Tài liệu Báo cáo " Tìm hiểu hệ thống pháp luật ANGLO - SAXON (COMMON LAW)" doc

Nhà nớc & pháp luật nớc ngoài
Tạp chí luật học số 6/2003 71





PGS.TS. Thái Vĩnh Thắng *
1. Lch s hỡnh thnh v phỏt trin
Mc dự t xa xa khong 3500 TCN n
nm 43 SCN cú ln súng ngi c n
nh c nc Anh v sau ú phn ln lónh
th Anh b ngi La Mó (Romans) chim
úng khong 4 th k (t nm 43 n 446
SCN) nhng nc Anh khụng phi l thnh
viờn ca h thng phỏp lut Romano-
Germanic nh cỏc nc Tõy u. Nc Anh
phỏt trin h thng phỏp lut ca riờng mỡnh.
Trờn lónh th nc Anh, n th k th V
ngoi ngi La Mó cũn cú ngi Jute, ngi
Saxons v ngi an Mch (Danes). Khi
chim c cỏc phn lónh th ca Anh,
nhng dõn tc ny ó ỏp t nhng tp quỏn
v nhng nguyờn tc phỏp lớ ca mỡnh lờn
nhng vựng t ó chinh phc c. Tuy
nhiờn, nhng tp quỏn v nguyờn tc phỏp lớ
ca h khụng th thay th hon ton nhng
tp quỏn v nguyờn tc phỏp lớ a phng
vn ó tn ti lõu i trong xó hi ca ngi

dõn bn x. Hn th na cũn xy ra s xung
t gia tp quỏn phỏp lut a phng v
tp quỏn phỏp lut ca k ụ h. Vo thi kỡ
ú, nhng xung t ny hu nh khụng th
gii quyt c. Vỡ lớ do núi trờn m n u
th k XI Anh cựng mt lỳc cú ba h thng
phỏp lut c ỏp dng mt cỏch riờng r
cho ba khu vc lónh th ca Anh. ú l
Angles law, West Saxon law v Danish law:
- Angles law l h thng phỏp lut ca
Anh lỳc by gi. Lut ny c hỡnh thnh
t tp quỏn bn a v c ỏp dng khu
vc min Trung v min Tõy nc Anh.
- West Saxon law mang sc thỏi h thng
phỏp lut ca ngi Saxons - l dõn tc ó
tng sng Tõy Bc nc c. Do vy, h
thng phỏp lut ny chu s nh hng ca
h thng phỏp lut c. H thng West
Saxon law cú hiu lc trờn lónh th thuc
cỏc vựng min Nam v mt s vựng min
Tõy nc Anh lỳc by gi.
- Danish law (lut an Mch) l h
thng lut do ngi an Mch cựng vi s
nhp c ó mang n t Anh. Nú c ỏp
dng mt s vựng thuc min Trung v
min ụng nc Anh.
iu ỏng chỳ ý l trong khong thi
gian t nm 871 n 899 di thi tr vỡ ca
vua Afred, hng lot ci cỏch phỏp lut c
tin hnh. Nh vua c gng phỏp in hoỏ v

thng nht hoỏ cỏc tp quỏn phỏp lut v cỏc
nguyờn tc phỏp lut nhm ỏp dng thng
nht cho mi vựng lónh th Anh nhng vn
khụng t c mc ớch ca mỡnh.
n nm 1066, vic chinh phc nc
Anh ca ngi Normand (ngi cú ngun
gc t x Normandy - phớa Bc nc Phỏp)
ó ỏnh du s hỡnh thnh v phỏt trin
mnh m ca Common law. Sau khi thng
tr c nc Anh, ngi Normand ó ỏp t
* Ging viờn chớnh Khoa hnh chớnh - nh nc
Trng i hc lut H Ni


Nhµ n−íc & ph¸p luËt n−íc ngoµi
72
T¹p chÝ luËt häc sè 6/2003

các quy tắc và tập quán pháp lí của mình trên
toàn bộ lãnh thổ Anh quốc. Những nguyên
tắc và tập quán pháp luật này đã gây sự ảnh
hưởng sâu sắc đến việc hình thành pháp luật
chung cho mọi miền lãnh thổ Anh quốc.
Dưới triều đại vua Wiliam đệ nhất (1066 - 1087)
rất nhiều vị thẩm phán được gửi từ Westminster
(thủ phủ của Anh lúc bấy giờ) đến tất cả các
vùng đất thuộc quyền cai trị của nhà vua. Ở
các vùng được gửi đến các vị thẩm phán đã
áp dụng những tập quán và luật pháp của
vùng để xét xử các vụ án thuộc thẩm quyền

của mình. Sau một thời gian làm việc nhất
định, các vị thẩm phán thường trở lại
Westminster để thảo luận những vấn đề về
tập quán và luật pháp của vùng mình đã áp
dụng để xét xử trong từng vụ việc. Trong
quá trình thảo luận, trao đổi kinh nghiệm xét
xử các vụ án điển hình với những bản án có
tính thuyết phục cao của các vị thẩm phán ở
các vùng khác nhau đã được đúc rút làm
mẫu mực để các vị thẩm phán tham khảo và
áp dụng khi xét xử các vụ án có tình tiết
tương tự về sau. Cách áp dụng tiền lệ này
dần dần được coi là luật chung và sau đó
được các cơ quan tư pháp thừa nhận như
những bản án nguyên tắc áp dụng cho mọi
vùng thuộc lãnh thổ Anh. Vì vậy, nguyên tắc
xét xử theo án lệ được hình thành và hệ
thống pháp luật hình thành theo án lệ được
gọi là thông luật (Common law). Do nước
Anh có nhiều thuộc địa và phát triển thương
mại với nhiều quốc gia khác mà thông luật
được áp dụng ở rất nhiều nước châu Mĩ, Ấn
Độ, Australia, New Zealand; phần lớn các
nước châu Phi, Canađa, Pakitstan…
Có thể phân chia sự hình thành và phát
triển của Common law thành 4 giai đoạn.
(1)

- Giai đoạn 1: Từ khi hình thành pháp
luật đến năm 1066 khi người Normand xâm

chiếm nước Anh. Giai đoạn này gọi là giai
đoạn Anglo-saxon (theo cách gọi của nhà
luật học so sánh René David). Điểm đặc biệt
của giai đoạn này là sự tồn tại của nhiều đạo
luật và tập quán của các bộ lạc có nguồn gốc
từ nước Đức (German). Các luật và tập quán
lúc này mang tính địa phương, không có
pháp luật cho toàn bộ lãnh thổ nước Anh.
- Giai đoạn 2: Từ năm 1066 đến 1485
(triều đại vua Tudors). Đây là giai đoạn khắc
phục tính chất địa phương, tản mạn, thiếu
thống nhất để xây dựng hệ thống pháp luật
chung thống nhất cho toàn bộ lãnh thổ nước
Anh - hệ thống common law.
- Giai đoạn 3: Từ năm 1485 đến 1832.
Đây là giai đoạn phát triển và cạnh tranh
giữa thông luật (Common law) và luật công
bình (Equity). Điểm đặc biệt của giai đoạn
này là thông luật phải thoả hiệp và cạnh
tranh với luật công bình.
Luật công bình có tên gọi bằng tiếng
Anh là Equity hoặc Chancery law; Equitable
law. Luật công bình xuất phát từ sự khẩn cầu
đến công lí khi công lí không đạt được bằng
việc xét xử theo luật thành văn và tiền tệ
pháp luật. Bản chất của luật công bình là khi
xét xử theo luật thành văn và án lệ mà công
lí không đạt được thì đương sự có quyền
khẩn cầu đến sự sáng suốt của nhà vua. Lúc
đầu khi các vụ việc còn ít nhà vua đã đích

thân xem xét, về sau nhà vua giao cho vị đại
pháp quan (Lord Chancellor) xem xét.
(2)

Quyền tài phán này từ thế kỉ XV do văn
phòng Chưởng ấn Hoàng gia tiến hành đã


Nhà nớc & pháp luật nớc ngoài
Tạp chí luật học số 6/2003 73

phỏt trin thnh mt h thng lut gi l
Equity, tn ti song song vi thụng lut.
S khỏc nhau trong t chc to ỏn thụng
lut (Comm law) v to cụng bỡnh (Equity)
l to ỏn thụng lut cú bi thm on, cũn
to cụng bỡnh khụng cú bi thm on. Nu
cú s tranh chp gia to thụng lut vi to
cụng bỡnh thỡ vic gii quyt luụn cú li cho
to cụng bỡnh.
Lut cụng bỡnh da trờn mt s nguyờn tc,
mt s cõu chõm ngụn sau õy:
1. Equity acts "in personam"
(3)
- Lut
cụng bỡnh nhm vo quyn nhõn thõn.
2. Equity acts on the conscience - Lut cụng
bỡnh xut phỏt t mnh lnh ca lng tõm.
3. Equity will not suffer a wrong to be
without remedy - Lut cụng bỡnh khụng b

qua s bt cụng no.
4. Equity follows the law - Lut cụng
bỡnh tụn trng lut phỏp.
(4)

5. Equity looks to the intent rather than
form - Lut cụng bỡnh chỳ ý n mc ớch
hn l hỡnh thc.
6. Equity imputes an intent to fulfil an
obligation - Lut cụng bỡnh suy oỏn v ý
nh thc hin xong mt ngha v.
7. Equity looks on that as done which
ought to be done - Lut cụng bỡnh cho rng
cỏi gỡ ó thc hin cú ngha l nú cn phi
c thc hin nh th.
8. Equitable remedies are discretionary -
Phng phỏp gii quyt ca lut cụng bỡnh l
tu s nh liu ca thm phỏn.
9. Delay defeats equities - Chm tr lm
tiờu hu quyn ũi hi lut cụng bỡnh.
10. He, who seeks equity must do equity
- Ai tỡm kim s cụng bỡnh phi hnh ng
cụng bỡnh.
11. He, who comes into equity must come
with clean hands - Ai n vi lut cụng bỡnh
phi n vi ụi bn tay trong sch.
12. Equity regards the balance of
convenience - Lut cụng bỡnh tớnh n s
cõn bng li ớch.
13.Where there are equal equities, the

law prevails - õu cú cụng bỡnh, ú lut
phỏp u thng.
14.Where there are equal equities the
first in time prevails - Khi no quyn li hin
ti da trờn s cụng bỡnh, quyn no cú
trc c u thng.
15. Equity like nature, does not thing in
vain - Lut cụng bỡnh ging nh thiờn nhiờn,
khụng lm iu gỡ khụng cú mc ớch.
16. Equity never wants a trustee - Lut
cụng bỡnh khụng bao gi mun ngi c
u thỏc (bao gi cng mun ngi u thỏc).
17. Equity aids the vigilant - Lut cụng
bỡnh giỳp ngi cn trng.
18. Equaility is equity - Bỡnh ng l
cụng bỡnh
- Giai on 4: T nm 1832 cho n
ngy nay.
õy l giai on chuyn i b mỏy nh
nc cng nh h thng phỏp lut Anh. Bt
u giai on ny l cỏc cuc ci cỏch v
phỏp lut v h thng to ỏn. Cỏc lut gia
(cỏc nh lớ lun cng nh thc tin) thay i
quan im ỏnh giỏ tm quan trng ca lut
vt cht v lut hỡnh thc. Trc õy cỏc lut
gia Anh coi trng lut hỡnh thc (lut t tng
hỡnh s, t tng dõn s) hn lut vt cht
nhng nay chuyn sang coi trng c lut
hỡnh thc ln lut vt cht. Nh nc ó tin

Nhà nớc & pháp luật nớc ngoài
74
Tạp chí luật học số 6/2003

hnh hu b mt khi lng ln cỏc vn bn
lut ó lc hu khụng phự hp vi thc tin
v tin hnh h thng hoỏ, phỏp in hoỏ
phỏp lut trờn nhiu lnh vc khỏc nhau.
Cuc ci cỏch h thng to ỏn trong giai
on ny lm cho cỏc h thng to ỏn bỡnh
ng vi nhau hn. Cỏc h thng to ỏn
trc õy (gia to x theo Common law v
to x theo Equity) thiu s bỡnh ng cn
thit. Lut to ỏn nm 1873 (Judicature act
1873) ó xoỏ b s cỏch bit ny. Lut ny
ó hp nht c hai to Court of Chancery (x
theo lut cụng bỡnh) v Court of Common
law (x theo thụng phỏp) vo trong khuụn
kh ca To ỏn ti cao v cỏc nguyờn tc ca
hai to ny cng c xem xột v tụn trng.
Cuc ci cỏch ny c mt lut gia Anh vớ
von nh ó "lm cho hai dũng nc ó gp
nhau v gi õy cựng chy chung dũng song
nc khụng trn ln". Theo Rene David
"cuc ci cỏch ny khụng tc b c tớnh
cht truyn thng ca phỏp lut Anh quc".
Cựng vi s tng cng vai trũ ca ngh
vin v cỏc c quan hnh chớnh nh nc, s
lng cỏc vn bn phỏp lut ca ngh vin v

cỏc c quan hnh phỏp tng lờn theo xu
hng nh hng ca h thng phỏp lut lc
a chõu u.
Trong th k XX vai trũ lp phỏp u
quyn tng lờn. S lng cỏc vn bn ca
Chớnh ph, ca Hi ng c mt, ca nh
vua tng lờn.
Tuy nhiờn, cho n ngy nay ỏn l (tin
l phỏp lut) vn l ngun quan trng ca h
thng phỏp lut Anglo - Saxon.
Mt im c bit khỏc ca giai on 4
ny l phỏp lut M phỏt trin gn nh tỏch
ra thnh h thng phỏp lut riờng. S xut
hin Hin phỏp 1787 l c s xõy dng v
phỏt trin h thng phỏp lut M, to ra s
khỏc bit gia M v Anh. Trong lnh vc
lut nh nc (lut hin phỏp), nc Anh
theo chớnh th quõn ch lp hin, cũn M xõy
dng chớnh th cng ho tng thng, nc
Anh khụng cú hin phỏp thnh vn, cũn M
cú hin phỏp thnh vn. Hoa Kỡ xõy dng b
mỏy nh nc theo nguyờn tc phõn quyn
rch rũi, cũn Anh quc khụng cú s phõn
quyn rch rũi vỡ Thng ngh vin Anh
(House of Lords) li l To phỳc thm ti
cao. Quan chng n (Lord Chancellor) li
l ch tch Thng vin.
2. Cỏc nguyờn tc c bn trong vic ỏp
dng ỏn l trong h thng Common law
Vic ỏp dng ỏn l phi tuõn theo 3

nguyờn tc c bn sau õy:
1. Cỏc quyt nh ca Thng ngh vin
(House of Lords) l ỏn l bt buc i vi tt
c cỏc to ỏn ngoi tr bn thõn Thng
ngh vin (trc nm 1966 ỏn l ca Thng
ngh vin cú giỏ tr bt buc ngay c i vi
Thng ngh vin).
2. Cỏc quyt nh ca To phỳc thm
(Court of appeal) khi ó to nờn ỏn l thỡ cú
giỏ tr bt buc i vi tt c cỏc to ỏn cp
di thuc quyn phỳc thm ca to ỏn ny.
Tr cỏc bn ỏn hỡnh s cũn cỏc ỏn l khỏc
ca To phỳc thm cng cú giỏ tr bt buc
ngay c vi bn thõn nú.
3. Cỏc quyt nh ca to ỏn cp cao
(Hight Court of Justice) khụng mang tớnh ỏn
l bt buc i vi to ỏn cp di, nú ch cú
giỏ tr thuyt phc v nh hng n cỏc
quyt nh ca to ỏn cp di.


Nhà nớc & pháp luật nớc ngoài
Tạp chí luật học số 6/2003 75

Ngoi nguyờn tc c bn núi trờn cũn cú
mt s nguyờn tc khỏc liờn quan n vic
ỏp dng ỏn l:
- Khi ỏp dng ỏn l ũi hi cỏc thm
phỏn phi phõn tớch k cỏc bn ỏn. Trong cỏc
lớ do lp lun cho quyt nh ca to ỏn cn

phi phõn bit nhng lớ do no l cn thit
khụng th thiu v lớ do no l khụng nht
thit cn phi cú. Ch nhng lớ do, cn c c
bn nht thit phi cú gi l ratio decidendi
mi l phn bt buc ỏp dng, cũn phn ph,
phn khụng nht thit phi cú gi l obiter
dictum thỡ khụng bt buc phi ỏp dng. Giỏ
tr ca phn obiter dictum ch l mang tớnh
thuyt phc, cũn ỏp dng hay khụng ph
thuc vo mc uy tớn v nh hng ca
thm phỏn ó to ra ỏn l ú.
3. Cỏc c im c bn
T s phõn tớch cỏc phn trờn õy,
chỳng ta cú th rỳt ra cỏc c im c bn ca
h thng phỏp lut Anglo-Saxon nh sau:
- õy l h thng coi trng tin l phỏp lut;
- cao vai trũ ca to ỏn trong sỏng to
phỏp lut;
- Coi trng i sng thc tin ca phỏp lut;
- Bao gm ba b phn l vn bn quy phm
phỏp lut (do c quan lp phỏp lm ra), ỏn l
(Common law) v Equity (lut cụng bỡnh);
- Vic s dng ỏn l v vic ng ti
cụng khai cỏc bn ỏn xột x cụng bng l
mt trong nhng yu t m bo tớnh minh
bch ca phỏp lut v hot ng t phỏp;
- H thng phỏp lut ny gn lin vi ch
xột x tranh tng (khỏc vi h thng phỏp
lut lc a chõu u l xột x thm vn)./.

(1).Xem: Les grands systốmes de droit contemporains - par
Renộ David & Camille Jauffret - Spinosi - DALLOZ -
Paris 1992, P.255.
(2). Lord Chancellor l chc v quan trng tng
ng vi quan chng n, b trng B t phỏp.
(3). Ting la tinh in personam: i nhõn, in rem: i vt.
Quyn nhõn thõn l nhng quyn dõn s gn lin vi
nhõn thõn ca mi cỏ nhõn khụng th chuyn giao cho
ngi khỏc nh quyn cú h, tờn, quc tch, quyn t do
kt hụn, li hụn, quyn c m bo an ton tớnh mng,
sc kho, thõn th, danh d, nhõn phm.
(4). Nguyờn tc ny c hiu l lut cụng bng tụn
trng cỏc quy nh ca thụng lut, tr khi cú lớ do
chớnh ỏng chng t iu ngc li.




Những biểu hiện
(Tiptheo trang 63)
hiu qu cỏc ti phm do cỏc t chc phm
ti thc hin ngay t khi mi cú hnh vi
thnh lp hoc tham gia t chc vi mc ớch
thc hin cỏc ti phm ú.
(8)

Túm li, qua vic ỏnh giỏ cỏc ũi hi
ca nguyờn tc phõn húa TNHS i vi ch
nh ng phm v nghiờn cu cỏc quy nh
ca phỏp lut hỡnh s hin hnh ca nc ta,

cú th khng nh rng mc dự BLHS ó th
hin c nhng ni dung c bn ca
nguyờn tc ny nhng vn phõn hoỏ
TNHS cha c gii quyt trit . Cỏc
quy nh liờn quan n ng phm vn cn
c tip tc phỏt trin theo c hai hng:
Phõn hoỏ c th hn trỏch nhim hỡnh s ca
nhng ngi ng phm da trờn tớnh cht
hnh vi ca h v phõn húa TNHS i vi
trng hp ng phm cú tớnh nguy him
cao - t chc phm ti./.

(8).Xem: TS. Lờ Th Sn - "V ti phm cú du hiu
cú t chc trong lut hỡnh s Vit Nam", Tp chớ
lut hc, s 1/2003, tr. 45 - 47, 48.