(SKKN 2022) MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC BỘ MÔN LỊCH SỬ Ở BẬC THCS.

Tên biện pháp
MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC
BỘ MÔN LỊCH SỬ Ở BẬC THCS.
I. NỘI DUNG CÁC BIỆN PHÁP
1. Lý do chọn biện pháp:
Trong thực tế rất nhiều học sinh học môn Lịch sử với thái độ thờ ơ, khơ khan, học
một cách đối phó. Phụ huynh và học sinh xem môn học này là môn phụ, nếu được giáo
viên chọn bồi dưỡng học sinh giỏi cũng từ chối bởi vì cho rằng mơn này phải ghi nhớ
những sự kiện năm, tháng, dài lê thê không thể học được, nếu học rồi sau này cũng khơng
giúp gì cho tương lai, đầu ra khơng có.
Trên thực tế đây là bộ môn khơi dậy và bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước
hình thành thái độ đúng đắn đối với bản thân, gia đình, cộng đồng, hình thành tính ham
hiểu biết khoa học của học sinh. Đồng thời giáo dục thế hệ trẻ lòng yêu nước, trân trọng
quá khứ để đào tạo con người có bản sắc dân tộc, những công lao của ông cha ta trong quá
trình dựng nước và giữ nước của dân tộc.
Học Lịch sử khơng phải là nhồi nhét vào trí nhớ một cách vô cảm những sự kiện,
con số, ngày tháng mà học Lịch sử để sống để rung động với sự kiện Lịch sử, học Lịch sử
để rút ra những bài học về nhân văn, đào tạo ra những con người vừa có tâm vừa có tài.
Nếu như trước đây việc truyền thụ kiến thức là nhiệm vụ quan trọng "thầy đọc trò
chép" và đòi hỏi người dạy phải dùng hết mọi năng lực của mình để giúp học sinh hiểu ra
vấn đề bằng phương pháp thuyết giảng cho học sinh tiếp thu là chính. Thì hiện nay đổi


mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực của học sinh. Đổi mới phương pháp
dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp
cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ
quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học.
Qua kiểm tra 15 phút trước khi áp dụng đề tài đối với học sinh lớp 6,7, 8,9 năm học
2019- 2020 thì kết quả như sau:

Số

Lớp
lượng
6
7
8
9
Tổng

23
23
20
25
91

Điểm dưới 5 Điểm 5 – 6

Điểm 7 - 8

Điểm 9 – 10

SL
5
5
5
7

SL
7
8
6

7

SL
2
1
2
3

%
21,7
21,7
25
28

SL
9
9
7
8

%
39,2
39,2
35
32

%
30,4
34,8
30

28

%
8,7
4,3
10
12

Với những kinh nghiệm của bản thân và nguyện vọng mong muốn Lịch sử trở thành
mơn học u thích của cả giáo viên và học sinh, tôi đã mạnh dạn đưa ra “Một số biện
pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử ở bậc THCS”. Với những biện
pháp này không những giúp giáo viên nhằm nâng cao chất lượng hiệu quả dạy học mà còn
bồi dưỡng niềm đam mê, hứng thú và u thích bộ mơn.
2. Mục đích của biện pháp:
* Đối với giáo viên:
Giúp giáo viên có sự sáng tạo trong đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính
chủ động, phát triển tư duy, tính tích cực, tự giác, tự học tập của học sinh.


Chú trọng đến việc rèn luyện các kĩ năng phân tích, so sánh, liên hệ các sự kiện
Lịch sử giúp học sinh khắc sâu kiến thức và làm phong phú thêm cho bài dạy.
Tạo cho khơng khí lớp học sơi nổi, hấp dẫn lôi cuốn học sinh tham gia hoạt động.
* Đối với học sinh.
Tích cực suy nghĩ, chủ động tham gia các hoạt động học tập, tự khám phá và lĩnh
hội kiến thức, rèn luyện kĩ năng, xây dựng thái độ và hành vi đúng đắn.
Mạnh dạn trình bày và bảo vệ ý kiến, quan điểm cá nhân; tích cực thảo luận, tranh
luận, đặt câu hỏi cho bản thân, cho thầy (cô), cho bạn; biết vận dụng kiến thức đã học vào
cuộc sống.
Tạo sự đam mê, yêu thích bộ môn Lịch sử, gây hứng thú cho học sinh.
Giúp học sinh hiểu được quá khứ và hiện tại một cách toàn diện để sống tốt hơn và

hoàn thiện nhân cách con người.
3. Cách thức tiến hành:
3.1. Phương pháp kể chuyện Lịch sử
Như chúng ta đã biết những tiết học Lịch sử thường khô khan, với những sự kiện
ngày, tháng rất khó nhớ. Để giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách nhẹ nhàng và nhớ
lâu thì giáo viên kể những câu chuyện có liên quan đến bài học, có tính giáo dục cao, ngắn
gọn khơng làm mất thời gian của tiết học và sử dụng đúng nơi, đúng lúc sẽ phát huy được
giá trị.
Ví dụ 1: Bài 6: Văn hóa cổ đại (Lịch sử 6): Giáo viên kể về q trình xây dựng
Kim tự Tháp ở Ai Cập, bí ẩn về những lăng mộ của các Pha-ra-ôn, các căn hầm bí mật với


những cái chết bí ẩn của một số nhà khoa học đã vào những căn hầm hay những lăng mộ
đó. Qua đó thấy được những thành tựu kiến trúc đồ sộ mãi mãi là những kỳ quan cả thế
giới chiêm ngưỡng và thán phục.
Ví dụ 2: Bài 9: Nước Đại Cồ Việt Thời Đinh - Tiền Lê ( Lịch sử 7)
- Giáo viên kể về hành động thái hậu họ Dương lấy áo lơng bào khốc lên người Lê
Hồn. Năm 979 nội bộ nhà Đinh xẩy ra biến cố Đinh Bộ Lĩnh và con trai bị ám hại. Vua
mới còn nhỏ. Biết nội bộ bất ổn các tướng trong nước đứng lên dấy binh và nhà Tống
cũng lăm le xâm lược. Đứng trước tình hình đó Thái hậu đã hi sinh quyền lợi riêng tư của
mình để đưa Lê Hồn lên làm Vua.Từ đó đặt câu hỏi để học sinh thể hiện ý kiến của mình
đối với thái hậu Dương Vân Nga, qua đó giáo dục tư tưởng cho học sinh.
Ví dụ 3: Bài 24: Cuộc kháng chiến từ năm 1858-1873 (Lịch sử 8)
- Giáo viên kể những tấm gương chiến đấu của nhân dân của 3 tỉnh miềm Đông
Nam Bộ. Nghĩa quân Nguyễn Trung Trực đốt cháy tàu Hi Vọng của Pháp trên sơng Vàm
Cỏ Đơng với câu nói bất hủ ''Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người
Nam đánh Tây" và tấm gương hi sinh của 2 cha con Trương Định và Trương Quyền. Qua
đó giáo dục học sinh mặc dù triều đình nhà Nguyễn đã đầu hàng Pháp nhưng tinh thần
chiến đấu của nhân dân vẫn lên cao.
Có như thế học sinh mới lắng nghe ta nói, mới thấu hiểu được giá trị của Lịch sử

thúc đẩy sự tìm tịi sáng tạo khi học, làm giảm tính khơ khan bởi những con số.
Ví dụ 4: Mục II.2 Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ( Lịch sử 9)


+ Khi giảng về phần công tác chuẩn bị cho chiến dịch Điện Biên Phủ, học sinh kể về
tấm gương hy sinh của chiến sĩ Tô Vĩnh Diện đã lấy thân mình chèn pháo khi đang làm
nhiệm vụ, anh Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai để đồng đội tiếp tục tiến lên.
Học sinh khâm phục tinh thần giám hy sinh và có suy nghĩ của mình đối với sự hy sinh đó.
3.2. Phương pháp so sánh, nhận xét, đối chiếu, liên hệ các sự kiện Lịch sử.
Để giúp học sinh tiếp thu bài mới có hiệu quả, có chiều sâu và nhớ các sự kiện được
lâu thì phương pháp so sánh, nhận xét, liên hệ thực sự mạng lại hiệu quả cao. Giúp gợi nhớ
cho học sinh những kiến thức ở lớp dưới có liên quan ở lớp trên, có thể là bài trước so
sánh với bài sau, chương này với chương khác, triều đại này với các triều đại khác.Có như
thế bài dạy mới có chiều sâu và học sinh nhớ lâu được.
Ví dụ 1: Lịch sử lớp 6 - Bài 4 Các quốc gia cổ đại Phương Đông
Bài 5 Các quốc gia cổ đại Phương Tây
- Đối với 2 bài này giáo viên có thể đưa ra so sánh về thời gian, địa điểm xuất hiện?
`Lập bảng so sánh:
Các quốc gia cổ đại Phương Các quốc gia cổ đại Phương
Thời gian

Đông
Tây
Cuối thiên niên kỷ IV- đầu thiên Đầu thiên niên kỷ I TCN

Địa điểm

niên kỷ III TCN
- Ra đời trên lưu vực các con sông - Ra đời trên các bán đảo Băn
lớn như sơng Nin(Ai Cập), sơng Căng và I-ta-li-a ít đồng bằng

Ấn và sông Hằng(Ấn Độ), sông chủ yếu là đồi khô cứng.
Hồng

Hà

và

sơng

Trường


Giang( TQ).....
Ví dụ 2: Lịch sử 7
- Giáo viên có thể đưa ra so sánh cách đánh giặc độc đáo sáng tạo của vua tôi nhà
Lý với nhà Trần?
+ Nhà Lý chống quân Tống sử dụng cách đánh "Tiến công trước để tự vệ" "Ngồi
yên đợi giặc không bằng đem quân đánh trước để ngăn bước tiến của giặc" Tiến công để
tự vệ chứ không phải xâm lược.
+Nhà Trần chống quân Mông Cổ sử dụng cách đánh là thực hiện chính sách" vườn
khơng nhà trống". " Khi thế giặc mạnh ta rút lui để bảo toàn lực lượng, khi giặc yếu ta tấn
cơng"
Ví dụ 3: Lịch sử 8 Bài 2: Cách mạng Tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII
- Giáo viên đưa ra các kênh hình trong SGK học sinh rút ra nhận xét về tình cảnh nơng dân
Pháp trước cách mạng?
Ví dụ 4: Lịch sử lớp 7
Khi học về các nghề thủ cơng truyền thống và các loại hình sinh hoạt dân gian
truyền thống. Giáo viên có thể yêu cầu học sinh kể tên các nghề thủ công và các lễ hội ở
địa phương em.
3.3. Phương pháp sử dụng kênh hình trong SGK hoặc các lược đồ, biểu đồ hay

những đoạn video được đưa vào trong bài dạy.


- Đây không phải chỉ là phương tiện minh họa mà nó chính là nguồn tri thức. Từ
phương tiện dạy học trực quan này giúp học sinh nhớ kĩ, hiểu sâu những hình ảnh, kiến
thức Lịch sử, làm sinh động và kích thích giác quan của các em.
- Giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác tranh ảnh, lược đồ có hiệu quả phát huy
tính tích cực và tạo hứng thú khi học.
Ví dụ 1: Lịch sử lớp 8 Khi dạy Bài 21: Chiến tranh thế giới thứ 2(1939-1945)
Giáo viên cho học sinh xem một số hình ảnh về những di chứng do chiến tranh gây
ra hoặc cho học sinh xem một đoạn video nói về một phần chiến tranh thế giới thứ 2. Như
vậy các em dễ dàng nhận thấy được sức tàn phá của chiến tranh để lại cho nhân loại làm
cho hàng triệu người dân vô tội phải chết. Qua đó giáo dục các em về tinh thần u
chuộng hịa bình ghét chiến tranh.
Ví dụ 2: Lịch sử lớp 6:
Cho học sinh xem một số video về các cuộc khởi nghĩa như Lý Bí, Hai Bà Trưng...
Qua đó giúp học sinh hiểu biết về q trình dựng nước và giữ nước của ông cha ta và
thông qua đó giáo dục tinh thần u nước lịng tự hào dân tộc.
Ví dụ 3: Lịch sử 8 Bài 9 Ấn Độ thế kỷ XVIII- đầu thế kỷ XX
Cho hs xem bảng bảng thống kê và cho biết hậu quả từ chính sách cai trị của thực dân Anh đối với
nhân dân Ấn Độ

Giá trị lương thực xuất khẩu
Số người chết đói
Năm
Số người chết

Năm

Số lượng

1840

858.000 livrơ

1825-1850

400.000

1858

3.800.000 livrơ

1850-1875

5.000.000


1901
9.300.000 livrơ
1875-1900
15.000.000
3.4. Phương pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích cực của học sinh:
- Giáo viên đưa câu hỏi đặt vấn đề.
Các câu hỏi đặt vấn đề được đưa ra vào đầu giờ học nhằm gây sự chú ý, huy động
nhận thức học sinh vào câu hỏi chú ý vào bài giảng để tìm ra câu trả lời. Đương nhiên khi
đặt câu hỏi không yêu cầu hs trả lời ngay mà chỉ sau khi gv đã cung cấp đầy đủ sự kiện thì
hs mới trả lời được.
Ví dụ: Khi dạy bài 15( Lịch sử 8) Cách mạng tháng Mười Nga:
Giáo viên có thể đặt câu hỏi vì sao nước Nga năm 1917 lại có 2 cuộc cách mạng?

Để hiểu rõ vấn đề này chúng ta sẽ tìm hiểu về cuộc cách mạng tháng 2 và cách mạng tháng
Mười rồi rút ra kết luận.
- Giáo viên xây dựng hệ thống câu hỏi trên lớp:
Trong quá trình giảng dạy trên lớp, giáo viên cần phải biết đặt ra và giúp hs giải
quyết các câu hỏi. Trong mỗi bài giáo viên nên hệ thống câu hỏi trọng tâm để học sinh về
nhà học và nắm được các kiến thức cơ bản. Hệ thống câu hỏi đó phải phù hợp với khả
năng của các em, kích thích tư duy phát triển.
Ví dụ: Khi dạy bài 24 (Lịch sử 9): Cuộc đấu tranh bảo vệ và xây dựng chính quyền dân
chủ nhân dân(1945-1946):
Giáo viên đặt câu hỏi. Tại sao nói, ngay khi ra đời nước Việt Nam Dân Chủ Cộng
Hòa ở vào tình thế “Ngàn cân treo sợi tóc”?
Giáo viên giải thích về câu "ngàn cân treo sợi tóc" như thế nào? Qua đó giáo viên
nêu những khó khăn ở nước ta sau cách mạng tháng 8. Nó sẽ hé lộ được nội dung câu hỏi.


Tóm lại: Những câu hỏi giáo viên đưa ra, vận dụng trong các tiết dạy không chỉ cho
các em biết được các sự kiện mà đi sâu hiểu các sự kiện và suy nghĩ nhận thức sâu sắc bản
chất của sự kiện Lịch sử đó.
3.5. Phương pháp sử dụng sơ đồ cây hoặc bản đồ tư duy trong dạy học Lịch sử:
- Một trong những phương pháp giúp học sinh dễ hiểu, khắc sâu, khơng bỏ sót kiến
thức từ đó dễ nhớ, dễ học, giúp hệ thống hóa kiến thức, kích thích hứng thú học tập của
học sinh. Đó chính là sử dụng sơ đồ cây hoặc bản đồ tư duy trong dạy học bộ môn Lịch
sử. Phương pháp này có tác dụng tiết kiệm thời gian, hiệu quả cao và ghi nhớ dễ dàng,
khơi dậy ý tưởng mới và đạt kết quả cao trong học tập.
Ví dụ 1: Khi dạy về nước Văn Lang thì giáo viên hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy.

Ví dụ 2: Lịch sử lớp 6 tiết 9: Bài 7 Ôn tập sử dụng sơ đồ cây


II. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC.

Bản thân tơi trong q trình giảng dạy đã áp dụng những phương pháp trên vào bài
giảng, đã mang lại là những hiệu quả thiết thực. Làm cho khơng khí lớp học vui vẽ, nhẹ
nhàng, các em đều tiến bộ và chăm chú nghe giảng, hăng hái phát biểu. Các em đã dần yêu
thích và hứng thú học tập. Điều đó thể hiện qua kết quả tuyển sinh vào lớp 9 năm học 2018
- 2019 xếp thứ 5 tồn huyện. Đó là niềm vinh dự của cơ và trị đã trải qua những ngày
tháng miệt mài đèn sách để có một kết quả như ý muốn. Có thể nói gây hứng thú học tập là
chiếc cầu nối, là phương tiện để góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ mơn Lịch sử
hiện nay.
Ngồi phương pháp trên bản thân tơi cịn tiến hành kiểm tra miệng, 15 phút đầu giờ,
kiểm tra 1tiết. Đặc biệt để hỗ trợ cho tơi trong q trình kiểm tra cịn có một đội ngũ các
em khá - giỏi giúp tôi rất nhiều trong kiểm tra những em yếu kém. Hơn nữa trong q trình
dạy tơi liệt kê những kiến thức trọng yếu cần phải nắm được và khơng bỏ sót ngay cả


những em yếu cũng phải nắm được. Có như vậy mỗi ngày đến tiết Lịch sử là mỗi ngày vui
và hứng thú khơng cịn ám ảnh bởi những con số, những ngày tháng khô khan nữa.
Kết quả kiểm tra khảo sát sau khi áp dụng đề tài như sau:

Số
Lớp

Điểm <5

Điểm TB

Điểm Khá

Điểm Giỏi

lượng

6
23
3
13
8
34,8
9
39,2
3
13
7
23
3
13
8
34,8
10
43,5
2
8,7
8
20
3
15
7
35
7
35
3
15

9
25
4
16
9
36
8
32
4
16
Tổng 94
Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của bản thân tôi về các biện pháp nhằm nâng
cao chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử ở bậc THCS. Trong q trình thực hiện chắc cịn
nhiều thiếu sót, rất mong được sự góp ý từ hội đồng ban giám khảo, để giúp cho bản thân
tôi cũng như các đồng nghiệp giảng dạy bộ môn Lịch sử ngày càng hoàn thiện và nâng cao
chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử trong giai đoạn mới.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Trường Thủy ngày 20 tháng 12 năm 2020
GIÁO VIÊN

PHAN THỊ NGỌC HOA