Tài liệu Báo cáo khoa học : Công nghiệp hóa , hiện đại hóa và biến đổi gia đình pptx

40
Xahoihocso
3 (111), 2010
CONG NGHIEP HOA, HIEN DAI HOA VA BIEN DOI GIA DINH
HA
VIET
HUNG*
Gi6i thieu
Hdn 20 nam qua, tfl khi Dang ta khdi xfldng cong cupe Ddi mdi va day manh sfl
nghiep cdng nghiep boa va hien dai hoa dat nfldc, nhflng bien doi kinh te - xa hpi to
Idn
da va dang diln ra trong ddi sd'ng xa hpi. La mpt thiet che chu yeu cua xa hpi, gia
dinh khdng the khdng bien ddi phu hdp vdi nhflng thay ddi tflng ngay eua xa hpi hien
dai.
Cau true gia dinh va nhflng chflc nang cua nd da chiu tac dpng nhfl the nao cua
qua trinh cdng nghiep boa va hien dai boa? Vai trd cua gia dinh tang len hay suy
yeu di trong ddi sd'ng cua xa hpi hien dai? Sfl bien doi cua gia dinh Viet Nam cd the
cd nhflng khac biet nao so vdi cac nfldc trong khu vflc va The gidi ndi chung?
Bien ddi kinh te - xa hoi
Nhflng thay ddi ve kinh te - xa hpi da va dang diln ra dac biet nhanh chdng
trong hdn 20 nam vfla qua. Cd sd ha
ting
giao thdng phat trien nhanh cflng vdi
quyen tfl do di lai va cfl tru cua cdng dan dfldc bao dam da thflc day lan sdng di cfl
gifla cac vung mien, dac biet tfl ndng thdn ra dd thi, ngay cang tang. So vdi nhflng
nam trfldc day, he tho'ng quan ly hp khau va dang ky tam trfl da dfldc ndi long rat
nhieu. Cd the thay mpt so' Ifldng
Idn
ngfldi lao dpng tfl ndng thdn ra thanh phd' lam
viec ma khdng cd dang ky tam trfl. Nam 2009,
so'ngfldi

di cfl tfl nong thdn ra thanh
thi tang gap ddi so vdi nam 1999. Binh quan mflc nhap cfl da ddng gdp 57 % cho mflc
tang dan
so'cua
khu vflc thanh thi (Tdng
cue
Tho'ng ke, 2010).
Mflc dp di chuyen cua dan cfl khdng chi tang len gifla cac vung mien d trong
nfldc ma ca tren pham vi cac nfldc khac trong khu vflc va The gidi. Trong qua trinh
hpi nhap qud'c te hien nay, vdi cud'n hp chieu trong tay, bat cfl ngfldi dan nao cung cd
the de dang di den nhieu nfldc trong khd'i ASEAN nhfl Inddnexia, Malaixia, Lao,
Philippin hay Thai Lan. Do nhu du dn lao dpng phd thong d mot so' nfldc trong khu
vflc,
viec quan ly nhan khau ke ca vdi ngfldi nfldc ngoai d nhflng nfldc nay cung dfldc
ndi long. Vi du, d Lao va Thai lan hien nay, fldc tinh cd vai tram ngan lao dpng Viet
Nam lam viee theo dfldng di cfl tfl do qua bien gidi. Ngflde lai, qua trinh hpi
nhSp
qud'c te va toan clu hoa cung da dfla hang chuc ngan lao dpng nfldc ngoai vao Viet
Nam. Vdc tinh hien nay cd hdn 35.000 cdng nhan Trung Qud'c dang lao dpng d mdt sd
•
TS,
Vien
Xd hdi
hgc,
Hgc vien Chinh tri - Hdnh chinh
Qud'c
gia Ho Chi Minh.
Hd Viet Hiing 41
khu cdng nghiep cua nfldc ta (Tudi tre Online, 31/7/2009). Lao ddng tfl do tfl cac nfldc
Chau Phi den thanh phd Hd Chi Minh va mot sd tinh phia

Nam'
cung cd the len den
hang ngan ngfldi.
Qua trinh cong nghiep boa da thuc day viec hinh thanh va phat trien hang
ngan khu cdng nghiep tap trung, thu hut hang trieu lao dpng den chu yeu tfl cae
vung nong thon. Sfl phat trien cdng nghiep da tflng bfldc thu hep dien tich dat san
xuat nong nghiep d nhieu vflng nong thdn. Dieu nay gdp phln tac dpng lam cho hang
tram ngan ndng dan phai chuyen ddi nghe nghiep sang khu vflc cdng nghiep hay dich
vu. Cong nghiep hda cung thuc day qua trinh dd thi hda d nfldc ta. Ty trpng dan cfl dd
thi da tang len kha nhanh trong vdng 20 nam trd lai day. Hien nay, ty le nay la 29,6
% va dfl kien tang len den 40 % vao nam 2020 (Tong cue Tho'ng ke, 2010). Nhfl vay,
cd cau xa hpi - nghe nghiep cung nhfl ed du dan cfl ndng thon - dd thi dang cd nhflng
thay ddi
Idn.
Kinh te cua dat nfldc tfl dlu nhflng nam 1990 da cd td'c dp phat trien kha cao vdi
ty le trung binh hang nam tren 7%. Ty le hd ngheo tren pham vi ca nfldc da giam
manh tfl khoang 60 % trong nhflng nam dlu 1990 xud'ng dfldi 30 %. Kinh te thi trfldng
phat trien da tao nhflng dieu kien thuan ldi eho viec lflu thong hang hda de dang tdi
tat ca cac
xa/tbdn
vung sau, vung xa trong ca nfldc. Ddi sd'ng cua mpt bp phan dan cfl,
dac biet d cac khu vflc dd thi da dfldc cai thien rat nhieu. Cac dip nghi le dai ngay, cd
the thay hang trieu ngfldi tham gia cac chuyen di du lich d ea trong va ngoai nfldc.
Mpt sfl thay ddi to
Idn
nfla la sfl phat trien nhanh chdng cua truyen thdng va
cac phfldng tien thdng tin lien lac. Hlu bet cac vung trong ca nfldc cd the xem dfldc
sdng truyen hinh cua hang tram chfldng
tyinh
trong va ngoai nfldc. Nhflng

dien
bien
trong ddi sd'ng van hda xa hpi tren The gidi dfldc cap nhat lien tuc. Mot ngfldi dan
binh thfldng cd the lien lac dfldc vdi ngUdi than cua hp d khap ndi trdng
nUdc
cung
nhu d nUdc ngcai vdi chi phi chap nhan dUdc. Nhflng thay ddi nhfl tren chac chan cd
anh hfldng tdi nhflng bien ddi gia dinh trong xa bpi eua chung ta.
Bien ddi gia dinh
Nhflng bien ddi kinh te - xa hpi manh me tren mpi khia canh cua ddi sd'ng kinh
te - xa hpi da cd tac dpng nhfl the nao tdi qua trinh ket hon, du true gia dinh, sfl tdn
tai phat trien gia dinh, vai trd cua
gia
dinh va mdi quan he tfldng tac gifla cac thanh
vien trong gia dinh, gifla cac the he trong gia dinh?
Ket hon
Qua trinh tao lap gia dinh cung dang cd nhflng bien ddi to
Idn
so vdi cac quan
niem truyen thdng. Thfl nhat, ngay nay, trong xa hpi Viet Nam, hdn nhan dfla tren
tfl do yeu dfldng, do ca nhan tfl quyet dinh la chinh. Bd' me it can thiep vao viec lap
gia dinh cua con cai.
42
Cdng
nghiep hoa, Men dgi hoa vd
bie'n
ddi gia dinh
Thfl hai, xu hfldng lap gia dinh mudn hay xu hudng tudi ket hon dang tang
len. Tudi trung binh ket hon ciia nam da tang tfl 25,4 nam 1999 len 26,2 nam
2009.

Tudi ket hdn trung binh cua nfl khdng thay ddi trong cung thdi ky va d mflc
kha cao la 22,8. O khu vflc thanh thi, tudi trung binh ket hdn cua ca nam va nfl
deu cao hdn so vdi d ndng thon (Tdng cue Thdng ke, 2010). Tudi trung binh ket
hdn cua nam va nfl cd the se cdn tang len cung vdi qua trinh cong nghiep hda va
dd thi hda d nfldc ta.
Thfl ba, treng mpt the gidi ma cac quan niem ve tfl do quan he nam nfl ngay
cang cdi md hdn, quan he tinh due trfldc hdn nhan cd xu hfldng ngay cang phd bie'n
thi viec mang thai hay sinh con trfldc hdn nhan ngay cang nhieu. Neu nhfl trfldc kia,
qua trinh hinh thanh gia dinh chu yeu di qua
tuIn
tfl cac bfldc la cfldi, mang thai va
sinh con. Ngay nay, cac bfldc nay cd the bi dao
Ipn
nhfl sau: (1) dlu tien cd the la
mang thai, sau dd mdi den cfldi va sinh con; hoae (2) mang
thai,
sinh con va mdi td
chflc cfldi. Cd mpt
so'
cap vd chdng, tham chi sau nhieu nam cd con mdi td chflc cfldi.
Thfl tu, loai hinh gia dinh nam nfl chung sd'ng vdi nhau nhflng khdng dang ky
ket hdn dang xuat hien. Theo ket qua Tong dieu tra gia dinh Viet Nam 2006, fldc
tinh cd khoang mpt trieu cap vd chdng dang sinh sd'ng khdng cd hdn thfl. Loai hinh
gia dinh nay cung rat phd bie'n d cae nfldc cdng nghiep phat trien. Cau hdi dat ra la
cdng tac quan ly nha nfldc giai quyet van de nay the nao? Hp cd vi pham phap luat
khdng? Nhflng dfla tre sinh ra la con ngoai gia thu hay khong?
Thfl nam,
so'phu
nfl khdng cd dieu kien lap gia dinh (loai cd hon thfl hay chung
sdng khdng dang ky) nhflng muo'n thflc hien quyen lam me va cd con cung cd xu

hfldng tang len. Cd nen coi nhflng dfla tre sinh ra ciia nhflng ngfldi phu nfl nay la
ngoai gia thu.
Thfl sau, hdn nhan qud'c te cd xu hfldng phat trien manh. Hang nam cd hang
chuc ngan ngfldi Viet Nam lay vd hoae chdng ngfldi nfldc ngoai. Den nay, d Han Qud'c
cd khoang 40.000 cd dau Viet Nam (www.zing.vn. 5/8/2010). Viec di lai xuat nhap
canh cua cong dan Viet Nam cung nhfl cua cac nfldc khac dang trd nen het sflc
thu^n
tien, da lam tang nhflng cd hpi tiep xuc, giao lflu vdi ngfldi nfldc ngoai. Day la mpt
yeu td quan trpng lam tang ty le hdn nhan cd yeu
to'nfldc
ngoai.
Cau
true
gia dinh
Ve du
true
gia dinh, ed nhflng bie'n ddi dang dien ra nhfl sau:
Thfl nhat, ty trpng mo hinh gia dinh hat nhan vdi hai the he ngay cang tang len
so vdi md hinh gia dinh md rpng co nhieu the he kieu truyen tho'ng. Hdn nfla mo hinh
gia dinh chi cd mpt the he, tham chi ehi cd mpt ngfldi dang xuat hien ngay cang
nhieu. Ddi sdng kinh te dfldc nang cao cflng vdi nhflng gia tri mdi trong ddi sd'ng xa
hpi hang ngay nhfl tfl do ca nhan, quan niem ve hfldng thu, sfl khac biet ve nhu clu
Hd
Viet Hiing 43
trong sinh boat hang ngay, da thuc day phln
Idn
cac cap vd chdng tre tach ngay ra
sdng rieng hoae trong vdng mdt vai nam sau khi cfldi.
Thfl hai la, qui md gia dinh cd xu hfldng giam kha nhanh. Mflc sinh d nfldc ta
trong

gin
hai mfldi nam qua da giam rat nhanh. Ty
suit
sinh thd da giam tfl tren 30
phln ngan, nam 1989, xud'ng cdn 17,6 phln ngan, nam 2009 (Tdng
cue
Thdng ke,
2010).
Phln
Idn
cac cap vd chdng tre, nhat la d dd thi chi cd 1 - 2 eon, tham ehi nhieu
cap khdng muo'n cd con. Mflc sinh giam lien tuc, cflng vdi tudi thp dfldc nang len, da
lam cho ty le ngfldi gia dang tang nhanh. Ty le cac hp gia dinh chi cd hai dng ba gia
vdi nhau hay tham chi chi cd mpt ngfldi gia, dd con cai sd'ng rieng hay di lam an xa,
dang tang len.
So do
1:
Bien
dpng miJc
sinh
1999
- 2009
6
Viet nam
(Tong ty suat
sinti TFR
- so con /phu nu)
u.
I-
•TFR

—) 1 1 •: •• 1 !
~T
1 1 1
19992000200120022003 2004200520062007 20082009
Nam
Nguon: Tong
cue
Tho'ng ke, 2010.
Thfl ba la,
so'Ifldng
gia dinh khuyet tam thdi ngay cang tang len, nhat la d cac
vung ndng thdn do mot trong hai vd chdng chu ho phai thfldng xuyen di lam an d xa
nha. Hp phai tdi lam viec d cac khu cong nghiep, ra thanh
phd
hay di lao dpng d nfldc
ngoai. Ty le ly hdn
cd.xu
hfldng tang cflng gdp phln lam tang ty le cac gia dinh ma d
dd con cai
chi
cd me hoae bd'.
Thfl tu, lan sdng di cfl ra thanh
phd
lao dong cua thanh nien da lam cho nhieu
44 ' Cdng nghiep hoa, hien dgi hda vd
bie'n
ddi gia dinh
thon xdm cac vung que ma d dd trong cac hd gia dinh chi con lai dng ba gia va tre em
chfla den tudi lao dpng.
Ly hon

Tfldng tfl nhfl nhieu nfldc dang phat trien khac, ty le ly hdn cung cd xu hfldng
ngay cang tang len d nfldc ta. Theo cac so' lieu cua Tdng
cue
Tho'ng ke, ty le nhflng
ngfldi dang sdng ly hon da tang tfl 0,9
%,
nam 2004, len 1,0%, nam 2009. Ty le sd
ngfldi ly hdn la nfl nhieu gap 2,3 lln ty le so' ngfldi ly hon la nam. Sd ngfldi sd'ng ly
hon
hoae
ly than d nfldc ta nam 2009 cd hdn mpt trieu ngfldi (Tong cue Tho'ng ke,
2010).
Cdn theo ket qua cua cupe Tdng dieu tra gia dinh Viet Nam 2006, ty le ly hdn
d nfldc ta d mflc tren 3 %. Nhfl tren da neu, ty le ly hdn tang da gdp phln lam tang sd
Ifldng cac gia dinh khuyet, chi cd
be'
hoae
me, d trong xa hpi.
Vai tro gia dinh
Trong mpt xa hpi dang phat trien, dang thflc hien cong nghiep hda va hien dai
hda nhfl nUdc ta, cung nhU nhieu nUdc da va dang phat trien khac, vai trd cfla gia
dinh dang cd nhflng bien ddi can
bin.
Vai trd gia dinh trong td chflc lao dpng d cac vflng ndng thon ngay cang hi ban
che trong nhflng dieu kien dan so' ngay cang dong, dat dai canh tac ngay cang bi thu
hep.
Sfl ddi dfl lao dpng ngay cang nhieu da day mpt ty le
Idn
nhflng ngfldi trong do
tudi lao dpng di tim kiem cdng viec d ben ngoai, di tdi cac khu cdng nghiep hay ra

thanh phd'. O thanh phd Ha Npi hien nay, fldc tinh cd khoang 80 - 85.000 phu nfl tfl
cac vflng nong thdn ra lam nghe giflp viee gia dinh (Ngd Thi Ngpc Anh, 2010).
Vai trd cua gia dinh trong td chflc sinh hoat cuoc sd'ng hang ngay dang ngay
cang giam di. Nhip sd'ng cdng nghiep da khien cho cae thanh vien cua nhieu gia dinh
it khi ngdi cflng vdi nhau trong bfla an hang ngay. Hp phai an d ndi lam viec, d ngoai
cac quan an cho kip gid lam. Cdng viee ban rpn nen nhieu gia dinh it cd thdi gian hdn
cho viec di ehd, chuan bi bfla an. Hien tUdng nay kha phd bie'n d cac dd thi
Idn.
Cdn d
nhieu vung ndng thdn, thanh nien va phln
Idn
nhflng ngfldi trong dp tudi lao dpng
thfldng xuyen phai di lam an xa. Hang nam hp cd rat it thdi gian de sinh hoat chung
cflng vdi gia dinh.
Vai trd gia dinh trong viec nudi day con cai cung bi suy giam. O thanh phd',
nhieu bac phu huynh cd rat it thdi gian danh cho con cai. Nhieu gia dinh phai phd
mac cho ngfldi giflp viec. Phln
Idn
cac trfldng tieu hpc va trung hpc cd sd da td chflc
hpc ban trfl ca ngay, nen hlu nhfl viec hpc hanh, day dd con cai tfl nha tre, mlu
giao trd len la eac gia dinh dfldng nhfl giao cho nha trfldng va xa hpi. O eac vflng
thdn que, nhieu bac cha me phai di lam an xa nen viec nuoi day con cai thudng
phai
diia
vao dng ba, ba con hp hang hay tham chi con cai hp phai
tii
lo cupe sd'ng
hang ngay.
Hd Viet Hiing 45
Vai trd gia dinh trong viee dap flng nhu clu tinh due ro rang la giam di trong

bd'i canh xa hpi dang hang ngay thay ddi, ke el trong nfldc va tren The gidi, khi quan
niem ve quan he tinh due trfldc hdn nhan va ngoai hdn nhan khdng cdn khat khe nhu
trong cac xa hpi truyen tho'ng. Trong cdng tac phdng chd'ng HFV/AIDS, cac nha quan
ly va chuyen gia da phai thfla nhan thflc te nay de cd the dfla ra nhflng thdng diep
truyen thdng phfl hdp lien quan den van de sfl dung bao cao su khi cd nhieu ban tinh,
thflc hanh tinh due an toan v.v
Tac dong cua cong nghiep hoa, hien dai hoa tdi bien doi gia dinh
Theo cac ket qua nghien cflu ve bien ddi gia dinh d eac nfldc trong khu vflc nhfl
Trung Qud'c hay Thai Lan, hay nhfl cua mpt so' nfldc chau A khac cd trinh dp phat
trien cdng nghiep va mflc sd'ng rat cao nhfl Nhat Ban hay Han Qud'c, trong nhflng
thap ky vfla qua, nhflng bien ddi gia dinh d cac nfldc ve cd ban cd nhflng dac diem
nhfl nhau do'i vdi ket hdn, thay ddi du true gia dinh hay ly hdn. Tfly thupc vao moi
trfldng van hda xa hpi va trinh dp phat trien cdng nghiep d moi nfldc, mflc dp cua
nhflng bien ddi gia dinh cd sfl khac biet nhat dinh. 0 nhflng nfldc cd trinh dp phat
trien cdng nghiep cao hdn hoae thiic bien cdng nghiep hda trUde, nhflng bien ddi
manh me ve gia dinh dien ra sdm hdn. Vi du, dp tudi ket hon trung binh cao hdn; ty
trpng gia dinh hat nhan tang cad hdn; qui md gia dinh nhd hdn; ty le nhflng ngUdi
dpc than cao hdn, dac biet ddi vdi ngfldi gia; va d cac quo'c gia nay cd ty le ly hdn rat
cao.
Neu nhU d nUdc ta, ty le ly hdn hien nay Udc tinh khoang 5 %, thi d Nhat Ban, ty
le nay la tren 30 % (www.divorcereform.org. ngay 14/8/2010). Cac nha nghien cflu
ve
gia dinh deu cd nhan xet la bien ddi gia dinh ludn ludn dien ra song hanh cung vdi
bien ddi xa hpi.
Tuy nhien, khi cac nfldc bat dau thflc hien cdng nghiep hda thi cac bien
dCi
kinh
te - xa hpi dien ra nhanh hdn, va he qua tat yeu di cung vdi nd la nhflng bien ddi rd
net cua gia dinh vdi tfl each la mpt thiet
che

chu yeu cua xa hpi. Nhflng bie'n doi gia
dinh d Viet Nam dfldng nhfl cung nam trong
qui
dao bien ddi gia dinh ma cac nfldc
cdng nghiep phat trien nhat da trai qua.
De cae ngudn
Iflc
danh cho cdng tac gia dinh dfldc sfl dung mpt each cd hieu
qua, viec xay dflng va thflc hien cac chinh sach ve gia dinh cln tinh tdi sfl tdn tai
khach quan va da dang cua cac md hinh gia dinh va nhflng nhu clu cua tflng loai md
binh.
Thdi
man nhflng nhu clu rlt da dang cua cac gia dinh se thflc day sfl phat
trien ben vflng cua gia dinh va gdp phln vao thanh cdng cua sfl nghiep cdng nghiep
boa, hien dai boa dat nfldc./.
46
Cong
nghiep hda, hien dgi hda vd
bie'n do'i
gia dinh
Tai lieu tham khao
1.
Ngd Thi Ngpc Anh, 2010. Mpt
so"
loai hinh giup viec gia dinh d Ha Npi hien nay va
cac giai phap quan ly. Nha xuat ban Lao dpng.
2.
Ngudn internet:
www.divorcereform.org,
ngay 14/8/2010.

3.
Ngudn internet: www.zing.vn. 5/8/2010.
4.
Ngudn Tudi tre Onhne, 31/7/2009.
5.
Tdng cue Thdng ke, 2010. Tong Dieu tra Dan so' va Nha d Viet Nam nam 2009:
Cac ket qua chu yeu.
6. Tong cue Tho'ng ke, 2008. Dieu tra bie'n dong dan so' va ke hoach hoa gia
dinh 2007.
7.
Tdng
cue
Thdng ke, 2007. Dieu tra bie'n dpng dan so'
vk
ke hoach hoa gia
dinh 2006.
8. Tdng cue Thdng ke, 2007. Tong Dieu tra gia dinh Viet Nam 2006.
9. Tdng cue Tho'ng ke, 2005. Dieu tra bie'n dpng dan so' va ke hoach hoa gia
dinh 2004.