(LUẬN văn THẠC sĩ) thế giới nghệ thuật thơ nguyễn trọng tạo

Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

ROÃN VĂN HIẾU

THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT THƠ
NGUYỄN TRỌNG TẠO

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VĂN HỌC

HÀ NỘI - 2013

Luận văn thạc sĩ

1

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

ROÃN VĂN HIẾU

THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT
THƠ NGUYỄN TRỌNG TẠO

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
Chuyên ngành: Lí luận văn học
Mã số : 60 22 32

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Nam

HÀ NỘI - 2013

Luận văn thạc sĩ

2

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
MỤC LỤC
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 6
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................ 9
3. Đối tƣợng, phạm vi và mục đích nghiên cứu ............................................ 14
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................ 14
3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 14
3.3. Mục đích nghiên cứu. ............................................................................ 15
4. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 15
4.1. Phƣơng pháp hệ thống ........................................................................... 15

4.2. Phƣơng pháp so sánh - phân tích ........................................................... 16
4.3. Phƣơng pháp tổng hợp liên ngành ......................................................... 16
4.4. Phƣơng pháp hệ thống hóa .................................................................... 16
5. Cấu trúc của cơng trình nghiên cứu .......................................................... 16
B. NỘI DUNG ............................................................................................. 17
Chƣơng 1. THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT VÀ CÁI TƠI TRỮ TÌNH TRONG
THƠ NGUYỄN TRỌNG TẠO .................................................................... 17
1.1Thế giới nghệ thuật .................................................................................. 17
1.1.1. Thế giới nghệ thuật trong thơ.............................................................. 17
1.1.2. Hình tƣợng nghệ thuật thơ .................................................................. 19
1.2. Quan niệm nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo ....................................... 20
1.2.1. Quan niệm nghệ thuật về thơ .............................................................. 20
1.2.2. Quan niệm nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo .................................... 21
1.3. Hình tƣợng cái tơi trữ tình ..................................................................... 22
1.3.1. Khái niệm cái tơi trữ tình .................................................................... 22
1.3.2. Vai trị cái tơi trữ tình trong thơ .......................................................... 23
1.3.3. Cái tơi trữ tình trong thơ Nguyễn Trọng Tạo ...................................... 25
1.3.3.1. Cái tôi cá nhân ................................................................................. 27
1.3.3.2. Cái tôi cô đơn, buồn......................................................................... 31
1.3.3.3. Cái tơi trong tình u nồng nàn, tha thiết - khát khao sống .............. 40

Luận văn thạc sĩ

4

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :

Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
Chƣơng 2. KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN NGHỆ THUẬT TRONG THƠ
NGUYỄN TRỌNG TẠO ............................................................................. 56
2.1. Không gian nghệ thuật ........................................................................... 56
2.1.1 Không gian nghệ thuật trong văn chƣơng ............................................ 56
2.1.2. Không gian nghệ thuật trong thơ Nguyễn Trọng Tạo .......................... 58
2.1.2.1. Không gian hiện thực....................................................................... 58
2.1.2.2. Không gian tâm linh ........................................................................ 64
2.2. Thời gian nghệ thuật .............................................................................. 70
2.2.1. Thời gian nghệ thuật trong văn chƣơng .............................................. 70
2.2.2. Thời gian nghệ thuật trong thơ Nguyễn Trọng Tạo ............................. 72
2.2.2.2. Thời gian tâm tƣởng ........................................................................ 80
Chƣơng 3: CÁC PHƢƠNG THỨC BIỂU HIỆN TRONG THƠ NGUYỄN
TRỌNG TẠO ............................................................................................... 84
3.1. Ngôn ngữ............................................................................................... 84
3.1.1.Ngôn ngữ thơ trong tác phẩm văn học ................................................. 84
3.1.2. Ngôn ngữ thơ Nguyễn Trọng Tạo ....................................................... 86
3.1.2.1. Ngôn ngữ thơ mới lạ ........................................................................ 86
3.1.2.2. Ngơn ngữ giầu tính nhạc .................................................................. 91
3.2. Giọng điệu ............................................................................................. 95
3.2.1. Giọng điệu trong tác phẩm văn học .................................................... 95
3.2.2. Giọng điệu thơ Nguyễn Trọng Tạo ..................................................... 97
3.2.2.1. Giọng thơ triết lí suy tƣ .................................................................... 98
3.2.2.2. Giọng thơ gần gũi tâm tình đằm thắm ............................................ 105
3.3. Biểu tƣợng ........................................................................................... 110
3.3.1. Biểu tƣợng trong văn chƣơng ........................................................... 110
3.3.2. Biểu tƣợng trong thơ Nguyễn Trọng Tạo .......................................... 111
3.3.2.1. Cỏ- cây- hoa- lá ............................................................................. 113
3.3.2.2. Gió ................................................................................................ 119
3.3.2.3. Trăng ............................................................................................. 123

C. KẾT LUẬN ........................................................................................... 127
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 129
Luận văn thạc sĩ

5

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghệ thuật nói chung và thơ ca nói riêng ln mang trong mình sức
mạnh tiềm ẩn, không ngừng lôi cuốn ngƣời sáng tạo và thƣởng thức nó. Qua
mỗi chặng đƣờng lịch sử, thơ ca đều để lại những dấu ấn riêng. Thơ vốn là thể
loại thuộc phƣơng thức trữ tình, thơ ra đời từ rất sớm trong lịch sử phát triển
của nhân loại, từ khi con ngƣời có nhu cầu tự biểu hiện. Trong đời sống tâm
hồn con ngƣời không thể phủ nhận tầm quan trọng của nghệ thuật thơ ca, lại
càng không thể phủ nhận niềm yêu thích thơ ca của con ngƣời Việt Nam. Thơ
đem đến cho con ngƣời những yếu tố xúc cảm khơng dễ dàng đốn định,
những xúc cảm đó có thể từ bên trong, bên ngoài, từ niềm vui, nỗi
buồn….đến tinh thần lạc quan, ý trí và nghị lực. Thơ ca ra đời từ rất sớm,
đồng hành cùng con ngƣời, gắn liền với những đổi thay và bƣớc tiến của lịch
sử phát triển loài ngƣời nhƣng cho tới tận thời điểm này ngƣời ta vẫn băn
khoăn đi tìm một định nghĩa cho thơ. Giáo Sƣ Hà Minh Đức cho rằng: “Ví thơ
với một con sông đang chảy qua nhiều phong cảnh khác nhau với lịch sử, và
mỗi thời điểm mà nó đi qua đã cho con sông thơ ấy một sắc thái riêng. Nó có
thể là mặt hồ yên tĩnh nơi này, mà lại là gào thét nơi khác, tùy theo địa hình,

tùy theo lịch sử, Nếu là con sơng thì con sông thơ Việt Nam đã chảy qua quá
dài thời gian, qua bao địa hình khác lạ. Điều ấy giúp rất nhiều các nhà lí luận
vẽ bản đồ con sơng nọ khơng dễ, đơn giản, xi chiều” [18, tr. 13-14]
Dịng thời gian không ngừng trôi đi. Thơ ca đã khắc lên dấu thời gian
đó những mốc son của bao thế hệ nghệ sĩ, cùng với đó là những sáng tác mới
của các thi sĩ, thơ Việt Nam từ những năm đầu thế kỉ XX đến nay đã có
những nhịp đi và bƣớc tiến. Tiếp nối dòng chảy của lịch sử văn học, thơ Việt
Nam sau những năm 1975 diễn ra những thay đổi đáng kể trong quan niệm
nghệ thuật, đặc biệt trong đời sống tâm hồn. Từ thời kì đổi mới- 1986 “Đảng
Luận văn thạc sĩ

6

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
khuyến khích văn nghệ sĩ tìm tịi sáng tạo, khuyến khích và u cầu có những
thể nghiệm mạnh bạo và rộng rãi trong sáng tạo nghệ thuật và phát triển các
loại hình, các thể loại nghệ thuật, các hình thức biểu hiện” (Bộ chính trịBCHTW Đảng, Nghị quyết 05 về văn hóa văn nghệ, 1987) nền văn học nƣớc
ta có những thay đổi lớn trong đó có thơ với những cây bút nhƣ: Trần Đăng
Khoa, Phạm Tiến Duật, Thanh Thảo, Nguyễn Duy, Lê Đạt, Trần Dần,
Nguyễn Trọng Tạo, Lâm Thị Mĩ Dạ…trƣớc đó giọng thơ chủ đạo là nói về
kháng chiến nhƣng giờ đây thi sĩ đã đem vào thơ một quan niệm thẩm mỹ
mới mẻ, phong phú góp phần hiện đại hóa thơ ca Việt Nam. Nguyễn Trọng
Tạo là một trong những gƣơng mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ xuất
hiện những năm chiến tranh chống Mĩ. Tuy nhiên, nhà thơ lại chủ yếu khẳng
định bút lực của mình trong thời hậu chiến và đặc biệt là thời kì đổi mới, góp

mặt trong những cây bút của nền thơ đƣơng đại Việt Nam. Ông cũng nhƣ bao
nhà thơ đƣơng đại khác, đã và đang trên con đƣờng tìm tịi, cống hiến hết
mình cho nghệ thuật thơ ca đƣơng đại Việt Nam. Là một ngƣời đa tài, thử sức
mình ở mọi khía cạnh nghệ thuật, là nhạc sĩ, họa sĩ, nhà văn, nhà phê bình
nhƣng nhắc đến Nguyễn Trọng Tạo, trƣớc tiên phải nhắc đến một thi sĩ tài
hoa, một hồn thơ thân mật hồn hậu “đượm chất quê” đằm thắm, mặn mà và
sâu lắng, đƣợm sắc mầu cuộc sống.
Thế giới nghệ thuật là một chỉnh thể với những quy luật vận động nội
tại. Đi vào Thế giới nghệ thuật ấy là một cấu trúc có tổ chức bên trong, có sự
thống nhất bên trong của các mặt đối lập, có sự hài hịa nội dung và hình thức.
Thế giới nghệ thuật “chịu sự chi phối của quan niệm nghệ thuật của tác giả
về thế giới như một quy luật tuyệt đối” và do đó nó có tính ƣớc lệ so với thế
giới thực tại. Khám phá một thế giới nghệ thuật của một tác giả cụ thể là một
hƣớng nghiên cứu đã và đang đƣợc quan tâm hiện nay. Đây là hƣớng nghiên
cứu khám phá vẻ đẹp của văn học từ phƣơng diện bản thể của nó, từ cấu trúc,
Luận văn thạc sĩ

7

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
cách biểu hiện nội dung. Với quan niệm của Thi Pháp học cho rằng: “Hình
thức nào cũng mang nội dung nhất định và nội dung nào cũng tồn tại trong
một hình thức cụ thể”, chúng tôi nghiên cứu đề tài này trên phƣơng diện Thế
giới nghệ thuật trong thơ. Thế giới nghệ thuật thơ từ hƣớng ngoại bắt đầu
chú ý đến hƣớng nội, thơ khơng cịn những kiểu dàn trải của dịng tâm tình

mà bắt đầu đi vào những khúc gấp của tâm trạng, của cuộc đời, mạch thơ
xoay chiều theo mạch tƣ duy phức hợp của con ngƣời. Xuất phát từ sự đổi
mới văn học nghệ thuật, thơ đang có sự vận động cân bằng trở lại trong các
mối quan hệ của đời sống. Thơ ƣu tiên thể hiện con ngƣời cá thể mang nặng
tâm tình về đời tƣ, thế sự và những suy tƣ mang tính triết lí… thơ khơng né
tránh những vấn đề cá nhân, những boăn khoăn về thân phận con ngƣời. Nổi
bật lên với phong cách độc đáo, Nguyễn Trọng Tạo nhƣ một luồng gió lạ đem
lại cho thơ đƣơng đại một sinh khí mới. “Người đọc thấy ở anh một tư duy thơ
sắc sảo, trẻ trung, đầy dự cảm”. Đi vào Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn
Trọng Tạo, chúng ta sẽ có cái nhìn tồn diện về thơ ơng, có thể cắt nghĩa
đƣợc hiện thực cuộc sống qua những trải nghiệm suy ngẫm; hiểu hơn nỗi
niềm ƣu tƣ, khắc khoải luôn đau đáu trong “trái tim mẫn cảm” của thi nhân
góp phần mở ra những khám phá mới về thơ đƣơng đại Việt Nam trong sự đối
sánh với nét đẹp dĩ vãng và khát vọng hƣớng đến một nền thơ rực rỡ trong
tƣơng lai.
Mỗi thi nhân là một nhà sáng chế, mở ra cánh cửa của họ là ta đang
bƣớc vào một thế giới khác. Tìm hiểu thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng
Tạo là một cách để chúng ta nhận diện đƣợc những đặc sắc của nhà thơ, trên
cơ sở đó ghi nhận những đóng góp của ông vào thơ ca đƣơng đại Việt Nam.
Chọn đề tài Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo cho luận văn của
mình, ngƣời viết mong muốn xây dựng chân dung đầy đủ nhất về một nhà thơ

Luận văn thạc sĩ

8

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :

Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
đƣơng đại Việt Nam. Qua đó làm nổi bật mối quan hệ giữa thời đại và thi ca,
giữa cái mới và cái cũ, giữa tiếp thu và sáng tạo.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Trong quá trình nghiên cứu văn học các nhà nghiên cứu có thể sử
dụng các thuật ngữ khác nhau để chỉ những thành phần thuộc bộ phận thế giới
nghệ thuật nào đó “Thế giới nghệ thuật là khái niệm chỉ tính chỉnh thể của
sáng tác nghệ thuật (một tác phẩm, một loại hình tác phẩm, sáng tác của tác
giả, một trào lưu). Thế giới nghệ thuật nhấn mạnh sáng tác nghệ thuật là một
thế giới riêng, được sáng tạo theo nguyên tắc tư tưởng, khác với thế giới thực
tại vật chất hay thế giới tâm lý của con người, mặc dù nó phản ánh thế giới
ấy. Thế giới nghệ thuật có khơng gian riêng, có quy luật tâm lý riêng, quan
niệm đạo đức, thang bậc giá trị riêng…chỉ xuất hiện một cách ước lệ có sáng
tác nghệ thuật” [32, tr. 302- 303]. Với cách quan niệm nhƣ vậy, ở mỗi sáng
tác nghệ thuật của mỗi tác giả, mỗi trào lƣu… đều có tính chỉnh thể riêng và
mỗi thế giới nghệ thuật đều có đặc điểm riêng. Trong đó tiểu sử tác giả, lịch
sử xã hội, thời đại… có sự chi phối đến sự hình thành một thế giới nghệ thuật
hồn chỉnh. Mỗi thế giới nghệ thuật có một mơ hình nghệ thuật trong việc
phản ánh thế giới. Văn học phản ánh thế giới khách quan nhƣng thế giới nghệ
thuật do văn học tạo ra không đồng nhất với thế giới mà nó phản ánh. Do vậy,
khi nghiên cứu thế giới nghệ thuật khơng nên đối chiếu hình tƣợng trong thế
giới với sự thực đơn lẻ ngoài đời để đánh giá tính chân thực. Hình tƣợng nghệ
thuật chỉ có ý nghĩa trong một thế giới nhất định, theo quan niệm nhƣ vậy thì
đặc trƣng quan trọng trong thế giới nghệ thuật là tính chỉnh thể, mỗi thế giới
có đặc điểm cấu tạo, có ý thức biểu hiện, có ý thức thẩm mỹ riêng. Các nhà
nghiên cứu tùy thuộc vào mục đích nghiên cứu của mình mà có thể nghiên
cứu đầy đủ các yều tố của mỗi thế giới nghệ thuật với những phƣơng thức
biểu hiện hay đi sâu nghiên cứu một hình thức biểu hiện nào đó.
Luận văn thạc sĩ

9

Rỗn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
2.2. Nguyễn Trọng Tạo sinh ra ở làng Tràng Khê, Diễn Hoa, Diễn
Châu, Nghệ An. Trong lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật nào ông cũng để lại dấu
ấn riêng với những thành tựu đáng trân trọng. Nguyễn Trọng Tạo bƣớc vào
làng nghệ thuật từ khá sớm, ông “…yêu sách, rồi tập làm thơ”. Những câu
thơ lục bát đầu tiên viết năm ông 14 tuổi “Khơng hiểu sao lúc đó lại có thể
viết những câu thơ già dặn đến thế” (Nguyễn Trọng Tạo). Quả là, thi nhân có
tài khơng đợi tuổi, các thi sĩ nhƣ Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Huy Cận,
Nguyễn Khoa Điềm… từng khiến làng văn phải “kinh ngạc” với những sáng
tác ở tuổi thiếu thời. Nguyễn Trọng Tạo đã cho xuất bản tập thơ đầu tiên Tình
yêu sáng sớm năm 1974. Tính cho tới năm 2008,ơng đã xuất bản gần 20 đầu
sách gồm thơ, văn, nhạc, phê bình, tiểu luận... và một số sáng tác nghệ thuật
khác.
Nguyễn Trọng Tạo khẳng định mình ở nhiều lĩnh vực nghệ thuật. Ở
ơng là tổng hợp một tâm hồn nghệ sĩ đa tài, bởi ông bƣớc vào nghệ thuật với
nhiều phƣơng diện: là một ngƣời viết truyện ngắn, làm thơ, trƣờng ca, họa sĩ,
phê bình, nhà báo, nhạc sĩ… Với sự nỗ lực nghiêm túc của bản thân trong lao
động nghệ thuật, tài năng của ông đã đƣợc ghi nhận:
 Giải thƣởng thơ Nghệ An 1969, thơ hay báo Văn nghệ (độc giả bình
chọn) năm 1978, Nhân dân 1978, thơ hay tạp chí Văn nghệ quân đội 1978,
Giải thƣởng đặc biệt của UBND tỉnh Hà Bắc năm 1981 cho ca khúc Làng
Quan Họ quê tôi, 2 giải thƣởng văn học Nghệ thuật Cố đô (Huế) cho tập

truyện Miền quê thơ ấu, Giải thƣởng Văn học Nghệ thuật Hồ Xuân Hƣơng
(1997-2000) cho ca khúc Đôi mắt đò ngang.
 8 giải thƣởng âm nhạc của Hội nhạc sĩ Việt Nam, 2 giải thƣởng của
Bộ Văn hóa và Thơng tin cho bìa sách đẹp, giải thƣởng của Hội Nông dân
Việt Nam năm 2001 cho ca khúc Cánh đồng ở giữa hai làng…Những ca
khúc hát về Nông Nghiệp và Nông thôn Việt Nam (1945-2010) của Bộ Nông
10
Luận văn thạc sĩ
Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
Nghiệp và Phát triển Nông thôn cho 2 ca khúc Làng Quan Họ quê tôi và
Khúc hát sông quê.
Đối với thi sĩ, ngƣời mà “đã đi tìm thơ gần trọn cuộc đời”, thì thơ đối
với họ chính là lẽ sống, là đứa con tinh thần mà họ nâng niu, trân trọng nhất.
Và đối với Nguyễn Trọng Tạo, thì “thơ chính là cái bóng của ơng, ơng là cái
bóng của thơ” ơng dành tình yêu cho thơ ca nhiều nhất. Thơ Nguyễn Trọng
Tạo chính là sự kết hợp hài hòa giữa nét thi ca truyền thống, hòa quyện với
hiện đại. “Nguyễn Trọng Tạo là một thương hiệu đa năng suốt mấy chục năm
nay” [93] từ tập thơ lần đầu đến tập Em đàn bà (tác phẩn in gần đây nhất)
ngƣời đọc nhận thấy rõ sự đổi mới trong bút pháp thơ, quan niệm thơ, ngôn
ngữ thơ đặc biệt là sự đổi khác về đề tài và sự điêu luyện của ngòi bút đang
tiến dần đến độ chín.
“Thơ là hiện thân cho những gì thầm kín nhất của con tim và thiêng
liêng nhất của tâm hồn con người và cho những hình ảnh tươi đẹp nhất, âm
thanh huyền diệu nhất trong thiên nhiên” - Lamactin [47, tr. 7-8]. Khi nào
tâm hồn thi sĩ lĩnh trọn những rung cảm sâu sắc nhất về cuộc sống, con ngƣời

mới có thể phát khởi và tỏa sáng. Nghệ sĩ là những ngƣời mang thiên chức
cao cả để chuyển tải bức thông điệp của cuộc sống đến với mọi ngƣời. Con
ngƣời thời nào chẳng vui, buồn, sung sƣớng, đau khổ hay tuyệt vọng….
Những trạng thái cảm xúc ấy là cố hữu. Nhƣng ở mỗi thời, mỗi nhà thơ lại
chọn cho mình cách cảm nhận, cách thể hiện riêng. Ngƣời nghệ sĩ chân chính
là ngƣời ln biết hƣớng tâm hồn mình vào những điều giản dị mà cao cả của
cuộc sống - phát hiện và đề cao nó. Khơng đi theo vết dấu của những thi sĩ
cùng thời hay những nhà thơ trẻ đƣơng đại miệt mài theo đuổi những cách
tân, mong muốn bứt phá khỏi cái nền truyền thống, Nguyễn Trọng Tạo vẫn
ung dung nhẹ nhàng với con đƣờng thơ mn thuở của mình.
Luận văn thạc sĩ

11

Rỗn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
Tác giả Nguyễn Đăng Điệp trong bài Nguyễn Trọng Tạo - Chớp mắt
với ngàn năm đã đƣa ra nhận định: “Mặc dù thập kỉ 80 của thế kỷ XX có sự
nỗ lực đổi mới của nhiều nhà thơ nhưng cần ghi dấu ba giọng điệu đáng chú
ý: Ý Nhi, Nguyễn Trọng Tạo, Dư Thị Hoàn”. Nguyễn Đăng Điệp rất tinh tế
khi đƣa ra những cảm nhận của ông về Nguyễn Trọng Tạo: một con ngƣời cô
đơn, u uẩn trong cõi nhớ, một thi nhân ln có ý thức đổi mới các thủ pháp
nghệ thuật nhƣ âm nhạc và giọng điệu, cách tổ chức điệp khúc. “Người ta biết
đến Tạo với một giọng thơ tưng tửng ngu ngơ ngỡ như người chơi vơi nhưng
thực chất chứa nhiều ngẫm ngợi. Một chất giọng mà đọc kĩ ta mới thấy cái da
diết bên trong” [30]. Đặc biệt Nguyễn Đăng Điệp còn chỉ ra một Nguyễn

Trọng Tạo mang đậm hồn cốt của văn hóa xứ Huế, của âm hƣởng ví dặm quê
hƣơng. Nguyễn Đăng Điệp khẳng định phần hay nhất của thơ Nguyễn Trọng
Tạo nằm ở phần hậu chiến với những góc nhìn đời tƣ và những dằn vặt cá
nhân đƣợc quan tâm thể hiện. Nguyễn Đăng Điệp đã giúp ngƣời đọc thấy rõ
hơn một thi sĩ đa tài với những đóng góp đáng kể trong quá trình đổi mới thơ
ca của dân tộc.
Sáng tác của Nguyễn Trọng Tạo khơng ngần ngại nói lên sự thật, đi
sâu, đi sát mọi vấn đề “mang tính thời sự” của cuộc sống và “những yêu ghét
giận hờn, những buồn vui sống chết… khơng có gì thuộc về con người lại xa
lạ với thơ. Thơ nhẹ nhàng dạo gót tới những chỗ tối tăm tận cùng của cõi
người” (Nguyễn Trọng Tạo - Tựa - tập thơ Nƣơng thân). Tản mạn thời tôi
sống là một trong những bài thơ tiêu biểu rất rõ thái độ sống thẳng thắn,
không che dấu sự thực nhƣ thế. Hoàng Phủ Ngọc Tƣờng với lời tựa ngắn cho
tập Đồng dao cho người lớn đã tiếp cận phong cách thơ Nguyễn Trọng Tạo
từ góc nhìn “Người ham chơi” đƣa ra nhận định rằng: “Bài thơ đó làm nhiều
người khó chịu, bởi nó đã động đến nhiều thứ ngụy tín dầm dề của một thời.
Riêng tơi, tơi thích thú giọng bông đùa tưởng như rất dễ dàng của nhà thơ
Luận văn thạc sĩ

12

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
lính hơn chục năm chiến trận này, để nói những điều nghiêm trọng khiến
những người khơng thích đùa phải nghiêm mặt”. Hồng Cầm với “Đọc thơ
Nguyễn Trọng Tạo” là sự đồng cảm của hai tâm hồn nghệ sĩ, nói về tập thơ

Đồng giao cho người lớn ông cho rằng: “Tập thơ này của Nguyễn Trọng Tạo
là một trong vài ba tập đứng hàng đầu trong một tâm tưởng thơ chân thực,
gợi ra cái Đẹp, điều Lành và sự thật” và “cũng vì sự chân thực ấy mà cả tập
thơ Đồng giao cho người lớn, không một bài nào giả tạo, vay mượn hoặc làm
điệu bộ, làm duyên dáng. Mỗi bài mỗi câu đều có sức đi vào chiều sâu của ý
thức, tâm thức, đôi khi bật ra từ vô thức như một khám phá bất ngờ”. Những
sáng tác sau đó của Nguyễn Trọng Tạo đã ghi nhận sự chuyển đổi mạnh mẽ
trong hành trình thơ ơng. Với tập thơ Thư trên máy chữ và tản mạn thời tôi
sống, ông tâm sự: “Đây là tập thơ tôi viết khác hẳn hệ thống thơ thời chống
Mĩ” (Trả lời phỏng vấn nhà báo Lê Mĩ Ý). Có thể nói giai đoạn này ơng chủ
trƣơng hƣớng ngịi bút của mình tới những con ngƣời đời thƣờng, thơ ông gần
gũi hơn với con ngƣời, những buồn vui nhân thế đƣợc đề cập sâu sắc hơn.
Sức sáng tác nghệ thuật của Nguyễn Trọng Tạo rất đáng trân trọng với các tập
thơ liên tục ra đời theo thời gian.
Với những đóng góp của mình, Nguyễn Trọng Tạo dành đƣợc sự quan
tâm yêu mến của nhiều thế hệ bạn đọc đặc biệt là ngƣời yêu thơ. Tuy nhiên, trên
thực tế thì Nguyễn Trọng Tạo chƣa xuất hiện nhiều so với các nhà thơ khác cùng
thời. Những sáng tác của Nguyễn Trọng tạo đã xuất hiện trên các phƣơng tiện
truyền thông đại chúng: sách, báo, Internet…. ngày một tăng theo thời gian,
xong những sáng tác đó của ơng vẫn chƣa nhận đƣợc sự chú ý rộng rãi của giới
nghiên cứu và phê bình. Viết về ơng ngồi những ngƣời bạn, ngƣời quen nhƣ:
Hồng Phủ Ngọc Tƣờng, Hồng Cầm, Ngơ Minh, Nguyễn Đình Thi….thì cịn
một số cây bút chun về nghiên cứu văn học nhƣ Nguyễn Đăng Điêp, Hồng
Ngọc Hiến, Thụy Kh…..có những bài viết, phê bình về thơ ơng.
Luận văn thạc sĩ

13

Rỗn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
Nghiên cứu về thơ Nguyễn Trọng Tạo đã có những cơng trình khảo cứu
trên các phạm vi và phƣơng thức khác nhau của các tác giả: Trần Thị Hồng
Hải, Nguyễn Hữu Công, Bùi Thị Huyền... với việc tiếp thu, phát triển ý kiến
những ngƣời đi trƣớc, chúng tơi mạnh dạn đóng góp một phần nhỏ vào việc
nghiên cứu, đánh giá về một trong những gƣơng mặt thơ quan trọng trong
dòng văn học đƣơng đại Việt Nam.
3. Đối tƣợng, phạm vi và mục đích nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Trong q trình hồn thành đề tài nghiên cứu này ngƣời viết tập trung
khảo sát thơ và quan niệm nghệ thuật về thơ của Nguyễn Trọng Tạo. Qua đó
tìm hiểu sự chi phối của quan niệm nghệ thuật về thơ của tác giả.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Cơng trình nghiên cứu của chúng tơi theo hƣớng hệ thống về thế giới
nghệ thuật thơ trên cả hai mặt nội dung và hình thức, đồng thời qua đó ngƣời
viết góp thêm ý kiến về thế giới nghệ thuật thơ ở phạm vi một tác giả cụ thể
của văn học đƣơng đại. Trong khuôn khổ một luận văn thạc sĩ, chúng tôi chỉ
giới hạn phạm vi nghiên cứu những thành tố quan trọng làm nên Thế giới
nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo qua những tập thơ của ơng:
+ Tình yêu sáng sớm (In chung)
+ Gƣơng mặt tôi yêu (In chung)
+ Sóng thủy tinh
+Thơ trên máy chữ và Tản mạn thời tôi sống
+ Nƣơng thân
+ Gửi ngƣời không quen
+ Thơ với tuổi thơ
+ Đồng giao cho ngƣời lớn

+ Thơ trữ tình
Luận văn thạc sĩ

14

Rỗn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
+ Thế giới khơng cịn trăng
+ 36 bài thơ
+ Thời chiến và Hà Nội tôi yêu
+ Thơ và trƣờng ca
+ 101 bài thơ tình
+ Em đàn bà
Để đạt hiệu quả tốt nhất cho đề tài của mình, trong q trình nghiên cứu
ngồi những tập thơ của Nguyễn Trọng Tạo ngƣời viết đã tìm đọc những sáng
tác khác của ông nhƣ: Trƣờng ca, truyện ngắn, một số nhạc phẩm và những
bài viết về ông trên một số trang wed.
3.3. Mục đích nghiên cứu.
Trên tinh thần tiếp thu những nghiên cứu của các tác giả đi trƣớc, luận
văn đặt ra nhiệm vụ tập trung làm rõ Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn
Trọng Tạo. Qua đó chúng tơi hi vọng góp một phần nhỏ vào việc nghiên cứu
nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo, chỉ ra những thành cơng, những hạn chế
và khẳng định những đóng góp của tác giả vào tiến trình phát triển của nền
thơ đƣơng đại Viêt Nam.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Dựa trên lí thuyết về thi ca, về phƣơng pháp luận nghiên cứu văn học

nói chung. Để làm sáng tỏ đề tài đƣợc nghiên cứu chúng tơi sử dụng một số
phƣơng pháp chính nhƣ:
4.1. Phương pháp hệ thống
Sử dụng phƣơng pháp này, ngƣời viết có thể hệ thống đƣợc sự hình
thành, vận động và phát triển của các yếu tố cấu thành thế giới thơ Nguyễn
Trọng Tạo: thế giới nghệ thuật, cái tôi trữ tình, khơng gian, thời gian nghệ
thuật, các phƣơng thức biểu hiện….
15
Luận văn thạc sĩ

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
4.2. Phương pháp so sánh - phân tích
Để làm nổi bật đề tài cần nghiên cứu trong q trình nghiên cứu chúng
tơi tiến hành so sánh, đối chiếu giữa hình tƣợng, ngơn ngữ, không gian…. của
thơ Nguyễn Trọng tạo với các nhà thơ khác cùng thời và khác thời. Đồng thời
để cơng trình nghiên cứu có đƣợc hiệu quả tối ƣu nhất, chúng tơi tiến hành
phân tích, bình thơ, tổng hơp kết quả và đƣa ra nhận định về nội dung hình
thức liên quan đến thế gới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo.
4.3. Phương pháp tổng hợp liên ngành
Với quan niệm, thế giới nghệ thuật mang tính chỉnh thể có mối quan hệ
nội tại chặt chẽ và chịu sự ràng buộc chi phối của các yếu tố bên ngồi. Vì
vậy để lí giải, cắt nghĩa các hiện tƣợng cụ thể thế giới nghệ thuật đó, chúng
tơi sử dụng những phƣơng pháp nghiên cứu khác: Nghiên cứu văn học sử,
ngôn ngữ học, thi pháp học…
4.4. Phương pháp hệ thống hóa

Từ các kết quả hệ thống, so sánh, phân tích, tổng hợp, liên ngành đối
chiếu lại thành các luận điểm, sắp xếp, hệ thống hóa một cách khoa học.
5. Cấu trúc của cơng trình nghiên cứu
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo, luận văn triển
khai thành 3 chƣơng:
Chƣơng 1. Thế giới nghệ thuật và cái tơi trữ tình trong thơ Nguyễn
Trọng Tạo
Chƣơng 2. Không gian và thời gian nghệ thuật trong thơ Nguyễn Trọng Tạo
Chƣơng 3. Các phƣơng thức biểu hiện trong thơ Nguyễn Trọng Tạo

Luận văn thạc sĩ

16

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
B. NỘI DUNG
Chƣơng 1. THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT VÀ CÁI TƠI TRỮ TÌNH
TRONG THƠ NGUYỄN TRỌNG TẠO
1.1 .Thế giới nghệ thuật
Thế giới nghệ thuật là một thuật ngữ có tính chất mở với nội hàm khá
rộng. Gọi là thế giới vì nó cũng có những nét giống với thế giới nói chung
nhƣ: có sự thống nhất giữa các mặt, có quy luật vận động nội tại…
1.1.1. Thế giới nghệ thuật trong thơ
Thế giới nghệ thuật trong văn học nói chung là thế giới đƣợc nghệ sĩ
tạo ra bằng những phƣơng tiện ngôn ngữ “Nó hồn tồn khác thế giới thực tại

vật chất hay thế giới tâm lí con người dù nó phản ánh thế giới ấy” [76, tr. 54].
Để hiểu và đánh giá một nhà văn nhất thiết phải “giải mã” đƣợc thế giới nghệ
thuật ấy. Ở thế giới ấy chƣa từng tồn tại trong thế giới vật chất nhƣng nó
mang sự sống và tâm hồn chân thực của một ngƣời, của một thế hệ, của một
thời đại. “Mỗi thế giới nghệ thuật như một mơ hình nghệ thuật trong việc
phản ánh thế giới, ứng với một cách quan niệm về thế giới, một cách cắt
nghĩa về thế giới” [32, tr.251]. Theo tác giả Nguyễn Đăng Mạnh thì trên “con
đường đi vào thế giới nghệ thuật của nhà văn”, dựa vào hệ thống hình tƣợng
“ám ảnh” ta sẽ rút ra quy luật nghệ thuật nội tại của thế giới nghệ thuật.
Phong cách nghệ thuật riêng, độc đáo cùng với tƣ tƣởng nghệ thuật của nhà
văn cũng tốt từ đấy. Tìm hiểu một nhà thơ phải tiếp cận thế giới nghệ thuật
của anh ta trên tính thống nhất tồn vẹn. Nhƣng nếu thế giới nói chung đƣợc
hiểu là vũ trụ tồn cầu, là tồn bộ những gì thuộc về tự nhiên và xã hội đang
tồn tại thì “thế giới nghệ thuật” là “sản phẩm sáng tạo của con người”. Theo
nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi thì khái niệm thế
giới nghệ thuật: “thế giới nghệ thuật nhấn mạnh rằng, sáng tác nghệ thuật là
Luận văn thạc sĩ

17

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
một thế giới riêng được sáng tạo ra theo các nguyên tắc tư tưởng, khác với
thế giới thực tại vật chất hay thế giới tâm lý con người, mặc dù nó phản ánh
các thế giới ấy. Thế giới nghệ thuật có khơng gian riêng, thời gian riêng, có
quy luật tâm lý riêng, có quan hệ xã hội riêng, quan niệm đạo đức, thang bậc

giá trị riêng,… chỉ xuất hiện một cách ước lệ trong sáng tác tác nghệ thuật…
Mỗi thế giới nghệ thuật có một mơ hình nghệ thuật trong việc phản ánh thế
giới. Sự hiện diện của thế giới nghệ thuật không cho phép đánh giá và lý giải
tác phẩm văn học theo lối đối chiếu giản đơn giữa các yếu tố hình tượng với
các sự thực đời sống riêng lẻ, xem có “giống” hay khơng, “thật” hay khơng,
mà phải đánh giá trong chỉnh thể của tác phẩm, xem xét tính chân thật của tư
tưởng chỉnh thể của tác phẩm so với chỉnh thể hiện thực. Các yếu tố của hình
tượng chỉ có ý nghĩa trong thế giới nghệ thuật của nó”.
Nhƣ vậy, khái niệm thế giới nghệ thuật giúp ta hình dung về tƣ duy
nghệ thuật của sáng tác nghệ thuật, có cội nguồn trong thế giới quan, văn hóa
chung, văn hóa nghệ thuật và cá tính sáng tạo của nghệ sĩ. Trong thế giới
nghệ thuật thì đặc trƣng quan trọng nhất là tính chỉnh thể. Mỗi thế giới nghệ
thuật có đặc điểm cấu tạo, có phƣơng thức biểu hiện, có ý nghĩa thẩm mỹ
riêng. Các nhà nghiên cứu tùy vào mục đích của mình mà có thể nghiên cứu
đầy đủ các yếu tố của mỗi thế giới nghệ thuật với những phƣơng thức biểu
hiện hay chỉ đi sâu nghiên cứu một vài khía cạnh nào đó. Giáo sƣ Trần Đình
Sử là một trong những nhà nghiên cứu đã đi sâu nghiên cứu về vấn đề này.
Trong cuốn Những thế giới nghệ thuật thơ tác giả Trần Đình Sử đã tập hợp
các bài viết về các loại hình thơ (Thơ cổ điển, thơ lãng mạn, thơ tƣợng trƣng,
thơ cách mạng…), về sáng tác của một số nhà thơ, về một số tác phẩm thơ
trong nhà trƣờng, và về tác phẩm ƣu tú nhất của văn học dân tộc - Truyện
Kiều. Theo Trần Đình Sử: phê bình, phân tích thơ hơm nay phải bắt đầu từ
văn bản, coi trọng văn bản. Có thể nói rằng, tập tiểu luận Những thế giới
Luận văn thạc sĩ

18

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :

Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
nghệ thuật thơ của Giáo sƣ Trần Đình Sử đã có những đóng góp quan trọng
trong việc mở ra một hƣớng nghiên cứu thơ với tƣ cách là những thế giới
nghệ thuật.
Thế giới nghệ thuật vừa là con đẻ vừa là biểu hiện của tƣ tƣởng và thi
pháp học, thế giới ấy cũng vận động theo sự chuyển biến của tƣ tƣởng nghệ
thuật. Trên tinh thần tiếp thu những quan niệm và làm sáng tỏ dần từng vấn đề
của lí thuyết chúng tơi đi vào khảo sát, nghiên cứu thế giới nghệ thuật thơ
Nguyễn trọng Tạo để làm rõ vấn đề đặt ra.
1.1.2. Hình tượng nghệ thuật thơ
Đối với ngƣời nghệ sĩ, sáng tác thơ là nhu cầu sáng tạo, là phản ánh quá
trình tƣ duy nghệ thuật, là để tự thể hiện mình với cuộc sống thơng qua hình
tƣợng thơ. Hình ảnh ln gắn liền với thơ. “hình tượng nghệ thuật chính là
các khách thể đời sống được nghệ sĩ tái hiện một cách sáng tạo trong những
tác phẩm nghệ thuật” [32, tr.122] hoặc “hình tượng văn học nghệ thuật là một
bức tranh sống động nhất của đời sống được xây dựng bằng ngơn ngữ nhờ trí
tưởng tượng, óc sáng tạo và cách đánh giá của người nghệ sĩ” [14, tr.125].
Nhƣ vậy tâm trạng sáng tác của nhà thơ phải đƣợc thể hiện bằng hình ảnh
tƣơng ứng.
Hình tƣợng thơ khơng đơn thuần chỉ là những hiện tƣợng đời sống mà
còn khách thể hóa những rung cảm nội tại để ngƣời nghệ sĩ nhìn thấy chính
mình. "Hình tượng thơ là một bức tranh sống động và tương đối hoàn chỉnh
về cuộc sống được xây dựng bằng một hệ thống các đơn vị ngôn ngữ có tính
chất vấn cộng với trí tưởng tượng, sáng tạo và cách đánh giá của người nghệ
sĩ" [7, tr. 127]. Nhƣ vậy hình tƣợng thơ chính là mối quan hệ giữa các bộ
phận của câu thơ để phản ánh đối tƣợng bằng những rung động tình cảm và
cách đánh giá riêng của từng nhà thơ. Chính vì thế khi phân tích hình tƣợng
thơ ta có thể đứng ở nhiều góc độ khác nhau, điều quan trọng khi cảm nhận là

19
Luận văn thạc sĩ
Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
phải chú ý ở khả năng tiềm tàng và ở khả năng hiện thực của ngôn ngữ để làm
sáng tỏ nội dung và quan niệm của ngƣời sáng tác. Thế giới hình tƣợng trong
thơ Nguyễn Trọng Tạo là một thế giới đa dạng, có cái thực, có cái ảo và nó
chính là một trong những biểu trƣng cho mục đích nghệ thuật của tác giả.
1.2. Quan niệm nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
1.2.1. Quan niệm nghệ thuật về thơ
Thế giới nghệ thuật thơ là một chỉnh thể thống nhất bao hàm các thành
tố và quy luật cấu trúc riêng, thể hiện quá trình cái tơi nhà thơ nội cảm hóa thế
giới khách quan bằng tƣởng tƣợng của mình. Một mặt thế giới nghệ thuật ấy
gắn liền với kinh nghiệm cá nhân, với phong cách sáng tác của chủ quan nhà
thơ, mặt khác nó phản ánh trình độ nghệ thuật của một giai đoạn lịch sử, một
thời đại. Chúng ta có thể thấy, trong thế giới nghệ thuật bao gồm hiện thực đối tƣợng khách quan của nhận thức nghệ thuật, cá tính sáng tạo của nhà văn
hay chủ thể nghệ thuật, nhận thức nghệ thuật, chất liệu nghệ thuật. Bởi lẽ đó
quan niệm nghệ thuật cuả nhà văn chứa đựng cách hiểu, cách đánh giá, chứa
đựng cả những dự định, những mong muốn, những chủ trƣơng, chủ đích, cả
những chuẩn mực nghệ thuật khi anh ta dấn thân vào con đƣờng nghệ thuật.
Vì vậy quan niệm nghệ thuật đƣợc xem nhƣ một cƣơng lĩnh, thậm chí nhƣ
một kim chỉ nam đối với cả một đời văn, chi phối hành trình nghệ thuật của
một nhà văn. “Nguyên tắc cắt nghĩa thế giới và con người vốn có của hình
thức nghệ thuật, đảm bảo cho nó khả năng thể hiện đời sống với một chiều
sâu nào đó”. Nó đƣợc giới thuyết nhƣ là “hình thức bên trong của sự chiếm
lĩnh đời sống”, là hệ quy chiếu tồn tại dƣới dạng “ẩn chìm trong mơ hình nghệ

thuật về thế giới” [32, tr. 229]. Do đó chúng ta có cơ sở khẳng định quan niệm
nghệ thuật của một nhà văn chi phối đến toàn thế giới nghệ thuật mà anh ta
xây dựng nên, từ hình tƣợng con ngƣời, hình tƣợng khơng gian, thời gian, cho
đến ngơn ngữ giọng điệu….
Luận văn thạc sĩ

20

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
1.2.2. Quan niệm nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
Nguyễn trọng Tạo - một gƣơng mặt thơ tiêu biểu với những nét độc
đáo, giàu cá tính của nền thơ ca hiện đại Việt Nam. Ơng chia sẻ “Tơi nương
thân vào chính thơ tơi. Thơ lại nương láu trong từng con chữ và điệu nhạc
vang lên từ cõi tâm linh nào xa thẳm. Thơ là cái bóng của tơi hay tơi là cái
bóng của thơ, tơi nào có biết”. Ơng khẳng định rõ “khơng ai muốn làm thơ cũ,
phải làm thơ mới”, và ông bộc bạch: “Tôi là mẫu người sáng tác không nhạt
nhẽo… tôi chấp nhận mọi sự sáng tạo. Tôi chấp nhận tất cả, nếu trong đó
chứa một điều gì đó, một mầm mống của sự mới mẻ”.
Sức mạnh văn chƣơng là sức mạnh siêu vật chất, theo Heghen: “nhà
thơ là người đầu tiên đã làm cho dân tộc mình mở miệng và thiết lập mối
quan hệ giữa biểu tượng và ngôn ngữ”. Nguyễn Trọng Tạo - một ngƣời nghệ
sĩ có khát vọng cách tân nghệ thuật, đã đƣa ra tuyên ngôn “Nhà thơ không chỉ
là công dân của một quốc gia mà phải là công dân của thời đại… Nhà thơ
phải biết biến hiện tại, tương lai thành quá khứ để tạo ra kinh nghiệm sống và
cảm xúc mới”. Là một nghệ sĩ không chỉ biết đến thơ mà đã khắc dấu ấn theo

cách riêng của mình trong nhiều lĩnh vực nghệ thuật khác nhau. Ngƣời nghệ
sĩ đa mang đó ln miệt mài tìm kiếm sự sáng tạo mới, ơng khơng chấp nhận
bất kì sự lặp lại nào trong tƣ duy nghệ thuật. Nhà thơ thổ lộ: “Tơi kính nể các
nhà thơ cổ điển. Những lớp nhà thơ sau không nên hướng tới họ mà nên
hướng tới chính mình” [55] Nguyễn Trọng Tạo là nhà thơ của "những cái
chớp mắt ngàn năm trôi". Ngƣời đọc cảm đƣợc cái hồn thơ thân mật, hồn hậu
với sự gần gũi, ân tình của thơ ơng giữa cuộc đời.
Thơ Nguyễn Trọng Tạo không phải là sự miêu tả ngợi ca hay đả kích,
lên án những hiện tƣợng xã hội nóng bỏng mặc dù ơng chủ trƣơng làm thơ
gắn với đời thật: “Thơ là sự đối diện với sự thật được chưng cất… Làm thơ là
hoá giải thời đại vào ngôn từ. Thơ tôi không bao giờ thốt khỏi những xung
Luận văn thạc sĩ

21

Rỗn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
đột thời đại, dù đó là những bài thơ tưởng như riêng tư nhất. Tôi muốn thơ tôi
là thơ của đương đại” (Nguyễn Trọng Tạo). Ơng cũng cho rằng, thơ phải nói
lên đƣợc những ƣớc mơ, niềm tin và khát vọng về cuộc đời và tình u. Thơ
cịn là sự cứu rỗi, là đơi cánh để nâng đỡ, xoa dịu lịng ngƣời khi chống
chếnh, hụt hẫng tìm lại sự bình an nơi lịng mình. Nhƣng đồng thời, thơ phải
thuyết phục ngƣời đọc thích ứng với cái lạ bằng lí lẽ, ngơn ngữ riêng của
mình để họ khơng cảm thấy chơi vơi, huyễn hoặc. Nguyễn Trọng Tạo cho
rằng: “chủ thể sáng tạo có tài ln hướng tới cái mới lạ. Khơng mới lạ thì
khơng thể gọi là sáng tạo”. Trong hành trình sáng tạo thơ ca, Nguyễn Trọng

Tạo ln ln với những tìm tịi về nội dung và hình thức “…tạo ra kinh
nghiệm sống và cảm xúc mới”. Đó là thiên chức đồng thời là bổn phận cao cả
của ngƣời cầm bút - phải thức tỉnh, hƣớng thiện con ngƣời đến những điều tốt
đẹp nhất.
1.3. Hình tƣợng cái tơi trữ tình
1.3.1. Khái niệm cái tơi trữ tình
Trƣớc hết phải khẳng định cái tơi là một trong những khái niệm triết
học cổ nhất đánh dấu ý thức đầu tiên của con ngƣời về bản thể tồn tại để nhận
ra mình là một con ngƣời khác với tự nhiên, là một cá thể khác với ngƣời
khác. Vấn đề cái tôi từ lâu đã trở thành khởi điểm của nhiều tƣ tƣởng, nhà
triết học R. Đê- các (1569 - 1650) đã đƣa ra một định nghĩa rất hay: “Tôi tư
duy tức là tôi tồn tại”, tức là cái tơi thuộc về thực thể biết tƣ duy, nó khẳng
định đƣợc tính độc lập của mình, trở thành chủ thể tƣ duy, chủ thể nhận thức
của mình về mọi sự vật, sự việc. Theo C.Mác định nghĩa về cái tôi: “Cái tôi là
trung tâm tinh thần của con người, của cá tính người, có quan hệ tích cực đối
với thế giới và đối với chính bản thân mình. Chỉ có con người độc lập kiểm
sốt những hành vi của mình và có khả năng thể hiện tính chủ động tồn diện
mới có cái tơi của mình. Cái tơi có thể xem xét là cấu trúc phần tự giác” [58,
Luận văn thạc sĩ

22

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
tr. 66]. Nhƣ vậy, cái tôi vừa mang bản chất xã hội vừa có quan hệ gắn bó
khăng khít với hồn cảnh, vừa mang bản chất cá nhân độc đáo. Cái tôi thể

hiện các bƣớc tiến hóa về nhận thức con ngƣời và sự phong phú đa dạng của
tƣ duy con ngƣời về chính bản thân nó. Nói về cái tơi là nói về bản chất chủ
thể trong nhận thức và sáng tạo, quan niệm về cái tơi với cái tơi trữ tình trong
nghệ thuật nói chung và thơ ca nói riêng có mối quan hệ chi phối lẫn nhau.
Vậy “thơ trữ tình là thuật ngữ chỉ chung các thể thơ thuộc loại trữ tình.
Trong đó cảm xúc và suy tư của nhà thơ hoặc của nhân vật trữ tình trước các
hiện tượng đời sống được thực hiện một cách trực tiếp. Tính chất cá thể hóa
của cảm nghĩ và tính chất chủ quan hóa của sư thể hiện là dấu hiệu tiêu biểu
của thơ trữ tình. Là tiếng hát của tâm hồn, thơ trữ tình có khả năng thể hiện
những biểu hiện phức tạp của thế giới nội tâm từ các cung bậc tình cảm cho
tới những chính kiến, những tư tưởng triết học” [32, tr. 317]
1.3.2. Vai trị cái tơi trữ tình trong thơ
“Cái làm thành nội dung của thơ trữ tình khơng phải là diễn biến của
một hành động khách quan mở rộng đến mức độ của thế giới trong tất cả sự
phong phú và các liên hệ qua lại của nó…” (G.V.Hegel). Trung tâm của thế
giới nghệ thuật là hình tƣợng cái tơi trữ tình “Đó là thể hiện một cách nhận
thức và cảm xúc đối với thế giới và con người thơng qua lăng kính và cá nhân
của chủ thể và thông qua việc tổ chức các phương tiện của thơ trữ tình, tạo ra
một thế giới tinh thần riêng biệt độc đáo, mang thẩm mỹ nhằm truyền đạt
năng lượng tinh thần ấy đến cho người đọc”. Sự hiện diện của cái tơi trữ tình
trong thơ là một trong những biểu hiện để chúng ta có thể nhận ra chân dung
của tác giả, góp phần tạo nên phong cách của mỗi nhà thơ. Thế giới tinh thần
bộc lộ trong tác phẩm để thể hiện nhận thức, quan niệm và hoạt động cải tạo
đời sống thế giới của con ngƣời. Cái tơi trữ tình là tập hợp của rất nhiều quan
hệ trong mối quan hệ với chính nó.
Luận văn thạc sĩ

23

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
Trong mọi thời đại thi ca, cái tơi trữ tình ln chiếm vị trí hàng đầu, tuy
nhiên khơng phải khi nào và đối với bất kì nhà thơ nào sự bộc lộ của cái tôi ấy
cũng giống nhau. Nếu nhƣ trong thơ cổ cái tơi trữ tình khơng có cơ hội để bộc
lộ thì sự ra đời của phong trào thơ mới chính là sự khẳng định mạnh mẽ cái
tôi cá nhân, mở ra một trang mới cho đời sống cái tôi trữ tình phát triển - đó là
“một thời đại thi ca” (Hồi Thanh)
Đại thi hào L.Tonxtoi đã nói: “nhà văn chỉ quý giá và cần thiết đối với
chúng ta trong chừng mực nhà văn thổ lộ với chúng ta cái hoạt động bên
trong của tâm hồn mình…, và trong tác phẩm của nhà văn đều quý giá đối với
chúng ta chỉ là cái hoạt động bên trong của tâm hồn nhà văn”. Bằng lăng
kính cá nhân của mình, thi sĩ nhận thức và cảm xúc trƣớc thế giới và con
ngƣời đồng thời thông qua tổ chức các phƣơng diện của trữ tình để tạo ra một
thế giới tinh thần riêng biệt, độc đáo góp phần tạo nên phong cách của nhà
thơ. Giáo sƣ Trần Đình Sử cho rằng: “thơ trữ tình thực chất là chiếm lĩnh
bằng nghệ thuật các loại kinh nghiệm đời sống qua một cá nhân” nhƣ vậy sự
bộc lộ trực tiếp của chủ thể sáng tạo trong thơ chính là nhân vật trữ tình, là sự
hóa thân của tác giả vào từng sáng tác của mình.
Cái tơi trữ tình là sự ý thức của cái tơi trong nghệ thuật, cái tôi của hành
vi sáng tạo, là quan điểm về cái tôi đƣợc thể hiện thông qua phƣơng tiện trữ
tình. Nếu trong tác phẩm văn xi tự sự cái tơi nghệ thuật đƣợc bộc lộ gián
tiếp qua những hình tƣợng khách quan, trong kịch tác giả hoàn toàn giấu mình
thì trong tác phẩm trữ tình cái tơi đƣợc bộc lộ một cách trực tiếp. Heghen đã
nói: “nguồn gốc và điểm tựa của trữ tình là ở chủ thể và chủ thể là người duy
nhất mang nội dung”. Bieelinxki cũng cho rằng: “tồn bộ hiện thực đều có
thể là nội dung của trữ tình nhưng với điều kiện là phải trở thành sở hữu máu

thịt của chủ thể, là bộ phận cảm giác của chủ thể, gắn liền với sự hồn chỉnh
bản chất của chủ thể”. Cái tơi trữ tình luôn tự nhận thức, tự đánh giá bộc lộ
Luận văn thạc sĩ

24

Roãn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
giá trị bản thân trong đời sống. Giáo sƣ Hà Minh Đức cho rằng: “cái tơi trữ
tình là cái tơi tác giả được nghệ thuật hóa, lí tưởng hóa, điển hình hóa”. Cái
tơi trữ tình là biểu hiện tập trung của tính chủ quan trong thơ trữ tình. Trong
thơ trữ tình, cái tơi trữ tình khơng chỉ là cái tơi nhà thơ nó cịn là cái tơi thứ
hai cái tơi đƣợc khách thể hóa điển hình hóa, cái tơi đƣợc thăng hoa trong
nghệ thuật bằng nghệ thuật. Vì vậy cái tơi trữ tình có thể là cái tơi trữ tình
nhập vai hoặc cũng có thể là xuất hiện trong thơ với tƣ cách nhƣ một nhân vật
trữ tình. Nhà thơ Chế Lan Viên đã từng viết: “hãy bỏ cái tư thế đứng từ bản
thân mình, cái tư thế lấy mình ra chịu trách nhiệm mà nói. Tức thì bài thơ
hiện thực dường như không thực nữa và sẽ mất đi rất nhiều sức chấn động,
ngân vang. Khác nào ta nghe một tiếng nói giữa trời mà khơng biết tiếng của
ai cả” vai trị của ngƣời nghệ sĩ là một nhân tố chủ đạo của tồn bộ sáng tạo
thơ. Hình tƣợng cái tơi trong thơ trữ tình chủ yếu thể hiện nên thơng qua tâm
trạng và bằng tâm trạng. Có thể nói cái tơi trữ tình là biểu hiện tập trung của
tính chủ quan trọng trong thơ trữ tình.
1.3.3. Cái tơi trữ tình trong thơ Nguyễn Trọng Tạo
Trong suốt hành trình sáng tác từ thời chiến đến thời bình, tiếp đó là
thời kì đổi mới chúng ta nhận thấy cái tơi trữ tình trong thơ mang tiếng nói

của tinh thần hiện đại, khác biệt với cái tơi cá nhân trƣớc đó, đặc biệt là cái tôi
trong “thơ mới”. Cái tôi là cảm xúc suy nghĩ của nhà thơ trƣớc cuộc đời, trƣớc
sự ngân rung của thế giới khách quan mà nhà thơ thu nhận đƣợc để từ đó
chuyển thành lời. Cái tơi trữ tình trong thơ Nguyễn Trọng Tạo là cái tôi mang
nhiều dáng vẻ và sắc thái, nó ln vận động và biến đổi, đó là hình tƣợng
trung tâm trong thơ trữ tình, là chủ thể sáng tạo thơ ca. Cái tôi trữ tình xuất
hiện trong thơ ơng đó là "tơi", là "anh", là "gã", hay là "em"... Thế giới nhân
vật này không đi ra trực tiếp từ sân khấu rạng rỡ ánh đèn mà từ cõi đời thực,
mạnh mẽ, tự tin, cụ thể… hơn những gì chúng ta nghĩ.
Luận văn thạc sĩ

25

Rỗn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :


Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Trọng Tạo
Thơ là “vương quốc của chủ quan” là “biểu hiện và cảm thụ của chủ
thể”(Heghen). Sáng tạo là một hoạt động chủ quan tồn tại trở thành trung tâm
quy tụ của mọi yếu tố khác. Một giọng thơ cất lên - đó là một chủ thể nhất
định nào đó, đó là một thế giới riêng, là ngƣời duy nhất mang nội dung. Qua
đó thấy rằng, cái tơi của mỗi nhà thơ hay nói cách khác cái tơi trữ tình là một
nhân tố khởi sự và hồn tất q trình sáng tạo. Nó thể hiện đƣợc những suy
nghĩ của họ về thiên nhiên, cuộc sống con ngƣời, đồng thời thấy đƣợc đặc
trƣng cơ bản mang dấu ấn riêng của ngƣời nghệ sĩ. Cũng theo Heghen nguồn
gốc điểm tựa của nó là “ở chủ thể và chủ thể là người duy nhất, độc nhất
mang nội dung” cũng chình vì lẽ đó cái tơi trữ tình giữ vị trí đặc biệt trong thơ
ca, đó là sự thể hiện một cách trực tiếp từ tƣ duy ngƣời nghệ sĩ trƣớc các hiện

tƣợng đời sống. Trong văn học dân gian Việt Nam với những câu ca dao, tục
ngữ cái tôi thể hiện rất nhẹ nhàng thiết tha gửi gắm nỗi niềm của mình thơng
qua cái tơi trữ tình:
Ƣớc gì sơng rộng một gang
Bắc cầu dải yếm để chàng sang chơi
(Ca dao)
Đến thơ ca cổ các thi sĩ không có cơ hội để bộc lộ cái tơi trữ tình,
ngƣợc lại cái tơi trữ tình lại đƣợc bộc lộ rất rõ trong phong trào thơ mới- đó là
những cái tơi giàu cảm xúc, khát vọng, cái tơi muốn thốt li thực tại bằng
cách trốn vào những lâu đài ảo mộng của tình u, của thiên nhiên, của chính
mình lại có khi quay lại với quá khứ đƣợm buồn và cũng có khi lại hƣớng đến
tƣơng lai vĩnh hằng.
Nguyễn Trọng Tạo - một ngƣời nghệ sĩ đa tài “Nguyễn Trọng Tạo là
nhà thơ tài ba” (Lê Huy Mậu), ở ông là một tâm hồn lang thang lƣu lạc phiêu
du, tự do trƣớc ngã ba cuộc đời. Trong một bài viết về tập thơ Thế giới khơng
Luận văn thạc sĩ

26

Rỗn Văn Hiếu

TIEU LUAN MOI download :