Nghìn lẻ một ngày tập 1

TheobảntiếngPhápLesMilleEtUnJours
NhàxuấtbảnGARNIERFRÈRES,Paris1919

Vẽbìa:TạHuyLong
Trìnhbàybìa:DiepColour


LỜIGIỚITHIỆU
PhanQuang

HAIANHEMSINHĐƠI
BộtruyệnARậpNghìnlẻmộtđêmvàbộtruyệnbatưNghìnlẻmộtngàycóthểcoinhưhaianhem
sinhđơi.Khơngchỉbởitênsáchvàthờigianrađờicủachúng:mườitậpNghìnlẻmộtđêmdonhàĐơng
phươnghọcAntoineGallandchuyểntừtiếngARậpsangtiếngPhápramắtbạnđọctừnăm1704đến
năm1711tạiParis-saukhiơngmất,cịnrathêmhaitậpnữa.NămtậpcủaNghìnlẻmộtngàydomộtnhà
ĐơngphươnglỗilạckháclàFrancoisPétisDeLaCroixthựchiệntừngunbảntiếngbatư,đượcxuất
bảncũngtạiParistừnăm1710đếnnăm1712.
Cấutrúchaibộtruyệngiốngnhau:Cómộttruyệnmởđầulàmkhungcảnhđểtừđấynhìnramột
khoảngtrờivàlunglinhmnvànvìsaocổtích,ởđóngườitrầnthếvàthầnlinhchungsốngvớinhau,
thựchưtrộnlẫn,trítưởngtượngbaybổnglênthiênđàng,xuốngđịangụcrồitrởvềtráiđất,bêncạnh
nhiềuchitiếthuyễnhoặclàcuộcsốngthựctạiđượcmiêutảbằngnhữngnétbúttảchân...Truyệnmởđầu
xáclậpvịtrícủangườidẫnchuyệnvàấnđịnhchủđề.
Ởbộtruyệntrước:Nghìnlẻmộtđêm,mộtcơgáitrinhkểchuyệnnhằmlàmvuitaimộttênbạochúa.
Tênnàyđểtrảthùbàhồnghậuthấttiết,đãquyếtđịnhcứmỗiđêmbắtmộtcơgáitrẻvàothoảmãndục
vọngrồisánghơmsausaichémđầungay,chongườiđànbàấykhơngcịncócơhộingoạitìnhnữa.Câu
chuyệncơkểdođóbắtbuộcphảihấpdẫn,truyệntrướcmởnútkéotruyệnsaunhậpcuộc;truyệnsau
phảihay,phảimớihơntruyệntrước;vàbaogiờcâuchuyệncũngphảingưnglạinửachừngởđoạngaycấn
nhất,đểvuabằnglịngchờđếnsánghơmsau-cónghĩahỗnbảnántửhìnhthêmmộtngày.
Ởbộtruyệnsau:Nghìnlẻmộtngày,mộtbàvúnikểchuyệntheoucầucủamộtvuacha.Bàtự

nguyệnlàmngườikểchuyệnhầunàngcơngchúamắcmộtchứngbệnhđiênkhùng:ghétđànơngtớimức
bàycáchhãmhạinhữngchànghồngtửbấthạnhđammêsắcđẹpcủanàngdámcảganđếnngỏlờicầu
hơn.Bànhũmẫutựđềranhiệmvụ:quacáctruyệnkểcủamình,chứngminhngườitrầnmắtthịtcũng
nhưcácvịthầnlinhcóphépmàubiếnhố,khơngthiếunhữngmốitìnhchungthủy;khơngthiếunhững
chàngtraibấtchấpthăngtrầmmộtlịngthủychungvớingườitình:"trongđờichỉnênumộtlần,song
đãuthìuđếntrọnđời."bàphảikểsaochotruyệnsauhấpdẫnhơntruyệntrước,đểnàngcơngchúa
cưngkhơngchán,tiếptụcnghekỳđếnlúckhỏibệnhvàchịuđitìmngườilàmchồngmớithơi.
Cáctruyệnkểtronghaibộtruyệndođóđộclậpvớinhau,mỗitruyệnlàmộtthểhồnchỉnhsongđều
cóquanhệchằngchịt,thậmchícóchungmộtnhânvậtchính,đượcgắnkếtlạitheocáchmócxích,móc
nàocũngcóthểcoilàmócchính.Hoặctheolốingănkéo:truyệntrướcchứatruyệnsau,truyệnsauđựng
truyệnsaunữa,cứthếkéodàitưởngnhưvơhồikỳtrận,chođếnsaumộtnghìnlẻmộtđêm(hoặcmột
nghìnlẻmộtngày)mớithắtnútlạivàkếtthúc.


Kếtthúctruyệnnàocũngcóhậu:Ởbộtruyệntrên,saunghìnlẻmộtđêm,ngườikểchuyệnsinhhạ
chonhàvuabahồngtửxinhnhưmộng,khơngnhữngđượcthatộichếtmàcịnđượcphonglàmhồng
hậu.Ởbộtruyệndưới,saunghìnlẻmộtngày,nàngcơngchúađiênkhùngrờihồngcungbơnbađitìm
chàngtrailàmmìnhsayđắm-mộthồngtử,đươngnhiên-đểrồikhihồngtửlênnốingơicha,sẽtrở
thànhhồnghậu.
Haibộtruyệncịngiốngnhauởsựthànhcơngvangdội.ThànhcơngcủabộNghìnlẻmộtđêm,theo
cácnhànghiêncứu,chưatừngcóởPháphoặcbấtkỳmộtnướcnàotrướcđó.Trongvịngbảymươitám
năm,từkhitậpIđếnvớibạnđọc(năm1704)chođếnnăm1782,nóđượctáibản70lần.TừtiếngPháp,bộ
truyệnARậpđượcdịchsanghầuhếtcácngơnngữchínhởchâuÂu,đivịngquanhthếgiới,vàđược
dịchtrởlạitiếngARập.Nógợiđềtàivàcảmhứngchongườiđờisausángtạonênnhiềukhơngkểxiết
nhữngvởkịchnói,cakịch,nhạckịch,điệnảnh,hộihoạ...lừngdanhtrênthếgiới.Đềtựabảndịchhồn
chỉnhxuấtbảnbằngtiếngNga,đạivănhàomaximegorkiđánhgiábộsáchlà"disảntuyệtdiệuvàđồsộ
nhấtcủasángtáctruyềnkhẩudângian"là"mộtcơngtrìnhdệtgấmbằngtừngữ,phủlêntráiđấtmộttấm
thảmđẹplạlùng."mộtđiềuthúvịnữa,mộtvănhàokhácsángtácbằngtiếngTâyBanNhalàGabriel
marquez,GiảithưởngNobelvềvănchương,trongcuốnđầubộhồikýbatậpcơngbốnăm2003chobiết,
cuốnsáchtậpđọcđầutiêncủacậubégabrielhọctrườngmontessoriởmộtlàngqmấthútmộtnơinào

đấygiữanướcColombiaxaxơibênkiabờĐạiTâyDươngchínhlàtruyện...Nghìnlẻmộtđêm.
ThànhcơngcủabộNghìnlẻmộtngày,ítnhấttronghơnmộttrămnămđầu,khơngmấykém.Từ
tiếngPhápbộtruyệnđượcdịchracáctiếngĐức,Anh,HàLan,ĐanMạch,Ý,TâyBanNha,HyLạp,
ThổNhĩKỳvà...BaTư.Thếkỷ18,riêngởPháp,Nghìnlẻmộtngàyđượctáibảnmườitámlần,thếkỷ19
mườilămlần...CũngnhưNghìnlẻmộtđêm,bộNghìnlẻmộtngàyđượcđưavàogiáotrìnhvănhọcbậc
trunghọcphổthơngởPháptừthếkỷ18,vàgợiđềtài,cảmhứngchonhiềubậctàidanhsángtạonhững
cơngtrìnhvănhọc,nghệthuậtxuấtsắc.ChỉmộttrườngđoạntrongChuyệnHồngtửCalapvàcơng
chúanướcTrungHoađãgợihứngđểcáctácgianướcýsángtạonênhaitácphẩmcơngdiễn:kịchnói
Turandotcủabátướcgozzi(1720-1806)vànhạckịchcùngtêncủanhạcsĩtêntuổiGiacomoPuccini(18581924).Puccinilàtácgiảtàihoavềnhiềuloạihìnhâmnhạc:giaohưởng,nhạcthínhphịng,nhạctơngiáo...
ơnglàngườichuyểnthểthànhcơngnhiềutácphẩmvănhọcsangnhạcphẩm,trongđócóManon
Lescaut(1893),LaBohême(1896),MadameButterfly(1904)...LạivẫnnhưNghìnlẻmộtđêm,bộNghìnlẻ
mộtngàycũngđượcbiêntậpđểxuấtbảnchođộcgiảtrẻtuổi.NổitiếngnhấtởPháplàbộsáchcủaNhà
xuấtbảnDelagrave,Paris,tuyđãlượcbớtmộtsốtruyệnvẫndàytới813trangvà500minhhọa.Truyện
NàngRepximađứchạnh,truyệncuốicùngcủabộNghìnlẻmộtngày,khơngrõtừbaogiờtrởthànhmột
câuchuyệndângianphổbiếnnhấttại...ThụyĐiển.
BộNghìnlẻmộtngàytuyrađờisaukhibộNghìnlẻmộtđêmtoảsángchóilọi,vẫnđượcnhiềunhà
vănvàhọcgiảđươngthờiđánhgiácao.Vănhàovàtriếtgiađitiênphongthếkỷánhsáng:Voltaire(16941778),ngườimàngườitađồncólầnchorằngtrongsốcáctácgialỗilạccùngthờivớiơngnhưJeanJacques
Rousseau,Diderot,Montesquieu,BernadinDeSaintPierre...chỉmỗimộtLesagecóthểsánhngangvăn
tàicủamình,đãđánhgiácaobộNghìnlẻmộtngày.VoltaireviếttrongbộThờiđạivuaLouisXIVcủa
ơngnhưsau:"...NgườitađọcđượccủaF.PétisdelaCroixChuyệnThànhCátTưHãnvàChuyện
Tamerlan(tứcTimour-ILang)dựatheocáctácgiacổngườiARập,cùngnhiềutácphẩmcóíchkhác;tuy


nhiênbảndịchbộNghìnlẻmộtngàycủaơnglàcuốnsáchcónhiềungườiđọchơncả..."tạimộtbàikhác,
Voltairelạiviết:"NghìnlẻmộtđêmhayNghìnlẻmộtngàyđềugiốngnhưnhauthơi,đềucùnglàNghìnlẻ
Một"-ýnhàvănmuốnnóicảhaitácphẩmcùnghấpdẫn,phongphútuyệtvờikhơngmấykhácnhau.
TusĩJ.P.Nicéron(1685-1738),mộttácgiachunvềtiểusứcácnhàvănPhápthếkỷ18bình:"Các
truyệntrongNghìnlẻmộtđêmdoA.Gallanddịchthườngcónhượcđiểmlàkhơngmấygiốngthựctế.
CáctruyệntrongNghìnlẻmộtngày,doF.P.DeLaCroixdịchmộtphầntừtiếngBaTưtàitìnhhơn
nhiềuvàgầnthựctạihơnnhiều,tuykhơngphảisựthầnkỳkhơngngưtrịtrongnhiềutruyện,đúngnhư

sởthíchcủanhữngngườiphươngĐơng.”
R.F.burton(1821-1890)làdịchgiảthànhcơngnhấtrongsốngườidịchbộNghìnlẻmộtđêmcủaA.
GallandratiếngAnh,khẳngđịnh:"Nghìnlẻmộtngàytrênthựctếlàmộtsángtác.Trongphầnlớn
trườnghợp,nhiềutruyệnkểtrongbộấylànhữngsángtáctàitìnhbắtnguồntừchỗvaymượn(các
truyệndângian)rồidiễntảlạimộtcáchrấttựdo.”

MỘTVỤÁNVĂNCHƯƠNG
Haibộtruyệnsinhđơiấy,đúngnhưlờimởđầucâuchuyệnnổitiếngAliBabavàbốnmươitêncướp
viết:"Nhữngtưởngsốphậnhaingườirồicũngsẽgiốngnhau,aingờsựtìnhxuinênkhác."saugầnhai
thếkỷlừnglẫykhơngmấykémngườianh,bộNghìnlẻmộtngàybịthấtsủngtrướcbạnđọc.Phảichờcả
trămnăm,đếncuốithếkỷ20,cơngbằngmớitáilập,Nghìnlẻmộtngàymớicódịptáixuấtgianghồ.
TrongLờigiớithiệudochínhF.P.DeLaCroixviếtnăm1710vàinởđầutậpI,ơngkhẳngđịnhbộsách
củamìnhđượcdịchtừtácphẩmcủatusĩMoclesmàơngcódịpgiaodunăm1675khiđanglàmviệcở
thànhphốIspahan(BaTư).TácphẩmấyđượctusĩMoclesdịchtừmộtbảntiếngThổNhĩKỳ,nhanđề
Al-faragebadal-shidda,cónghĩaNiềmvuisaunỗibuồn,mà"ThưviệnHồnggiacủata(Pháp)cũngcó
lưutrữmộtbản."TạiLờithưatrướcIinđầutậpIIvàLờithưaII,DeLaCroixhailầnkhẳngđịnhđiềuấy
VấnđềđặtrađốivớingườiđờisaulàcótusĩMocles-tácgiathậthaykhơng(mặcdùtênơngấyđãđược
đưavàobộtừđiểnthưmụcthếgiới,cổđạivàhiệnđạicủaMichaud/1811-1828),vàcóthậtngunbản
NiềmvuisaunỗibuồnlưutrữởThưviệnHồnggia(Paris)haykhơng.
Ngaytừcuốithếkỷ18,đãcóýkiếnnghingờlờigiớithiệucủaDeLaCroix.Trongmộtchuyếnsang
Pháp,nhàĐơngphươnghọcngườiÁolàJ.DeHammer(1774-1856)thânhànhđếnthưviệnHồnggia
đàobới.ơngtuyệtnhiênkhơngnhìnthấyngunbảnNiềmvuisaunỗibuồncủatusĩMocles.Ơngđitới
kếtluậnLờinóiđầucủaDeLaCroixcũnglàmột"truyệnkể."theochânơng,nhàĐơngphươnghọc
ngườiPhápA.LoiseleurDeslongchamps(1805-1840)cũngchođấylà"mộttruyệnngụngơn."Ngườitacịn
nhấnmạnh,trongcáccuốnsáchghichépvềnhữngchuyếnđicủaơngsangcácnướcTrungÁ,tuyDeLa
CroixcóthuậtlạikháchitiếtviệcgặptusĩmoclestạithànhphốIspahannăm1675,vàsauđấygiữahai
ngườicómốiquanhệthầytrị,songtuyệtnhiêntrongnhậtkýơngkhơngđảđộngđếnbộsáchHezaryec
(Nghìnlẻmộtngày)màơngnói"đượctusĩchophépsaogiữmộtbản."Rõràngngườilàmnênbộ
truyệnNghìnlẻmộtngàykhơngphảitusĩBaTưmoclesmàchínhlànhàĐơngphươnghọcngườiPháp
F.P.DeLaCroix.

Câuchuyệntrởthànhmộtvụánvănchương.F.P.DeLaCroixbịcácnhànghiêncứuvănhọccổđại
phêphánnặngnềvềsựkhơngtrungthực.Lýdo?Chắchẳn,nhưlờinhànghiêncứuJ.A.s.CollinDe
PlancynóitronglờinóiđầubộNghìnlẻmộtngàytáibảnnăm1826:"DeLaCroixsợnếunóithậtmìnhlà
tácgiả,cóthểảnhhưởngđếnthànhcơngcủacáctruyệnkểtrướcbạnđọc,vìngườiPhápxưanayvẫn
chuộngcácbảndịchtừtiếngnướcngồihơncáckiệttáccủanướcmình.”
Tuynhiên,ngaythờibấygiờ,đãcókhơngítngườilêntiếngbênhvựcDeLaCroix,khẳngđịnhgiátrị
độcđáocủabộNghìnlẻmộtngày.NhàvănLaHarpe,trongcuốnGiáotrìnhvănhọccổđạivàhiệnđại
(xinlưuý:giáotrình)đánhgiáđúngmực:"CáctruyệnkểBaTưtrongNghìnlẻmộtngàycócơsởvững
chãihơncáctruyệntrongNghìnlẻmộtđêm.Chủđềchínhlàthuyếtphụcmộtnàngcơngchúatừchỗ
nặngđịnhkiếnvềđànơng,điđếntinrằngtronggiớimàyrâuchẳngthiếugìngườiuchungthủy(...)
ChúngtacùngbiếtơnAntoineGallandvàPétisDeLaCroix-biếtơnthậtsựhaiơngđãcócơnggiới
thiệuvớichúngtacáctruyệnkểARậpvàtruyệnkểBaTư.Antoinegallandviếtvăncẩuthả,PétisDeLa
Croixviếtchuẩnmựchơn,văncảhaiơngđềurấttựnhiên."NhànghiêncứuCollinDePlancycịndứt
khốthơn:"Dùthếnào,nếulịngbiếtơncủachúngtađốivớiPétisDeLaCroixvớitưcáchnhàdịch
thuậtcókémđi(saukhipháthiệnđấykhơngphảilàmộtbộtruyệndịch),thìchúngtacàngbiếtơnơng
nhiềuhơnvớitưcáchnhàsángtác.Quangvinhcủaơngvìvậychẳnggiảmchútnào.”
Ngàynay,saubaocơngtrìnhnghiêncứu,nhàĐơngphươnghọcPaulsebagđãcóđủcơsởđểkhẳng
định:phầnlớncáctruyệnkểtrongbộNghìnlẻmộtngàydựavàobảncuốnsáchviếttaybằngtiếngThổ
NhĩKỳnhanđềAl-Faragebadal-shiddacónghĩaNiềmvuisaunỗibuồn.Đâylàmộttậpgồmbốnmươi
truyệnkể,dịchtừtiếngBaTưsang.Nhữngbảnviếttayấy,vàocuốithếkỷXVIIcóởThưviệnHồng
giaPháp,vàDeLaCroixcóthểtìmđọcbộsáchởđấy.
Ngàynay,sautrịnbathếkỷ,cólẽđếnlúccóthểquảquyếtnhưPaulsebag:"bộsáchNghìnlẻmột
ngàylàmộtcơngtrìnhhồnhảonhấtcủanghệthuậtkểchuyệntheophongcáchthếkỷXVIII...Độcgiả
nàochưađọcbộsáchấy,chưathểnóimìnhđãthơnghiểumọituyệttáccủanềnvănhọcnướcnhà."gần
đây,trênnguyệtsanThếgiớingoạigiaosốratháng10-2003vừaqua,nhàphêbìnhvănhọcPierreLepape
viết:"PhảichăngthờiđiểmcủaNghìnlẻmộtngàycuốicùngđãtrởlại?Cóphảicuốicùngngườitathơi
khơngcoiF.P.DeLaCroixnhưmộtngườilàmđồgiảvềtácphẩmhưcấunữa,màđánhgiáơngthậtsựlà
mộtnhàbáchọcdànhthờigiờsángtáctrongnhữnggiờthưgiãn?bộsáchấyxứngđánggiànhlạichỗnó

đãcóđúngnhưvàothờicuốitriềuđạivuaLouisXIV,sátcánhbênbộNghìnlẻmộtđêmmàsoạngiảlàA.
Galland.ơngnàysovớiDeLaCroixcóthểlànhàphiêndịchtrungthànhhơn,songlạilànhàvănkhơng
đượctrauchuốtbằng.”
Vềdunglượng,bộNghìnlẻmộtngàydàichỉbằngmộtnửangườianhsinhđơicủanó:Nghìnlẻmột
đêm.CóphảinguồntruyệncổBaTưvàThổNhĩKỳkhơngphongphúbằngnguồntruyệncổARập?
haynhàĐơngphươnghọccủachúngtacạntưliệu?CácnhànghiêncứuvềF.P.DeLaCroixvừaphát
hiệnthêmmộtchitiếtthúvị.TạiLờithưaI,tácgiảchobiết"mặcdùbậntrămcơngnghìnviệckhác,
ngườidịchvẫntiếptụccơngviệccủamìnhvàonhữnggiờphútrỗirãi,vàhyvọngsẽcungcấpchongười
đọcmỗithángmộttậpNghìnlẻmộtngày."hốra,ngồihiệuứngcủathànhcơngvangdộicủabộNghìn
lẻmộtđêm,cịncómộtđộnglựccánhânkhácnữathơithúcDeLaCroixcốdànhnhữnggiờphútrỗirãi
đểlàmbộsách,lànhằmmuavuichomột"ngườiđọc"hàohoa:nàngMarie-AdélaideDeSavoie(1),quận


chỳaxbourgogne.VnnhnghiờncuPaulsebagcungcpchochỳngtatliumi.ụngvittrong
phnCucivtỏcphmcaF.P.DeLaCroix:
"1710-1712.xutbnbNghỡnlmtngy,truynkBaTdoF.P.DeLaCroixdchratingPhỏp,
Paris1710-1712,nmtpkhin-12.Cncvmttliuchỳngtụivaphỏthin,hoỏraDeLaCroixbiờn
sonbsỏchyvonhnggiriróicaụng,nhmgiitrớchoMarie-adộlaideDeSavoie,qunchỳax
bourgogne,vchớnh"squaicanngqunchỳay"mtvỡbnhngy12thỏng2nm1712tuihai
misỏu,ókhintỏcgingngmtcụngtrỡnhỏngracũncúth"ixahnna"(theotliulutr
tithvinL'Arsenal,Paris(2),hs5495,tp75.)"4-12-1713,F.P.DeLaCroix,bkitlcsmvỡlmvic
quỏsc,mttiParisvcantỏngtrongkhuụnviờnnhthsaintsulpitre.bỏoLaGazetteDeParia
tinvsquaicanhụngphnghcnhsau:NgiFrancoisPộtisDeLaCroix,thký-phiờndch
canhvuavgiỏosngụnngvvnchngARptiihcHonggia,mtngicúnnglcphi
thngvrtỏngtincyvcỏcngụnng:ARp,ThNhK,BaTvArmờni,vaquaingy4-12,
thsỏumitui.
"ễnglitrongtỡnhtrngbnvittaymtslngrtỏngngcnhiờnnhiutỏcphmdcht
tingARp,ThNhK,BaTvArmờni,nhiutinsongngvsỏchbỡnhchỳvnhiuch
khỏcnhau,contraiụng,AlexandreLouisMarievlinhmcGoujat,tronghaicụngtrỡnhtinhnhc
lp,óthngkờvbsungy."(httrớchdn)

NHễNGPHNGHCLILC
FranỗoisPộtisDeLaCroixlngicựngthiviAntoineGalland,kộmụngnybytuinhnglira
itrchainm,ngitabodokitscvỡlmvicquỏnhiu.Khiụngmt,AntoineGallandghivo
nhtkýcamỡnh:"sỏngnay(ngy9-12-1713),cbỏoLaGazette,tụimihaytinụngFranỗoisPộtisDeLa
Croix,thký-phiờndchcanhvuavbathtingphngụng:ARp,BaTvThNhK,giỏo
sihcHonggiamụnngụnngARp,ngnghipcatụi,óquaingy4thỏngny,thsỏu
mitui.Chonnay,chacúmtngichõuunonmvngcbangụnngyhonhonhụng,
khụngchtrongvicdchxuụihaynúichuynmctrongsỏngtỏc.Ngoibathtingy,gnõydo
nhucucatriuỡnhcúmtsvnbntingArmờnicndch(ratingPhỏp),ụngcũnhcvthụng
thothờmtingArmờni.ụnglinhiutỏcphmdchttingARpvtingBaT,cbitcun
CuciTamerlan,nguyờntỏctingBaTcaSherfeddin,mụngvachnhlýliain.
DeLaCroixlmttrongnhngngichõuuitiờnphongtrongmụnụngphnghc.ụngsinh
nm1653,contraimtviờnchclmthkývphiờndchchonhvuavcỏcngụnngThNhKvA
Rp.Ngaytnh,cuFrancoisócquantõmotonhmninghipchasauny.Cukhụngch
hccỏcngụnngphngụng,mcũntraxutsccỏcmụntoỏn,thiờnvn,alý,hihavõmnhc.
Chanmibytui,ụngócColberthibygilthtngcavuaLouisXIV(cũnc
ngingthitụnvinhlễngvuatosỏngnhMtTri)gisangTrungụngbtỳcvngụn
ng,vnhc,nghiờncuphongtctpquỏncngnhcỏcmụnkhoahc,nghthutvtụngiỏocỏc
dõntcphngụng.


Trongsuốtmườinăm,từ1670đến1680,chàngthanhniênchuduquacácnướcXyri,BaTư,ThổNhĩ
Kỳ,lưutrúmộtthờigiandàitạicácthànhphốAlep,IspahanvàConstantinop(naylàIstanbun)đểhọc
thêmngơnngữvănhọccũngnhưkhẩungữcủangườiARập,ngườiBaTưvàngườiThổNhĩKỳ.Thời
gianlưuhọcởAlep,mặcdùchưađếnhaimươituổiơngđãviếttrựctiếpbằngtiếngARậpmộtcuốnsách
vềtiểusửvuaLouisXIVvàchiếndịchđánhHàLandonhàvuaấytiếnhành.KhinướcPháplầnđầu
thiếtlậpquanhệngoạigiaovớiđếquốcOtơmanvàcửđạisứđặcmệnhtồnquyềnđếnThổNhĩKỳ,De
LaCroixlàmtrợlýchohaiđạisứliêntiếp.
Đọccácnhậtkývàghichépơngđểlại,ngườitathấyơngđãđặtchânđếnnhiềuthànhphốvàvùng

nơngthơnmàsaunàysẽđượcnhàvănmiêutảkháchânthựcsinhhoạtcủangườidântrongbộNghìnlẻ
mộtngày.Cóthểkể:Alep,Batđa,Điabêkia,Mu-Xen(hoặcMuxun),Ispahan,Constantinop,Smiêc,
Livuanơ,rồithờigiansauMaroc,Algiê,Cairo...LàngườihammêsưutầmsáchcổĐơngphương,ơng
mangvềlàmgiàuchothưviệnHồnggiaPháprấtnhiềubảnsáchinvàsáchchéptaybằngtiếngARập,
BaTưhoặcThổNhĩKỳ.
SauđâylàmộtđoạnnhậtkýcủachàngtraihiếuhọcvềcuộcgặpgỡtusĩMoclesởIspahan-Mocleslà
ngườigầnbốnmươinămsauđượcơnggiớithiệuvớiđộcgiảPháplàtácgiảbộNghìnlẻmộtngàybằng
tiếngBaTư:"ThờigiannàytơicịnphảihọcthêmmộtcuốnsáchrấtkhóvềthầnhọcnhanđềlàMesnevi
gồmítnhấtchínvạncâuvănvần.Tơimuốntìmmộtngườithuộclịngbộsáchấyđểhọc,nhưngvìthiếu
tiềnkhơngthểtìmra,đànhphảixingặpvịtusĩbềtrêndịngtuMewlevis.Nhờmộtngườibạngiớithiệu,
tơiđượcgặpvịtusĩấy.Tơivừangỏlờichúctụngxong,ơngđãđồngýchophéptơitrongkhoảngthời
giannăm,sáuthángtới,đượcnhiềulầngặpơngđểơngdạybảocho.Tơihọcthànhcơngcuốnsáchấy.Vị
tusĩấyđâuphảilàngườisẽđồngýnhậntiềncơng,tơitặngơngbacáiâusứlớn,vàđượcơngvuilịng
nhậncho.TênơnglàtusĩMocles.Thờigiannàyơngđangcùngmườihaimơnđệchuẩnbịsánglậpmột
giáopháimới...”
Cuốinăm1680,trởvềParis,DeLaCroixđượccửvàochứcvụlàmthưkýphiêndịchchonhàvuavềcác
ngơnngữTrungĐơng,màthânsinhơngvẫngiữtừtrước.Năm1692,đượcphonglàmgiáosưthựcthụ
dạyngơnngữvàvănhọcARậpởĐạihọcHồnggia,đồngthờivẫntiếptụclàmthưký-phiêndịchcho
triềuđình.ơngtậptrungcơngsứcvàoviệctrướctácvàphiêndịchsáchtiếngARập,BaTử,ThổNhĩKỳ
vàArmêni.ơngđểlạimộtthưmụcdàydặnvềcáccơngtrìnhcủamình.
ViệcđầutiêncủaF.P.DeLaCroixvềtrướctáclàchỉnhlývàchoxuấtbảncuốnLịchsửThànhCátTư
Hãnmàngườichakhiquađờichưakịphồnthành.sauđấy,xuấtbảncuốnTruyệnbàhồngBaTưvàcác
vịtểtướng,gồmbốnmươitruyệnkểgốcThổNhĩKỳ(1707)vàbộNghìnlẻmộtngày(1710-1712).Saukhi
ơngquađời,contraiơngchoxuấtbảncuốnChuyệnTimua-Bec(cịngọilàTamerlan)doơngbiênsoạn.
Thậtra,sốlượngnhữngtácphẩmđãđượcincủaDeLaCroixchẳngnghĩalýsovớitồnbộcáccơngtrình
hếtsứcđồsộgồmtrướctác,biêndịch,ghichép,nhậtký...rấtcầnthiếtchonhữngaithờiấymuốnđisâu
nghiêncứuphươngĐơng.CuốibộsáchThếkỷcủaLouisXIV,phụlụcvềDanhmụccácnhàvănPháp
dướitriềuđạicủaơngvuaấy,nhàvănvàtriếtgiaVoltairedànhchoDeLaCroixnhữngdịngsau:"ơnglà
mộttrongnhữngngườiđượcvịthủtướngvĩđạiColbertkhuyếnkhíchvàthưởngcơngxứngđáng.Vua
LouisxiVđãcửơngsangThổNhĩKỳvàBaTưtừnămmườisáutuổiđểhọccácngơnngữphươngĐơng.

CómấyaingờơngđãbiênsoạnmộtcuốnsáchbằngtiếngARậpđượcđánhgiárấtcaoởphươngĐơngvề


cuộcđờivuaLouisXIV?ơngcịnviếtcuốnLịchsửThànhCátTưHãnvàLịchsửTamerlan,dựatrêncác
tácgiaARậpthờicổ,vànhiềucuốnsáchcóíchkhác.NhưngbảndịchNghìnlẻmộtngàylàcuốnsáchcó
nhiềungườiđọchơncả.Chẳnglà:Conngườilàbănggiátrướcsựthật/Nhưnglạilàlửahồngtrước
nhữngđiềutưởngtượngra(LaFontaine,IX,6).”
Saunhiềuchụcnămnghiêncứu,nhàĐơngphươnghọcPaulSebagkhơngngầnngạigọitácgiả
Nghìnlẻmộtngàylàmộtnhàbáchọc.

ĐẠOHỒI,ARẬP,BATƯ,THỔNHĨKỲ...
NgườiđọcNghìnlẻmộtngàycũngnhưNghìnlẻmộtđêmthườnggặpnhữngkháiniệmlịchsử,địa
lý,tơngiáo...Trênthựctế,đấtnướccủacácvịhồngđếBaTưtrongtruyệnkhơngphảinướcBaTưnhư
chúngtathườnghiểu,càngkhơngđồngnhấtvớiCộnghồhồigiáoIranngàynay.Cũngnhưvậy,nước
ThổNhĩKỳhiệnđạichỉlàmộtphầnnhỏcịnlạicủađếquốcOtơmandocácsultan(3)ngàyxưatrịvì.Và
giữađếquốcBaTưhuyềnthoạivàđếquốcOtơmanThổNhĩKỳcókhoảngcáchchừng...haingànnăm
lịchsử.
BaTưlàmộttrongnhữngdântộcvàquốcgiacổnhấthànhtinh.NướcBaTưthờithượngcổcómột
nềnvănminhtồntạigầnhainghìnnăm,từkhoảngnăm2500đếnnăm640trướckỷnguncơnggiáo
(quengọilàcơngngun-C.N.)ĐấylànềnvănminhÊlamit,disảnvănhốlâuđờinhấtcủangườiBaTư,
dùtrênthựctếnhữngngườitạodựngnênnềnvănminhấykhơngphảitổtiênđíchthựccủangườiiran
hiệnnay.TừthếkỷthứVIIđếnthếkỷthứIVtrướcC.NlàđếquốcBaTưcủangườiMêdetvàngười
Acsênêit.DướitriềucáchồngđếXurutvàĐariut,đếquốcBaTưtrảirộngkhắpvùngTrungCậnĐơng.
PhíaNam,từphầnđấtdọcbờnamĐịaTrungHải,quatồnbộlưuvựcsơngNin,phầnbắclụcđịaA
Rập,đếnvùngLưỡngHà,rồiđidọctheovịnhBaTưđếntậntồnbộlưuvựcsơngInđutcủaẤnĐộ.
PhíaBắctừMaxêđoanthuộcchâuâu,theobờnamHắchảitớibờnambiểnCaspi,vươnsangvùngnam
biểnAranvàđiqkinhđơXamacan(naythuộcUzbêkistan)rấtxavềphíađơng.
VớicuộcchinhphụccủavuaAlêchxanđạiđế,đếquốcBaTưbướcvàothờikỳHiLạphố,chịuảnh
hưởngsâuđậmcủanềnvănminhcổđạiHyLạp.DĩnhiênnềnvănminhHyLạpgặpsứcđốikhángmãnh
liệtcủangườiBaTưmongmuốntrởlạithờihồngkimcủamìnhthờitrước.ĐếquốcBaTưsaucùnglà

triềuđạicáchồngđếthuộcdịngXaxanit(từthếkỷIIIđếnthếkỷVIsauC.N.)
NhàsửhọcPhilippeGignouxviếtvềthờikỳnàynhưsau:”DướitriềuđạicủađạiđếXosroAnusiavan
(531-579)vàcháuơng,đạiđếXosroPaviz(591-628),sựhuyhồngtránglệcủacáctriềuđìnhBaTưđạttới
đỉnhcaovàlưuvàohuyềnthoạichođếnngàynay.HồngđếAnusiavanlàmộtđiểnhìnhnhàvuacơng
minh,hàohiệptheotruyềnthốngARập.Ơngduytrìđượchịabình,tiếnhànhnhiềucuộccảicách,xây
dựngnhiềuthànhphố.RiêngvùngXtêsiphonđãlàmộttổngthểgồmbảythànhphốliênhồn.Đâylà
mộtthờikỳrựcrỡcủavănhọcvàtriếthọc.Giớitănglữnắmtrongtaytồnbộnềngiáodục.Ảnhhưởng
củaHyLạpvềyhọc,củaấnĐộvềvănhọcrấtđậmnét (4).”
VớisựrađờicủađạoHồidoMahomêtsánglậpvàothếkỷthứVII,đặcbiệtsaucáccuộcchinhphục


củacácCalip(hồngđếvàthốnglĩnhtínđồHồigiáo)kếvịMahomêt,đếquốcBaTưbướcvàothờikỳ
Hồigiáohóa.KinhđơđượcchuyểnsangBatđa,naylàthủđơIrăc.Xuấthiệnmộtnềnvănminhmới,hệ
quảgiaothoagiữahainềnvănminhlớn:BaTưvàARập(cịncótênVănminhARập-BaTư).Chóilọi
nhất(vàcũngnhiềurốirắmnhất)thờikỳnàylàvươngtriềucủahồngđếHarun-an-Rasit(766-809),một
nhânvậtlịchsửxuấthiệnthườngxuntronghaibộNghìnlẻmộtđêmvàNghìnlẻmộtngày.Dướitriều
đạicủaơng,kinhthànhBatđađượccoinhưmộttrungtâmchínhtrịvănhốhuyhồngtránglệnhấtthời
bấygiờ.
ĐếchếCalipsuyđồivàtanrãtrướccuộcxâmlượcvàđơhộcủangườiThổNhĩKỳ.Tuynhiên,thếkỷ
XI-XIIvẫncịnlàmộtthờiđạihồngkimcủanướcBaTưHồigiáovềchínhtrị,vănhọc,triếthọc,nghệ
thuật,kiếntrúc...CáccuộcxâmlăngliêntiếpcủangườiMơngCổ(ThànhCátTưHãn),ngườiTimua
(Tamerlan),ngườiTcmen...lànhữngbiếnđộngcựkỳlớn,vừalàmxáotrộnvừalàmphongphúthêm
nềnvănhóaBaTưHồigiáovốnđãrấtđặcsắc.
ĐếquốcOtơmancủangườiThổNhĩKỳmanhnhatừthếkỷXII,hìnhthànhvàothếkỷXVvàđạttới
cựcthịnhvàothếkỷXV-XVIcũnghếtsứcrộnglớn.BiêngiớiphíanamcủanótrảidàisuốtcảvùngBắc
PhisangtậnvịnhBaTư.Phíabắc,tấtcảvùngLưỡngHàsangmộtphầncácnướcĐơngâu.Quanhiều
bướcthăngtrầmvàđổithayđịagiới,đếquốcThổNhĩKỳtồntạimãiđếnnăm1923mớichấmdứt,vàthay
bằngsựrađờicủanướcThổNhĩKỳhiệnđại.
KhoảngđầuthếkỷXVIII,thờiAntoineGallandbắttaydịchbộNghìnlẻmộtđêmvàF.P.DeLa
CroixsoạnbộNghìnlẻmộtngày,đếquốcThổtuyđãquathờicựcthịnhvẫncịnlàmộtlựclượnghùng

cườngvàđầybíẩntrướcconmắtphươngTây.NhữngtruyệncónguồngốcThổNhĩKỳtronghaibộ
truyệnnóitrênđãhìnhthànhrấtsớm,cóthểvàothờikỳsơkhaihoặccựcthịnhcủađếquốcOtơman.
ĐạoHồidoMahomêt(cịngọilàMơhamêthoặcMuhammat570-632)sánglậpvàothếkỷthứVII,và
ngàynayaicũngbiếtđãtrởthànhmộttrongbatơngiáolớnnhấtthếgiới.MahomêtđượcngườiHồigiáo
suytơnlàđấngĐạitiêntri.NềntảngcủađạoHồilàkinhCoran,tươngtruyềnđấylàtậphợpnhữnglời
giáohuấncủaMahomêtdocácmơnđệcủaơngghichéplại.Nhữnglờigiáohuấnấy,bảnthânMahomêt
chorằngđượcThượngđếtrựctiếptruyềnđạtchoơng.
ĐặctrưngnổibậtcủađạoHồilànhấtthầngiáo(tinrằngchỉcómộtĐấngSángThếduynhất,tiếng
ARậplàAlah-Thượngđếtốicao)đốilậpvớiđathầngiáođượclưutruyềnrộngrãihồibấygiờ.Người
theođạoHồiphảithềchỉtinvàoAlahvàMahomêt,cóbổnphậncầunguyệnhằngngày,nhịnănban
ngàytrongthángRamadan,aicóđiềukiệnvềkinhtếphảihànhhươngvềthánhđịaMeccanơisinhra
Đấngđạitiêntriítnhấtmộtlầntrongđời.
TheogiáolýđạoHồi,phụnữkhơngcóquyềntựdocánhân.Đànbàhồntồnphụthuộcvàođàn
ơng,trongkhiđànơngcóquyềnlấyđếnbốnvợchínhthức...Nhữngràngbuộctruyềnthốngấycànglàm
bậtrõnhữngđịihỏivề”nữquyền”tronghaibộtruyện,đặcbiệttrongbộNghìnlẻmộtngày.Nhiều
chuyệnkểtronghaibộtruyệnnóitrênrađờivàothờikỳđạoHồibắtđầubànhtrướngmạnhmẽ,dầndần
lấnátvàthaychâncáctơngiáođathầnđãcóchođếnlúcbấygiờ.Rấtdễhiểutạisaođộcgiảsẽcónhiều
dịpchứngkiếncácphépthầnkỳcủaĐấngđạitiêntriMahomêtkhơngngồimụcđíchcổvũnhândântừ


bỏcáctínngưỡngkhácvàcùngnhauquytheođạoHồi.Nhiềunhânvậttrongcáctruyệncổlnmiệng
nhấnmạnh“trênđờichỉcómộtđấngtốicao,ấylàThượngđế”làdovậy.Nóitheongơnngữngàynay,
khuynhhướng”tuntruyền”chođạoHồirấtrõnéttrongnhiềutruyệncổ.

CẤUTRÚCNGHÌNLẺMỘTNGÀY
Nhưđãnói,bộNghìnlẻmộtngàybắtđầubằngmộttruyệndẫn.NàngcơngchúanướcCasơmia,sau
mộtcơnácmộng,đâmrathùhậnđànơngvàdứtkhốtkhơngchịulấychồng.BànhũmẫuXutlumêmê
hằngngàykểchonàngnghenhiềucâuchuyệnnhằmmụcđíchchữachonàngkhỏisựámảnhbởiđịnh
kiếnsâusắc.Quacáctruyệnkể,bàcốthuyếtphụcnàngcơngchúa,trênđờikhơngthiếunhữngngười
đànơnghàohiệpvàchungthủy,trướcsaurồinàngcũngsẽgặpđượcmộtchàngtraiunàngthathiết,

đểnàngulạihếtlịng,khơngsợbịngườiấylừadối.Chuyệnkểtừngđoạn,khớpvớithờigiancơng
chúaởtrongnhàtắm,vàsaochothậtlơicuốn,dừnglạiởchỗgaycấnnhất,đểnhữngngườinghekhơng
bỏdởchừng.Sauđợt”tâmlýtrịliệu”dàisuốtmộtNghìnlẻmộtngày,nàngcơngchúađỏngđảnhvàtàn
nhẫncủachúngtađượcgiảithốtkhỏicơntrầmuấtvơcăncứ,rồiđồngýkếthơnvớichànghồngtửtrẻ
tuổi,đẹptrainướcBaTư.
ĐộcgiảkhơngthểkhơngliênhệcơngchúanướcCasơmiavớitiểuthưSêhêrazattrongNghìnlẻmột
đêm.Cơgáitrẻấybuộcphảinghĩranhữngtruyệnthậthay,thậthấpdẫnđểtránhcáichếtđangchờ,để
đượcsốngthêmmộtngàyvàkểtiếpcâuchuyệndangdở.Nỗilotrướchếtchotínhmạngcủamìnhlàmột
độnglựckíchthíchtrítưởngtượngvốndĩphongphúcủacơgáichưađếntuổiđơimươi.Trườnghợpbà
nhũmẫuXutlumêmêcóhơikhác.Độnglựccủabàlàtìnhthươngđốivớicơgáibàchobúmớmtừngày
mớisinhbằngdịngsữacủamình.Bàbiếtrõcơgáiqnhạycảmnàychỉmắcbệnhtâmlývàtinhthầnchứ
chẳngốmđaugìvềthểchất.Chủđềmọicâuchuyệnkểcủabàtậptrungvàomộtcáiđích,vàcuốicùng
pháthuyhiệulựcthầnkỳđúngnhưbàtiênđốn.
NgaytrongLờitựacủamình,F.P.DeLaCroixđãsosánhýđồcủahaingườikểchuyện.ơngkhơng
mấythíchnàngSêhêrazatbởichorằngnàngkểchuyệnnhằmgiữmạngsốngcủamìnhhơntìmcách
thuyếtphụcbạochúaSaria,giúpơngnhậnracácđứctínhcủangườiphụnữ.ơngnóirõmìnhqbànhũ
mẫuhơndotínhnhânvănđậmđàởbà.Thậtra,khơnghồntồnnhưvậy.Tácđộngcủacáctruyệncổ
thơngquanhữngtìnhtiếtphongphúvàbấtngờkhơngnhấtthiếtlúcnàocũngbộclộchongườinghe
thấyrõmụcđíchbêntrongcủatruyện.Dùsao,hiệuquảhaingườikểchuyệnmanglạiđềutốtđẹpnhư
nhau.NhiềunhànghiêncứucịnchứngminhviệcnàngcơngchúanướcCasơmiaquakhỏicơnstresslàcó
cơsởyhọcvàlịchsử.ThờitrungcổởBaTưvốnlưutruyềnkhárộngrãicáchchữabệnhbằngtâmlý,từ
nềnyhọccổtruyềnẤnĐộtruyềnsang.
CấutrúccủabộNghìnlẻmộtngàydườngnhưcóphầnchặtchẽvànhấtqnhơnbộNghìnlẻmột
đêm.Cáctruyệnkểxenkẽnhaurấtbiếnhố,đưangườinghetừthànhphốCairobênbờsơngNinvàkinh
đơBatđabêndịngTigristrênvùngchâuthổphìnhiêugiữahaiconsơng(LưỡngHà)ngượclênsamạc
khơcằnTrungá,sanglụcđịaTrungHoamênhmơngvàbờbiểnInđơnêxiacáchtrở,cókhixuốngtậnâm
ti.Tựutrungcóthểphânthànhbachùmrõrệt:


ChùmđầugồmcáctruyệnAbuncaxemBasri,RuvansatvàSêhêristani,tểtướngCaversa,vuaTâyTạng

vàcơngchúaNaiman,CulupvàĐilara,hồngtửFađala,CalapvàTuranđoc.Nhữngtruyệnấyxenkẽvào
nhauvàsaumỗitruyệnnhữngngườinghecócuộctraođổivềnhữngđứctínhcũngnhưkhiếmkhuyết
củacácnhânvật.
ChùmthứhaicócáctruyệnvuaBêrêtđin-Lơlơvàtểtướng,AntamucvàZêlica,Sêyp-en-Mulucvà
Bêđy-An-Giêman,MalecvàSirin,Nhàvuakhơngphiềnnão,Avixen,cùnghaiChuyếnphiêulưucủa
ngườiduhànhvĩđạiAbunphauari.Chùmnàyxoayquanhbanhânvậttrungtâm;quốcvươngĐamat
cùngvịtểtướngvàquanđạithầntincẩncủamình.Qyquầnchungquanhlànhiềunhânvậtkháchọ
gặptrênđời.Chùmtruyệnnàyngồiýnhấnmạnhtínhthủychungtrongtìnhu,cịncómộtýtứqn
xuyếnnữalà,ngườiđờichẳngcóaiđạtđượchạnhphúclâudàivàtrọnvẹnbaogiờ.
ChùmthứbagồmcáctruyệnhaianhemthầnlinhAđivàĐahi,Nerisatđơlê,AbđeramanvàZainep,và
truyệnnàngRepxima.Chùmtruyệnnàyđượctrìnhbàydướidạngmấynhânvậtkểchuyệnhầuhồngđế
Harun-An-Rasitvànàngcungphisủngáicủaơng.
CáctruyệntrongNghìnlẻmộtngàyđềutốtlêntínhnhấtqnvềmụctiêumàtácgiảthơngqua
ngườidẫnchuyện,bànhũmẫuXutlumêmê,đặtratừđầu.
Cáccâuchuyệnđượcphânranhiềungày,thườngngắtđoạnởnơiđanghấpdẫn,buộcngườinghe
phảinínthởchờ”hạhồiphângiải.”CũngnhưsốđêmtrongbộNghìnlẻmộtđêmcịnlâumớiđiđếnsố
nghìn,tồnbộNghìnlẻmộtngàychỉcóhaitrămbamươihaingày.NhưF.P.DeLaCroixđãthưatrước
vàgiảithíchlýdoởđầutậpcuốicùngcủabộtruyện,ngườikểsẽtừngày190độtngộtchuyểnsangngày
960,đểmọitruyệnkịpkếtthúcđúngngày1001.Cũngcóthểsuyđốnthêm,nếuDeLaCroixkhơng”bận
trămcơngnghìnviệckhác”vànhấtlàkhơngcócáichếtkháđộtngộtcủanàngquậnchúaMarieAdélaidevàocữhaimươisáuxnxanh,tácgiảcóthểsẽkéobộtruyệncủamìnhdàigấpđơi,ítnhất
thànhmườitập,chotươngứngngườianhsinhđơiNghìnlẻmộtđêm.Điềunàyngườiđọccóthểthấy
thêmquaviệcchiangày:ởmấytruyệncuối,nộidungđượckểtrongmộtngàyngắnhơnnhiềusovớicác
truyệnđầutrongbộsách.
Cịncómộtcáchlýgiảikhác.Cụmtừ"nghìnlẻmột"xưakiacũngnhưngàynaykhơngphảilàmộtcon
sốcụthể.Nólàmộtđạilượngnóilêncáinhiều,cáiphongphú,đadạng,lunglinh,huyềnảo...bởivậychớ
nênbuồn,bắtbẻngườidịchvàngườiviếtsaoNghìnlẻmộtđêmthựctếchỉcó252đêm,vàNghìnlẻmột
ngàycó232ngàymàthơi.

HẠNHPHÚC,NHÂNDUNVÀĐỊNHMỆNH
KhácvớiphầnlớncáctruyệncổtíchphổbiếnởphươngTây,nhânvậtchínhtrongtruyệnthườnglà

trẻem,hầuhếtcácnhânvậttronghaibộNghìnlẻmộtđêmvàNghìnlẻmộtngàylànhữngchàngtrai,cơ
gáimớibướcvàođời.Cóthểđấylànhàvuađầyquyềnuyhaythươnggiagiàucó,cơngchúacànhvànglá
ngọchoặccơthơnnữthậtthà,tấtcảđềuđượctrờiphúchotríthơngminh,đứchạnhvàlịngdũngcảm.
Congáixinhđẹptuyệttrần,contraituấntúkhơingơ...khơngmấyaikhơngchịutrớtrêucủadunsố.


Cuộcsốngcủabấtkỳaiđềulànhữngchuỗingàyxenkẽhạnhphúcvàưuphiền.
Bấthạnhđâucóchừamộtai.QuốcvươngTimuatatbịqnxâmlượcđánhđuổikhỏibờcõi.Chàng
traiCulupphảitrốnkhỏitriềuđìnhnơichàngđanggiữtrọngtráchbởibịnhàvuangờvựcbấtcơng.
CơngtừAbuncaxemthừakếmộtgiatàigiàucólàthế,vìtiêuphahoangphíchẳngbaolâutrởthành
ngườibầncùng.CậuHaxanbịnhữngngườichungvốnlàmănnửađêmđangtâmnémxuốngbiểncả.
NgườiđẹpĐacđanêđangtuổilớnđãbịngườimẹđộcácbánchophườngbnnơlệ.Vừalênngơibáu
thaycha,cơngchúaNaimanbịmộtâmmưuthốnđạtgạtkhỏingaivàng,buộcphảitrốnranướcngồi.
NàngRepximađứchạnhnứctiếnggầnxavẫnbịvuoanchotộingoạitìnhđếnnỗibịchơnsống...Nhưlời
nhânvậttrongtruyệnthanthở:”Cuộcđờiconngườikhácnàomộtcâysậykhơngngừngbịlayđộng
trướccơngióphươngbắclạnhbuốt.”
Hạnhphúcthườngđếngiữalúcngườitaítchờđợinhất.Truyệnnàocũngcóhậu.HồngtửCalap
khơiphụclạiđấtnướcbịxâmlăngthờivuachatrịvì.ChàngAbuncaxemđangphảiănxinsốngquangày,
bỗngdưnggặpmộtthươnggiarấtgiàucónhậnlàmconnivàchokếthừatồnbộgiasản.Chàng
Haxantrongcơntuyệtvọng,dựđịnhtựkếtthúccuộcđờilạipháthiệnmộtkhotàngvơgiángayởcành
câycổthụchàngbuộcdâythắtcổ.Từthânphậnnơtì,nàngĐacđanêtrởthànhcungphiđượcsủngái
nhấtcủahồngđếAiCập.Vàolúctưởngphảichếttớinơi,cơngchúaZêlicađượcmộtơngvuahàohiệp
cứusống.Nhờbịđắmtàu,trơidạtvàomộthịnđảoxalạ,nàngRepximaoanứcmớitrởthànhnữhồng
đượcngưỡngvọngcủađảoquốc.
Trongđờingười,hạnhphúcvàhoạnnạnkếtục,xenkẽvàonhau.Khổtậncamlai,hếtlúcgiannan
ngàyvuilạiđến.Ngượclại,khihạnhphúcđạtđếncựcđiểm,hãycoichừng,taihọasắpậpxuốngđầuanh
đấy.Dùgặpgiannancùngcựcđếnđâu,conngườivẫnkhơngđượcphépsavàotuyệtvọng.Hãytinchắc
hếtngàymưatrờilạinắnglênthơi.Quanniệmbiệnchứngấyvềcuộcsốngthườngđượcgiảithíchdưới
gócđộtínngưỡng:cómộtđấngtốicaoởđâuđócầmcânnảymực,chunbanphúc,họachoconngười.
TheonhữngngườiHồigiáo,đấngtốicaoấykhơngthểaikhácThánhAlah.

Khơngkhnvàoriêngcuộcđờitrầntục,ngaycảởthếgiớithầnlinh,khơngaitránhkhỏihoạ,
khơngaichỉgặpphúc.Vàdườngnhưmọisựđãđượcxếpđặttrướcởchốnthiêntào.Tươngtựcâucửa
miệngcủangườiphươngĐơng:Vạnsựgiaidotiềnđịnh-mnsựđềuđịnhtrướccảrồi.Tuynhiên,dù
tinvàođịnhmệnh,ngườitakhơngđượcbngmìnhphómặcđịnhmệnh.Conngườiphảicólịngdũng
cảm,dámnghiếnrăngvượtquahoạnnạntrongbấtcứtrườnghợpnào.Niềmtingiúpconngườiđứng
vữngtrướcsónggió.NiềmtinấydùđượcnhiềunhânvậttrongtruyệngiảithíchlàniềmtinvàoThượng
đế,vàoĐấngtốicao,chúngtacóthểhiểuthựcchấtđấychínhlàniềmtinvàocuộcsống,vàosứcvượtkhó
củachínhmình.Aicóniềmtinvàocuộcsống,vàoconngười,sớmmuộnsẽthốtkhỏitaiương,đitới
hạnhphúc.Chungcuộc,sớmhaymuộnngườilànhđượcthưởngcơng,kẻácphảiđềntội.
NiềmlạcquanđậmtínhnhânvănqnxuyếntồnthểNghìnlẻmộtngày.

TIẾNGSÉTVÀSĨNGGIĨTÌNHU


TìnhusayđắmlàchủđềnổitrộiquabộNghìnlẻmộtngày.Tìnhulànguncớlàmnênhạnh
phúchoặcđưađếngiantrnchocácnhânvậtchínhtrongbộtruyện.
Sắcđẹpngườiphụnữthườngđượctácgiảtrìnhbàydướihaidạng:hoặcmiêutảchitiếthoặcchỉ
khẳngđịnhbằngđơilờingắngọn.Dùdướidạngnào,sắcđẹpngườiđànbàđềucósứchấpdẫnkhơngthể
nàocưỡnglại:Tìnhuthườngđếnbắtchợt,ngaylầngặpgỡđầutiên,gâynêntiếngsétáitình.
VấnđềthúvịlàtrongxãhộitrungcổtheođạoHồi,sựphânbiệtnamnữđạtđỉnhcao,ngườiphụnữ
khibướcrakhỏinhàhoặcđứngtrướcmặtđànơng-trừtrườnghợpđấylàcha,chồnghoặcanhemtrai
củamình-buộcphảilnlnđộichiếckhănxùmxụptrênđầuvàmangmộttấmmạngdàychemặt,làm
saonàngtạonêntiếngsétđốivớichàngtrai?Sựtàitìnhcủadângianthểhiệnquanhữngtìnhhuốngkhá
bấtngờ.Cónhữngsắcđẹpdữdội,đưađếncáichếthoặcđiênkhùngchonhữngchàngtrainàochẳngmay
nhìnthấy:cơngchúanướcCasơmiabỏmạngchemặtranhữngbuổiđisănbắn;cơngchúanướcCarim
quanhữngbuổiởsânchơicầu;cơcongáicưngduynhấtcủahồngđếnướcTrungHoahấpdẫnbao
nhiêuhồngtửnướcngồilũlượtđếnBắcKinhtựnguyệntìmnguycơmấtmạng,chỉthơngquamột
bứchọatruyềnthầnvàlờiđồnđạivềsắcđẹpcálặnchimsacủanàng;thậmchídiảnhmộtbàvợcủađạiđế
Xalomonthờithượngcổvẫnlàmmộtvịhồngtửtrẻđờisaumêmẩnđếnmứcbơnbaquabốnbiểnnăm
châumongtìmgặpchobằngđược.

Tiếngsétáitìnhthườnghayxảyratrongtìnhhuốnghếtsứcngẫunhiên.ChàngAbuncaxemnhìn
thấydungnhanngườiđẹpĐilaratrongdinhcơthâmnghiêmcủangàithốngđốcnhờngọngióvơtình
mộtlầnvénbứcrèmchecửasổphịngnàng.CậuhầuphịngHaxannếukhơngmảivìbuồnrầumàthơ
thẩnqmuộntrongvườnngựuyển,làmsaogặpđượccơngchúaZêlicagiữađêmkhuyathanhvắng.
QuốcvươngNarisatđơlêđiđếnphảilịngnàngZainepchỉdotộicủaơngbạnAbđêramanqkhoe
khoangsắcđẹpcủangườiumình.
Đểcuốnhútngườiđọc(hoặcngườinghetruyện),phầncịnlạidotàinăngngườikểchuyệnquyết
định,nhờnhiềuchitiếtkhábấtngờ.ChàngMaleccậymộtchiếchịmgỗbiếtbayđểchởchàngđápxuống
trênnócbiệtthựnàngcơngchúađượccanhphịngcẩnmậtkhơngkémmộtpháođài.HồngtửHocmơ
cảitrangthànhmộtcậugiúpviệclàmvườnbịbệnhchốcđầuthìmớinhìnthấymặtcơngchúanước
Carim.Cũngcónhữngtrườnghợp”đờithường”hơn,nhưmuachuộcmộtcơhầugái,nhờmộtviênhoạn
nơmangthưtừtraođổi,cảitrangthànhđànbàđểthâmnhậpnơicungcấm...Giữabaonhiêucơgái,cơ
nàocũngđượctácgiảmơtảrấtđẹprấtxinh,tưởngkhơngcịnaicóthểđẹpxinhhơnnữa,bỗngngơisao
chínhxuấthiện.Vàchỉcầnnàngcấttấmmạngchemặt,đủgâynêntiếngsétáitình.Tấmmạngchemặt
hạnchếquyềntựdocủangườiphụnữ,nhưngnólạilàcơngcụhữuhiệugâynêncúsốcchocácchàng
traikhingườiđẹpvơtìnhhoặccốýbỏmạngra.Tiếngsétđầutiêntaihạithậtđấy,songdùsaocũngmới
gâycúsốcbanđầu.Đểchocácchàngtraithậtsựmêmẩn,ngườiđẹpcịncầncódunngầm,giỏicách
ứngxử,cóđứchạnh,đầythơngminhtrítuệ,thậmchíhọcvấngiỏigianghơncảnhữngvịđạihọcsĩun
thâmnhấtởtriềuđìnhhồngđếnướcTrungHoa.
Cuốicùng,cũngnhưtruyệndângianởtấtcảmọinơi,tìnhtiếtnàngKiềutáihồiKimTrọngkhơng
thểnàothiếu.Nhữngngườiusởdĩphảitrảiquabaogiannan,cáchtrởấylàvìdunsốthửtháchsự
kiênđịnhvàlịngchungthủyđốivớingườimìnhtrótu,”trênđờichỉnênumộtlần,vàđãuthìu


đếntrọnđời”,nhưlờikhúchátcủanàngZêlica.Ngườixưavốnưachuộngcáctruyệntìnhkếtthúccó
hậu.

PHÉPTHẦN
Ngườixưađềutincóthầnlinh.Thầnlinhtồntạisongsongvớiconngười,chenvàocuộcsốngcon
người,mangđếnchongườibấthạnhhoặcmừngvui.Đấylàđặcđiểmcủamọiđathầngiáo.ĐạoHồiđược

xâydựngtrênnềntảngnhấtthần,chỉtinvàomộtThượngđếtốicao,vẫnchấpnhậnmọithầnlinhdo
lịchsửđểlạihoặcmớiđượctrítưởngtượngsángtạothêm.Nhưnghọđặtmọithầnlinháccũngnhưhiền
dướiquyềnuycủaĐấngtốicao,nhưthểmọichưhầu,quanlạiởbấtkỳđâuđâuđềuphảichịuquyvề
khuấtphụctrướcuyvũmộtđứchồngđếđộcđốnchunquyền.
Thầnlinhcóquyềnnăngvượtqsứcngườitrầnthếsonglạisốngkhơngmấykhácconngười.Thần
linhcũnguthươnggiậnghét,cũngthùhậnhoặcbiếtơnngườikhácyhệtngườitrần.Nàngcơngchúa
thầnlinhSêhêristanikhơngthểkhơngphảilịnghồngtửRuvansatbởinhìnthấychàngcựckỳtuấntú
khơingơ.HaianhemthầnlinhAđivàĐahixấuxídịhìnhđấy,vẫndànhmấytrămnămđitìmchobằng
đượcnhữngcơgáidướituổihaimươichịuuthươngmình.Ngườinàođeochiếcnhẫncódấuấnđạiđế
Xalomon,ngườiấysẽđượcmọithầnlinhtnlệnh,mọidãthúsợhãivàtránhxa.Tuynhiên,đứngcao
hơntấtcảmọithầnlàĐấngđạitiêntriMahomêtcủaThánhAlah.ThơngqualờicầunguyệncủaĐạitiên
tri,Thượngđếsẽbắtbãotốsẽbấtthầnnổilênđúnglúc,hoặctrởlạitrờinbiểnlặngkhicần.
Bêncạnhthầnlinhcịncóvaitrịcácphùthủy.Nhữngngườinàynhờdàycơngtuluyệnđãtạođược
chomìnhquyềnnăngtolớn.Cóphùthủyđộcácthíchbiếncácchàngtraivàcơgáithànhnhữngcon
hươu.Lạicónhữngbậchiền,chỉlolàmviệcthiện,chophépcácconvậtbấthạnhấylấylạihìnhngười.
Nhờcơngphutuluyện,mộttusĩgiàtheođạoBàlamơncóthểbắtthầnlinhlàmnơlệhầuhạmình,hoặc
chomộtngườinhậplinhhồncủamìnhvàomộtconvậtmớichếtchưalâu.Cácphépthầnlàthủpháp
giúpngườikểchuyệnsángtạonênnhiềuchitiếtbấtngờnhất,giúptácgiảgỡmộtcáchdễdàngvàvuivẻ
nhữngcáinútcựckỳrốirắmtrótthắtlạingaytừđầu.Baonhiêucâuchuyệndiễnratrongmộtkhơnggian
trảidàitừbờĐịaTrungHảitớigiữaTháiBìnhDương,nếukhơngcậyđếnphépthần,làmsaongườikể
chuyệncóthểxửlýtheoýmuốn?Vàrốtcuộc,cũngnhưnhữngconngườitrầnthế,thầnlinhcóđẹpcó
xấu,cóthiệncóác;ailàmđiềuthiệnsẽđượctrảcơng,aigâycáiácsẽbịtrừngphạt.

CUỘCSỐNGTHỜITRUNGCỔ
NgaytạiLờithưakhitrìnhbạnđọcbộtruyệnNghìnlẻmộtngày,F.P.DeLaCroixđãnóirõ,ơngtự
đềramụctiêugiớithiệuvớiđộcgiảbứctranhsinhđộngmơtảsinhhoạtngườidânĐơngphươngthời
Trungcổ.Các”bậcunbác”khơngcịnlýdotráchnhàĐơngphươnghọc“saolãngphíthờigianlàm
nhữngchuyệnvớvẩnnhưthế”,bởicáctruyệnơngkểra”khơngchỉthúvịmàcịnbổích.”Ơngthưa:
”Tácgiảchủýghichínhxácđịadanhnhữngnơidiễnrasựviệc,vàquacáccâuchuyện,mơtảphongtục,
tậpqnnhiềudântộckhácnhauởchâuá.NếukhungcảnhcâuchuyệndiễnratạixứTarta,độcgiảsẽ

nhậnthấyngườidânởđâysinhhoạtkháchẳnngườisốngởthànhphốBatđahoặcnướcAiCập.Mónăn,


thứcuống,trangphụcnơinàođềuthểhiệncácđặctrưngcủatừngdântộcsốngnơiấy.”
NgườiđọcchâuÂubatrămnămvềtrướcđươngnhiênkhơngcónhiềuthơngtinvàkiếnthứcnhư
conngườitrongthờiđạithơngtinngàynay.PhươngĐơnghồiấytrướcconmắthọlàmộtthếgiớibíẩn,
chứađựngbaonhiêuchuyệntânkì.Mơtảchitiếtvàsốngđộngsinhhoạt,phongtụctậpqncủacác
dântộcchâuÁthờixưalàmộtnhântốquantrọnggópphầnlàmnêntínhcuốnhútcaovàđemlạithành
cơngchotácphẩm.
Ngaycảthờinay,độcgiảViệtNamchúngtahẳnthúvịkhinghemộtnhânvậttrongtruyệnthuậtlại
kháchínhxáctụcmờitrầutrongcáclễhộilớnthờixưa,hoặcnhấnmạnhmàutrắnglàmàubắtbuộccủay
phụcmọingườitronglễtangởtriềuđìnhnướcTrungHoa.Dĩnhiênchúngtathúvịkhicódịpbiếtthêm
vềnhữngkhnphépqgắtgaocủanhữngngườitheođạoHồithờitrước-vàcảngàynayởkhơngít
nơitrênthếgiới-bắtbuộcphảitntheo.HồntồncóthểkhẳngđịnhnhưtácgiảF.D.DeLaCroix,
Nghìnlẻmộtngàykhơngchỉlàmộtbộtruyệnthúvịmàcịnbổíchchongườiđọc.

NGHÌNLẺMỘTNGÀYỞVIỆTNAM
SốphậncủabộNghìnlẻmộtngàyởViệtNamcịnhẩmhiuhơnnhiềusovớinhữngthăngtrầmtác
phẩmấyđãphảitrảiquaởPhápvàchâuÂu.Theochúngtơiđượcbiết,dườngnhưđếncuốithếkỉXX,ở
nướctahầunhưchưacóvănbảnnàogiớithiệubộsáchấy,nóichiviệcdịch,trongkhiNghìnlẻmộtđêm
lừnglẫycảtrămnăm.Cáchđâymộtthếkỉ,thờichữquốcngữcịnchưaphổcậplắm,ngườiđọcnướctađã
tiếpcậnbộNghìnlẻmộtđêmquanhữngbảndịchtómtắtcủaĐinhTháiSơn,ởdạngsáchbìnhdânxuất
bảntạiSàiGịn,cónhanđềchungGiạ(dạ)đàmdịsử-ChuyệnARậpmộtNghìnlẻmộtđêm.Hiệnnay
cịnlưugiữđượcmộtsốtrong24tậpinhồiấy(khơngchắccóthểrađờiđủconsốghiởtrên).Tiếpsau
đấy,cóvơbànbảndịch,lượcdịch,tómtắt,phóngtác...vàonhữngthờikỳkhácnhauxuấtbảnởhaimiền
NamBắc.
BảnViệtngữđầyđủnhấtdựatrênbảndịchNghìnlẻmộtđêmcủaAntoineGallanddoPhanQuang
dịchvàgiớithiệu,đượcNhàxuấtbảnVănhọctrìnhbạnđọccảnướcnăm1981,chođếnnayquahơnhai
mươinăm,vớilầnnữatạiNhàxuấtbảnKimĐồng,đãtáibản22lầnvớisốlượnginkhálớn.Nghìnlẻmột
ngàythìphảichờđếnnăm2004cũngquaNhàxuấtbảnKimĐồngmớicódịpđếnvớibạnđọcViệtNam.

Ngaykhivừarađờinóđãđượcchàođónkhơngkémngườianhsinhđơicủanó.Vàtrongvịngvàinămđã
đượctáibảntới6lần.
BảndịchcủachúngtơidựavàobảnincủaNhàxuấtbảnGarnierFrères,Paris,1919,bảnnàycóghichú:
dựavàocácbảninđầutiênnăm1710-1721vàbảninlạinăm1729”táibảncósửachữa.”(Nhàxuấtbản
GarnierFrèrescũngchínhlànhàxuấtbảntruyềnthốngcủacácbộNghìnlẻmộtđêmtừhơnmộttrăm
nămnay).ĐâylàbảndonhàĐơngphươnghọcPaulSebagđãdùnglàmcăncứđểchỉnhlívàchoxuấtbản
bộNghìnlẻmộtngàydoơngnghiêncứu,chúgiảinăm1980,NhàxuấtbảnChristianBourgois,Paris;và
bảngầnđâydoNhàxuấtbảnPhésbus,Parisấnhànhnăm2003.Chúngtơiđãdùnglạiphầnlớnchúthích
trongnguntáccủaF.P.DeLaCroix,vàcóghichúthêmđơiđiềuthiếtnghĩcầnthiếtchongườiđọcViệt
Namta.Lờigiớithiệu(cũngnhưphụlục)cóthamkhảomộtphầntưliệudoPaulSebagsưutầmvàsắp


xếp.
BắttaydịchbộNghìnlẻmộtngày,chúngtơicũnglạivấpphảimộtsốkhókhănnhưkhidịchNghìn
lẻmộtđêm.ĐâylànhữngtruyệnđượcngườiđờisaukểlạidựavàocáctruyệncổBaTưthơngquacácbản
dịchtiếngThổNhĩKỳ,vàthựchiệntheo”phongcáchkểchuyệncủacáctácphẩmvănhọcPhápthếkỷ
thứXVIII.”Chúngtơicốgắngbámsátnguntác,tuyđơikhinghehơilạtai,hyvọnggiữđượcbầu
khơngkhí”ngoạilai”(exotique).Mộtkhókhănlàcáchxưnghơ.Thơngthườngngười“tâubệhạ”phải
xưng”thần.”Dùnglốinhânxưngnhưvậysuốtcảngàntrangsáchsẽrấtnặngnề.Bởivậy,cũngnhưvới
bộNghìnlẻmộtđêm,ngườidịchxinphépchongườikểchuyệnđượcxưng”tơi”mộtcáchthoảimái.Về
thựcchất,cáctruyệnkểkhơngnhấtthiếtđểhầu”bệhạ”nghe,màđâylàngườikểchuyệndângianthuật
lạitrướccơngchúngđơngđảo,theophongcáchnhữngngườikểchuyệnrongthờixưa.Chúngtơitin,
chỉcầnsauvàibachụcdịng,ngườiđọcsẽqnđitriềuđìnhvuachúamàbịcuốnhúttheonộidungcác
câuchuyệndângian.
HàNội,2006


LỜITỰA
ChúngtơicóđượcnhữngtruyệnkểnàynhờtusĩMoclet (1),ngườimànướcBaTưtơnvinhlàmột
trongnhữngnhânvậtvĩđạicủaxứsởhọ.NgàilàvịBềtrêncácgiáosĩthànhphốIspahan.Ngàicómười

haiđệtửcùngbậnnhữngtấmáochùngbằnglentrắnggiốngnhưnhau.Cácvịqtộccũngnhưdân
chúngaicũngđặcbiệtsùngkínhngàivìngàilàhậuduệtrựchệcủađứcMahomêt;mọingườiđềucảm
thấyngạingùngkhiđứngtrướcmặtngàibởingàilàmộtnhàtruyềngiáounthâm.Ngaybảnthânquốc
vươngSat-Xơlimancũngtrọngvọngngàitớimứcmỗilầntìnhcờgặpngàitrênđường,vuađềuvộivã
xuốngngựavàtiếnđếnhơnđơibànđạpbộncươngcủangài.
Thờicịntrẻtuổi,tusĩMocletđãnghĩtớichuyệndịchratiếngBaTưnhữnghàikịchẤnĐộtừng
đượcchuyểnngữsangtấtcảmọingơnngữĐơngphương;ngaytrongThưviệncủaHồnggiatacũngcó
lưutrữmộtbảndịchtiếngThổNhĩKỳmangnhanđềAlfaragebadal-shidda,cónghĩalàNiềmvuisaunỗi
buồn.NhưngnhàdịchgiảtiếngBaTưấylạimuốncơngtrìnhmìnhmangtínhđộcđáo,ngàiđãchuyển
cáchàikịchấnĐộthànhdạngtruyệnkểvàđặttênlàHezaryec,tứcNghìnlẻmộtngày.Ngàikýthácbản
viếttaycủamìnhchoơngPétisDeLaCroixlàngườitừnggiaoduthânthiếtvớingàitạithànhphố
Ispahannăm1675,thậmchícịnchophépơngđượcsaochéplấymộtbản.
ThoạtnghetưởngnhưbộNghìnlẻmộtngàychẳnglàgìkhácngồimộtbảnrậptheokhnmẫubộ
Nghìnlẻmộtđêm.Quảvậy,haibộsáchcùngchungmộthìnhthức.Tuynhiênýđồcủahaibộtruyệnlại
cósựtráingược,giốngnhưđầuđềcủachúng.Nghìnlẻmộtđêmlàcâuchuyệnmộtnhàvuacămghétđàn
bà,cịnNghìnlẻmộtngàylạilàcâuchuyệnmộtnàngcơngchúaáccảmvớiđànơng.
Cũngcóthểnghĩbộtruyệnnàygợiýđểsángtácnênbộtruyệnkia;songbởivìcáctruyệnkểARập
khơnghềghiniênđại,chonênkhóđốnđịnhrằngcáctruyệnARậpđượcsángtạonêntrướchaysaucác
truyệnBaTư.
Dùthếnàođinữa,bộNghìnlẻmộtngàyvẫncóthểmuavuichonhữngaitừngcảmthấythúvịkhi
đọcbộNghìnlẻmộtđêm,bởihaibộcùngmơtảnhữngphongtụctươngtựnhưnhaubằngsứctưởng
tượngsốngđộngchẳngkémgìnhau.CóđiềunhữngđộcgiảnàođọcbộtruyệnARậpmànghĩrằngnàng
Sêhêrazatđộngcơkhơngđượctrongsángcholắm,vìquacáctruyệnnàngđặtravàkểlạiđểcốthuyết
phụcvuaSariarằngtrênđờicónhữngngườiphụnữchsungtình,ấylàvìmụcđíchkéodàicuộcsốngcủa
nànglàchính,chứchưahẳnnhằmgiảithốtquốcvươngấnĐộkhỏinhữngđịnhkiếnsailầmđốivớiđàn
bà;tơinghĩcácvịđộcgiảấychẳngtìmđượclýdonàođểcóthểchêtráchtusĩMocletvềmặtđó.Bànhũ
mẫuXútlumêmêtựđềrachomìnhtừđầumụctiêulàmsaokhắcphụcmốiáccảmcủanàngcơngchúađối
vớicácđấngmàyrâu,lúcnàobàcũngchămchămhướngvàocáiđíchấy.Đúnglàtrongtấtcảmọitruyện
bàkể,tấtcảmọiđứcơngchồnghoặcmọiđấngtìnhqnđềulàngườichungthủy.Độcgiảthấyrõbà
nhũmẫulnnghĩtới33việcchữachocơngchúaFarucnakhỏicănbệnhngộnhận,tuythếbàvẫnkhơng

vìsựcầnthiếtkhơngđượcrờixamụctiêuđãđịnhấymàlàmbiếndạngnhữngtìnhtiếtvơcùngphong
phúchứađựngtrongcáctácphẩmvănchươngthuộcloạihìnhnày(2).


LỜITHƯAI(1)
Khiđưaintậpđầubộtruyệnkểnày,chúngtơikhơngdịchtiếpnữa.Trướckhichointhêmcáctruyện
khác,chúngtơimuốnthămdịthịhiếucơngchúng.Sautấtcảnhữngtậptruyệnkểđãxuấtbảntừtrước
đếnnay,chúngtơingạikhơngdámmạomuộichorathêm,chodùbiếtrõnhữngloạisáchấylúcnàocũng
dễbánnếucónộidungvuivui.Thànhcơngcủatậpđầuđãkhuyếnkhíchngườidịchtiếptụccơngviệc
củamìnhvàonhữnggiờphútrỗirãi,thànhramặcdùơngbậntrămcơngnghìnviệckhác,chúngtavẫnhy
vọngdịchgiảsẽcungcấpchobạnđọcmỗithángmộttậpNghìnlẻmộtngày.
Cácbậcunbáchẳnsailầmnếutráchcứdịchgiảsaolạilãngphíthờigianvàonhữngviệcvớvẩnnhư
thế,bởinhữngcâuchuyệnnàykhơngchỉthúvịmàbổíchnữa.Quảvậy,tácgiảđãchúýghichínhxácđịa
danhnhữngnơixảyrasựviệc,vàquacáccâuchuyện,mơtảphongtục,tậpqnnhiềudântộckhácnhau
ởchâuá.Chẳnghạn,nếukhungcảnhcâuchuyệndiễnratạixứTarta,độcgiảsẽnhậnthấyngườidânở
đấysinhhoạtkháchẳnngườisốngởBatđahoặcởAiCập.Mónăn,thứcuống,trangphụcmỗinơiđều
thểhiệnnhữngđặctrưngcủatừngdântộcnơiấy.
Ngồira,quatấtcảđạolýcủaHồigiáođượcbànbạctrong35sách.Ngườiđọccóthểhiểuđượclý
thuyếtthầnhọccủahọ;hơnnữangườidịchđãcẩnthậnchúthíchthêmvơsốnhữngnhậnxétlýthú;
dịchgiảđãhếtsứccẩntrọng,làmsaođểđượcngườiđọcthathứchocáchmuavuicủamình,vàđểtrong
chừngmựccóthể,cứutácphẩmkhỏisựkhinhrẻcủanhữngvịđộcgiảnghiêmtrangnàođó,cácvịnày
khơngsaochịuđựngnổicáccâuchuyệnhưcấuchodùtàitìnhđếnđâu;đốivớicácvịấycuốnsáchhay
nhấtcũngchỉcóthểmanglạiniềmvuichongườiđọcnếunộidungcủanóbảođảmđúngsựthậthồn
tồn.
Vậythìớđâykhơngphảilàmộtmớnhữngýtưởnglậpdị,haylàsựtuỳtiệntrongviệcmơtảphong
tụctậpqn.NếusứctưởngtượngcủatusĩMơcletđãsángtạonênnhiềutìnhtiếttrongcáctruyệnnày,
thìtrísuyđốncủangàigắnchặtchúngvớihìnhảnhnhữngđiềucóthậtvàcuộcsốngbìnhthường.Tóm
lại,cóthểcoiNghìnlẻmộtngàynhưnhữngcâuchuyệndonhữngngườiđixavềthuậtlại,tứclàmộttác
phẩmchứađựngrấtnhiềuđiềuquansátchânthực,xứngđángvớisựhiếukỳcủacơngchúng.

LỜITHƯAII(1)
ChắctusĩMoclettừngđặtrachomìnhnhiệmvụlàmsaotácphẩmcủangàivừalýthúvừabổíchcho
nhữngngườitheođạoHồi,chonênngàiđãđưavàophầnlớncáctruyệnkểnhiềuphéplạcủađức
Mahomêt,nhưbạnđọccóthểthấyởmộtvàitruyệntrongtậpnày.Chúngtơikhơngmuốndịchtiếpcác
phéplạkhác,sợlàmqđộcgiảchán.
Cũngcómộtsốtruyệntrongđócáchhànhxửcủanhânvậtqphóngtúng,chúngtơixinphép
khơngdịchngunvăn.Lốisốngấy,phongtụctậpqncủangườiphươngĐơngcóthểchấpnhận,
nhưnglạihồntồnkhơngphùhợpvớinếpsinhhoạtcủachúngta.
Dovậy,ngườidịchbuộcphảicósựđiềuchỉnhchútítsovớinguntácđểgiữđượcsựtiếpnốicủa
diễnbiếncâuchuyện.Chúngtachuyểnđộtngộttừngàythứ190sanglnngàythứ960;songsựchuyển
tiếpbấtthườngấychỉcónhữngngườithíchđếmsốthứtựthờigianmớinhậnthấy.Cácđộcgiảkhácsẽ
khơngcảmnhậnđiềuấy,họsẽđọcmộthơibộsáchmàkhơnghềnghĩchưahẳnbộNghìnlẻmộtngàyđã
dùnghếttrọnvẹnnghìnlẻmộtngày.


CHUYỆNNÀNGCƠNGCHÚANƯỚC
CASƠMIA
VươngquốcCasơmia(1)ngàyxưacómộtnhàvuatrịvìtênlàTugrun-Bây.Vuasinhhạmộthồngtửvà
mộtcơngchúađượcmọingườiđươngthờivơcùngáimộ.HồngtửFarucru(2)thậtsựlàmộtvịanhhùng
niênthiếuđượcthầndântinuvềđứcđộ,cịnemgáicủachàng,cơngchúaFarucna(3)thìđẹptựaHằng
Ngagiángtrần.
Quảvậy,nàngcơngchúaấyvừaxinhtươivừasắcsảođếnnỗibấtkỳngườiđànơngnàocảgantrộm
ngắmdungnhannàngđềukhơngthểkhơngđemlịngsayđắm.Nhưngđấyrốtcuộclàmốitìnhbấthạnh
bởiphầnlớncácchàngđềutrởnênngườimấttríhoặcsavàomộtnỗiđammêtrầmlặnglàmvócdánghéo
mịn.
Mỗilầnrakhỏihồngcungđisănbắn,cơngchúathườngkhơngđeomạngchemặt.Thếlàđơngđảo
dânchúngùatheosau,vừađivừareohịtỏlịngvuisướngđượctựmắtnhìnthấydungnhanngườiđẹp.
NàngthườngcưỡimộtconngựathuầnchủngTartalơngtrắngnhưtuyếtcóđiểmnhữngđốmnâu.Qy
quầnquanhnàngmộttrămnữnơlệănmặclộnglẫyngồitrênlưngnhữngconngựađentuyền.Tấtcảcác

cơđềukhơngđeomạng,vàphầnlớnaicũngxinhđẹpdundángtuyệttrần;tuynhiênchỉcónữchủ
nhânlàthuhútvềmìnhmọiđơimắtcủadânchúngtheosau.Bấtchấpcảmộtđộicậnvệđơngđảokiên
quyếtngănchặn,dânchúngaicũngchenlấnđểcốgắngđếnđượcgầnnànghơnchútnữa.Línhtráng
gươmtuốttrầnlămlămởtay,cũngchẳngsaoxuađượcmọingườitránhxanàngramộtít.Nhiềubinhsĩ
cịnđangtâmđánhđậpthậmchígiếthạinhữngngườisánđếnqgầnnàng.Vậymànhữngchàngtrai
đángthươngấyđãkhơnglochosốphậnthảmthươngcóthểđónchờmìnhthìchớ,lạidườngnhưtỏra
thíchthúđượcbỏmạngngaytrướcmắtnàngcơngchúamàhọcoilàthầntượngcủamình.
Quốcvươngmủilịngtrướcnhữngđiềubấthạnhxảyrachothầndândonhansắccongáimìnhgây
nên,liềnquyếtđịnhtừnaykhơngchophépcơngchúaxuấthiệnlộliễutrướcmắtcácchàngtrai.Vuacấm
nàngrakhỏicungcấm,thếlàdânchúngkhơngcịndịpngắmnhìnngườiđẹpnữa.Tuynhiêntiếngđồn
vềnhansắcchimsacálặncủacơngchúalantruyềnkhắpcácnướcphươngĐơng,khiếnnhiềunhàvua
khơnghẹnmànên,aicũngchắcchắntinrằngđấyđíchthựclàmộttuyệtthếgiainhân.Vậylàchẳngbao
lâu,nhândânnướcCasơmiahaytinsứthầntấtcảcácnướcchâuÁđangtừnhiềunơitrẩytớikinhđơtìm
cáchcầuhơncơngchúanướcnàychocontraiqnvươnghọ.Nhưngtrướckhicácsứgiảtớikinhthành,
cơngchúaFarucnamộtđêmnằmmộng,cơnmộngkhiếnnàngchorằngtấtcảmọingườiđànơngtrêntrái
đấtđềukhảố.Đêmấynàngmơthấymộtconhươuđựcsabẫy,conhươucáitìmmọicáchgiúpconđực
thốtra,đếnlượtconhươucáichẳngmaycũngsavàochínhcáibẫyấy,thìlúcnàyconhươuđựcchẳnghề
cứugiúp,lạithảnnhiênđểmặcconcáivướngtrongbẫymàmộtmìnhbỏđi.
Tỉnhdậy,lịngcơngchúabịxáođộngdữdộibởigiấcmơ.Nàngkhơngnghĩđấychỉlàchuyệnmộng
mịthườngtìnhmàchorằngđâyhẳnlàmộtđiềmmàNgọchồngThượngđế (4)doquantâmđếnsốphận
củanàng,đãbằngcáchbáomộngdạychonàngbiết,tấtcảđànơngtrêntrầnthếnàychẳngquađềumột


duộcnhữngtênphảntrắcchunlợidụnglịngdạcảtincủađànbàcongáimàthơi.
Bịámảnhbởiýnghĩkỳquặcấy,vàlosợmìnhrồicóthểsẽlàvậthysinhchomộtvịqnvươngnào
đấytrongvơsốnhữngngườiđangpháisứthầnlũlượtđổvềkinhđơCasơmiacầuhơn,nàngvộiđếnxin
gặpvuacha.Khơngđểlộchophụvươngbiếtlịngmìnhcămghétđànơng,nàngchỉnướcmắtgiọtvắn
giọtdàivanxinngườichớvộigảconchomộtngườiđànơngkhơnghợpýnàng.Nướcmắtđứacongái
ulàmmủilịngvuachaTugrun-Bây.Ơngnói:"Khơng,congáicủachaơi,chachẳngbaogiờépbuộc
duncon.Mặcdùlẽđờiđốivớicongái,chamẹđặtđâuconphảingồiđấy,chavẫnthềvớicontrướcđức

NgọchồngThượngđếrằngkhơngmộthồngtửnào,chodùđấylàcontraiquốcvươngnướcẤnĐộvơ
cùnghùngmạnhđinữa,đượcphéplàmbạnvớiconnếukhơngđượcconđồngý."Cơngchúatintưởng
vàolờithềmànàngbiếtthếnàovuachacũnggiữvẹn,rấthàilịngtrởvềcungriêng,lịngdặnlịngdứt
khốttừnaychẳngbaogiờđồngýtraothânchobấtkỳmộthồngtửnào.
Mấyngàysau,sứthầnnhiềunướctớikinhthành.HọlầnlượtđượcquốcvươngCasơmiatiếpkiến.Sứ
thầnnàocũngkhoekhoangvềđấtnướcthịnhvượngcủamìnhvàngợicatàinăng,đứchạnhhồngtử
mình.QuốcvươngTugrun-Bâyđãiđằnghọhếtsứctrọngvọng,songnóirõvớimọingườilàcơngchúa
đượcquyềntựđịnhđoạthơnnhân,rằngvuađãthềtrướcNgọchồngThượngđếkhơngépduncon,
tráivớiýmuốncủanàng.Mànàngcơngchúathìchẳnghềưngthuậnmộtai,thànhrarốtcuộcmọisứ
thầncácnướclầnlượttheochânnhauravề,aicũngbốirốitronglịngvìkhơnglàmtrịnsứmệnhđược
giao.
VuaTugrun-Bâylàngườikhơnngoan,vuaphiềnlịngnhìncácsứgiảravề.Ơngnhữnglocácnhàvua
hùngmạnhbịkhướctừviệccầuhơnsẽnổicơnthịnhnộrồitìmcáchtrảthùmốinhụcchăng.Ơngtự
tráchmìnhsaodễdàngthềthốt,đểrồibiếtđâuchẳnggâynênmộtcuộcchiếntranh,liềnchogọibànhũ
mẫucủacơngchúaFarucnađếngặp.
-NàybàXutlumêmê(5),vuanói-tanóithậtvớibà,cáchxửsựcủacơngchúalàmtarấtđỗingạcnhiên.
Aiđãgâynênchonàngsựchánghéthơnnhândườngấy?Bànóitanghe,cóphảichínhbàlàngườiđãgợi
nêntronglịngcơngchúasuynghĩlạlùngkia?
Bànhũmẫuđáp:
-Mntâuhồngthượng,khơngphảitạitơi.Tơixưanayđâucóphảingườihậnthùnamgiới,ấylà
domộtgiấcmộnggâynênchonàng.
Vuangạcnhiên:
-Mộtgiấcmộngư?Bànóigìvớitavậy?-Suynghĩmộtlátvuanóitiếp:-Takhơngthểtinlờibà.Có
giấcmộngnàolạigâyấntượngmạnhmẽvàotâmtrícongáitađếnvậy?
BàXutlumêmêthuậtlạichovuađầuđicâuchuyện,vàthưatiếp:
-Mntâuhồngthượng,đấychínhlàgiấcmộngđãtácđộngsâuxađếncơngchúa.Quatháiđộcon
hươuđực,cơngchúasuyramọiđànơngtrênđờinàyđềuvơơnbộinghĩakhơngkhácnàoconvậtấy,cho


nênmớikhướctừmọiđámđếncầuhơn.

Lờibànhũmẫucànglàmtăngthêmsựngạcnhiêncủanhàvua.Khơnghiểulàmsaochỉmộtcơnmộng
mịlạiđưacơngchúađếnnơngnỗiấy,vuanói:
-Này,bàXutlumêmêthânmến,bàxemchúngtacócáchgìchữachođầuóccongáitathốtkhỏicái
bệnhnghikỵđànơng?Bàcótin,cóthểtìmraphươngsáchnàolàmchocơngchúaphụchồilýtrí?
-Tâuhồngthượng,-bànhũmẫuđáp-nếungàicốgiaochotơinhiệmvụấy,tơihyvọngsẽcócách
làmtrịnmộtcáchtốtđẹp.
-Bàlàmcáchnào?-VuaTugrun-Bâylạihỏi.
-Tơithuộclịngcơmanlàcâuchuyệnthúvị,mangrakểhầucơngchúacóthểvừagiảitríchonàng
vừalàmnàngdầndầngỡbỏđịnhkiếnnặngnềđốivớinamgiới.Bằngcáchlàmchocơngchúatinrằngxưa
kiatừngcónhữngngườitìnhchungthuỷ,tơisẽtừngbướclàmchonàngvỡrangàynaytrênđờicũngcó
khốiđấngtìnhqnthuỷchungnhưthế.Tómlại,mntâuhồngthượng,bàvúnóitiếp-xinngàihãy
chophéptơiđượcgiúpcơngchúatựnhậnramìnhđãnghĩkhơngđúng,tơitintưởnghồntồncóthể
đạtđượcýnguyện.
Đượcquốcvươngđồngý,bànhũmẫuchỉcịnlonghĩcáchtìmracơhộithuậntiệnnhấtđểthựcthiý
địnhcủamình.
Vìthơngthườngsaubữaăntrưacùngnhàvua,hồngtửanhtraivàcácquậnchúatrongtriều,cơng
chúabaogiờcũngdànhsuốtcảbuổichiềuđểthưởngthứcđàncahátxướngdocácnữtìtrongcungcấm
muavui.BàXutlumêmênghĩchỉcócácbuổisánglàthờigianthuậntiệnnhất.Bàquyếtđịnh,nênthực
hiệnýđồcủamìnhvàolúccơngchúađangởtrongnhàtắm.Bởivậyngaysánghơmsau,chờkhicơng
chúađãvàotrongphịngtắm,bànhũmẫumớingỏlờithưa:
Giànàybiếtmộtcâuchuyệncónhiềutìnhtiếthếtsứcđặcsắc,nếucơngchúavuilịngchophépthì
giàxinđượchầuchuyện,tinrằngcơngchúangherồi,sẽlấylàmthúvịchomàxem.
VậylànàngcơngchúanướcCasơmia,cólẽtựmìnhthíchnghecâuchuyệnthìít,màđểlàmhàilịng
nhữngcơhầuvàngườigiúpviệcđangnơnnóngđượcnghekểchuyệnhơn,liềnđồngýchophépbànhũ
mẫuXutlumêmêkểchuyện.Bàliềncấtlờinhưsau:


T

CHUYỆNABUNCAXEMBASRI

ấtcảcácsửgiađềunhấttríchorằnghồngđếHarunAnRasitlànhàvuahồnhảonhấtthời
đạiơng,tiếcmộtđiềudovuanắmtrongtayquyềnlựchùngcườngđệnhấtthờibấygiờ,chonên
sinhthóiquendễnổicơnthịnhnộvàtínhtìnhkiêucăngkhơngaichịuđựngnổi.Lúcnàoơng
cũngmộtmựcchorằngtrênđờinàychẳngcóvịqnvươngnàohàophóngbằngmình.
Giapha,tểtướngsủngáicủavua,khơngchịuđượcchuyệnhồngđếcứtựmìnhkhoekhoangnhư
vậy,mộthơmbạoganthưavớingườinhưsau:
-Mntâuhồngthượng,vịchủnhâncủatơi(1),đấngchủsốicủatồntrầnthế,xinchophépkẻnơ
lệnàyđượcmạomuộithưavớingàirằngngàikhơngnênqtựngợikhenmìnhnhưvậy.Hãynhường
nhữnglờingợicaấychothầndâncủangàicũngnhưchobiếtbaongườinướcngồiđangchầuchực
trongtriềuđìnhngài.NgàihãyhạcốđểchothầndâncảmtạThượngđếđãsinhrahọtrêncácquốcgiao
thuộcquyềnngài,vàđểngườinướcngồiaicũnghàilịngmìnhđãkhơnngoanbiếtrờibỏtổquốcđể
đếnđâyhầuhạdướitrướngngài.
Harunnổicơntựáivìnhữnglờinóiấy.Vuacaongạonhìnthẳngvàomặttểtướng,vàđùngđùnghỏi
ơngcóquenbiếtngườinàocóthểsánhđượcvuavềđứchàophónghaykhơng.
-Mntâucó,-tểtướngđáp-tạithànhphốBasra(2)cómộtchàngtraitrẻtênlàAbuncaxem.Mặcdù
chỉlàmộtthườngdân,anhtasốngxahoalộnglẫyhơntấtcảmọiqnvương,vàkhơngmộtnhàvuanào
trênđờinày,kểcảngài,mntâuhồngđế,tínhtìnhhàophónghơnchàng.
Hồngđếđỏmặt,đơimắtvualonglênvìbựcbội.Vuanói:
-Ơngnhớrõrồichứ,bấtcứthầndânnàodámnóiđiềusaivớivuađềuphảitộichết?
-Tơiđâudámthưathốtđiềugìkhơngchânthựcbaogiờ-tểtướngđáp.Trongchuyếnđigầnđâyvề
Basra,tơiđãgặpchàngAbuncaxemấy,tơiđãsốngởnhàchàngta.Đơimắttơi,dùđãquennhìncáckho
báuvậtcủahồngthượng,vẫnhếtsứcngạcnhiênvềsựgiàusangcủachàngtrai,vàtơivơcùngsaymê
phongtháihàohoađạilượngcủachàng.
Ngheđếnđấy,HarunAnRasitkhơngnénnổicơnthịnhnộ.Vuaqt:
-Ơngthậtđángtộichết,Giaphaà,saodámđemmộtkẻthườngdânrasosánhvớita.Tộikhiqncủa
ơngkhơngthểkhơngbịtrừngtrị.
Vừanóivuavừarahiệuchoviêntướngchỉhuyđộicậnvệđếngần,vàralệnhbắtgiữngaytểtướng
Giapha.Tiếpđó,vuađithẳngtớidinhnàngZơbêit,chínhcunghồnghậucủangười.Thoạttrơngvẻ
mặtgiậndữcủanhàvua,hồnghậutáingườikhiếpđảm.Bàhỏi:

-Cóviệcgìxảyra,mntâuhồngthượng?Kẻnàodámgâychongàinỗibấtbình?