Vận dụng quan điểm tiến hóa trong tổ chức dạy học phần động vật học ở trung học cơ sở

BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM TIẾN HÓA TRONG TỔ CHỨC DẠY HỌC
PHẦN ĐỘNG VẬT HỌC Ở TRUNG HỌC CƠ SỞ
NGUYỄN VĂN THUẬN 1,*
VĂN THỊ THANH NHUNG 2, NGUYỄN THỊ MỸ PHƯỢNG 1
1
Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế
*
Email:
2
Viện Nghiên cứu Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế
Tóm tắt: Vận dụng quan điểm tiến hóa trong dạy học nội dung động vật học trong
chương trình Sinh học ở trung học cơ sở (THCS) là hình thức tổ chức dạy học tích
hợp nội mơn. Đây là hình thức tổ chức dạy học nhằm hình thành cho học sinh năng
lực vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề mới trong nội dung bài
học, tiến tới vận dụng giải quyết các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống. Bài báo giới
thiệu quy trình vận dụng quan điểm tiến hóa trong dạy học phần động vật học ở
chương trình Sinh học THCS.
Từ khóa: Tiến hóa, động vật học, tổ chức cơ thể.

1. MỞ ĐẦU
Trong dạy học phần động vật học ở THCS, nội dung tài liệu giáo khoa trình bày về
khoa học động vật học, bao gồm mối quan hệ giữa cấu trúc và chức năng, đi từ thấp đến cao,
từ đơn giản đến phức tạp, từ chưa chuyên hóa đến chuyên hóa... Đây cũng là chiều hướng tiến
hóa của sinh giới nói chung, của ngành động vật nói riêng. Vì vậy, dạy học các nội dung cụ
thể trong phần động vật học ở THCS để thấy được chiều hướng tiến hóa là một trong những
biện pháp nâng cao chất lượng dạy học phần động vật học ở trường THCS. Chương trình
động vật học ở THCS mang đến cho các em chìa khóa mở ra cánh cửa bước vào thế giới động
vật, khám phá thế giới động vật đa dạng và phong phú, từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến
cao, từ những động vật có kích thước hiển vi đến những động vật có kích thước lớn. Nếu học

sinh khơng có cách học, cách tiếp cận đúng đắn các em sẽ thấy rằng kiến thức động vật vô
cùng phức tạp, rối rắm. Dạy học theo quan điểm tiến hóa là dạy học sinh cách học, cách tự
khám phá kiến thức thông qua việc hiểu một cách sâu sắc vấn đề. Từ đó, các em sẽ có cách
học đúng đắn, việc tiếp cận kiến thức động vật sẽ trở nên đơn giản hơn, nhẹ nhàng hơn.
2. NỘI DUNG
2.1. Một số khái niệm
2.1.1. Khái niệm về tiến hóa
Thuật ngữ “tiến hóa” bắt nguồn từ tiếng La tinh “evolutio” có nghĩa là phát triển. Với
nghĩa chung là phát triển, thuật ngữ tiến hóa được dùng phổ biến trong nhiều lĩnh vực khoa
học khác nhau: Tiến hóa của các nguyên tử (tiến hóa lý học); tiến hóa của các phân tử (tiến
hóa hóa học); tiến hóa của các tổ chức sống (tiến hóa sinh học) hay tiến hóa của các phương
thức sản xuất (tiến hóa xã hội)… Theo nghĩa chung, tiến hóa là sự biến đổi qua thời gian [6].
Các nhà sinh học hiện đại xem tiến hóa sinh học như là sự thay đổi về các đặc tính của
quần thể sinh vật, giúp chúng hơn hẲn đời sống của các cá thể riêng lẻ. Theo quan điểm hiện
đại, tiến hóa là một q trình mà qua đó các biến đổi di truyền trong một quần thể được nhân
lên qua các thế hệ. Qua thời gian, quá trình này có thể đưa tới sự hình thành lồi, tạo ra loài
335


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

mới từ loài đã có. Tất cả những sinh vật đang tồn tại là có quan hệ về nguồn gốc chung đã tiến
hóa qua hàng triệu triệu năm, tích lũy các biến đổi di truyền từ lồi tổ tiên.
2.1.2. Khái niệm tiến hóa trong chương trình Sinh học phổ thơng
Trong chương trình Sinh học phổ thơng, tiến hóa là khái niệm sinh học đại cương có ý
nghĩa quan trọng trong sự hình thành quan điểm duy vật biện chứng. Khái niệm này được
phát triển dần qua tồn bộ chương trình từ lớp 6 đến lớp 12 dựa trên tất cả các vấn đề liên
quan có trong nội dung chương trình.
- Bắt đầu từ việc nghiên cứu các cấp độ sống của giới thực vật trong sinh học lớp 6, khái
niệm tiến hóa được hình dung là sự phát triển từ đơn giản đến phức tạp.

+ Về mặt tổ chức cơ thể: Từ đơn bào đến đa bào, từ đa bào chưa hoàn thiện đến đa bào
hoàn thiện.
+ Về phương thức sinh sản: Từ phân đôi cơ thể đơn bào đến sinh sản bằng từng bộ
phận của cơ thể đa bào, sinh sản bằng bào tử và sinh sản hữu tính.
- Ở phần động vật trong chương trình sinh học 7, khái niệm tiến hóa được nghiên cứu ở
các ngành, các lớp động vật từ thấp đến cao, tích lũy được nhiều dấu hiệu cụ thể về sự phức
tạp hóa các cơ quan và nguồn gốc của từng nhóm động vật. Những dấu hiệu cơ bản của sự
tiến hóa được tổng kết là sự thích nghi ngày càng hồn thiện, tổ chức cơ thể ngày càng phức
tạp, sự phân hóa ngày càng đa dạng.
- Qua các lớp học tiếp theo, khái niệm tiến hóa được tổng kết theo chiều hướng tiến hóa
của sinh giới theo từng dấu hiệu cơ bản của cơ thể sống, bao gồm:
+ Về mặt tổ chức cơ thể: Càng lên cao trên thang tiến hóa, sự phân hóa về cấu tạo
ngày càng phức tạp, sự chuyên hóa về mặt chức năng ngày càng sâu sắc đồng thời
sự liên hệ thống nhất trong nội bộ cơ thể ngày càng chặt chẽ.
+ Về chuyển hóa vật chất và năng lượng: Hiệu suất trao đổi chất và năng lượng ngày
càng cao; phân hóa thành nhiều kiểu trao đổi chất để thích ứng với những điều kiện
sống khác nhau, đảm bảo chu trình tuần hoàn vật chất và năng lượng trong tự nhiên
và sự sống tồn tại trên trái đất.
+ Về sinh sản: Từ phân đôi tế bào sinh dưỡng, bào tử đến sinh sản bằng tiếp hợp, thụ
tinh ngoài, thụ tinh trong, tạo ra thế hệ đời con có sức sống cao, thích nghi với các
điều kiện sống khác nhau.
+ Về cảm ứng: Từ chưa có cơ quan cảm ứng đến có cơ quan chuyên trách. Cơ quan
này càng càng hoàn thiện, đảm bảo sự phản ứng linh hoạt theo hướng có lợi cho cơ
thể trước những bất lợi của môi trường.
Như vậy, trong chương trình Sinh học phổ thơng, khái niệm tiến hóa được hình thành và
phát triển từ cụ thể đến khái quát, xuyên suốt từ chương trình Sinh học ở THCS đến trung học
phổ thông.
2.2. Sự thể hiện quan điểm tiến hóa trong nội dung động vật học ở chương trình Sinh
học trung học cơ sở
Một trong những kiểu tổng hợp lý thuyết của Sinh học là thống nhất những kiến thức về

đặc điểm của những cấp độ tổ chức sống khác nhau. Chẳng hạn, những kiến thức về các hiện
tượng, các nhân tố, chiều hướng, kết quả tiến hóa. Chúng được xây dựng trên cơ sở di truyền
học phân tử, Sinh học tế bào, Sinh học phát triển, Sinh học quần thể, Sinh học quần xã - hệ

336


BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

sinh thái và Sinh quyển. Sinh hóa nghiên cứu các nguyên nhân lý - hóa của hiện tượng sống
phù hợp với các cấp độ tổ chức phân tử, tế bào, cơ thể, quần thể - loài, quần xã - sinh quyển.
Học thuyết đại cương về các hệ sống nghiên cứu các nguyên tắc chung về cấu tạo, chức năng
và tiến hóa của chúng…
Nhờ có sự hiểu biết về các lồi động vật đã giúp chúng ta tìm thấy và kết nối những
bằng chứng về giải phẫu so sánh làm cơ sở để gia tăng khả năng thuyết phục về quan hệ
nguồn gốc các loài, tạo cơ sở khoa học cho việc giải thích hiện tượng tự nhiên trên quan điểm
duy vật và phương pháp lịch sử, đánh đổ hồn tồn quan niệm duy tâm siêu hình trong Sinh
học. Từ đó, soi sáng cho sự phát triển của các ngành khoa học Sinh học trong đó có ngành
động vật học.
Học thuyết tiến hóa trong Sinh học nghiên cứu những quy luật phát triển chung nhất của
giới hữu cơ, những quy luật phản ánh xu thế phát triển tất yếu của q trình tiến hóa. Động vật
có q trình tiến hóa lâu dài, trải qua nhiều biến động của các thời kỳ đại địa chất, chúng biến
đổi hình thái, cấu tạo cơ thể để thích nghi với mơi trường sống. Từ đó, hình thành nhiều lớp
(Classis), bộ (Ordo), họ (Familia), loài (Species) động vật phong phú, đa dang như ngày nay.
Nội dung của chương trình Sinh học 7 vẽ ra bức tranh toàn cảnh về thế giới động vật
nhằm giới thiệu về hình thái, cấu tạo, chức năng của các cơ quan, bộ phận cơ thể của đại diện
các ngành động vật. Từ đó, xác định được mối quan hệ giữa quan điểm tiến hóa với kiến thức
về động vật học thể hiện ở bảng sau (bảng 1):
Bảng 1. Mối quan hệ giữa quan điểm tiến hóa với kiến thức động vật học trong chương trình Sinh học
ở rung học cơ sở

Quan điểm tiến hóa
Quan điểm chung
Nguồn gốc của lồi

Q trình tiến hóa
Thế giới động vật ngày nay
đa dạng và phong phú
nhưng có cùng nguồn gốc
chung
Thích nghi với mơi - Thích nghi mơi trường
trường sống
sống ở nước

Kiến thức động vật học
- Đa dạng về cấu trúc cơ thể
- Phong phú về số lượng loài

+ Đặc điểm cấu tạo cơ thể phù hợp chức năng
(bơi lội, trao đổi chất, sinh sản…)
+ Hình thành, chun hóa cơ quan di chuyển.
- Q trình chuyển đời sống + Hình thành “Bộ xương ngồi”, chuyển từ
từ nước lên cạn
thụ tinh ngoài sang thụ tinh trong
+ Tiêu biến một số cơ quan, bộ phân của cơ
thể (cơ quan vận động, cảm giác,…), hình
thành giác bám
- Thích nghi đời sống ký
sinh
Chiều hướng tiến - Tiến bộ
- Đa dạng hóa về mặt cấu tạo, chuyên hóa về

hóa
mặt chức năng
- Thoái bộ
- Đơn giản một số cơ quan, bộ phận
- Thích nghi hẹp
- Thay đổi cấu tạo cơ thể theo chiều hướng
thích nghi hẹp với mơi trường sống

Từ bảng 1 cho thấy: Có sự liên quan chặt chẽ trong nội dung chương trình động vật học
và kiến thức về sự tiến hóa sinh vật trong SGK Sinh học 7. Từ mối quan hệ này, trong dạy
học động vật học, cần vận dụng quan điểm tiến hóa nhằm nâng cao chất lượng lĩnh hội kiến
thức cho học sinh.

337


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

2.3. Vận dụng quan điểm tiến hóa trong dạy học nội dung phần Động vật học ở trung
học cơ sở
2.3.1. Nguyên tắc vận dụng
Vận dụng quan điểm tiến hóa trong dạy học nội dung phần Động vật học ở THCS cần
đảm bảo các nguyên tắc sau:
- Nguyên tắc khoa học: Vận dụng quan điểm tiến hóa trong tổ chức dạy học kiến thức
phần động vật học ở THCS là tổ chức dạy học nội dung mơn học này theo quan điểm tiến
hóa. Đây là quan điểm dạy học theo định hướng tích hợp nội môn, giáo viên phải gia công các
nguyên liệu từ kiến thức động vật học để hình thành các khái niệm về tiến hóa động vật nói
riêng, sinh học nói chung. Vì vậy, cần đảm bảo tính chính xác, khoa học của nội dung kiến
thức. Bên cạnh đó, giáo viên phải lựa chọn được nội dung tương thích giữa động vật học và
tiến hóa động vật để vận dụng, tránh áp đặt, khập khiểng khi vận dụng phương thức tổ chức

dạy học này.
- Nguyên tắc sư phạm: Quá trình tổ chức dạy học là quá trình tổ chức học sinh lĩnh hội
kiến thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo. Tuy việc tổ chức dạy học nội dung Động vật học ở đối
tượng học sinh lớp 7, với mức độ tư duy các sự vật, hiện tượng riêng lẻ nhưng từ đó để học
sinh nhận thức được cái chung, cái bản chất của cơ thể động vật, thấy được xu hướng tiến hóa
chung của thế giới động vật. Con đường nhận thức này thích hợp với con đường quy nạp.
Logic nội dung chương trình sinh học 7 cũng được thực hiện trên cơ sở suy lý quy nạp:
Nghiên cứu các đối tượng động vật học có thể tri giác trực tiếp từ hiện tượng sau đó giải thích
ngun nhân biểu hiện trong cơ chế có tính quy luật và giải thích bản chất của hiện tượng. Vì
vậy, vận dụng quan điểm tiến hóa trong tổ chức dạy học kiến thức động vật học cần thực hiện
đúng logic môn học và logic nhận thức của học sinh.
- Nguyên tắc thực tiễn:
+ Có khả năng áp dụng thực tiễn trong dạy học, phù hợp với kiểu bài lên lớp, đảm bảo
đủ thời gian của tiết học.
+ Tạo điều kiện thuận lợi để giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học theo hướng
phát huy tính tích cực của học sinh.
+ Tạo nhiều khả năng thuận lợi để lồng ghép giáo dục bảo vệ vốn gen và bảo vệ đa
dạng sinh học, nguồn lợi động vật và tiến tới có ý thức trong việc bảo vệ mơi trường.
2.3.2. Quy trình vận dụng
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn dạy học Sinh học ở trường THCS, chúng tôi
thấy rằng, vận dụng quan điểm tiến hóa trong dạy học nội dung động vật học, sinh học 7 là
quá trình hình thành cho học sinh năng lực tư duy trừu tượng. Học sinh có thể nhận biết q
trình tiến hóa của động vật thơng qua việc thực hiện các kỹ năng tư duy như so sánh, phân
tích, tổng hợp,… kết hợp nghiên cứu các tổ chức, cơ quan của các đại diện động vật ở các bộ,
họ, lớp, ngành động vật. Để vận dụng quan điểm tiến hóa để tổ chức dạy học nội dung động
vật học, chúng tơi thực hiện theo quy trình sau:
Bước 1: Xác định nhiệm vụ nhận thức
Xác định nhiệm vụ nhận thức là hoạt động nhằm kích thích hứng thú học tập, tạo đà tư
duy cho học sinh và cũng là bước xây dựng động cơ học tập của học sinh. Nhiệm vụ nhận
thức là những thách thức vừa sức, làm cho các mục tiêu học tập luôn hấp dẫn, linh hoạt, hình

thành động cơ, tạo hứng thú trong học tập.

338


BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

Mục đích của bước này là chuẩn bị cho học sinh một tư thế sẵn sàng đón nhận tri thức
mới một cách chủ động, tích cực. Bởi vì tính chủ động tích cực là yếu tố tâm lý đầu tiên đảm
bảo sự bền vững trong quá trình tiếp nhận tri thức. Để làm được điều này, giáo viên thường
định hướng cho học sinh dưới dạng câu hỏi, ra bài tập hay một tình huống có vấn đề. Nhiệm
vụ nhận thức càng được xác định rõ ràng thì hoạt động tự lực của học sinh càng có hiệu quả,
vừa đỡ tốn thời gian và cơng sức, vừa có tri thức khoa học đúng đắn. Các câu hỏi hay nhiệm
vụ này vừa có tính hỏi, vừa có tính hướng dẫn, gợi ý cho học sinh chú trọng vào đối tượng
nghiên cứu... Nhờ vào hệ thống câu hỏi hoặc nhiệm vụ nhận thức, học sinh có thuận lợi hơn
trong định hướng các nội dung cần khai thác, tìm kiếm.
Ví dụ: Để tổ chức dạy học nội dung Cấu tạo trong của Thủy tức (bài 8, SGK Sinh học 7),
giáo viên có thể nêu nhiệm vụ nhận thức bằng bài tập sau:
Em hãy nhắc lại cấu tạo tập đồn Vơn vốc? Vì sao khơng gọi tập đồn trùng roi là cơ
thể động vật đa bào?
Bước 2: Nghiên cứu đặc điểm cấu tạo, tổ chức cơ thể của đại diện các ngành động vật
Mục đích của bước này là cung cấp cho học sinh những biểu tượng về đặc điểm cấu tạo,
tổ chức cơ thể của các đại diện cụ thể của các ngành động vật. Trên cơ sở nhiệm vụ nhận thức
đặt ra ở bước 1, cùng với việc nghiên cứu tài liệu, học sinh có thể chiếm lĩnh một cách sâu sắc
đặc điểm cấu tạo, tổ chức cơ thể động vật.
Để tăng cường hứng thú học tập khi nghiên cứu đặc điểm cấu tạo, tổ chức cơ thể động
vật, giáo viên nên sử dụng tài liệu trực quan dưới dạng hình ảnh, sơ đồ, bảng hay các đoạn
phim video. Ngoài ra, sách giáo khoa cũng được xem là phương tiện dạy học tích cực ở bước
này vì trong sách giáo khoa có khá đầy đủ hình ảnh minh họa cũng như các đoạn thông tin bổ
sung kiến thức. Giáo viên cần có biện pháp tổ chức học sinh sử dụng hiệu quả sách giáo khoa

và những tư liệu từ những nguồn thông tin khác nhằm tăng hiệu quả của tiết học.
Để hỗ trợ học sinh trong việc tự học, ở bước này, giáo viên cần đưa ra hệ thống các câu
hỏi gợi mở nhằm trả lời cho câu hỏi lớn, giải quyết tình huống có vấn đề đặt ra ở bước 1 hay
sử dụng các phiếu học tập để khai thác những thông tin đã đưa ra giúp học sinh định hướng
những nội dung cần quan sát, cần hiểu rõ, từ đó biết được các đặc điểm cấu tạo, tổ chức cơ thể
của đại diện các ngành động vật.
Ở ví dụ trên, có thể cho học sinh nghiên cứu cấu tạo, chức năng của một số tế bào
thành cơ thể của thuỷ tức bằng các bài tập sau:

Hình 1. Lát cắt dọc và lát cắt ngang cơ thể Thủy tức

339


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

Bài tập 1: Quan sát hình 1. lát cắt dọc và lát cắt ngang cơ thể Thuỷ tức, nhận xét về cấu
tạo cơ thể của Thuỷ tức?

Hình 2. Cấu tạo, chức năng của một số tế bào thành cơ thể của Thuỷ tức

Bài tập 2: Nghiên cứu hình 2, hình 3 và bảng Cấu tạo và chức năng một số tế bào thành
Thuỷ tức (trang 30 SGK Sinh học 7)
và cho biết:
- Cấu tạo và chức năng của
một số loại tế bào cơ thể thuỷ tức?
- Từ cấu tạo của tế bào gai
và đặc điểm tua miệng, hãy mô tả
động tác bắt mồi của thuỷ tức?
- Mơ tả q trình tiêu hóa ở

thuỷ tức? Thuỷ tức có ruột hình túi,
có một lỗ miệng duy nhất, vậy nó
thải chất bả như thế nào?
Hình 3. Động tác bắt mồi và tiêu hóa ở Thuỷ tức

Bước 3: Xác định đặc điểm chung, bản chất của đối tượng hoặc nhóm đối tượng nghiên cứu
Thế giới động vật rất đa dạng và phong phú, được phân chia theo hệ thống các ngành, lớp,
bộ, họ và đa dạng về lồi. Mỗi lồi lại có nhiều đặc điểm riêng phù hợp với môi trường sống.
Trong tài liệu Sách giáo khoa, học sinh chỉ được nghiên cứu các đối tượng động vật vừa
mang đặc điểm chung, đại diện cho một hay một số ngành hay lớp, vừa mang đặc điểm riêng
biệt, cụ thể của lồi hay nhóm lồi. Việc nghiên cứu từng đại diện giúp cho học sinh giải
quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến một loài sinh vật trong tự nhiên. Tuy nhiên, nhiều
lồi tuy có nhiều đặc điểm khác xa nhau nhưng đều có chung những đặc trưng bản chất. Vì
vậy, khi tổ chức dạy học các đại diện, cần giúp học sinh rút ra được đặc điểm chung, bản chất
của đối tượng, nhóm đối tượng nghiên cứu. Đây là bước hết sức quan trọng vừa giúp các em
khái quát đặc điểm chung của các đại diện vừa là nguyên liệu để so sánh với các đại diện ở
các ngành khác, làm cơ sở để giúp các em khái quát kiến thức về động vật ở mức cao hơn.

340


BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

Để giúp cho học sinh xác định đặc điểm chung, bản chất của đối tượng hoặc nhóm đối
tượng nghiên cứu, giáo viên có thể dùng các biện pháp để rèn luyện kỹ năng khái quát cho
học sinh như: bảng khái quát hóa, sơ đồ hệ thống, bản đồ tư duy, phiếu học tập,... nhằm nâng
cao chất lượng lĩnh hội kiến thức cho học sinh.
Theo ví dụ trên, từ các bài tập đã giải quyết, học sinh phải xác định được:
Thủy tức có các đặc trưng:
- Cơ thể hình trụ, sống bám nhưng có thể di chuyển chậm chạp nhờ sự vận động theo

kiểu sâu đo hoặc kiểu lộn đầu.
- Cơ thể có cấu tạo đa bào, có 2 lớp tế bào được cấu tạo gồm nhiều loại tế bào phân hóa.
- Xoang vị có một lỗ thơng ra ngồi, quanh lỗ có tua bắt mồi, q trình tiêu hóa thực
hiện trong ruột túi.
- Có tế bào cảm giác.
Bước 4: Khái quát hóa đặc điểm tiến hóa của cơ quan, bộ phận, tổ chức cơ thể của đối
tượng nghiên cứu
Đây là cái đích mà học sinh
cần đạt khi nghiên cứu về các ngành
động vật. Từ đặc điểm chung của
các ngành động vật học sinh đã tổng
hợp từ bước 3, qua so sánh, khái
quát hóa, học sinh thấy được các xu
hướng tiến hóa của các ngành động
vật cũng như của các cơ quan, hệ cơ
quan, bộ phận đến tổ chức cơ thể
của các ngành động vật tiến hóa
theo hướng ngày càng chuyên hóa
về mặt cấu tạo, đa dạng hóa về mặt
chức năng, thích nghi cao với nhiều
loại mơi trường sống khác nhau.

Xác định nhiệm vụ nhận thức

Nghiên cứu đặc điểm cấu tạo, tổ chức cơ thể
của đại diện nghiên cứu

Xác định đặc điểm chung, bản chất của đối tượng
hoặc nhóm đối tượng nghiên cứu

Khái quát hóa đặc điểm tiến hóa của
cơ quan, bộ phận, tổ chức cơ thể
Hình 4. Quy trình vận dụng quan điểm tiến hố trong

dạy học phần Động vật học ở THCS
Ở ví dụ trên, từ đặc điểm
chung được hình thành ở bước 3,
giáo viên có thể tổ chức cho học sinh khái quát được đặc điểm cấu tạo và chức năng của cơ
thể thủy tức phù hợp với xu hướng tiến hóa:

- Phức tạp hóa cơ thể: Cơ thể có cấu tạo bởi 2 lớp tế bào, các tế bào đã có sự phân hóa
về cấu tạo và chức năng.
- Phân hóa ngày càng cao: Phân hóa các tế bào để thực hiện các chức năng riêng biệt:
Tế bào sinh sản; tế bào thần kinh; tế bào gai; tế bào mơ bì - cơ; tế bào mơ cơ - tiêu hóa…
- Chun hóa để thực hiện chức năng: Cảm giác, vận động; trao đổi chất; sinh sản…
3. KẾT LUẬN
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn dạy học sinh học, chúng tôi giới thiệu quy
trình tổ chức dạy học vận dụng quan điểm tiến hóa trong dạy học kiến thức động vật học ở
THCS. Đây là quan điểm dạy học theo định hướng tích hợp nội môn, giáo viên phải gia công
các nguyên liệu từ kiến thức động vật học để hình thành các khái niệm về tiến hóa động vật.

341


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

Tổ chức dạy học theo quy trình trên có thể phát triển các năng lực tư duy từ cụ thể đến trừu
tượng, dần dần phát triển các năng lực chuyên biệt trong dạy học Sinh học ở phổ thông.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]

[2]
[3]
[4]
[5]
[6]

Thái Trần Bái (2012), Giáo trình Hoạt động sống và tiến hóa của các hệ cơ quan động vật,
NXB Giáo dục Việt Nam.
Darwin Charles (1962), Nguồn gốc các loài, Tập 1, (Bùi Huy Đáp dịch), NXB Khoa học và
Kỹ thuật, Hà Nội.
Văn Thị Thanh Nhung (2016), Tổ chức dạy học Sinh học ở trường phổ thông theo hướng
vận dụng kiến thức vào thực tiễn, Tạp chí Giáo dục, số 374, trang 49-51.
Văn Thị Thanh Nhung, Vũ Thị Xuân Lộc (2016), Phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh
trong dạy học Sinh học ở phổ thơng, Tạp chí Giáo dục, số 390, trang 54-57.
Nguyễn Văn Thuận, Lê Trọng Sơn (2006), Động vật không xương sống, NXB Đại học Huế.
Nguyễn Xuân Viết (2009), Giáo trình tiến hóa, NXB Giáo dục Việt Nam.

Title: APPLYING THE EVOLUTIONARY VIEW IN TEACHING THE CONTENT OF ZOOLOGY
IN THE BIOLOGY PROGRAM IN JUNIOR HIGH SCHOOL
Abstract: Applying the evolutionary view in teaching the content of zoology in the Biology program
in junior high school is a form of integrated teaching. This is a form of teaching organization to create
students the ability to apply knowledge learned in solving new problems in the content of the lesson,
towards solving the practical problems in life. This article introduces the process of applying the
evolutionary view in teaching zoology in the Secondary Biology program.
Keywords: Evolution, zoology, body organization.

342