìng.
1.2.4- Phán loải mäi trỉåìng:
Ty theo mủc âêch v näüi dung nghiãn cỉïu mäi trỉåìng säúng ca con
ngỉåìi âỉåüc phán thnh mäi trỉåìng thiãn nhiãn, mäi trỉåìng nhán tảo v mäi
trỉåìng x häüi.
- Mäi trỉåìng thiãn nhiãn bao gäưm cạc nhán täú thiãn nhiãn: váût l, họa
hc v sinh hc täưn tải khạch quan ngoi mún ca con ngỉåìi hồûc êt chëu
sỉû chi phäúi ca con ngỉåìi.
- Mäi trỉåìng nhán tảo bao gäưm nhỉỵng nhán täú váût l, sinh hc, x häüi
do con ngỉåìi tảo nãn v chëu sỉû chi phäúi ca con ngỉåìi.
- Mäi trỉåìng x
häüi bao gäưm cạc mäúi quan hãû giỉỵa ngỉåìi v ngỉåìi tảo
nãn sỉû thûn låüi hồûc tråí ngải cho sỉû täưn tải v phạt triãøn ca cạ nhán v cäüng
âäưng ca con ngỉåìi.
Sỉû phán chia ny chè âãø phủc vủ mủc âêch nghiãn cỉïu, phán têch cạc
hiãûn tỉåüng phỉïc tảp trong mäi trỉåìng. Trong thỉûc tãú c 3 loải mäi trỉåìng cng
täưn tải, xen láùn vo nhau v tỉång tạc våïi nhau hãút sỉïc chàût ch. Cạc thnh
= 6 =
Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

phỏửn mọi trổồỡng khọng tọửn taỷi ồớ traỷng thaùi tộnh maỡ luọn coù sổỷ chuyóứn hoùa ồớ
trong tổỷ nhión, dióựn ra theo chu trỗnh vaỡ thọng thổồỡng ồớ daỷng cỏn bũng.
1.3 - TAèI NGUYN
1.3.1- Khaùi nióỷm:
Theo nghộa rọỹng taỡi nguyón laỡ cuớa caới, nghộa laỡ tỏỳt caớ nhổợng gỗ coù thóứ
duỡng vaỡo mọỹt muỷc õờch haỡnh õọỹng naỡo õoù. Trong khoa hoỹc mọi trổồỡng taỡi
nguyón laỡ tỏỳt caớ nhổợng gỗ coù trong thión nhión vaỡ trong xaợ họỹi coù thóứ phuỷc vuỷ
cuọỹc sọỳng, saớn xuỏỳt vaỡ caùc hoaỷt õọỹng khaùc cuớa con ngổồỡi. Hay noùi mọỹt caùch
khaùc taỡi nguyón bao gọửm tỏỳt caớ caùc nguọửn vỏỷt lióỷu, nng lổồỹng, thọng tin coù
trón Tra
ùi ỏỳt vaỡ trong khọng gian vuợ truỷ maỡ con ngổồỡi coù thóứ sổớ duỷng phuỷc vuỷ
cuọỹc sọỳng vaỡ sổỷ phaùt trióứn cuớa mỗnh.
1.3.2- Phỏn loaỷi taỡi nguyón:
Taỡi nguyón coù thóứ phỏn thaỡnh 2 loaỷi chờnh: taỡi nguyón thión nhión vaỡ taỡi
nguyón con ngổồỡi.
- Taỡi nguyón thión nhión laỡ nhổợng taỡi nguyón coù sụn trong tổỷ nhión, do
thión nhión hỗnh thaỡnh nón, con ngổồỡi coù thóứ khai thaùc, gia cọng chóỳ bióỳn õóứ
sổớ duỷng vaỡo nhổợng muỷc õờch nhỏỳt õởnh. ỏỳt, nổồùc, rổỡng, bióứn, khoaùng saớn laỡ
taỡi nguyón thión nhión.
- Taỡi nguyón con ngổồỡi laỡ sổùc lao õọỹng chỏn tay, trờ thổùc, tọứ chổùc, thóứ
chóỳ xaợ họỹi, tỏỷp quaùn, tờn ngổồợng õem laỷi cho xaợ họỹ
i sổùc maỷnh vaỡ khaớ nng
haỡnh õọỹng coù hióỷu quaớ hồn. ọỹi nguợ cọng nhỏn, caùn bọỹ, ngổồỡi quaớn lyù, phaùp
luỏỷt, cồ quan quaớn lyù kinh tóỳ, õoaỡn thóứ xaợ họỹi, tọn giaùo laỡ nhổợng taỡi nguyón
con ngổồỡi.
Taỡi nguyón thión nhión laỷi coù thóứ phỏn thaỡnh taỡi nguyón vỏỷt lióỷu, taỡi
nguyón nng lổồỹng vaỡ taỡi nguyón thọng tin.
- Taỡi nguyón vỏỷt lióỷu laỡ nhổợng taỡi nguyón cỏỳu taỷo bũng caùc nguyón tọỳ
vỏỷt chỏỳt coù ồớ trón Traùi ỏỳt.

- Taỡi nguyón nng lổồỹng bao gọửm nng lổồỹng Mỷt Trồỡi vaỡ caùc dỏựn xuỏỳt
cuớa noù (nhổ nng lổồỹng nổồùc, gioù, soùng ), nng lổồỹng õởa nhióỷt vaỡ nng
lổồỹng haỷt nhỏn.
= 7 =
Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

- Taỡi nguyón thọng tin laỡ taỡi nguyón di truyóửn sinh hoỹc nũm trong gen
caùc sinh vỏỷt.
Trong sổớ duỷng cuỷ thóứ ngổồỡi ta chia ra taỡi nguyón õỏỳt, taỡi nguyón nổồùc,
taỡi nguyón khờ hỏỷu, taỡi nguyón sinh vỏỷt, taỡi nguyón lao õọỹng
Theo khaớ nng taùi taỷo, taỡi nguyón õổồỹc phỏn thaỡnh taỡi nguyón taùi taỷo
õổồỹc vaỡ taỡi nguyón khọng taùi taỷo õổồỹc.
- Taỡi nguyón taùi taỷo õổồỹc laỡ taỡi nguyón coù thóứ tổỷ duy trỗ hoỷc õổồỹc bọứ
sung mọỹt caùch lión tuỷc, coù thóứ õổồỹc thay thóỳ hoỷc phuỷc họửi sau mọỹt thồỡi gian
vồùi õióửu kióỷn phuỡ hồỹp. Vờ duỷ nhổ nng lổồỹng mỷt trồỡi, cỏy trọửng, vỏỷt nuọi,
nguọửn nổồùc, khọng khờ
- Taỡi nguyón khọng thóứ taùi taỷo õổồỹc la
ỡ taỡi nguyón tọửn taỷi mọỹt caùch coù
haỷn, seợ mỏỳt õi hoỷc hoaỡn toaỡn bióỳn õọứi, khọng coỡn giổợ õổồỹc tờnh chỏỳt ban õỏửu
sau quaù trỗnh sổớ duỷng nhổ taỡi nguyón khoaùng saớn, dỏửu moớ , caùc thọng tin di
truyóửn cho õồỡi sau bở mai mọỹt.
Theo sổỷ tọửn taỷi, ngổồỡi ta chia taỡi nguyón thaỡnh caùc loaỷi taỡi nguyón dóự
mỏỳt vaỡ taỡi nguyón khọng bở mỏỳt.
- Taỡi nguyón dóự mỏỳt coù thóứ phuỷc họửi hoỷc khọng phuỷc họửi õổồỹc. Taỡi
nguyón phuỷc họửi õổồỹc laỡ taỡi nguyón coù thóứ õổồỹc thay thóỳ hoỷc phuỷc họửi sau
mọỹt thồỡi gian vồùi õióửu kióỷn phuỡ hồỹp, vờ duỷ nhổ cỏy trọửng, vỏỷt nuọi, nguọửn
nổồùc bở nhióựm bỏứn.
- Ta
ỡi nguyón khọng bở mỏỳt bao gọửm taỡi nguyón vuợ truỷ (bổùc xaỷ mỷt trồỡi,
nng lổồỹng thuớy trióửu ), taỡi nguyón khờ hỏỷu (nhióỷt, ỏứm cuớa khờ quyóứn, nng

lổồỹng cuớa gioù ) vaỡ taỡi nguyón nổồùc.
1.3.3- ỷc tờnh cồ baớn cuớa mọỹt sọỳ taỡi nguyón phọứ bióỳn nhỏỳt:
a/ Taỡi nguyón õỏỳt :
Taỡi nguyón õỏỳt laỡ taỡi nguyón vỏỷt lióỷu coù yù nghộa cổỷc kyỡ quan troỹng õọỳi
vồùi con ngổồỡi. ỏỳt laỡ cồ sồớ cuớa chọự ồớ, laỡ õởa baỡn khai thaùc caùc taỡi nguyón
nọng, lỏm, ngổ nghióỷp, laỡ nồi xỏy dổỷng caùc cồ sồớ saớn xuỏỳt cọng nghióỷp vaỡ caùc
cồ sồớ haỷ tỏửng cuớa xaợ họỹi.
= 8 =
K thût Mäi trỉåìng

Vãư säú lỉåüng ti ngun âáút xạc âënh theo diãûn têch. Vãư cháút lỉåüng, xạc
âënh theo âäü phç nhiãu cáưn thiãút cho sn xút näng nghiãûp v cạc nhu cáưu sỉí
dủng khạc.
Theo ti liãûu quan tràõc viãùn thạm, vo khong cúi tháûp k 1980 täøng
säú diãûn têch trãn Trại Âáút l 14.777 triãûu ha, trong âọ 1.527 triãûu ha bë bàng
bao ph v 13.250 triãûu ha cọ màût âáút. Trong diãûn têch âọ cọ 12% l âáút canh
tạc, 24% l âáút âäưng c cho chàn ni, 32% l âáút rỉìng, 32% l âáút cỉ trụ v
âáút âáưm láưy ngáûp màûn hồûc ngáûp ngt. T lãû cạc loa
ûi âáút thay âäøi ráút nhiãưu ty
theo âiãưu kiãûn thiãn nhiãn v trçnh âäü phạt triãøn kinh tãú x häüi ca tỉìng nỉåïc
v tỉìng vng. Âáút cọ tiãưm nàng khai thạc näng nghiãûp trãn ton Trại Âáút
khong 3.200 triãûu ha, hiãûn nay måïi khai thạc 1.500 triãûu ha.
Ti ngun âáút trãn thãú giåïi nhçn chung âang åí tçnh trảng suy thoại
nghiãm trng do bë khai thạc quạ mỉïc våïi nhỉỵng phỉång thỉïc khäng thêch
håüp, do phạ hoải táưng ph thỉûc váût gáy xọi mn, rỉía träi. ÅÍ Hoa K bçnh qn
mäùi nàm khong 8,5 triãûu ha bë nỉåïc v giọ xọi cún âi khong 25.000 triãûu
táún âáút mu måỵ. Trãn mäùi ha âáút canh tạc trung bçnh bë xọi mn tỉì 1,8 - 3,4
táún âáút / nàm. Lỉåüng âáút dinh dỉåỵng bë rỉía träi vo khong 5,4 - 8,4 triãû
u táún
hng nàm, tỉång âỉång våïi sỉû máút âi ca 30 - 50 triãûu táún lỉång thỉûc.

Biãún âäøi khê háûu kãút håüp biãûn phạp sỉí dủng âáút khäng håüp l gáy ra sa
mảc họa. Ỉåïc tênh âãún nay 10% âáút cọ tiãưm nàng khai thạc näng nghiãûp trãn
Trại Âáút bë sa mảc họa. Sa mảc Sahara åí Bàõc Phi mäùi nàm tiãún vãư Âëa Trung
Hi hng tràm mẹt, lm máút âi hàòng nàm khong 100.000 ha âáút näng nghiãûp
v âäưng c.
Cạc biãûn phạp ci tảo âáút, bọn phán, tỉåïi tiãu v x thi nỉåïc khäng
håüp l cng gáy ra tçnh trảng âáút bë ä nhiãùm båíi cạc cháút âäüc. Hng nàm 15%
âáút trãn ton cáưu bë suy thoại vç l do nhán tảo. Trong âọ suy thoại vç xọi mn
do nỉåïc 55,7%, do giọ 28%, 12,1% do máú
t dinh dỉåỵng. ÅÍ Trung Qúc diãûn
têch âáút bë suy thoại 280 triãûu ha, chiãúm 30% lnh thäø, åí ÁÚn Âäü máút 3,7 triãûu
ha âáút träưng trt mäùi nàm, khu vỉûc Cháu Ạ Thại Bçnh Dỉång 860 triãûu ha âáút
bë hoang mảc họa.
Nỉåïc ta cọ trãn 33 triãûu ha âáút, hiãûn nay âỉåüc phán bäú sỉí dủng nhỉ sau:
- Sn xút näng nghiãûp : 6.993×10
3
ha.
- Âáút cọ rỉìng : 9.395×10
3
ha.
= 9 =
K thût Mäi trỉåìng

- Âáút chun dng : 972×10
3
ha.
( giao thäng , vỉûc nỉåïc , m)
- Âáút åí : 818 ha.
- Âáút b hoang chỉa dng : 14.925×10
3

ha.
(gäưm âáút bàòng 1.035×10
3
ha, âáút âäưi nụi 11.268×10
3
ha).
Sn xút näng nghiãûp âỉåüc phán thnh 7 vng kinh tãú khạc nhau: vng
Trung du miãưn nụi Bàõc Bäü, vng âäưng bàòng säng Häưng, vng dun hi Bàõc
Trung Bäü, vng dun hi Nam Trung Bäü, vng Táy Ngun, vng Âäng
Nam Bäü v âäưng bàòng säng Cỉíu Long. Âáút sn xút näng nghiãûp ch úu åí
âäưng bàòng säng Häưng v âäưng bàòng säng Cỉíu Long. Cọ khong trãn 5 triãûu
ha âáút träưng cáy hng nàm, trong säú ny cọ khong trãn 4 triãûu ha âáút träưng
lụa. Diãûn têch âáút an ton hån 2 triãûu ha, cọ khong gáưn 3 triãûu ha âáút hồûc bë
nhiãùm màûn hồûc bë phn. Âáút lụa hng nàm bë thu hẻp hng vản ha do bë láún
chiãúm âãø lm âáút åí v xáy dỉû
ng cäng trçnh. Do nản phạ rỉìng hiãûn nay 11 triãûu
ha âäưi nụi â tråí thnh âäưi nụi trc. Do âọ bo vãû v sỉí dủng håüp l ti
ngun âáút â tråí thnh nhiãûm vủ hãút sỉïc quan trng trong viãûc bo vãû mäi
trỉåìng v phạt triãøn bãưn vỉỵng.
b/ Ti ngun rỉìng :
Rỉìng l bäü pháûn hãút sỉïc quan trng trong mäi trỉåìng säúng ca con
ngỉåìi. Rỉìng cung cáúp cho con ngỉåìi nhỉỵng váût liãûu cáưn thiãút, tạc âäüng trỉûc
tiãúp âãún sỉû täưn tải v cháút lỉåüng ca cạc ti ngun khạc nhỉ khäng khê, âáút,
nỉåïc v tảo ra nhỉỵng âiãưu kiãûn thûn låüi cho âåìi säúng v
sn xút ca con
ngỉåìi.
Trong lëch sỉí Trại Âáút, khi con ngỉåìi xút hiãûn thç rỉìng ngun thy
chiãúm lénh táút c màût âáút trỉì vng âi ngun v sa mảc. ÅÍ vng än âåïi phäø
biãún l rỉìng Taiga, åí vng xêch âảo v nhiãût âåïi l rỉìng mỉa nhiãût âåïi.
Rỉìng cọ quan hãû chàût ch våïi âáút, rỉìng tham gia vo sỉû hçnh thnh phạt

triãøn ca âáút v bo vãû âáút. Âáút lải l ngưn váût liãûu ni dỉåỵng rỉìng, cho
phẹp rỉìng sinh trỉåíng v phạt triãøn. Âáút rỉìng háưu nhỉ tỉû bọn phán, cnh lạ råi
rủng tỉì cáy âỉåüc vi sinh váût phán hy âỉa tråí vãư dảng cạc ngun tä
ú dinh
dỉåỵng cáưn cho cáy háúp thủ âãø sinh trỉåíng. Dỉåïi tạn lạ cáy rỉìng thưn loải
lỉåüng mn lãn tåïi 5-10 táún/ha/nàm, våïi mỉïc tàng trỉåíng 300-500 tả/ha.nàm.
= 10 =
K thût Mäi trỉåìng

Rỉìng cọ tạc dủng âiãưu ha khê háûu do låïp thỉûc váût nhiãưu táưng tiãúp nháûn
ạnh sạng Màût Tråìi ngàn cn viãûc hun nọng màût âáút. Rỉìng ngàn cạch cạc lưng
giọ bo bo vãû cạc khu dán cỉ hồûc näng nghiãûp. Rỉìng l ngưn tiãu thủ khê
CO
2
v cung cáúp khê O
2
. Hìng nàm qua cạc phn ỉïng quang håüp 1 ha rỉìng
âỉa vo khê quøn khong 16 táún äxy tỉû do, rỉìng thäng 30 táún /ha, cn cáy
träưng chè tỉì 3-10 táún /ha.
Rỉìng cọ tạc dủng âiãưu tiãút dng chy säng ngi våïi viãûc giỉỵ nỉåïc trãn
lỉu vỉûc trong ma mỉa l v cung cáúp lải trong ma mỉa kiãût. Do âọ rỉìng
lm cho l lủt v hản hạn båït nghiãm trng, chãú âäü thy vàn trãn cạc lỉu vỉûc
cọ rỉìng tråí nãn âiãưu ha hån.
Rỉìng cn cọ giạ trë du lëch, phong cnh, thãø thao. Rỉìng l nåi tng trỉỵ
ti ngun sinh váût hoang dải. Trong nãưn kinh tãú så khai rỉìng l ngưn cung
cáúp lỉång thỉûc, thỉûc pháøm chênh cho con ngỉåìi. Trong nãưn vàn minh näng
nghiãûp, ti ngun sinh váût gọp pháư
n nháút âënh vo ngưn lỉång thỉûc, thỉûc
pháøm v cọ vai tr quan trng do cạc cäng dủng, pháøm cháút âàûc biãût ca cạc
sn pháøm sinh váût tỉì rỉìng. Trong cạc nỉåïc cäng nghiãûp họa ngưn gen tỉì cạc

sinh váût q hiãúm cọ giạ trë âàûc biãût trong chàn ni, träưng trt v cäng nghiãûp
họa dỉåüc.
Lục chỉa cọ sỉû can thiãûp ca con ngỉåìi rỉìng chiãúm khong 6 t ha trãn
màût âáút. Diãûn têch ny chè cn lải 4,4 t ha vo nàm 1958 v 3,8 t ha vo
nàm 1973. Âãún nàm 1995 diãûn têch rỉìng khẹp kên chè cn 2,9 t ha.
Rỉìng Viãût Nam cung cáúp nhiãưu sn váût quan trng: gäù, ci, cáy thúc,
cáy dng trong cäng nghiãûp, cáy lỉång thỉûc thỉûc pháøm, cáy cnh, cạc âäü
ng
váût sàn bàõt, máût ong Hiãûn nay theo ỉåïc tênh rỉìng cung cáúp cho khong 35-
45x10
6
m
3
gäù v ci hng nàm.
Trong chiãún tranh M â dng bom v cháút âäüc họa hc phạ hy
khong 2 triãûu ha rỉìng åí Miãưn Nam Viãût Nam. Hng nàm theo thäúng kã diãûn
têch rỉìng bë thu hẻp 200 nghçn ha, ngun nhán gäưm chạy rỉìng, du canh du cỉ
láúy âáút lm näng nghiãûp. Máút rỉìng, sỉû suy thoại âáút do xọi mn tàng nhanh.
Chỉång trçnh träưng cáy gáy rỉìng ph xanh âáút träúng âäưi trc hng nàm âỉåüc
100 nghçn ha.


= 11 =
K thût Mäi trỉåìng

Bng 1.2 :Phán bäú rỉìng theo vng lnh thäø åí Viãût Nam:
VNG
Diãûn têch lnh thäø
(1000 ha)
Diãûn têch rỉìng

(1000 ha)
T lãû che ph
(%)
Táy Bàõc Bàõc bäü 3.153,6 290 9,2
Âäng Bàõc Bàõc bäü 3.367,3 591 17,5
Trung tám Bàõc bäü 3.908,6 993,5 24,0
Âäưng bàòng Bàõc bäü 1.143,6 41,3 0,4
Bàõc Trung bäü 5.189,0 1.647,5 32,6
Dun Hi Trung bäü 4.506,7 999,2 22,2
Táy Ngun 5.526,8 2.554,5 46,2
Âäng Nam bäü 1.347,5 532,6 22,4
Âäưng bàòng Nam bäü 3.987,7 171,6 0,4
c/ Ti ngun nỉåïc :
Nỉåïc l ti ngun cọ nghéa quút âënh âäúi våïi sỉû säúng v phạt triãøn
ca con ngỉåìi v x häüi loi ngỉåìi. Nỉåïc l thnh pháưn cáúu thnh nãn sinh
quøn v tạc âäüng trỉûc tiãúp âãún cạc úu täú ca thảch quøn, khê quøn v cạc
nhán täú tạc âäüng âãún khê háûu thåìi tiãút trong khê quøn. Nỉåïc vỉìa l mäüt ti
ngun váût liãûu, vỉìa l váût mang nàng lỉåüng, di chuøn cạc váût cháút cọ trãn
Trại Âáút dỉåïi dảng ha tan, lå lỉíng hồûc di âáøy trong nỉåïc.
Nỉåïc di chuøn theo tưn hon nỉåïc nhỉ l mäüt chu trçnh thu tháûp,
thanh l
c v phán phäúi nỉåïc mäüt cạch liãn tủc v khàõp mi nåi trãn Trại Âáút.
Täøng lỉåüng nỉåïc cọ trãn Trại Âáút l 1.454×10
6
km
3
. Khong 94% l
nỉåïc màûn åí biãøn v âải dỉång, khong 2% l nỉåïc ngt ca cạc nụi bàng v
bàng h åí 2 cỉûc, khong 0,6% l nỉåïc ngáưm åí táưng näng v táưng sáu. Nỉåïc
trong khê quún chiãúm 0,001%, trong sinh quøn chiãúm khong 0,0002%,

trong säng ngi t lãû êt nháút, chè cọ 0,00007%. Thỉûc sỉû con ngỉåìi chè dng
cho âåìi säúng ca mçnh khong 0,3% lỉåüng nỉåïc cọ åí trãn Trại Âáút dỉåïi dảng
nỉåïc ngt. Trong pháưn âọ thỉûc tãú hiãûn nay chè dng âỉåüc 1%, vç 99% hiãûn
nay con ngỉåìi khäng våïi tåïi âỉåüc hồûc nỉåïc bë ä nhiãùm âãún mỉïc nỉåïc khäng
xỉí l âỉåüc.
Sỉû phán bäú nỉåïc khäng âäưng âãưu theo khäng gian v thåìi gian lm cho
ti ngun nỉåï
c hãút sỉïc thiãúu thäún tải tỉìng nåi, tỉìng ma, màût khạc lải quạ
thỉìa thi gáy tai ha khng khiãúp vo ma l lủt.
= 12 =
K thût Mäi trỉåìng

Hiãûn nay trãn phảm vi ton cáưu con ngỉåìi dng 8% trong täøng nỉåïc
ngt âỉåüc khai thạc cho sinh hoảt, 23% cho cäng nghiãûp, 63% cho näng
nghiãûp. Våïi trçnh âäü hiãûn nay âãø sn xút 1 táún giáúy cáưn 250 táún nỉåïc; 1 táún
phán âảm cáưn 600 táún nỉåïc; 1 táún âỉåìng hồûc 1 táún bäüt cáưn khong 1.000 táún
nỉåïc; nhu cáưu sinh hc ca con ngỉåìi v âäüng váût vo khong 10 táún nỉåïc/1
táún tãú bo säúng. Âãø âạp ỉïng nhu cáưu ca mçnh tải nhiãưu nåi trãn thãú giåïi hiãûn
nay con ngỉåìi â sỉí dủng hãút ngưn nỉåïc màût v â khai thạc ngưn nỉåïc
ngáưm. So våïi 3 tháûp k trỉåïc âáy lỉåüng nỉåïc ngáưm âỉåüc khai thạc â tàng
gáúp 30 láư
n. Cháút lỉåüng nỉåïc cọ nhỉỵng suy thoại nghiãm trng. Näưng âäü nitrat
ca cạc säng åí cháu Áu cao hån nhiãưu láưn so våïi tiãu chøn sảch, näưng âäü
phäút pho, thưc trỉì sáu, âäü chua âãưu quạ giåïi hản cho phẹp. Theo bạo cạo cu
Liãn Håüp Qúc hiãûn nay chè 79% dán thnh thë v 41% dán näng thän âỉåüc
hỉåíng nỉåïc sảch v âiãưu kiãûn vãû sinh. Bçnh qn trong 5 ngỉåìi säúng åí cạc
nỉåïc âang phạt triãøn cọ 3 ngỉåìi khäng âỉåüc úng nỉåïc sảch, 80% bãûnh táût
trong nhán dán cạc nỉåïc ny bàõt ngưn tỉì viãûc dng nỉåïc bë ä nhiãùm.
ÅÍ Viãût Nam lỉåüng mỉa bçnh qn nàm l 1.900mm (634 t m
3

nỉåïc).
Dỉû trỉỵ áøm trong âáút l 426 t m
3
/nàm. Viãût Nam thüc nhọm nỉåïc giu ti
ngun nỉåïc tải chäù, ngoi ra cn thu nháûn ngưn nỉåïc ngoải lai tỉì Trung
Qúc, Lo, Campuchia l 132,8 t m
3
. Viãût Nam cọ mảng lỉåïi säng ngi khạ
dy âàûc v phán bäú tỉång âäúi âäưng âãưu trãn lnh thäø, cọ 2.500 säng di trãn
10 km våïi täøng chiãưu di trãn 52.000 km. Dc theo båì biãøn trung bçnh 20 km
cọ mäüt cỉía säng v máût âäü lỉåïi säng thay âäøi tỉì 0,5 âãún 2,0 km/km
2
. Tuy
nhiãn lỉåüng dng chy phủ thüc vo chãú âäü mỉa.
Lỉåüng mỉa trãn lnh thäø Viãût Nam låïn nhỉng lải phán bäú khäng âäưng
âãưu, táûp trung ch úu trong cạc thạng ma mỉa. Lỉåüng mỉa låïn lải táûp trung
nãn tảo ra dng chy ráút låïn. Do ti ngun nỉåïc phán bäú khäng âäưng âãưu v
dao âäüng ráút phỉïc tảp theo thåìi gian, viãûc khai thạc nỉåïc gàûp nhiãưu khọ khàn
v phỉïc tảp. Nhỉỵng vng mỉa låïn cọ môun dng chy âảt trãn 70 tháûm chê
100 l/s/km
3
, vng mỉa êt dng chy nh cọ nåi chè âảt 5 l/s/km
3
, chãnh nhau
tåïi 20 láưn.
Trỉỵ lỉåüng nỉåïc ngáưm cọ thãø khai thạc vo khong 10 triãûu m
3
/ngy.
Trong cạc tháûp k qua nỉåïc ngáưm bë khai thạc quạ mỉïc, vỉåüt quạ kh nàng tỉû
nảp lải mäüt cạch tỉû nhiãn. Mỉûc nỉåïc tải cạc giãúng khai thạc âãưu bë hả tháúp, cọ

nåi âãún hng chủc mẹt, km theo âọ l âáút bë lụn, nỉåïc màûn, chua xám nháûp.
= 13 =
Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

ióứn hỗnh laỡ ồớ thaỡnh phọỳ Họử Chờ Minh, nổồùc ngỏửm õaợ khai thaùc tổỡ 1960 mọỹt
caùch quaù mổùc, do õoù õaợ bở nhióựm mỷn buọỹc phaới chuyóứn sang sổớ duỷng nổồùc
mỷt. óỳn nay sau hồn 30 nm ngổỡng khai thaùc maỡ tỏửng ngỏửm vỏựn bở mỷn chổa
phuỷc họửi õổồỹc.
Vóử chỏỳt lổồỹng nổồùc ồớ caùc vổỷc nổồùc bở suy thoaùi roợ róỷt. Hỏửu nhổ tỏỳt caớ
caùc sọng họử ồớ caùc õọ thở vaỡ khu cọng nghióỷp lồùn õóửu bở ọ nhióựm. Hai doỡng
sọng chờnh: sọng Họửng vaỡ sọng Mekọng tổỡng õoaỷn cuợng õaợ bở ọ nhióựm. Nổồùc
ồớ caùc kónh mổồng, sọng vuỡng õọửng bũng õóửu ờt nhióửu bở ọ nhióựm thuọỳc trổỡ
sỏu. caùc vổỷc nổồùc vuỡng õọửng bũng Nam bọỹ
coỡn bở ọ nhióựm bồới kyù sinh
truỡng vaỡ caùc vi sinh vỏỷt gỏy bóỷnh tổỡ caùc nguọửn phỏn bừc vaỡ phỏn gia suùc
khọng õổồỹc xổớ lyù. Phỏửn lồùn caùc bóỷnh vióỷn, nhaỡ maùy, khu dỏn cổ õọ thở, khu
cọng nghióỷp cuợ õóửu khọng lừp õỷt hóỷ thọỳng xổớ lyù nổồùc thaới, tỏỳt caớ caùc loaỷi
nổồùc thaới õóửu thaới ra caùc vổỷc nổồùc tổỷ nhión.
d/ Taỡi nguyón khoaùng saớn :
Khoaùng saớn õổồỹc hỗnh thaỡnh trong caùc quaù trỗnh õởa chỏỳt taỷo thaỡnh Traùi
ỏỳt vaỡ lión tuỷc bióỳn õọứi traỷng thaùi sau õoù. Khoaùng saớn tọửn taỷi dổồùi nhióửu daỷng
ồớ trong caùc lồùp voớ cuớ
a Traùi ỏỳt, trong dung nham dổồùi caùc lồùp voớ, dổồùi õaùy
bióứn, hoỡa tan trong nổồùc bióứn vaỡ õaỷi dổồng cuợng nhổ trong nổồùc ngoỹt.
Khoaùng saớn õổồỹc phỏn thaỡnh hai nhoùm chờnh:
-Khoaùng kim loaỷi: vồùi caùc kim loaỷi thọng thổồỡng, thổồỡng gỷp vồùi trổợ
lổồỹng lồùn (Al, Fe , Mn, Cu , Mg ,Pb , ) vaỡ caùc kim loaỷi hióỳm vồùi trổợ lổồỹng
nhoớ vaỡ phỏn taùn (Au, Ag, Pt , Hg ).
-Khoaùng phi kim loaỷi: vồùi caùc loaỷi quỷng (photphat, sunphat, Na, K );
caùc nguyón lióỷu khoaùng (caùt , soới, õaù vọi ) vaỡ caùc nhión lióỷu khoaùng (dỏửu

moớ, khờ õọỳt ).
Khoaùng saớn laỡ taỡi nguyón khọng taùi taỷo. Vióỷc khai thaùc vaỡ sổớ duỷng laỡm
caỷn kióỷt trổợ lổồỹng cuớ
a chuùng trón Traùi ỏỳt. Theo dổỷ baùo hióỷn nay thỗ trổợ lổồỹng
Sừt, Nhọm, Titan, Crọm, Manhó, Vanadi coỡn lồùn; trổợ lổồỹng Baỷc, Bismut,
Thuớy ngỏn, Amiant, ọửng, Chỗ, Keợm, Thióỳc, Mọlipõen coỡn khọng nhióửu; trổợ
lổồỹng Barit, Graphit, mica, Inõi coỡn laỷi rỏỳt ờt vaỡ coù nguy cồ caỷn kióỷt sau mọỹt
thồỡi gian ngừn.
= 14 =
K thût Mäi trỉåìng

Thë trỉåìng khoạng sn hiãûn nay thãø hiãûn sỉû thiãúu cäng bàòng trong tráût
tỉû kinh tãú thãú giåïi. Cạc nỉåïc phạt triãøn mua khoạng sn tỉì cạc nỉåïc âang phạt
triãøn våïi giạ tháúp v bạn hng họa chãú tảo tỉì cạc ngun liãûu ny våïi giạ cao.
Âãø trạnh tçnh trảng ny gáưn âáy cạc nỉåïc âang phạt triãøn chuøn sang xút
kháøu kim loải tinh chãú âãø cọ thãm giạ trë gia tàng vo ngun liãûu.
Theo dỉû bạo thç trong vi tháûp niãn tåïi nhu cáưu vãư khoạng sn sàõt sé
tàng khong 960 triãûu tåïi 1.900 triãûu táún/nàm; vãư bauxite tỉì 90 âãún 180 triãûu
táún/nàm; tỉì 1980 âãún nàm 2000 nhán loải tiãu thủ 3 âãún 4 láưn nhiãưu hån täø
ng
säú khoạng sn phi kim loải m loi ngỉåìi â sỉí dủng tỉì lục nọ sinh ra âãún âáưu
tháûp k 1980.
Quan âiãøm bi quan cho ràòng tçnh trảng cản kiãût khoạng sn s gáy tråí
ngải låïn cho sỉû phạt triãøn ca nhán loải. Quan âiãøm lảc quan cho ràòng trỉỵ
lỉåüng khoạng sn tuy khai thạc ngy cng khọ khàn nhỉng cn ráút låïn. Khoa
hc v cäng nghãû s giụp cho con ngỉåìi phạt hiãûn trỉỵ lỉåüng måïi, cạc ngưn
thay thãú tỉû nhiãn hồûc nhán tảo. Nhiãưu âãư ti khoa hc â âỉåüc tiãún hnh âãø
tçm váût liãûu cọ â tênh nàng váût l cáưn thiãút våïi giạ thnh thêch håüp âãø
thay thãú
váût liãûu âang cản kiãût. Mäüt hỉåïng quan trng khạc l tại chãú phãú thi. Vê dủ

tải Hoa K cäng nghãû chãú tảo ätä sỉí dủng âãún 90% váût liãûu tại chãú. Hng nàm
nỉåïc ny tại chãú khong 950.000 táún nhäm, 1.175.000 lảng âäưng, 28 triãûu
lảng bảc v 2,7 triãûu táún vng. Biãûn phạp hỉỵu hiãûu nháút l tiãút kiãûm tiãu dng.
Nãúu táút c mi ngỉåìi trong âåìi säúng v sn xút hng ngy âãưu cọ thỉïc hản
chãú tiãu dng hng họa v cạc váût liãûu khạc thç ti ngun khoạng sn väún l
ti ngun khäng thãø tại tảo s duy trç âỉåü
c láu hån.
Viãût Nam nàòm trãn bn lãư ca hai vnh âai kiãún tảo v sinh khoạng cåỵ
låïn ca Trại Âáút vç váûy cọ ngưn khoạng sn ráút phong phụ vãư chng loải v
âa dảng vãư loải hçnh. Kãút qu thàm d v kho sạt tåïi nay cho tháúy ta cọ hån
3.500 m v âiãøm qûng ca 90 loải khoạng sn. Â v âang khai thạc
khong gáưn 1.000 m.
Trỉỵ lỉåüng qûng sàõt cọ tåïi hng tràm triãûu táún, bauxite tåïi vi t táún,
thiãúc hng chủc ngn táún. Cạc qûng kim loải nhỉ vng, bảc, âäưng, km, âạ
q, âãưu cọ tải nhiãưu nåi trãn âáút nỉåïc ta.
Hiãûn nay khai thạ
c m qûng åí Viãût Nam cn ráút lảc háûu, t lãû tạch thu
tháúp, cháút thi qûng b âi cn chỉïa nhiãưu khoạng sn cọ êch khạc. Bi thi
= 15 =
K thût Mäi trỉåìng

âãưu khäng cọ qui hoảch, thäng thỉåìng l cháút âäúng ngay tải m khai thạc.
Khai thạc than åí m than Qung Ninh l mäüt dáùn chỉïng cho viãûc lng phê v
lm ä nhiãùm mäi trỉåìng.
e/ Ti ngun nàng lỉåüng :
Nàng lỉåüng l âiãưu kiãûn táút úu cho sỉû täưn tải v tiãún họa ca mi sinh
váût. Trong quạ trçnh phạt triãøn ca x häüi loi ngỉåìi ngưn nàng lỉåüng thỉåìng
xun chuøn dëch tỉì dảng ny sang dảng khạc. Dảng nàng lỉåüng thiãn nhiãn
âáưu tiãn âỉåüc con ngỉåìi sỉí dủng l nàng lỉåüng Màût Tråìi, âỉåüc dng mäüt cạch
tỉû nhiãn âãø soi sạng, sỉåíi áúm, phåi khä lỉång thỉûc, thỉûc pháøm v cạc âäư dng.

Tiã
úp âọ l nàng lỉåüng gäù, ci, räưi tåïi nàng lỉåüng nỉåïc, giọ, nàng lỉåüng kẹo
ca gia sục. Nàng lỉåüng khai thạc tỉì than âạ ngỉû trë trong thãú k 18-19. Nàng
lỉåüng dáưu m thay thãú vë trê ca than âạ trong thãú k 20 v tỉìng bỉåïc chia s
vai tr ca mçnh våïi nàng lỉåüng hảt nhán. Cạc dảng nàng lỉåüng måïi êt ä
nhiãùm nhỉ nàng lỉåüng Màût Tråìi, nàng lỉåüng nỉåïc, giọ, thy triãưu, nàng lỉåüng
vi sinh váût thu nháûn âỉåüc våïi nhỉỵng phỉång phạp v phỉång tiãûn cäng nghãû
tiãn tiãún cng âang måí räüng phảm vi hoảt âäüng ca mçnh.
Nhu cáưu nàng lỉåüng ca con ngỉåìi tàng lãn nhanh chọng trong quạ
trçnh phạt triãøn. 100.000 nàm trỉåïc cäng ngun, mäùi ngy mäüt ngỉåìi tiãu thủ
khong 4000 âãún 5000 Kcal. 500 nàm trỉåïc cäng ngun tàng lãn 1200Kcal.
Âáưu thãú k
15 lãn tåïi 26000Kcal, giỉỵa thãú k 19 l 70000 Kcal v hiãûn nay
trãn 200000 Kcal .
• Than âạ :
Than âạ l nham thảch tráưm têch, thnh pháưn ch úu l cacbon. Than
âạ âỉåüc hçnh thnh qua nhiãưu thåìi k âëa cháút, ch úu vo thåìi k Paleozoi
cạch âáy khong 225-350 triãûu nàm.
Than âạ âỉåüc phán thnh ba loải chênh: than náu, than chỉïa dáưu v than
cỉïng. Trỉỵ lỉåüng cạc loải than trãn ton thãú giåïi hiãûn nay ỉåïc âoạn vo khong
gáưn 700 t táún. Theo täúc âäü sỉí dủng hiãûn nay trỉỵ lỉåüng ny cọ thãø âạp ỉïng
nhu cáưu 180 nàm nỉỵa (dỉû âoạn nàm 1995).
Viãûc sỉí dủng than âạ lm nhiãn liãûu cọ nhỉỵng tạc âäüng låïn tåïi mäi
trỉåì
ng. Trong thàm d, âiãưu tra, kho sạt cọ thãø gáy thiãût hải êt nhiãưu tåïi ti
ngun âáút, ti ngun rỉìng, cạc lỉu vỉûc säng súi tải vng thàm d, kho sạt.
= 16 =
K thût Mäi trỉåìng

Than thỉåìng dng lm nhiãn liãûu cho cạc nh mạy âiãûn, âun cạc näưi

håi hồûc cáúp nhiãût cho cạc l luûn kim. Quạ trçnh âäút thỉåìng gáy ra cạc loải
ä nhiãùm khạc nhau. Thäng thỉåìng cọ bủi, cạc äxyt lỉu hunh, äxyt nitå, äxyt
cạcbon v nhiãût thi. Mäüt nh mạy nhiãût âiãûn cäng sút 1.000MW mäùi nàm
thỉåìng dng 2,7 triãûu táún than. Lỉåüng than ny thi ra khong 5 triãûu táún CO
2
,
18.000 táún NO
x
, 11.000-110.000 táún SO
x
v 1.500-30.000 táún bủi.
Sau quạ trçnh âäút than âãø lải mäüt lỉåüng phãú thi ráút låïn. Phãú thi ny
gäưm tro mën bay lãn khäng v xè củc âọng lải åí âạy l. Nh mạy nhiãût âiãûn
1.000MW hng nàm cọ khong tỉì 180.000-680.000 táún phãú thi ràõn.
• Dáưu m v khê thiãn nhiãn :
Dáưu m l mäüt dảng cháút nho mu âen, häùn håüp nhiãưu cacbua hydro
sau chãú biãún s tråí thnh cạc nhiãn liãûu cäng nghiãûp, cạc họa cháút dng trong
chãú tảo phán bọn, dỉåüc pháøm, âäư nhỉûa, cháút bäi trån.
Khê thiãn nhiãn l häùn håüp cạc cacbua hydro nhẻ, trong âọ metan
chiãúm pháưn låïn, cọ thãø dng l
m nhiãn liãûu cho sinh hoảt, cäng nghiãûp v
ngun liãûu cho mäüt säú ngnh cäng nghiãûp họa cháút. Trong quạ trçnh âäút khê
thiãn nhiãn gáy ä nhiãùm ráút êt so våïi cạc dảng nhiãn liãûu khạc.
Dáưu m v khê thiãn nhiãn cọ åí trong âáút liãưn v ngoi biãøn khåi. Hiãûn
nay ngỉåìi ta â khai thạc dáưu khê åí âäü sáu hån 10 km dỉåïi màût âáút. Khai thạc
dáưu khê trãn âáút liãưn khäng cọ tạc âäüng ä nhiãùm mäi trỉåìng tráưm trng, nhỉng
cọ thãø gáy lụn, sủt. Cọ vng bë sủt tåïi 9 mẹt (Los Angeles - Hoa K). Khai
thạc dáưu khê åí biãøn khåi gáy ä nhiãùm tráưm trng trãn cạc âải dỉång v biãøn. Ä
nhiãùm cọ thãø do dáưu, thoạt tỉì cạc tụi chỉïa dáưu tỉû nhiãn. Hiãûn nay ỉåïc lỉåüng
hng nàm cọ

600.000 táún dáưu m thoạt vo nỉåïc biãøn theo dảng ny, chiãúm
50% täøng säú dáưu ä nhiãùm trong cạc âải dỉång. 20% do dáưu trn khi giãúng
khai thạc, våỵ äúng dáùn dáưu. Trong nhỉỵng nàm gáưn âáy hng nàm cạc tai nản
âàõm tu dáưu âem khong 200.000 táún dáưu vo biãøn, viãûc rỉía cạc tu âem
khong 1.300.000 táún dáưu vo biãøn. Dáưu trn gáy tai hải nghiãm trng cho cạc
hãû sinh thại biãøn, hãû sinh thại nỉåïc ngt v c cạc hãû sinh thại trãn âáút ven båì.
Quạ trçnh âäút dáưu, khê âãưu sinh ra cạc cháút gáy ä nhiãùm tỉång tỉû nhỉ
âäút than. Khê thiãn nhiãn lục âäút chè sinh ra CO
2
, mäüt êt CO, NO
x
v håi nỉåïc.
NO
x
v SO
x
do âäút dáưu chè bàòng 1/10 do âäút than, bủi êt hån nhiãưu v khäng
cọ xè than.
= 17 =
K thût Mäi trỉåìng

• Thy nàng :
Loi ngỉåìi tỉì hng chủc nghçn nàm vãư trỉåïc â biãút sỉí dủng nàng lỉåüng
ca dng nỉåïc våïi nhỉỵng thiãút bë thä så nhỉng hãút sỉïc thäng minh: xe nỉåïc,
gu nỉåïc, cäúi xay nỉåïc, mỉång nỉåïc tỉû chy. Thy nàng âỉåüc dng trong tỉåïi
tiãu âäưng rüng, chãú biãún näng sn, chuøn âäüng mạy mọc th cäng. Tåïi âáưu
thãú k 19 thy nàng âỉåüc dng âãø sn xút âiãûn nàng.
Tiãưm nàng thy âiãûn ca thãú giåïi ỉåïc tênh vo khong 2.214.000MW.
Thy nàng âỉåüc liãût vo dảng nàng lỉåüng sảch, khäng thi ra cháút gáy ä
nhiãùm. Tuy nhiãn viãûc xáy dỉûng cạc häư chỉïa nỉåïc låïn cọ thãø cọ nhỉỵng tạc

âä
üng låïn vãư sinh thại, x häüi v kinh tãú cáưn âỉåüc xem xẹt k trỉåïc lục quút
âënh xáy dỉûng nh mạy thy âiãûn.
• Nàng lỉåüng hảt nhán :
Nh mạy âiãûn ngun tỉí âáưu tiãn âi vo hoảt âäüng nàm 1954 tải Liãn
Xä, sau âọ cạc nỉåïc åí cháu Áu, cháu M v mäüt säú nỉåïc åí cháu Ạ â láưn lỉåüt
xáy dỉûng v khai thạc cạc nh mạy âiãûn ngun tỉí. Dỉû âoạn âãún nàm 2020
ngưn âiãûn nàng hảt nhán s chiãúm 60-65% täøng cäng sút âiãûn nàng trãn thãú
giåïi.
Viãûc sỉí dủng âiãûn hảt nhán trạnh âỉåüc cạc dảng ä nhiãùm thäng thỉåìng
tải cạc nh mạy nhiãû
t âiãûn nhỉng lải l ngưn gáy nguy hiãøm låïn vãư mäi
trỉåìng do cạc cháút thi phọng xả.
• Cạc nàng lỉåüng khạc :
Bao gäưm nàng lỉåüng tỉì cạc nhiãn liãûu truưn thäúng nhỉ gäù, ci, nàng
lỉåüng giọ, thy triãưu, âëa nhiãût, sỉïc kẹo ca sục váût, nàng lỉåüng Màût Tråìi,
nàng lỉåüng vi sinh, nàng lỉåüng dng hydro lm nhiãn liãûu.
ÅÍ Viãût Nam cho âãún cúi thãú k 18 ti ngun nàng lỉåüng dỉûa ch úu
vo nàng lỉåüng gäù ci v sinh khäúi. Ngoi ra cn khai thạc räüng ri nàng
lỉåüng tỉì sỉïc ngỉåìi, sỉïc kẹo ca sục váût, nàng lỉåüng tỉû nhiãn ca ạnh sạng Màût
Tråìi, nàng lỉåüng dng chy c
a nỉåïc, nàng lỉåüng thy triãưu âãø tỉåïi tiãu cạc
cạnh âäưng lụa.
Than âạ âỉåüc khai thạc åí vng Âäng Bàõc tỉì khong 1830. Âiãûn nàng
xút hiãûn åí Viãût Nam vo khong cúi thãú k 19. Tåïi nàm 1930 åí nỉåïc ta
nàng lỉåüng thë trỉåìng gäưm khong 2 triãûu táún than âạ anthraxit v 65 triãûu
= 18 =
K thût Mäi trỉåìng

KWh âiãûn nàng. Nàm 1940 lãn tåïi 2,5 triãûu táún anthraxit v 95 triãûu KWh

âiãûn nàng. Nàm 1975 sỉïc sn xút âiãûn nàng lãn tåïi 1.428 triãûu KWh v
lỉåüng than âạ khai thạc lãn tåïi 5,2 triãûu táún. Nhiãưu nh mạy nhiãût âiãûn v thy
âiãûn â âỉåüc xáy dỉûng trong cạc nàm qua. Dáưu khê âỉåüc thàm d vo cúi
tháûp k 1970 v khai thạc tỉì sau 1986.
• Ti ngun sinh hc :
Trong tỉû nhiãn, cạc loi sinh váût tảo thnh mäüt dáy chuưn säúng. Theo
nhỉỵng säú liãûu måïi nháút, âãún nay con ngỉåìi â biãút âỉåüc 1.392.485 loi âäüng
váût, thỉûc váût v vi sinh váût, nghéa l khong 4,1% säú lỉåüng loi cọ thãø cọ trãn
hnh tinh ny säúng åí trãn cản v åí dỉåï
i nỉåïc. Riãng âäüng váût v vi sinh váût
chiãúm 76,8% cạc loi â biãút, nhọm âäüng váût cọ xỉång säúng khong 3% .
Bng 1.3 : Säú loi â âỉåüc xạc âënh tãn (theo E.O .Wilson -Biodivesity, 1988):
CHÈ DANH
SÄÚ LOI Â XẠC
ÂËNH
T LÃÛ % TRÃN
TÄØNG SÄÚ
Vi sinh váût
Âäüng váût khäng xỉång
Thỉûc váût
Cạ
Chim
B sạt v lỉåỵng thã
Âäüng váût cọ vụ
5760
1.020.561
322.311
19.056
9.040
11.757

4.000
3-27
13-27
67-100
83-100
94-100
90-95
90-95
Täøng säú
1.392.485 loi
Nhiãưu loi sinh váût âỉåüc con ngỉåìi khai thạc trỉûc tiãúp lm thỉïc àn tỉì
bøi bçnh minh ca nhán loải nhỉ sàn bàõt thụ rỉìng, âạnh cạ. Nhiãưu loi âỉåüc
thưn dỉåỵng tråí thnh gia sục gia cáưm âọng gọp ngưn thët, sỉỵa, trỉïng, da,
läng cho cüc säúng con ngỉåìi.
Do hoảt âäüng ca cüc säúng con ngỉåìi nhỉ sàn bàõt, hy hoẵi nåi säúng,
nháút l thu hẻp diãûn têch rỉìng, mäi trỉåìng bë ä nhiãùm do nhiãưu ngun nhán,
viãûc bn bạn âäüng váût hoang d lm cho ráút nhiãưu loi âäüng váût â bë diãût
chng, nhiãưu loi suy gim sn lỉåüng tåïi mỉïc bë âe da diãût vong, ngưn dỉû
trỉỵ gen bë máút mạt v thu hẻp. Cạc nh khoa hc dỉû âoạn ràò
ng, nãúu chiãưu
hỉåïng nhỉ hiãûn nay váùn tiãúp diãùn thç 25% säú loi trãn ton thãú giåïi s chëu säú
pháûn diãût chng trong vi tháûp k tåïi âi theo våïi sỉû suy gim âạng bạo âäüng
ca nåi säúng v cạc hãû sinh thại.
= 19 =
K thût Mäi trỉåìng

Âäüüng váût åí nỉåïc ta khạ âa dảng v giu cọ, âàûc trỉng cho vng khê háûu
nhiãût âåïi. Nhỉỵng âạnh giạ bỉåïc âáưu cho biãút säú lỉåüng cạc loi âäüng váût cọ thãø
lãn tåïi hng vản, trong âọ cạ nỉåïc ngt v biãøn cọ thãø lãn tåïi 3000, lỉåỵng cỉ
80, b sạt 180, chim 1000, thụ 273 loi v phán loi, âäng nháút l cän trng.

1.4 - TẠC ÂÄÜNG CA CON NGỈÅÌI ÂÃÚN MÄI TRỈÅÌNG :
Tỉì bøi âáưu xút hiãûn, con ngỉåìi â tạc âäüng vo mäi trỉåìng xung
quanh âãø säúng. Con ngỉåìi â tråí thnh k âäüc tän chiãúm âoảt ngưn lỉång
thỉûc v ti ngun cọ thãø khai thạc âỉåüc, trong khi chênh bn thán con ngỉåìi
chà
óng âọng vai tr âạng kãø gç trong quạ trçnh chuøn họa váût cháút m cüc
säúng âi hi.
Ngy nay con ngỉåìi â lm ch hnh tinh, sinh säúng åí nhỉỵng hãû sinh
thại khạc nhau vãư âiãưu kiãûn tỉû nhiãn. Nhán täú x häüi, bàòng tiãún bäü cäng nghãû,
â tạc âäüng lm cho hiãûu lỉûc chn lc tỉû nhiãn gim âãún mỉïc tháúp nháút. Cạc
hãû sinh thại tỉû nhiãn hồûc dáưn chuøn sang hãû sinh thại nhán tảo hồûc bë tạc
âäüng ca con ngỉåìi. Våïi sỉû gia tàng dán säú hiãûn nay v nhỉỵng nhu cáưu ca
nọ, våïi sỉû tiãún bäü ca nãưn vàn minh váût cháút, täøng nàng lỉåüng, säú loải v khäúi
lỉå
üng váût cháút m con ngỉåìi rụt ra tỉì thiãn nhiãn thç hon lải cho thiãn nhiãn
dỉåïi dảng cháút thi, âãưu khäng ngỉìng tàng lãn.
Trong khn khäø ca cạch mảng khoa hc k thût, ca quạ trçnh cäng
nghiãûp v âä thë họa nhanh chọng tạc âäüng ca x häüi loi ngỉåìi âäúi våïi mäi
trỉåìng âảt âãún mäüt cỉåìng âäü v qui mä chỉa tỉìng tháúy, våïi xu hỉåïng ngy
mäüt mảnh m, nhỉỵng hoảt âäüng phạ hoải mäi trỉåìng khäng kiãøm soạt âỉåüc â
gáy ra cản kiãût ti ngun thiãn nhiãn, suy thoại mäi trỉåìng v lm máút cán
bàòng sinh thại trong hãû tỉû nhiãn. Cạc hoảt âäüng chênh lm nh hỉåíng âãún mäi
trỉåìng cọ thãø âỉåüc phán ra nhỉ sau:
1.4.1- Khai tha
ïc ti ngun thiãn nhiãn:
Ngy nay, sỉïc sn xút tàng lãn âạng kãø do sỉû phạt triãøn dán säú v do
nhỉỵng thnh tỉûu ca cạch mảng khoa hc k thût lm tàng nàng sút lao
âäüng. Con ngỉåìi â khai thạc ti ngun våïi mäüt cỉåìng âäü ráút låïn â lm cho
cạc ti ngun cản kiãût âãún mỉïc bạo âäüng. Cạc chu trçnh váût cháút trong tỉû
nhiãn bë phạ hy, nhiãưu hãû sinh thại tỉû nhiãn bë máút äøn âënh, cáúu trục váût l

sinh quøn bë thay âäøi.
= 20 =
Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

Vióỷc khai thaùc gọự vaỡ caùc loaỷi sinh vỏỷt cuớa rổỡng dỏựn õóỳn vióỷc taỡn phaù
rổỡng, thay õọứi cỏỳu truùc thaớm thổỷc vỏỷt, nhióửu õọỹng thổỷc vỏỷt khọng coỡn nồi sinh
sọỳng cuợng bở tióu dióỷt, nhióửu loaỡi õaợ bở dióỷt vong. Mọỹt loaỷt hỏỷu quaớ tióỳp theo
do vióỷc khai thaùc rổỡng taỷo nón õọỳi vồùi mọi trổồỡng vaỡ sinh quyóứn nhổ thay õọứi
chóỳ õọỹ vaỡ chu trỗnh chỏỳt khờ, haỡm lổồỹng CO
2
tng vaỡ O
2
giaớm, nhióỷt õọỹ khọng
khờ cuợng coù xu hổồùng tng theo, hióỷn tổồỹng xoùi moỡn vaỡ cuọỳn trọi õỏỳt laỡm õọỹ
maỡu mồợ cuớa õỏỳt rổỡng bở giaớm, nổồùc nguọửn bở nhióựm bỏứn phuỡ sa, chóỳ õọỹ doỡng
chaớy cuớa sọng ngoỡi thay õọứi. Vióỷc khai thaùc rổỡng õaợ laỡm mỏỳt 20 trióỷu ha
rổỡng/nm.
Caùc ngaỡnh cọng nghióỷp khai khoaùng, khai thaùc dỏửu moớ õaợ õổa mọỹt
lổồỹng lồùn phóỳ thaới, caùc chỏỳt õọỹc haỷi tổỡ trong loỡng õỏỳt vaỡo sinh quyóứn. Caùc
loaỷi nổồùc chổùa axit, phenol cuớa quaù trỗnh khai moớ xaớ vaỡo nguọửn nổồùc mỷt,
gỏy ọ nhióựm vaỡ phaù huớy sổỷ cỏn bũng sinh thaùi. Mỷt khaùc cỏỳu truùc õởa tỏửng vaỡ
thaớm thổỷ
c vỏỷt khu khai thaùc moớ thay õọứi aớnh hổồớng xỏỳu õóỳn sổùc khoớe vaỡ caùc
hoaỷt õọỹng kinh tóỳ xaợ họỹi cuớa con ngổồỡi.
Vióỷc xỏy dổỷng õó õỏỷp họử chổùa õóứ khai thaùc nguọửn thuớy nng cuợng coù
nhổợng taùc haỷi nhỏỳt õởnh õọỳi vồùi mọi trổồỡng nhổ caớn trồớ di chuyóứn cuớa caù tổỡ haỷ
lổu vóử thổồỹng lổu trong muỡa õeớ trổùng, thay õọứi õọỹ bóửn vổợng cuớa õỏỳt, gỏy ngỏỷp
luỷt vaỡ khờ hỏỷu vuỡng họử chổùùa
1.4.2- Sổớ duỷng hoùa chỏỳt :
Con ngổồỡi õaợ sổớ duỷng mọỹt lổồỹng lồùn hoùa chỏỳt trong hoaỷt õọỹng xaợ họỹi

kinh tóỳ cuớa mỗnh. Trong nọng nghióỷp sổớ duỷng phỏn hoù
a hoỹc vồùi muỷc õờch
canh taùc, tng nng suỏỳt cỏy trọửng nhổng mỷt traùi cuớa noù laỡ laỡm ọ nhióựm õỏỳt
do õọỹ khọng trong saỷch vaỡ laỡm ọ nhióựm nguọửn nổồùc do tng õọỹ phỗ dổồợng bồới
caùc nguyón tọỳ N, P
Caùc loaỷi thuọỳc trổỡ sỏu, dióỷt coớ hióỷn nay laỡ caùc chỏỳt bóửn vổợng dóự bở hỏỳp
thuỷ vaỡo cỏỳu tổớ cuớa õỏỳt, phaù huớy cỏy trọửng vaỡ xỏm nhỏỷp vaỡo chuọựi dinh dổồợng,
caớn trồớ hoaỷt õọỹng sọỳng cuớa nhióửu sinh vỏỷt.
Caùc hoùa chỏỳt sổớ duỷng trong cọng nghióỷp vaỡ nhióửu hoaỷt õọỹng kinh tóỳ
khaùc thoaùt vaỡo mọi trổồỡng dổồùi daỷng phóỳ thaới. Nhióửu chỏỳt trong õoù nhổ
xianua, chỗ, õọ
ửng, thuớy ngỏn, phenol laỡ nhổợng chỏỳt õọỹc haỷi õọỳi vồùi con
ngổồỡi vaỡ nhióửu loaỷi sinh vỏỷt khaùc.
= 21 =
Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

Nhổợng chỏỳt phoùng xaỷ xuỏỳt phaùt tổỡ nọứ bom haỷt nhỏn hoỷc nhổợng chỏỳt
thaới boớ phoùng xaỷ loớng hay rừn phaùt ra tổỡ nhổợng trung tỏm cọng nghióỷp hay
nghión cổùu khoa hoỹc coù thóứ lừng xuọỳng mỷt õỏỳt, tờch tuỷ ồớ õoù hay lan truyóửn
trong khọng khờ, coù thóứ gỏy nguy cồ õọỹc haỷi õọỳi vồùi con ngổồỡi, õọỹng vỏỷt vaỡ
thổỷc vỏỷt.
1.4.3- Sổớ duỷng nhión lióỷu :
Trong hoaỷt õọỹng sọỳng cuớa mỗnh con ngổồỡi sổớ duỷng nhióửu loaỷi nhión lióỷu
khaùc nhau nhổ: cuới, than cuới, than õaù, dỏửu moớ, khờ õọỳt Haỡng nm trón Traùi
ỏỳt õọỳt 10 tyớ tỏỳn than qui ổồùc, giaới phoùng 4.10
16
Kcal nhióỷt vaỡ 30 tyớ tỏỳn CO
2.
ọỳt nhión lióỷu õổồỹc xem nhổ sổỷ õọỳt noùng trổỷc tióỳp sinh quyóứn vỗ phỏửn
nhióỷt phaùt taùn vaỡo mọi trổồỡng rỏỳt lồùn, gỏy ra sổỷ thay õọứi chóỳ õọỹ vi khờ hỏỷu khu

vổỷc. Nguy haỷi nhỏỳt laỡ haỡm lổồỹng CO
2
, NO ,NO
2
,
ỡ
SO
2
trong khờ quyóứn tng
lón. Theo Machta vaỡ Olson (1970) haỡng nm CO
2
seợ tng 0,2 % vaỡ nhióỷt õọỹ
khọng khờ gỏửn mỷt õỏỳt seợ tng lón do hióỷu ổùng nhaỡ kờnh. Trong khoaớng tổỡ nm
1885 õóỳn 1940, nhióỷt õọỹ trung bỗnh nm cuớa mỏỷt õỏỳt tng lón 0,5 C. Sau nm
1940, õọỹ tng nhióỷt õọỹ ồớ mỷt õỏỳt coù chỏỷm hồn nhổng rióng ồớ Bừc u vaỡ Bừc
Myợ thỗ nhióỷt õọỹ ồớ mỷt õỏỳt vỏựn tióỳp tuỷc tng. Tổỡ 1940 õóỳn 1980 tng khoaớng
0,11 C.
Theo taỡi lióỷu khờ hỏỷu quọỳc tóỳ trong voỡng 134 nm gỏửn õỏy nhióỷt õọỹ cuớa
Traùi ỏỳt õaợ tng lón gỏửn 0,4 C. Ba nm noùng nhỏỳt laỡ 1980, 1981, 1982.
Họỹi thaớo khờ hỏỷu hoỹc ồớ chỏu u gỏửn õỏy dổỷ baùo nm 2050 nhióỷt õọỹ cuớa
Traùi ỏỳt seợ tng thóm 1,5 - 4,5 C nóỳu khọng coù bióỷn phaùp ngn chỷn hióỷ
u
ổùng nhaỡ kờnh.
Phỏửn lồùn SO
2
õổồỹc saớn sinh ra do quaù trỗnh õọỳt chaùy than õaù (67%) vaỡ
dỏửu moớ (12%) laỡ nguyón nhỏn cuớa mổa acid, laỡm chua hoùa thión nhión, huớy
dióỷt rổỡng vaỡ muỡa maỡng, laỡm han gố nhaỡ cuớa cọng trỗnh, gỏy nguy haỷi cho sinh
vỏỷt, huớy dióỷt sổỷ sọỳng cuớa hóỷ thuớy sinh
Ngoaỡi ra NO

2
vaỡ NO cuỡng mọỹt sọỳ chỏỳt khaùc coỡn gỏy hióỷn tổồỹng khoùi
quang hoùa, aớnh hổồớng rỏỳt lồùn tồùi õồỡi sọỳng sinh vỏỷt trón Traùi ỏỳt.


= 22 =
K thût Mäi trỉåìng

1.4.4- Tạc âäüng ca âä thë họa âãún mäi trỉåìng:
Quạ trçnh âä thë họa gàõn liãưn våïi lëch sỉí loi ngỉåìi. Âọ l quạ trçnh kinh
tãú x häüi, nhán kháøu v âëa l âa diãûn, diãùn ra trãn cå såí nhỉỵng hçnh thỉïc phán
cäng lao âäüng x häüi v phán cäng lao âäüng theo lnh thäø â hçnh thnh trong
lëch sỉí.
Kãø tỉì thãú k 18, tỉì sau khi xút hiãûn mạy håi nỉåïc åí Anh vo cúi thãú
k 17 âỉåüc xem l khåíi âiãøm ca cạch mảng cäng nghiãûp. Trong khi âọ, âä
thë, âiãøm khåíi âáưu ca âä thë họa â xút hiãûn nhỉỵng 4000-5000 nàm trỉåïc
cäng ngun. Mäüt säú úu täú âỉåüc xem nhỉ úu täú âàûc th nháút l mỉïc âäü táûp
trung dán säú säúng trong khu vỉû
c âä thë trãn ton thãú giåïi ngy cng phạt triãøn
nhanh chọng. Lëch sỉí ca quạ trçnh âä thë họa gàõn liãưn våïi sỉû gia tàng dán säú
mang tênh âàûc th âọ. Hiãûn nay, thãú giåïi cọ khong trãn 2 t ngỉåìi säúng trong
khu vỉûc âä thë, dỉû bạo nàm 2000 cọ khong 3 t v nàm 2025 cọ khong trãn
5 t ngỉåìi säúng trong khu vỉûc âä thë. Âọ l hiãûn tỉåüng mang tênh qui lût v
lëch sỉí trong quạ trçnh âä thë họa.
Âä thë hoạ nọi lãn kh nàng phạt triãøn vỉåüt báûc ca trê tû con ngỉåìi,
cng nhỉ sỉû låïn mảnh vãư cạch mảng khoa hc k thût. Thãø hiãûn åí sỉû chinh
phủc thiãn nhiãn, tảo ra mäüt mäi trỉåìng nhán tảo m khäng máúy lãû thüc vo
thiãn nhiãn. Con ngỉåìi â chäúng chi âỉåüc våï
i mỉa nàõng, bo tạp, âiãưu ha
khê háûu cho nåi åí ca mçnh, tảo ra nhỉỵng cäng trçnh phủc vủ cho phạt triãøn

sn xút, gii trê, cnh quan våïi báút cỉï sỉû tạc âäüng báút låüi no ca thiãn nhiãn.
Âọ l màût âạng khêch lãû âäúi våïi con ngỉåìi. Nọi nhỉ váûy khäng cọ nghéa l con
ngỉåìi â âảt âỉåüc táút c. Viãûc ci tảo thiãn nhiãn l nhàòm tảo ra mäi trỉåìng
ph håüp våïi mçnh v hi ha våïi thiãn nhiãn chỉï khäng thãø l hon ton tạch
biãût våïi qui lût ca tỉû nhiãn. Chênh vç thãú con ngỉåìi â phảm phi mäüt sai
láưm khäng láúy lm nh trong quạ trçnh âä thë họa ca mçnh, cọ thãø thäúng kã
nhỉ sau:
- Sỉû
bnh trỉåïng lnh thäø lm phạ rỉìng, thay âäøi cnh quan, âëa hçnh,
gáy hiãûn tỉåüng cún träi, xọi mn âáút åí vng ngoải ä, ngáûp ụng åí thnh phäú.
Diãûn têch thm thỉûc váût bë thu hẻp lm kh nàng âiãưu ha vi khê háûu khu vỉûc
âä thë bë gim.
- Viãûc xáy dỉûng cạc cäng trçnh, nh åí cao táưng trãn nãưn âáút, khai thạc
nỉåïc ngáưm hồûc khai khoạng lm cho bãư màût âáút bë biãún dảng, cáúu trục âáút
= 23 =
K thût Mäi trỉåìng

thay âäøi v ngun nhán ca sỉû sủt lụn, xút hiãûn khu vỉûc âáưm láưy Mảng
lỉåïi thy vàn v nỉåïc ngáưm bë xạo träün mảnh, lm thay âäøi hon ton cạc
thäng säú dng chy v âäü ngáúm ca nỉåïc mỉa. Viãûc phäø biãún räüng ri låïp ph
khäng tháúm nỉåïc (âỉåìng xạ, mại nh ), âàût cạc hãû thäúng cäúng ngáưm, mỉång
tiãu lm gim r rãût hãû säú tháúm nỉåïc. Sỉû âo läün cạc âiãưu kiãûn tỉû nhiãn ca
dng chy, khai thạc quạ mỉïc táưng chỉïa nỉåïc dáùn âãún hả tháúp mỉûc nỉåïc
ngáưm v bë trng. Vê dủ åí Mãhicä lụn 7,6 m, åí Täk lụ
n 3,4 m, åí Matxcåva
lụn 0,3 m. Viãûc san láúp ao häư âãø xáy dỉûng cäng trçnh lm hãû thäúng thy vàn
âä thë thu hẻp lải.
- Mäi trỉåìng tỉû nhiãn ca âä thë: mäi trỉåìng nỉåïc, mäi trỉåìng âáút, mäi
trỉåìng khäng khê â chëu ti trng cháút báøn v cạc tạc nhán gáy ä nhiãùm ráút
låïn. ÅÍ nhỉỵng thnh phäú cäng nghiãûp thç trãn 50% úu täú gáy ä nhiãùm khäng

khê l do cạc nh mạy thi ra, sinh hoảt gia âçnh 23%, giao thäng 25% Trãn
cạc âỉåìng phäú låïn mỉïc âäü äưn cọ thãø lãn tåïi 80 - 110 dB. Mäüt lỉåüng låïn rạc
thi, phãú thi sinh hoảt v cäng nghiãûp táûp trung trong âáút, lm nhiãùm báøn âáút
v nỉåïc ngáưm, nỉåïc màût, nh hỉåíng âãún tçnh trảng vãû sinh âä thë. Ä nhiãùm
ngư
n nỉåïc säng häư v nỉåïc ngáưm do cạc loải nỉåïc thi sinh hoảt ca thnh
phäú v nỉåïc thi cäng nghiãûp l nghiãm trng nháút. Do mäi trỉåìng bë giåïi hản
sỉû khúch tạn cháút báøn trong säng häư úu hån trong khäng khê ráút nhiãưu. Pháưn
nhiãưu cạc con säng låïn åí cạc nỉåïc phạt triãøn åí cháu Áu háưu nhỉ khäng thãø sỉí
dủng âãø cáúp nỉåïc âỉåüc nỉỵa.
- Viãûc di dán äư ảt tỉì cạc vng näng thän âãún thnh phäú, xu hỉåïng táûp
trung v tàng cỉåìng cạc chỉïc nàng sn xút v phi sn xút do viãûc di dán,
viãûc chuøn tỉì nãưn sn xút näng nghiãûp sang sn xút cäng nghiãûp våïi nàng
sút cao âem lải háûu qu r rãût cho sỉû
phạt triãøn nhanh chọng cạc thnh phäú,
tàng vt dán säú âä thë.
- Sỉû bnh trỉåïng cạc thnh phäú v phỉång thỉïc sn xút cäng nghiãûp
cọ tạc dủng vä cng âa dảng v ngy cng tàng âäúi våïi mäi trỉåìng xung
quanh. Âä thë họa tråí thnh mäüt trong nhỉỵng nhán täú ch úu lm biãún âäøi
mäi trỉåìng, lm náøy sinh nhu cáưu ngy cng låïn vãư diãûn têch xáy dỉûng v qui
hoảch, vãư ti ngun thiãn nhiãn v thỉûc pháøm.
Cạc thnh phäú hiãûn nay chè chiãúm 0,3 % diãûn têch âáút liãưn nhỉng â táûp
trung trãn 40% dán säú thãú giåïi .
= 24 =
Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

1.4.5- Cọng nghóỷ nhỏn taỷo:
Sổỷ tióỳn bọỹ cuớa khoa hoỹc kyợ thuỏỷt taỷo cho con ngổồỡi coù khaớ nng khai
thaùc thión nhión vồùi tọỳc õọỹ lồùn. Con ngổồỡi ổùng duỷng nhổợng thaỡnh tổỷu khoa
hoỹc cuớa mỗnh trong trọửng troỹt, chn nuọi laỡm tng nhanh chu trỗnh vỏỷt chỏỳt

dỏựn õóỳn vióỷc phaù huớy cỏỳu truùc tổỷ nhión cuớa chu trỗnh õoù. Vióỷc sổớ duỷng giọỳng
mồùi, cỏy trọửng mồùi aớnh hổồớng õóỳn thaỡnh phỏửn sinh vỏỷt, thay õọứi chuớng loaỷi
sinh vỏỷt vaỡ cỏỳu truùc thaớm thổỷc vỏỷt. Vióỷc xaớ Freon (trón 1 trióỷu tỏỳn/nm) tổỡ
cọng nghóỷ nhióỷt laỷnh gỏy ra lọự thuớng tỏửng ọzọn.

= 25 =