thử nghiệm sản xuất giống cá mè vinh bằng kích thích tố khác nhau ở cần thơ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN
THƠ

KHOA THỦY
SẢN









HUỲNH TẤN
ĐẠT









THỬ NGHIỆM SẢN XUẤT GIỐNG CÁ MÈ
VINH
BẰNG KÍCH THÍCH TỐ KHÁC
NHAU

Ở CẦN
THƠ










LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI
HỌC

NGÀNH NUÔI TRỒNG THỦY
SẢN








CÁN BỘ HƯỚNG
DẪN

Ts. NGUYỄN VĂN

KIỂM












2009

i



Lời cảm
tạ



Qua thời gian thực tập và hoàn thành luận văn tốt nghiệp tại
trường,
tôi đã nhận được nhiều sự giứp đỡ, có cơ hội học tập được rất nhiều kiến
thức
bổ ích và kinh nghiệm quí báu từ phía các cá nhân, tập thể. Và những
kiến

thức, sự giúp đỡ đó đã được thể hiện thành sản phẩm, đó chính là quyển
luận
văn tốt nghiệp đại học này. Để hoàn thành luận văn này, tôi không quên
sự
đóng góp quí báu
của:


Quí thầy cô trong Khoa Thủy sản – Trường Đại học Cần Thơ đã
tận
tình giúp đỡ và truyền đạt những kiến thức chuyên môn quí báu trong
thời
gian tôi học tập tại
trường.


Nhân đây tôi cũng xin chân thành cảm ơn thầy Nguyễn Văn Kiểm
đã
tận tình hướng dẫn tôi từ khi thành lập đề cương cho đến khi hoàn thành
bài
luận văn tốt nghiệp. Tôi sẽ không quên sự quan tâm rất nhiệt tình, hướng
dẫn
tìm tài liệu tham khảo, liên hệ nơi thực tập, tạo điều kiện rất thuận lợi cho
tôi
thực hiện đề tài tốt nghiệp. Chính sự giản dị, cởi mở gần gũi của thầy đã
giúp
cho tôi có thêm sự tự tin, hăng hái trong thực hiện đề
tài.

Xin cảm ơn cô giáo cố vấn học tập Lam Mỹ Lan đã giúp đỡ và
động

viên tinh thần cho tôi những lúc khó khăn trong học
tập.


Bài luận văn cũng sẽ không hoàn thành thuận lợi nếu không có sự
giúp
đỡ của anh Thắng – Cán bộ kỹ thuật tại Trại thực nghiệm sản xuất giống cá
–
Khoa Thủy sản – Trường Đại học Cần Thơ. Chính anh đã hỗ trợ cho tôi
rất
nhiều trong những thao tác cũng như những kiến thức thực tế trong quá
trình
thí
nghiệm.


Xin cảm ơn các bạn bè lớp TS0713L1, cảm ơn các bạn trong Trại
thực
nghiệm sản xuất giống cá – Khoa Thủy sản đã giúp đỡ tôi như những
người
bạn
tốt.


Đóng góp quan trọng nhất là sự ủng hộ về vật chất và tinh thần
của
cha mẹ tôi - 2 người thân yêu nhất mà tôi tôn kính suốt đời, tôi biết rằng

có
nói ngàn lời cũng sẽ chẳng bao giờ nói hết được sự tri
ân




công.

Tác giả xin kính chúc tất cả luôn dồi dào sức khỏe, hạnh phúc và
thành

i
i



TÓM
TẮT



Thí nghiệm khảo sát lọai kích thích tố mang hiệu quả sinh sản cao
nhất
trên cá mè vinh được tiến hành với 3 nghiệm thức: Nghiệm thức 1: Não
thùy
cá chép 6 mg/kg cá cái. Nghiệm thức 2: LHRHa 100 µg + 10 mg Dom/kg
cá
cái. Nghiệm thức 3: 3 mg Não thùy + 1500 UI HCG/kg cá cái. Mỗi
nghiệm

thức sử dụng 3 cặp cá bố mẹ thành thục tốt, trứng phát triển đồng
đều,…trong
điều kiện nhiệt độ, oxy, pH,…trong giới hạn cho phép. Thí nghiệm khảo
sát
các chỉ tiêu: tỉ lệ đẻ, sức sinh sản, thời gian hiệu ứng, tỉ lệ thụ tinh, tỉ lệ nở.
Kết
quả cho thấy nghiệm thức 2 sử dụng 100
µ
g LHRHa kết hợp với 10
mg
Dom/kg cá cái cho hiệu quả tốt nhất, Nghiệm thức 3 sử dụng 3 mg não thùy
+

1500 UI HCG/ kg cá cái chưa có hiệu quả trong sinh sản nhân tạo cá mè
vinh.

iii


DANH SÁCH HÌNH


Hình 2.1. Cá mè
vinh

Hình 3.1. Kích dục tố sử dụng kích thích cá mè vinh sinh
sản
Hình 3.2. Các dụng cụ sử dụng trong quá trình thí
nghiệm
Hình 3.3. Kiểm tra cá trước khi cho

đẻ

Hình 3.4. Chích cá mè
vinh

iv


DANH SÁCH BẢNG


Bảng 4.1. Cơ cấu đàn cá trong ao nuôi vỗ tại trại
cá

Bảng 4.2. Một số chỉ tiêu trong quá trình sinh sản cá mè
vinh
Bảng 4.3. Một số chỉ tiêu trong quá trình ấp trứng cá mè
vinh
Hình 4.4. Một số giai đoạn phát triển phôi cá mè
vinh

Bảng 4.5. Nhiệt độ trung bình của các tháng nuôi
vỗ

Bảng 4.6. Nhiệt độ trung bình trong quá trình kích thích sinh
sản

Bảng 4.7. Hàm lượng oxy hòa tan trung bình ở các tháng trong quá trình
nuôi vỗ

Bảng 4.8. Hàm lượng oxy hòa tan trung bình trong quá trình kích thích
sinh sản

Bảng 4.9. Sự biến động của các yếu tố môi trường trong quá trình nuôi
vỗ

Bảng 4.10. Các chỉ tiêu môi trường trong quá trình kích thích sinh
sản















v


MỤC
LỤC

Lời cảm tạ
i
Tóm tắt
ii
DANH SÁCH HÌNH
iii
DANH SÁCH BẢNG
iv



Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
1


1.1.Giới thiệu
1

1.2. Mục tiêu của đề tài
1

1.3. Nội dung của đề tài
1

1.4. Thời gian thực hiện đề tài
2

Phần 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
3


2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
3

2.1.1. Đặc điểm hình thái
3

2.1.2. Phân lọai
4

2.1.3. Đặc điểm phân bố
4

2.1.4. Đặc điểm sinh thái
4

2.1.5. Đặc điểm sinh trưởng
5

2.1.6. Đặc điểm dinh dưỡng
5

2.1.7. Đặc điểm sinh sản
5

2.2. Một số kết quả nghiên cứu về sinh sản nhân tạo cá mè vinh

6

2.2.1. Vấn đề sử dụng kích thích tố cho cá sinh sản
6

2.2.2. Đặc điểm trứng cá mè vinh và kỹ thuật ấp trứng
8

2.2.3. Các tài liệu mới nhất liên quan đế chủ đề của nghiên cứu
14



Phần 3: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
15


3.1. Vật liệu nghiên cứu
15

3.1.1. Mẫu vật
15

3.1.2. Kích thích tố
15

3.1.3. Dụng cụ thí nghiệm
16

3.2 Phương pháp nghiên cứu
17

3.2.1. Cá bố mẹ dùng trong thí nghiệm
17

3.2.2. Biện pháp nuôi vỗ
17

3.2.3. Kích thích sinh sản
18

3.2.4. Ấp trứng
20

1


3.3. Phương pháp tính toán và xử lý số liệu
20



Phần 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
21


4.1. Đánh giá mức độ thành thục của cá mè vinh khi tiến hành thí nghiệm

21

4.2. So sánh một số chỉ tiêu trong quá trình sinh sản cá mè vinh
22

4.2.1. Tỉ lệ đẻ
22

4.2.2. Thời gian hiệu ứng
24

4.2.3. Sức sinh sản thực tế
24

4.3. So sánh một số chỉ tiêu trong quá trình ấp trứng cá mè vinh
25

4.3.1. Tỉ lệ thụ tinh
25

4.3.2. Tỉ lệ nở
25

4.4. Các giai đọan phát triển phôi cá mè vinh
26

4.5. Các yếu tố môi trường trong quá trình thí nghiệm
28

4.5.1. Nhiệt độ

28

4.5.2. Oxy hòa tan
29

4.5.3. Các yếu tố môi trường
khác

30



Phần 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
33


5.1. Kết luận
33

5.2. Đề xuất
33



TÀI LIỆU THAM KHẢO
34

2


Chương
I
ĐẶT
VẤN
ĐỀ


1.1.Giới thiệu

Hiện nay, Nuôi trồng Thủy sản có một vị trí rất quan trọng trong Ngành
Thủy sản ở Đồng Bằng Sông Cửu Long nói riêng và cả nước nói chung. Với lợi
thế tiềm năng nguồn nước ngọt, những năm gần đây Nuôi trồng Thủy sản, đặc
biệt là nuôi cá nước ngọt ở Đồng Bằng Sông Cửu Long phát triển rất nhanh
chóng, góp phần giải quyết việc làm, cải thiện thu nhập và nâng cao đời sống
nhân dân.

Song song với sự phát triển của nghề nuôi cá thì nghề sản xuất giống cá
cũng vào cuộc rất sôi nổi nhằm cung ứng nhu cầu rất cấp thiết của nghề nuôi. Nếu
như trước đây nguồn giống chủ yếu từ tự nhiên, thường bị động do phải theo mùa
vụ và số lượng giới hạn thì ngày nay, nhiều loài cá có giá trị kinh tế cao đã được
sinh sản nhân tạo thành công, góp phần chủ động số lượng lớn nguồn cá giống.
Cá mè vinh là một trong số đó. Cá mè vinh là loài có giá trị kinh tế, có tính ăn

rộng, thức ăn đơn giản, dễ nuôi, lớn khá nhanh và đã được sinh sản nhân tạo
thành công. Để kích thích sinh sản nhân tạo cá mè vinh có thể dùng các loại kích
thích tố như: Não thùy, LHRHa + Dom,…Tuy nhiên, vẫn chưa xác định được loại
kích thích tố nào mang lại hiệu quả cao hơn (sức sinh sản, tỉ lệ đẻ, tỉ lệ thụ tinh, tỉ
lệ nở,…). Xuất phát từ thực tế đó, đề tài Thử nghiệm sản xuất giống cá mè vinh
bằng kích thích tố khác nhau được tiến hành.

1.2. Mục tiêu của đề tài

Xác định loại kích thích tố và liều lượng cho hiệu quả nhất khi kích thích cá
mè vinh sinh sản.


1.3. Nội dung của đề tài

 Nuôi vỗ thành thục cá bố mẹ trong ao đất.

 Kích thích sinh sản nhân tạo cá mè vinh bằng các loại kích thích tố khác
nhau.

3


 So sánh hiệu quả các loại kích thích
tố.



1.4. Thời gian thực hiện đề tài

Từ tháng 02/2009 đến tháng
06/2009

4



Chương
II


TỔNG QUAN TÀI
LIỆU




2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Đặc điểm sinh học cá mè vinh (Barbodes gonionotus)


2.1.1 Đặc điểm hình thái






Hình 2.1. Cá mè vinh

(Nguồn:)


Cá mè vinh có đầu nhỏ dạng hình nón. Mõm tù ngắn, miệng trước hẹp bên.
Có 2 đôi râu: râu mõm và râu mép, râu kém phát triển, dài tương đương nhau.
Mắt to.

Thân dẹp bên có dạng hình thoi. Vẩy lớn phủ khắp thân, đầu không có vảy,
có 1 hàng vẩy phủ lên gốc vi hậu môn và 3 hàng vẩy phủ lên gốc vây đuôi.
Đường bên hoàn toàn, xuất phát từ mép trên của lỗ mang hơi cong xuống bụng và
chấm dứt ở điểm giữa gốc vi đuôi.

Khởi điểm gốc vi lưng nằm ngang vẩy đường bên thứ chín. Tia đơn của vi
lưng hóa xương cứng và mặt sau tia đơn cuối cùng có răng cưa. Vi đuôi chẻ hai,
vi hậu môn hóa xương không hoàn toàn và mặt sau tia cuối cùng không có răng
cưa.
5


Mặt lưng của đầu và thân có màu xanh rêu, lợt dần xuống hai bên hông,
mặt bụng và thân của đầu có màu trắng bạc. Vi lưng màu xám, vi bụng và vi hậu
môn màu vàng, rìa đuôi màu vàng cam, vi ngực màu vàng lợt.

(Trương Thủ Khoa – Trần Thị Thu Hương, 1993).


2.1.2. Phân loại

(Theo Trương Thủ Khoa – Trần Thị Thu Hương, 1993)

Bộ: Cyprinifomes

Họ: Cyprinidae


Giống: Barbodes

Tên khoa học: Barbodes gonionotus (Bleeker, 1850)


Tên tiếng Anh: Java
barb


Tên địa phương: Cá mè vinh


2.1.3. Đặc điểm phân bố

Cá mè vinh phân bố ở Indonesia, Lào, Thái Lan, Campuchia, Đồng Bằng
Sông Cửu Long Việt Nam. Ở Việt Nam cá phân bố rộng rãi trong các loại hình
thủy vực nước ngọt nhưng cũng phát triển bình thường ở thủy vực nước lợ với
nồng độ muối 7 ‰. (Lê Như Xuân và ctv, 1994)

2.1.4. Đặc điểm sinh thái

Cá thích sống ở nước ấm, nhiệt độ thích hợp là 25 – 30
o
C, nhưng cá cũng

sống được ở nhiệt độ 15 – 33
o
C. Cá thích sống trong nước ngọt, nhưng cũng nuôi
được ở nước lợ với nồng độ muối 7 ‰, pH thích hợp cho cá là 7 – 8 nhưng cũng
chịu đựng được ở pH bằng 5,5 – 9.

Trong thủy vực cá hoạt động ở mọi tầng nước, cá thích sống ở nước trong
sạch có hàm lượng Oxy cao. (Lê Như Xuân và ctv, 1994)
6


2.1.5. Đặc điểm sinh trưởng

Cá mè vinh sinh trưởng nhanh ở năm thứ nhất, nuôi trong ao có thể đạt
trọng lượng 150 – 250 g/con/năm (Lê Như Xuân và ctv, 1994). Thậm chí nếu
nuôi trong ruộng lúa với mật độ vừa phải (1 – 2 con/m
2
) thì cá có thể đạt 0,3 –
0,35 kg/con (Sở Khoa học Công Nghệ và Môi trường An Giang, 2000).

Theo Lê Như Xuân và ctv (1994) thì cá mè vinh lớn chậm hơn ở năm thứ
hai trở đi.


2.1.6. Đặc điểm dinh dưỡng

Cơ quan tiêu hóa của cá gồm: miệng, hầu, thực quản, dạ dày, ruột và tuyến
tiêu hóa. Ở mang có xương cung mang cứng, lược mang dạng que xếp khít nhau
dùng lọc thức ăn. Răng hầu lớn nằm trong lộ ra ngoài hình khối chữ nhật. Ruột
dài, cuộn thành nhiều vòng.

Khảo sát thức ăn ở ruột và dạ dày cá cho thấy:

Cá có chiều dài nhỏ hơn 10 cm, thức ăn gồm mùn bã hữu cơ, thực vật
thượng đẳng, tảo khuê, tảo lam, tảo lục, tảo mắt,…

Cá có chiều dài lớn hơn 10 cm: ăn nhiều thực vật thượng đẳng, vật chất
hữu cơ, tảo lục, tảo lam, tảo khuê…Loài cá này có thể dùng để diệt cỏ ở ao hồ.

(Lê Như Xuân và ctv, 1994)


2.1.7. Đặc điểm sinh sản

Cá mè vinh thành thục sinh dục lần đầu sau 1 năm.


Theo Trương Quang Trí (1987) được trích dẫn bởi Lê Như Xuân và ctv
(1994) thì chu kỳ phát dục của Cá mè vinh cái ở ngoài tự nhiên như sau:


Tháng 7, 8 đa số cá cái có bụng to, mềm, noãn sào chiếm gần hết xoangg
thân, phần lớn noãn sào ở giai đoạn IV.

Tháng 9, đa số cá cái có noãn sào ở giai đoạn VI.

Tháng 10, noãn sào đều ở giai đoạn II. Sau khi cá đẻ noãn bào pha IV còn
sót của những cá đã đẻ bị hấp thu hoàn toàn.
7

Tháng 11, kích thước noãn sào tăng lên có màu xanh hay xám xanh, đa số
các hạt trứng còn nhỏ và khó tách rời.
Tháng 12 – 1, đa số noãn sào ở giai đoạn II, III và một số ở giai đoạn IVa.
Tháng 2, 3, noãn sào ở giai đoạn IVb, cuối tháng 4 noãn sào ở giai đoạn
IVc. Sang tháng 5, 48% cá có noãn sào ở giai đoạn này và khoảng 4% cá ở giai
đoạn VI.



IVc.

Tháng 6, số cá đẻ trứng tăng lên tới 20%, số còn lại đều ở giai đoạn IVb,

Mùa sinh sản của cá ngoài tự nhiên kéo dài từ tháng 5 – 9. Trong sinh sản
nhân tạo


Cá mè vinh đẻ quanh năm, chỉ trừ một vài tháng cuối năm song tập trung
nhất là các tháng đầu và giữa mùa mưa. Một cá thể có thể đẻ 4 – 5 lần trong năm,
khoảng cách giữa 2 lần đẻ là 30 – 45 ngày. Trung bình 1 kg cá cái có thể đẻ
200.000 – 300.000 trứng. Trứng cá thuộc dạng bán trôi nổi. Trong điều kiện nhiệt
độ nước từ 27 – 29
o
C, thời gian phát triển phôi khoảng 12 giờ, thời gian nở hết
lứa trứng kéo dài 5 – 6 giờ.

2.2. Một số kết quả nghiên cứu về sinh sản nhân tạo cá mè vinh

2.2.1. Vấn đề sử dụng kích thích tố cho cá sinh sản

Theo Nguyễn Văn Kiếm (2005) thì có thể kích thích sinh sản nhân tạo cá
mè vinh bằng các loại kích thích tố với liều lượng như sau:

Não thùy cá chép: 4 – 6 mg/kg cá cái.
LHRHa
20-25
µ
g + 10 mg DOM/kg cá cái.
Não thùy 3-4mg + 1000-1500UI HCG/kg cá cái.

Ngoài ra, cá mè vinh là loài cá cũng có khả năng sinh sản bằng việc kích
thích nguồn nước mới kết hợp với sục khí mà không cần đến kích dục tố. Khả
năng này thể hiện rõ nhất khi cá đã thành thục và được kích thích cho đẻ vào các
tháng cuối mùa khô (tháng 3, 4). Vào thời gian này kích thích cá mè vinh sinh sản
thu được kết quả tốt. (Lê Như Xuân và ctv, 1994).
8


Theo Phạm Văn Khánh (1998), có thể sử dụng não thùy thể và LHRHa
để

kích thích cá mè vinh sinh sản.


Não thùy thể cá (chủ yếu của họ cá chép) đã được dùng rộng rãi và
mang
lại hiệu quả trên nhiều đối tượng cá. Mỗi con cá chỉ có một não thùy thể và con
cá
lấy não phải ở giai đoạn thành thục sinh dục (đã có trứng hoặc tinh trùng). Về

cơ
chế tác dụng, Phạm Văn Khánh (1998) cho rằng trong não thùy cá có 2
loại
hormon sinh dục, đó là Folicite Stimulating Hormone (FSH) và
Lutenisine
Hormone (LH). Có tác dụng thúc đẩy quá trình chín sản phẩm sinh dục
và

kích thích sự rụng trứng.

Có 2 cách tính lượng não thùy sử dụng: Một là tính số mg não cho 1 kg cá
cái. Hai là dùng đơn vị dose, tức là tỉ lệ trọng lượng cá lấy não thùy so với trọng
lượng cá được tiêm não thùy. Chẳng hạn tiêm 5 dose cho cá cái có nghĩa là cá cái
cho đẻ có trọng lượng 1 kg thì được tiêm số lượng não thùy lấy từ 5 kg cá khác.

Ngoài ra khi kích thích cá sinh sản có thể sử dụng kết hợp nhiều loại kích
tố khi cho cá đẻ để phát huy tính cộng hưởng tác dụng của kích tố, từ đó có thể
nâng cao được hiệu quả sinh sản.

Trong quá trình kích thích cá sinh sản bằng kích tố người ta thường dùng
kết hợp 2 kích tố với nhau (như kết hợp giữa não thùy với HCG). Mục đích của
sự kết hợp này là làm tăng hoạt tính và bổ sung cho sự khuyếm khuyết một yếu tố
nào đó của kích thích tố. Từ đó sẽ làm tăng khả năng rụng trứng và đẻ trứng của
cá. Ngoài ra sự kết hợp kích tố cũng có khả năng tiết kiệm một loại kich tố nào
đó.

Nhiều kết quả nghiên cứu cho thấy ở đầu vụ sinh sản do tính nhạy cảm của
nang trứng chưa cao, đặc biệt là sự tiếp nhận của nang trứng đối với yếu tố gây
chín và rụng trứng (LH). Vấn đề này có liên quan đến sự thành thục của noãn bào
do yếu tố FSH điều khiển. Do đó ở đầu mùa vụ sinh sản chỉ sử dụng HCG đơn

thuần thì tỉ lệ cá đẻ thường thấp (do HCG không tham gia vào phản ứng 1), trong
khi đó nếu kết hợp với não thùy thì tỉ lệ cá rụng trứng và đẻ trứng có thể tăng
thêm 10 – 15 % (do trong não thùy có yếu tố thúc đẩy trứng thành thục thêm một
bước là FSH). Tỷ lệ não thùy 30 % so với liều lượng.

Khi nghiên cứu sâu hơn về sinh sản của cá người ta đã phát hiện ra cơ chế
ngăn cản sự tổng hợp và phóng thích của não thùy đó là cơ chế kháng Dopamine.
9


Chính cơ chế này đã hạn chế tác dụng của GnRHa đối với sự hoạt động tiết
kích tố của não thùy từ đó làm ảnh hưởng tới quá trình sinh sản của cá. Để làm
mất cơ chế này, người ta đã tìm ra chất kháng Dopamine, đó là một chất dùng kết
hợp với GnRHa có tác dụng tốt tới quá trình sinh sản của cá (chất kháng
Dopamine hiện nay được sử dụng kết hợp với GnRHa phổ biến là Motilium).

GnRHa được khuyến cáo sử dụng rộng rãi trên thế giới hiện nay vì có
nhiều điểm có ích: (i) có thể tổng hợp được và chất lượng luôn ổn định; (ii) tránh
được sự lan truyền của bệnh (vấn đề thường gặp khi sử dụng não thùy thể); và
(iii) sử dụng được trên nhiều loài cá khác nhau. (Nguyễn Văn Kiểm, 2005).

Theo sự mô tả của Phạm Văn Khánh (1998) thì sau khi tiêm 4 – 5 giờ cá sẽ
đẻ trứng. Trước khi cá đẻ khoảng 30 phút đến 1 giờ, cá có hiện tượng tìm gọi
nhau và bắt cặp. Chúng phát ra tiếng kêu “U ịt” (như heo con kêu) liên tục cho
đến khi đẻ trứng. Mặt nước bể đẻ xao động do cá rượt nhau. Khi đẻ trứng, cá đực
bơi sát phía trên cá cái. Cặp cá phóng mình và quẫy mạnh trên mặt nước, cá cái
nghiêng hẳn mình phóng trứng, cá đực tiết tinh dịch để thụ tinh ngay lúc đó.
Động tác đẻ của cá có thể lặp lại 2 – 3 lần thì đẻ hết trứng (còn gọi là cá đẻ
“róc”).

Cá mè vinh thường đẻ tập trung, trong khoảng 1 giờ thì kết thúc. Sau khi
thụ tinh khoảng 30 phút, trứng đã trương nước hoàn toàn và trôi nổi trong dòng
nước chảy rồi theo hệ thống thóat ra lưới gom trứng. Vớt trứng đưa vào bể ấp
bằng loại vợt mỏng, mềm và thao tác nhẹ nhàng tránh làm dập trứng. Có thể xác
định số trứng vớt được bằng phương pháp tính thể tích. Thông thường 1 lít trứng
ở vợt đã ráo nước có từ 80.000 – 100.000 trứng (đã trương nước hoàn toàn).

2.2.2. Đặc điểm trứng cá mè vinh và kỹ thuật ấp trứng


Quá trình phát dục thành thục của trứng cá mè vinh:

Theo Mayen được trích dẫn bởi Nguyễn Hữu Trường (1993) thì sự phát
triển buồng trứng cá chia làm 3 thời kỳ:


Thời kỳ noãn sào phân cắt

Thời kỳ sinh trưởng:
1
0


- Thời kỳ thơ ấu: vỏ trứng mỏng, ngoài bám nhiều hạt li ti hình nhân tế bào,
nhân hình bầu dục, quanh đó có nhiều hạt nhân, giữa hạt nhân có nhiều nguyên
sinh chất, trong nguyên sinh chất có hạt noãn hoàng. Đường kính tế bào trứng
thời kỳ này khoảng 24 – 28 µm, tương ứng với buồng trứng ở giai đoạn 1 (thời kỳ
cá giống).

- Thời kỳ 1 tầng màng Follicul: Có 1 tầng màng Follicul do tế bào thượng bì

hợp thành. Nhân, nguyên sinh chất ít. Đường kính trứng từ 189 – 240 µm, tương
ứng với buồng trứng ở giai đoạn 2.

- Thời kỳ tích lũy noãn hoàng: Vỏ trứng dày, có 2 tầng màng Follicul. Tầng
ngoài hạt hình bẹt, tầng trong hạt hình trứng. Cuối thời kỳ này xuất hiện thêm 1
tầng màng Follicul thứ 3. Thời kỳ này tương ứng với buồng trứng ở giai đoạn 3
và kéo dài 2 hoặc 3 tháng.

- Thời kỳ noãn hoàng chiếm hết thể tích trứng: Noãn hoàng chứa đầy trong
trứng, một số không bào bị đẩy ra rìa ngoài. Vị trí hạch ở giữa trứng, trứng lúc
này phát triển to nhất, đường kính trứng từ 1.100 – 1.300 µm, tương ứng với
buồng trứng ở giai đoạn 4. Thời kỳ này chia ra làm 3 giai đoạn nhỏ là:

+ Giai đoạn IVa: Trứng còn non, bụng cá cứng, tiêm kích dục tố cá chưa đẻ được.

+ Giai đoạn IVb: Bụng cá hơi mềm, không đều, tiêm kích dục tố cá có thể đẻ
được nhưng không triệt để, tỉ lệ thụ tinh thấp.

+ Giai đoạn IVc: Bụng cá mềm nhũng nhiều, tiêm kích dục tố nhạy cảm nhất, cá
đẻ tốt nhất.

Toàn bộ thời kỳ này noãn hoàng tích lũy đầy trong trứng và kéo dài
khoảng 1 – 2 tháng.

Thời kỳ thành thục:


Thời kỳ này chuyển hóa rất nhanh. Trong tự nhiên khoảng 20 – 40 giờ, còn
trong sinh sản nhân tạo thì khoảng 8 – 20 giờ. Hạt noãn hoàng lúc đó liên kết
thành 6 phiến. Trứng từ màu đục chuyển sang xám. Trong suốt 2 lần phân cắt, tế

bào Follicul tiết ra chất làm cho màng Follicul hòa tan, trứng tách rời ở dạng lưu
động gọi là thời kỳ rụng trứng. Thời kỳ này chỉ xảy ra 1 – 2 giờ; nếu làm thụ tinh
10


nhân tạo thì ta phải tiến hành ngay. Thời kỳ này tương ứng giai đoạn 5 của buồng
trứng (trong sinh sản nhân tạo là lúc sau khi tiêm kích dục tố).


Hiện tượng thoái hóa:

Cá nuôi trong ao, khi trứng và buồng trứng đã phát triển ở cuối giai đoạn 4,
nếu cá không đẻ được khoảng 25 – 30 ngày sau trứng sẽ bắt đầu thoái hóa. Trứng
sẽ bị phân hủy và hất thu trở lại cơ thể do tế bào hình hạt ở màng Follicul chui
vào trứng hút noãn hoàng, hình dạng trứng bị biến dạng và có màu vàng trong.

Các giai đoạn phát dục của buồng trứng: Theo Nguyễn Hữu Trường (1993)


Quá trình phát dục của buồng trứng cá chia làm 6 giai đoạn:

+ Giai đoạn 1: Có 2 sợi nhỏ màu xám trắng trong suốt nằm sát phía dưới bong
bóng. Mắt thường chưa phân biệt được đực cái (giai đoạn này ở thời kỳ cá giống).

+ Giai đoạn 2: Có 2 sợi dây dài, bẹt, bề ngoài có mạch máu lờ mờ, màu trắng hơi
trong (nếu cá bị chết thấy màu hơi hồng), dùng kính lúp ta có thể nhìn thấy từng
hạt trứng nhỏ li ti, trứng ở thời kỳ 1 tầng màng Follicul.

+ Giai đoạn 3: Mắt thường có thể nhìn thấy từng hạt trứng, nhưng khó tách rời ra,
trứng nhỏ màu nâu xám, trứng bắt đầu có sắc tố đen xuất hiện.

+ Giai đoạn 4: Buồng trứng to đầy xoang bụng, hình túi dài, trứng có màu nâu
nhạt, màng ngoài buồng trứng rất đàn hồi (buồng trứng mềm), mạch máu nhiều,
trứng to chứa đầy noãn hoàng, rắn chắc và có thể tách rời từng hạt.

+ Giai đoạn 5: Buồng trứng và bụng cá rất mềm. Trứng ở thế lưu động, nhấc cá
lên trứng có thể chảy ra ngoài qua lỗ sinh dục (gọi là rụng trứng).

+ Giai đoạn 6: Sau khi cá đẻ xong, buồng trứng còn lại ít trứng ở giai đoạn 4 và 3,
buồng trứng teo và trong suốt, mạch máu phát triển có màu đỏ.

Cấu tạo buồng sẹ và phát sinh tinh trùng:

Buồng sẹ hình thành đôi ống nhiều túi tinh, giữa các túi tinh là mô liên kết,
trong túi tinh chứa nhiều tinh bào, trong tinh bào có nhiều tế bào sinh dục phát
triển đồng nhất, giữa các tinh bào có lớp Follicul mỏng phân cách. Giữa túi và
xoang biến thành ống dẫn tinh khi chín mùi tinh bào vỡ ra. Tinh trùng được chứa
11


trong ống dẫn tinh. Khi được kích thích, tinh trùng theo ống dẫn tinh chảy ra, cá
uốn mình quẫy mạnh tinh trùng ra ngoài gọi là phóng tinh.


Qua một số giai đoạn các tinh nguyên bào phân cắt không ngừng, có
đường kính từ 9 – 12
µ
m. Qua phân chia lần 1 thành tinh bào thứ cấp có đường
kính từ 4 - 5

µ
m. Qua phân chia lần 2 thành tinh bào có đường kính 3
µ
m. Sau
một quá trình biến thái sẽ trở thành tinh trùng (Theo Nguyễn Hữu Trường, 1993).

Đặc điểm phát triển phôi cá mè vinh:

Theo Nguyễn Hữu Trường (1993), quá trình phát triển của phôi cá mè vinh
chia làm 2 thời kỳ: tiền phôi và hậu phôi.

- Thời kỳ tiền phôi: Là thời kỳ từ khi trứng được thụ tinh đến khi cá nở, thời
kỳ được chia ra như sau:

+ Từ khi trứng đẻ ra đến khi phân cắt xong: Trứng đẻ ra được thụ tinh hay không
được thụ tinh cũng đều thực hiện quá trình phân cắt thành 2, 4, 8,…Sau các lần
phân cắt thành 64 tế bào và nhiều tế bào,…Ở nước tĩnh trứng chìm, ở nước chảy
trứng trôi nổi. Vỏ trứng trong suốt, noãn hoàng lớn, vào nước vỏ trứng trương
nước. Sau khi thụ tinh, nguyên sinh chất chuyển về cực động vật tạo thành đĩa
phôi, sau đó tiếp tục phân cắt và chuyển qua giai đoạn phôi nang.

Như vậy trong giai đoạn này có 2 trường hợp xãy ra cùng một lúc. Nếu
trứng không được thụ tinh thì trứng cũng qua các lần phân cắt, nhưng quá trình
phát triển đó sẽ kết thúc và bị phân hủy trước khi chuyển sang phôi vị, còn trứng
được thụ tinh thì được tiếp tục phát triển qua các giai đoạn sau.

+ Từ phôi nang đến phôi vị: Trứng phát triển thành nhiều tế bào, xếp thành từng
tầng, gọi là phôi tầng. Lúc đầu phôi tầng dâng lên cao, sau hạ thấp xuống hình
thành xoang phôi nang sau 3 giờ. Phôi nang sinh trưởng về phía dưới chiếm
khoảng 1/3 trứng. Các tầng tế bào tiếp tục phát triển bao xuống, một bộ phận tế

bào chuyển vào trong thành phôi vòng và nuôi phôi. Nếu nhiệt độ từ 22
o
C – 24
o
C
thì phôi vị bao tới ¾ trứng (khoảng trên 10 giờ).

+ Phôi thần kinh: Phôi bao xuống noãn hoàng, một số cơ quan bên trong bắt đầu
có mầm sống như: dây sống, đốt cơ thứ 2, mắt, mũi, thân phôi. Kết thúc là sự xuất
hiện của mũi và thân phôi.
12


+ Từ mầm đuôi đến khi nở: Phôi dài dần, đầu đuôi xích gần nhau, đốt cột sống
tăng lên, mầm đuôi xuất hiện, đuôi dần dần nở tới khi đầu đuôi thành đường
thẳng, noãn hoàng từ tròn chuyển sang dài, các cơ quan như: tim, đường vây bên,
hậu môn xuất hiện và tiếp tục phát triển. Đây là thời kỳ cá mè vinh nở.

- Thời kỳ hậu phôi: là thời kỳ sau khi cá nở, cá dài khoảng 4,5 mm đến 5,2
mm, màu trong suốt, có khoảng 36 – 38 đốt, noãn hoàng hình lưỡi hái, các cơ
quan chưa hoàn thiện, tim đập. Thời kỳ này chia làm 2 giai đoạn:

+ Cá bột: Đối với cá mè ở 28 – 29
o
C:




sắc tố.

Cá nở sau 1 ngày, dài 5, 8 – 6,5 mm, noãn hoàng nhỏ, có 40 đốt cơ, mắt có

Cá nở sau 2 ngày, dài 7,5 – 8,0 mm, có 43 đốt cơ và sắc tố đen.

Cá nở sau 3 ngày dài 8,2 – 8,5 mm, bong bóng đầy khí, lược mang có 8 –
10 đốt tia mang, noãn hoàng gần hết, bắt đầu ăn động vật nhỏ.

Cá nở sau 4 ngày, dài 8,7 – 9,0 mm, lược mang từ 26 – 27 cái, răng hàm
xuất hiện và cá ăn mạnh hơn.

+ Cá hương:


Sau 5 – 6 ngày nở, cá khỏe, ăn nhiều.

Cá nở sau 7 ngày dài 12 – 13 mm.
Cá nở sau 10 ngày dài 18 mm.
Cá nở sau 13 ngày các lược mang hình thành màng liên kết, cá bắt đầu ăn
động vật phù du.




thành.

Cá nở sau 17 ngày dài 27 mm, xuất hiện vẩy, cấu tạo giống như cá trưởng

Cá nở sau 25 ngày kết thúc giai đoạn cá bột, cá hương và kết thúc toàn bộ
thời kỳ phôi.

Quan hệ giữa phát triển phôi với điều kiện sinh thái:
13


Theo Nguyễn Hữu Trường (1993), có 3 điều kiện sinh thái chính ảnh
hưởng đến quá trình phát triển phôi cá nói chung và cá mè vinh nói riêng:

- Hàm lượng oxy: Trong mỗi giai đoạn phát triển của phôi có yêu cầu lượng
oxy khác nhau nhưng cao nhất là trước và sau khi cá nở.




- Nhiệt độ nước: Tốc độ phát triển của phôi chịu sự khống chế trực tiếp và
rất chặc chẽ của nhiệt độ nước. Nhiệt độ nước cao thì phôi phát triển nhanh và
nhiệt độ nước thấp thì phôi phát triển chậm. Nhưng nếu nhiệt độ nước quá cao
hoặc quá thấp thì phôi sẽ ngừng phát triển và bị chết.

- Ánh sáng : Ánh sáng nhạt (trắng, hồng, vàng nhạt, ánh sáng tự nhiên) thì
phôi phát triển tốt và tỉ lệ nở từ 60% trở lên. Ánh sáng đậm (xanh lam, đỏ) thì
phôi phát triển kém và tỉ lệ nở thấp.

Kỹ thuật ấp trứng cá mè vinh:

Đặc điểm của loại trứng bán trôi nổi là khi kết thúc trương nước kích thước
của trứng tăng gấp từ 2-3 lần so với kích thước ban đầu (Nguyễn Văn Kiểm,
2005). Tỷ trọng của trứng sau khi kết thúc trương nước xấp xỉ với tỉ trọng của
nước. Do đặc tính như vậy nên trứng sẽ lắng xuống đáy, nếu gặp lớp bùn loãng

thì trứng cá dễ bị lún sâu trong đó và chết. Hoặc lớp dưới đáy bị thiếu oxy thì
trứng cũng chết. Điều đó đã giải thích tại sao trong tự nhiên số cá con sống sót
không đáng kể so với số trứng đẻ ra. Để nâng cao tỉ lệ nở trong sinh sản nhân tạo
ta phải tạo điều kiện cho trứng lơ lửng như tạo nước chảy, sục khí…




như:

Phương tiện dùng để ấp loại trứng này cần đáp ứng những yêu cầu kĩ thuật

 Tạo điều kiện cho trứng nổi lơ lửng trong nước như dùng dòng chảy liên
tục, sục khí. Do vậy, hệ thống cấp nước phải hoàn chỉnh và bể chứa nước
phải đặt ở công trình cao hơn hệ thống ấp trứng ít nhất 1 m.

 Cung cấp đủ oxi cho suốt quá trình phát triển phôi
14


Hiện nay thường dùng bể vòng (Pelagos) để ấp trứng ngoài ra cũng có thể
sử dụng bình bình Jar để ấp trứng. Ngay trong hệ thống bình Jar cũng có nhiều
kiểu dáng kích thước khác nhau tùy theo mục đích sử dụng và số lượng trứng.

Ngoài hai phương tiện thường dùng để ấp trứng như đã trình bày ở trên,
tùy điều kiện cụ thể mà có thể sử dụng phương tiện sẵn có như các bồn
composite…(Nguyễn Văn Kiểm, 2004).

2.2.3. Các tài liệu mới nhất liên quan đế chủ đề của nghiên cứu

Cá mè vinh là loài cá dễ nuôi và dễ dàng cho sinh sản nhân tạo. Kỹ thuật
sinh sản nhân tạo cá mè vinh đã được tiến hành từ nhiều năm trước đây, dưới đây
là một số tài liệu đề cập đến phân loại cũng như nghiên cứu sinh sản cá mè vinh:

1. Danh Long Vương. 2000. Thực nghiệm sản xuất giống cá mè vinh ở Cần
Thơ. Luận văn tốt nghiệp Đại Học. Khoa Nông nghiệp. Trường Đại Học
Cần Thơ.

2. Lê Như Xuân và ctv. 1994. Kỹ thuật nuôi cá nước ngọt. Sở Khoa học
Công nghệ và Môi trường An Giang.

3. Nguyễn Văn Kiểm. 1993. Nghiên cứu đặc điểm sinh học, kỹ thuật sản xuất
giống và nuôi cá mè vinh. Tuyển tập công trình nghiên cứu khoa học –
Phần Nuôi trồng thủy sản. Trường Đại Học Cần Thơ: 1 – 6.

4. Nguyễn Văn Kiểm. 2005. Bài giảng Kỹ thuật sản xuất giống cá. Khoa
Thủy sản. Trường Đại Học Cần Thơ.


5. Phạm Văn Khánh. 1998. Kỹ thuật sản xuất giống cá mè vinh. Nhà xuất bản
Nông nghiệp.
15






Chương
III

VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU



3.1. Vật liệu nghiên cứu
3.1.1. Mẫu vật
Cá mè vinh bố mẹ
3.1.2. Kích thích tố
Não thùy, LH-RHa, DOM, HCG,…







16






Hình 3.1. Kích dục tố sử dụng kích thích cá mè vinh sinh sản


3.1.3. Dụng cụ thí nghiệm

Bể, thau, xô, kính hiển vi, kính lúp, nhiệt kế, bộ Test đo môi trường,…



17










Hình 3.2. Các dụng cụ sử dụng trong quá trình thí nghiệm



3.2 Phương pháp nghiên cứu

3.2.1. Cá bố mẹ dùng trong thí nghiệm

Tổng số cá thí nghiệm: 36 con.

Trọng lượng trung bình của cá: 0,35 – 0,5 kg/con.
Tỉ lệ đực : cái là 1 : 1.
Nguồn gốc cá bố mẹ: Khoa Thủy sản, Trường Đại học Cần Thơ.

3.2.2. Biện pháp nuôi vỗ
18




Hình thức nuôi: nuôi ghép với các loài cá khác (chép, trôi, trắm cỏ, mè
hoa, mè trắng, trường giang,…)

Mật độ thả: 1kg/m
2
.

Chế độ quản lý ao: Bơm cấp nước để giữ độ sâu 1,5 – 2,0 m.


Chế độ kiểm tra sự thành thục của cá: định kỳ kiểm tra cá bố mẹ, xác định
giai đoạn thành thục của cá cái dựa theo kết quả tổ chức học của mẫu trứng khi
quan sát dưới kính hiển vi.

Thức ăn: Nuôi vỗ tích cực cho ăn thức ăn viên chứa 20-30% đạm.


3.2.3. Kích thích sinh sản

Tiêu chuẩn cá thành thục:


 Cá đực: Khỏe mạnh, không bị sây sát, dị tật, vuốt nhẹ gần lỗ sinh dục có
tinh màu trắng sữa chảy ra.

 Cá cái: Phải có bụng to, mềm đều, da bụng mỏng, lỗ sinh dục có hiện
tượng xung huyết. Khi quan sát trứng bằng mắt thường, nếu trứng đạt tiêu
chuẩn thành thục thì màu sắc sáng (trắnng đục), trứng phải đạt kích cỡ cực
đại, kích thước đều nhau. Quan sát trên kính hiển vi thấy hạt trứng căng
bóng, đều nhau, nhân trứng hiện rõ, to tròn, sáng, đa số trứng đã phân cực
(>80%), màu sắc đồng đều. Trứng như vậy đã đạt giai đoạn IV
c
và có thể
cho cá đẻ được.



Hình 3.3. Kiểm tra cá trước khi cho đẻ Hình 3.4. Chích cá mè vinh