Nghiên cứu ảnh hưởng của một số chất điều hòa sinh trưởng đến sự phát triển thân và rễ loài lan quế (aerides odorata) giai đoạn in vitro

75ѬӠ1*ĈҤI HӐ&+Ô1*9ѬѪ1*
KHOA KHOA HӐC TӴ NHIÊN

TRҪN DIӊU LINH

NGHIÊN CӬU Ҧ1++ѬӢNG CӪA MӜT SӔ
CHҨ7Ĉ,ӄ8+Đ$6,1+75ѬӢ1*ĈӂN
SӴ PHÁT TRIӆN THÂN VÀ Rӈ LỒI LAN QUӂ
(Aerides odorata) *,$,Ĉ2ҤN IN VITRO

KHÓA LUҰN TӔT NGHIӊ3ĈҤI HӐC
1JjQK6ѭSKҥm Sinh hӑc

Phú Thӑ, 2018


75ѬӠ1*ĈҤI HӐ&+Ô1*9ѬѪ1*
KHOA KHOA HӐC TӴ NHIÊN

TRҪN DIӊU LINH

NGHIÊN CӬU Ҧ1++ѬӢNG CӪA MӜT SӔ
CHҨ7Ĉ,ӄ8+Đ$6,1+75ѬӢ1*ĈӂN
SӴ PHÁT TRIӆN THÂN VÀ Rӈ LỒI LAN QUӂ
(Aerides odorata) *,$,Ĉ2ҤN IN VITRO
KHÓA LUҰN TӔT NGHIӊ3ĈҤI HӐC
1JjQK6ѭSKҥm Sinh hӑc

1*ѬӠI +ѬӞNG DҮN: PGS. TS. CAO PHI BҴNG

Phú Thӑ, 2018

/Ӡ,&Ҧ0Ѫ1

Trong thӡi gian nghiên cӭu và hồn thành khóa luұQW{LÿmQKұQÿѭӧc
sӵ JL~Sÿӥ cӫD%DQOmQKÿҥRWUѭӡQJĈҥi hӑF+QJ9ѭѫQJFQJFiFWKҫy cô
giáo trong khoa Khoa hӑc Tӵ QKLrQÿmWҥRÿLӅu kiӋQJL~Sÿӥ ÿӇ tơi nghiên cӭu
và thӵc hiӋn khóa luұn nàyĈһc biӋt, tôi xin gӱi lӡi cҧPѫQFKkQWKjQKQKҩt
tӟi thҫy giáo PGS. TS. Cao Phi BҵQJÿmKѭӟng dүn tұQWuQKTXDQWkPKѭӟng
dүQYjÿӝng viên tơi hồn thành khóa luұn. T{LFNJQJ[LQFKkQWKjQKFҧPѫQ
các thҫy, cô giáo trong Trung tâm nghiên cѭғu Công nghr ҕ Sinh hR ҕFÿmWҥRÿLӅu
kiӋQYjJL~Sÿӥ tôi sӱ dөng các trang thiӃt bӏ, hóa chҩt...trong q trình tiӃn
hành thí nghiӋm.
Cuӕi cùng, tôi xin gӱi lӡi cҧPѫQÿӃQJLDÿuQKEҥn bè, nhӳQJQJѭӡLÿm
luôn bên cҥQKÿӝQJYLrQJL~Sÿӥ tơi trong suӕt q trình thӵc hiӋn và hồn
thành khóa luұn này.
Tôi xin chân thành c̫P˯Q
Phú Th͕WKiQJQăP
Sinh viên

Tr̯n Di͏u Linh

i


0Ө&/Ө&
LӠI CҦ0Ѫ1 .................................................................................................... i
DANH MӨC CHӲ VIӂT TҲT ....................................................................... iv
DANH MӨC BҦNG ......................................................................................... v
DANH MӨC HÌNH ......................................................................................... vi

MӨC LӨC ......................................................................................................... ii
MӢ ĈҪU ........................................................................................................... 1
1. Lí do chӑQÿӅ tài ............................................................................................ 1
2. Mөc tiêu nghiên cӭu...................................................................................... 2
éQJKƭDNKRDKӑFYjêQJKƭDWKӵc tiӉn cӫDÿӅ tài ......................................... 2
&+ѬѪ1*7ӘNG QUAN TÀI LIӊU ........................................................... 4
 3KkQ ORҥL Yj ÿһF ÿLӇP VLQK KӑF FӫD ORjL ODQ 4XӃ /DQ +ѭѫQJ Aerides
odorata)........................................................................................................................... 4
1.1.1. Vӏ trí phân loҥi ................................................................................................................ 4
ĈһFÿLӇm sinh hӑc ......................................................................................................... 5
.ƭWKXұWQKkQJLӕQJEҵQJQX{LFҩ\P{WӃEjRWKӵFYұW ....................................... 7
ĈӏQKQJKƭD ........................................................................................................................ 7
1.2.2. Lӏch sӱ phát triӇn kӻ thuұt nuôi cҩy mô tӃ bào thӵc vұt ................................ 7
&ѫVӣ khoa hӑc cӫa kӻ thuұt nuôi cҩy mô, tӃ bào thӵc vұt .......................... 8
&iFJLDLÿRҥn trong kӻ thuұt nhân giӕng in vitro ........................................... 10
&iFÿLӅu kiӋn nuôi cҩy in vitro .............................................................................. 12
0{LWUѭӡng nuôi cҩy in vitro ................................................................................... 13
1.2.7. Tҫm quan trӑng cӫDSKѭѫQJSKiSnuôi cҩy mô tӃ bào thӵc vұt............... 14
1.3.1. TÕҒnh hÕҒnh nghiên cѭғu trên thrғ giѫғi ....................................................................... 15
1.3.2. Tình hình nghiên cӭXWURQJQѭӟc.......................................................................... 16
&+ѬѪ1*ĈӔ,7ѬӦNG, N,'81*9ơ3+1*3+ẩ31*+,ầ1&U 19
{ LWQJYjSKPYLQJKLrQFX ......................................................................19
2.2. N{ i dung nghiờn cu ...........................................................................................19
ii


3KѭѫQJSKDғp nghiên cѭғu .....................................................................................19
3KѭѫQJSKDғp b{ғ trÕғ thÕғ nghir ҕm............................................................................... 19
3KѭѫQJSKDғp thu thk ҕp sӕ lir ҕu ................................................................................. 21
2.3.3. 3KѭѫQJSKiSÿӏQKOѭӧng sҳc tӕ quang hӧp ....................................................... 21

3KѭѫQJSKDғp phân tÕғch vDҒ xѭѴ l\ғ sӕ lir ҕu ............................................................. 22
&+ѬѪ1*.ӂT QUҦ NGHIÊN CӬU VÀ THҦO LUҰN ........................ 23
ҦQKKѭӣQJFӫDQӗQJÿӝYjVӵSKӕLKӧSFiFFKҩWÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJÿӃQVӵ
SKiWWULӇQFKӗLFӫDFk\in vitro ORjLODQ4XӃ/DQ+ѭѫQJAerides odorata). .........23
ҦQKKѭӣQJFӫDVӵ SKӕLKӧSJLӳD%$3Yj1$$ÿӃQVӵSKiWWULӇQUӉFӫDFk\in
vitro loDҒi lan Qurғ /DQ+ѭѫQJAerides odorata)......................................................26
ҦQKKѭӣQJFӫDFKҩWÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJÿӃQKjPOѭӧQJGLӋSOөF ................29
ҦQKKѭӣQJFӫDFiFFKҩWÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJÿӃQKjPOѭӧQJFDUDWHQRLG .....34
3.5. ҦQKKѭӣQJ FӫDFiF FKҩW ÿLӅXKzD VLQK WUѭӣQJÿӃQKjP OѭӧQJ FKҩW NK{
FӫDFk\ .........................................................................................................................35
KӂT LUҰN VÀ KIӂN NGHӎ......................................................................... 37
.ӃWOXұQ .....................................................................................................................37
2.LӃQQJKӏ...................................................................................................................37
TÀI LIӊU THAM KHҦO ............................................................................... 38

iii


'$1+0Ө&&+Ӳ9,ӂ77Ҳ7

AC

:

Than hoҥt tính

BAP

:

Benzylamino purine

GA3

:

Axit giberellic

MS

:

Murashige & Skoog

NAA

:

Naphthaleneacetic acid

TDZ

:

Thidiazuzon

VW

:

Vaccin &Went

iv


'$1+0Ө&%Ҧ1*

%ҧQJҦQKKѭӣQJFӫD%$3ÿӃQVӵSKiWWULӇQFKӗLFӫDFk\in vitro loài lan QuӃ
/DQ+ѭѫQJAerides odorata).....................................................................................23
%ҧQJҦQKKѭӣQJFӫD%$3Yj1$$ÿӃQNKҧQăQJUDUӉFӫDFk\in vitro loài
lan Qurғ /DQ+ѭѫQJAerides odorata). .....................................................................26
%ҧQJҦQKKѭӣQJFӫD%$3Yj1$$ÿӃQFKLӅXGjLUӉ......................................27
%ҧQJҦQKKѭӣQJFӫD%$3Yj1$$ÿӃQNKӕLOѭӧQJFk\ .................................28
%ҧQJ+jPOѭӧQJGLӋSOөFDFӫDFk\ODQ4XӃGѭӟLҧQKKѭӣQJFӫDFiFFKҩW
ÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJ....................................................................................................29
%ҧQJ+jPOѭӧQJGLӋSOөFEFӫDFk\ODQ4XӃGѭӟLҧQKKѭӣQJFӫDFiFFKҩW
ÿLӅXKzD VLQKWUѭӣQJ....................................................................................................31
%ҧQJ+jPOѭӧQJGLӋSOөFDEFӫDFk\ODQ4XӃGѭӟLҧQKKѭӣQJFӫDFiFFKҩW
ÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJ....................................................................................................33
%ҧQJ+jPOѭӧQJFDURWHQRLGFӫDFk\ODQ4XӃGѭӟLҧQKKѭӣQJFӫDFiFFKҩW
ÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJ.....................................................................................................34

v


'$1+0Ө&+Ỵ1+

+uQKҦQKKѭӣQJFӫD%$3ÿӃQKӋVӕQKkQFKӗL ................................................24
+uQKҦQKKѭӣQJFӫD%$3ÿӃQFKLӅXFDRFKӗL ..................................................25
+uQK&KӗLFk\in vitro WUrQP{LWUѭӡQJFyEәVXQJ%$3YjWUrQP{LWUѭӡQg

ÿӕLFKӭQJ.......................................................................................................................25
+uQKҦQKKѭӣQJFӫD%$3Yj1$$ÿӃQFKLӅXGjLUӉ .......................................28
+uQKҦQKKѭӣQJFӫD%$3Yj1$$ÿӃQNKӕLOѭӧQJUӉ ....................................29
Hình 3.6. HjPOѭӧQJGLӋSOөFDFӫDFk\ODQ4XӃ ....................................................30
Hình 3.7. HjPOѭӧQJGLӋSOөFEFӫDFk\ODQ4XӃ ....................................................32
Hình 3.8. HjPOѭӧQJGLӋSOөF a+EFӫDFk\ODQ4XӃ .................................................33
Hình 3.9. HjPOѭӧQJFDURWHQRLGFӫDFk\ODQ4XӃ ...................................................35
Hình 3.10. HjPOѭӧQJ FKҩW NK{FӫDFk\ODQ4XӃGѭӟLҧQKKѭӣQJFӫDFiFFKҩW
ÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJ....................................................................................................36

vi


0ӢĈҪ8
1. /tGRFKӑQÿӅWjL
Hoa phong lan mang vҿ ÿҽp tӵ QKLrQQKѭQJOҥi cao sang và q phái. Vì vұy
có khơng ít QJѭӡi say mê vҿ ÿҽp cӫDORjLKRDYѭѫQJJLҧ này [3]. Hӑ Lan có sӕ
Oѭӧng thành phҫn lồi khơng nhӳng phong phú trong tӵ QKLrQPjFzQÿDGҥng bӣi
FiFORjLODQÿѭӧc lai tҥo. ĈӃn nay, có khoҧng KѫQORjLlan khác nhau ÿѭӧc
phát hiӋn. Ӣ ViӋW1DPFyÿӃn 140 chi gӗm trên 800 loài lan [3].
Lan Qurғ , hay còn gӑi QuӃ /DQ +ѭѫQJ Aerides odorata); thuӝc dòng
*LiQJ+ѭѫQJKRDQӣ vào mùa thu khoҧng tháng 9 - GѭѫQJOӏch, hoa mӑc
thành chXҒPFyOѭӥLFRQJQKѭTXҧ ӟt, cӵc tKѫPWKѭѫҒng lDҒ hai mDҒu ttm h{Ғ ng
vDҒ trҳng. Qurғ LDQ+ѭѫQJODҒ mӝt trong nhӳng loҥLODQÿѭӧFQJѭӡLFKѫLODQѭD
chuӝQJVăQÿyQQKLӅu nhҩt bӣi vҿ ÿҽp và giá trӏ cӫa nó. ChÕғnh vÕҒ vk ҕy, mDҒ loDҒi
lan nDҒ\ÿDQJFy QJX\FѫFD ҕn kir ҕt mkғ t dkҒ n trong tӵ nhiên [3].
Ngày nay, viӋc nhân giӕng lan bҵQJ SKѭѫQJ SKiS WK{QJ WKѭӡng gһp
nhiӅX NKy NKăQ Vӕ Oѭӧng cây tҥR UD tW NK{QJ ÿӗQJ ÿӅu và chҩW Oѭӧng cây
giӕng kém, chҩt OѭӧQJKRDNK{QJÿҧm bҧo WURQJNKLÿyQKXFҫXQJѭӡLFKѫL
lan cҫn cây chҩWOѭӧQJÿҧm bҧo vӟi sӕ Oѭӧng lӟn. Mһt khác là loài lan ÿѫQ

thân nên viӋc nhân giӕQJ WKHR SKѭѫQJ SKiS WUX\Ӆn thӕng cho hӋ sӕ nhân
không cao. 1rQÿmFyQKLӅu biӋQSKiSÿѭӧFÿѭDUDQKҵm bҧo tӗn và phát triӇn
các loài lan quý hiӃm. Nәi bұt trong sӕ ÿyOjSKѭѫQJSKiSQKkQQKkQJLӕng in
vitro [12].
Nhân gi{ғ ng băҒ ng SKѭѫQJSKDғp in vitro khăғ c phX ҕFÿѭѫ ҕc nhѭѺng hD ҕn chrғ
cXѴa cDғFSKѭѫQJSKDғp nhân gi{ғ ng truyrҒ n th{ғ QJSKѭѫQJSKDғp nDҒy cho hr ҕ s{ғ
nhân gi{ғ ng cao, tҥo ra cây giӕng sҥch bӋnh, có chҩWOѭӧng tӕt, có sӭc kháng
bӋnh rҩt cao, giDѴm chi phÕғ sDѴn xukғ t. Do vұy, ÿk\VӁ là giҧi pháp hӳu ích trong
nhân giӕng lan nói chung [10,12], QuӃ /DQ+ѭѫQJQyLULrQJ Trong quDғ trÕnҒ h
nhân gi{ғ ng in vitroQJRjL P{L WUѭӡng nuôi cҩ\ Fѫ EҧQQJѭӡL WD WKѭӡng bә
1


VXQJ WKrP YjR P{L WUѭӡng nuôi cҩy các vitamin, các chҩW ÿLӅu hòa sinh
WUѭӣQJÿѭӡng, than hoҥWWtQKQѭӟc ép các loҥi hoa quҧ QKѭFKXӕLQѭӟc dӯa,
NKRDLWk\«7URQJÿyFiFFKҩWÿLӅXKzDVLQKWUѭӣng có ҧQKKѭӣng rҩt lӟQÿӃn
hӋ sӕ nhân và chҩWOѭӧng cӫa chӗLFNJQJQKѭFyҧQKKѭӣng lӟn tӟi khҧ QăQJUD
rӉ cӫa cây. NhiӅu nghiên cӭXÿmFKӍ ra ÿLrҒ u kir ҕQP{LWUѭѫҒng, chkғ WÿLrҒ u hoDҒ
VLQKWUѭѫѴng có ҧQKKѭӣng khơng nhӓ ÿrғ n hr ҕ s{ғ nhân cXѺQJQKѭVѭҕ VLQKWUѭѫѴng
phDғt trirѴ n vDҒ chkғ WOѭѫ ҕng cXѴa ch{Ғ i cây [10]. ChÕғnh vÕҒ vk ҕy tôi thӵc hiӋn ÿrҒ tDҒi:
³Nghiên cӭu ҧQK Kѭӣng cӫa mӝt sӕ chҩW ÿLӅX KzD VLQK WUѭӣQJ ÿӃn sӵ
phát triӇn thân và rӉ loài lan QuӃ (Aerides odorata
JLDLÿRҥn in vitro´
ĈӅ WjLQj\ÿѭӧc thӵc hiӋn sӁ góp phҫn hồn thiӋn quy trình nhân giӕng
in vitro cho lồi lan q này.
0өFWLrXQJKLrQFӭX
ĈiQKJLiÿѭӧc ҧQKKѭӣng cӫa nӗQJÿӝ cӫa BAP ÿӃn sӵ phát triӇn thân
cây in vitro loài lan QuӃ.
ĈiQKJLiÿѭӧc ҧQKKѭӣng cӫa nӗQJÿӝ và sӵ phӕi hӧp NAA và BAP ÿӃn
khҧ QăQJUDUӉ cӫa cây in vitro loài lan QuӃ.

éQJKƭDNKRDKӑFYjêQJKƭDWKӵFWLӉQFӫDÿӅWjL
3.1. Ý ngKƭDNKRDK͕c
KӃt quҧ ÿӅ tài nhҵm cung cҩp thêm thông tin khoa hӑc vӅ ҧQKKѭӣng cӫa
các nӗQJÿӝ khác nhau cӫa chҩWÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJÿӃn sӵ phát triӇn thân và
rӉ cây in vitro loài lan QuӃ.
éQJKƭDWK͹c ti͍n
ĈӅ WjL ÿѭӧc thӵc hiӋn sӁ Oj Fѫ Vӣ cho viӋc hoàn thiӋn quy trình nhân
giӕng in vitro FKRORjLODQÿҽp này.

2


KӃt quҧ ÿӅ tài góp phҫQQkQJFDRQăQJVXҩWFNJQJQKѭKLӋu quҧ kinh tӃ
trong sҧn xuҩt giӕng lan QuӃ WUrQÿӏa bàn tӍnh Phú Thӑ.

3


&+ѬѪ1*7Ә1*48$17¬,/,ӊ8
3KkQORҥLYjÿһFÿLӇPVLQKKӑFFӫDORjLODQ4XӃ/DQ+ѭѫQJAerides
odorata)
9͓WUtSKkQOR̩L
Lồi lan QuӃ /DQ+ѭѫQJAerides odorata) thuӝc:
Giӟi: Plantae
Bӝ : Asparagales
Hӑ: Orchidaceae
Phân hӑ: Epidendroideae
Chi: Aerides

+uQK/DQ4XӃ/DQ+ѭѫQJ

3KRQJODQ*LiQJ+ѭѫQJOjGzQJODQFyWrQNKRDKӑc Aerides - Aerides có
QJKƭDOjÿӭa con cӫa khơng khí, phân bӕ nhiӅu ӣ các vùng Á Châu nhiӋWÿӟi: Ҩn

4


Ĉӝ1HSDO1DP7UXQJ+RDĈ{QJ1am Á, Philippines và New Guinea. Trên thӃ
giӟi có 28 lồi, ViӋt Nam có 8 lồi phân bӕ rӝng khҳp cҧ Qѭӟc [3].
1. Aerides crassifolia 3DULVKJLiQJKѭѫQJOiGҫy)
2. Aerides falcata Lindl (hӗng dâu)
3. Aerides flabellata 5ROIHJLiQJKѭѫQJP{LTXҥt)
4. Aerides houlletiana JLiQJKѭѫQJTXӃ nâu)
5. Aerides multiflora 5R[EXU\ÿX{LFKӗn)
6. Aerides odorata (quӃ ODQKѭѫQJ

7. Aerides rosea Loddiges (sóc lào)
8. Aerides rubescens (giáng thu)
Aerides thuӝFORjLSKRQJODQFyWKkQÿѫQNK{QJFyJLҧ hành, lá mӑc xòe
sang 2 bên. Lá dày, cӭng, dҥng ӕQJ EyQJ Yj KѫL Pӑng, dài khoҧng 40cm,
mӑc thành 2 hàng tӓa tӯ WKkQ 7URQJ P{L WUѭӡng tӵ nhiên phong lan Giáng
+ѭѫQJ Vӕng bám vào các cành cây, rӉ EiP YjR FjQK Fk\ Yj WKzQJ Oѫ Oӳng
WURQJNK{QJNKt3KRQJODQ*LiQJ+ѭѫQJNK{QJphҧi là loҥi thӵc vұt ký sinh
hút chҩWGLQKGѭӥng cӫa cây chӫ ÿӇ sӕng mà là loҥi thӵc vұt cӝng sinh, dӵa
vào thân cây chӫ ÿӇ phát triӇn. Bӝ rӇ phát triӇn mҥQKÿӇ lҩ\GLQKGѭӥng tӯ
NK{QJ NKt QѭӟF PѭD ÿӇ sӕng. DүQ ÿӃn chúng rҩt dӉ thích nghi vӟi mơi
WUѭӡng và có sӭFWăQJWUѭӣng mҥnh mӁ [3].
Hoa mӑc tӯng chùm, buông thõng xuӕQJ GjL ÿӃn 60cm. Hoa tùy lồi
WKѭӡng bóng và bӅn có nhiӅu màu sҳc: tӯ hӗng, tím, nâu, vàng (hiӃm gһp),
xanh nhҥt và trҳQJÿDVӕ FyPLWKѫP/iÿjLYjFiQKKRDKuQKGҥng giӕng
nhau , mӣ rӝng và tӓa ra. Là mӝt trong nhӳng loài hoa tӵ QKLrQÿҽp và quý

hiӃm cӫa rӯng Hịa Bình, Cao BҵQJ7X\rQ4XDQJ7DPĈҧo, n Bái, Thӯa
Thiên - HuӃ, HҧL9kQ.RQ7XPĈj/ҥt [3].
Ĉ̿FÿL͋PVLQKK͕F
Ĉ~QJQKѭWrQJӑi cӫa nó, QuӃ /DQ+ѭѫQJÿӇ lҥi ҩQWѭӧng riêng biӋt bӣi
KѭѫQJWKѫPÿұPÿjKѭѫQJYӏ quӃ. Thân QuӃ /DQ+ѭѫQJUҩt lӟn có thӇ dài
5


trên 1m, rӫ xuӕng, lá dài 20 - 30cm, rӝng 3 - FPÿѭӧc xӃSÿӅu ra hai bên,
KѫLFRQJ[Xӕng, ӣ ÿҫu có vӃt khuyӃt. QuӃ /DQ+ѭѫQJFyNLӇXOiÿyOjNLӇu
lá xӃSYjOiOѭӟt, WURQJÿyNLӇu lá xӃSÿѭӧFѭDFKXӝQJKѫQ [3]. Cây lá xӃp
nhìn dáng thҷng, chҳc chҳn, cӭQJ FiS WKѭӡng phát triӇQ WKHR Kѭӟng ngóc
chӃch lên trên, các lá mӑFViWQKDXWUrQWKkQYjOiWKѭӡng ngҳQYjGj\KѫQ
loҥLOiOѭӟt mӝWFK~WFk\OiOѭӟt nhìn dáng cây lҧ lѫLKѫLQJ~FQJҳc, lá mӑc
WKѭDQKDXU}UӋt, lá dài, mӓQJKѫQORҥi lá xӃp, thân nhӓ mӅPKѫQQrQNKLSKiW
triӇQ GjL UD Fk\ WKѭӡng ngҧ ngang do sӭc nһng cӫa cây còn ngӑn vүQ Oѭӧn
FRQJOrQKѭӟng sáng [3].
Hoa QuӃ /DQ+ѭѫQJPӑc thành chùm, nӣ ra bӕn phía. Chùm hoa dài tӟi
60cm, to 3 - 4,5cm [3]. Màu hoa thì rҩWÿҽSYjÿDGҥQJQKѭQJGzQJÿѭӧFѭD
chuӝng nhҩt là quӃ ODQKѭѫQJ+zD%uQK, tuy nhiên bây giӡ khá hiӃm, mӝt sӕ
loҥi phә biӃQKѫQOjGzQJTXӃ vàng xuҩt xӭ tӯ các tӍnh miӅn Trung hoһc Lào.
Hoһc mӝt sӕ cây lai có hoa vàng tím mӝQJ Pѫ ÿҽS ÿӃn mê hӗn. Thân cây
WKѭӡng mӑc lҥi vӟi nhau và chung mӝt rӉ nên mӑLQJѭӡLWKѭӡng gӑi là mӝt
giӡ quӃ thay vì mӝt cây quӃ [3].
QuӃ /DQ+ѭѫQJFyWKӇ trӗng nhӳng chұXÿҩt nung vӟi than cӫLVѫGӯa
ÿmTXD[ӱ OêQKѭQJGRWtQKFKҩt Yjÿһc thù cӫa cây QuӃ /DQ+ѭѫQJEӝ rӉ
phát triӇn rҩWQKDQKQrQQJѭӡLFKѫLODQKD\WuPJKpSYjRQKӳng khúc gӛ có
hình thù lҥ và lâu bӏ mөFQKѭWKkQFk\QKmQOkXQăPJӛ ONJDUӉ cây nghiӃn
[17].
QuӃ Lan +ѭѫQJOjORjLODQFyVӭc sӕng mҥnh, tӵ lҩy chҩt dinh Gѭӥng tӯ

NK{QJNKtÿѭӧc nên khơng cҫn bón phân nhiӅXQKѭQJFҫQÿӝ ҭm khơng khí
cao. 'R ÿy, viӋF FKăP VyF 4XӃ Lan HѭѫQJ FNJQJ QKѭ FiFK WUӗng QuӃ Lan
HѭѫQJ UҩW ÿѫQ JLҧn, không quá cҫX Nu QKѭ QKӳng loҥL ODQ NKiF QrQ ÿѭӧc
QJѭӡLFKѫLODQUҩWѭDFKXӝng [3].

6


1.2.ƭWKXұWQKkQJLӕQJEҵQJQX{LFҩ\P{WӃEjRWKӵFYұW
Ĉ͓QKQJKƭD
Kӻ thuұt nuôi cҩy mô tӃ bào thӵc vұWOjSKѭѫQJSKiSQX{LFҩy các bӝ
phұn thӵc vұt (tӃ EjR ÿѫQ P{ Fѫ TXDQ
 WURQJ ӕng nghiӋm có chӭa mơi
WUѭӡQJGLQKGѭӥng thích hӧSQKѭPXӕi khống, vLWDPLQÿѭӡng và các chҩt
ÿLӅXKzDVLQKWUѭӣQJWURQJÿLӅu kiӋn vô trùng [12].
Kӻ thuұt nuôi cҩy mô tӃ bào thӵc vұt cho phép tái sinh chӗi hoһF Fѫ
quan tӯ FiFP{QKѭOiWKkQUӉ, cӫ hoһFÿӍQKVLQKWUѭӣng. HiӋn nay, các nhà
khoa hӑc sӱ dөng hӋ thӕng nuôi cҩy mô thӵc vұWÿӇ nghiên cӭu tҩt cҧ các vҩn
ÿӅ có liên quan tӟi thӵc vұWQKѭVLQKOêKӑc, sinh hóa hӑc, di truyӅn hӑc và
cҩu trúc thӵc vұWĈӗng thӡi mӣ rӝng tiӅPQăQJQKkQJLӕQJY{WtQKÿӕi vӟi
nhӳng loài cây trӗng quan trӑng, có giá trӏ vӅ mһt kinh tӃ và WKѭѫQJPҥi trong
ÿӡi sӕng hàng ngày cӫDFRQQJѭӡi [10].
1.2.2. L˱ͫF V͵SKiWWUL͋QNͿWKX̵WQX{LF̭\P{W͇EjRWK͹FY̵W
1ăP+DEHUODQGWOҫQÿҫu tiên thí nghiӋm ni cҩy mơ cây mӝt lá
mҫPQKѭQJNK{QJWKjQKF{QJ>].
1ăP  .RJO OҫQ ÿҫX WLrQ [iF ÿӏnK ÿѭӧc vai trò cӫa IAA, mӝt
hoocmon thӵc vұWÿҫu tiên thuӝc nhóm Auxin có khҧ QăQJNtFKWKtFKVӵ WăQJ
WUѭӣng và phân chia tӃ bào [12].
1ăPEDQKjNKRDKӑF*DXWKHUHW1REHFRXUWYj:KLWHÿmÿӗng thӡi
nuôi cҩy mô sҽo thành công trong thӡi gian dài tӯ m{WKѭӧng tҫng (cambium)

ӣ cà rӕt và thuӕc lá, mơ sҽo có khҧ QăQJVLQKWUѭӣng liên tөc [12].
1ăP0LOOHUYjFӝng sӵ ÿmSKiWPLQKFҩu trúc và sinh tәng hӧp cӫa
kinetin - mӝWF\WRNLQLQÿyQJYDLWUzTXDQWUӑng trong phân bào và phân hố
chӗi ӣ mơ ni cҩy [12].
ĈӃQQăP6NRRJYj0LOOHUÿmNKiPSKiYDLWUzFӫa tӹ lӋ nӗQJÿӝ
các chҩW$X[LQ&\WRNLQLQWURQJP{LWUѭӡQJÿӕi vӟi sӵ SKiWVLQKFѫTXDQUӉ
7


hoһc chӗi). Khi tӹ lӋ Auxin / Cytokinin nhӓ KѫQ  Yj FjQJ QKӓ, mơ có xu
Kѭӟng tҥo chӗL1Jѭӧc lҥi khi nӗQJÿӝ Auxin / nӗQJÿӝ Cytokinin lӟQKѫQ
và càng lӟQP{Fy[XKѭӟng tҥo rӉ. Tӹ lӋ nӗQJÿӝ Auxin và Cytokinin thích
hӧp sӁ kích thích phân hố cҧ chӗi và rӉ, tҥo cây hồn chӍnh [12].
1ăP0RUHOÿmWKӵc hiӋQEѭӟc ngoһt cách mҥng trong sӱ dөng kӻ
thuұt nuôi cҩ\ÿӍQKVLQKWUѭӣng trong nhân nhanh các loҥLÿӏa lan Cymbidium,
mӣ ÿҫu công nghiӋp vi nhân giӕng thӵc vұt [12].
1ăP*XKDYj0DKHVKZDULOҫQÿҫu tiên thành công trong tҥRÿѭӧc
Fk\ÿѫQEӝi tӯ nuôi cҩy bao phҩn cӫa cây cà rӕt.
Tӯ nhӳQJQăPWrӣ ÿLFiFQKjNKRDKӑFÿmFK~êYjRWULӇn vӑng cӫa
kӻ thuұt nuôi cҩy protoplast, khi 2 tác giҧ QJѭӡi NhұWOj1DJDWDYj7DNHEHÿm
thành công trong viӋc làm cho protoplast thuӕc lá tái tҥR ÿѭӧc cellulose.
Melchers và cӝng sӵ 
ÿmODLWҥo thành công protoplast cӫa cà chua vӟi
protoplast cӫa khoai tây, mӣ ra mӝt triӇn vӑng mӟi trong lai xa ӣ thӵc vұt.
Ngoài ra, trong nhӳQJÿLӅu kiӋn nhҩWÿӏnh, các protoplast có khҧ QăQJKҩp thө
các phân tӱ lӟn, hoһFFiFFѫTXDQWӱ tӯ ErQQJRjLGRÿyFK~QJOjQKӳQJÿӕi
WѭӧQJOêWѭӣng cho các nghiên cӭu vӅ di truyӅn thӵc vұt [12].
1ăPKѭӟng chuyӇn gen vào tӃ bào thông qua viӋc nuôi cҩy mô tӃ
bào và vi khuҭn Agrobacterium ÿѭӧc triӇn khai rӝQJUmL6DXÿyÿѭDYjRP{L
WUѭӡng nuôi cҩy [5].

&˯VͧNKRDK͕FFͯDNͿWKX̵WQX{LF̭\P{W͇ EjRWK͹FY̵W
7tQKWRjQQăQJ7RWLSRWHQFH
Fͯa t͇ bào
Bҩt kǤ tӃ EjRQjRWURQJFѫWKӇ thӵc vұWÿӅXPDQJÿҫ\ÿӫ bӝ NST cӫa
ORjLÿy7URQJÿLӅu kiӋn ni cҩy thích hӧp vӟLÿҫ\ÿӫ chҩWGLQKGѭӥng và
KRUPRQVLQKWUѭӣng theo tӍ lӋ hӧp lý, tӯ tӃ bào này hoàn toàn có thӇ ngun
phân cho ra mӝWFѫWKӇ hồn chӍnh. ViӋc tӯ mӝt tӃ bào phân bào nguyên phân
cho mӝWFѫWKӇ hoàn chӍnh gӑLOjWtQKWRjQQăQJ7Ӄ bào thӵc vұWFyÿһc tính
WUrQQrQQJѭӡLWDQyLQyFyWtQKWRjQQăQJ [4].
8


Ĉҫu thӃ kӹ 20, Haberlandt (1902) ÿm QKҩn mҥQK WtQKWRjQQăQJFӫa tӃ
bào soma ӣ thӵc vұt và chӍ ra khҧ QăQJWҥo ra cây hồn chӍnh bҵQJFRQÿѭӡng
ni cҩy mơ và tӃ bào [4].
7tQKWRjQQăQJFӫa tӃ EjRPj+DEHUODQGWQrXUDFKtQKOjFѫVӣ lý luұn
cӫD SKѭѫQJ SKiS QX{L Fҩy mô tӃ bào thӵc vұW &KR ÿӃQ QD\ FRQ QJѭӡL ÿm
hoàn toàn chӭQJPLQKÿѭӧc khҧ QăQJWiLVLQKPӝWFѫWKӇ thӵc vұt hoàn chӍnh
tӯ mӝt tӃ bào riêng rӁ [4].
1.2.3.2. S͹ phân hóa và ph̫n phân hóa cͯa t͇ bào
Sӵ phân hóa tӃ bào là quá trình chuyӇn hóa các tӃ bào phơi sinh thành tӃ
bào mơ chun hóa, ÿҧm nhұn các chӭFQăQJFKX\rQELӋt khác nhau [4].
Q trình phân hố tӃ bào có thӇ biӇu thӏ:
TӃ bào phơi sinh Ỉ TӃ bào dãn Ỉ TӃ bào phân hố có chӭFQăQJULrQJELӋt
[4]
Tuy nhiên, khơng phҧi các tӃ EjRÿmFKX\rQKyDFNJQJPҩt ÿLNKҧ QăQJ
phân hóa cӫa mình mà khi gһSÿLӅu kiӋn thuұn lӧLWURQJWUѭӡng hӧp cҫn thiӃt
các tӃ bào này lҥi quay trӣ vӅ dҥng phơi sinh và phân chia liên tiӃSĈyJӑi là
q trình phҧn phân hóa tӃ bào [4].

VӅ bҧn chҩt cӫa sӵ phân hóa và phҧn phân hóa là mӝt q trình hoҥt hóa,
ӭc chӃ các gen. Tҥi mӝt thӡLÿLӇPQjRÿyWURQJTXiWUuQKSKiWWULӇQFѫWKӇ, cӭ
mӝWJHQÿѭӧc hoҥWKyDÿӇ cho ra tính trҥng mӟi, cịn mӝt sӕ gen khác lҥi bӏ
ÿuQKFKӍ hoҥWÿӝQJĈLӅu này xҧy ra theo mӝWFKѭѫQJWUuQKÿmÿѭӧc mã hóa
9


trong cҩu trúc phân tӱ ADN cӫa mӛi tӃ bào khiӃQFKRTXiWUuQKVLQKWUѭӣng
phát triӇn cӫDFѫWKӇ thӵc vұWÿѭӧc hài hòa. Mһt khác, khi tӃ bào nҵm trong
mӝt khӕi mô cӫDFѫWKӇ WKѭӡng bӏ ӭc chӃ bӣi các tӃ bào xung quanh. Khi tách
riêng tӯng tӃ bào hoһc giҧPNtFKWKѭӟc cӫa khӕi mô sӁ tҥRÿLӅu kiӋn thuұn lӧi
cho sӵ hoҥt hóa các gen cӫa tӃ bào [10].
Q trình phát sinh hình thái trong ni cҩy mơ, tӃ bào thӵc vұt thӵc chҩt
là kӃt quҧ cӫa quá trình phân hóa và phҧn phân hóa tӃ bào. Kӻ thuұt nuôi cҩy
mô, tӃ EjR[pWÿӃn cùng là kӻ thuұWÿLӅu khiӇn sӵ phát sinh hình thái cӫa tӃ
bào thӵc vұt mӝWFiFKFyÿӏQKKѭӟng dӵa vào sӵ phân hóa và phҧn phân hóa
cӫa tӃ EjRWUrQFѫVӣ WtQKWRjQQăQJFӫa tӃ bào thӵc vұt [10].
1.2.3.3. S͹ tr̓ hóa
Trong nuôi cҩy in vitro, khҧ QăQJUDFKӗi, rӉ ӣ các thành phҫn khác nhau
là rҩt khác nhau. Vì vұy, ÿӇ chӑn mүu cҩy phù hӧp phҧLFăQFӭ vào trҥng thái
sinh lý hay tuәi mүu: các mүu non trҿ có sӵ phҧn ӭng vӟLFiFÿLӅu kiӋn và
P{LWUѭӡng nuôi cҩy nhanh, dӉ WiLVLQKÿһc biӋt trong ni cҩy mơ sҽo, phơi.
Ngồi ra mơ non trҿ mӟLÿѭӧFKuQKWKjQKVLQKWUѭӣng mҥnh, mӭFÿӝ nhiӉm
mҫm bӋQKtWKѫQ9uYұy viӋc trҿ hoá là mӝt biӋn pháp quan trӑng nhҩt trong
nhân giӕQJVLQKGѭӥng [10].
&iFJLDLÿR̩QWURQJNͿWKX̵WQKkQJL͙QJin vitro
Q trình ni cҩy in vitro ÿѭӧFFKLDUDJLDLÿRҥn [12]:
*LDLÿRҥn 1: Chӑn lӑc và chuҭn bӏ cây mҽ.
7Uѭӟc khi tiӃn hành nhân giӕng in vitro cҫn chӑn lӑc cҭn thұn các cây
mҽ (cây cho nguӗn mүu nuôi cҩy) phҧi sҥch bӋnh. Tùy thuӝc vào mөFÿtFKYj

loҥLFk\NKiFQKDXÿӇ nuôi cҩy cho phù hӧp. Cây mҽ WUѭӟc khi nuôi cҩ\ÿѭӧc
trӗQJYjFKăPVyFSKzQJWUӯ sâu bӋQKWURQJÿLӅu kiӋn thích hӧp thì khi lҩy
mүu cҩy sӁ làm giҧm tӹ lӋ mүu nhiӉPWăQJNKҧ QăQJVӕQJYjVLQKWUѭӣng cӫa
mүu cҩy in vitro.
*LDLÿRҥn 2: Nuôi cҩy khӣLÿӝng.
10


/jJLDLÿRҥn khӱ WUQJÿѭDPүu vào nuôi cҩy in vitro*LDLÿRҥn này cҫn
ÿҧm bҧo các yêu cҫu: tӹ lӋ nhiӉm thҩp, tӹ lӋ sӕng cao, mô tӗn tҥi và sinh
WUѭӣng tӕt. Khi lҩy mүu cҫn chӑQÿ~QJORҥLP{ÿ~QJJLDLÿRҥn phát triӇn cӫa
cây. Quan trӑng nhҩWOjÿӍnh chӗi ngӑQÿӍnh chӗLQiFKYjVDXÿyOjÿӍnh chӗi
hoa, cuӕLFQJOjÿRҥn thân, mҧQKOi«
*LDLÿRҥn 3: Nhân nhanh
/jJLDLÿRҥn kích thích mơ ni cҩ\SKiWVLQKKuQKWKiLYjWăQJQKDQKVӕ
Oѭӧng thơng qua các FRQ ÿѭӡng: hoҥt hóa chӗi nách, tҥo chӗi bҩW ÿӏnh, tҥo
phơi vơ tính.
4XiWUuQKQj\ÿѭӧFÿLӅu khiӇn bӣi tӍ lӋ các hӧp chҩt Auxin, Cytokinin
ngoҥLVLQKÿѭӧFÿѭDvào P{LWUѭӡng ni cҩy. PhҧL[iFÿӏQKÿѭӧFP{LWUѭӡng
YjÿLӅu kiӋn ngoҥi cҧnh thích hӧSÿӇ có hiӋu quҧ là cao nhҩtĈLӅu kiӋn nuôi
cҩ\WKѭӡng là 25 - 27oC và 16 giӡ chiӃXViQJQJj\FѭӡQJÿӝ ánh sáng 20004000 lux. Tuy nhiên, ÿӕi vӟi mӛi loҥLÿӕLWѭӧng ni cҩ\ÿzLKӓi có chӃ ÿӝ
ni cҩy khác nhau.
*LDLÿRҥn 4: Tҥo cây in vitro hoàn chӍnh
ĈӇ tҥo rӉ cho chӗLQJѭӡi ta chuyӇn chӗi tӯ P{LWUѭӡng nhân nhanh sang
P{L WUѭӡng tҥo rӉ 0{L WUѭӡng tҥo rӉ WKѭӡQJ ÿѭӧc bә sung mӝW Oѭӧng nhӓ
Auxin. Mӝt sӕ chӗi có thӇ phát sinh rӉ ngay sau khi chuyӇn tӯ P{L WUѭӡng
nhân nhanh giàu C\WRNLQLQVDQJP{LWUѭӡng khơng chӭa chҩWÿLӅu hịa sinh
WUѭӣng.
*LDLÿRҥn 5: Thích ӭng cây in vitro ngoàLÿLӅu kiӋn tӵ nhiên
ĈӇ ÿѭD Fk\ Wӯ ӕng nghiӋP UD YѭӡP ѭѫP Yӟi tӹ lӋ sӕng cao, cây sinh

WUѭӣng tӕt cҫQÿҧm bҧo mӝt sӕ yêu cҫu:
Cây trong ӕng nghiӋm ÿmÿҥWÿѭӧFQKѭQJWLrXFKXҭn hình thái nhҩWÿӏnh
(sӕ lá, sӕ rӉ, chiӅu cao cây). Cây con cao 5 - 7 cm và có tӯ 3 - 4 lá có thӇ
chuyӇn sang cҩy vào bҫXÿҩt mùn vơ trùng có bә sung các chҩWGLQKGѭӥng.

11


Có giá thӇ tiӃp nhұn cây in vitro thích hӧp: giá thӇ sҥFKWѫL[ӕp, thoát
Qѭӟc. Phҧi chӫ ÿӝQJÿLӅu chӍQKÿѭӧFÿӝ ҭm, sӵ chiӃu sáng cӫDYѭӡPѭѫP
FNJQJQKѭFyFKӃ ÿӝ dinh Gѭӥng phù hӧp [4].
&iFÿL͉XNL͏QQX{LF̭\ in vitro
ĈL͉u ki͏n vô trùng
ĈLӅu kiӋQ WUѭӟc tiên là vô trùng. Tҩt cҧ các khâu nuôi cҩ\ ÿӅX ÿѭӧc
thanh trùng: dөng cө nuôi cҩy, mүu nuôi cҩ\P{LWUѭӡng (giá thӇ) và các thao
tác ni cҩ\«6ӵ thành cơng hay thҩt bҥi cӫa cơng viӋc nuôi cҩy mô là phө
thuӝc vào viӋc vô trùng. NӃu có mӝW NKkX QjR ÿy NK{QJ Y{ WUQJ WKu Pүu
nuôi cҩy lұp tӭc bӏ nhiӉm trùng và sӁ chӃt. Phịng thí nghiӋm ni cҩy mơ là
phịng thí nghiӋm chun hóa cao vӟi các thiӃt bӏ chuyên dөng, bao gӗm mӝt
phịng chuҭn bӏ mүu, phịng cҩy mүXSKzQJQX{LFk\YjQKjOѭӟLÿӇ ÿѭDFk\
UDÿҩt [12].
* Vơ trùng dͭng cͭ YjP{LWU˱ͥng: ĈӇ vô trùng dөng cө YjP{LWUѭӡng
nuôi cҩy, có thӇ sӱ dөng mӝt trong các SKѭѫQJSKiSkhӱ trùng khô và khӱ
WUQJѭӟt hoһc màng lӑc [12].
* Vô trùng m̳u c̭y: Vӟi các loҥi mүu cҩy khác nhau hoһc cùng loҥi mүu
cҩ\ QKѭQJ ӣ các vӏ WUt NKiF QKDX WKu SKѭѫQJ SKiS NKӱ trùng mүu cҩy là
khác nhau. 3KѭѫQJSKiSSKә biӃn trong vơ trùng mүu cҩy hiӋn nay là sӱ dөng
hóa chҩt có khҧ QăQg tiêu diӋt vi sinh vұWQKѭFӗn 70o, các chҩt làm giҧm sӭc
FăQJ EӅ mһW QKѭ 7ZHHQ  7ZHHQ  IRWRIOR WHHSRO WKӫy ngân hoһc các
chҩWNKiQJVLQK« HiӋu quҧ khӱ trùng phө thuӝc vào loҥi, nӗQJÿӝ, thӡi gian

xӱ lý hóa chҩt khӱ trùng. Mӝt hóa chҩWÿѭӧc lӵa chӑQÿӇ vơ trùng phҧLÿҧm
bҧo 2 thuӝc tính: Có khҧ QăQJ diӋt vi sinh vұt tӕt và khơng hoһc ít ҧQKKѭӣng
mүu thӵc vұt [12].
1.2.5.2. Ánh sáng và nhi͏Wÿ͡

12