Ebook Câu chuyện hội họa

Câuchuyệnhộihọa
-TháiTuấn-


Thaylờitựa
Giữalịngđêmtốicủathờigian,sựvậtvơtriơmgiấcngủdàichờđợi.
Bỗngtừcõihưvơ,hơithởnàođãthổibùnglênngọnlửađammêvàcàihoarắcbướmvàotócrừng
ngựcnúi.
Khigótchânchàngnhẹhơnlênvầngcáttrắng,đuổibắtmặttrờiđểchiachobìnhminhhoangdại
vàhồnghơncơđộc,làlúcphấnhươngxaoxuyếnmừngđóngióvềphốvàođànsuốilờicachobầy
NgọcNữ.
Nhưngkhiđànbướmbaytheotiếngcavừatắtthìcũnglàlúcgótchânlưuđàyxótxahơnbaogiờ
hết.
Trướcmặthữuthểlõalồnhạobáng,chànglặnglẽcúiđầucấtcaobảnkinhchiềuđểtiễnđưaphi
lývàocõihưvơ.
Trongcơnxuấtthầnmàunhiệmthìthầm:câuchuyệnlưuđàychỉlàcuộchànhhươngvơtận.
Chàngngửamặtnhìnđêmđểđếmxemcóbaonhiêuvìsaorụng.
Vànghệthuậtbắtđầu...
SàiGịn,9-1966
TÁCGIẢ




Lờitựa
(Cholầntáibản)
Cóđơilúctạmrờicâycọđổilấycâyviết“Câuchuyệnhộihọa”khơngngồimụcđíchđónggóp

nhữngkinhnghiệmtrongcơngviệclàmnghệthuậtvàđểchiasẻnhữngtưtưởngvềnghệthuật,vềcái
đẹptừnhữngphươngtrờixalạmàtơiđãgópnhặtđược.
Dântộctađãtừngbiếtđếncáiđẹpvàcũngđãlàmranhiềucáiđẹpđểxâydựnglấymộtnềnnghệ
thuậtrựcrỡphongphú;trướckhitiếpxúcvớinềnvănminhTâyphương,songkhơngmấykhiluận
bànvềcáiđẹp.ÂucũnglàmộtnétđặcbiệtcủachungconngườiĐơngphươngthựcracáiđẹpkhơng
chỉgiớihạnởphạmvihìnhsắcnhìnthấy;ởâmthanhngheđược,màcịndosựcảmthấyquacáctác
phẩmvănchươngvàthica.
Chúngtacũngđãxâydựngđượcmộtnềnvănhọcphongphú,cịnđượclưutruyềnđếnnay;riêngở
phạmvihộihọa,chỉlàmộtdisảnrấtkhiêmnhượng;ướcmongcũngsẽpháttriểnmộtcáchtốtđẹp.
Câuchuyệnhộihọacũnglànhữnglờitâmsựmộcmạcvớitấtcảchântìnhđểgợiývềcáiđẹpvề
nghệthuậtgửiđếnngườiumếnnghệthuật.
Orléansmùahè1994




Câuchuyệnhộihọa



Tháiđộcầnthiếtkhixemtranh
Xemtranhcóngườiđãhỏitơi:bứctranhnàyvẽngườiđànbàngồinhưthếđểlàmgì?Hoặcsaobức
tranhlạivẽmộtngườiđầunhỏđếnthế,chântaythìdàiloằngngoằng,vẽnhưthếđểlàmgì?Saocáicây
lạitím,mặttrờilạixanh?
Thậtlàkhótrảlời,vàbốirốichokẻbịchấtvấn.Đấylànhữngcâuhỏithànhthựcmuốntìmhiểuvềhội
họa.Cólầntơicũngđãtựhỏitơinhưvậykhichỉnhìnmộtbơnghồngnhungtuyệtđẹp.Bơnghoanàyđược
nởrađểlàmgì?Saocánhnólạiđỏ,nhịnólạivàng?Vàrồitơitìmranhiềuduncớchínhđángchosự
cómặtvàtồntạicủabơnghoa.Trướchết,nhàdượcsĩcóthểdùngnóđểbàochếramộtthứthuốc(như
thuốchochẳnghạn),nhàhóahọcdùngnótrongkỹnghệchếdầuthơm,ngườimộđạodùngnóđểdânglên
bànthờlàmmộtlễvật,v.v...Nhưngđốivớitơihiệntạilúcấy,tơichỉthấyvẻđẹpcủanó.Nênnóđãđược

tơicắmvàobìnhhoacủatơi.Mảisuynghĩvẩnvơlàmtơibỏtrơibaonhiêugiâyphútqbáuđểthưởng
thứcvẻđẹpcủabơnghoa.Điềuđóđốivớitơimớichínhlàđiểmquantrọngvàlàcáicớchínhđángnhất.
Nếumộtvịtuhànhthấybứchọacómộtđềtàihợpvớigiáolýcủamình,thìcứviệclấynólàmcơngcụ
truyềnđạochomình.Nhàchínhtrịnhậnthấyđềtàinàycóthểhợpvớiđườnglốitranhđấucủamình,thì
thiếtnghĩcũngchảsaonếuhọlợidụngnólàmmộtlợikhítuntruyềnchochủnghĩacủahọ.Đúngramột
bứchọamàcómộtgiátrịnàođứngđắnvàxứngđángthìcũngvẫnchỉlàmộtgiátrịvềnghệthuật,chẳng
phảirằngmụcđíchcủanólàlàmmộtcơngviệcnghệthuậthaysao?
Cónhữngbạnhếtsứcthànhthậtkhơngngầnngạigìmàthúnhậnrằng:chảhiểumộttýgìvềhộihọa,
phảilàmthếnàođểhiểumộtbứctranh,haycótiệnthìgiảithíchchobạnấyvềmộtbứctranh,máchcho
bạnấymộtvài“bímật”hay“mánhlới”đểxemmộtbứctranh.Chínhsựhammuốnhiểubiếtvàcốgắng
traudồikiếnthứcsẽdầndầngiúpcácbạnngàycàngtiếnbộ.Nghệthuậtkhơngphảixâydựngbằngnhững
cơngthứchaynhữngphươngsố.Vấnđềkỹthuậttuycầnthiếtnhưngmớichỉlànhữngvầnquốcngữ.Muốn
thưởngthứcmộtángvănchươngđiềucầntốithiểulàphảibiếtđọc.Nhưngbiếtđọcchưachắclàđãhiểu
biếtnhữngđiềumìnhđọcđược.
Tơicũngtừngbiếtmộtsốngườivàophịngtriểnlãmtranh,catụngbấtkỳmộtbứctranhnào,màlốivẽ
hếtsứccầukỳvàbíhiểm.Họkhơngngầnngạigìmàphátbiểurằng:lốivẽtốitânnhất,làlậpthểhaytrừu
tượng.Ngồilậpthểvàtrừutượngrađềulàxồnghết.Vẽgìmàdễhiểuq,vàtầmthường.Họđốn
nhữnghìnhnày,hìnhnọởtrongmộtbứchọalậpthểhaytrừutượng.Vàcoibứchọanhưmộtcuộcđánhđố
giữangườivẽtranhvàngườixemtranh.Hiểuvềtranhnhưvậycũnglànhầmlẫnnhưngdùsaocũnglà
nhữngbộócưacảicáchvàtiếnbộ.
Đànhrằngcuộcđờiđịihỏiphảicósựtiếnbộ,nhưngnghệthuậthộihọathuộcphạmvitìnhcảm,vàở
địahạttìnhcảmthìkhơngthểnóichuyệntiếnhaylùi.
TìnhucủanhữngchàngtraiởđờiTrần,đờiLýchắccũngchẳngkémphầnsayđắmnhưởthờiđại
nguntửcủachúngta.Cảmxúccóthểcũngchỉlàmột,cókhácchănglàởcáchdiễntả.Màcáchdiễntả
khơngbắtbuộcphảitheomộtđườnglối.Miễnsaođạtđượctớiđích.
Khixemtranh,màchỉchúýđếnđềtàithìkhơngkhácgìkẻmuốnthưởngthứcmộttácphẩmvềvăn
chương,màchỉnónglịngxemtácgiảsẽkếtthúccâuchuyệnrasao.
Cáchthưởngthứcmộtbứchọacóđơiphầnkhácvớicáchthưởngthứcmộtbảnnhạc,mộtbàithơhay
mộttácphẩmvănchương.Nghemộtbảnnhạctaphảituầntựnghetừngnốtđàn,từkhúcđầuđếnphầnchót,
cuốicùngtasẽcómộtýkiếnvềtồnbản.

Đọcmộttácphẩmvănchươnghaynghengâmmộtbàithơcũngvậy,taphảituầntựđivàotừngchương


mục,từngchitiết.Tấtcảhợplạichotamộtkếtluậnvềtồnthể.Thưởngthứcmộttácphẩmhộihọabao
giờtacũngthucảtồnthểtácphẩmtrongmộtthốngnhìnởgiâyphútđầu.Cảmxúcđưalạituynhanh
chóngnhưngrấtrõrệt,hoặclàbứchọachotamộtcảmgiácghêsợ,buồnbãhayvuivẻtưngbừng,v.v.
Giâyphútđóhồntồnlàcủacảmxúc,nóđiquamauhaychậmtùytheotừngngười.Sauđó,tabìnhtĩnh
vàtabắtđầuđểýđếntừngchitiết,tabănkhoănvềchỗnày,tathúvịởchỗkia.Lúcđólàlúclýtríđãbắt
đầugópphầnvàocáiviệcxemtranh.Khiquaylưngđi,cómộtđiềuchắcchắnlàkhơngthểnàochúngta
nhớhếtđượctấtcảmọichitiếttrongbứchọa.Nhưngthửhỏi:chúngtanhớhếttấtcảchitiếtđểlàmgì,và
cócầnthiếthaykhơng?Khiquaylưngkhỏibứctranhthìtrongđầutacómộtbứctranhkhácítchitiếthơn,
nhưngchẳngkémphầnlinhđộng.Ởđịahạtvănchươngháchẳngnhưvậysao?Vàidịngchữcóthểgợilên
chobạncảmộtđạidươngmênhmơng,náonhiệt,nàocócầngìđếnnămbảytranggiấyđầyđủmọichitiết.
Tạisaokhixemmộtbứctranhtacứđịihỏiphảicóchitiếtnày,chitiếtkia.Chitiếtvínhưnhữngđồnữ
trang,cóthểlàmtăngvẻđẹpchongườiđeovàcũngcóthểlàmgiảmvẻđẹpđi,nếukhơngnóilàcóhại.
Ngắmmộtngườiđẹp,màchỉchúýđếnđồnữtrangthìkểcũngkhảnghi.
Bởivậykhithưởngthứcmộthọaphẩm,chúngtanêndẹphếtmọithànhkiến,mọibănkhoăncủalýtrí.
Đểchophầncảmxúccủatalàmviệctựdohơn.Thưởngthứcmộtbứctranhkhơngđịihỏiđếnsựhiểu
biếtkỹthuậthộihọa.Việcnghiêncứumộtbứchọalàphầncủacácngườichunmơn.Khinghemáyvơ
tuyến truyền thanh, nếu bạn hiểu rõ những máy móc bộ phận trong máy đó thì càng hay nhưng nếu bạn
khơnghiểurõthìkhơngphảivìthếmàbạnkhơngngheđược,haylànghekémphầnthúvịđi.
Mộttácphẩmhọacóthểtảlạimộtđồvật,mộtphongcảnh,cũngcóthểđểdiễntảmộttưtưởng,diễn
đạtmộttìnhcảm,nhưngcũngrấtcóthểkhơngdiễntảmộtcáigìkhác,ngồisựbănkhoănvềcáiđẹpmục
đíchduynhấtcủanghệthuậthộihọa.CóthểlấymộttrườnghợpbứchọacủaMatisselàmthídụ.Trong
[1]
bứctranh“L’Odalisqueautambourin”sángtácnăm1956 .Đólàbứchọamộtngườiđànbàlõathể
ngồitrongmộtchiếcghếbành,vớidángđiệukiểucách,giữamộtgianphịngmàusắchuyhồngmộtcách
rốiloạn.Ởgócphịng,cómộtcáitrống.Quamộtkhungcửasổngườitathấymộtmảngtrời.Khơngtượng
trưngmộthànhđộngnào,khơngcóđềtài,nếucóthìchỉcóởcáitênhọasĩđặtchobứctranh,khơngcógì
làmchongườitarõngườiđànbàđólàmộtcungnữ.Ngườiđànbàkhỏathântrongmộtgianphịng,đólà

mộtđềtàihếtsứcthơngthườngtronghộihọa.NhưngởđâyhọasĩMatissekhơngchúýđếnsựkhỏathân,
hayởchiếcghếbànhhoặcchiếctrống.Điềumàhọasĩchúýlàviệcxếpđặtmàusắc.Việcđórấtrõràng
khichúngtaquansátbứchọa.
Ởtrungtâmbứchọa,Matisseđãdùngnhữngmàurấtnhạtkháchẳnvớithóithườngcủaơng.Những
bóngtốitrênhìnhkhỏathânlàmàuxámtím,nhữngchỗsángtrênthânthểngườiđànbàlàmàunâurấtnhạt.
Nhữngkhoảngkháclàđenhayxámvớimàulơnhạthaytímnhạt.Tấtcảnhữngkhoảngmàusắctrên,người
đànbàkhỏathânhọpthànhmộtmảngmàunhànnhạtnằmởtrungtâmbứchọa.Xungquanhtrungtâmđiểm
ấy,biểudiễnmộtvũđiệucủanhữngmàusắchuyhồng.Màuđỏtấmthảm,màuxanhcủabứctường,những
chấmvàngởsọcghế,tấtcảđượctạonênqgiáchiếusángnhưmàusắccủanhữngviênkimcươngngọc
bích.Hìnhthểđềumởrộngkhơngcóđườngbiêngiới.Màusắcxâmchiếmbứchọakhơngđếmxỉagìđến
hìnhthể,đườngnét,tuyvậyvẫnkhơngqnphầnhịahợp.Hìnhthùbàntayvàbànchâncủangườiđànbà
chỉlànhữngchấmmàuhếtsứcsơsài,họasĩkhơngcốýdiễntảbànchânhaybàntaynhưngđãchonómàu
sắcđểnócóthểdunghịavớitồnthểcácmàukhác.
NhìnngườiđànbàkhỏathânchúngtacũngphảicơngnhậnrằngthựcquảMatisseđãcómộtsựhiểu
biếtrấtsâusắcvềhìnhthể,vàđồngthờicũngcómộtkinhnghiệmvữngchắcvềsựnghiêncứunhữngdáng
diệucủangườikhỏathân.Nhưngtấtcảsựhiểubiếtđóơngkhéogóighémdướinhữngnétvẽrấtđơngiản
vàcóvẻnhưkhờkhạo.Tạothànhmộthìnhảnhởtrongmộthìnhảnh.Conngườikhỏathânmơhồnhưhình
dángLiêutrai.Mượnthựctếđểrồitáchrờikhỏithếgiớithựctế,họasĩMatissedẫndắtngườixemvào


mộtthếgiớikỳlạ,ảohuyềncủanhữngchuyệnthầnthoại,ởtrongđósựgiàucó,sangtrọng,huyhồngcủa
màusắcđãkhéoxếpđặtđiềuhịakhiếnchochúngta,khingắmtranh,cómộtkỳthúkhơngkểxiết.Nhưng
chỉcóthếthơi,saukhixemtranhchúngtacũngchẳngcómộtbănkhoăngì,haymộttưtưởnggìởbứctranh
đưalạichochúngtangồimộtniềmhoanlạc.
Matissecũngđãmuốnnhưvậy.Tahãyngheơngnói:“Tơidiễntảmộtqngkhơnggianvànhững
vậttrongđónhưlàtrướcmặttơichỉlàbầutrờivàmặtbể,nghĩalàhếtsứcgiảndị.Tơivẽkhơngkhó
khănchútnào,vìmọisựđếntronglúcsángtácmộtcáchrấttựnhiên.Tơichỉloghilạinhữngcảm
xúc.Cáiđiềukhókhănnhấtchocáchọasĩtrongcơngviệcsángtáclàkhơnglàmchủnổicảmxúccủa
mìnhvìlýtríđánhlạcmấthướng.Lýtríchỉcóchỗdùngđểkiểmsốtlạikhiđãhồnthànhxongtác
phẩm”.

VềkỹthuậtMatisseviết:“Khitơivẽmộtcảnhtrongnhà,trướcmặttơilàmộttủđứng,tơicócảm
giácđólàmộtmàuđỏ.tơiđưamộtmàuđỏhợpvớiýmuốnvàvẽlênvải.Từmàuđỏấyđếnmàutrắng
củabứcvảinẩylênmộtsựhịahợp.Rồibêncạnhmàuđỏ,tơivẽthêmmàuxanhcủabứctường,và
màuvàngcủanềnnhà.Màuxanh,màuvàngấyvớimàutrắngcủabứcvảicũngvẫncầnđếnmộtsự
liênhệmàtơimongmuốn.Nhưngtheođàtiếntriểncủasựsángtác,dầndầncácmàusắcsẽgiảmbớt
sựliênhệvớinhau.Lúcấy,tơiphảidùngđếnmộtvàiđườngnéthoặcmàusắcphụthuộcđểgâylại
thăngbằngvàđiềuhịa,màtránhchocácmàusắckhỏiđốichọilẫnnhau.Đơikhiphảithayđổilại
mộtsốmàusắcchínhcủabứchọa”.
VềnộidungMatisseđãviết:“Cáiđiềumàtơimongướcnhấtlàmộtthứnghệthuậtêmdịuvàđiều
hịakhơngcónhữngđềtàicầukỳvànhữngnộidunglàmmệtóc.Mộtthứgì,tựanhưmộtchiếcghế
bành,giúpchonhữngaimệtmỏimộtsựthoảimáidễchịu”.
HọasĩMatissecóđiqtrớnkhichorằngnghệthuậthộihọachỉcócơngdụngnhưmộtchiếcghếbành
haykhơng?Tơitưởngrằng:sựthànhthựccủahọasĩchỉđángkhenngợi.Đólàlýtưởngcủaơngvànhững
tácphẩmcủaơngchứngtỏsựthànhcơngcủaơngvớilýtưởngđó.Riêngtơi,tơinhậnthấyởmộtsốtác
phẩmcủaơng,mộtnụcườirấthồnnhiênnhưngdùsaocũnglàsựhồnnhiêncủamộttriếtnhânhọasĩ.
Khibướcchânvàophịngtriểnlãmvềhộihọa,tơibiếtchắccórấtnhiềungườibănkhoănvàtựhỏi:
“Khơngbiếtbứcnàolàđẹp?Bứcnàolàxấu?Mìnhthúbứctranhnàycóđúnghaykhơng,haylàmộtsự
nhầmlẫn”.Cóthểtrảlờirằng:“Bạnthíchbứcnào,làbứcấyđẹpnhấtđốivớibạn;cịnkhơngphảivìý
thíchcủabạnmàbứchọasẽđượctăngthêmgiátrịnghệthuậthaygiảmsút.Nhưngđiềuưathíchlàquyền
củabạn,tạisaobạnkhơngthànhthựcvớiýthíchcủamình?Đâymớichỉlànhậnxétcáiđẹp,cáixấucủa
bức họa thơi. Chắc có nhiều bạn sẽ thắc mắc hơn khi có ý định mua một bức tranh. Các bạn thắc mắc
nhữnggì?Trướchếtlàngạirằngbứctranhcóxứngđángvớimóntiềnbỏramuakhơng?Hailàkhitreoở
nhànếulỡrabứchọatồithựcthìbạnbèsẽcóýnghĩvềchủnhânnhưthếnào?Tơiđãnghemộtanhbạn
giảiđápnhưsau:điểmthứnhất,muamộtýthíchkhơngbaogiờsợđắtcả.Vềđiểmthứhai:bạnbèsẽnghĩ
rằng:chủnhânvàtácgiảrấtcóthểlàhaingườibạnthân.Vềphầntơithìtơinghĩrằng:mọivấnđềcần
phảicósựthànhthực.Kẻsángtácphảithànhthựcthìngườixemvàmuatranhtạisaolạikhơngthànhthực
làmtheosựưathíchcủamình.Cịnvềtrìnhđộthưởngthứcnếutamuốnđượcsâusắc,tếnhịhơnthìđólà
mộtviệcđịihỏisựhọchỏi,traudồikhơngngừngvàlâudàivềmọimặttrongđịahạtvănnghệ;chứkhơng
thểvớiviệccósẵnmộtvài“mánhkhóe”ởtrongtúilàđược.Tiếcrằngởnướctachưađặtthànhvấnđề
“giáodụcvềthẩmmỹchonhândân”.Nghệsĩvớiđiềukiệnhẹphịi,vớiphươngtiệnthiếuthốncủamình

khơngthểđứngriêngmàlàmnghệthuậtchocóhiệuquảđược.Việcđóđịihỏisựhiểubiếtvàthiệnchí
củachínhquyền.Vàtấtnhiênlàmộtbổnphậncủanhànướctrongmnngànbổnphậnkhác.Tronglúcchờ
đợichúngtahãytựkiếmlấyphươngtiện.
1957


[1]

TấmhìnhnàycóinbằngmàutrongcuốnMatissethuộcloại“Legrandartlivresdepoche”củanhàFlammarion.


Phêbìnhnghệthuật
Cơngviệcphêbìnhlàmộtđiềuvơcùngcầnthiếtchocácngànhvănchươngnghệthuật.
Nhữngnơinàomàvănchươngnghệthuậtkhơngpháttriểnvàtrởnênsuykémlàchỉvìđãthiếucácnhà
phêbìnhchânchínhlỗilạc.
Cơngviệccủahọlàđánhgiáđúngmứcnhữngtácphẩmnghệthuật,làhướngdẫncảsựsángtáclẫn
thưởngngoạn.Họkhámphácáctàinăngđểgiớithiệuvớiquầnchúng;làcâycầubắctừtácphẩmđếngiới
thưởngngoạn.Ởcácnướcmàvănchươngnghệthuậtpháttriểnmạnh,thìýkiếncủacácnhàphêbìnhnổi
tiếngđượckínhnể.Mộtnhàphêbìnhkhơngbaogiờđượcquyềnnhầmlẫn.
Họcóthểchưakhámpháramộtthiêntài,bỏqnmộtthiêntài;nhưngkhơngthểnhầmlẫngiớithiệu
vớiquầnchúngmộtkẻbấttài.
Cơngviệcphêbìnhquantrọngvàcầnthiếtnhưvậynênngườitađãđặtthànhmột“khoahọc”vềphê
bình.
Khơngnhữngchỉlàmột“khoahọc”,phêbìnhcịnlàmộtnghệthuậtnữa.
Nókhoahọcbởiphảidựavàonhữngnguntắcđượcsắpxếpcóquyluật,cóhệthống,cóphương
pháp.Nóđịihỏingườiphêbìnhphảicómộtkiếnthứcrộngrãi.Lạilàmộtnghệthuậtbởingườiphêbình
phảicómộtsứcrungcảmbénnhạyđểdễdàngđivàotácphẩm.
Sựrungcảmcủangườiphêbìnhtrướccáctácphẩmnghệthuậtcũnggiốngngườinghệsĩtronglúcsáng
tác.
Sựthơngcảmđólàmộtlinhkhiếuđặcbiệtcósẵn;sựhọchỏivàkiếnthứcbồiđắpthêmmộtphầnnào.

Ngườitakhơngthểphêbìnhnếuchỉcăncứtheosựrungcảm,cũngkhơngthểthuhẹpphêbìnhtrongcơng
việcsuyluận.
Nhàphêbìnhđứngđắnphảikếthợpđượccảhaiphầnđó.Nghĩalàsaukhiđãđểchotâmhồntựdo
rungcảmtrướctácphẩm,nhàphêbìnhvậndụngđếnlýtríđểnhậnđịnhvềphầnkỹthuật,hìnhthức.Mỗi
thờiđạicómộtquanniệmvềnghệthuậtkhácnhau,thìmỗiquanniệmvềnghệthuậtcũngtạoranhữnghình
thứckhácnhau.
Ngườiphêbìnhchânchính,khơngnhữngphảinắmvữngnhữngquanniệmnghệthuậtcủathờiđạimình
màcịncầnphảithấutriệtcảnhữngquanniệmcủacácthờiđạiđãqua.
Cónhưvậy,mớitìmhiểuvàkhámpháđượcnhữnggiátrịvĩnhcửucủamộttácphẩm.Mỗitácphẩm
nghệthuật,nếucómangtrongnódấuvếtcủathờigianthìcũngchỉlàsựtấtnhiêntrongconđườngđiđến
nhữnggiátrịvĩnhcửu.
Tác phẩm nghệ thuật khơng đóng khung trong khơng gian vì sự rung cảm của nghệ sĩ trong tác phẩm
khơngcịntínhchấtcánhânmàđãbiếnthànhnhữngrungcảmphổbiến,hịađồngvớivũtrụvànhânloại.
Nắmvữngvàthấutriệtnhữngquanniệmnghệthuậtcủanhữngthờiđãquacầnthiếtchoviệcápdụng
phươngphápphêbìnhởphần“khoahọc”.
Tácphẩmnghệthuậttạochochúngtanhữngcảmxúc:ngạcnhiên,thỏamãnhoặcbấtmãn,đồngmộtlúc
vớinăngtrínhậnthứcđượcsựvật.Cơngviệctìmhiểuvềnhữngcảmxúctrongnghệthuật,cũngnhưnhững
tưtưởngtạothànhkhoathẩmmỹhọcnócóthamvọngtìmtịinhữngchânlýphổthơng,giốngnhưnhững
địnhluậtvềvậtlýhọc.Cơngviệcphêbìnhthìlạikhơngcómụcđíchđó.
Muốntìmhiểuvềphêbình,ngườitaphảixétxemcáchcấutạonhữngluậttắc,nhữngtiêuchuẩnkhác
nhaucủasựphêbình.Cáchápdụngnhữngtiêuchuẩnđótạothành“khoahọc”phêbình.
Vàoqngnăm1767,Rieltừngchorằngsởthíchtùytheotừngthờiđại,từngdântộc,từngcánhânđã


chốibỏhếtmọitiêuchuẩnphổbiếnvềthẩmmỹ.Vàsựkhácbiệtmâuthuẫncủanhữngtiêuchuẩnvềphê
bìnhcũngđãlàmchoVictorBochbấtbình.Nhưngdùsaothìcơngviệctìmhiểuvềbútphápvàmỹthuật
giúpngườitanhậnthấycáiđộcđáocủatừngnghệsĩ.Nhưngmọiphêphánphảicólựachọnvàmọilựa
chọntrongphạmvinghệthuậtbắtbuộcvàcầnthiếtphảidựavàonhữngtiêuchuẩnnhữngphươngphápphê
phán.
Đếnđây,ngườitatựhỏi:nếuchorằngchỉcăncứvàorungcảmcánhân,làđãrơivàolốiphêbìnhchủ

quan,khơnglấygìlàmvữngchắc,thìnhữngphêphángiátrịphảitheoluậttắcnào?
Từtrướcđếnnay,ngườitađãđưararấtnhiềutiêuchuẩncănbảntrongcơngviệcphêbìnhnghệthuật.
Tiêuchuẩncũkỹnhấtmàngườitađãdựavàotừcácthếkỷđãquađểphêbìnhtácphẩmnghệthuật,là
tiêuchuẩnlấysự“giống”làmchínhyếu.Sosánhtácphẩmvớicảnhthực,sosánhnhânvậttiểuthuyếtvới
conngườiởngồicuộcđời,sosánhcáicâytrongbứcvẽvớicáicâythựcmọcởgiữatrời.
Nhưngsựthực,muốnchéplạithậtđúngvớisựvậtthiênnhiên,khơngthểcứtheođúngtỉlệcủavậtmẫu
màchínhraởnhiềutrườnghợprútngắnnơinày,kéodàithêmchỗkhác,phảihysinhcái“giống”mộtcách
câunệ,đểcóthểđúnghơn.NhưngPlatonlạicholàmnhưvậylàmộtsựgiandối,đánhlừaconmắtngười
xemtranh.
Đếnđây,ngườitaphảiđặtthànhcâuhỏi:vậythìmụcđíchcủahộihọalàgì?Diễntảsựvậtthậtđúng,
thậtsát,mộtcáchmáymóc,câunệ,haydiễntảcái“vẻgiống”nhưýmuốncủatácgiả.Bắtchướcsựvật
haydiễntảsựvật.Cáinàonắmđượccáithậttrongsựvật,thựcraởđâynhàhiềntriếtPlatonkhơngcóý
bànthẳngvềhộihọahayđiêukhắc.Ơngtachỉmuốnchứngminhlàtriếthọcđạtđếnđiềuchândướinhiều
hìnhthức.
Nhìnlạinềnhộihọacổ,ngườitasẽnhậnthấyrõràngsựtiếnbộchỉcăncứtrênkỹthuậtcàngngày
càngkhéotayhơn,cànggiốngvớisựvậthơncủamộtsốđơngchiềutheoquầnchúng.
Nhưngnếuthườngthườngquầnchúngbằnglịngnhữngcáigìsaochépđúngvớisựvật,nghĩalànhững
bứcvẽchỉcốtđánhlừaconmắtngườixem;thìtráilạicácnghệsĩchânchínhlạiưatìmnhữngtínhchất
sâusắchơn.
Nhiềungườitưởngrằng:thờikỳtrungcổởcácnướcchâuÂuvìthấmnhuầntinhthầntơngiáonênđã
chốibỏquanniệmbắtchướcđúngvớithiênnhiên;họchorằngtinhthầnKitơgiáothờitrungcổđãchấp
thuậnmộtchỗquantrọngchoýniệm“siêunhiên”nhưngthựcrathìtrongcáichủnghĩaKi-tơvẫntiềmtàng
mộtcáigìrấtnhânbản.Nềnvănhóahồiđótùythuộcvàonhữnggiáođiềunhưngvẫnảnhhưởngmạnhở
nềnvănhóacũđểlại;chonênchưadứtbỏhẳnđượcquanniệmchépđúngsựvật.
Chođếnthờiđạitiếnbộcủakhoahọcvàkỹthuậtviệctìmrachấtsơndầu,luậtviễncậncũngnhưsự
khámphácủakhoavạnvậthọcv.v.Tấtcảnhữngtiếnbộmớimẻđó,chungquycũngchỉgiúpthêmlịng
khaokhátsựthực.
MãiđếncuốithếkỷXIXquầnchúngvẫnkhơngbaogiờngờvựcgìvềquanniệmbắtchướcsựthực
chéplạithiênnhiênvàdưluậnphêbìnhvẫnkhơngchốibỏđiềuđó.Cũngthờigiannàyởcáctrườngmỹ
thuậtngườigiảngdạynhữngphươngpháphọahình,đặtranhữngluậttắckhnvàngthướcngọc,ngườita

đặtmộtsựthựccụthểtrướcmặtđểlàmmẫumực.Tấtnhiênlànhữngsựhọctậpđóchỉlàmộtsựsửasoạn
chocáctácphẩm.Nhữngkhinhìnvàotácphẩmngườitaqquenthuộcvớióclýluậnnênvẫnkhơngtha
thứnhữngcáigìkhơngđúngvớisựvật.Ngườitachủtrươngcáiđẹpkhơngđượcphéploạibỏnhữnghình
thểcóthực.Thườngthườngcáiđẹpvẫnphảihysinhchocáiđúng,cáigiống.Ngườitavinvàocâunóicủa
Boileau:“Khơngcógìđẹpbằngcáithực”.
Quan niệm đó đã là một tiêu chuẩn cho các nhà phê bình nghệ thuật thời trước. Một số đơng những
ngườisángtácmuốnđượchoannghênhởthờiđạiđãphảiuốnmìnhnoitheo.Họahoằnmớicónhữngkẻ
dámvượtrangồidưluậnđểtiếntớikhámphánhữngmớimẻ.
Nhữngnghệsĩnày,vớilịngchânthànhumếnnghệthuậtđãcanđảmvượtquamọitrởngạiđểphụng


sựcholýtưởngcủahọ.Tácphẩmcủahọđưarakhơngđượcsựhoannghênhcủanhữngngườiđồngthời.
Nhưngtrảiquathờigiansau,cácnhàphêbìnhvàcáclýthuyếtgialạitìmđượctrongđónhữngkhámphá
mớilạđểđúckếtthànhnhữnglýthuyết,nhữngquanniệm,nhữngtiêuchuẩnmớichocơngviệcphêbình
nghệthuật.
Bởivậy,sautiêuchuẩnlấycáiđúng,cáigiốngđểđolườngmộttácphẩmnghệthuật;ngườitađãcăn
cứtheomộttiêuchuẩnnữalàtìmmộtchủthuyếttrongtácphẩm.
Bứchọamộtkhiđãvẽđúng,vẽgiốnghệtnhưsựvậtcịnphảinóilênmộtcáigì,mộtýnghĩanào.
Đanglàtấmgươngphảnchiếutrungthànhsựvật,nghệthuậtđổisanglàmmộtphươngtiệnhànhđộng.
Ngườitadẫndắtnghệthuậtxarờiconđườngcủanó.Dùngnólàmmộtcơngcụtuntruyềnchomộtchế
độchínhtrịnếukhơngthìlạicoinónhưmộtcuốnsáchgiáokhoađểgiảngdạynhữngđiềuthiện,đểbảovệ
lnlý,đểcảitổxãhội.
Sựthựcthìnghệthuậtcóthểtạoranhữngảnhhưởngchonếpsốngconngườivềphươngdiệnxãhội,
chínhtrị,lnlýnhưngchỉlànhữngảnhhưởnggiántiếpvàxaxơi.Khơngthểnàovìmộttácphẩmnghệ
thuậtmànếpsốngconngười,tổchứcxãhộithayđổingaytrongchốclát,tứcthời.Nghệthuậtđãbốirối
khiphảichỉrõchothiênhạmộtmụcđíchđểnoitheo,nócịnbốirốihơnnữakhingườitamuốnnóphảilà
mộtphươngtiệnđểgiúpxãhộiđạttớimụcđíchđó.
Nếuchỉcăncứvàotiêuchuẩnlấymộtchủthuyếtđểđánhgiátácphẩm,làđãđưanghệthuậtđếnmột
cáiđíchkhơngphảicủanó.VềsaunàyởthếkỷXIX,mộtthếkỷđầyrẫynhữngbiếnchuyểncủalịchsử,
ngườitaquanniệmrằngtấtcảmọitưtưởngchỉcógiátrịtùyởtrongthờigianvàkhơnggianđãnảysinh

ranó;vàcăncứvàođấyđểphánđốn.Vớitưtưởngđó,ngườitađặtthêmmộttiêuchuẩnmớinữađể
đánhgiátácphẩm,cũngtừđócácnhàphêbìnhđịihỏitácphẩmnghệthuậtphảiphảnảnhlịchsử.Đẩyxa
hơnnữa,tácphẩmnghệthuậtlàmcơngviệcminhhọacholịchsử,vàthuhẹptrongcơngdụngcủanhững
tàiliệulịchsử.
Đànhrằng:mộttácphẩmnghệthuậtcóthểghichéplạimộtbiếncốlịchsử,cóthểphảnảnhlạinếp
sốngcủamộtthờiđại.Nhưngphảichăngđấylàmụcđíchduynhấtcủanó?
Sau tiêu chuẩn lấy cái đúng, cái giống, lấy một chủ thuyết, lấy lịch sử, lấy kỹ thuật để đo lường tác
phẩm,hiệnnaycịncóxuhướnglấysựhùngtrángmạnhmẽlàmmộttiêuchuẩnchínhyếutrongcơngviệc
phêphánnghệthuật.Theodõisựpháttriểnmớicủanhữngxuhướngnghệthuậthiệnthời,cácgiớiphê
bìnhnghệthuậtngàynaynhậnthấy:phầnlớntácphẩmhiệnđạichứađựngmộtsứcmạnhquậtkhởiđồng
thờimangmộtbộmặtbíẩn.
Họchorằng:nềnvănminhhiệnnaylàmộtnềnvănminhmàkhoahọc,kỹthuậtđãtiếntriểnđếnmột
caođộ.Nhờđóconngườiđượcmởrộngtầmhiểubiếtrakhỏiphạmvichậtchộicủatráiđất.Khơnggian
thuhẹp,thờigianrútngắnđãlàmchotráiđấtnhỏbélại.Rồimộtkhiđứngtrướcđốitượngrộnglớnmênh
mơnglàvũtrụ,conngườicảmthấynhữngnỗiloâu,thắcmắcchosựbémọncủamình.Nhữngnỗilongại
đó,cũngtươngtựmộtphầnnào(nếukhơnggiốnghẳn)vớinhữnglongạikhiconngườicịntrongthờikỳ
hoangsơchưabiếtgìvềvũtrụ.
Tácphẩmnghệthuậtngàynaybiểulộrõràngnhữngnỗibănkhoăn,thắcmắccủaconngười,đặttrước
nhữngvấnđềkhơngsaogiảiquyếtđược.
Thờiđạichúngtalàthờiđạimàtinhthầnconngườibịlayđộng,xaoxuyếnnhưchưatừngbaogiờxảy
ra.Cóthểnóiđượcrằng:ngàynaytínhchấtchínhyếucủanghệthuậtlàmộtdấuhỏitolớn.Vàchỉlàmột
[1]
dấuhỏisng ,vìchưacómộtniềmtinnàođểmàxácnhận.
Vềphươngdiệnkỹthuật,làmộtthứnghệthuậthùngtráng,mạnhmẽ,thơsơvàgiảnđơn,gầngũivới
cáchnhìnsựvậtcủaconngườingunthủy,cácdântộcrảiráctrêncáchảiđảoởđạidương.Nghệthuật
ngàynaycịnđượmnhuầntínhchấtbíẩnvàhướngtớiconđườngcủasiêuthực.Nghệsĩchútrọngđến


chínhchấtliệuhơnlànhữngcơngthứcdiễntả.Vớisứcmãnhliệtphithường,hộihọangàynaymuốnphá
vỡkhơngnhữnghìnhthể,màngaycảnhữngchiếckhungvngvắnchậthẹpgiamgiữnóđểcóthểtựdo

hơntrongmộthìnhthứcmới.
Ngườitahyvọngrồiđâyhộihọakhơngcịnbịhạnchế,lệthuộcvàotấmvải,cáikhung,đểnghệsĩcó
thểdiễntảbằngcácđồvậtvàngaytrêncácđồvật.
Phêbìnhvềđườnglốitrừutượngvơ-hình-dungtronghộihọangàynay,đãtừngcónhữnglờibuộctội
gắtgao.Nhưngmuốnsaođinữathìcũngđã“có”vàđã“thànhhình”.
Seuphorcũngđãtừnggiễucợt,khicóngườihỏiýkiếnơngtavềhộihọatrừutượng:“Cóthểchođólà
mộtsựlầmlẫnđẹpđẽcủathờiđại,mộtlỗilầmcaoqmànghệthuậtngàynayđãphátminhđược”.
Đứngvềmặtphêbình,bắtbuộcngườiphêbìnhphảithấutriệtnhữngquanniệmvềnghệthuật,phải
nắmvữngsựtiếntriểncủalịchsửnghệthuật,phảiamtườngvềkhoathẩmmỹhọc,phảinghiêncứuvềkỹ
thuật.Tấtcảnhữngkiếnthức,nhữnghiểubiếtđósoisángchocơngviệcphêbình;nhưngriêngnóchưađủ
làmtrọnđượccơngviệcphêphán,bởinóthuộcvềlýtrí.Cơngviệcphêphánchỉcóthểđếnsaucơng
việccủathưởngngoạn;mànóiđếnthưởngngoạnlàphảinóiđếnnguồnrungcảmnghệthuật.
Đếnđây,ngườitasẽđặtcâuhỏi:vậythìnguồnrungcảmnghệthuậtlàgì?Chỉcóthểtrảlời:nógiống
nhưtrườnghợpcủanghệsĩsángtác.Nguồnrungcảmđócàngngàycàngtếnhịsâusắcgiàucóthêmnhờ
[2]
kinhnghiệmthưởngngoạn(cũngnhưnghệsĩnhờkinhnghiệmcủacơngviệcsángtác) .Ngườiphêbình
nghệthuậtlnlntheodõihịamìnhvàocácsinhhoạtnghệthuậtđểthugópnhữngkinhnghiệmđó.
Ngườiphêbình,trướchếtmặcchonguồnrungcảmtựdo,khiđãđếnmộtgiớihạnnàođónótrởthành
nhữngýtưởng.Vàmộtkhiýtưởngđãthànhhìnhrõrànglạigiúpchosựrungcảmtiếnlênmộtđộsâusắc
hơn.Sựtiếntriểncứtiếpdiễnnhưvậykhơngngừng.Nếungườiphêbìnhkhiđứngtrướctácphẩmchưa
gạt bỏ được mọi thành kiến, những sở thích chủ quan khơng thuộc tính chất của nghệ thuật thì khơng hy
vọnggìtìmhiểuđượctácphẩm.Trướchếthắnphảigạnlọcnhữngyếutốphụthuộcđểcóthểdễdàng
thơngcảm,rungđộngtrướctácphẩm.Vìmụcđíchcủahắnkháchẳnnhữngnhàthẩmmỹhọcvànhàbiên
soạn lịch sử hội họa. Hắn phải nhận định rằng: người nghệ sĩ trước hết cũng là một người, họ cũng có
nhữngđịihỏivềvậtchất,vềtinhthầnnhưmọingườikhác,hơnnữahồncảnhxãhội,truyềnthốngdântộc
vàbaođiềuphụthuộckhácảnhhưởngđếntácphẩm.Nhữngđiềuđónhiềukhikhơngcógìdínhdángtrực
tiếpvớinghệthuật.Nhữngảnhhưởngđóđểlạidấuvếttrongtácphẩmngồiýmuốncủanghệsĩ.Tấtcả
nhữngdấuvếtđócầníchchocácnhànghiêncứuvềnghệthuật,cácnhàviếttiểusửmuốntìmhiểuvềcon
ngườicánhânnghệsĩ.
Nhưngđểtìmbảnchấttinhtúycủanghệthuậtthìphảigạtsangmộtbênnhữngđiềuphụthuộcđó.

Đứngtrướcmộttácphẩmnghệthuật,ngườixemkhơngcầnhỏirằng:tácphẩmnàylàcủaai,khơngcần
biếtđếntácgiả,cũngnhưkhơngcầntìmhiểutácphẩmđãđượcsángtáctrongtrườnghợpnào,tronghồn
cảnhnào,củadântộcnàovàởthờiđạinào.Nhàphêbìnhgạtbỏmọithànhkiến,chỉbiếtcótácphẩm
trướcmặtđểdễdàngthơngcảmvớitácphẩmvàthunhậnnhữnggìthuộcvềphầnnghệthuậtcủatácphẩm.
Tấtcảnhữngảnhhưởngxãhội,dântộc,thờiđạiv.v...nằmtrongtácphẩm,đểlạidấuvếttrongtácphẩmlà
nhữngđiềutấtnhiênnhưngkhơngphảimộtkhiđãcóđầyđủnhữngđiềuđómàtácphẩmcóđượcmộtgiá
trịnghệthuật.
1960
[1]
[2]

Thựcratácphẩmvừalàcâuhỏivừalàlờigiảiđáp.
Kinhnghiệmlàtrítuệlàthờigianphảiqnđimớicóthểsángtạo.


Thưởngngoạnvàphêbìnhnghệthuật
Thưởngngoạnlàđểchoriêngmình,phêbìnhlàchiasẻsựthưởngngoạnấyvớingườikhác.Thưởng
ngoạnkhơngđúng,tấtnhiênphêbìnhsẽsai.
Phânbiệtđượcmộtbứctranhđẹplàmộtchuyệntươngđốidễdàng.Phânbiệtđượcmộthọaphẩmcó
giátrịnghệthuậtvàmộtbứcvẽvơgiátrịlàmộtchuyệnđịihỏinhiềukhảnăngvềchunmơnvàmộtlinh
khiếubénnhạy.Trongđờisốngthườngngày,nhữngthứhàngđượcqchuộngđãcókẻmanhtâmlàmgiả.
Haithứrượuđểcạnhnhau,cùngmộtnhãnhiệu,cùngmộtbìnhđựng,khólịngmàphânbiệtđượcthực,giả
nếungườitachỉnhìncáinhãn,cáichai.
Chỉcómộtcáchduynhấtlàphảinếmmớibiếtđược.Muốnnếm,tấtnhiênlạiphảibiếtuốngrượu.Bây
giờkhoahọctiếnbộlắm.Cóthểnhờcácnhàchunmơnphânchấtđểxemthực,giả.Cácngàiấycóthể
biếtvànóilạichochúngta:trongrượucónhữngthànhphầngì,nhữnghỗnhợpnào.Nhưngcómộtđiều
chắcchắnlà:nếucácnhàchunmơnấykhơngbiếtuốngrượuthìkhoahọccũngkhơngthểnàogiúpcho
họthưởngthứcđượccáithúvịcủamộtchénrượungon.
Cónhiềuđiềungườitakhơngthểchỉhọchỏitrongsáchvởvàbằngtríthơngminhmàcịnphảihọc
ngayởtrongđờisốngvàcókhiphảinémcảcuộcđờimìnhtrong“cuộcchơi”.

Tơiđốnchắc:cócơgáigianghồsẽmỉmmiệngcười,khinghecácnhàtâmlýhọchùnghồnbiệnluận
vềtâmlýbọnđànơng.
TơithơngcảmvớiLionenolloVenturi,nhàphêbìnhnghệthuậtnổidanhcủaÝ,khiơngkhunnhủcác
nhà thẩm mỹ học, cùng những người viết về hội họa nên chịu khó mà tập vẽ để nắm vững những kinh
nghiệmsángtác.
Sựhiểubiếtvềlịchsửnghệthuật,vềthẩmmỹhọccùngvềkỹthuậttronghộihọa,tấtcảnhữngđiềuđó
lànhữnghiểubiếtcầnthiết;nhưngchưađủđểthưởngngoạnvàphêbìnhchođúngmứcmộttácphẩmhội
họa.Cịnmộtyếutốquantrọnghơncả,làsựrungcảm,mộtlinhkhiếuđặcbiệt.Vìbảnchấtnghệthuậtvốn
ẩnhiệnvàbiếnchuyểnkhólịngmàđolườngbằngnhữngmớlýthuyếtvàluậttắcsng.
Khơngcógìthơbạohơncáchcânđođểđánhgiámộtnhansắctrongnhữngcuộcthihoahậu.Ngơnngữ
đãbấtlựctrongcơngviệcdiễntảcáiđẹpthìnhữngconsốởcáicân,cáithướclàmsaocóđủhiệulực
thaythế.
Cái đẹp của một viên ngọc q khơng thể diễn tả bằng những “carat”. Cân lượng chỉ có một giá trị
thươngmại.Cặpmắt,lànmơichẳngphảichỉlànhữngvậttrangsứctrênkhnmặtngườiđẹp.Bởitách
rờirachúngsẽmấthếtýnghĩa.Mộtcặpmắtbằngthủytinhchẳngbaogiờcóthểđẹp.Cáiđẹpchínhlàrút
từởcáithực.Ngườitakhơngthểloanhquanhởbênngồi,cũngkhơngthểchỉdùngtrítuệmàđitìmcái
đẹp.Cáiđẹprútratừcuộcsống,chưađithẳngvàchưadựvàocuộcsốngthìchẳngbaogiờhyvọngnhìn
thấycáiđẹp.
Tơiđãtrơngthấynhiềubứctranhtĩnhvật,vẽtừnhữngbìnhhoachođếnnhữngđơigiàyrách,vẽtừ
nhữngcâyđànchođếncáiốngđiếu.Tơinhậnthấynhữngbơnghoađượcvộivãmuatừchợvề,đượcvội
vãvẽthànhbứctranhvàvộiđembàybán.Ởđâytơikhơngmuốnnóiđến“kỹthuậtchụphình”củanhững
bứcvẽđó.Tơichỉmuốnnóiđếncáiýthứcvềlốivẽtĩnhvậtcủahọasĩ.Cáchnhìnbơnghoanhưnhững
vậttrangtríkhơnghồnấy,sẽchẳngbaogiờcóthểthànhcơng.Tơicũngđãtừngtrơngthấynhữngbơnghoa
củaVanGogh,nhữngtráitáocủaCézanne.Nhìnnhữngbứctĩnhvậtđó,tơitrơngthấycảsựtrìumếnvuốt
ve,nhữngthơngcảmmậtthiếtcủaconngườivàthiênnhiên.Tơitrơngthấycảnhữngkỷniệm:nhữngcánh
đồngxanhtươi.Nhữngbơnghoa,nhữngtráitáođólànhữngvậtmàtrongđờisốngthườngngàycáchọasĩ


ấyđãtrơngthấy,đãthíchthúgầnnhưlàmộtámảnh.Ngườivàvậtđãnhiềuphencùngnhau“chiangọt,sẻ
bùi”.Vàrồimộthơmnàođósựhiệndiệnthườngtrựccủachúngđãđịihỏi,đãthúcgiục,đãkhêugợicây

cọcủanhàdanhhọa.
Cáiphầnthựcởnhữngbơnghoa,ởnhữngtráitáoấy,chỉcịnlạilànhữngđườngnét,nhữngmàusắc,
nhữnghìnhdáng;vàtấtcảnhữngthứấyđãđượcchủquancủahọasĩgạnlọclàmchothuầnkiết.
Ngườitathườngnhầmlẫncơngviệcthanhlọc(purification)vớicơngviệckiểuthứchóa(stylisation)
hìnhthểsựvật.
Kiểuthứchóachỉcóthểđưatớisựnghèonànvànhữnghìnhthứcmáymóc.Rốtcuộcmọihìnhthể
thiênnhiênsựvậtchỉcịnlạinhữnghìnhvng,hìnhtrịn,hìnhlụclăng,tamgiáckhơkhan.Màusắccũng
trởnênlịeloẹtvàtrơtrẽn.Tơichorằng,đólàđemsựvậtthiênnhiên“đónghộp”nhưngườitađónghộp
nhữngconcámịi.
NgượclạisựthanhlọcbắtnguồntừtinhthầnýthứcnghệthuậtcủaphươngĐơng.Ngaytrongcácthể
tranhlụacủaTrungHoavàNhậtBảntừxưađãlàcơngviệctậptrungtinhthầnvàýchíđểcóthểcảm
thơngvớisựvậtthiênnhiên.Làcơngviệcgạnlọc,tướcbỏnhữngdưthừavơích,nógiúpchosựcơđọng
đườngnétvàmàusắc,làmchosựvậthiệnlênngunhìnhcủanó.
[1]
Tơingờrằng:ngườitađãhiểulầmcâunóicủahọasĩCézanne vìđãtheosátnghĩatừngchữ,vàrồi,
dođómànhóm“lậpthểanlytique”đãhụplặntrongvũnglầybếtắckhơngcólốithốt.
NhìnnhữngbứchọacủaCézanne,tơiđãnhậnthấyhọasĩgạnlọc,tướcbỏnhữngđườngnétvàmàusắc
dưthừa.Mộtsốđườngnétvàmàusắcdưthừavơíchấy,chínhlànhữngcáitrởngạichoconngườigặpgỡ
thiênnhiên.
TinhthầncủaCézannelàtinhthầndùngtrựcgiáclàmphươngtiệnchínhyếu,dùngphươngphápquy
nạp,tổnghợpđểthunhậnvàthơngcảmvớisựvật.TráilạinhữngngườitheosátcâunóicủaCézanneđã
dùnglýtrílàmphươngtiệnchínhyếu,dùngphươngphápsuydiễnphântíchđểmongđạttớibảnthểcủasự
vật. Cái tinh thần nghiên cứu sự vật đó, năm 1913 trong cuốn “Les peintres cubistes”, Guillaume
Apollinaiređãviết:“UnPicassoétudieunobjetcommeunchirurgiendissèqueuncadavre”.
CâunóicủaApollinairedùngđểchỉchungtinhthầncủanhóm“lậpthểanalytique”.Trongvũnglầy
củalýtríấy,riêngPicassođãthốtramộtcáchvinhquang.Nhữngngườivẽtheosaulàvẽtheolýthuyết
cubistecủacáilýthuyếtgia.Lýthuyếtvàluậttắcchỉcóthểrútratừhọaphẩm,khơngthểlàmcơngviệc
ngượcđờilàđặtraluậttắctrướckhicóhọaphẩm.
Cáiphầnthựctrongnghệthuậtkhơnggiốngnhưcáithựcởngồicuộcđời.Mộtcâyđànthậtphảicóđủ
dâymớithànhcâyđàn,nhưngmộtcâyđànnằmtrongmộtbứctranhtĩnhvậtkhơngnhấtthiếtphảicóđủ

dây.Trongtrườnghợpvìnhữngcáidâyấymàtấtcảhịahợp,cânđốicủabứchọabịpháhỏngthìngười
họasĩphảiloạibỏnórakhỏibứchọa.Vàchínhngaysựhịahợp,cânđốiấycũngchỉtồntạicầnthiếtkhi
nàonólàmnổiđượcphầnthựcvàsứcsốngcủacâyđàn,nếuthấtbạinósẽhiệnthànhnhữngluậttắckhơ
khan,vàđếnlượtnóphảibịloạibỏ,hysinh.
Từnhữngkinhnghiệmsángtác,ngườitađãrútranhữngluậttắc.Khơngaichốicãisựgiúpíchcủacác
luậttắcchonhữngngườimớibướcchânvàonghề.Nhưngcácnghệsĩkhơngthểtựgiamhãmhồihồi
trongnhữngchiếclồngchậthẹpđó.Khingườitanắmvữngđượccácluậttắcthìngườitasẽvượtlêntrên
nóđểtạoranhữngluậttắcmới.
Mộtcâunóidùhaydùđẹptớiđâu,nếucứnhắcđinhắclạimãicũngtrởthànhkhnsáo.Màkhn
sáothìmàinhẵnmọicảmxúc,mọirungđộng.Hìnhthứcvàkỹthuậtlànhữngconđườngdẫntới,khơng
phảilàmụcđích.Nhữngconđườngtrongcáccuộchànhtrìnhcầnphảithayđổiđểtránhsựnhàmchánvà
trongcơngviệctìmkiếmngườitacịnmongtìmđượcconđườngthuậntiệnhơn.
Vềphầncáiđẹptrongmộtbứchọangườihọasĩcũngkhơngbaogiờcóýđịnhghichéplạiđúngvới


cáiđẹpbìnhthườngtrongcuộcđời.Nhữngcáiđẹpthơngthườnglànhữngcáichỉcóthểlàmthỏamãncho
thịgiáckhơngthểlàmthỏamãntâmhồn,làmthỏamãntồndiệnconngười.Biếnđổicáiđẹpthơngthường
thànhcáiđẹpcủanghệthuật,ngườisángtácbắtbuộcphảigạnlọcsựvậtởcuộcđờibìnhthườngtrướckhi
đưanóvàothếgiớicủanghệthuật.Ngườithưởngngoạnkhơngthểmangnhữnghiểubiếtphinghệthuậtvào
dạochơitrongthếgiớicủanghệthuật.Trongcuộcphiêuduđitìmcáiđẹp,ngườithưởngngoạnđơikhiđã
gặptrênđườngrấtnhiềuchướngngại,hoặcđãbịnhữngcảnhtríquyếnrũđánhlạcmấthướngtìmkiếmcủa
mình.Nhữngdanhtừ:cânđối,hịahợp,bútpháp,độcđáo,dântộctínhv.v...cóthểchỉlànhữngmớhành
lýnặngnề,cồngkềnhlàmmệtnhọcthêmcuộchànhtrình.Vàrồingườidukháchđilàmcơngviệccủa
ngườikhảocứunhữngthắngtíchmàqnmấtcơngviệcthưởngngoạn.
Mộtngơiđềncổ,cóthểxâybằngđất,bằngvơi,bằnggạchhoặcbằngđá;cóthểđãtồntạitừhainghìn
nămhaychỉmớihaitrămnăm;cũngcóthểlàmrađểthờvịnàyhayvịkia.Biếtđủnhữngđiềuđó,chưa
chắclàđãnhậnracáivẻđẹpcủangơiđền.
Người nghệ sĩ sáng tác, tất nhiên là khơng thốt ra hồn tồn những ảnh hưởng của đời sống chung
quanhmình.Sựđóirét,nhữngniềmloâu,nhữnghyvọngcùngmọiảnhhưởngcủacuộcsốngsẽđểlạidấu
vếttrêntácphẩm.Nhữngdấuvếtđólàởngồiýmuốnsángtác.Ngườihọasĩkhơngbaogiờcóýđịnh

đưanhữngthứđóvàotácphẩm.Nóởngồiýmuốnnghệthuật.
Tơiđãđượcnghenhiềungườikhunnhủvềtínhchấtdântộctrongtácphẩm.Ngườitakhunnhủhọa
sĩlưuýtớiviệcđótrongkhisángtác.Thựcra,đókhơngthểlàmộtviệc“lưuý”,nólàmộtviệctấtnhiên
phảicó.Ngườisángtáckhơngthể“muốn”được,nólànhữngdấuvếtảnhhưởnghồncảnhcuộcsốngđể
lạitrongtácphẩm.Nócũngkhơngphảilàmộtđiềukiệnbắtbuộc.Bứchọa“LaJoconde”vẫnmnđời
làmộttácphẩmnghệthuật,dùngườitacókhámphárađólàtácphẩmcủamộthọasĩngườiÝhaycủamột
họasĩngườiTâyBanNha.
Dùsaonhữngdấuvết,doảnhhưởngcủaxãhộimànghệsĩsinhsống,sẽlưulạctrêntácphẩm.Nghệsĩ
khơngthểcốýđưavàohoặctựýloạirakhỏitácphẩm.Vìvậyvấnđề“dântộctính”khơngthànhmộtvấn
đềđặtrachongườisángtác.
Ngườithưởngngoạnhayphêbìnhcũngcầnphânbiệtnhữngdấuvếtngồiýmuốnvàýmuốnnghệthuật
củangườisángtác,mớicóthểđạttớiđượcgiátrịnghệthuậtcủatácphẩm.
Những bức họa có một đề tài về lịch sử hay xã hội chỉ có thể có giá trị nghệ thuật, nếu nghệ sĩ đã
chuyểnđượccáinhìncủamộtnhàchínhtrịhaymộtnhàlnlý,thànhcáinhìncủamộtngườilàmnghệ
thuậtnghĩalàcáinhìncủamộtconngườitồnvẹn,nếukhơng,bứctranhchỉcóthểlàmộttàiliệuvềlịch
sửhayxãhội;điềuđóchẳngphảilàmụcđíchcủanghệthuật.
Cáithựccũngnhưcáiđẹptrongmộtbứchọa,chỉlàsựphảnứngcủanghệsĩvớicáithực,cáiđẹpcủa
thiênnhiênvàcuộcđờiđãcó.
Mỗihọaphẩmcógiátrịnghệthuật,tựnóđãchứađựngtinhthầncáiđẹp,cáithực,cáithiện.Nhưng
khơngphảivìvậymàbắtbuộcnóphảitntheomộtcơngthứcvềcáiđẹpnào,phảihoannghênhmộtnền
lnlýriêngbiệtnàohoặcphảicổvũchomộtđườnglốichínhtrịnào.Làmnhưvậynghệthuậtsẽkhơng
cịngiữđượctínhchấtphổqtcủanó.Thườngthườngthìtínhchấttươngquangiữanhữngyếutốđãtạo
nênhọaphẩmđãbịcácsởthíchđộcđốncủacánhân,củathờiđạilãngqn,khơngđếmxỉatới.
Ngườithưởngngoạncũngnhưngườiphêbìnhcầnnhậnrõtínhchấttươngquancủacácyếutốđãtạo
nênhọaphẩmmớimongđạttớitínhchấttuyệtđốicủanghệthuật.
1962
[1]

Touttraiterdanslanatureparlecylindre,parlecơneetparlasphère.

Hộihọacổđiển
Cómộtthờikỳ,ngườitanghĩngayđếnnhữngbứchọa,nhữnglốivẽđúngsựthựctrămphầntrămnhư
mộtbứcảnhchụp,vớiđủmọichitiết.Nhưngsựthậtcóphảinhưvậychăng?Quanniệmcáiđẹpvềhội
họacủanhữngmơnpháitrongthờikỳcổđiểnrasao?Vàhọđãtừngcónhữngchủtrươnggìtrongkhilàm
cơngviệcsángtácvềhộihọa?
Khichúngtanhìnmộtphongcảnhtrongbứchọa(dùlàcổđiểnhayhiệnđại)khơngphảichúngtatìm
xemmộtcáicây,mộttráinúi,mộtdịngsơngnhưnglàmuốntìmxemcáicây,tráinúivàdịngsơngởchính
trongbứchọađó.Chúngtamuốnbiếthọasĩđãnhìnsựvậttrongtrạngtháitâmhồnnào.Chúngtathưởng
thứcmộttácphẩmhộihọa,khơngphảiđểtìmmộtthựcthểvậtchất.Cáimàchúngtatìmkiếmtrongmột
bứchọalàcáiphầncảmxúc,chúngtatìmmộtsựthậtnhưnglàmộtsựthậtthuộctâmhồn,tìnhcảm.Trong
mộtbứchọacổđiểnđơikhicóvẻrườmràvàdàyđặcnhữngchitiếtvụnvặt.Đườngnétvàmàusắcrất
gầnvớisựvật,nhưngđấychỉlàmộtlốivẽ,mộtchủtrươngvềkỹthuật.Cáchọasĩthờiđó,códùngnó
cũnglàđểdiễntảtưtưởngvàcảmxúccủahọ.Tấtcảnhữnghọaphẩmcógiátrịnghệthuậtđềucũngcóđịa
vịngangnhau.Trongthờikỳcổđiển,hộihọacũngđãtừngchịurấtnhiềuluồngảnhhưởng.Đầutiênlàthời
kỳảnhhưởngcủatơngiáo.Phầnlớncácđềtàithờibấygiờđềucốgắngnóilênlịngtơnsùngcủalồi
ngườiđốivớicácbậcthầnthánhvàthượngđế.
Các bức họa đều được vẽ theo lối kể chuyện nghĩa là vẽ theo các điển tích trong kinh sách, những
chuyệnthầnthoạiđượctruyềntụng.Lốivẽphầnnhiềutheolốiđắpnổi,chiềusâuchỉcầnđủchobềdày
củacácnhânvậttrongtranh.
Trongmỗibứchọangườiđứngxahaykẻđứnggầncũngđềutolớnbằngnhau.Tohaynhỏkhơngcăn
cứvàoluậtxagầnmàcăncứvàosựquantrọngcủanhữngvaitrị.Nhânvậtchínhbaogiờcũngtolớnhơn
nhữngnhânvậtphụ.Kẻtùythuộc,tơitớ,phảibéhơnchủnhà.Lồivậtbaogiờcũngđượcvẽnhỏhơnlồi
người.Đólànhữngtrườnghợpsựtohaynhỏđịnhđoạtngơithứ.Cáchọasĩthờiấycólýhaykhơngcólý
trongchủtrươngnhưvậy?Thậtrakhơngcómộtluậtlệ,nguntắcnàochophépđịnhđoạt.Bởinghệsĩđã
thốtkhỏimọiluậtlệ.Nghệsĩtựmìnhđặtchomìnhmộtquyluậtriêngvàphảitựtìmlấymộtnguntắc
riêngđểmànoitheo.Chúngtachỉcóthểtìmhiểuxemvớinhữngchủtrươngkỹthuậtấy,họcóđạttớiý
mongmuốn,cóđạttớimứcgọilànghệthuậthaykhơng.Cânđốihaykhơngcânđối,rườmràhayđơngiản,
màusắcchóisánghaytămtối,đườngnétmềmlượnhaymãnhliệtchỉlànhữngyếutốtươngquancủamột
tácphẩm.Vềphươngdiệnmàusắc,trongthờikỳđócáchọasĩhaydùngnhữngmàusắcngunchấtcó

nhiềutínhchấttrangtrí.Nhữngmàunhưkimnhũ,xanhđậm,đỏtươi,vàngsáng,đen,trắnglànhữngmàu
sắc thường thấy trên các tác phẩm của họ. Ánh sáng hay bóng tối đều được tượng trưng bởi các màu
ngunchất.Khơngdùngđếnđộđậmnhạtcủamỗimàu.
Thườngmộtbứchọakhácmộtbứctượnglàbứchọachỉcóhaichiều:chiềudàivàchiềurộngvìlàmột
mặtphẳng.Muốnchosựvậtởbứchọanổilêntừnglớpphảitạoramộtchiềuthứbalàchiềusâu,đócũng
làđểdiễntảbềdàycủamỗivật.Muốndiễntảchiềusâuhaybềdàycủamỗivậtphảinhờđếnánhsángvà
bóngtối.Nhưngtrongthờikỳđó,cáchọasĩchỉdùnglốiđóđểdiễntảnhữngcáigìtếnhịnhưnhữngkhn
mặt,bàntay,bànchân.Cịncácchỗkhác,họthườngdùngtínhchấtcủamỗimàuđểtượngtrưngchoánh
sáng và bóng tối. Thường màu sắc được phân tích ra làm ba biểu thức: tính chất, sắc tươi và độ đậm
nhạt.Xanh,đỏ,vàng,tímv.v.làtínhchấtcủamàu.Nhưngmỗimộtmàulạicómộtsắctươisángkhácnhau
khisosánhvớinhau.Vàmỗimàulạicóđộđậmnhạtđitừđộthẫmnhấtđếnđộnhạtnhấtkhitựnósosánh
vớichínhnó.


Tuyệtnhiêncáchọasĩthờiđókhơngdùngđếnđộđậmnhạtđểdiễntảchungcảtồnthểmộtbứchọa.
Từlốivẽ,đườngnét,đếnmàusắcđềulàtượngtrưng.Nhưngnhìnchungtồnthểbứchọavớiđầyđủ
chitiếtcủanó,tacócảmgiáclànórấtgầnvớilốitảchân.
ĐạidiệnxuấtsắcnhấttrongthờikỳđócóhọasĩGiotto.Ngườiđượccoilàơngtổmơnpháihiệnthực
củachâuÂu.
Nếucódịpkiểmđiểmlạinhữngtácphẩmhộihọahồiấy,chúngtasẽnhậnđịnhđượcrằng:chodùở
thờikỳcổđiểncáchọasĩchânchínhvẫnkhơngbaogiờquanniệmcơngviệchộihọachỉcómụcđíchlà
chépđúnglạihìnhảnhcủathiênnhiên,củasựvậtmộtcáchmáymócvàkháchquan.Nhữngsựvậtthểhiện
trêncácsángtáccủahọcũngđãđượctâmhồnhọnhàonặn,trítưởngtượngcủahọvuốtve,ócquansát
của họ đào sâu, để tạo nên những tác phẩm mà đến ngày nay còn làm cho chúng ta cảm phục. Sáng tác
đượchọcoilàcảmộtnghilễ.Thờibấygiờtấtcảcảmhứng,sángtácđềuhướngvềnhữngcáicaođẹplà
thượngđế.Tấtcảđềuđểbiểudươnglịngtơnsùngđốivớimộtđấngtốicao.Ởtấtcảcáchọaphẩm,nghệ
sĩhyvọngvươnlênđếnnhữngvịmtrờicaorộng,tớiđịahạtthiêngliêngcủathầnthánh.Mộtsựsaymê
đếnđộcuồngtíncủatinhthầnđạogiáo,ởđấytakhơngthểtìmthấydễdàngnhữngcảmxúccótínhchất
nhânloại.Tacũngsẽkhơngthấynhữngđammêmãnhliệt,vuikhổ,đaubuồn.Màchỉcónhữngđầmấm,
dịuhiền,nhẹnhàngbàngbạcphảngphấtnhưtrongmộtgiấcmơđẹp.Thiếuhẳncáimãnhliệt,pháphách,

dằnvặt,giậnhờn,nhữngđộvuisướngđếnđiêncuồngtuykhơngcaoxagìnhưnglạirấtlànhânloại.
Chúngtaphảichờđợitớithờikỳtiếptheosauđó,khilồingườitrởvềvớinhữngcảmxúccótínhchất
nhânloạihơn.Vìkhiđónghệsĩđãtìmthấycáiđẹpngayởtrongcuộcsốngcủaconngười.
Cũngthậtlàhợplýkhiconngườiđãqngợpvớinhữngkhoảngtrờicaoxavơtận;đểrồicúixuống
thấphơn,lắngnghetiếngnóicủatâmhồnmình,đểkhámphángaychínhcáibảnthểcủamìnhvàcủađồng
loại.
Bất cứ trong thời đại nào, chúng ta khó mà tìm được một cái đẹp gọi là lý tưởng. Trong đường nét
khơngphảichỉcónhữngđườngthẳnglàđẹp,khơngphảichỉdùngnhữngmàutươisánglàdiễntảđượcmột
cảnhtrờitrongsáng.Chonênnghệsĩđãđitìmcáiđẹpởtrongcáiđẹp,vàcũngđitìmcáiđẹpởtrongcái
xấunhưkẻnghenhạcđitìmnhữngtiếngkêuồmồmcủacâyđạihồcầm,nhưkẻđitìmcáingonởvịchua
củaquảchanh.
Thờikỳcổđiểncónhữnghọasĩđitìmcáiđẹpởmộtthếgiớibaola,huyềnảothìcũngđãcónhững
họasĩđitìmnhữngcáiđẹptrongsựsốngtầmthườnghàngngày,ởcảnhsinhhoạtxãhội,ởngaytrongnội
tâmconngười,conngườinóichung,chứkhơngriêngmộttầnglớpnào.Nênbútphápcủacáchọasĩởthời
kỳcổđiểncũngthayđổitùytừngtrườnghợp.
Khithưởngthứcnhữngbứchọacổđiểnnếucókẻđãmêvẻđẹpcủangườitrongtranh,nhưmêmột
ngườiđànbàđẹptrongcuộcđờithìkẻđósẽkhơngbaogiờcịnnhậnthứcđượccáiphầngiátrịcủanghệ
thuậttrongbứchọa.Cũngnhưnhữngkẻsaymêmộtnhânvậtanhhùngtrongmộtcuốntiểuthuyết,thìkhó
màthưởngthứcđượcgiátrịnghệthuậtvănchươngcủatácgiả.
Khihộihọathờicổđiểnđãtìmđượcnguồncảmhứngởconngười,thìcóhọasĩMasacciotiêubiểu
choýtưởngđó.ƠnglàngườiÝ,mấtvàoqng27tuổi.Mặcdầutuổitrẻnhưngơngcũngđãthànhcơng
trongviệcđặtmộtnềntảngmớichonềnhộihọacủanướcÝ.Ơngđãchinhphụcđượchọasĩthờiấyvàđặt
vàolịnghọmộtniềmtintưởngmớiởconngười.Vàsựthànhcơngnhấtcủaơnglàđãkéothượngđếgần
lạivớilồingười,lànhân-loại-hóathượngđế.Trướcơng,ngườitadựnglênmộtthượngđếcáchxahẳn
vớithếgiớicủalồingười.
Các tác phẩm của Masaccio phần lớn đề tài vẫn có tính chất tơn giáo. Nhưng đó chỉ là một cớ ơng
mượnđểdiễntảtâmsựcủaơng.
Đấngcứuthếnằmtrênmộtthậptựgỗtronghọaphẩmcủacáchọasĩthờiđókhơngphảilàmộtơngtrời
đầyoaiquyền,cũngkhơngcịnlàmộtthượngđếmnvạnquyềnnăng,vớimnngànsựcaosangtồn

vẹn.Nhưngđấychỉcịnlàmộthìnhảnhcủaconngườivớitấtcảđắngcaycủacuộcđờihiệntrênnétmặt
khắckhổ,vớinhữngđứctínhhysinh,nhẫnnại.Đócũnglàmộtđấngthượngđế,nhưnglàmộtđấngthượng
đếđầylịngnhânái,vịtha.Conngườithấygầnmìnhhơnhayđúnghơnchínhlàmìnhvậy.Cáiđẹpởnhững
tácphẩmđó,thuộcvềphầntinhthần,kháchẳnphầnđẹpvậtchất.Nócũngkhơnghẳnlàchỉcótínhchấtxã
hội.Chínhnóvẫnđượmnhuầntinhthầntơngiáo.Nhưnglàmộtthứtinhthầntơngiáogầnvớinhânloại
đaukhổhơn.
Ngayvềkỹthuậtđườngnétvàmàusắc,mộtsốđơnghọasĩthờibấygiờcũngảnhhưởngMasaccio.Họ
cómộtlốidiễntảmớivềconngười.Căncứvàonhữngtácphẩmcủahọ,tathấynhữngconngườicủahọ
vẽlànhữngkhốiđangcửđộngthậtsự;chứkhơngphảichỉlànhữngđộngtáccửđộngbịngừnghãmlại
bằngmộtdángđiệuchết.Họkhơnghềphântáchcácđộngtácmàchỉdùngnhữngđộngtácấynhưmộtsức
mạnhđểthúcđẩysựsốngcủanhữngnhânvậttrongtranh.Bởivậynhữngđườngnétởbiêngiớicácbắp
thịtkhơngnổirõ,chỉcónhữngnétchínhcủatừngkhốicửđộng.
Trongđịahạtkỹthuậthộihọacóhailốidùngđểdiễntảnhịpđiệucủasựcửđộng.Mộthọasĩcóthể
tìmthấysựchuyểnđộngởtrongcáchìnhthể;trongtrườnghợpnàycửđộnglàyếutốcủahànhđộngvà
đườngnétcầnchosựdiễntả.Mộthọasĩkhác,nhậnxétthấyởngồihìnhảnhcủamìnhtạoracómộtsự
chuyểnđộngbaobọcnóquasựrungđộngcủanhữngluồngánhsángvàbóngtối.Trongtrườnghợpnàythì
sự cử động khơng diễn tả bằng một hành động, nhưng bằng sự chuyển động của vũ trụ, không gian bao
quanhmỗihìnhthể,hayngượclạimỗihìnhthểsựvậtđượcnhậnchìmvàotrongsựchuyểnđộngcủakhơng
gian.CáchdiễntảthứnhấtmộtlốivẽcổtruyềnrấtthịnhhànhởmiềnFlorencebênÝhồibấygiờ.Cách
thứhaihơnhẳnlốitrướcvàtạonênmộttácdụngrấthiệuquảchosơndầuhồiđóvàngaycảchonhữngthế
kỷsaunày.
Trongsuốtthờikỳcổđiểnsựphânchiathànhcácmơnpháicóthểnóiđượclàkhơngcógìrõrệt.Vìđề
tàivànộidungcóthayđổitheonhữngtràolưutưtưởngmỗithờikỳ.Nhưngtựutrungvềkỹthuậthộihọa
chưahẳncómộtđườnglốimớilạ.
1957



ẤNTƯỢNGVÀSIÊUTHỰC

Ấntượng
ThờikỳtồnthịnhcủapháiẤnTượngvàoqngnăm1870-1880.ĐólàthờikỳmàpháiẤnTượngđã
mởmộtkỷngunmớichonềnhộihọachâuÂu.Sựđắcthắngcủanókhơngphảichỉnhấtthờimàcịnảnh
hưởngmãitớingàynay,khắptrongmọibộmơnvănthơnhạckịch.
Vào khoảng 1870, người ta thường gặp ba chàng họa sĩ trẻ tuổi đến ngồi vẽ hàng giờ trên bờ sơng
Seine.ĐólàMonet,RenoirvàPissarro,bachànghọasĩởpháiHiệnThực.Họchămchỉtheodõinhững
hiệntượngdoánhsángchiếuxuốngmặtnước.Tronglúcvẽhọnhậnthấysựrungđộngcủanhữngtiasáng
chiếuxuốngnướcđãphânhóacácmàusắc.Vìthếnhữngmàusắcphảnchiếurấttươisángvàcảđếnhình
thểsựvậtcũngrấtlinhđộngnhưchứachanmộtsứcsống.Bóngtốikhơngcịnlàmàuđendướisựngựtrị
củaánhsáng,chỉcónhữngmàusắctươisáng.Họđãdiễntảmặtnướcđúngtheođiềunhậnxétcủahọ,
đúngtheokinhnghiệmthựctếchứkhơngphảitheomộtlýthuyếtnào.Cịncảnhvậtởtrênbờhọvẫndùng
nhữngphươngpháplềlốicũcủahiệnthực.Khivẽxonghọnhậnthấybứchọathiếusựthốngnhấtởlốivẽ,
thiếusựhịahợp,mấtthăngbằng.Nửaphầnbứchọadướinướcthìlinhđộngtươisáng,đầysứcsống.Nửa
phầntrênbờlàmộtcảnhrấtthực,nhưngkhơngcósựsống,khơnglinhđộng,màusắckémtươi.Saukhi
nhậnthấynhưvậyhọchủtrươngtấtcảcảnhvậtcùngphảidiễntảmộtlốinhưcáchdiễntảmặtnước.Tất
cảnhữnghìnhthểđượctạonênbởimàusắcvàánhsáng.Hìnhthểsựvậthiệntrênbứctranhphâncách
nhaubằngnhữngmảnhmàusắc,khơngcóbiêngiớinhấtđịnhvànhiềukhihịalẫnnhauvìsựrungđộng
củaánhsáng.Nhữnghọasĩởmơnpháinàylấyánhsánglàmcănbảnđểdiễntảsựvật.Nhưngánhsángở
đâykhơngđượccoinhưmộtyếutốcủathựctế!Họasĩchỉdùngnónhưmộtnguntắccủabútpháp.Và
ấntượngbắtnguồntừđấy.
ÁnhsángchỉlàmộtyếutốgiúphọthunhậnsựvậtvìthếnhữnghọaphẩmcủapháiẤnTượngkhơng
diễntảthựctếnhưlềlốidiễntảcủahiệnthực,màhọchỉchútrọngdiễntảhìnhảnhbiếnđộngcủasựvật.
Chủtrươngcủahọbậtnổirõrànghơnhếtthảycácmơnpháiđitrướchọ.
Diễntảhìnhảnhlnthayđổicủasựvậtlàmộthìnhthứccủacảmxúchồntồntựdovàphóngtúng,
cốgắngthốtkhỏisựkiềmchếcủalýtrí.ChủtrươngnhưvậynênpháiẤnTượngnhấtquyếtbảovệnhững
cảmxúccủahọđốivớicảnhvật.Vàcũngnhờvậymàhọđãtìmđượcmộthìnhảnhgầngụinhấtvớisự
thực.Sởdĩnhữnghìnhảnhđóđượcdiễntảgầnvớisựthựccũngnhờcảmxúcmạnhmẽvàthànhthậtđãđi
đơivớigiátrịtuyệtđối,tronghìnhảnhsựvật.Cũngkhơngqđềcaocảmxúcnênhọđãgiữđượckhơng
khítựdokhơnglệthuộcvớilềlốicổtruyền,cũngkhơngảnhhưởngnhữnghìnhthểtrừutượng.Đểđạtđến
nghệthuật,việcthứnhấtlàphảitiếpxúcđượcvớihìnhảnhcủasựvật.

RaphaelvàRambrandtcũngđãtừngnắmđượcbíquyếtvềviệcghichéphìnhảnhcủasựvậtnhưngtrí
tưởngtượngcủahọcịnvượtrangồicảmxúcđểđiđếnmộtlýtưởngvềhìnhthứchoặctinhthần.Tráilại
pháiẤnTượngđãtìmthấylýtưởngcủamìnhởngaytrongphạmvicảmxúc,vàđểgiúpchonhữngphản
ứngcủacảmxúctiếnđếnchỗhồnmỹ,họtừchốimọipháttriểncủatưởngtượng.
ẤnTượngchốngđốivớilốinhậnxétkháchquancủaHiệnThực.Nótunbốnhìnnhậnquanđiểm
nhậnxétchủquancủacánhânnghệsĩ.
Thốtlykhỏichủtrươngkháchquancũnglàmộtlýtưởngcủahọ.Nhưngkhơngphảilàmộtlýtưởng
thuộcphạmvitưtưởngbởinóđặtnềntảngtrêncảmgiác.PháiẤnTượngcũngkhơngđồngquanđiểmvới
pháiLãngMạn,bởinómuốnlàmmộtcuộccáchmạngđốivớinhậnthứcvềtìnhcảmcủanhânloạitrênđịa
hạtvănnghệ,lịchsử,chínhtrị,màpháiLãngMạnđãcốgắngépuổngchonghệthuật.


Nhậnxétvềnhữngtàiliệunhưnhàcửa,câycối,sơngnúi,nhữnghoạtcảnhxãhộimàpháiẤnTượng
đãdùngđểsángtác,tasẽnhậnthấynócómộtgiátrịtrườngcửu,chứkhơngphảichỉcógiátrịchomột
thờiđại.PhầnlớntrongnhữngtácphẩmcủamơnpháiẤnTượng,vẽnhưngcâycốibìnhthường,những
chiếcnhàgiảndị,nhữngdânqchấtphác,chứkhơngphảitịabiệtthựđồsộhaynhưngbàhồngqtộc.
Chọnnhữngđềtàiấykhơngphảihọcóchủtrươngchínhtrịmàchỉđểdiễnđạtlịngtrìumếncủahọvới
nhữngcảnhsinhhoạthằngngàytuygiảndịtầmthườngsonggầngũihọhơnvàđãlàmhọxúcđộngmạnh
mẽ.
CorotvàConstabletuyđãchánghétlốivẽcổtrơntrunhẵnnhụinhưchụpảnh,nhưngvẫnkhơngdám
trưngbàycáctácphẩmmớicủamìnhtrướcquầnchúng.Họnghĩramộtcáchlàtuymộtđềtàinhưngvẽ
làmhaibức.Mộtđểtrìnhbàychoquầnchúng,vẽtheolốicũ,vàmộtđểchomìnhthìvẽhồntồntheoý
muốn.TráilạipháiẤnTượngđãcanđảmtrưngbàynhữnghọaphẩmcủahọvẽtheorungđộngcủatình
cảm.Theomộtkỹthuậtriêngbiệtvàtáobạo.Họkhơngngầnngạitrướcnhữngchỉtríchcủaquầnchúng.
Bềnbỉvàcanđảmtranhđấucholýtưởngnênhọđãthànhcơngvàthuyếtphụcđượcquầnchúng,làmcho
quầnchúngthơngcảmrằng:Sựvậtởtrongmộtbứchọachỉcólýdotồntạiởchỗtruyềncảm;chứvai
trịcủanókhơngphảicốtđểchongườixemtranhmộtảoảnhsng.TácphẩmcủapháiẤnTượnglà
dosựcấutạocủaánhsángvàmàusắcchứkhơngphảidochínhsựvật,nênnókhơngchúýđếnsựhịahợp
củacảnhvậtcũngnhưsựdiễntảkhơnggianvớibềsâu.Màusắccủahọdùng,phầnnhiềutươisánghơn
nhữngmàusắccủacáchọasĩởthếkỷthứXVI,vìhọđãcăncứvàosựphântáchcủaánhsángđốivới

màusắc.Nếuchúngtađemtrộnlẫnmộtítsơnmàuvàngvàmàulamchúngtasẽcómộtmàuthứbalàmàu
xanh.Nhưngnếuchúngtakhơngtrộnlẫnhaithứvớinhau,chúngtachỉvẽhaiđườngmàuvàngvàmàulam
cạnhnhauvàđứngxavàomộtđộvừaphảichúngtacũngsẽnhìnthấymộtmàuthứbalàmàuxanh,nhưng
làmộtmàuxanhtươisánghơnnhiều.KhơngphảilàpháiẤnTượngđãtìmthấynhưvậyvàrồisẽtheo
đúngnguntắcvềmàusắcấymộtcáchcâunệ,máymóc!Họcoiđóchỉlàmộtnhậnxétvềkỹthuật.
Màusắccủahọtươisánghơnkhơngduyởviệchiểurõnguntắcđómàchínhlànhờởcảmxúcvề
màusắccủahọrấttinhvitếnhị.
Chủtrươngrằng:màusắclàdoởánhsángmàcó,ánhsánglàmộtthứgìrấtlinhđộng.Màusắcđãlinh
độngthìkhơngcómộthìnhthểnàođóngkhunglạimàchứađựngđượcnó.Vậythìhìnhthểcũngbiếnđổi
vàrungđộngtheovớiánhsángvàmàusắc,khơngcónhữngđườngbiêngiớinhấtđịnh.PháiẤnTượngđã
căncứvàosựlinhđộngcủamàusắc,củaánhsáng,đểlàmcănbảnchonhữngbiếnđổivềhìnhthểsựvật.
Nhữnghìnhthểcủahộihọangàynàycũngchịumộtphầnảnhhưởngởđó.
Khiđãnhậnđịnhrằngánhsáng,màusắc,hìnhthểđềubiếnđộngthìquanniệmvềkhơnggiancũngdo
đóphảiđổithay.
NhómFlorentinsởđầuthếkỷthứXVchorằng:khơnggianchỉlàcáiqngtrốngvắng.Trênbứchọa,
họdùngcáiqngtrốngđóđểngăncáchmọivậtvớinhau.NhómVenitiensởthếkỷthứXVIthìlạiquan
niệm:khơnggiankhơngphảilàmộtsựtrốngrỗng,nhưngchứađầykhơngkhí,nênkhơnggianbaobọchình
thể,vàtrênhọaphẩmcủahọ,hìnhthểvàkhơnggianhịahợpvớinhau.PháiẤnTượngthìlạichorằng:
chínhsựrungđộngcủaánhsáng,củamàusắcđãtạonênkhơnggian.Khơnggiancũnglnlnbiếnđộng,
bởivậytrêncácbứchọahọkhơngchútrọngđếnbềsâu.Khơnggianđốivớihọchỉlàánhsángvàmàu
sắc,nhiềulốiphêbìnhchỉtríchhọaphẩmcủapháiẤnTượngthiếuchiềusâu.Nhưngthậtrathìchưatừng
cómộtluậtlệnàovềhộihọabắtbuộcmộtbứchọaphảicóđủbachiềunhưtạovật.
PháiẤnTượngquanniệmrằngkhơnggianchứađựngsựrungđộngcủavũtrụ,củaánhsáng,củamàu
sắccónghĩalàhọđãthơngcảmđượcvớinhữngmầmsốngtiềmtàngtronghìnhthểsựvật.Nhữngthờikỳ
vềsaucũngcủamơnpháinàymộtsốhọasĩđãkhơngthơngcảmđượcvớinhữngtưtưởngcănbảncủa
pháiẤnTượng,họđã“chơiđùa”vớimàusắcnhưmộtbácthợnhuộmnênchỉtạorađượcnhữngmàulàm
vuimắtnhưngchẳngdiễntảđượcgì.Đâylàthờikỳphásảncủamộtsốhọasĩtheođi.


Siêuthực

SiêuThựcđãđưacácvănnhânnghệsĩvàomộtcuộcphiêulưumớimẻvàkỳlạnhấttrongthếkỷhiện
tại.
Đólàtâmlýtựđộngthuầntúy.Nhờnónghệsĩdiễntảtưtưởng.Tưtưởngđượcdiễnđạtngồivịng
kiểmsốtcủalýtrí,ngồisựbănkhoănvềnghệthuật,ngồisựkiềmtỏacủalnlývàngồicảsựxúc
độngcủacảmgiác.
NếunghệthuậtvớimụcđíchđitìmcáiĐẹp,tơngiáovớimụcđíchđitìmcáiThiện,khoahọcvớimục
đíchđitìmsựThực,thìpháiSiêuThựckhơngcómụcđíchlàmviệc:nghệthuật,tơngiáovàkhoahọc.
NhữngngườiởmơnpháiSiêuThựcđãtừngtunbốrằng:“Khơngnênphêbìnhmộttácphẩmsiêuthực
vềmặtnghệthuậtcủanó.Chúngtơikhơngcómụcđíchđitìmcáiđẹptrongphạmvithẩmmỹcủanghệ
thuật.Đâychỉlàmộtkhoahọcmớiđểdiễntảtưtưởng”.
DùsaothìchúngtahẳncũngđãnhậnthấyảnhhưởngcủapháiSiêuThựcđãlantrànnhanhchóngvà
rộngrãitrongcácbộmơnvănnghệ.Nhữngảnhhưởngcủanórõràngnhấttrongthica,hộihọa.Mộtítmẩu
dâythép,vàibacáinútchai,mộtchiếcsườnxeđạpcũ,cũngđủchomộtnghệsĩởpháiSiêuThựcdiễntả
tưtưởngcủamình.Bởichủtrươngnhữngsángtáccủamìnhkhơngthuộcphạmvinghệthuậtmàđóchỉlà
mộtkhoahọcmớimẻnênphầnnhiềuhọkhơngtạonênnhữnghìnhảnhcótínhchấtnghệthuật.Vàcũngbởi
bắtbuộcphảitheosátchủtrươngđãđềxướngranênhọphảitạonênnhữnghìnhthểrấtgiảtạochỉđưa
đếnsựbếtắc.Mặcdùchủtrươngcủahọcómớilạmấyđichăngnữa,thìcũngvơíchnếuchínhnókhơng
cótínhchấtnghệthuật.
ĐólàtrườnghợpnhậnxétvềsiêuthựctheochủthuyếtcủaAndréBretontrongcuốn“Manifeste du
Surréalisme”.
Ởkhíacạnhkhácvềphíacácphêbìnhgianghệthuật,thựcsựhọrấtbốirốitrongviệcđịnhnghĩavà
xếploạicáchọasĩcóxuhướngsiêuthực,bởivìphươngdiệnkỹthuậtvàbútphápcủanhómhọasĩnàyrất
khácbiệtnhau,ngaycảđếnviệcsửdụngchấtliệusángtáccũngvậy.Ngườitabènthêmdanhtừpeinture
fantastique để chỉ chung tồn thể những xu hướng siêu thực khác nhau. Trong đó khó phân chia thành
nhóm,nhưnglạiphânchiatheotừngcánhân:Chirico,MaxErnst,Klee,Dali,Chagall,Bosch.
NgườitacịnchorằngsiêuthựccónhiềutínhchấtcóthểtìmthấycảởmơnpháiBiểuHiệnvàLãng
Mạn.CịnvềnguồngốccóthểlầntrởlạitớihọasĩBoschvàbaogồmcảnhómDada.
1957

Trườngbiểuhiện
PháiẤnTượnggồmmộtsốhọasĩnhấtđịnhcómộtxuhướng,mộtluậtlệrõrệt,tráilạimơnpháiBiểu
Hiệnchỉgồmmộtsốhọasĩcónhữngxuhướngphứctạpvềnghệthuật.Kểramuốncómộtýniệmrõrệtvà
đứngđắnvềmơnpháiBiểuHiện,chúngtakhócóthểxếpnhữnghọasĩcủamơnpháinàyvàomộtloạinhất
định.Dùsaonhữngvấnđềsẽthảoluậnsauđây,nặngvềtưtưởnghơnlàvềkỹthuật,vìchủtrươngcủa
mơnpháinàykhơngđemđếnmộtsựgìmớilạởphầnkỹthuật.
NhữngnghệsĩcủamơnpháiBiểuHiệnnhưRouault,Nolde,Soutinev.v.khơnghọpthànhmộtnhómvà
hầunhưkhơngcóliênlạcgìvớinhaunhưMonet,Pissaro,RenoirởpháiẤnTượng.
MơnpháiBiểuHiệncóhaithờikỳchính:
Thờikỳđầutừ1885đến1900cóGauguin,VanGogh,Munch,Toulouse-Lautreclànhữnghọasĩmuốn
tìmmộtlốithốtmới.
Thờikỳthứhaimạnhmẽhơn,cóRouaultdẫnđầu(1905).Picassocũngđãtừngthamgiatrongthờikỳ
(Lam)và(Nègre),đến1910cóNolde,HokochavàSoutine,từ1910đến1923phátsinhmộtpháigọilà
LậpThểBiểuHiện.Pháinàycóthamvọngdunghịanhữngyếutốdiễntảvànhữngyếutốkiếntạo.Đólà
thờikỳđiểnhìnhnhấtcủanềnnghệthuậthộihọachâuÂu.
Vậychúngtathửtìmhiểucáctưtưởngthenchốtcănbảnnàođãphátsinhtrongđịahạtnghệthuậtđể
tạonênpháiBiểuHiện.TơitưởngcóthểdựavàolờitunbốcủaEdwardMunch,mộthọasĩcótêntuổi
vàtrungthànhcủamơnpháiđó.Ơngtanói:“Ngườitakhơngthểvẽmãinhữngngườiđànbàngồithêuthùa
vànhữngđànơngngồiđọcsách.Tơi,tơimuốnvẽnhữngconngườiđangsống,đangthởhítkhítrời,đang
cảm,uvàđaukhổ”.VanGoghcũngđãtừngcóquanniệmnhưvậytrongkhisángtác.Khơnggìvắntắt
vàrõrànghơn.NhưngthậtrathìkhơngphảiriênggìcáchọasĩởpháiBiểuHiệnđãcónhữngtưtưởngđó.
Đưavấnđềtâmlývàonghệthuậthộihọalàmộtýtưởngmàmọingườinhậnthấybàngbạctrongmộtphần
cáctácphẩmhộihọavàngaycảtrongvănchươngnữa.RiêngmơnpháiBiểuHiệnđãnổibậtrõhơnhếtvì
đólàlýtưởng,làmộtconđườnghọvạchrađểnoitheovàđãthànhcơngtrongđịahạthộihọa.
NhữngtácphẩmhộihọacủamơnpháiBiểuHiệnkhơngnhữngnóilênýtưởngcủahọởngayđường
nét,màusắcmàphầnlớncịnởcảđềtàimàhọthườngdùng:nhữngconngườiđaukhổ,sợhãi,nhữngcảnh
tangtóc,nhữngnụcườisầuhéo,nhữngbộmặtméomó,xanhxao,nhữnghồncảnhtạoraxúcđộngmạnh
vềtâmlý.
Đứngtrướcnhữngtácphẩmđó,nhữngngườiquanniệmnghệthuậthộihọalàChânThiệnMỹmộtcách

cổđiển,tấtnhiênsẽbănkhoănlạclối.Vàđơikhikhơngngầnngạicơngkíchbằngnhữnglờichỉtríchtàn
tệ.
Biếtbaobạnutranhvàđơikhicócảmộtsốnhữngbạnlàmcơngviệchộihọanữađãthựcthàbộc
lộ:“Chúngtơirấtutranh,rấtthíchvẽnhưngmongmuốnmộtbứctranhvẽhoatươicảnhlạ,mộtthiếunữ
thật u kiều hay một phong cảnh hữu tình. Cịn những bức họa dù cho “nghệ thuật” tới đâu mà vẽ một
ngườimặtmũiméomó,lệchlạc,mộtcảnhghêsợ,chếtchócthìxinchịu”.
Vậythìvấnđề“ChânThiệnMỹ”trongnghệthuậthộihọalàgì?Chúngtaphảiquanniệmcái“Mỹ”,cái
“Thiện”rasao?
Nếucómộtvàiýkiếntronggiớiphêbìnhmuốntáchrờiphần“nghệthuật”rakhỏicái“Đẹp”,thìvì
mộtduncớkhác,cácnhàtriếthọckhơngmuốntheolậpluậnđó.Họnghĩrằngnghệthuậtcóthểđồng
thờidungnạpsựđiềuhịavàsựlệchlạc,cũngnhưđồngthờicóthểchứađựngcái“ác”vàcái“thiện”.
Vậythửhỏinghệthuậtmànhìntheoquanđiểmcủalnlý,củaxãhộicóthểdungnạpđượcnhữngcáigọi


là“xấuxí”,nhữngcái“ác”ởtrongsựvậthoặcởtrongmộttrạngtháitâmhồnmànómuốndiễntảđược
khơng?Trướcvấnđềgaygonàytơitưởngchúngtacóthểtrảlờiđượcrằng:“Mọisự,mọivậtkểcảđau
khổ,đóikhát,bệnhhoạnvàcảtộiácnữa,đềuđượccứuthốtkhỏisựtầmthườngcủanónhờnghệthuật.
Đólàmảnhđấtduynhấtcóthểdungnạpđượcchúng.Thiêntàikéotheovớimìnhnhữngvậtxấuxa,những
tâmtínhbẩnthỉuởtrongcơncuồngphongcủanghệthuậtđiqua.Nhữngsựvậtgọilà“ác”,làtầmthường
đóđượctungvàotrongkhungcảnhrộnglớntựanhưnhữngâmthanhtráinghịchtrongmộtcuộchịatấu.
Chorằngcái“ác”,cái“xấu”dùngđểlàmnổibậtvàlàmtănggiátrịchotồnthểlàmộtsựthiếusótở
địahạtsiêuhìnhvàgâymộtluồngcămphẫnởquanđiểmlnlý,nhưnglạirấtanủivàrất“thật”ởđịahạt
nghệthuật.Làmmộtơngtơđểnốidunchothiênđàngvàđịangục,chocáiácvàcáithiện,chocáixấu
vàcáiđẹpchỉcóthểlàmộtnghệsĩ,mộtthinhân.Trênđịahạtnghệthuật,vănchương,nhữngsựxấuxa
tầmthườngtrởthànhsựđẹpđẽcaocả.Thưởngngoạncáicảnhđẹpvĩđạimạnhmẽcủamộtđámcháynhà,
làcatụngmộtkhíacạnhnàomàđámcháyđócóquyềnduynhất.
Nghệ thuật mang một sứ mạng và phải đạt tới đích dù phải xơng vào giữa lịng địa ngục, sống giữa
nhữnglồiuqi.Nótiếntớikhơngphảicóthamvọngbiếnđổiđượcđịangụcthànhthiênđàng,bọn
uqithànhbầytiênnữ.Nhưngđểcứuthốtnhữngcảnhvậtđókhỏisựtầmthườngvàđặtchochúngcó
mộtchỗđứng,điềuhịavớivũtrụ.Nghệthuậtmàkhơngđạtđượcnhưvậylàthấtbại.

Nghệthuậtphảitạonênđượcnhữngcảnhđịangụcđiểnhình,nhữnglồimaqihồnhảo.Nhưngnếu
nóchỉtạođượcmộtthứđịangụcgiảtạovànhữnglồimaqibấtthànhthìcũngđãthấtbại.
Nếunghệthuậtchứađựngmộtniềmtinởcái“Mỹ”,vàcái“Mỹ”chứachấtmộtniềmướcvọngởcái
“Chân”tuyệtđối,thìhìnhnhưtấtcảcáctácphẩmnghệthuậtphảilàsựhịahợpvớilnlý?
Nhưngchúngtavừacơngnhậnvàchứngmìnhrằngsựgiảithíchđóthậtlàqgiảndịvàngâyngơ.Đi
tìmmộttrạngtháicùngđộcủacái“Chân”,khơngphảilàđãtìmđãnắmđượccáitrạngtháisiêunhiêncủa
nó.Ảnhhưởngcủacáiđẹpgâychocái“Thiện”củamộtnềnlnlýchỉlàgiántiếpvàrấtchậmchạp.
Chúngtakhơngnênhồntồntrơngcậyvàonóđểcóthểsửađổi,biếncảicảtâmtìnhcủanhânloại,cả
nếpsốngcủaxãhội.Đãbốirốiđểchỉrõmụctiêu,nósẽbốirốihơnnữakhichúngtađịihỏiởnómột
phươngtiệnđểthựchiện.
Ruskintrongcuốn“Hộihọamới”đãcốsứcthuyếtgiáochoviệckêugàocáchọasĩtrởlạivớithiên
nhiên,tạovật;ướcvọngnhưvậymàđờisốngcủanhânloạiđượctrongsạch,phongtụctậpqnđược
lànhmạnhhơnvàhyvọngsẽgiảiquyếtđượcmọivấnđềxãhội.Nhưngrấtmayơngtađãsớmhiểurằng
mìnhđãđilầmđường.
Nếuchỉchútrọngđếnnhữngkếtquảthuộcvềlnlý,thìngườitacóthểtráchcứcáchọasĩkhơngchịu
đặtmộtmụcđíchcổvũcholnlýtrongcáctácphẩmcủahọ.
Chodùnghệsĩcóchỉđườngchonhânloạiđếnmộtmụcđích,mộtthếgiớilýtưởngnàođóthìchắc
chắn,khơngphảinhânloạisẽtớiđượcbằngconđườngcủanghệthuật.
SựthànhcơngcủamơnpháiBiểuHiệncóchăngthìcũngchỉtrongphạmvinghệthuậthộihọa.Những
tác phẩm của họ có góp phần vào cơng cuộc tiến hóa chung của cả nhân loại thì cũng chỉ là gián tiếp.
Nhữngphongcảnh,nhữngtĩnhvật,nhữngconngườihọđưarachỉlàtấmgươngphảnchiếunhữngcảm
xúc,nhữngpháthiệntâmlý.Nhậnxétcủahọđứngtrêncươngvịmộtnghệsĩkhơngphảiởđịavịmộtln
lýgiahaymộtchiếnsĩxãhội,nênkhơngcósựgiảiquyếtvàtuntruyền.Tácphẩmcủahọchứađựngcái
“đẹp”nhưnglàcáiđẹpcủahộihọa,kháchẳnvớicáiđẹpvậtchấtthơngthường.Nhữngnhânvậttrongcác
tác phẩm của Soutine hay Rouault khơng có những vẻ đẹp kiều diễm, mỹ miều mà đẹp một cách khủng
khiếp.Chúngtahãynhậnlấynhưvậyvàkhơngnênđịihỏigìhơn.
CũngcóthểnhữngtácphẩmvềhộihọacủamơnpháiBiểuHiệncóthểcónhữnggiátrịvềmặtlnlý,
xãhộivàchínhtrị...Nhưngđiềuquantrọnglàgiátrịnghệthuậtcủanó.Điềuđómớilàđángkể.Cóđược
giátrịnghệthuậtlàđãlàmtrịnsứmạngmànghệthuậtgiaophóchonó.Nhữnggiátrịqgiánhấtmàphái