Giải pháp bồi dưỡng giáo viên sinh học ở trường trung học cơ sở nhằm thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông mới

BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

GIẢI PHÁP BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN SINH HỌC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ NHẰM THỰC HIỆN
CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI
LÊ VĂN THẮNG
Trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định
Email:
Tóm tắt: Việc đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở phổ thông đặt ra vấn đề cấp
bách đối với công tác bồi dưỡng giáo viên. Đối với cấp Trung học cơ sở, các giáo
viên dạy Sinh học hiện tại sẽ phải tham gia bồi dưỡng rất nhiều nội dung về nghiên
cứu và phát triển chương trình, các kiến thức mới để dạy tích hợp theo chủ đề của
môn Khoa học tự nhiên, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định
hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Bài viết nêu ra một số bất cập
của công tác bồi dưỡng giáo viên hiện nay, đối chiếu chương trình mơn Khoa học
tự nhiên với các phân môn và các hoạt động giáo dục trong chương trình hiện tại,
từ đó, đề xuất các nội dung bồi dưỡng giáo viên Sinh học ở trường THCS để có thể
dạy mơn Khoa học tự nhiên trong chương trình giáo dục phổ thơng mới.
Từ khóa: Bồi dưỡng giáo viên, Trung học cơ sở, môn Khoa học tự nhiên.

1. MỞ ĐẦU
Chương trình giáo dục phổ thơng mới được xây dựng với mục tiêu đảm bảo phát triển
phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức cơ bản,
thiết thực, hiện đại; hài hòa đức, trí, thể, mỹ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức để giải
quyết vấn đề trong học tập và đời sống; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hóa dần ở các
lớp học trên; thơng qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động
và tiềm năng của mỗi học sinh, các phương pháp kiểm tra, đánh giá phù hợp với mục tiêu
giáo dục và phương pháp giáo dục để đạt được mục tiêu đó. Để thực hiện được chương trình,
sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới, yêu cầu về đội ngũ giáo viên bao gồm: đảm bảo đủ
về số lượng và cơ cấu giáo viên để dạy các môn học, chuyên đề học tập và hoạt động trải
nghiệm; 100% đạt trình độ chuẩn và trên chuẩn; đạt yêu cầu theo quy định về chuẩn nghề

nghiệp giáo viên; được bồi dưỡng, tập huấn về dạy học theo chương trình mới [1] [2] [3].
Công tác bồi dưỡng giáo viên từ lâu đã được các cơ quan quản lý, các nhà trường, các
cơ sở đào tạo giáo viên và chính bản thân đội ngũ giáo viên quan tâm, triển khai thực hiện
thường xuyên. Hơn nữa, từ khi Dự thảo chương trình giáo dục phổ thơng (CTGDPT) tổng thể
và Dự thảo chương trình các môn học được ban hành, vấn đề chuẩn bị đội ngũ thực hiện
chương trình bao gồm đào tạo mới và bồi dưỡng đội ngũ hiện nay càng được nhấn mạnh. Mặc
dù tại thời điểm này (tháng 5/2018), khi chương trình các mơn học cịn đang ở dạng dự thảo,
để đội ngũ đông đảo giáo viên Sinh học ở mỗi cấp học có thể thực hiện tốt sách giáo khoa
mới, việc bồi dưỡng giáo viên với nhiều nội dung (như phát triển chương trình, phương pháp
dạy học và kiểm tra đánh giá...) sẽ gặp khơng ít khó khăn, thách thức.
Ngày 02/5/2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Kế hoạch số 270/KH-BGDĐT về
Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên cơ sở giáo dục phổ thơng thực hiện chương trình, sách giáo
khoa giáo dục phổ thơng mới, trong đó xác định rõ mục đích, u cầu, nội dung các hoạt
động, vai trị, nhiệm vụ của các đơn vị có liên quan. Nội dung các hoạt động đào tạo, bồi
dưỡng giáo viên được xác định rõ bao gồm: tổ chức biên soạn tài liệu hướng dẫn dạy học

297


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

chương trình giáo dục phổ thông mới mới; bồi dưỡng giáo viên cốt cán môn học ở Trung
ương; bồi dưỡng giáo viên ở địa phương; bồi dưỡng giáo viên dạy các môn Tin học và Công
nghệ (cấp Tiểu học), Lịch sử và Địa lý, Khoa học tự nhiên (KHTN) (cấp THCS); bồi dưỡng
cán bộ quản lý, giáo viên theo Chuẩn; đào tạo giáo viên [2 ][3] [4]. Trong phạm vi bài viết
này, chúng tôi đưa ra một số ý kiến thảo luận về cơng tác bồi dưỡng giáo viên hiện nay, phân
tích những yêu cầu đối với công tác bồi dưỡng giáo viên nói chung và giáo viên Sinh học ở
THCS nói riêng đáp ứng yêu cầu thực hiện chương trình giáo dục phổ thơng mới, từ đó đề
xuất một số giải pháp cụ thể đối với việc bồi dưỡng giáo viên Sinh học THCS.
2. MỘT SỐ KẾT QUẢ CỦA CÔNG TÁC BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TRONG THỜI

GIAN QUA
Trong những năm gần đây, công tác bồi dưỡng giáo viên cơ bản được thực hiện theo
Thông tư số 26/2012/TT-BGDĐT ngày 10/7/2012 của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Nhìn chung
hoạt động bồi dưỡng giáo viên được tổ chức đầy đủ ở tất cả các cấp từ Bộ Giáo dục và Đào
tạo tới các Sở, các Phịng và các trường với kế hoạch, mục đích rõ ràng. Trong quá trình này,
các chuyên gia, các nhà nghiên cứu từ các trường sư phạm cũng được mời tham gia viết tài
liệu bồi dưỡng hoặc trực tiếp bồi dưỡng giáo viên. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, cơng
tác bồi dưỡng giáo viên nói chung vẫn cịn tồn tại một số bất cập. Lê Xuân Sơn (2015), Lê
Văn Thắng (2017) [5] [6] đã đánh giá một số kết quả cơ bản của công tác bồi dưỡng giáo viên
như sau:
- Giáo viên được cập nhật kiến thức về chính trị, kinh tế - xã hội, được bổ sung lý luận
dạy học và phương pháp kiểm tra đánh giá hiện đại.
- Giáo viên được bồi dưỡng phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, phát triển năng
lực dạy học, năng lực giáo dục và những phẩm chất năng lực khác theo yêu cầu của chuẩn
nghề nghiệp giáo viên, yêu cầu nhiệm vụ năm học, cấp học, yêu cầu phát triển giáo dục của
địa phương, yêu cầu đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục.
- Giáo viên có điều kiện phát triển năng lực tự học, tự bồi dưỡng; có cơ hội giao lưu,
học hỏi để nâng cao chuyên mơn nghiệp vụ.
- Bên cạnh đó, hoạt động bồi dưỡng giáo viên còn một số bất cập, tồn tại sau:
- Nội dung mang nặng tính lý thuyết, chưa sát thực tiễn (vấn đề này phụ thuộc vào đội
ngũ chuyên gia viết nội dung bồi dưỡng).
- Nội dung bồi dưỡng mang tính một chiều theo quy định từ trên xuống, chưa chú trọng
đến thực tiễn của đội ngũ giáo viên, của vùng miền.
- Nội dung bồi dưỡng chưa xuất phát từ nhu cầu tự thân của giáo viên, do đó khơng phát
huy được tối đa hiệu quả bồi dưỡng.
- Công tác quản lý, đánh giá các khóa bồi dưỡng chưa được quan tâm đúng mức.
- Thời gian tổ chức các khóa bồi dưỡng cũng gặp nhiều khó khăn đối với các cấp quản lý.
- Công tác tự bồi dưỡng của giáo viên hầu như chưa được quản lý.
- Vai trò của các trường sư phạm và đội ngũ giảng viên trong các trường sư phạm chưa
phát huy hiệu quả trong công tác bồi dưỡng.

298


BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

3. YÊU CẦU ĐỐI VỚI CÔNG TÁC BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN SINH HỌC TRUNG
HỌC CƠ SỞ TRONG THỜI GIAN TỚI
3.1. Yêu cầu xuất phát từ Chương trình giáo dục phổ thơng mới và chương trình mơn
Sinh học mới
Chương trình mới của mơn Sinh học ở phổ thơng được xây dựng theo định hướng [3]
[7] [8] [9]:
- Tích hợp ở lớp dưới (là một phần trong môn Khoa học tự nhiên cùng với vật lý, hóa
học, khoa học Trái Đất - ở cấp Tiểu học và THCS) và phân hóa ở lớp trên (mơn học riêng ở
THPT với các mục tiêu dạy học chuyên sâu).
- Nội dung được xây dựng theo hướng đồng tâm để có điều kiện mở rộng và học sâu
hơn cả nội dung chi tiết, cả về phương pháp nghiên cứu và nguyên lý ứng dụng công nghệ, kỹ
thuật sinh học trong môn Sinh học ở THPT.
- Ngun tắc tích hợp trong chương trình Sinh học được thể hiện qua sự kết nối các nội
dung dạy học quanh các nguyên lý cơ bản của khoa học tự nhiên và qua kết nối trong và giữa
các mạch nội dung cốt lõi của sinh học.
Từ những định hướng đó, nội dung bồi dưỡng giáo viên đặt ra yêu cầu, mục tiêu với
giáo viên là phân tích được những đổi mới trong chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể,
chương trình mơn Sinh học, sách giáo khoa mơn học. Đây là một nội dung mới vì đa số
chương trình đào tạo sư phạm rất ít khi hoặc khơng dạy sinh viên về xây dựng và phát triển
chương trình giáo dục.
Ngoài ra, đội ngũ giáo viên Sinh học ở THCS hiện tại cần được bồi dưỡng về:
- Môn học mới (Khoa học tự nhiên thay vì Sinh học như trước).
- Module kiến thức mới (những kiến thức đại cương về Vật lý, Hóa học, Khoa học Trái Đất...).
- Nội dung thực hành, thực nghiệm, trải nghiệm (tăng thời lượng và nội dung thực hành

từ các mơn học được tích hợp, tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh, tổ chức dạy
học trong phịng thí nghiệm, thực hành, cơ sở thực tế,...).
Căn cứ Dự thảo chương trình mơn học Khoa học tự nhiên Bộ Giáo dục và Đào tạo công
bố ngày 19/1/2018, chúng tôi thống kê khối kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ tương ứng mà
mỗi GV dạy học mơn Khoa học tự nhiên cần phải có [6] [7] trong bảng dưới đây:
Bảng 1. Quy chiếu nội dung các chủ đề trong môn học Khoa học tự nhiên về các mơn học tương ứng
trong chương trình đào tạo cao đẳng sư phạm
Nội dung

Kiến thức chuyên môn nghiệp vụ tương ứng

LỚP 6
Mở đầu
Giới thiệu về Khoa học tự nhiên
Các lĩnh vực chủ yếu của Khoa học tự nhiên
Các phương pháp đo thơng thường và quy tắc
an tồn trong phịng thực hành
1. Các trạng thái của chất
2. Một số chất thông dụng, tính chất và ứng
dụng của nó
3. Dung dịch; huyền phù, nhũ tương
4. Tách chất ra khỏi hỗn hợp

Phương pháp dạy học KHTN
Thiết bị dạy học KHTN, Thí nghiệm Vật lý ở
THCS, Thí nghiệm Hóa học ở THCS
Nhiệt học và Vật lý phân tử, Hóa học đại cương
Hóa học ứng dụng, Vật lý ứng dụng
Hóa học đại cương, Hóa Lý, hoạt động trải nghiệm
Hóa học vơ cơ, Cơ sở hóa học hữu cơ

299


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

5. Tế bào – đơn vị của sự sống
6. Từ tế bào đến cơ thể
7. Đa dạng thế giới sống
Phân loại thế giới sống
Virus và vi khuẩn
Đa dạng nguyên sinh vật
Đa dạng nấm
Đa dạng thực vật
Đa dạng động vật
8. Khố lưỡng phân
9. Tìm hiểu sinh vật ngoài
thiên nhiên
10. Đo đại lượng
11. Lực và chuyển động
12. Năng lượng
13. Trái Đất và bầu trời

Sinh học đại cương
Thực vật học, Động vật học, Tiến hóa
Sinh học đại cương, Sinh học ứng dụng, hoạt
động trải nghiệm
Thực vật học, Sinh học ứng dụng
Động vật học, Sinh học ứng dụng
Động vật học

Thực vật học, động vật học, hoạt đông trải
nghiệm
Cơ học, hoạt động trải nghiệm
Cơ học
Cơ học, Nhiệt học và Vật lý phân tử
Thiên văn học, Khoa học trái đất, hoạt động trải
nghiệm

LỚP 7
CHẤT VÀ SỰ BIẾN ĐỔI CỦA CHẤT
1. Nguyên tử. Nguyên tố hóa học
Hóa học đại cương, Hóa – Lý
2. Phân tử
Hóa học đại cương
3. Tốc độ
Cơ học, hoạt động trải nghiệm
4. Âm thanh
Cơ học, Dao động sóng
5. Ánh sáng
Quang học
6. Từ
Điện từ học
CÁC HOẠT ĐỘNG SỐNG CỦA CƠ THỂ SINH VẬT
7. Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở
Sinh học đại cương, Thực vật học, Động vật học
sinh vật
8. Cảm ứng ở sinh vật
Thực vật học, Động vật học, Sinh học ứng dụng,
9. Sinh trưởng và phát triển ở sinh vật
hoạt động trải nghiệm

10. Sinh sản ở sinh vật
11. Chứng minh cơ thể sinh vật là một thể
Thực vật học, Động vật học
thống nhất
LỚP 8
CHUYỂN HĨA HĨA HỌC
1. Phản ứng hóa học
Hóa học đại cương
2. Axit – Bazơ – pH
Hóa học đại cương, Hóa học vơ cơ, hoạt động
3. Sơ lược về bảng tuần hồn các nguyên tố
trải nghiệm
hóa học
4. Khối lượng riêng và áp suất
Cơ học, hoạt động trải nghiệm
5. Quay quanh một trục
6. Điện
Điện từ học
7. Truyền năng lượng nhiệt
Nhiệt học
CON NGƯỜI VÀ SỨC KHOẺ
8. Khái quát về cơ thể người
9. Hệ vận động
10. Dinh dưỡng và tiêu hóa
11. Máu và hệ tuần hoàn của cơ thể người
Giải phẫu sinh lý người, hoạt động trải nghiệm
12. Hệ hô hấp
13. Hệ bài tiết
14. Điều hịa mơi trường cơ thể
15. Hệ thần kinh và các giác quan

300


BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

16. Hệ nội tiết
17. Da và điều hòa thân nhiệt
18. Sinh sản
19. Cơ thể là một thể thốngnhất
SINH VẬT VÀ MƠI TRƯỜNG
20. Mơi trường và các nhân tố sinh thái
21. Hệ sinh thái
22. Cân bằng tự nhiên
23. Bảo vệ môi trường
LỚP 9
1. Năng lượng cơ học

Sinh thái học

Cơ học, Một số chủ đề tích hợp trong dạy học
KHTN
2. Ánh sáng
Quang học, hoạt động trải nghiệm
3. Dịng điện khơng đổi
Điện từ học
4. Năng lượng với cuộc sống
Nhiệt học và Vật lý phân tử, Một số chủ đề tích
hợp trong dạy học KHTN, Hóa - Lý, Khoa học
Trái Đất

MỘT SỐ CHẤT HÓA HỌC CƠ BẢN VÀ CHUYỂN HÓA HÓA HỌC
5. Dãy hoạt động hóa học
Hóa học vơ cơ
6. Hóa học về vỏ Trái Đất
Hóa học cơng nghệ, Hóa học vơ cơ, Khoa học
Trái Đất
7. Oxygen – Khơng khí
Hóa học vơ cơ, hoạt động trải nghiệm
8. Nước
Hóa học vơ cơ, Một số chủ đề tích hợp trong dạy
học KHTN
HĨA HỌC HỮU CƠ
9. Giới thiệu về chất hữu cơ
10. Alkane (ankan) và alkene(anken)
Cơ sở hóa học hữu cơ, hoạt động trải nghiệm
11. Alcohol ethylic (ancol etylic)
và acid acetic (axit axetic)
12. Carbohydrate (cacbohiđrat)– Protein –
Lipid (lipit)
Cơ sở hóa học hữu cơ, Hóa Sinh học
Quá trình phân huỷ thực phẩm
13. Hợp chất cao phân tử
DI TRUYỀN, BIẾN DỊ VÀ TIẾN HÓA
14. Hiện tượng di truyền và biến dị
15. Mendel và giả thuyết về vật chất di truyền
(gene)
– Tiểu sử Mendel
16. Từ gene đến tính trạng. Bản chất hóa học
của gene
17. Đột biến gene

Di truyền học, hoạt động trải nghiệm
18. Gene định vị trên các nhiễm sắc thể
19. Các gene vận động cùng nhiễm sắc thể
theo quy luật nguyên phân và giảm phân
20. Đột biến nhiễm sắc thể
21. Quan hệ kiểu gene – môi trường – kiểu
hình
22. Di truyền học với con người
23. Chọn lọc tự nhiên và tiến hóa
Sinh học đại cương, Sinh học phát triển cá thể
động vật và tiến hóa

301


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

3.2. Những yêu cầu về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá khi thực hiện chương
trình giáo dục phổ thơng mới
Chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể [3] đã chỉ ra những định hướng đổi mới quan trọng:
- Chương trình được xây dựng nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học.
- Chương trình gồm 2 giai đoạn: cơ bản và sau cơ bản, với nguyên tắc tích hợp ở các
lớp dưới và phân hóa sâu ở các lớp trên.
- Một chương trình chung và có thể có nhiều bộ sách giáo khoa.
Với những định hướng đổi mới trên, rõ ràng người giáo viên cần được trang bị và phát
triển nhiều kỹ năng mới. Trước hết, người giáo viên cần có khả năng phát triển năng lực của
người học thơng qua quá trình tổ chức dạy học - giáo dục bộ mơn thay vì đơn thuần phát triển
kiến thức cho người học. Bên cạnh đó, khả năng dạy kiến thức tích hợp hoặc biết phối hợp, tổ
chức dạy học liên mơn là những địi hỏi mới cho cả giáo viên và đội ngũ quản lý giáo dục.
Hơn nữa, khi một chương trình có nhiều bộ sách giáo khoa, người giáo viên phải có kỹ năng

phân tích và phát triển chương trình, lập kế hoạch dạy học và tổ chức tốt q trình dạy học...
Chương trình giáo dục phổ thơng mới và chương trình mơn học mới được xây dựng
xuất phát từ định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Từ đó, xuất hiện những
yêu cầu về nội dung kiến thức, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá người học, năng
lực nghề nghiệp đối với đội ngũ giáo viên hiện tại khi thực hiện chương trình.
Thay đổi trong cách thức tổ chức lớp học, tổ chức hoạt động dạy học và giáo dục gắn
với những thay đổi về phương pháp giảng dạy nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người
học sẽ làm tăng tính chủ động tích cực của học sinh. Học sinh sẽ trao đổi với giáo viên và bạn
học nhiều hơn, từ đó phát sinh các kênh trao đổi thông tin. Bên cạnh đó, nội dung chương
trình cịn nhằm mục đích tăng thực hành, thực nghiệm trong lớp, dẫn đến cách sắp xếp bố trí
trong lớp học cũng sẽ thay đổi cho phù hợp. Không gian tổ chức dạy học không chỉ hạn chế
trong lớp học hay trong nhà trường, mà những nội dung tích hợp theo chủ đề, các hoạt động
trải nghiệm, phương pháp học theo dự án,... sẽ đưa người dạy và người học thực hiện nhiều
nội dung dạy – học tại khơng gian trải nghiệm, thậm chí trong các phịng thí nghiệm ảo,..
3.3. Yêu cầu về việc phát triển đội ngũ để thực hiện chương trình giáo dục phổ thơng mới
Kế hoạch số 270/KH-BGDĐT ban hành ngày 02/5/2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo
về đào tạo, bồi dưỡng giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông thực hiện chương trình, sách giáo
khoa giáo dục phổ thơng mới xác định mục tiêu: bảo đảm tất cả giáo viên cơ sở giáo dục
phổ thơng trên cả nước hồn thành chương trình bồi dưỡng trước thời gian bắt đầu triển
khai áp dụng chương trình, sách giáo khoa mới tuần tự đối với từng cấp học, từ năm học
2019 - 2020 đối với lớp 1 cấp tiểu học, từ năm học 2020 - 2021 đối với lớp 6 cấp THCS và
từ năm học 2021 - 2022 đối với lớp 10 cấp THPT.
Số liệu thống kê chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo tính đến tháng 4/2018 về số trường,
đội ngũ giáo viên cấp THCS năm học 2017 - 2018 [11] như sau:
Bảng 2. Số liệu thống kê số trường THCS và đội ngũ cán bộ, giáo viên THCS năm học 2017 - 2018
Tổng số
Công lập
Số trường
- Trường Trung học cơ sở
- Trường phổ thơng cơ sở (liên cấp 1+2)

302

Chia ra
Ngồi cơng lập

10.939
10.091

10.887
10.068

52
23

848

819

29


BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

Cán bộ quản lý, nhân viên phục vụ và giáo viên
- Cán bộ quản lý, nhân viên phục vụ
- Giáo viên (trực tiếp dạy)
+ Nữ
+ Biên chế
+ Đạt trình độ chuẩn trở lên

386.441
82.494
303.947
208.477
284.952
303.105

324.798
23.808
300.990
206.276
284.716
300.169

61.643
58.686
2.957
2.201
236
2.936

Theo Kế hoạch, tính từ thời điểm này đến khi bắt đầu thực hiện áp dụng chương trình,
sách giáo khoa mới ở lớp 6 cấp THCS (năm học 2020 - 2021), khối lượng công việc bồi
dưỡng giáo viên THCS là rất lớn (bồi dưỡng 303.105 giáo viên THCS trong 5 năm từ 2018
đến 2023 về dạy học theo chương trình, sách giáo khoa mới). Trên thực tế, cịn có những vấn
đề về bồi dưỡng giáo viên phải giải quyết như:
- Bồi dưỡng giáo viên đạt yêu cầu theo chuẩn chức danh nghề nghiệp.
- Bồi dưỡng giáo viên dạy môn học mới hoặc đội ngũ chưa đạt chuẩn do giới hạn biên
chế ở các trường THCS dẫn đến mất cân đối về cơ cấu giáo viên.

Ví dụ, khi điều tra về tình hình đội ngũ giáo viên THCS trong tỉnh Nam Định cho thấy
mỗi trường có ít nhất 01 giáo viên Sinh học tốt nghiệp chủ yếu từ trường Cao đẳng Sư phạm
Nam Định [6], [12]. Tuy nhiên, ở phạm vi cục bộ vì nhiều lý do khác nhau như biên chế, sức
khỏe cá nhân,… vẫn có hiện tượng giáo viên dạy những môn dù không được đào tạo khi học
sư phạm. Vẫn cịn có hiện tượng giáo viên Toán dạy Sinh, Giáo dục thể chất,... thậm chí dạy
Âm nhạc, Mỹ thuật. Vì thế, để đội ngũ giáo viên có thể thực hiện được chương trình, sách
giáo khoa mới, vấn đề bồi dưỡng giáo viên sẽ gặp khơng ít thách thức, nhất là thời hạn hồn
thành việc bồi dưỡng đã được xác định theo Kế hoạch số 270/KH-BGDĐT ngày 02/5/2018
của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Trong đó, nhiều yếu tố phải tính tốn kỹ lưỡng để công tác bồi
dưỡng đạt hiệu quả như: nội dung bồi dưỡng, hình thức tổ chức bồi dưỡng, đối tượng bồi
dưỡng khơng đồng đều về trình độ chun mơn…
4. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN SINH HỌC Ở TRUNG
HỌC CƠ SỞ NHẰM THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THƠNG MỚI
4.1. Nội dung chương trình bồi dưỡng giáo viên Sinh học ở trung học cơ sở dạy mơn
Khoa học tự nhiên
Căn cứ vào dự thảo chương trình môn Khoa học tự nhiên, đội ngũ giáo viên đang giảng
dạy Sinh học trong các nhà trường THCS cần được bồi dưỡng các module như sau:
- Chương trình giáo dục phổ thơng mới và chương trình mơn Khoa học tự nhiên.
- Bồi dưỡng kiến thức liên môn cho giáo viên Sinh học.
- Phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
Nhằm bồi dưỡng cho giáo viên Sinh học về kỹ năng phân tích và phát triển chương
trình, về kiến thức nền đối với các giáo viên đã được đào tạo đơn ngành hoặc song ngành
trong các trường sư phạm để có thể dạy liên môn, cũng như về phương pháp dạy học và kiểm
tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh, chúng tôi đề xuất nội dung cụ thể
của từng module nói trên và thời lượng bồi dưỡng như sau:

303


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

Module 1: Chương trình giáo dục phổ thơng mới và chương trình mơn Khoa học
tự nhiên
Bảng 3. Nội dung module 1 bồi dưỡng giáo viên Sinh học ở THCS để dạy môn KHTN
Nội dung
Chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể và chương trình mơn Sinh học mới
Chương trình mơn Khoa học tự nhiên: đặc điểm, quan điểm xây dựng, mục tiêu và yêu
cầu cần đạt
Mạch nội dung và các chủ đề trong mơn Khoa học tự nhiên
Định hướng tích hợp kiến thức và liên hệ các vấn đề thực tiễn
Sách giáo khoa Khoa học tự nhiên thí điểm
Cộng

Số tiết
2
2
2
5
4
15

Module 2: Bồi dưỡng kiến thức liên môn cho giáo viên Sinh học [7] [10]
Bảng 4. Nội dung module 2 bồi dưỡng giáo viên Sinh học ở THCS để dạy môn KHTN
TT

Tên học phần

Số tiết

Các học phần nghiệp vụ ~ 60 tiết

1
Phương pháp dạy học khoa học tự nhiên
2
Hoạt động trải nghiệm dạy học khoa học tự nhiên
3
Thực tế
Các học phần chuyên ngành Vật lý ~130 tiết
4
Cơ học
5
Nhiệt học và vật lý phân tử
6
Điện từ học
7
Quang học
8
Vật lý trái đất và thiên văn
Học phần (chuyên đề) tự chọn (chọn 1 trong 2)
Thí nghiệm Vật lý ở THCS
9
Dao động sóng
Các học phần chuyên ngành Hóa học ~ 70 tiết
10
Hóa học đại cương
11
Hóa học vơ cơ
12
Cơ sở hóa học hữu cơ
Học phần (chuyên đề) tự chọn (chọn 1 trong 2)
Hóa học cơng nghệ

13
Thí nghiệm Hóa học ở THCS
Các học phần tích hợp ~ 60 tiết
14
Hóa - Lý
15
Hóa - Sinh
16
Một số chủ đề tích hợp trong dạy học khoa học tự nhiên
Tiểu luận ~ 30 tiết

20
20
20
30
25
30
20
10
15
15
20
20
20
10
10
20
20
20
Cộng

350

- Nội dung bồi dưỡng có thể thay đổi tùy theo đối tượng giáo viên. Ví dụ: đối với giáo
viên tốt nghiệp ngành sư phạm Sinh - Hóa thì có thể khơng phải học các nội dung về chuyên
ngành Hóa.
- Việc tổ chức bồi dưỡng có thể kết hợp bồi dưỡng tập trung và tự bồi dưỡng, khóa bồi
dưỡng có thể chia thành nhiều đợt trong năm cho phù hợp với công việc của giáo viên ở
trường THCS.

304


BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

Module 3: Phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển
năng lực học sinh [7] [13] [14]
Bảng 5. Nội dung module 3 bồi dưỡng giáo viên Sinh học ở THCS để dạy môn KHTN
Nội dung
Nội dung 1. Đổi mới phương pháp dạy học môn khoa học tự nhiên theo định hướng
phát triển năng lực người học
Thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp
Dạy học theo dự án:
- Dự án ứng dụng khoa học tự nhiên
- Dự án tìm hiểu các vấn đề khoa học tự nhiên trong thực tiễn
Dạy học bằng các bài tập tình huống thực tiễn
Dạy học thực hành
Sử dụng mẫu vật thật trong phịng thí nghiệm và ngồi thiên nhiên
Dạy học qua trải nghiệm thực tế
Ứng dụng công nghệ trong dạy học khoa học tự nhiên

Nội dung 2. Đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá môn khoa học tự nhiên theo
định hướng phát triển năng lực người học
Đánh giá thúc đẩy học tập
Các kỹ thuật đánh giá chung (bài kiểm tra trắc nghiệm khách quan, bài tập thực hành,
bảng kiểm/bảng hỏi, hồ sơ học tập, quan sát của giáo viên)
Các kỹ thuật đánh giá đặc thù (kết quả dự án cơng nghệ, dự án tìm hiểu tự nhiên, bài
tập tình huống thực tiễn...)
Cộng

Số tiết

8
6

4
4
4
4
10

4
8
8
60

- Việc triển khai bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá được
thực hiện kết hợp cả tập trung và tự bồi dưỡng, bồi dưỡng trực tiếp và trực tuyến [14] [15].
- Trong quá trình bồi dưỡng, đặc biệt chú ý đến việc thực hành thiết kế các hoạt động
dạy học và các bài kiểm tra của giáo viên để đảm bảo giáo viên có thể thực hiện tốt các nội
dung đã được nghiên cứu.

4.2. Nâng cao hiệu quả của các phương pháp, hình thức tổ chức bồi dưỡng
Nhằm khắc phục những tồn tại của công tác bồi dưỡng giáo viên như đã phân tích, cần
quan tâm đến một số vấn đề sau:
- Nội dung chuyên đề bồi dưỡng thiết thực, sinh động, phù hợp với đối tượng ở địa bàn
cụ thể và xuất phát từ những đòi hỏi cấp bách mà giáo viên và các nhà quản lý đang cần khi
thực hiện chương trình, sách giáo khoa mới. Khi xây dựng nội dung chuyên đề bồi dưỡng cần
dựa trên mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thơng mới, lấy ý kiến của các chuyên gia,
các nhà nghiên cứu, các giảng viên trong các trường sư phạm, các cán bộ quản lý và giáo
viên. Thời lượng các chuyên đề bồi dưỡng được xác định phù hợp trên cơ sở cân đối giữa thời
gian giáo viên tham gia các khóa bồi dưỡng tập trung và tự nghiên cứu, tự bồi dưỡng.
- Các đơn vị được giao nhiệm vụ bồi dưỡng và các cơ quan quản lý ở từng địa phương
phối hợp chặt chẽ trong việc xây dựng chiến lược, kế hoạch bồi dưỡng cho cả giai đoạn và
từng năm học để sắp xếp bố trí đội ngũ tham gia bồi dưỡng và giảng dạy một cách hợp lý.
- Bố trí thời gian bồi dưỡng giáo viên phù hợp với biên chế năm học để tạo điều kiện thuận
lợi cho giáo viên và cán bộ quản lý tham gia bồi dưỡng. Có thể giảm thời lượng bồi dưỡng tập
trung bằng cách thay thế các hình thức bồi dưỡng khác nhau như tự nghiên cứu, bồi dưỡng online,
bồi dưỡng tại các khơng gian trải nghiệm, bồi dưỡng tại các nhóm trường phổ thông…

305


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

- Tăng cường quản lý, đánh giá hiệu quả của công tác bồi dưỡng thông qua việc khảo
sát kết quả thu hoạch của giáo viên khi kết thúc bồi dưỡng bằng những hình thức khác nhau.
5. KẾT LUẬN
Để có thể triển khai thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thơng mới nhằm phát
triển toàn diện năng lực và phẩm chất của học sinh, đòi hỏi ngành giáo dục và đặc biệt là đội
ngũ giáo viên phải nỗ lực vượt qua những yêu cầu khắt khe của công cuộc đổi mới, tự ý thức
việc đổi mới chính mình. Bên cạnh việc tăng cường đầu tư cho nội dung chương trình, sách

giáo khoa mới; nhanh chóng đào tạo đội ngũ giáo viên mới có năng lực thì cơng tác bồi
dưỡng đội ngũ là một giải pháp vừa mang tính cấp bách, vừa mang tính chiến lược. Đối với
đội ngũ giáo viên Sinh học THCS hiện nay, để thực hiện được chương trình, sách giáo khoa
mới, cụ thể là có thể dạy được mơn Khoa học tự nhiên ở THCS cần được bồi dưỡng nhiều nội
dung như: các kiến thức liên môn, năng lực nghiên cứu và phát triển chương trình, phương
pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của học sinh,... nhằm
đảm bảo hiệu quả của công tác bồi dưỡng, khi xây dựng kế hoạch bồi dưỡng cần nghiên cứu
và chuẩn bị kỹ lưỡng nhiều vấn đề như nội dung và tài liệu bồi dưỡng, hình thức tổ chức và
đội ngũ giảng viên, thời gian và bố trí sắp xếp đội ngũ tham gia.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]
[2]

[3]
[4]
[5]

[6]

[7]
[8]

[9]

[10]

[11]
[12]
[13]

Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Kế hoạch số 270/KH-BGDĐT về Đào tạo, bồi dưỡng
giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông thực hiện chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ
thơng mới.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông.
Thông tư số 26 /2012/TT-BGDĐT ngày 10/7/2012 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành
Quy chế Bồi dưỡng thường xuyên giáo viên Mầm non, Phổ thông và Giáo dục thường xuyên.
Lê Xuân Sơn (2015), Mối quan hệ giữa cơ quan quản lý giáo dục các cấp với trường sư
phạm và trường phổ thông trong hoạt động bồi dưỡng giáo viên, Kỷ yếu Hội thảo khoa
học “Nâng cao năng lực đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục các
trường sư phạm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông”, Bộ Giáo dục và Đào tạo,
tr. 263-265.
Lê Văn Thắng và cộng sự (2017), Nghiên cứu biện pháp triển khai đào tạo, bồi dưỡng
giáo viên đáp ứng yêu cầu dạy học phát triển năng lực ở trường Cao đẳng Sư phạm Nam
Định, Đề tài Khoa học cấp Tỉnh.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Dự thảo Chương trình mơn học Khoa học tự nhiên.
Đinh Quang Báo, Mai Sỹ Tuấn, Phan Thị Thanh Hội (2017), Định hướng xây dựng
chương trình mơn Sinh học Trung học phổ thơng đáp ứng chương trình giáo dục phổ
thơng tổng thể, Tạp chí Giáo dục, số 419, tr5.
Hà Văn Dũng (2017), Quan điểm phát triển đồng tâm trong chương trình sinh học phổ
thông hiện hành là cơ sở để tiếp cận với chương trình mơn khoa học tự nhiên cấp THCS
trong chương trình giáo dục phổ thơng mới, Tạp chí Khoa học giáo dục, số 147, tr 81-85.
Bùi Thu Hà, Bùi Thị Thanh Thủy (2018), Xây dựng chương trình bồi dưỡng giáo viên
THCS dạy môn Khoa học tự nhiên theo chương trình phổ thơng mới, Kỷ yếu Hội thảo
khoa học “Nghiên cứu các biện pháp triển khai bồi dưỡng giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi
mới giáo dục phổ thông”, Trường CĐSP Nam Định, tr 21-30.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Số liệu thống kê Trung học cơ sở năm học 2017-2018.
Cục Thống kê tỉnh Nam Định (2017), Niên giám thống kê 2017.
Đinh Văn Đệ (2017), Cơ sở lý luận về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của người học
theo tiếp cận phát triển năng lực người học trong giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp

tại Việt Nam, Tạp chí Giáo dục, số 410, tr 33-36.

306


BÁO CÁO KHOA HỌC HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 1

[14]

[15]

Đinh Thanh Tiên (2018), Đổi mới kiểm tra đánh giá theo quan điểm phát triển năng lực
học sinh và hỗ trợ phát triển chương trình giáo dục phổ thơng, Tạp chí Dạy và Học ngày
nay, số tháng 2 -2018, tr 7.
Quách Thị Tú Phương, Đặng Văn Bình, Phạm Tuấn Anh, Nguyễn Ánh (2015), Một số
vấn đề về đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý cơ sở giáo dục đáp ứng yêu cầu
đổi mới giáo dục phổ thông, Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Nâng cao năng lực đào tạo, bồi
dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục các trường sư phạm đáp ứng yêu cầu đổi
mới giáo dục phổ thông”, Bộ Giáo dục và Đào tạo, tr 102-110.

Title: SOLUTIONS FOR TRAINING BIOLOGY TEACHERS IN SECONDARY HIGH SCHOOLS
TO IMPLEMENT THE NEW GENERAL EDUCATION CURRICULUM
Abstract: The renovation of national curriculum and textbooks creates an urgent problem for training
in-service teachers. The biology teachers at secondary schools will be required to participate in a wide
range of training courses on researching and developing curriculum, new knowledge for integrated
teaching in Natural Science subject, teaching methods and assessment designed to develop students'
competencies and qualities. The paper analyses some inadequacies of current teacher training,
contrasting the Natural Science curriculum with the subjects and educational activities of the current
curriculum, thereby suggesting the content of training Biology teachers in secondary schools to be
able to teach Natural Science in the new general education curriculum.

Keywords: Teacher training, secondary school, Natural sciences.

307