Bài phýõng pháp nghiên c_u v_ phong trào cánh t_ M_ Latinh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

ĐỀ CƯƠNG CHI TIẾT
ĐỀ TÀI :

SỰ TRỖI DẬY CỦA PHONG TRÀO CÁNH TẢ Ở KHU
VỰC MỸ LATINH TRONG NHỮNG NĂM ĐẦU CỦA THẾ
KỈ 21

Nhóm sinh viên thực hiện : Nhóm 14
Lớp : K54 Quốc Tế Học
Mơn : Phương pháp nghiên cứu quốc tế

Hà Nội, ngày 13/6/2011

1


Mục Lục
Phần 1 : Mở Đầu..................................................................................................4
1.Lý do chọn đề tài................................................................................................4
2.Lịch sử nghiên cứu vấn đề...................................................................................5
3.Phương pháp nghiên cứu....................................................................................8
4.Phạm vi và đối tượng nghiên cứu .......................................................................9
5.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.......................................................................9
5.1. Mục đích nghiên cứu....................................................................................9
5.2. Nhiệm vụ nghiên cứu...................................................................................9
6.Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài................................................................9
7.Bố cục của đề tài...............................................................................................10

Phần 2 : Nội Dung.............................................................................................11
Chương 1 : Khái quát chung về khu vực Mỹ Latinh............................................11
1.1 Vị trí địa lý và tài nguyên thiên nhiên............................................................ 11
1.2 Đặc điểm kinh tế.............................................................................................11
1.3 Đặc điểm xã hội..............................................................................................12
1.4 Đặc điểm chính trị..........................................................................................12
Chương 2 : Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh.............12
2.1 Khái quát phong trào cánh tả trên thế giới và phong trào cánh tả ở khu
vực Mỹ Latinh trước thế kỉ 21..............................................................................12
2.1.1 Phong trào cánh tả trên thế giới..............................................................12
2.1.2 Phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trước thế kỉ 21........................13
2.2 Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trong những năm
đầu của thế kỉ 21..................................................................................................14
2


2.2.1 Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở cấp độ khu vực.............................14
2.2.2 Đất nước Venezuela – một trường hợp điển hình....................................17
2.3 Nguyên nhân của sự trỗi dậy phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh........19
2.3.1 Nguyên nhân khách quan........................................................................ 19
2.3.2 Nguyên nhân chủ quan............................................................................21
2.4. Tác động của sự trỗi dậy phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh.............21
2.4.1 Tác động đối với các quốc gia trong phong trào cánh tả....................... 21
2.4.2 Tác động đối với toàn khu vực Mỹ Latinh và thế giới............................22
2.5. Xu hướng phát triển của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh.................23
2.5.1Những thách thức đối với phong trào cánh tả trong khu vực Mỹ Latinh
hiện nay.............................................................................................................. 23
2.5.2 Xu hướng phát triển của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trong
tương lai............................................................................................................... 24

Phần 3 : Kết luận..............................................................................................25
Danh mục các tài liệu tham khảo chính...............................................................27

3


PHẦN 1 : MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, bức tranh tồn cảnh tình hình chính trị thế giới có nhiều biến động phức
tạp, đó là các cuộc khủng hoảng chính trị ở Trung Đơng và Bắc Phi và tình hình bất ổn
định ở khu vực Nam Á và Đơng Âu. Tuy nhiên, bên cạnh đó sự trỗi dậy mạnh mẽ của
phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh cũng được xem là một điểm đáng chú ý trong bối cảnh
quốc tế hiện nay.
Bước sang thế kỉ 21, tình hình chính trị ở khu vực Mỹ Latinh có những biến động
khởi sắc. Thắng lợi của phong trào cánh tả ở nhiều nước trong khu vực hướng tới mục
tiêu tiến bộ và chủ nghĩa xã hội thông qua con đường đấu tranh hịa bình, nghị trường qua
bầu cử. Cùng với đó sự xuất hiện mơ hình “Chủ nghĩa xã hội thế kỉ 21” ở Venezuela đã
trở thành tâm điểm đáng chú ý. Nó có giá trị “soi đường” và thúc đẩy sự phát triển của
phong trào cánh tả hiện nay ở Mỹ Latinh nói riêng và trên thế giới nói chung.
Phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh hiện nay được xem là nhân tố mới có tác
động tích cực đến cục diện chính trị trên thế giới và trong khu vực. Sự trỗi dậy của phong
trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh tạo điều kiện thuận lợi cho sự khôi phục và phát triển
của các Đảng Cộng sản ở khu vực này cũng như phong trào Cộng sản và cơng nhân quốc
tế nói chung. Những mục tiêu của phong trào cánh tả hướng tới là cổ vũ các cuộc đấu
tranh của nhân dân tồn thế giới vì hịa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và cơng bằng, tiến
bộ xã hội. Bên cạnh đó, phong trào cánh tả cịn thúc đẩy xu thế hịa bình trên thế giới và
trong khu vực.
Là một bộ phận cấu thành hữu cơ của cách mạng thế giới, hơn bảy thập niên qua,
Đảng Cộng sản Việt Nam thường xuyên nhận được sự cổ vũ, động viên, giúp đỡ về vật
chất và tinh thần của các lực lượng cách mạng ở khắp các châu lục, trong đó có nhân dân

các nước Mỹ Latinh. Nhiều người trong thế hệ đó nay đang nắm giữ những cương vị lãnh
4


đạo quan trọng trong chính quyền, các lực lượng chính trị hoặc trong các lĩnh vực kinh tế,
tiếp tục mong muốn thúc đẩy quan hệ với Việt Nam. Sự phát triển mạnh mẽ của lực
lượng cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh sau chiến tranh lạnh là một nhân tố thuận lợi mới cho
sự phát triển quan hệ giữa nước ta với khu vực Mỹ Latinh. Đương nhiên, để củng cố và
tăng cường một cách hiệu quả mối quan hệ với phong trào cánh tả Mỹ Latinh, chúng ta
cần hiểu rõ tình hình thực tế, đường lối, chiến lược, sách lược cũng như triển vọng của
phong trào những năm sắp tới. Do vậy, việc nghiên cứu sự vận động, những biến chuyển
của phong trào cánh tả Mỹ Latinh và tác động của nó đối với phong trào cộng sản và
cơng nhân quốc tế những năm đầu thế kỷ 21 có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách đối
với sự nghiệp cách mạng nước ta, đồng thời đây cũng là một đóng góp nhất định đối với
việc nghiên cứu về phong trào cộng sản và phong trào cánh tả hiện nay. Vì vậy chúng tơi
chọn đề tài “Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trong những
năm đầu thế kỉ 21” làm hướng nghiên cứu cho mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Những năm gần đây, khu vực Mỹ Latinh đang chứng kiến những thắng lợi vang
dội của lực lượng cánh tả. Làn sóng phát triển thiên tả của các quốc gia trong khu vực
khiến cho dư luận hết sức quan tâm. Giới nghiên cứu quốc tế trong và ngồi nước đã có
nhiều bài viết, thơng tin, phân tích và đưa ra những nhận định đánh giá về phong trào này.
* Tình hình nghiên cứu trong nước. Nghiên cứu Mỹ Latinh nói chung và phong
trào cánh tả Mỹ Latinh nói riêng ở trong nước cịn tương đối mới mẻ, hầu như chưa có
tác phẩm nào mang tính hàn lâm khi nghiên cứu khu vực. Đa phần, các bài viết chỉ là sự
tập hợp tư liệu, đưa tin, những phân tích nhận định về cơ bản dựa vào các kênh thơng tin
ở ngồi nước. Cụ thể, có một số sách, cơng trình nghiên cứu và bài viết nổi bật sau :
1. Trung tâm nghiên cứu Bắc Mỹ - Viện Khoa học xã hội Việt Nam: "Mỹ La tinh
một vùng năng động" – 1998.
2. Luận án tiến sĩ của Nguyễn Viết Thảo: "Liên kết khu vực Mỹ Latinh: văn hố,

chính trị, kinh tế" bảo vệ năm 1998. Luận án đã đi sâu mơ tả, phân tích về q trình hợp
tác, liên kết văn hố, chính trị, kinh tế giữa các nước Mỹ Latinh trong những năm đầu

5


thập niên 1990. Luận án cũng đưa ra được những dự báo về triển vọng có sức thuyết phục
về hợp tác liên kết mở rộng ở khu vực này trong những năm tiếp theo.
3. Nguyễn Văn Thanh (2009) "Nhận diện chủ nghĩa tự do mới" – Nhà xuất bản
Chính trị Quốc gia.
Tác giả phân tích, đánh giá việc tiến hành những cải cách theo mơ hình chủ nghĩa
tự do mới ở Mỹ Latinh những năm đầu thập niên 90 đã có những tác dụng nhất định
trong việc thúc đẩy kinh tế phát triển. Tác phẩm cũng chỉ ra được "bóng dáng của các nhà
tư bản tài chính Hoa Kỳ " đứng đằng sau các chương trình cải cách đó là nguyên nhân
của sự chao đảo kinh tế đi đến lệ thuộc ngày càng nhiều vào tư bản Hoa Kỳ của các nền
kinh tế Mỹ Latinh. Các phân tích của tác giả chính là những dữ liệu rất giá trị cho việc
nghiên cứu sự bùng nổ thành công của phong trào cánh tả Mỹ Latinh trong những năm
đầu thế kỷ 21 này.
Tiếp đến là một số bài báo, tạp chí, đưa tin, phân tích, bình luận về phong trào :
4. Nhật Mai (2005), "Hiện tượng Môralét" và phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh”,
Báo Quân đội nhân dân.
5. Hoàng Liên (2005), “Những cuộc hội tụ của lực lượng cánh tả”, Tạp chí Thơng
tin đối ngoại.
6. Nguyễn Xn Trung (2006), “Tình hình kinh tế Mỹ Latinh đầu thế kỷ 21”, Tạp
chí Nghiên cứu Châu Mỹ ngày nay, số 3.
7. Minh Phương (2006), “Cộng đồng Nam Mỹ với những ước vọng về sự thống
nhất”, Báo Cựu Chiến Binh Việt Nam, số 633, tr.11.
8. Nguyễn Văn Quang (2007), “Xu hướng đi lên Chủ nghĩa xã hội của các nước
Mỹ La tinh”, Tạp chí Cộng sản điện tử, số 127.
9. Nguyễn Hoàng Giáp - Nguyễn Thị Quế (2007), “Bước tiến mới của phong trào

cánh tả Mỹ Latinh những năm đầu thế kỷ XXI”, Tạp chí Cộng sản, số 3.
10. Lê Văn Nga (2007), “Bất bình đẳng ở Mỹ Latinh”, Tạp chí Nghiên cứu Châu Mỹ
ngày nay, số 2.
Nhìn chung, các bài viết đã đề cập tương đối phong phú những nét mới của phong
trào. Các bài viết về cơ bản đã đề cập được những nội dung chính : Mơ tả, tường thuật lại
những thắng lợi trong bầu cử của các Đảng cánh tả ở Mỹ Latinh đồng thời khái quát
những phương pháp hoạt động, tập hợp lực lượng mới của phong trào. Bên cạnh đó phân
tích những tiến bộ đã đạt được trong chính sách phát triển kinh tế - xã hội của các Chính
6


phủ cánh tả và rút ra những nguyên nhân thắng lợi, một số hạn chế và một số bài học
kinh nghiệm bước đầu của phong trào cánh tả, đưa ra một số dự báo về triển vọng của
phong trào. Tuy nhiên các bài viết này mới chỉ dừng lại ở việc đưa tin là chính, chưa có
những cơng trình nghiên cứu với quy mô lớn, khái quát đầy đủ mọi hoạt động của cả
phong trào.
* Tình hình nghiên cứu ngồi nước :
1. Tác phẩm “Làn sóng thứ tư” về chu kỳ phát triển chính trị - xã hội mới của Mỹ
Latinh, cách nhìn từ phía tả của PTS Maidanic - Viện Kinh tế thế giới, Viện Hàn lâm
khoa học Nga. Cơng trình đã mơ tả những chuyển biến của phong trào cánh tả Mỹ Latinh
bằng những chứng minh về kinh tế, chính trị, văn hố xã hội.
2. Tác phẩm “Kinh nghiệm của một số nước Mỹ Latinh trong xử lý mâu thuẫn xã
hội” do tác giả Trương Thiết Ánh nghiên cứu trên Tạp chí Những vấn đề quốc tế đương
đại (Trung Quốc, số 4 – 2007). Cơng trình mơ tả những biểu hiện của các mâu thuẫn xã
hội ở các nước Mỹ Latinh, và kinh nghiệm xử lý giải quyết những mâu thuẫn từ đó rút ra
những bài học đối với những Đảng cộng sản cầm quyền.
3. Cơng trình nghiên cứu của tập thể các nhà khoa học trong Viện Khoa học xã hội
Trung Quốc có tiêu đề: "Nghiên cứu chủ nghĩa tự do mới" vào tháng 10/2003. Tài liệu
này đã được dịch ra tiếng Việt và đăng trên Tạp chí "Những vấn đề chính trị - xã hội" của
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh dưới dạng tổng thuật trong các số 38 và 39

(10/2006).
4. Bài nghiên cứu "Chặng đường thành công của Brasil" của tác giả Pablo Fonseca
Pdos. Santos được dịch và trích đăng trên Tạp chí Nghiên cứu Châu Mỹ. Với cách phân
tích khách quan, chính xác của một nhà kinh tế - ơng đã làm rõ những nguyên nhân thắng
lợi của Tổng thống Lula Da Silva (9/2002 và nêu lên những thay đổi cách mạng tồn diện
trong chương trình cải cách của Brazil.
5. Viện Thơng tin khoa học – Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đã ấn
hành tập Thơng tin chun đề về “Lực lượng cánh tả Mỹ Latinh : những góc nhìn khác
biệt’’ năm 2006 với nhiều viết của các tác giả nước ngoài về phong trào cánh tả hết sức
sâu sắc.
Ngoài ra, trên các trang web của các hãng thơng tấn lớn trên thế giới đều có các
bài viết, đưa tin, phân tích về sự lớn mạnh, phát triển của phong trào.
7


Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu ngồi nước là những nguồn tư liệu phong
phú, cập nhật về phong trào cánh tả Mỹ Latinh. Tuy nhiên, đây là những góc độ nghiên
cứu rất khác nhau, đa dạng không thể truyền tải nguyên văn, nên các nhà nghiên cứu
trong nước đã tìm hiểu và phân tích đánh giá chúng dưới các dạng khác nhau. Đến nay,
trải qua hơn một thập kỷ phát triển và thu được những thành tựu đáng ghi nhận, phong
trào cánh tả Mỹ Latinh rất cần có sự nghiên cứu một cách hệ thống, khoa học để chúng ta
đánh giá, nhận thức cũng như truyền đạt lại cho người khác về nó.
3. Phương pháp nghiên cứu
Trong q trình nghiên cứu, đề tài sử dụng những lí luận cơ bản của chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh làm nền tảng tư tưởng cho những nhận định, đánh giá về phong trào cánh tả Mỹ
Latinh trong thế kỉ 21. Phương pháp quan trọng đầu tiên mà nhóm sử dụng để phân tích
là phương pháp sử học. Trong đó, đồng thời sử dụng ba hướng nghiên cứu của phương
pháp này: phương pháp đồng đại, phương pháp lịch đại để làm rõ sự nổi lên của lực
lương cánh tả ở nhiều nước trong khu vực trên tất cả các mặt và phương pháp phân kì

chia lịch sử phát triển của phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh từ khi xuất hiện đến nay.
Phương pháp sử học kết hợp với một phương pháp nghiên cứu quan trọng khác là
phương pháp phân tích tài liệu nhằm đạt được một cái nhìn xuyên suốt, tổng thể của vấn
đề, cùng với đó là nhằm cố gắng mơ tả có hệ thống, khoa học về nội dung nghiên cứu. Để
tránh dàn trải với một khối lượng lớn nội dung về sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở
Mỹ Latinh, nhóm đã sử dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp, theo đó bài viết đi sâu
vào phân tích trường hợp của Venezuela, nơi tập trung các đặc điểm điển hình nhất của sự
trỗi dậy trong khu vực. Cùng với đó là sự kết hợp phương pháp logic phương pháp tổng
hợp, so sánh. Đồng thời sử dụng các phương pháp nghiên cứu quốc tế đặc trưng là
phương pháp định lượng và phương pháp định tính để đưa ra các nhận định, đánh giá. Vì
vậy, mọi nhận định, đánh giá trong đề tài sẽ được xây dựng trên cơ sở phân tích, khái
quát những nguồn tài liệu trước đó và những quan điểm cá nhân đồng thời kế thừa một
cách có chọn lọc kết quả nghiên cứu của các cơng trình khoa học đã cơng bố trong và
ngồi nước liên quan đến đề tài.
4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
8


Đối tượng nghiên cứu của đề tài là phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh cùng
với sự trỗi dậy của nó. Trong đó, phạm vi nghiên cứu là thập niên đầu của thế kỉ 21. Đây
là khoảng thời gian phong trào cánh tả ở châu Mỹ Latinh phát triển mạnh và thu được
nhiều thành công to lớn đồng thời cũng phải đối mặt với những thách thức không nhỏ.
5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
5.1 Mục đích nghiên cứu
Khảo sát đánh giá một cách khoa học, chính xác về sự trỗi dậy của phong trào
cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trong những năm đầu của thế kỉ 21 (cơ sở hình thành, thực
trạng, tác động và xu hướng vận động của phong trào).
5.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Trên cơ sở mục đích trên, đề tài có những nhiệm vụ sau :
Một là, phân tích lịch sử hình thành và phát triển của phong trào cánh tả ở khu vực

Mỹ Latinh, đặc biệt là đưa ra cái nhìn về phong trào cánh tả trong thập niên đầu của thế
kỉ 21.
Hai là, phân tích đánh giá phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trên các khía
cạnh quan điểm tư tưởng lý luận, đường lối chủ trương chính sách cải cách về kinh tế,
chính trị, văn hố xã hội và đối ngoại.
Ba là, đánh giá tác động đối với khu vực và quốc tế của các phong trào cánh tả Mỹ
Latinh.
Bốn là, phân tích các khó khăn thách thức đối với phong trào và tìm ra xu hướng
phát triển của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trong thời gian sắp tới.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Về mặt lý luận : Thơng qua phân tích thành quả của phong trào cánh tả trong thời
gian vừa qua, đề tài khẳng định triển vọng phát triển và tác động tích cực của nó đối với
phong trào cách mạng thế giới những năm đầu thế kỷ 21. Từ đây, đề tài chứng minh rằng,
với tư cách là đại biểu cho lợi ích của bộ phận không nhỏ giai cấp công nhân và các tầng
lớp lao động, thì sự tồn tại của lực lượng cánh tả ở Mỹ Latinh là một tất yếu lịch sử. Cho
nên, mặc dù cịn đứng trước nhiều khó khăn, hạn chế nhưng lực lượng này sẽ tiếp tục
đóng vai trị quan trọng thúc đẩy sự phát triển tiến bộ của đời sống chính trị - xã hội khu
vực Mỹ Latinh trong thời đại ngày nay. Kết quả nghiên cứu đề tài góp phần làm rõ thêm
cơ sở lý luận, củng cố lập trường tư tưởng, niềm tin khoa học của giai cấp công nhân và

9


quần chúng nhân dân lao động trong cuộc đấu tranh vì hồ bình, độc lập dân tộc, dân chủ
và tiến bộ xã hội.
Về mặt thực tiễn : Đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên
cứu, giảng dạy và học tập về lịch sử thế giới hiện đại, lịch sử phong trào cánh tả và công
nhân quốc tế, các chuyên ngành quan hệ quốc tế đặc biệt là nghiên cứu châu Mỹ.
7. Bố cục của đề tài
Đề tài gồm ba phần : Phần mở đầu, phần nội dung và phần kết luận. Trong đó

phần nội dung được chia làm ba chương :
Chương 1 : Khái quát chung về khu vực Mỹ Latinh
Trong chương này, đề tài trình bày những nội dung cơ bản nhất của khu vực trên
các mặt địa lí, tự nhiên, xã hội, dân cư, làm nền tảng cho những phân tích tiếp theo.
Chương 2 : Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trong
những năm đầu của thế kỉ 21
Chương này đi vào trình bày khái quát về phong trào cánh tả trên thế giới và trong
khu vực cho đến cuối thế kỉ 20 sau đó đi vào phân tích sự trỗi dậy của phong trào cánh tả
trong khu vực từ bối cảnh, nội dung đến tác động của sự trỗi dậy này. Tiếp theo, bài viết
đi vào phân tích nguyên nhân và chỉ ra những thách thức và xu hướng của vấn đề.
Cuối cùng là danh mục các tài liệu tham khảo

PHẦN 2 : NỘI DUNG
Chương 1 : Khái quát chung về khu vực Mỹ Latinh
1.1 Vị trí địa lý và tài nguyên thiên nhiên
Mỹ Latinh là một khu vực nằm ở phía Tây bán cầu trải dài từ Mexico xuống hết
Nam Mỹ và có một vị trí địa chiến lược quan trọng. Phía bắc tiếp giáp với Hoa Kỳ và
được bao bọc xung quanh bởi Đại Tây Dương và Thái Bình Dương rộng lớn. Khu vực
Mỹ Latinh có tổng diện tích trên 20,5 triệu km2 và dân số hơn 500 triệu người bao gồm 33
quốc gia độc lập và 14 vùng lãnh thổ (các đảo nhỏ thuộc Anh, Pháp và Hà Lan)(1). Với vị trí
địa lý như vậy, Mỹ Latinh từ lâu đã trở thành khu vực chịu ảnh hưởng rất lớn từ Hoa Kỳ.
1()

/>
10


Khu vực Mỹ Latinh trải dài trên nhiều vĩ độ, từ Bắc bán cầu đến Nam bán cầu kết
hợp với nó là sự phân hố của địa hình với nhiều loại hình khí hậu tạo điều kiện thuận lợi
cho việc phát triển một nền nông nghiệp phong phú và đa dạng. Bên cạnh đó, khu vực

Mỹ Latinh cịn rất giàu tài nguyên với nhiều kim loại quý và những khoáng sản có giá trị
là nguyên nhiên liệu phục vụ cho các ngành cơng nghiệp nặng và xuất khẩu. Ngồi ra,
Mỹ Latinh có một hệ thống sơng ngịi dày đặc trong đó con sơng Amazon là nguồn cung
cấp nước dồi dào cho nông nghiệp và phát triền thuỷ điện. Khu vực Mỹ Latinh cịn được
bao phủ bởi 40% diện tích rừng với nhiều lại gỗ và lâm sản quý hiếm.
1.2 Đặc điểm kinh tế
Khu vực Mỹ Latinh có một nền kinh tế nơng lâm nghiệp phát triển do có điều kiện
tự nhiên thuận lợi với nhiều loại nông lâm sản xuất khẩu. Bên cạnh đó đây cịn là khu vực
của cơng nghiệp khai khống và năng lượng. Cùng với đó Mỹ Latinh đang đẩy mạnh các
hoạt động giao lưu kinh tế với các nước trên thế giới. Hiện nay, tốc độ tăng trưởng kinh tế
của các quốc gia Mỹ Latinh là khá ấn tượng với sự phát triển mạnh của một số quốc gia
trên bản đồ kinh tế thế giới. Tuy nhiên nền kinh tế Mỹ Latinh còn tồn tại một số bất cập,
tăng trưởng chưa bền vững và chưa có sự đồng đều giữa các quốc gia.
1.3 Đặc điểm xã hội
Mỹ Latinh là khu vực đa dạng dân cư sinh sống trong đó có người Indian bản địa,
người châu Âu, người châu Phi và các nhóm người lai. Đây cịn là khu vực mà các ngơn
ngữ thuộc nhóm Latinh được sử dụng rộng rãi. Sự giống nhau nhiều mặt về văn hóa, ngơn
ngữ, chủng tộc,…là yếu tố hỗ trợ cho các khuynh hướng, phong trào chính trị lan toả nhanh
chóng và rộng khắp châu lục. Mỹ Latinh có dân số khá đơng, mức độ đơ thị hố cao
nhưng đơ thị hoá tràn lan và chất lượng chưa tốt.
1.4 Đặc điểm chính trị
Khu vực Mỹ Latinh có một nền tảng chính trị bất ổn trong đó sự tranh chấp quyền
lực, bạo loạn, lật đổ chính quyền tác động khơng nhỏ đến con đường phát triển của các
quốc gia trong khu vực. Sự phát triển trở lại của phong trào cánh tả trong khu vực trong
11


thập niên đầu thế kỉ 21 là những biến chuyển đáng kể trong đời sống chính trị khu vực và
nhận được sự quan tâm lớn trên thế giới.
Chương 2 : Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở châu Mỹ Latinh

2.1 Khái quát phong trào cánh tả trên thế giới và phong trào cánh tả ở khu vực
Mỹ Latinh trước thế kỉ 21
2.1.1 Phong trào cánh tả trên thế giới
Trước hết, “cánh tả” là thuật ngữ dùng để chỉ các lực lượng chính trị có tư tưởng
tiến bộ, cấp tiến, dân chủ về chính trị - xã hội, nhấn mạnh vai trò điều tiết của Nhà nước
đối với nền kinh tế. Nó đối lập với “cánh hữu” - là những lực lượng chính trị có tư tưởng
tự do về mặt kinh tế nhưng lại bảo thủ về mặt xã hội, có xu hướng thoả hiệp, thủ tiêu đấu
tranh cách mạng. Các nhà sử học cho rằng thuật ngữ này ra đời từ cuộc Đại cách mạng
Pháp năm 1789 dựa theo vị trí ngồi của các đại biểu trong Nghị viện. Từ hiện tượng vơ
tình này, đã ra đời cặp từ nói trên để chỉ khái niệm chính trị của những nhóm người theo
tư tưởng cấp tiến hay bảo thủ.
Trải qua nhiều thăng trầm, các phong trào cánh tả trên thế giới lúc bùng nổ, lúc
tạm lắng nhưng vẫn liên tục phát triển. Trong thời kì hiện đại, phong trào cánh tả trên thế
giới đã từng phát triển mạnh mẽ dưới thời kì chủ nghĩa xã hội là một trong hai hệ thống
trên thế giới. Sau khi Liên Xô và khối xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu sụp đổ thì phong trào
cánh tả trên thế giới cũng đi vào thoái trào. Tại các nước xã hội chủ nghĩa trước đây thì
các chính đảng cánh tả cũng được hình thành từ việc tổ chức lại từ các Đảng cộng sản
trước đó. Bên cạnh đó, phong trào cánh tả cũng có được một sự trỗi dậy ấn tượng tại khu
vực Mỹ Latinh từ cuối thế kỉ 20.
2.1.2 Phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trước thế kỉ 21
Phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh xuất hiện khá muộn và gắn liền với những tư
tưởng về chủ nghĩa xã hội. Vào thập kỷ 30 của thế kỷ trước, các nước Mỹ Latinh đã phải
hứng chịu ảnh hưởng trực tiếp từ cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới. Trong thời điểm đó,
các lực lượng cánh tả đã lên cầm quyền ở nhiều nước Mỹ Latinh và thi hành chính sách
12


cơng nghiệp hóa thay thế nhập khẩu thích hợp đã vực dậy các quốc gia này từ “vũng lầy”
của sự khủng hoảng, điển hình là Brazil và Mexico. Mặt khác, từ năm 1959, cách mạng
Cuba đã cố gắng đưa nội hàm xã hội chủ nghĩa và quá trình hội nhập khu vực theo tư

tưởng Simon Bolivar, nhưng nội hàm này đã bị mai mòn với cuộc cách mạng tại Bolivia
(1952 – 1964).
Sự can thiệp của Mỹ, với sự ủng hộ của tầng lớp thống trị và các lực lượng vũ
trang bản địa, đóng vai trị quyết định trong việc chấm dứt chu kỳ giải phóng xã hội này.
Đồng thời với đó, mơ hình tự do mới được áp dụng đầu tiên tại Chile, với nhà độc tài
Pinochet, sau đó đã được áp đặt lên toàn lục địa, và được thúc đẩy bởi cuộc khủng hoảng
nợ công bùng nổ vào năm 1982. Sau sự sụp đổ của các nền độc tài trong thập kỷ 80, mơ
hình tự do mới vẫn cịn hiệu lực chủ yếu nhờ vào các kế hoạch điều chỉnh cấu trúc và mơ
hình Đồng thuận Washington. Các chính phủ Mỹ Latinh đã khơng đủ khả năng hình
thành một mặt trận chung, và đa số trong số họ ngoan ngoãn áp dụng các biện pháp do
Ngân hàng Thế giới (WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) soạn thảo.
Quá trình này tạo ra sự bất mãn lớn trong dân chúng, tạo tiền đề cho sự tái tập hợp
các lực lượng quần chúng và dẫn tới một chu kỳ thắng cử của các lực lượng cánh tả và
trung tả, bắt đầu với Tổng thống Velezuela là Hugo Chavez vào năm 1998, những lực
lượng đã cam kết đưa ra một mô hình khác biệt dựa trên cơng bằng xã hội.
2.2 Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh trong những năm
đầu của thế kỉ 21
2.2.1 Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả ở cấp độ khu vực
Sự nổi lên phong trào cánh tả trong những năm đầu thế kỉ 21 đã làm thay đổi đáng
kể diện mạo chính trị ở khu vực vốn được coi là "sân sau" của Hoa Kỳ, gây lên những lo
ngại trong giới cầm quyền ở Washington. Sự trỗi dậy ấy chính là biểu hiện của cao trào
đấu tranh hướng tới “chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21” của nhân dân lục địa châu Mỹ Latinh
hiện nay nhằm giải quyết vấn đề dân tộc, dân quyền, dân sinh, dân chủ và tiến bộ xã hội.

13


Nguồn lực và sức mạnh của những dòng chảy ấy, đã được khơi dậy từ trong tình cảm
cách mạng và ý chí quật khởi của các tầng lớp nhân dân.
Được sự ủng hộ mạnh mẽ của đông đảo quần chúng thông qua lá phiếu bầu cử

Tổng thống, những nhân vật nổi tiếng của phong trào cánh tả như : như Daniel Ortega
(Nicaragua), Lula da Silva (Brazil), Hugo Chavez (Venezuela), Evo Morales (Bolivia),
Rafael Correa (Ecuador),…đã bước lên vũ đài chính trị ở nhiều nước trong khu vực.
Tại Venezuela, trong cuộc bầu cử Tổng thống tháng 12/1998, ông Hugo Chavez ,
lãnh tụ của Phong trào Nền cộng hoà thứ Năm (MVR) đã giành thắng lợi với 59,5%
phiếu bầu(2) và trở thành Tổng thống cánh tả đầu tiên ở Mỹ La tinh “tuyên chiến” với mơ
hình chủ nghĩa tự do mới.
Tại Chile, trong cuộc bầu cử Tổng thống năm 2000, ứng cử viên của Đảng Xã hội
Chile (PS), ông Ricardo Lagos đã thắng cử. Đến cuộc bầu cử Tổng thống năm 2005, bà
Michelle Bachelet Jeria cũng là ứng cử viên của Đảng Xã hội Chile đã thắng cử, trở
thành nữ Tổng thống đầu tiên của Chile.
Tại Brazil, năm 2002, Chủ tịch Đảng Lao động Brazil (PT), ông Lula da Silva đã
thắng cử Tổng thống. Năm 2006, ông tiếp tục tái đắc cử Tổng thống. Sau đó, vào năm
2011, bà Dilma Rousseff, người được ông Lula da Silva giới thiệu đã đắc cử Tổng thống
Brazil, nhiệm kì 2011- 2015.
Tại Argentina, năm 2003, ơng Nestor Kirchner, lãnh tụ Đảng Công lý (PJ), đã
thắng cử Tổng thống. Đến tháng 10-2007, bà Cristina Fernández de Kirchner (phu nhân
của ông Nestor Kirchner) đã thắng cử và trở thành nữ Tổng thống đắc cử đầu tiên của
quốc gia có nền kinh tế lớn thứ hai ở Nam Mỹ nhiệm kỳ 2008-2012. Ðây là thắng lợi có ý
nghĩa quan trọng, phản ánh niềm tin và sự ủng hộ mạnh mẽ của nhân dân Argentina đối
với đường lối độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ của Chính phủ cánh tả Argentina do
Tổng thống Nestor Kirchner đứng đầu.

2()

,(3) Phương Nhung, tldd, 28
14


Tại Panama, năm 2004, ơng Martín Torrijos, lãnh tụ Đảng dân chủ cách mạng

(PRD) đã thắng cử Tổng thống.
Cũng trong năm 2004, tại Uruguay, ông Tabaré Vázquez, ứng cử viên của liên
minh cánh tả “Mặt trận rộng rãi” (FA) đã thắng cử Tổng thống ngay ở vòng đầu với
50,69% phiếu bầu.(3)
Tại Bolivia, năm 2005, ông Evo Morales, lãnh tụ của “Phong trào tiến lên chủ
nghĩa xã hội” (MAS) đã trở thành Tổng thống đầu tiên là người thổ dân nước này.
Tại Nicaragua, năm 2006, ông Daniel Ortega, chủ tịch Mặt trận giải phóng dân tộc
Sandino (FSNL) đã thắng cử Tổng thống.
Tại Ecuador, ông Rafael Correa , ứng cử viên của Liên minh đất nước và Đảng Xã
hội - Mặt trận rộng rãi (PS – FA), Phong trào Thổ dân đã thắng cử Tổng thống trong cuộc
bầu cử diễn ra vào năm 2006.
Tại Goatemala, năm 2007, ông Anvaro Colom, ứng cử viên của Đảng cánh tả
Đoàn kết hi vọng Quốc gia đã giành thắng lợi trong cuộc bầu cử tổng thống.
Tại Paragoay, năm 2008, ứng cử viên của liên minh cánh tả Paragoay Ph.Lugo đã
trúng cử Tổng thống
Sau khi lên cầm quyền, tuy ở các mức độ khác nhau, điều dễ nhận thấy là, sau khi
thắng cử, các chính phủ cánh tả, tiến bộ ở các nước Mỹ Latinh đều có xu hướng tiến hành
các cuộc cải cách mang tính dân tộc, dân chủ nhằm củng cố độc lập dân tộc và chủ quyền
quốc gia, mở rộng dân sinh, dân chủ…Từ 2005, Tổng thống Venezuela Hugo Chavez
nhiều lần công khai tuyên bố đưa đất nước đi lên “chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21”(4). Theo
gương Hugo Chavez, những người đứng đầu Chính phủ các nước khác ở Mỹ Latinh đều
khẳng định, đưa đất nước mình đi theo con đường chủ nghĩa xã hội.
Tuy mới hình thành và phát triển trong vịng 2 thập kỷ, nhưng trào lưu cánh tả ở
Mỹ Latinh có nhiều nét tương đồng trong chính sách đối nội và đối ngoại. Về đối nội,
3
4()

Một mơ hình chủ nghĩa xã hội mới

15

nhìn chung, các chính phủ cánh tả chủ trương tiến hành chiến dịch chống tham nhũng,
thực hiện các chương trình xã hội như cải cách ruộng đất, xóa đói giảm nghèo, xóa nạn
mù chữ, tạo cơng ăn việc làm, cung cấp vốn, tín dụng cho người có thu nhập thấp, xây
dựng nhà ở cho người nghèo, cải thiện các dịch vụ xã hội thiết yếu như y tế, giáo dục...
Về đối ngoại, tuy chưa thoát khỏi sự lệ thuộc vào Hoa Kỳ, song ở mức độ nhất
định, các chính phủ cánh tả đã thể hiện khuynh hướng độc lập hơn với Hoa Kỳ ; đề cao
lợi ích quốc gia, dân tộc ; tăng cường liên kết, hợp tác khu vực ; ủng hộ Cuba, phản đối
chính sách bao vây cấm vận của Hoa Kỳ chống Cuba ; ủng hộ quá trình dân chủ hóa các
quan hệ quốc tế và cải tổ Liên hợp quốc ; đấu tranh cho một trật tự thế giới mới dân chủ
và bình đẳng, vì hồ bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.
Sự ổn định và phát triển của các nước Xã hội chủ nghĩa là nguồn động viên, cổ vũ
phong trào độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội ở Mỹ Latinh. Các mối quan hệ hữu
nghị, ủng hộ và hỗ trợ, hợp tác bình đẳng và cùng có lợi giữa các nước Xã hội chủ nghĩa
và các nước Mỹ Latinh là nhân tố quan trọng thúc đẩy trào lưu cánh tả ở Mỹ Latinh.
2.2.2 Đất nước Venezuela – một trường hợp điển hình
Thứ nhất, lực lượng cánh tả lên nắm quyền và liên tục giữ vững quyền lãnh đạo
cuộc cách mạng trong hơn một thập kỉ.
Giống như nhiều nước Mỹ Latinh khác, Venezuela cũng có một thời gian nằm
dưới sự cai trị của chế độ độc tài quân sự, từ năm 1948 - 1958. Sau đó, Venezuela trải qua
một thời kì mà hai đảng thiên hữu là Hành động Dân chủ (AD) và Xã hội Thiên chúa
giáo Venezuela (COPEI) thay nhau nắm quyền (1958- 1998). Tuy nhiên những thất bại
của hai đảng này trong đường lối lãnh đạo đã tạo điều kiện cho việc ông Hugo Chavez
giành được sự ủng hộ của đa số người nghèo và đắc cử Tổng thống Venezuela tháng
12/1998.
Cho đến nay Phong trào nền cộng hòa thứ Năm (MVR) vẫn đang là lực lượng lãnh
đạo cách mạng Venezuela, từ năm 1998 với Cuộc cách mạng Bolivar. Sự lãnh đạo của
đảng này nhận được sự ủng hộ của Đảng Cộng sản Venezuela. Quá trình lãnh đạo của
đảng gắn liền với sự cầm quyền của ơng Chavez. Ơng Hugo Chavez đã làm Tổng thống

16


Venezuela được hơn 12 năm, trải qua ba nhiệm kì, kể từ tháng 2/1999. Ơng này trở thành
tổng thống có số năm và số nhiệm kì liên tục dài nhất Venezuela kể từ năm 1974, khi bản
Hiến pháp dân chủ đầu tiên của nước này ra đời.
Thứ hai, chính phủ thi hành các chính sách tiến bộ về mọi mặt của đất nước
Về chính trị : giữ vững quyền lãnh đạo cách mạng, kiên trì đưa đất nước đi lên xây
dựng “chủ nghĩa xã hội thế kỉ 21”. Về mặt hệ tư tưởng, xác định lấy “chủ nghĩa Mác Lenin, tư tưởng cách mạng tiến bộ của Simon Bolivar và tinh thần nhân đạo Thiên chúa
giáo” làm nền tảng tư tưởng, nhấn mạnh tư tưởng “dân chủ cách mạng” và “chính quyền
nhân dân”. Từ năm 2007, Tổng thống Hugo Chavez đã tuyên bố: cách mạng Venezuela
đang bước vào một giai đoạn mới với Dự án quốc gia Simon Bolivar 2007- 2021 hướng
tới mục tiêu xậy dựng Chủ nghĩa xã hội ở đất nước này.
Để thực hiện được dự án ấy, chính quyền Tổng thống Chavez đã thực hiện việc
xóa bỏ cơ sở chính trị của giai cấp tư sản lớn và đại địa chủ thông qua một loạt các cải
cách về thể chế. Đi liền với đó là xây dựng kế hoạch thiết lập hệ thống dân chủ địa
phương nhằm tăng cường quyền làm chủ của nhân dân, thành lập Đảng Xã hội Chủ nghĩa
Thống nhất Venezuela (PSUV) làm đội tiền phong chính trị, lãnh đạo cách mạng.
Về kinh tế : từ bỏ chủ nghĩa tự do mới về kinh tế đồng thời tiến hành xây dựng
nền kinh tế thị trường có điều tiết. Venezuela đã thực hiện việc quốc hữu hóa các ngành
kinh tế quan trọng, đặc biệt là công nghiệp dầu mỏ. Đồng thời việc thực hiện việc kế
hoạch hóa nền kinh tế nhằm giảm thiểu nguy cơ khủng hoảng kinh tế, tước đoạt tiến tới
đánh đổ cơ sở kinh tế của chế độ cũ, đảm bảo công bằng xã hội.
Về xã hội : tiến hành nhiều chương trình cải cách lớn, thực hiện nhiều nhiệm vụ xã
hội quan trọng. Từ năm 2003, chính quyền của Tổng thống Chavez đã thiết lập và từng
bước thực hiện một chương trình giải quyết các vấn đề xã hội có tên “Những nhiệm vụ xã
hội” (Social Missions) bao gồm các vấn đề: nhiệm vụ văn hóa, nhiệm vụ giáo dục, nhiệm
vụ y tế, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội,…Trong đó chú trọng giải quyết việc làm và
phúc lợi xã hội. Đi kèm với các chính sách phát triển kinh tế là các chính sách về việc
làm và nâng cao phúc lợi xã hội

Về đối ngoại : tăng cường mở rộng các quan hệ chiến lược, xây dựng các mơ hình
hợp tác cả trong và ngồi khu vực.
17


Venezuela dưới thời Tổng thống Hugo Chavez đã không ngừng mở rộng mối quan
hệ chiến lược với Nga, Iran và Trung Quốc. Với Nga, ngoài quan hệ về mặt chiến lược thì
chủ yếu là mối quan hệ về mặt quân sự với nội dung chính là các hợp đồng mua bán vũ
khí. Với Iran thì sự ủng hộ của Venezuela đối với chương trình phát triển hạt nhân của
Iran gắn liền với những khoản đầu tư vào các chương trình xã hội ở Venezuela. Với
Trung Quốc, mối quan hệ giữa hai nước không chỉ mang ý nghĩa chiến lược lớn về địa
chiến lược mà cịn có ý nghĩa lớn về kinh tế, theo đó, Trung Quốc sẽ nhận được nguồn
cung dầu ổn định trong tương lai. Đổi lại, Venezuela sẽ nhận được các khoản đầu tư lớn
để phát triển kinh tế.
Vận động thành lập các tổ chức hợp tác chính trị, kinh tế trong khu vực như: Liên
minh Bolivar cho châu Mỹ, tiền thân là tổ chức Sự lựa chọn Bolivar cho châu Mỹ
(ALBA), được thành lập ngày 14/12/2004 tại thủ đô Caracas (Venezuela); tham gia cải tổ
Cộng đồng các nước Nam Mỹ (CSN) thành Liên minh các quốc gia Nam Mỹ
(UNASUR).
Về mặt quân sự, Tổng thống Chavez cũng đưa ra sáng kiến thành lập một khối
tương tự NATO. Cuối cùng sau 9 năm đàm phán, Bộ trưởng Quốc phòng của 12 nước
thành viên thuộc Liên minh các quốc gia Nam Mỹ (UNASUR) bao gồm Argentina,
Bolivia, Brazil, Chile, Colombia, Ecuador, Guyana, Paraguay, Peru, Suriname, Uruguay
và Venezuela đã chính thức phê chuẩn thành lập một tổ chức quốc phòng chung tại
Santiago (Chile) ngày 10/3/2009.
Như vậy, mang những nét chung về sự trỗi dậy của phong trào cánh tả trong khu
vực nhưng Venezuela là một trường hợp điển hình cho sự trỗi dậy mạnh mẽ của phong
trào cánh tả, không chỉ là việc lên cầm quyền của các lực lượng cánh tả mà còn là sự biến
đổi mạnh mẽ trong mọi mặt chính sách và đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội ở quốc gia
này.

2.3 Nguyên nhân của sự trỗi dậy phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh
2.3.1 Nguyên nhân khách quan
Thứ nhất, vào cuối thế kỷ 20, chủ nghĩa tân tự do đã được truyền bá và áp dụng ở
các nước Mỹ Latinh. Sau nhiều năm áp dụng mơ hình này, trừ một số kết quả kinh tế nhất
18


định ở Chile và Cộng hoà Dominica, hầu hết các nước Mỹ Latinh đều lâm vào khủng
hoảng kinh tế - chính trị - xã hội sâu sắc.
Về chính trị : Do sự chi phối của các yếu tố bên trong lẫn bên ngồi nhiều quốc gia
đã lâm vào tình trạng bất ổn về chính trị, làm cho đất nước lâm vào những khủng hoảng
trầm trọng về kinh tế, người dân ngày càng cảm thấy thất vọng về chính phủ của mình.
Về kinh tế : Các nền kinh tế trong khu vực đều có mức tăng trưởng rất thấp, thậm
chí tăng trưởng âm kéo dài trong nhiều năm. Bên cạnh đó, nợ nước ngoài của các nước
Mỹ Latinh tăng nhanh và gấp nhiều lần kim ngạch xuất khẩu, trở thành một trong những
cản trở chính đối với sự phát triển của các nước Mỹ Latinh. Nơi đây hiện là một trong
những khu vực bất ổn định nhất thế giới.
Về xã hội : Dưới ảnh hưởng của sự bất ổn về chính trị và khủng hoảng kinh tế
cùng với sự áp đặt mơ hình chủ nghĩa tự do mới đã dẫn đến tính trạng phân hố giàu
nghèo gay gắt, thất nghiệp và tệ nạn xã hội ngày càng gia tăng ; văn hoá mất dần bản sắc
dân tộc ; lối sống thực dụng theo kiểu Hoa Kỳ ngày càng lan rộng. Mỹ Latinh cũng là
khu vực có tỷ lệ người mù chữ cao trên thế giới. Thêm vào đó là việc nhà nước cắt giảm
chi phí cho phúc lợi xã hội, giảm thu nhập của công nhân,…đã gây ra những hậu quả tiêu
cực rõ rệt , đặc biệt là đối với người lao động và các tầng lớp dưới của xã hội. Điều kiện
kinh tế - xã hội như vậy tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ bất ổn và tất yếu các phong trào đấu
tranh của nhân dân nghèo sẽ nổ ra.
Thứ hai, đó là tinh thần chống Hoa Kỳ trong khu vực vì sự can thiệp quá sâu của
Hoa Kỳ vào kinh tế, chính trị, xã hội trong khu vực. Đứng trước tình trạng đó những năm
gần đây, các nước Mỹ Latinh đã đang tìm mọi cách thay đổi sách lược hướng vào những
vấn đề thiết thực như : dân chủ, tự do, độc lập dân tộc, đáp ứng được lợi ích cụ thể của

người dân, chống lại các quan niệm giá trị kiểu Hoa Kỳ khơng thích hợp với khu vực
châu Mỹ Latinh.
Tình trạng chính trị, kinh tế, xã hội như vậy đã tạo nên bầu khơng khí bất bình xã
hội ngày càng gia tăng và sẵn sàng bùng nổ ở các nước Mỹ Latinh. Chính trong bối cảnh
19


đó đã hình thành các phong trào xã hội rộng lớn, thể hiện nhu cầu bức thiết của đông đảo
các tầng lớp nhân dân địi phải có sự thay đổi ở các nước Mỹ Latinh. Đây là cơ sở cho sự
hình thành xu thế thiên tả và thúc đẩy xu thế này trở thành trào lưu cánh tả hiện nay ở Mỹ
Latinh.
2.3.2 Nguyên nhân chủ quan
Đó là sự nổi lên của các chính đảng, các lực lượng cánh tả trong khu vực. Các
chính đảng, phong trào cánh tả, các lực lượng dân tộc tiến bộ ở Mỹ Latinh và các diễn
đàn quốc tế của các Đảng Cộng sản, Đảng cánh tả họp hằng năm ở Mỹ Latinh đã có vai
trị rất quan trọng trong việc thức tỉnh ý thức chính trị - xã hội của quần chúng nhân dân
các nước Mỹ Latinh, mở đường và định hướng cho xu thế cánh tả Mỹ Latinh như: “Diễn
đàn Sao Paulo” theo sáng kiến của Đảng Lao động Brazil từ tháng 7/1990, Hội thảo quốc
tế với chủ đề “Các đảng chính trị và một xã hội mới” do Đảng Lao động Mexico tổ chức
từ năm 1997. Mỹ Latinh cũng là nơi ra đời Diễn đàn xã hội thế giới (WSF) với khẩu hiệu
“Một thế giới khác là có thể”. Những nhân tố trên đây có thể được coi là điều kiện chính
trị - kinh tế, xã hội thuân lợi để phong trào cánh tả hình thành, xuất hiện lớn mạnh và trở
thành một trào lưu chính trị ở Mỹ Latinh. Với những bước đi ban đầu, phong trào này
hứa hẹn một tương lai tươi sáng, thay thế một thực tại ảm đạm, kéo dài nhiều thập kỷ qua
ở Mỹ Latinh.
2.4 Tác động của sự trỗi dậy phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh
2.4.1 Tác động đối với các quốc gia trong phong trào cánh tả
Trào lưu cánh tả ở Mỹ Latinh đã tạo nên những tác động tích cực cho những quốc
gia trong khu vực, chủ yếu là về lĩnh vực kinh tế, xã hội. Với việc các đảng cánh tả lên
cầm quyền đã thực thi một lọat các chính sách cải cách kinh tế - xã hội, nội dung chính là

chuyển từ mơ hình chủ nghĩa tự do mới sang mơ hình kinh tế thị trường kết hợp giải
quyết các vấn đề xã hội. Kết quả bước đầu rất tích cực, kinh tế phục hồi và có tăng
trưởng khá, đời sống chính trị cũng như đời sống nhân dân dần đi vào ổn định.

20


Tại Venezuela, sau hàng lọat những cải cách về thể chế cũng như các chính sách
kinh tế, chính phủ quốc gia này đã thu được kết quả bước đầu rất tích cực. Tỷ lệ người
nghèo đã giảm đáng kể, thu nhập thực tế của người lao động sau 8 năm nắm quyền của
ông U. Charvet đã tăng tới 445%, tỷ lệ tăng trưởng kinh tế cũng rất khả quan với 18%
năm 2004 và 9% -10% vào năm 2005 – 2006.(5)
Tại Brazil, cùng với Venezuela, quốc gia Nam Mỹ này cũng được coi là một điển
hình trong cuộc chiến chống đói nghèo. Trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Luna Da
Silva (2002 – 2006), chính phủ cánh tả đã đưa ra một vài chính sách, nổi bật là các chính
sách kiểm sốt lạm phát, duy trì phát triển kinh tế ổn định, và đã đạt được những thành
tựu quan trọng. Với những thay đổi trên, tỷ lệ tăng trưởng của Brazil khá liên tục trong
những năm qua, từ 2,8% năm 2006 lên 4,5% vào năm 2007 và cho đến 2008 đã đạt 5,3%.
(6)

Bên cạnh đó, tại các quốc gia mà chính phủ cánh tả đang nắm quyền như
Argentina, Uruguay, Bolivia, Nicaragua, Chile, những chính sách cải cách mới cũng đem
lại nhiều lợi ích cho người lao động. Tổng thống Bolivia Morales cũng như chính phủ của
Tổng thống D. Ortega Nicaragua đã thực hiện nhiều cải cách kinh tế nhằm xóa bỏ đói
nghèo, bất bình đẳng xã hội.
Như vậy, với việc chính phủ Cánh tả lên nắm quyền và đưa ra những chính sách
kinh tế - xã hội mới đã đem lại những tác động tích cực cũng như thay đổi diện mạo của
các quốc gia Mỹ - Latinh này.
2.4.2 Tác động đối với toàn khu vực Mỹ Latinh và thế giới
Sự trỗi dậy của phong trào cánh tả Mỹ Latinh như đã nói ở trên khơng chỉ mang

lại những tác động cho từng quốc gia đơn lẻ trong khu vực, mà quan trọng hơn, nó đã đã
góp phần ủng hộ và tăng cường sự liên kết trong khu vực. Với những gì đã làm được, các
chính phủ cánh tả tại Mỹ - Latinh tuy chưa hồn tồn thốt khỏi sự lệ thuộc vào Mỹ cũng
như chưa tạo được một sức nặng đủ lớn để trở thành đối trọng với Mỹ, nhưng cùng với
5()

, (6) Nguyễn Hoàng Giáp, Nguyễn Thị Quế, tldd, 22

6

21


những nỗ lực của mình, chính phủ cánh tả Mỹ Latinh đã và đang đưa khu vực này thoát
ra khỏi cái bóng “sân sau của Mỹ” từng tồn tại lâu dài trong quá khứ và dần khẳng định
vị trí, vai trị của khu vực mình đối với thế giới.
Với mục tiêu vì hịa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội, Chủ nghĩa xã
hội thế kỉ 21 đã và đang là mơ hình lí tưởng tại nhiều nước trong khu vực này. Sau Chiến
tranh lạnh, các Đảng cộng sản và đảng cánh tả Mỹ Latinh đã tổng kết bài học kinh
nghiệm từ sự thất bại của Chủ nghĩa xã hội Liên Xô và Đông Âu và suy nghĩ tìm kiếm
con đường phát triển mới, đề xuất những hướng đi mới cho con đường phát triển Chủ
nghĩa xã hội mang bản sắc riêng của mình. Với những nỗ lực của mình, các đảng cánh tả
Mỹ Latinh đang một lần nữa khẳng định lại sức sống lâu bền của Chủ nghĩa xã hội, góp
phần thúc đẩy sự phát triển của Chủ nghĩa xã hội thế kỉ 21 trên tồn thế giới. Vì vậy sự
trỗi dậy của phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh là một minh chứng cho sức sống và khả
năng phát triển của Chủ nghĩa xã hội, góp phần củng cố niềm tin vào lí tưởng của Chủ
nghĩa cộng sản.
2.5. Xu hướng phát triển của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh
2.5.1 Những thách thức đối với phong trào cánh tả trong khu vực Mỹ Latinh
hiện nay

Phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh đã và đang phát triển một cách mạnh mẽ, Mỹ
Latinh giờ đây đang trở thành pháo đài chiến thắng của xu hướng cánh tả. Nhưng điều đó
cũng đồng nghĩa với phong trào cánh tả Mỹ Latinh đang đối mặt với vô vàn khó khăn và
thách thức. Thứ nhất, đó là Hoa Kỳ vơ cùng khó chịu khi phong trào cánh tả phát triển
ngay tại “sân sau” của mình, chính quyền Washington khơng ngần ngại tun bố rằng, họ
khơng muốn nhìn thấy quá nhiều chiến thắng của phe cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh đồng
thời tìm cách cản trở phong trào cánh tả. Thứ hai, đó là sự cách biệt của cánh tả và cánh
hữu ngày càng tăng cùng với các bất đồng trong vấn đề kinh tế và chính trị. Thứ ba, đó là
việc bảo đảm sự tăng trưởng vững chắc không chỉ thông qua việc củng cố sự tham gia
của khu vực tư nhân mà còn phải thực thi tiếp các biện pháp kích thích phát triển đúng
hướng để bảo đảm một sự tăng trưởng bền vững. Cùng với đó, các yếu tố bảo đảm phát
22


triển lâu bền như : tiết kiệm, cải thiện năng suất lao động và môi trường đầu tư cũng như
thay đổi công nghệ thông qua các cải cách về cơ cấu cũng là những vấn đề Mỹ Latinh
phải đối mặt. Ngồi ra, mối đe dọa về biến động tài chính với nửa phía Nam của châu Mỹ
vẫn chưa thật sự biến mất. Nó rất có thể gây biến động về giá cả đe dọa các thành tựu vừa
đạt được. Cuối cùng đó là sự ủng hộ của người dân đối với chính sách đổi mới. Thách
thức trước mắt đối với các nhà lãnh đạo là phải thực hiện được lời hứa lúc tranh cử. Do
đó, nhiệm vụ cấp thiết nhất của các nước Mỹ Latinh hiện nay vẫn là phát triển kinh tế
vững mạnh, có như vậy mới đảm bảo được sự ổn định về chính trị và xã hội.
2.5.2 Xu hướng phát triển của phong trào cánh tả ở khu vực Mỹ Latinh
Với tình hình thực tế hiện nay, trong thời gian tới sẽ có hai xu hướng chính trong
các lực lượng cánh tả cầm quyền ở khu vực Mỹ Latinh :
Thứ nhất, một số chính phủ cánh tả tiếp tục đi theo con đường “chủ nghĩa xã hội
thế kỉ 21”, đại diện là Venezuela, Bolivia, Ecuador - các chính phủ cánh tả cấp tiến. “Chủ
nghĩa xã hội thế kỉ 21” ở Mỹ Latinh, lấy tư tưởng lấy tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin
làm nền tảng, kết hợp với tư tưởng của người anh hùng giải phóng Simon Bolivar, tư
tưởng tiến bộ khác ở khu vực và tư tưởng nhân đạo Thiên chúa giáo làm nền tảng và

“kim chỉ nam” cho mọi hành động, với mục tiêu hướng tới sự bình đẳng, cơng bằng xã
hội và xóa bỏ đói nghèo, chống lại sự can thiệp của tư bản địa phương và tư bản nước
ngoài trong những vấn đề kinh tế quan trọng của quốc gia, xây dựng nền kinh tế thị
trường mang màu sắc xã hội chủ nghĩa, chú trọng việc tái phân bổ thu nhập.
Thứ hai, một số chính phủ tiếp tục thực hiện đường lối tích cực hóa đời sống chính
trị, chuyển từ mơ hình chủ nghĩa tự do mới sang kinh tế thị trường kết hợp giải quyết các
vấn đề xã hội, tiến hành quốc hữu hóa từng phần những ngành kinh tế, đẩy mạnh chiến
dịch chống tham nhũng, thực hiện các chương trình xã hội,..có lợi cho người lao động và
có thái độ ôn hòa trong quan hệ đối ngoại với Hoa Kỳ. Đại diện là Brazil, Uruguay,
Chile, Argentina - các chính phủ cánh tả ơn hịa. Thực chất là các chính phủ này vẫn áp
dụng các chính sách tự do mới, ủng hộ tư sản quốc gia và khu vực nhưng có điều chỉnh.
23


Tuy nhiên, dù đi theo xu hướng nào thì trong thời gian tới, các chính quyền cánh tả
Mỹ Latinh sẽ bước vào giai đoạn đầy xáo động và có xu hướng suy yếu bởi nhiều nguyên
nhân. Thứ nhất, đó là việc các chính quyền cánh tả khơng nắm được quyền lực thật sự
trong khi các lực lượng cánh hữu vẫn nắm trong tay cả quyền lực về kinh tế và chính trị
lẫn sự ủng hộ to lớn từ phía Hoa Kỳ. Thứ hai, nguy hiểm hơn đó chính là việc tồn tại một
số sai lầm, khiếm khuyết trong các chính sách và cách thức thực hiện nên không đạt được
những kết quả yêu cầu, bị các thế lực chống đối lợi dụng, tuyên truyền chống phá, cộng
thêm việc tham nhũng chưa được loại trừ triệt để đã làm suy giảm lịng tin của người dân
vào các chính phủ đang cầm quyền. Thứ ba, về mặt kinh tế, đó là vấn đề nợ công vẫn tiếp
tục ám ảnh các nước trong khu vực. Mặc dù nợ nước ngoài đã được giảm bớt nhưng thay
vào đó lại là các khoản nợ trong nước. Về các tác động bên ngồi thì cuộc khủng hoảng
kinh tế thế giới vừa qua đã tác động không nhỏ tới sự ổn định của các quốc gia này. Cuối
cùng là sự can thiệp của Hoa Kỳ vào khu vực “sân sau” của mình thơng qua việc hỗ trợ
các lực lượng cánh hữu trong khu vực.

PHẦN 3 : KẾT LUẬN

Phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh ra đời trong bối cảnh các nước Mỹ Latinh đang
lâm vào tình trạng khủng hoảng về chính trị, kinh tế, xã hội sâu sắc. Chính vì vậy khi trào
lưu cánh tả ra đời đã được nhân dân ủng hộ đơng đảo. Có thể nói, những thành quả bước
đầu đạt được của phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh không chỉ dừng lại trong thắng lợi ở
các cuộc bầu cử mà nó cịn thể hiện thơng qua các chính sách kinh tế – xã hội, đó là
chuyển từ mơ hình chủ nghĩa tự do mới sang thực hiện mơ hình kinh tế thị trường kết hợp
giải quyết các vấn đề xã hội, tích cực chống tham nhũng, thực hiện các chương trình xã
hội như cải cách ruộng đất, xóa đói, giảm nghèo, cải thiện các dịch vụ y tế, văn hóa cộng
đồng. Và trên thực tế, những cải cách của chính phủ đã thu được những kết quả rất tích
cực: kinh tế được phục hồi, có bước tăng trưởng khá, đời sống nhân dân được cải thiện,
chính trị đi vào ổn định và ngày càng giảm dần sự lệ thuộc vào Mỹ.
Tuy nhiên, xét trên tổng thể, phong trào cánh tả ở Mỹ Latinh hiện đang phải đối
mặt với khơng ít những hạn chế và cũng là thách thức. Đó là tính tổ chức chưa chặt chẽ,
24


còn phân tán, đa dạng với nhiều khuynh hướng và lợi ích khác nhau, do sự chống phá
quyết liệt từ phía Hoa Kỳ và các thế lực tư bản trong và ngồi nước. Vì vậy khuynh
hướng phát triển, triển vọng của phong trào cánh tả Mỹ Latinh trong thời gian tới tùy
thuộc rất nhiều vào khả năng chèo lái của các vị lãnh tụ, vào việc tiếp tục đẩy mạnh cải
cách về kinh tế, xã hội và chính trị, việc củng cố khối đoàn kết dân tộc, xây dựng và củng
cố khối liên kết và hợp tác, hỗ trợ thúc đẩy, giúp đỡ lẫn nhau giữa các nước Mỹ Latinh,
cũng như sự ủng hộ của các lực lượng cách mạng, cánh tả và tiến bộ trên thế giới. Và nếu
như các chính phủ cánh tả giải quyết được những thách thức thì sự trỗi dậy của phong
trào cánh tả sẽ khơng chỉ dừng lại ở trong khu vực mà cịn là động lực cho sự trở lại của
phong trào cánh tả ở nhiều nước trên thế giới. Đây là đòn đánh mạnh vào các thế lực Hoa
Kỳ khiến cho chính quyền Hoa Kỳ gặp khó khăn phân tâm, đặc biệt là sau những xa lầy ở
Iraq, Pakistan thì sự biến động ngay tại sân sau của Mỹ cũng có tác động đáng kể. Tuy
nhiên nếu các chính phủ cánh tả khơng tìm kiếm được hướng đi đúng đắn cho mình thì sự
suy yếu của phong trào là khơng thể tránh khỏi. Tuy nhiên như Tổng thống Hugo Chavez

đã từng nói “Dù có như thế nào ngọn lửa cánh tả cũng sẽ mãi rực cháy trong lòng người
dân Mỹ Latinh”.

Danh mục các tài liệu tham khảo chính
25