Tài liệu Báo cáo " hản biện xã hội - nhìn từ góc độ luật học " docx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 5/2011 3



PGS.TS. Nguyễn Văn Động *
1. Phn bin xó hi - i tng iu
chnh ca phỏp lut
1.1. Khỏi nim "phn bin xó hi" v t
tng phỏp lut v phn bin xó hi
Trc ht, v khỏi nim "phn bin xó
hi", khụng nờn ng nht t "phn bin"
vi vic nhn xột lun vn thc s, lun ỏn
tin s, trong ú cú khen, cú chờ. Trong trng
hp ny, "phn bin xó hi" l "s phn ng
mang tớnh ph nh trờn tinh thn xõy dng,
gúp ý ca xó hi i vi chớnh sỏch, phỏp
lut ca nh nc". Núi cỏch khỏc, ú l s
phờ phỏn, phờ bỡnh ca xó hi da trờn
nhng cn c khoa hc i vi chớnh sỏch,
phỏp lut ca nh nc nh nc xem
xột, nghiờn cu, tip thu cú chn lc nhng
ht nhõn hp lớ ri sa i hay b sung, thm
chớ hu b d tho chớnh sỏch, phỏp lut
hoc chớnh sỏch, phỏp lut ang thi hnh.
Vi ý ngha nh vy thỡ trong "phn bin
xó hi" khụng cú ch dnh cho "li khen"
m ch cú ch cho "li chờ". Nhng iu quan
trng õy l ai "chờ", "chờ" cỏi gỡ, chờ

nh th no v "chờ" nhm mc ớch gỡ?
ú l nhng vn nhn thc quan trng m
chỳng ta cn gii quyt trc khi núi ti t
tng phỏp lut v phn bin xó hi.
Ngay trong cm t (hay khỏi nim)
"phn bin xó hi" ó ch ra ch th ca
phn bin l bt c cỏ nhõn, t chc no
trong xó hi. i tng ca phn bin, theo
chỳng tụi l chớnh sỏch, phỏp lut ca nh
nc va giai on ang c son tho
(hay ang c xõy dng), va trong giai
on ang c thc thi. C s ca phn
bin l nhng cn c lớ lun v thc tin liờn
quan n xut phỏt im xõy dng chớnh
sỏch, phỏp lut; i tng tỏc ng ca
chớnh sỏch, phỏp lut v hu qu ca vic
thc thi chớnh sỏch, phỏp lut. Mc ớch ca
phn bin trong giai on son tho (hay xõy
dng) chớnh sỏch, phỏp lut l giỳp cho cỏc
nh hoch nh chớnh sỏch, phỏp lut nhỡn ra
c nhng hu qu tiờu cc s em n cho
xó hi nu nh chớnh sỏch, phỏp lut c
thụng qua v a ra ỏp dng trong xó hi,
h cú nhng phng ỏn ng phú cú hiu
qu. Cũn giai on thc thi chớnh sỏch,
phỏp lut thỡ phn bin nhm thụng tin
(thụng bỏo) cho cỏc c quan cú thm quyn
ca nh nc bit v nhng hu qu xu
ang em n cho xó hi t vic thc thi
ton b hay mt phn chớnh sỏch, phỏp lut

c quan nh nc cú thm quyn kp thi
sa i hay b sung hoc bói b ton b hay
mt phn chớnh sỏch, phỏp lut ú.
- Trc khi xỏc nh c "phn bin xó
hi" l i tng iu chnh ca phỏp lut thỡ
phi cú t tng phỏp lut v phn bin xó
hi m mun cú t tng phỏp lut v phn
bin xó hi thỡ trc ht cn cú t duy phỏp
lớ mi (nhn thc phỏp lớ mi) v phn bin
xó hi m tinh thn c bn ca nú l coi
phn bin xó hi khụng ch l hin tng
* Ging viờn chớnh Khoa hnh chớnh-nh nc
Trng i hc Lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
4 tạp chí luật học số 5/2011
chớnh tr-xó hi, m cũn l hin tng chớnh
tr-xó hi-phỏp lớ; mt thnh t quan trng
ca nn dõn ch v l mt trong nhng phng
phỏp ch yu thc hin nn dõn ch trờn
c s phỏp lut nc ta hin nay, t ú
thy c s cn thit phi iu chnh bng
phỏp lut vn phn bin xó hi.
T cỏch hiu v phn bin xó hi cng
nh mc ớch, ý ngha ca nú nh ó núi
trờn, cú th nhn thy rng nu phn bin xó
hi c tin hnh cú t chc, cú lónh o,
ch o v qun lớ thỡ s em li hiu qu thit
thc v ngc li. Do ú, phn bin xó hi

rt cn c iu chnh bng phỏp lut, c
nh hng v qun lớ bng phỏp lut. Nu
phn bin xó hi c phỏp lut hoỏ s to ra
c c ch phỏp lớ hu hiu giỳp Nh nc
v xó hi ta t c ớt nht bn mc tiờu c
bn ca qun lớ nh nc v qun lớ xó hi
sau: Mt l thu hỳt c ngy cng ụng o
qun chỳng nhõn dõn tham gia t giỏc v
tớch cc vo qun lớ nh nc, qun lớ xó hi
- biu hin quan trng v bn cht ca Nh
nc ta, vn l nh nc ca dõn, do dõn, vỡ
dõn; Hai l bo m cho cụng dõn thc hin
ỳng n v y quyn hin nh ca
mỡnh v vic tham gia qun lớ nh nc, qun
lớ xó hi (iu 53 Hin phỏp nm 1992); Ba
l giỳp cho Nh nc xõy dng v ban hnh
c nhng chớnh sỏch v cỏc vn bn quy
phm phỏp lut cú tớnh kh thi cao, phự hp
vi ý chớ v nguyn vng ca nhõn dõn; bn
l phũng chng c k xu li dng phn
bin xó hi xuyờn tc, bụi xu chớnh sỏch,
phỏp lut hoc kớch ng ngi khỏc lm trỏi
chớnh sỏch, phỏp lut ca Nh nc.
T tng phỏp lut v phn bin xó hi
bao gm h thng cỏc quan im lớ lun v
s cn thit phi iu chnh bng phỏp lut
cỏc quan h xó hi liờn quan n phn bin
xó hi; mc tiờu, ni dung, phm vi, mc
v phng phỏp iu chnh phỏp lut ú
cng nh hỡnh thc phỏp lớ th hin cỏc quy

phm phỏp lut v phn bin xó hi v
phng hng tip tc hon thin phỏp lut
v phn bin xó hi.
1.2. Phm vi v mc iu chnh phỏp
lut vn phn bin xó hi
xỏc nh c phm vi v mc
iu chnh bng phỏp lut cỏc quan h xó hi
liờn quan n phn bin xó hi thỡ cn thc
hin nhiu bin phỏp khỏc nhau, trong ú, cú
hai bin phỏp c bn sau õy:
Th nht, kho sỏt thc t v nhng vn
liờn quan n phn bin xó hi cn phỏp
lut hoỏ. Vic kho sỏt thc t cú th c tin
hnh bng nhiu phng thc khỏc nhau nh
phng vn (hi) trc tip i tng cn ly
thụng tin, phỏt phiu iu tra xó hi hc cho
nhng i tng iu tra xó hi hc, trao i
trc tip vi nhng cỏ nhõn cú trỏch nhim
trong b mỏy ng, b mỏy nh nc v cỏc
t chc chớnh tr-xó hi v nhng cỏ nhõn
khỏc. Ni dung phng vn hoc phiu iu tra
xó hi hc hoc cuc trao i trc tip l
nhng vn quan trng nht liờn quan n
phn bin xó hi cn phỏp lut hoỏ. i tng
phng vn, phỏt phiu iu tra xó hi hc, trao
i trc tip ch yu l cỏc c quan, cỏ nhõn
cú trỏch nhim trong b mỏy ng, Nh nc
v cỏc t chc chớnh tr-xó hi. Kt qu kho
sỏt cn c x lớ chi tit, c th, y .
Th hai, tin hnh tng kt, ỏnh giỏ

vic thc hin ch trng, chớnh sỏch ca
ng, phỏp lut ca Nh nc v t chc ly
ý kin ca nhõn dõn núi chung, ca cỏc nh
qun lớ, nh khoa hc v cỏc chuyờn gia núi
riờng vo quỏ trỡnh xõy dng v thc hin


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 5/2011 5
chớnh sỏch, phỏp lut ca Nh nc nhm
a ra c nhng mt u, khuyt tỡm
bin phỏp phỏt huy hay khc phc.
1.3. Nhng vn liờn quan n phn bin
xó hi cn c iu chnh bng phỏp lut
Theo chỳng tụi, nhng vn c bn liờn
quan n phn bin xó hi cn phỏp lut hoỏ
cú th c phõn chia thnh cỏc nhúm sau: 1)
Nhúm nhng vn chung, gm: a) Gii
thớch cỏc khỏi nim c bn nh "phn bin",
"phn bin xó hi", "ch th phn bin xó
hi", "khỏch th phn bin xó hi", "nguyờn
tc phn bin xó hi", "ni dung phn bin xó
hi", "hỡnh thc phn bin xó hi", "phng
phỏp phn bin xó hi"; b) Mc tiờu v tớnh
cht ca phn bin xó hi; ch th v khỏch
th ca phn bin xó hi; nguyờn tc chung
ca phn bin xó hi; cn c phn bin xó
hi; ni dung, hỡnh thc v phng phỏp ca
phn bin xó hi;2) Nhúm cỏc vn liờn
quan n phn bin xó hi v vic x lớ kt

qu phn bin xó hi giai on xõy dng
chớnh sỏch, phỏp lut ca Nh nc. giai
on ny, cn xỏc nh rừ, c th quyn v
ngha v phn bin xó hi ca cỏ nhõn, t
chc trong xó hi; trỡnh t phn bin xó hi;
ni dung, hỡnh thc, phng phỏp phn bin
xó hi; ngha v ca cỏc c quan nh nc v
cỏ nhõn cú thm quyn trong vic tip nhn,
tip thu v x lớ kt qu phn bin xó hi; c
ch bo lu ý kin hp lớ ca xó hi nhng
cha c cỏ nhõn, c quan cú thm quyn
tip thu v x lớ trong hin ti; 3) Nhúm
cỏc vn liờn quan n phn bin xó hi v
vic x lớ kt qu phn bin xó hi giai
on thc thi chớnh sỏch, phỏp lut ca Nh
nc. giai on ny, cn xỏc nh rừ, c th
quyn v ngha v phn bin xó hi ca cỏ
nhõn, t chc trong xó hi; trỡnh t phn bin
xó hi; ni dung, hỡnh thc, phng phỏp
phn bin xó hi; ngha v ca cỏc c quan
nh nc v cỏ nhõn cú thm quyn trong
vic tip nhn, tip thu v x lớ kt qu phn
bin xó hi; c ch bo lu ý kin hp lớ ca
xó hi nhng cha c cỏ nhõn, c quan cú
thm quyn tip thu v x trong hin ti; 4)
Nhúm cỏc vn liờn quan n nhng bo
m ca Nh nc v xó hi i vi phn
bin xó hi, gm: a) Trỏch nhim ca Quc
hi, hi ng nhõn dõn cỏc cỏc cp, Chớnh
ph, u ban nhõn dõn cỏc cp v cỏc c quan

nh nc khỏc cú liờn quan trong vic to
mi iu kin cn thit cỏc cỏ nhõn, t
chc thc hin ỳng n v cú hiu qu
quyn phn bin xó hi ca mỡnh i vi
chớnh sỏch, phỏp lut ca Nh nc giai
on xõy dng v thc hin chỳng; b) Trỏch
nhim ca Mt trn T quc Vit Nam v cỏc
t chc thnh viờn, ca mi cỏ nhõn, t chc
khỏc trong xó hi i vi vic thc hin phn
bin xó hi; 5) Nhúm cỏc vn v qun lớ
nh nc i vi phn bin xó hi; vic khen
thng v vic x lớ vi phm phỏp lut v
phn bin xó hi, gm: a) Ni dung qun lớ
nh nc i vi phn bin xó hi; b) Vn
khen thng v x lớ nhng vi phm phỏp
lut v phn bin xó hi;
2. Phỏp lut v phn bin xó hi - b
phn mi ca h thng phỏp lut Vit
Nam v vic t chc thc hin
- Ton b cỏc quy phm phỏp lut v
phn bin xó hi hp thnh mt h thng
gi l "h thng cỏc quy phm phỏp lut v
phn bin xó hi' (hay "h thng phỏp lut
v phn bin xó hi"). Cỏc quy phm phỏp
lut v phn bin xó hi cn c cha


nghiên cứu - trao đổi
6 tạp chí luật học số 5/2011
ng trc ht trong Hin phỏp v lut

phn bin xó hi v trong cỏc vn bn quy
phm phỏp lut di lut khỏc, trong ú cỏc
quy phm ca Hin phỏp v lut phn bin
xó hi l quan trng nht. Nhng quy phm
phỏp lut ny li c chia thnh tng
nhúm nh iu chnh cỏc quan h xó hi cú
ni dung, tớnh cht, c im ng nht
c gi l ch nh lut.
Cng nh cỏc b phn phỏp lut khỏc
trong h thng phỏp lut Vit Nam hin nay,
phỏp lut v phn bin xó hi cng c xõy
dng, cng c, phỏt trin, hon thin trờn c
s v phự hp vi bn cht, mc tiờu ca ch
chớnh tr-xó hi xó hi ch ngha v trỡnh
phỏt trin ca kinh t, vn hoỏ, xó hi ca
xó hi. Bờn cnh ú, vic xõy dng, phỏt
trin v hon thin phỏp lut v phn bin xó
hi cũn c tin hnh trờn c s tớnh toỏn
y , ton din nhng tỏc ng tớch cc v
tiờu cc t bờn ngoi ti s phỏt trin kinh
t, chớnh tr, xó hi, dõn ch ca nc ta.
Trờn tinh thn y, theo chỳng tụi, cn b
sung trong Hin phỏp nm 1992 quyn v
ngha v ca cụng dõn v phn bin xó hi
i vi chớnh sỏch, phỏp lut ca Nh nc
ch khụng mt iu chung chung nh
hin nay (iu 57). Bờn cnh ú, cn xõy
dng lut phn bin xó hi, quy nh nhng
vn c bn nht v quan trng nht v
phn bin xó hi.

V i tng iu chnh, lut phn bin xó
hi cn quy nh nhng vn c bn v quan
trng nht v phn bin xó hi nh ó nờu
trờn. V phm vi iu chnh, lut phn bin xó
hi quy nh nhng vn v phn bin xó hi
i vi chớnh sỏch, phỏp lut ca Nh nc
giai on xõy dng chớnh sỏch, phỏp lut v
giai on thc hin chớnh sỏch, phỏp lut.
Lut phn bin xó hi cú th c cu to
thnh 8 chng sau: Chng 1 - Nhng quy
nh chung: Gii thớch cỏc khỏi nim cn thit;
quy nh mc tiờu, tớnh cht, nguyờn tc, ch
th v khỏch th ca phn bin xó hi; cn c
phn bin xó hi; ni dung, hỡnh thc v
phng phỏp ca phn bin xó hi; quyn v
ngha v chung ca cỏ nhõn, t chc v phn
bin xó hi; quyn v ngha v ca c quan, cỏ
nhõn cú thm quyn i vi vic tip nhn,
chn lc, tip thu v x lớ nhng phn bin ca
cỏ nhõn, t chc trong xó hi; Chng 2 -
Phn bin xó hi i vi chớnh sỏch, phỏp lut
giai on xõy dng chớnh sỏch, phỏp lut;
Chng 3 - Phn bin xó hi i vi chớnh
sỏch, phỏp lut giai on thc hin chớnh
sỏch, phỏp lut; Chng 4 - Trỏch nhim ca
Nh nc i vi vic bo m thc hin s
phn bin xó hi; Chng 5 - Trỏch nhim
ca cỏc t chc chớnh tr-xó hi i vi vic
bo m thc hin s phn bin xó hi;
Chng 6 - Qun lớ nh nc v phn bin xó

hi; Chng 7 - Khen thng v x lớ vi
phm; Chng 8 - iu khon thi hnh.
- Sau khi cú c h thng cỏc quy
phm phỏp lut iu chnh phn bin xó
hi thỡ vn quan trng nht l t chc
thc hin chỳng. Thc tin cho thy i
vi bt c b phn phỏp lut no trong h
thng phỏp lut quc gia núi chung thỡ
cụng tỏc t chc thc hin phỏp lut luụn
luụn l iu kin tiờn quyt thc hin
phỏp lut ú cú hiu qu trờn phm vi c
nc, trong tt c cỏc cp, cỏc ngnh. Th
nhng, trong thi gian qua, cụng tỏc t
chc thc hin phỏp lut cha c quan
tõm ỳng mc v thng xuyờn.


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 5/2011 7
Cụng tỏc t chc thc hin phỏp lut v
phn bin xó hi bao gm nhiu mt hot
ng nhng theo chỳng tụi, quan trng nht
l tuyờn truyn, ph bin, gii thớch v giỏo
dc phỏp lut v phn bin xó hi.
"Phn bin xó hi" v "phỏp lut v phn
bin xó hi" l nhng vn mi m khụng
ch i vi hot ng xõy dng phỏp lut m
cũn trong cụng tỏc tuyờn truyn, ph bin, gii
thớch v giỏo dc phỏp lut. Bờn cnh ú, cng
cn thy c nhng c thự ca "phn bin

xó hi" vi t cỏch l i tng iu chnh
mi ca phỏp lut v "phỏp lut v phn bin
xó hi" l b phn mi trong h thng phỏp
lut nc ta, t ú t ra cỏc yờu cu, ũi hi
mi trong cụng tỏc tuyờn truyn, ph bin, gii
thớch, giỏo dc loi phỏp lut ny. Bi th cho
nờn bờn cnh nhng vic m chỳng ta vn thng
núi v ớt nhiu ó, ang lm nh i mi ni
dung, m rng hỡnh thc, ci tin phng phỏp
tuyờn truyn, ph bin, giỏo dc phỏp lut phự
hp vi tng i tng, tng vựng min; m
rng thm quyn gii thớch phỏp lut chớnh
thc cho cỏc c quan nh nc khỏc ngoi U
ban thng v Quc hi nh hin nay v nõng
cao cht lng gii thớch phỏp lut khụng
chớnh thc; thỡ mt vic khụng th khụng
lm l phi la chn c nhng cỏn b cú
nng lc v trỡnh cao, am hiu sõu rng vn
"phn bin xó hi" v "phỏp lut v phn
bin xó hi" tuyờn truyn, ph bin, giỏo
dc phỏp lut v phn bin xó hi.
3. Phn bin xó hi v phỏp lut v
phn bin xó hi - i tng nghiờn cu
ca khoa hc phỏp lớ Vit Nam hin nay
Nghiờn cu phn bin xó hi l nhim v
ca nhiu ngnh khoa hc nh trit hc, chớnh
tr hc, xó hi hc, lut hc theo xu hng
hin nay l kt hp va phõn ngnh va liờn
ngnh. T gúc lut hc (trong ú trng tõm
l xó hi hc phỏp lut), vic nghiờn cu phn

bin xó hi nhm tỡm ra quy lut vn ng v
phỏt trin ca nú trong iu kin dõn ch hoỏ
xó hi trờn c s phỏp lut v xõy dng Nh
nc phỏp quyn Vit Nam ca nhõn dõn, do
nhõn dõn, vỡ nhõn dõn, trờn c s ú phõn
tớch, ỏnh giỏ mc yờu cu (ũi hi) cn
phỏp lut hoỏ ca nhng mt (hay nhng
phng din, khớa cnh,) ca phn bin xó
hi v kin ngh vi cỏc c quan nh nc cú
thm quyn tip tc hon thin chớnh sỏch,
phỏp lut v phn bin xó hi trong bi cnh
i mi, phỏt trin bn vng v hi nhp
quc t nc ta hin nay.
L hin tng chớnh tr-xó hi-phỏp lớ
c bit gn lin vi i sng chớnh tr-xó
hi-phỏp lut, phn bin xó hi khụng ngng
vn ng, bin i, phỏt trin v ny sinh
nhng yờu cu mi, vn mi cn c
ỏp ng, gii quyt. Vỡ vy, phỏp lut v
phn bin xó hi cng cn thng xuyờn
c sa i, b sung, phỏt trin, hon thin.
Nhim v ch yu v quan trng nht ca
khoa hc phỏp lớ l nghiờn cu, phõn tớch,
ỏnh giỏ ỳng hiu qu tỏc ng ca tng
quy phm phỏp lut, ch nh phỏp lut hin
hnh; nguyờn nhõn dn ti hiu qu hoc
lm gim hiu qu tỏc ng ca cỏc quy
phm phỏp lut v ch nh phỏp lut ú; lp
lun v kt hp vi thnh qu nghiờn cu
phn bin xó hi kin ngh cp cú thm

quyn kp thi sa i hoc b sung hay hu
b quy phm phỏp lut v ch nh phỏp lut
hin hnh, ng thi xõy dng nhng quy
phm phỏp lut v ch nh phỏp lut mi
nhm khụng ngng hon thin h thng phỏp
lut v phn bin xó hi nc ta./.