Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong môn Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơ

Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

Phần 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh tồn cầu hố đặt ra những yêu
cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự
nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định
hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn
lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành
năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Định hướng
quan trọng trong đổi mới PPDH là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát
triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là
những xu hướng quốc tế trong cải cách PPDH ở nhà trường phổ thông.
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học
theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến
thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ
máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để
người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển
từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt
động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ
thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi
mới căn bản, toàn diện GD&ĐT theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, cần có nhận
thức đúng về bản chất của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát
triển năng lực người học và một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học theo
hướng này.
Đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương
trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là
từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng
được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện chuyển từ

phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 1


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng
cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo
hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh
việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn
cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên mơn nhằm phát triển năng lực giải
quyết các vấn đề phức hợp.
Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành
và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm
thơng tin...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của
tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương
pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương
pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành
nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”.
Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy
học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những
hình thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở
ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm
bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn,
nâng cao hứng thú cho người học.

Trong những năm qua, toàn thể giáo viên cả nước đã thực hiện nhiều công
việc trong đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và đã đạt được
những thành công bước đầu. Đây là những tiền đề vô cùng quan trọng để chúng
ta tiến tới việc việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo theo định hướng phát
triển năng lực của người học. Tuy nhiên, từ thực tế giảng dạy của bản thân cũng
như việc đi dự giờ đồng nghiệp tại trường tôi thấy rằng sự sáng tạo trong việc
đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh…
chưa nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức. Việc rèn luyện kỹ năng
chưa được quan tâm. Hoạt động kiểm tra, đánh giá còn nhiều hạn chế, chú trọng
đánh giá cuối kì chưa chú trọng đánh giá cả quá trình học tập. Tất cả những điều

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 2


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thơng DTNT THCS Ninh Sơn

đó dẫn tới học sinh học thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong
thực tiễn.
Xuất phát từ những lí do trên đồng thời ý thức được trách nhiệm của bản
thân trong việc nỗ lực tìm hiểu, học tập những định hướng mới trong giáo dục
nhằm nâng cao kiến thức, chuyên môn nghiệp vụ cho bản thân, góp phần nâng
cao hiệu quả trong công tác giảng dạy trong nhà trường, tôi lựa chọn đề tài “Một
số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong
mơn Địa lí ở Trường phổ thông dân tộc nội trú THCS Ninh Sơn” làm đối
tượng nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu
- Tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề cốt lõi về các phương pháp, kỹ thuật
dạy học trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong mơn
Địa lí.
- Nâng cao chất lượng dạy - học mơn Địa lí ở Trường PTDTNT THCS
Ninh Sơn.
- Phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong học tập của học sinh,
rèn luyện kỹ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tạo hứng thú học tập cho
học sinh.
3. Đối tượng nghiên cứu
Trong phạm vi đề tài này, như tên gọi của nó, tơi tập trung nghiên cứu các
phương pháp và kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở mơn
Địa lí cấp THCS. Từ đó đưa ra những cách tiếp cận, giảng dạy có hiệu quả làm
tiền đề áp dụng rộng rãi hơn cho những năm sau.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về các phương pháp, kỹ thuật dạy học phát huy
tính tích cực nhận thức của học sinh trong mơn Địa lí ở Trường PTDTNT THCS
Ninh Sơn.
- Tìm hiểu thực trạng sử dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực
của giáo viên và hứng thú của học sinh.

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 3


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

- Xây dựng kế hoạch để tiến hành một bài học có sử dụng các phương
pháp, kỹ thuật dạy học tích cực.
- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính hiệu quả của đề tài này.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành tốt đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu
khoa học như sau:
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
- Phương pháp phân tích, tổng kết kinh nghiệm.
- Phương pháp so sánh.
- Phương pháp thực nghiệm khoa học.
6. Phạm vi nghiên cứu
- Có rất nhiều các phương pháp, kỹ thuật dạy học phát huy được tính tích cực,
sáng tạo của học sinh, vận dụng vào nhiều cấp học với nhiều đối tượng học sinh.
- Tuy nhiên năng lực có hạn, đối tượng học sinh còn nhiều hạn chế nên đề
tài này tôi chỉ nghiên cứu những phương pháp và kỹ thuật dạy học có hiệu quả ở
Chương trình Địa lí tại Trường PTDTNT THCS Ninh Sơn.
7. Dự báo những đóng góp mới của đề tài
Đề tài “Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển
năng lực trong mơn Địa lí ở Trường PTDTNT THCS Ninh Sơn” góp phần vào
việc đổi mới toàn diện nền giáo dục, mở ra một hướng dạy học mới mà ở đó học
sinh sẽ đóng vai trị trung tâm của việc học, chủ động và sáng tạo trong việc tiếp
thu và lĩnh hội tri thức mới cịn GV sẽ đóng vai trị thiết kế và kết nối các tiến
trình học tập của học sinh dựa trên các phương pháp dạy học tích cực mang tính
tích hợp cả về nội dung kiến thức và phong cách học tập khác nhau của HS. HS
được học tập theo sự phân hóa về năng lực, sở trường, sở thích của cá nhân
mình. Làm cho mỗi bài học sẽ là “không gian mở” trong việc tiếp nhận và sáng
tạo nên những giá trị tri thức mới. Phát huy, bồi dưỡng toàn bộ năng lực của HS
như: năng lực làm việc nhóm, năng lực khai thác và sử dụng CNTT, năng lực

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 4


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

sáng tao,…; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến
thức vào thực tiễn,….
Kết quả vận dụng sáng tạo các PPDH và kỹ thuật dạy học theo hướng tích
cực hố hoạt động học tập của học sinh: “Tôi nghe, tôi sẽ qn. Tơi nhìn, tơi sẽ
nhớ. Tơi làm, tơi sẽ hiểu”.
Biến một môn học với những khái niệm, quy luật trừu tượng khó hiểu
diễn ra trong khơng gian lớp học trở thành một môn học với nhiều hứng khởi mà
các em cần khám phá ngoài thực tế cuộc sống. Các em có khả năng liên hệ giải
thích một số hiện tượng tự nhiên xung quanh.
8. Hướng phát triển và mở rộng đề tài
Qua việc nghiên cứu và triển khai thực hiện đề này, tơi thấy:
- Đề tài có thể áp dụng rộng cho học sinh của cả 4 khối lớp ở cấp THCS
và các khối lớp ở THPT.
- Đề tài này có thể đưa vào các chuyên đề dạy học theo hướng phát huy
năng lực của học sinh.
- Đề tài có thể mở rộng cho nhiều mơn học như Địa lí, Văn học, Lịch sử,
GDCD, Công nghệ nông nghiệp... ở nhiều cấp học.

Phần 2. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 5


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

1. Cơ sở lý luận về đổi mới phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định
hướng phát triển năng lực
1.1. Khái niệm
- Khái niệm PPDH ở đây được hiểu theo nghĩa hẹp, đó là các PPDH, các
mơ hình hành động cụ thể. PPDH cụ thể là những cách thức hành động của giáo
viên và học sinh nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định, phù hợp với
những nội dung và điều kiện dạy học cụ thể. PPDH cụ thể bao gồm những
phương pháp chung cho nhiều môn và các phương pháp đặc thù bộ môn. Bên
cạnh các phương pháp truyền thống quen thuộc như thuyết trình, đàm thoại, trực
quan, làm mẫu, có thể kể một số phương pháp khác như: phương pháp giải
quyết vấn đề, phương pháp học tập theo tra cứu, phương pháp dạy học dự án…
- Kỹ thuật dạy học là những động tác, cách thức hành động của giáo viên
và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển
quá trình dạy học. Các KTDH chưa phải là các PPDH độc lập.
Đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực chính là phát huy
được tính tích cực trong nhận thức của học sinh. Trong dạy học tích cực, học
sinh là chủ thể của mọi hoạt động (nghiên cứu, tìm hiểu, thực hiện nhiệm vụ, tự
đánh giá), giáo viên đóng vai trị là người định hướng, tổ chức, hướng dẫn,
đánh giá. Sự chuyển biến trong tương tác giữa GV và HS cũng rõ rệt: Gv làm
nói ít, học sinh hoạt động nhiều; tương tác giữa GV và HS nhiều lên.
PPDH hiện đại xuất hiện ở các nước phương Tây (ở Mỹ, ở Pháp...) từ đầu

thế kỷ XX và được phát triển mạnh từ nửa sau của thế kỷ, có ảnh hưởng sâu
rộng tới các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Đó là cách thức dạy học
theo lối phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Vì thế thường gọi phương
pháp này là PPDH tích cực; ở đó, giáo viên là người giữ vài trò hướng dẫn, gợi
ý, tổ chức, giúp cho người học tự tìm kiếm, khám phá những tri thức mới theo
kiểu tranh luận, hội thảo theo nhóm. Người thầy có vai trị là trọng tài, cố vấn
điều khiển tiến trình giờ dạy, tổ chứ các hoạt dộng học cho học sinh.
PPDH tích cực này rất đáng chú ý đến đối tượng học sinh, coi trọng việc
nâng cao quyền năng cho người học. Giáo viên là người nêu tình huống, kích
thích hứng thú, suy nghĩ và phân xử các ý kiến đối lập của học sinh; từ đó hệ
thống hoá các vấn đề, tổng kết bài giảng, khắc sâu những tri thức cần nắm vững.
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 6


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

Giáo án dạy học theo PP tích cực được thiết kế kiểu chiều ngang theo hai hướng
song hành giữa hoạt động dạy của thầy và học của trị.
Ưu điểm của PPDH tích cực rất chú trọng kỹ năng thực hành, vận dụng
giải quyết các vấn đề thực tiễn, coi trọng rèn luyện và tự học, hình thành kỹ năng,
năng lực, phẩm chất người học. Đặc điểm của dạy học theo phương pháp này là
giảm bớt thuyết trình, diễn giải; tăng cường dẫn dắt, điều khiển, tổ chức, xử lý
tình huống song nếu khơng tập trung cao, học sinh sẽ không hệ thống và logic.
Yêu cầu của PPDH tích cực cần có các phương tiện dạy học, học sinh
chuẩn bị bài kỹ ở nhà trước khi đến lớp và phải mạnh dạn, tự tin bộc lộ ý kiến,

quan điểm. Giáo viên phải chuẩn bị kỹ bài giảng, thiết kế giờ dạy, lường trước
các tình huống để chủ động tổ chức giờ dạy có sự phối hợp nhịp nhàng giữa hoạt
động của thầy và hoạt động của trị.
2.1. Mối quan hệ giữa dạy và học, tích cực với dạy học lấy học sinh làm
trung tâm.
Dạy học lấy học sinh làm trung tâm cịn có một số thuật ngữ tương đương
như: dạy học tập trung vào người học, dạy học căn cứ vào người học, dạy học
hướng vào người học… Các thuật ngữ này có chung một nội hàm là nhấn mạnh
hoạt động học và vai trò của học sinh trong qúa trình dạy học, khác với cách tiếp
cận truyền thống lâu nay là nhấn mạnh hoạt động dạy và vai trò của giáo viên.
Lịch sử phát triển giáo dục cho thấy, trong nhà trường một thầy dạy cho
một lớp đơng học trị, cùng lứa tuổi và trình độ tương đối đồng đều thì giáo viên
khó có điều kiện chăm lo cho từng học sinh nên đã hình thành kiểu dạy "thông
báo - đồng loạt". Giáo viên quan tâm trước hết đến việc hồn thành trách nhiệm
của mình là truyền đạt cho hết nội dung quy định trong chương trình và sách
giáo khoa, cố gắng làm cho mọi học sinh hiểu và nhớ những điều giáo viên
giảng. Cách dạy này đẻ ra cách học tập thụ động, thiên về ghi nhớ, ít chịu suy
nghĩ, cho nên đã hạn chế chất lượng, hiệu quả dạy và học, không đáp ứng yêu
cầu phát triển năng động của xã hội hiện đại. Để khắc phục tình trạng này, các
nhà sư phạm kêu gọi phải phát huy tính tích cực chủ động của học sinh, thực
hiện "dạy học phân hóa"* quan tâm đến nhu cầu, khả năng của mỗi cá nhân học
sinh trong tập thể lớp. Phương pháp dạy học tích cực, dạy học lấy học sinh làm
trung tâm ra đời từ bối cảnh đó.
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 7

Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

Trên thực tế, trong qúa trình dạy học người học vừa là đối tượng của hoạt
động dạy, lại vừa là chủ thể của hoạt động học. Thông qua hoạt động học, dưới
sự chỉ đạo của thầy, người học phải tích cực chủ động cải biến chính mình về
kiến thức, kĩ năng, thái độ, hồn thiện nhân cách, khơng ai làm thay cho mình
được. Vì vậy, nếu người học không tự giác chủ động, không chịu học, khơng có
phương pháp học tốt thì hiệu quả của việc dạy sẽ rất hạn chế.
Như vậy, khi đã coi trọng vị trí hoạt động và vai trị của người học thì
đương nhiên phải phát huy tính tích cực chủ động của người học. Tuy nhiên,
dạy học lấy học sinh làm trung tâm không phải là một phương pháp dạy học cụ
thể. Đó là một tư tưởng, quan điểm giáo dục, một cách tiếp cận quá trình dạy
học chi phối tất cả qúa trình dạy học về mục tiêu, nội dung, phương pháp,
phương tiện, tổ chức, đánh giá… chứ không phải chỉ liên quan đến phương pháp
dạy và học.
1.3. Những định hướng chung về đổi mới phương
pháp, kỹ thuật dạy học các mơn học thuộc chương trình
giáo dục định hướng phát triển năng lực
- Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành
và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm
thơng tin,...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo
của tư duy.
- Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương
pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương
pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hồn thành
nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”.
- Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức
dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có
những hình thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp,

học ở ngồi lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để
đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn,
nâng cao hứng thú cho người học.
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 8


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

- Sử dụng các kỹ thuật dạy học phù hợp với từng phương pháp dạy học,
mục tiêu, nội dung bài học.
- Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui
định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội
dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng cơng nghệ
thơng tin trong dạy học.
1.4. Những đặc trưng cơ bản của việc đổi mới phương pháp, kỹ thuật
dạy học
- Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học
sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri
thức được sắp đặt sẵn. Theo tinh thần này, giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo
học sinh tiến hành các hoạt động học tập như nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến
thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình
huống thực tiễn,...
- Chú trọng rèn luyện cho học sinh những tri thức phương pháp để họ biết
cách đọc sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến
thức đã có, biết cách suy luận để tìm tịi và phát hiện kiến thức mới,... Các tri

thức phương pháp thường là những quy tắc, quy trình, phương thức hành động,
tuy nhiên cũng cần coi trọng cả các phương pháp có tính chất dự đốn, giả định
(ví dụ: các bước cân bằng phương trình phản ứng hóa học, phương pháp giải bài
tập toán học,...). Cần rèn luyện cho học sinh các thao tác tư duy như phân tích,
tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen… để dần hình
thành và phát triển tiềm năng sáng tạo của họ.
- Tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phương
châm “tạo điều kiện cho học sinh nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận
nhiều hơn”. Điều đó có nghĩa, mỗi học sinh vừa cố gắng tự lực một cách độc
lập, vừa hợp tác chặt chẽ với nhau trong quá trình tiếp cận, phát hiện và tìm tịi
kiến thức mới. Lớp học trở thành môi trường giao tiếp thầy – trò và trò – trò
nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong
giải quyết các nhiệm vụ học tập chung.
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 9


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

- Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến
trình dạy học thơng qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng
phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình
thức như theo lời giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để
có thể phê phán, tìm được ngun nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót.
2. Cơ sở thực tiễn
2.1. Thuận lợi

2.1.1. Đối với giáo viên
Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá được ngành giáo dục
quan tâm chỉ đạo thực hiện trong nhiều năm qua, quán triệt cụ thể trong nội
dung Luật giáo dục.
Thông qua các buổi tập huấn tập trung của Bộ GD – ĐT và sự triển khai
cụ thể từ Sở GD – ĐT Ninh Thuận bản thân tôi cũng như anh chị em đồng
nghiệp luôn nhận được sự hướng dẫn cụ thể về mặt phương pháp, cơ sở lí luận
của các phương pháp dạy học tích cực mới, cung cấp tài liệu thiết thực về dạy
học tích cực.
Sở Giáo dục và đào tạo, nhà trường tạo mọi điều kiện để GV và HS tổ
chức các hoạt động giáo dục sử các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực.
Các diễn đàn giáo dục, trang mạng xã hội, các nhóm chun mơn chia sẻ
rất nhiều kinh nghiệm về đổi mới các phương pháp và kỹ thuật dạy học học tích
cực theo từng bộ mơn.
Được sự hỗ trợ tận tình từ phía lãnh đạo nhà trường, tổ chuyên môn nên
bản thân tôi đã khắc phục được những khó khăn trong q trình dạy học theo
hướng dạy học tích cực. Trong q trình sinh hoạt tổ nhóm chun mơn theo
hướng nghiên cứu bài học tập thể giáo viên cùng tổ KHXH cùng nhau phân tích
nội dung bài học, chia sẻ kinh nghiệm qua từng tiết dạy, đánh giá nhận xét tận
tình sau các tiết thao giảng... từ đó mỗi cá nhân giáo viên tự mình đúc kết lại
những điểm mạnh, điểm yếu của từng người và hồn thiện mình hơn qua từng
tiết dạy.
2.1.2. Đối với học sinh
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 10

Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thơng DTNT THCS Ninh Sơn

Mặc dù năng lực cịn hạn chế nhưng đa số HS có tinh thần ham học hỏi,
tích cực tham gia các hoạt động giáo dục. Do đó, việc hướng dẫn cho các em theo
phương pháp tự học giúp các em được tự mình tiếp cận, khai phá kiến thức mới
đồng thời được thể hiện chính mình thơng qua các buổi thuyết trình, các buổi trải
nghiệm thực tế giúp các em trưởng thành hơn và tự tin hơn vào bản thân.
Học sinh ăn ở tại trường nên các em có nhiều thời gian cùng tham gia thảo
luận, chuẩn bị cho các nhiệm vụ học tập đã được GV phân cơng.
Chính vì vậy, ở mỗi tiết dạy, mỗi nhiệm vụ đặt ra cho các em tôi luôn khơi
gợi sự tự tin của các em, sẵn sàng tham gia một cách tích cực để kết quả đạt
được là tốt nhất.
2.2. Khó khăn
2.2.1. Đối với giáo viên
Do thói quen, lối cũ khó bỏ: Phần lớn giáo viên ở các bậc học phổ thông
được đào tạo trước đây, chủ yếu tiếp thu và vận dụng theo phương pháp dạy học
truyền thống, lấy người thầy làm trung tâm, cung cấp kiến thức, kỹ năng đến học
sinh theo cách áp đặt, một chiều. Sống và làm việc quá lâu với thói quen, lề lối
cũ đó nên họ khơng thể đáp ứng được đòi hỏi, yêu cầu của việc đổi mới phương
pháp dạy học đặt ra.
Tính đồng bộ cịn hạn chế: Bên cạnh những thầy, cô giáo rất tâm huyết,
nỗ lực trong việc đổi mới phương pháp. Mỗi tiết dạy đều thể hiện tinh thần đổi
mới, lấy học sinh làm trung tâm, dùng nhiều hình thức để dẫn dắt, gợi mở, phát
huy tính chủ động, tính cực của học sinh. Vẫn cịn một số thầy cô vẫn cứ “giậm
chân tại chỗ” trong hầu hết các tiết dạy. Họ chỉ dạy phương pháp dạy học mới
mang tính đối phó và nặng thành tích khi và chỉ khi có người dự giờ, thao giảng,
thi giáo viên dạy giỏi các cấp....
Một số thầy cô giáo thiếu kiên trì với cái mới.
Nhiều cán bộ quản lý, giáo viên còn lung túng khi vận dụng các phương

pháp và kỹ thật mới vào dạy học.
Nội dung, chương trình nhiều môn học, cấp học tuy đã được giảm tải song
vẫn cịn nặng nề, q tải. Giáo viên thì dạy khơng hết, học sinh thì chẳng theo
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 11


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

kịp. Áp lực thi cử, thành tích vẫn cịn dai dẳng cũng khiến giáo viên “ sợ” đổi
mới phương pháp dạy học.
Với cơ sở vật chất hiện nay – bàn ghế cố định - thì việc tổ chức thảo luận
nhóm cũng gặp một số khó khăn trong quá trình di chuyển
Ứng dụng CNTT và các phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học là
một trong các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và đổi mới PPDH
theo quan điểm hiện đại nhưng hiện tại vẫn cịn một số giáo viên vì trình độ ứng
dụng CNTT còn hạn chế, hoặc chưa sử dụng thành thạo các thiết bị hiện đại nên
còn lúng túng hoặc có tâm lí “e ngại” khi đổi mới PPDH.
Với cách tổ chức thi cử - kiểm tra - đánh giá như hiện nay, một số bộ môn
rất ngại thay đổi PPDH, muốn dạy khác đi cũng không được, buộc thầy cô một
số bộ môn phải dạy cho học sinh cách học vẹt để vào phòng thi dễ kiếm điểm,
để đỗ đạt.
2.2.2. Đối với học sinh
Còn nhiều HS chưa thực sự tin tưởng vào sự đổi mới bởi tâm lí các em
vẫn là “ứng thí” trong thi cử: học cái gì thi cái ấy. Với việc áp dụng lâu lối học
truyền thống làm các em ngại hoạt động...

HS chưa quen với việc nghiên cứu theo hình thức mới như: dự án, viết
báo cáo khảo sát điều tra... Một số học sinh cịn bỡ ngỡ, bị xao nhãng, khơng tập
trung khi tham gia các hoạt động thực tiễn.
Đa số các em cho rằng Địa lí là mơn phụ, mơn học thuộc lịng, học một
cách đối phó. Do đặc thù của trường mà các em ít được giao lưu, học hỏi, tham
gia quan sát, trải nghiệm, tham quan tìm hiểu. Việc nắm tình hình thời sự, các
hiện tượng tự nhiên đang diễn ra xung quanh còn hạn chế.
Học sinh học tập thụ động, nhút nhát, chủ yếu chỉ nghe và làm theo thầy
cơ giáo, ít sáng tạo, tính tự giác chưa cao, lười hoạt động. Học sinh chỉ có học
kiến thức, khả năng ứng phó với các tình huống trong cuộc sống kém, tính tự tin
ít, tự ti nhiều.
HS chưa rèn luyện và phát huy được các năng lực cần có để phục vụ các
yêu cầu của người lao động trong tương lai, như năng lực tính tốn, năng lực
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 12


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

khoa học, năng lực giải quyết vấn đề… Bên cạnh đó, việc ít có hứng thú và tiếp
thu bài học trong mơn Địa lí một phần cũng là do các em chỉ được học lí thuyết
trên sách vở mà ít được quan sát, tìm hiểu thực tế vì vậy mà dành ít tình cảm,
đam mê cho bộ môn này.
3. Một số phương pháp, kĩ thuật dạy học phát huy năng lực học sinh
trong bộ môn Địa lí
3.1. Các phương pháp dạy học tích cực

3.1.1. Dạy học gợi mở - vấn đáp
a. Đặc trưng của giải pháp
PPDH gợi mở - vấn đáp là quá trình tương tác giữa GV và HS, được thực
hiện thông qua hệ thống câu hỏi và câu trả lời tương ứng về một chủ đề nhất
định được GV đặt ra. Qua việc trả lời hệ thống câu hỏi dẫn dắt của GV, HS thể
hiện được suy nghĩ, ý tưởng của mình, từ đó khám phá và lĩnh hội được đối
tượng học tập.
Đây là PPDH mà GV không trực tiếp đưa ra những kiến thức hoàn chỉnh
mà hướng dẫn HS tư duy từng bước để các em tự tìm ra kiến thức mới phải học.
Căn cứ vào tính chất hoạt động nhận thức của HS, người ta phân biệt các loại:
vấn đáp tái hiện, vấn đáp giải thích minh họa và vấn đáp tìm tịi.
b. Quy trình thực hiện
* Trước giờ học
- Bước 1: Xác định mục tiêu bài học và đối tượng dạy học. Xác định các
đơn vị kiến thức kĩ năng cơ bản trong bài học và tìm cách diễn đạt các nội dung
này dưới dạng câu hỏi gợi ý, dẫn dắt HS.
- Bước 3: Dự kiến những câu hỏi phụ để tùy tình hình từng đối tượng cụ
thể mà tiếp tục gợi ý, dẫn dắt HS.
* Trong giờ học
- Bước 4: GV sử dụng hệ thống câu hỏi dự kiến (phù hợp với trình độ
nhận thức của từng loại đối tượng HS) trong tiến trình bài dạy và chú ý thu
thập thơng tin phản hồi từ phía HS.
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 13


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn

Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

* Sau giờ học
GV chú ý rút kinh nghiệm về tính rõ ràng, chính xác và trật tự logic của
hệ thống câu hỏi đã được sử dụng trong giờ dạy.
d. Ví dụ minh họa trong bài dạy
Bài “Biển và đại dương” Đại lí 6
Câu 1: Vì sao có hiện tượng nước biển lên xuống theo chu kì?
(Câu này hướng HS liên tưởng và khám phá hiện tượng thủy triều)
Câu 2: Vì sao nước biển và đại dương lại có vị mặn?
3.1.2. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề
a. Đặc trưng của phương pháp
Nét đặc trưng của phương pháp này là sự lĩnh hội tri thức diễn ra thông
qua việc tổ chức cho học sinh hoạt động đặt và giải quyết các vấn đề. Hạt nhân
của phương pháp này là một (hoặc một chuỗi) bài toán nhận thức, chứa đựng
mâu thuẫn giữa cái cho và cái tìm. Khi mâu thuẫn của bài tốn nêu vấn đề được
học sinh tự giác chấp nhận như một nhu cầu bên trong, bức thiết phải giải quyết
bằng được thì lúc đó học sinh được đặt trong tình huống có vấn đề. Sau đó giáo
viên hướng dẫn học sinh (hướng dẫn và điều khiển) học sinh tích cực, tự lực giải
quyết vấn đề, đi đến những kết luận cần thiết. Phương pháp này có hiệu quả hay
khơng trước hết phụ thuộc chủ yếu vào việc liệu giáo viên có cấu tạo thành cơng
các bài tốn nêu vấn đề và chuyển học sinh vào tình huống có vấn đề hay khơng.
b. Quy trình thực hiện
* Bước 1: Phát hiện hoặc thâm nhập vấn đề.
- Phát hiện vấn đề từ một tình huống gợi vấn đề.
- Giải thích và chính xác hóa tình huống để hiểu đúng vấn đề được đặt ra.
- Phát biểu vấn đề và đặt mục tiêu giải quyết vấn đề đó.
* Bước 2: Tìm giải pháp
- Tìm cách giải quyết vấn đề.
- Phân tích vấn đề: Làm rõ mối liên hệ giữa cái đã biết và cái cần tìm.

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 14


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thơng DTNT THCS Ninh Sơn

- Kiểm tra tính đúng đắncủa giải pháp.
* Bước 3: Trình bày giải pháp
* Bước 4: Nghiên cứu sâu giải pháp: Tìm hiểu khả năng ứng dụng kết quả
c. Một số lưu ý
- Không nên yêu cầu HS tự khám phá tất cả các tri thức quy định trong
chương trình.
- Cho HS phát hiện và giải quyết vấn đề đối với một bộ phận nội dung
học tập, có thể có sự giúp đỡ của GV với mức độ nhiều ít khác nhau. HS được
học khơng chỉ ở kết quả mà điều quan trọng hơn là cả quá trình phát hiện và
giải quyết vấn đề.
- Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề có thể áp dụng trong các giai
đoạn của quá trình dạy học: hình thành kiến thức mới, củng cố kiến thức và kĩ
năng, vận dụng kiến thức. Phương pháp này cần hướng tới mọi đối tượng HS
chứ không chỉ áp dụng riêng cho HS khá giỏi.
e. Ví dụ minh họa
Sau đây là một số cách thức cơ bản thiết kế mâu thuẫn của bài tốn nêu vấn đề:
 Tình huống nghịch lí: nghịch lí là cái gì vơ lí, trái với lẽ thơng thường

được mọi người cơng nhận, một điều gì khơng bình thường so với cách hiểu cũ
của học sinh và đôi khi ban đầu thoạt nghe, tưởng chừng như vô lí làm học sinh

ngạc nhiên. Ví dụ: “Vì sao Đồng bằng sơng Cửu Long có nhiều ưu thế hơn
Đồng bằng sông Hồng về sản xuất lúa nhưng năng suất lúa lại đứng sau Đồng
bằng sơng Hồng?"
 Tình huống khó khăn, bế tắc, giữa cái đã biết và cái chưa biết cần phải

khám phá, nhận thức, giữa vốn kiến thức khoa học đã có và vốn kiến thức thực
tiễn đa dạng. "Khoảng cách về phát triển kinh tế giữa Việt Nam và các nước
đứng đầu về kinh tế ở ASEAN ngày càng lớn. Liệu có thể rút ngắn và và tiến tới
xóa bỏ khoảng cách này?".

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 15


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thơng DTNT THCS Ninh Sơn
 Tình huống lựa chọn. Ví dụ: "Phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng

cao, thu được nhiều lợi nhuận nhưng môi trường bị ô nhiễm và phát triển kinh tế
với tốc độ tăng trưởng chậm, nhưng liên tục và ổn định, môi trường không ô nhiễm
và phá hoại. Trong hai định hướng trên, lựa chọn nào là thích hợp hơn cả?".
 Tình huống tại sao hay nhân quả. Đó là trường hợp đi tìm nguyên

nhân của một kết quả, bản chất của một hiện tượng, nguồn gốc–qui luật của một
hiện tượng, động cơ sâu xa của một hành vi. Ví dụ: “Vì sao Đồng bằng sông
Cửu Long là vựa lúa lớn nhất của nước ta?”
3.1.3. Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ

a. Đặc trưng của phương pháp
PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ cịn được gọi bằng một số tên khác như
"Phương pháp thảo luận nhóm" hoặc PPDH hợp tác.
Đây là một PPDH mà "Hs được phân chia thành từng nhóm nhỏ riêng
biệt, chịu trách nghiệm về một mục tiêu duy nhất, được thực hiện thông qua
nhiệm vụ riêng biệt của từng người. Các hoạt động cá nhân riêng biệt được tổ
chức lại, liên kết hữu cơ với nhau nhằm thực hiện một mục tiêu chung".
Phương pháp thảo luận nhóm được sử dụng nhằm giúp cho mọi HS tham
gia một cách chủ động vào quá trình học tập, tạo cơ hội cho các em có thể chia
sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến để giải quyết các vấn đề có liên quan đến nội
dung bài học; tạo cơ hội cho các em được giao lưu, học hỏi lẫn nhau; cùng nhau
hợp tác giải quyết những nhiệm vụ chung.
b. Quy trình thực hiện
* Bước 1: Làm việc chung cả lớp
- GV giới thiệu chủ đề thảo luận hoặc nêu vấn đề, xác minh nhiệm vụ
nhận thức.
- Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm, quy định thời gian và
phân cơng vị trí làm việc cho các nhóm.
- Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm.
* Bước 2: Làm việc hteo nhóm
- Phân cơng trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập.
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 16


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

- Trao dổi ý kiến, thảo luận trong nhóm.
- Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm.
* Bước 3:Thảo luận, tổng kết trước lớp
- Đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm.
- Các nhóm khác quan sát,lắng nghe, chất vấn và bổ sung ý kiến.
- GV tổng kết và nhận xét, đặt vấn đề tiếp theo.
c. Một số điểm cần lưu ý
- Có nhiều cách chia nhóm: theo giới tính, theo vị trí ngồi, theo trình độ,
theo số thứ tự điểm danh, các nhóm ngẫu nhiên, theo kiểu ghép hình,....
- Quy mơ nhóm có thể lớn hoặc nhỏ, tùy theo nhiệm vụ. Tuy nhiên, nhóm
từ 3 đến 5 HS là phù hợp.
- Quy định rõ thời gian thảo luận và trình bày kết quả thảo luận nhóm.
- Khi làm việc nhóm, các nhóm có thể tự bầu ra nhóm trưởng, thư kí.
- Kết quả thảo luận có thể được trình bày dưới nhiều hình thức, có thể do
một thành viên thay mặt nhóm trình bày hay nhiều người trình bày.
- Trong quá trình HS thảo luận, GV cần đến các nhóm quan sát, lắng nghe,
gợi ý, giúp đỡ HS khi cần thiết. Tạo điều kiện để các nhóm đánh giá lẫn nhau.
d. Ví dụ minh họa
Tìm hiểu về Ngành nông nghiệp ở chủ đề “Vùng Đồng bằng Sông
Hồng” Địa lí lớp 9
* Bước 1: GV chia lớp thành 4 nhóm, hướng dẫn Hs thảo luận nhóm theo
kĩ thuật khăn trải bàn. Thời gian làm việc nhóm là 4 phút.
- Nhóm1: Dựa vào bảng 21.1 . So sánh năng suất lúa của đồng bằng
S.Hồng và cả nước ?
- Nhóm 2: Nêu lợi ích kinh tế của việc đưa vụ đơng thành sản xuất chính
ở đồng bằng S. Hồng?
- Nhóm 3: Ngành chăn nuôi ở đồng bằng S.Hồng phát triển như thế nào?
Tại sao ở đây lại phát triển mạnh?
- Nhóm 4:- Nêu những thành tựu và khó khăn trong sản xuất nông nghiệp

của đồng bằng S.Hồng? Hướng giải quyết những khó khăn đó?
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 17


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

* Bước 2: Hs làm việc nhóm.
* Bước 3: Hs các nhóm trình bày trong thời gian 2 phút, Hs nhóm khác
nhận xét bổ sung.
* Bước 4: Gv nhận xét, bổ sung và chuẩn kiến thức.
3.1.4. Dạy học trực quan
a. Đặc trưng của phương pháp
PPDH trực quan được xem là phương pháp sử dụng những phương tiện
dạy học trước, trong và sau khi nắm tài liệu mới, khi ơn tập, củng cố, hệ thống
hóa và kiểm tra tri thức, kỹ năng, kỹ xảo,...
PPDH trực quan thể hiện dưới hai hình thức minh họa và trình bày:
- Minh họa gắn với những phương tiện dạy học, mẫu vật, bản đồ, tranh
ảnh, hình vẽ,....
- Trình bày thường gắn liền với việc tiến hành các thí nghiệm, sử dụng thiết
bị kỹ thuật: máy chiếu, phim ảnh, video, clip,... gắn với một nội dung cụ thể.
b. Một số điểm cần lưu ý
- Phương pháp trực quan thể hiện và quán triệt nguyên tắc trực quan.
- Phương pháp trực quan gắn bó chặt chẽ với việc sử dụng phương tiện
dạy học.
- Phương pháp này đòi hỏi nhiều thời gian, GV cần tính tốn kĩ để phù

hợp với thời lượng đã quy định.
- GV chọn lọc các đồ dùng trực quan phù hợp với nội dung chính của bài
học, tránh làm phân tán chú ý của học sinh.
- Khi sử dụng đồ dùng trực quan, GV định hướng cho HS quan sát nhằm
tránh tình trạng HS xa đà vào những chi tiết nhỏ lẻ, khơng quan trọng.
c. Ví dụ minh họa
Tình huống xuất phát của bài “Điều kiện tự nhiên khu vực Nam Á” Địa lí 8
- Bước 1: Giao nhiệm vụ
+ Đỉnh núi nào cao nhất thế giới?
+ Dãy núi có đỉnh cao nhất thế giới là dãy núi nào?
+ Dãy núi này có ảnh hưởng như thế nào tới tự nhiên của khu vực Nam Á?
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 18


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

- Bước 2: HS xem clip
Clip về Himalaya: />- Bước 3: Giáo viên mời 1-2 học sinh bất kỳ trả lời.
- Bước 4: Từ phần trả lời của học sinh, giáo viên dẫn vào bài.
3.1.5. Phương pháp đóng vai
a. Đặc trưng của phương pháp
Đóng vai là phương pháp giáo viên tổ chức cho học sinh thực hành làm
thử một số cách ứng xử trong một tình huống đạo đức hoặc pháp luật giả định.
Phương pháp đóng vai có thể thực hiện dưới dạng hoạt cảnh tình huống
để giới thiệu bài. Phương pháp đóng vai cũng có thể xây dựng thành tiểu phẩm

để củng cố bài học. Nghĩa là ở mỗi phần của bài học chúng ta đều có thể sử
dụng phương pháp đóng vai tuỳ theo nội dung và mục đích của bài dạy.
Khi sử dụng phương pháp đóng vai trong bộ mơn sẽ có những tác dụng sau:
- Phương pháp đóng vai gây được hứng thú và sự chú ý cho người học.
- Rèn cho học sinh tính mạnh dạn, tự tin khi đứng trước đơng người.
- Đóng vai giúp học sinh thực hành những kĩ năng trong mơi trường an
tồn, được giám sát trước khi xảy ra các tình huống thực.
- Đóng vai khích lệ thay đổi thái độ, hành vi của người học theo hướng định
trước. Ta có thể thấy ngay tác động và hiệu quả của lời nói hoặc việc làm của các
vai diễn.
- Phương pháp đóng vai buộc giáo viên và học sinh phải dành thời gian để
chuẩn bị bài trên lớp. điều đó sẽ nâng cao được hiệu quả giờ dạy, học bộ môn.
b. Các bước tiến hành: Để phương pháp đóng vai thực sự có hiệu quả ta
cần tiến hành theo các bước:
- Bước 1. Giáo viên giới thiệu tình huống vào cuối tiết học trước. Nêu bối
cảnh để đóng vai, mục tiêu, yêu cầu, cách thức thực hiện.
- Bước 2. Thể hiện kịch bản (tình huống). Các vai được chọn lựa sẽ trình
diễn nội dung học tập theo các hành động thích hợp.
- Bước 3. Học sinh thảo luận quanh nội dung của các vai, nhận xét rút ra
kết luận cần thiết.
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 19


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

- Bước 4: Giáo viên nhận xét đánh giá
c. Một số lưu ý
- Tình huống đóng vai phải phù hợp với chủ đề bài học, phù hợp với lứa
tuổi, trình độ HS và điều kiện, hồn cảnh lớp học.
- Tình huống khơng nên q dài và phức tạp, vượt quá thời gian cho phép
- Tình huống phải có nhiều cách giải quyết. Tình huống cần để mở để HS tự
tìm cách giải quyết, cách ứng xử phù hợp; không cho trước “ kịch bản”, lời thoại.
- Mỗi tình huống có thể phân cơng một hoặc nhiều nhóm cùng đóng vai
- Phải dành thời gian phù hợp cho HS thảo luận xây dựng kịch bản và chuẩn
bị đóng vai. Cần quy định rõ thời gian thảo luận và đóng vai của các nhóm.
- Trong khi HS thảo luận và chuẩn bị đóng vai, GV nên đi đến từng nhóm
lắng nghe và gợi ý, giúp đỡ HS khi cần thiết.
- Các vai diễn nên để HS xung phong hoặc tự phân cơng nhau đảm nhận.
Nên khích lệ cả những HS nhút nhát cùng tham gia.
- Nên có hố trang và đạo cụ đơn giản để tăng tính hấp dẫn của tiểu phẩm
đóng vai.
d. Ví dụ minh họa
Bài 8, Địa lí 9: “Sự phát triển và phân bố nông nghiệp”.
- Phân vai: Gồm 2 vai: Trồng trọt và Chăn nuôi
- Bối cảnh: Trong buổi họp tổng kết cuối năm của ngành Nơng
nghiệp,Phó giám đốc ngành Chăn ni được khen sản xuất tăng
trưởng mạnh hơn ngành Trồng trọt. Phó giám đốc ngành Trồng trọt ức lắm, bèn
tìm Phó giám đốc ngành Chăn nuôi để ca thán.
- Nhiệm vụ của Phó giám đốc ngành Trồng trọt trong vai diễn: bằng mọi
cách phải chứng minh rằng ngành mình rất quan trọng, khẳng định khơng có
Trồng trọt, Chăn ni khơng thể phát triển (Trồng trọt cung cấp thức ăn cho
Chăn nuôi mà thức ăn là cơ sở quan trọng bậc nhất đối với sự phân bố và phát
triển của ngành Chăn nuôi).
- Nhiệm vụ của Phó giám đốc ngành Chăn ni trong vai diễn: tìm cách
để chứngminh điều ngược lại, rằng ngành Chăn nuôi là khách hàng của ngành

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 20


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

Trồng trọt, trong thời buổi “Khách hàng là thượng đế”, ngồi ra cịn cung cấp
sức kéo và phân bón cho Trồng trọt (vì là nước đang phát triển).
- Thực hiện: Có thể cho HS đóng vai lúc vào bài mới khoảng 3 phút. Sử
dụng phần diễn như phần dẫn nhập vào bài. Sau đó yêu cầu HS so sánh vai trò
của ngành Trồng trọt và Chăn nuôi cũng như mối quan hệ hai chiều giữa Chăn
ni và Trồng trọt.
3.1.6. Dạy học trị chơi
a. Đặc trưng của phương pháp
- Phương pháp trò chơi là phương pháp tổ chức cho HS tìm hiểu một vấn
đề, thực hiện một nhiệm vụ học tập hay thể nghiệm những hành động, những
thái độ, những việc làm thơng qua một trị chơi học tập nào đó.
- Nội dung trị chơi gắn với kiến thức, kỹ năng, thái độ của một môn học
hoặc một bài học cụ thể.
- Thường được diễn ra trong một thịi gian, khơng gian nhất định của một
giờ học.
- Mọi HS đều tiếp cận được với những nội dung học tập chứa đựng trong
trò chơi, phù hợp với trình độ và lứa tuổi.
b. Quy trình thực hiện
- GV phổ biến tên trò chơi, nội dung và luật chơi cho HS;
- Chơi thử (nếu cần thiết);

- HS tiến hành chơi;
- Đánh giá sau trò chơi, gắn với mục tiêu về kiến thức, kỹ năng, thái độ
- Thảo luận về ý nghĩa giáo dục của trò chơi.
c. Một số lưu ý
- Trò chơi phải dễ tổ chức và thực hiện, phải phù hợp với chủ đề bài học,
với đặc điểm và trình độ HS, với quỹ thời gian, với hồn cảnh, điều kiện thực tế
của lớp học, đồng thời phải không gây nguy hiểm cho HS.
- HS phải nắm được quy tắc chơi và phải tôn trọng luật chơi.
- Phải quy định rõ thời gian, địa điểm chơi.

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 21


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thơng DTNT THCS Ninh Sơn

- Phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, tạo điều kiện
cho HS tham gia tổ chức, điều khiển tất cả các khâu: từ chuẩn bị, tiến hành trò
chơi và đánh giá sau khi chơi.
- Trò chơi phải được luân phiên, thay đổi một cách hợp lí để khơng gây
nhàm chán cho HS.
- Sau khi chơi, giáo viên cần cho HS thảo luận để nhận ra ý nghĩa giáo
dục của trò chơi.
d. Ví dụ minh họa
Bài 8 Địa lí 8 “Tình hình phát triển kinh tế - xã hội các nước Châu Á”
 Mục 2: Tìm hiểu ngành cơng nghiệp Châu Á (Nhiệm vụ: Tìm hiểu sự

phân bố các ngành cơng nghiệp ở Châu Á)
- Bước 1: GV yêu cầu HS đọc thơng tin SGK
Bước 2: GV cho HS chơi trị chơi “Tìm nhà của tớ”
- GV chia lớp thành 4 đội, mỗi đội sẽ nhận được 1 phiếu tranh dưới đây
( in trên khổ giấy A2 và 3 loại thẻ màu chưa ghi gì)
- HS làm theo hướng dẫn trên phiếu tranh.
- Lưu ý: Thẻ màu GV in nhiều cho HS gắn tên các nhóm ngành lên lược
đồ Châu Á để thấy được sự phân bố các ngành công nghiệp Châu Á.
TÊN TỚ LÀ GÌ?
(Dựa vào hình ảnh, HS đặt tên của 3 nhóm ngành này)

BẠN BIẾT NHÀ TỚ Ở ĐÂU KHÔNG?

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 22


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

HÃY SỬ DỤNG TÊN CỦA TỚ VÀ GẮN CHÍNH XÁC NHÀ CỦA TỚ
TRÊN ĐÂY NHÉ!

Bước 3: GV tiến hành cho HS chơi
Bước 4: GV nhận xét các đội chơi
Bước 5: GV sử dụng kĩ thuật tia chớp, đặt câu hỏi yêu cầu HS giơ bảng
tên và trả lời nhanh

NHANH NHƯ CHỚP
-

Nước nào ngành công nghiệp phát triển nhất Châu Á?
Nước nào ngành công nghiệp kém phát triển Châu Á?
Ngành công nghiệp nào phát triển ở hầu hết các nước thuộc Châu Á?
Ngành công nghiệp nào ở Châu Á địi hỏi trình độ tay nghề cao?
3.1.7. Dạy học trải nghiệm sáng tạo
a. Đặc trưng của phương pháp
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là những hoạt động giáo dục được tổ chức

ngồi giờ học các mơn văn hoá và là hoạt động tiếp nối hoạt động dạy học trên
lớp. Nó có quan hệ chặt chẽ với hoạt động dạy học và các hoạt động giáo dục
trong nhà trường nhằm tạo môi trường cho người học, gắn lý thuyết với thực

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 23


Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

hành, thống nhất giữa nhận thức với hành động và có cơ hội trải nghiệm hành vi
ứng xử của mình.
b. Quy trình thực hiện
HĐTNST về cơ bản mang tính chất của hoạt động tập thể trên tinh thần tự chủ
nhằm phát triển khả năng sáng tạo và cá tính riêng của mỗi cá nhân trong tập

thể. Thơng qua HĐTNST hình thành những năng lực, kỹ năng sống, phẩm chất
tốt đẹp của học sinh. Chính vì thế, để tổ chức HĐTNST. Mỗi giáo viên phải giúp
đỡ, hỗ trợ các em thực hiện đầy đủ các bước cơ bản sau:
Bước 1. Xây dựng ý tưởng;
Bước 2. Xây dựng kế hoạch;
Bước 3. Công tác chuẩn bị thực hiện;
Bước 4. Tổ chức thực hiện;
Bước 5. Đánh giá kết quả thực hiện.
c. Ví dụ minh họa
Bài 12 Địa lí 6 “Tác động của nội lực, ngoại lực trong việc hình thành
địa hình bề mặt Trái Đất”
- GV sử dụng các phương tiện học tập trực quan giúp HS quan sát quá
trình hình thành các dạng địa hình từ vận động nội lực.
- Tham quan thực tế các dạng địa hình được hình từ kết quả của quá trình
nội lực và ngoại lực ở địa phương (Sông Cái, hồ thủy điện Sơng Ơng, Hang rái,
Địa hình hàm ếch ở Cà Ná…), kết hợp tham quan thực tế vào dịp hè.
- GV sử dụng các phương tiện học tập trực quan giúp HS quan sát về hiện
tượng động đất, núi lửa xảy ra trên thế giới.
- GV chia lớp làm 4 nhóm, yêu cầu các em động đất, xây dựng các
phương án phịng tránh và giảm nhẹ thương tích do động đất được trình bày
dưới dạng tờ rơi (tranh ảnh, bảng tuyên truyền) để tuyên truyền cho mọi người
xung quanh.
3.2. Các kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực
3.2.1. Kỹ thuật “Sơ đồ tư duy”

Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 24

Một số phương pháp, kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong mơn
Địa lí ở Trường phổ thông DTNT THCS Ninh Sơn

Sơ đồ tư duy là một phương pháp, lưu trữ, sắp xếp thông tin và xác định
thông tin theo thứ tự ưu tiên bằng cách sử dụng “từ khố, hình ảnh” chủ đạo.
Mỗi từ khố hoặc hình ảnh chủ đạo trong sơ đồ tư duy sẽ kích hoạt những ký ức
cụ thể và làm nảy sinh những suy nghĩ, ý tưởng mới. Có thể vận dụng sơ đồ tư
duy vào hỗ trợ dạy học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập
hệ thống hóa kiến thức sau mỗi chương, mỗi học kì...
* Cách tiến hành:
- Bắt đầu ở trung tâm với một bức ảnh của chủ đề, sử dụng ít nhất 3 màu.
- Sử dụng hình ảnh, ký hiệu, mật mã, mũi tên trong bản đồ tư duy của bạn.
- Chọn những từ khoá và viết chúng ra bằng chữ viết hoa.
- Mỗi từ/hình ảnh phải đứng một mình và trên một dòng riêng.
- Những đường thẳng cần phải được kết nối, bắt đầu từ bức ảnh trung tâm.
Những đường nối từ trung tâm dày hơn, có hệ thống và bắt đầu ốm dần khi toả ra xa.
- Những đường thẳng dài bằng từ/hình ảnh.
- Sử dụng màu sắc – mật mã riêng của bạn – trong khắp sơ đồ.
- Phát huy phong cách cá nhân riêng của học sinh.
- Sử dụng những điểm nhấn và chỉ ra những mối liên kết trong sơ đồ tư
duy của mỗi học sinh. Làm cho sơ đồ rõ ràng bằng cách phân cấp các nhánh, sử
dụng số thứ tự hoặc dàn ý để bao quát các nhánh của sơ đồ tư duy.

3.2.2. Kỹ thuật mảnh ghép
- Là hình thức học tập hợp tác kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết
giữa các nhóm nhằm:
Sáng kiến

Năm học: 2020 - 2021

Trang 25